Imperium Partów

postacie

Bibliografia


Play button

247 BCE - 224

Imperium Partów



Imperium Partów, znane również jako Imperium Arsacidów, było główną irańską potęgą polityczną i kulturową w starożytnym Iranie od 247 p.n.e. do 224 n.e.Jego ostatnia nazwa pochodzi od założyciela, Arsacesa I, który przewodził plemieniu Parni w podboju regionu Partii w północno-wschodnim Iranie, wówczas satrapii (prowincji) pod Andragorasem, w buncie przeciwko imperium Seleucydów .Mitrydates I znacznie rozszerzył imperium, odbierając Seleucydom Medię i Mezopotamię .W szczytowym okresie imperium Partów rozciągało się od północnych krańców Eufratu, na terenie dzisiejszej środkowo-wschodniej Turcji, po dzisiejszy Afganistan i zachodni Pakistan .Cesarstwo, położone na szlaku handlowym Jedwabnego Szlaku pomiędzy Cesarstwem Rzymskim w basenie Morza Śródziemnego a chińską dynastią Han , stało się centrum handlu i handlu.Partowie w dużej mierze przyjęli sztukę, architekturę, wierzenia religijne i insygnia królewskie swojego zróżnicowanego kulturowo imperium, które obejmowało kulturę perską, hellenistyczną i regionalną.Mniej więcej przez pierwszą połowę swojego istnienia dwór Arsacidów przejmował elementy kultury greckiej , choć ostatecznie nastąpił stopniowe odrodzenie tradycji irańskich.Władców Arsacidów nazywano „królem królów”, co oznaczało, że są spadkobiercami imperium Achemenidów ;w istocie przyjęli wielu lokalnych królów jako wasali, podczas gdy Achemenidzi mieliby centralnie mianowanych, choć w dużej mierze autonomicznych, satrapów.Sąd rzeczywiście mianował niewielką liczbę satrapów, głównie poza Iranem, ale satrapie te były mniejsze i słabsze niż potentaci Achemenidów.Wraz z rozwojem władzy Arsacidu siedziba rządu centralnego przeniosła się z Nysy do Ktezyfonu wzdłuż Tygrysu (na południe od współczesnego Bagdadu w Iraku), chociaż kilka innych miejsc służyło również jako stolice.Najwcześniejszymi wrogami Partów byli Seleucydzi na zachodzie i Scytowie na północy.Jednak w miarę ekspansji Partii na zachód popadła w konflikt z Królestwem Armenii, a ostatecznie z późną Republiką Rzymską.Rzym i Partia rywalizowały ze sobą o ustanowienie królów Armenii swoimi podległymi klientami.Partowie rozbili armię Marka Licyniusza Krassusa w bitwie pod Carrhae w 53 roku p.n.e., a w latach 40–39 p.n.e. siły Partów zdobyły od Rzymian cały Lewant z wyjątkiem Tyru.Jednak Marek Antoniusz poprowadził kontratak na Partię, chociaż jego sukcesy na ogół osiągano pod jego nieobecność, pod dowództwem swojego porucznika Wentydiusza.Różni cesarze rzymscy lub wyznaczeni przez nich generałowie najechali Mezopotamię w trakcie wojen rzymsko-partyjskich toczących się przez kilka następnych stuleci.Podczas tych konfliktów Rzymianie wielokrotnie zdobywali miasta Seleucja i Ktezyfon, ale nigdy nie byli w stanie ich utrzymać.Częste wojny domowe między Partami pretendującymi do tronu okazały się bardziej niebezpieczne dla stabilności Cesarstwa niż obca inwazja, a władza Partów wyparowała, gdy Ardashir I, władca Istakhr w Persji, zbuntował się przeciwko Arsacidom i zabił ich ostatniego władcę, Artabanusa IV, w 224 roku n.e. .Ardashir założył Imperium Sasanian , które rządziło Iranem i większością Bliskiego Wschodu aż do podbojów muzułmańskich w VII wieku n.e., chociaż dynastia Arsacidów przetrwała poprzez gałęzie rodziny rządzącej Armenią ,Iberią i Albanią na Kaukazie.
HistoryMaps Shop

Odwiedź sklep

247 BCE - 141 BCE
Formacja i wczesna ekspansjaornament
Parni podbój Partii
Parni podbój Partii ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
247 BCE Jan 1 00:01

