Upadek późnej epoki brązu, który miał miejsce około XII wieku p.n.e., był okresem znaczących wstrząsów we wschodniej części Morza Śródziemnego i na Bliskim Wschodzie, w tym w takich regionach jak
Egipt , Bałkany, Anatolia i Morze Egejskie.Epoka ta naznaczona była zmianami środowiskowymi, masowymi migracjami, zniszczeniem miast i upadkiem głównych cywilizacji, co doprowadziło do dramatycznego przejścia od gospodarki pałacowej epoki brązu do mniejszych, izolowanych kultur wiejskich, charakterystycznych dla
greckich ciemnych wieków .Ten upadek przyniósł koniec kilku znaczących państw epoki brązu.Imperium hetyckie w Anatolii i części Lewantu rozpadło się, podczas gdy cywilizacja mykeńska w Grecji weszła w okres upadku znany jako greckie ciemne wieki, trwający od około 1100 do 750 roku p.n.e.Chociaż niektóre państwa, takie jak Imperium Środkowoasyryjskie i Nowe Królestwo Egiptu, przetrwały, zostały znacznie osłabione.I odwrotnie, kultury takie jak Fenicjanie odnotowały względny wzrost autonomii i wpływów ze względu na zmniejszoną obecność wojskową wcześniej dominujących mocarstw, takich jak Egipt i Asyria.Przyczyny upadku późnej epoki brązu były szeroko dyskutowane, a teorie sięgały od klęsk żywiołowych i zmian klimatycznych po postęp technologiczny i zmiany społeczne.Do najczęściej wymienianych czynników należą erupcje wulkanów, poważne susze, choroby i inwazje tajemniczych Ludów Morskich.Dodatkowe teorie sugerują zakłócenia gospodarcze spowodowane pojawieniem się hutnictwa żelaza i zmianami w technologii wojskowej, które sprawiły, że wojna rydwanowa stała się przestarzała.Chociaż kiedyś uważano, że trzęsienia ziemi odgrywają znaczącą rolę, nowsze badania bagatelizują ich wpływ.Po upadku w regionie nastąpiły stopniowe, ale transformacyjne zmiany, w tym przejście od epoki brązu do metalurgii z epoki żelaza.Ta zmiana technologiczna ułatwiła pojawienie się nowych cywilizacji i zmieniła krajobraz społeczno-polityczny w Eurazji i Afryce, przygotowując grunt pod późniejsze wydarzenia historyczne w I tysiącleciu p.n.e.
Zniszczenie kulturowePomiędzy około 1200 a 1150 rokiem p.n.e. we wschodniej części Morza Śródziemnego i na Bliskim Wschodzie miały miejsce znaczące załamania kulturowe.W tym okresie upadek królestw mykeńskich, Kasytów w Babilonii, imperium hetyckiego i Nowego Królestwa Egiptu, wraz ze zniszczeniem państw Ugarit i Amorytów, fragmentacją w stanach luwiańskich w zachodniej Anatolii i chaosem w Kanaanie.Upadki te zakłóciły szlaki handlowe i znacznie ograniczyły umiejętność czytania i pisania w regionie.Kilka państw zdołało przetrwać upadek epoki brązu, choć w osłabionych formach, w tym Asyria, Nowe Królestwo Egiptu, fenickie państwa-miasta i Elam.Jednak ich losy były różne.Pod koniec XII wieku p.n.e. Elam upadł po porażkach Nabuchodonozora I z Babilonu, który na krótko wzmocnił potęgę Babilonu, zanim poniósł straty z Asyryjczykami.Po roku 1056 p.n.e., po śmierci Ashur-bel-kali, Asyria weszła w trwający stulecie upadek, a jej kontrola cofnęła się do jej bezpośredniego sąsiedztwa.W międzyczasie fenickie państwa-miasta odzyskały niepodległość od Egiptu w epoce Wenamuna.Początkowo historycy uważali, że około 13–12 wieku p.n.e. we wschodniej części Morza Śródziemnego od Pylos po Gazę doszło do powszechnej katastrofy, która spowodowała gwałtowne zniszczenia i opuszczenie głównych miast, takich jak Hattusa, Mykeny i Ugarit.Robert Drews zasłynął ze stwierdzenia, że prawie każde znaczące miasto zostało w tym okresie zniszczone, a wiele z nich nigdy nie zostało ponownie zamieszkanych.Jednak nowsze badania, w tym prace Ann Killebrew, sugerują, że Drews mógł przecenić zakres zniszczeń.Odkrycia Killebrew wskazują, że chociaż niektóre miasta, takie jak Jerozolima, były znaczące i ufortyfikowane we wcześniejszych i późniejszych okresach, w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w rzeczywistości były mniejsze, nieufortyfikowane i mniej znaczące.
Możliwe przyczynyZaproponowano różne teorie wyjaśniające upadek późnej epoki brązu, w tym zmiany klimatyczne, takie jak susza lub aktywność wulkaniczna, inwazje grup takich jak Ludy Morza, rozprzestrzenianie się metalurgii żelaza, postęp w broni i taktyce wojskowej oraz niepowodzenia polityczne, systemy społeczne i gospodarcze.Jednak żadna pojedyncza teoria nie zyskała powszechnej akceptacji.Jest prawdopodobne, że upadek był wynikiem połączenia tych czynników, z których każdy w różnym stopniu przyczynił się do powszechnych zakłóceń w tym okresie.
Randka z upadkiemNa wyznaczenie roku 1200 p.n.e. jako punktu wyjścia schyłku późnej epoki brązu duży wpływ miał niemiecki historyk Arnold Hermann Ludwig Heeren.W swojej pracy na temat starożytnej Grecji z 1817 r. Heeren zasugerował, że pierwszy okres prehistorii Grecji zakończył się około 1200 r. p.n.e., a datę powiązał z upadkiem Troi w 1190 r. p.n.e., po dziesięcioletniej wojnie.W swojej publikacji z 1826 roku rozszerzył to datowanie na koniec XIX dynastii w Egipcie mniej więcej w tym samym okresie.Przez cały XIX wiek data ta stała się centralnym punktem, a historycy wiązali ją z innymi znaczącymi wydarzeniami, takimi jak inwazja Ludów Morza, inwazja Dorów i upadek mykeńskiej Grecji.Do roku 1896 data ta obejmowała także pierwszą historyczną wzmiankę o Izraelu w południowym Lewancie, zapisaną na Steli Merneptaha.Ta zbieżność wydarzeń historycznych około roku 1200 p.n.e. ukształtowała naukową narrację o upadku późnej epoki brązu.
NastępstwaPod koniec Ciemnego Wieku, który nastąpił po upadku późnej epoki brązu, pozostałości cywilizacji hetyckiej połączyły się w kilka małych państw syro-hetyckich w Cylicji i Lewancie.Te nowe państwa składały się z mieszanki elementów hetyckich i aramejskich.Począwszy od połowy X wieku p.n.e. na Lewancie wyłoniło się szereg małych królestw Aramejczyków.Ponadto Filistyni osiedlili się w południowym Kanaanie, gdzie osoby posługujące się językami kananejskimi utworzyły różne ustroje, w tym Izrael, Moab, Edom i Ammon.Okres ten oznaczał znaczącą transformację w krajobrazie politycznym regionu, charakteryzującą się powstaniem nowych, mniejszych państw z pozostałości większych cywilizacji epoki brązu.