Parni podbój Partii

Ashgabat, Turkmenistan
W 245 roku p.n.e. Andragoras, seleukidzki gubernator (satrapa) Partii, ogłosił niepodległość od Seleucydów, kiedy – po śmierci Antiocha II – Ptolemeusz III przejął kontrolę nad stolicą Seleucydów w Antiochii i „w ten sposób pozostawił przyszłość dynastii Seleucydów przez chwilę omawianą kwestię. „W międzyczasie „człowiek zwany Arsaces, pochodzenia scytyjskiego lub baktryjskiego, [został] wybrany na przywódcę plemion Parni”.Po oderwaniu się Partii od Imperium Seleucydów i wynikającej z tego utracie wsparcia militarnego Seleucydów, Andragoras miał trudności z utrzymaniem swoich granic, a około 238 roku p.n.e. - pod dowództwem „Arsacesa i jego brata Tiridatesa” - Parni najechali Partię i przejęli kontrolę Astabene (Astawa), północna część tego terytorium, której stolicą administracyjną był Kabuchan (w wulgacie Kuchan).Niedługo później Parni odebrali resztę Partii Andragorasowi, zabijając go przy tym.Wraz z podbojem prowincji Arsacidzi stali się znani jako Partowie w źródłach greckich i rzymskich.Arsaces I został pierwszym królem Partii, a także założycielem i eponimem dynastii Arsacidów w Partii.
▲
●
Kampanie Antiocha III
Kalwaria Seleucydów kontra piechota rzymska ©Igor Dzis
209 BCE Jan 1

Kampanie Antiocha III

Turkmenistan
Antioch III rozpoczął kampanię mającą na celu odzyskanie kontroli nad wschodnimi prowincjami, a po pokonaniu Partów w bitwie skutecznie odzyskał kontrolę nad regionem.Partowie zostali zmuszeni do przyjęcia statusu wasala i teraz kontrolowali jedynie ziemie odpowiadające dawnej prowincji Seleucydów w Partii.Jednak wasalstwo Partii było w najlepszym wypadku jedynie nominalne i tylko dlatego, że armia Seleucydów była już na wyciągnięcie ręki.Za odzyskanie wschodnich prowincji i ustanowienie granic Seleucydów tak daleko na wschód, jak za Seleukosa I Nikatora, Antioch otrzymał od swoich szlachciców tytuł wielki.Na szczęście dla Partów Imperium Seleucydów miało wielu wrogów i wkrótce Antioch poprowadził swoje siły na zachód, by walczyćz Egiptem ptolemejskim i wschodzącą Republiką Rzymską.Seleucydzi nie byli w stanie dalej interweniować w sprawy Partów po klęsce Seleucydów pod Magnezją w 190 roku p.n.e.Priapatius (191–176 p.n.e.) został następcą Arsacesa II, a Fraates I (176–171 p.n.e.) ostatecznie wstąpił na tron ​​Partów.Fraates I rządził Partią bez dalszej ingerencji Seleucydów.
▲
●
Zagrożenie ze wschodu
Saka Wojownicy ©JFoliveras
177 BCE Jan 1

Zagrożenie ze wschodu

Bactra, Afghanistan
Podczas gdy Partowie odzyskali utracone terytoria na zachodzie, na wschodzie pojawiło się kolejne zagrożenie.W latach 177–176 p.n.e. koczownicza konfederacja Xiongnu wyparła koczowniczych Yuezhi z ich ojczyzn na terenie dzisiejszej prowincji Gansu w północno-zachodnichChinach ;Yuezhi następnie wyemigrowali na zachód do Baktrii i wyparli plemiona Saka (scytyjskie).Saka zostali zmuszeni do przeniesienia się dalej na zachód, gdzie najechali północno-wschodnie granice Imperium Partów.W ten sposób Mitrydates został zmuszony do wycofania się do Hyrkanii po podboju Mezopotamii .Niektórzy Saka zostali zaciągnięci do sił Fraatesa przeciwko Antiochowi.Przybyli jednak za późno, aby zaangażować się w konflikt.Kiedy Fraates odmówił płacenia pensji, Saka zbuntowali się, który próbował stłumić przy pomocy byłych żołnierzy Seleucydów, jednak oni również porzucili Fraatesa i dołączyli do Saków.Fraates II maszerował przeciwko tym połączonym siłom, ale zginął w bitwie.Rzymski historyk Justyn podaje, że podobny los spotkał jego następcę Artabanusa I (128–124 p.n.e.) walczącego z nomadami na wschodzie.
▲
●
Wojna na Wschodzie
©Angus McBride
163 BCE Jan 1 - 155 BCE

Wojna na Wschodzie

Balkh, Afghanistan
Odnotowano, że Fraates I rozszerzał kontrolę Partii poza Bramy Aleksandra i okupował Apamea Ragiana.Lokalizacje tych obiektów nie są znane.Jednak największa ekspansja potęgi i terytorium Partów miała miejsce za panowania jego brata i następcy Mitrydatesa I (rc 171–132 p.n.e.), którego Katouzian porównuje do Cyrusa Wielkiego (zm. 530 p.n.e.), założyciela imperium Achemenidów.Mitrydates I zwrócił swoją uwagę na królestwo grecko-baktryjskie, które zostało znacznie osłabione w wyniku wojen z sąsiednimi Sogdianami, Drangianami i Indianami.Nowy grecko-baktryjski król Eukratydes I (171–145 p.n.e.) uzurpował sobie tron, w wyniku czego spotkał się ze sprzeciwem, takim jak bunt arian, który prawdopodobnie był wspierany przez Mitrydatesa I, gdyż miało to służyć jego zaleta.Gdzieś pomiędzy 163–155 p.n.e. Mitrydates I najechał domeny Eukratydesa, którego pokonał i przejął Arię, Margianę i zachodnią Baktrię.Eukratydes został rzekomo mianowany wasalem Partów, jak wskazują klasyczni historycy Justyn i Strabon.Merv stał się bastionem dominacji Partów na północnym wschodzie.Niektóre monety z brązu Mitrydatesa I przedstawiają na rewersie słonia z legendą „O Wielkim Królu Arsacesie”.Greko-Baktrianie wybijali monety z wizerunkami słoni, co sugeruje, że mennice Mitrydatesa I przedstawiające właśnie to zwierzę miały prawdopodobnie uczcić jego podbój Baktrii.
▲
●
141 BCE - 63 BCE
Złoty wiek i konflikty z Rzymemornament
Ekspansja do Babilonii
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
141 BCE Jan 1 00:01

Ekspansja do Babilonii

Babylon, Iraq
Zwracając swój cel na królestwo Seleucydów , Mitrydates I najechał Media i zajął Ekbatanę w 148 lub 147 pne;region stał się ostatnio niestabilny po stłumieniu przez Seleucydów buntu pod wodzą Timarchusa.Mitrydates I mianował później swego brata Bagasisa gubernatorem tego obszaru.Po tym zwycięstwie nastąpił podbój Media Atropatene przez Partów.W 141 roku p.n.e. Mitrydates I zdobył Babilonię w Mezopotamii , gdzie kazał wybić monety w Seleucji i przeprowadził oficjalną ceremonię inwestytury.Wydaje się, że tam Mitrydates I zapoczątkował paradę z okazji święta Nowego Roku w Babilonie, podczas której posąg starożytnego mezopotamskiego boga Marduka prowadzono wzdłuż parady ze świątyni Esagila, trzymając się za ręce bogini Isztar.Ponieważ Mezopotamia jest obecnie w rękach Partów, centrum administracyjne imperium przeniosło się tam, zamiast do wschodniego Iranu .Wkrótce potem Mitrydates I wycofał się do Hyrkanii, podczas gdy jego siły podbiły królestwa Elymais i Characene oraz zajęły Suzę.W tym czasie władza Partów sięgała aż do rzeki Indus na wschód.
▲
●
Podbój Persji
Partowie katafrakci ©Angus McBride
138 BCE Jan 1

Podbój Persji

Persia
Władca Seleucydów Demetriusz II Nikator początkowo odniósł sukces w swoich wysiłkach na rzecz odbicia Babilonii, jednak Seleucydzi zostali ostatecznie pokonani, a sam Demetriusz został schwytany przez siły Partów w 138 roku p.n.e.Następnie paradowano przed Grekami z Medii i Mezopotamii z zamiarem nakłonienia ich do zaakceptowania rządów Partów.Następnie Mitrydates wysłał Demetriusza do jednego ze swoich pałaców w Hyrkanii.Tam Mitrydates przyjąłem jego jeńca z wielką gościnnością;poślubił nawet swoją córkę Rhodogune z Demetriuszem.Według Justyna Mitrydates I miał plany wobec Syrii i planował wykorzystać Demetriusza jako swoje narzędzie przeciwko nowemu władcy Seleucydów Antiochowi VII Sidetesowi (138–129 p.n.e.).Jego małżeństwo z Rhodogune było w rzeczywistości próbą Mitrydatesa I włączenia ziem Seleucydów do rozwijającego się królestwa Partów.Następnie Mitrydates I ukarał partyjskie królestwo wasali, Elymais, za pomoc Seleucydom – ponownie najechał ten region i zdobył dwa z ich głównych miast.Mniej więcej w tym samym okresie Mitrydates I podbił południowo-zachodni region Persji w Iranie i zainstalował Wadfradad II jako swoją fratarakę;przyznał mu większą autonomię, najprawdopodobniej w celu utrzymania zdrowych stosunków z Persami, ponieważ Imperium Partów znajdowało się w ciągłym konflikcie z Sakami, Seleucydami i Mesenianami.Był pozornie pierwszym monarchą Partów, który miał wpływ na sprawy Persji.Moneta Wadfradada II wykazuje wpływy monet bitych za Mitrydatesa I. Mitrydates I zmarł ok.132 p.n.e., a jego następcą został jego syn Fraates II.
▲
●
Upadek imperium Seleucydów
Partyjscy żołnierze strzelający do wrogów ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
129 BCE Jan 1

Upadek imperium Seleucydów

Ecbatana, Hamadan Province, Ir
Antioch VII Sidetes, brat Demetriusza, objął tron ​​Seleucydów i poślubił jego żonę Kleopatrę Theę.Po pokonaniu Diodota Tryfona Antioch rozpoczął w 130 roku p.n.e. kampanię mającą na celu odzyskanie Mezopotamii , obecnie pod panowaniem Fraatesa II (rc 132–127 p.n.e.).Partyjski generał Indates został pokonany wzdłuż Wielkiego Ząbu, po czym doszło do lokalnego powstania, w wyniku którego zginął partyjski namiestnik Babilonii.Antioch podbił Babilonię i zajął Suzę, gdzie bił monety.Po wkroczeniu swojej armii do Medii Partowie nalegali na pokój, którego Antioch nie zgodził się, chyba że Arsacidzi zrzekną mu się wszystkich ziem z wyjątkiem Partii właściwej, zapłacą wysoki hołd i uwolnią Demetriusza z niewoli.Arsace uwolnił Demetriusza i wysłał go do Syrii, ale odmówił spełnienia pozostałych żądań.Wiosną 129 roku p.n.e. Medowie rozpoczęli otwarty bunt przeciwko Antiochowi, którego armia wyczerpała zimą zasoby wiejskie.Próbując stłumić bunty, główne siły Partów wkroczyły w ten region i zabiły Antiocha w bitwie pod Ekbataną w 129 roku p.n.e.Jego ciało zostało odesłane do Syrii w srebrnej trumnie;jego syn Seleukos został zakładnikiem Partów, a córka dołączyła do haremu Fraatesa.
▲
●
Mitrydates II
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
124 BCE Jan 1 - 115 BCE

Mitrydates II

Sistan, Afghanistan
Według Justyna Mitrydates II pomścił śmierć swoich „rodziców lub przodków” ( ultor iniuriae parentum ), co wskazuje, że walczył i pokonał Tocharian, którzy zabili Artabanusa I i Fraatesa II.Mitrydates II odbił także zachodnią Baktrię z rąk Scytów.Partowie monety i rozproszone raporty sugerują, że Mitrydates II rządził Bactrą, Kampyrtepą i Termezem, co oznacza, że ​​odzyskał te same ziemie, które zostały podbite przez jego imiennika Mitrydatesa I (r. 171 – 132 p.n.e.).Kontrola nad środkowym Amu Darią, w tym Amulem, była dla Partów niezbędna, aby udaremnić najazdy nomadów z Transoxiany, zwłaszcza z Sogdii.Monety Partów bito w zachodniej Baktrii i środkowej Amu Darii aż do panowania Gotarzesa II (40–51 n.e.).Najazdy nomadów dotarły także do wschodniej partyjskiej prowincji Drangiana, gdzie powstały silne dominacje Saka, dając w ten sposób początek nazwie Sakastan („kraina Saka”).Ci koczownicy prawdopodobnie wyemigrowali na ten obszar z powodu presji, jaką Artabanus I i Mitrydates II wywierali na nich na północy.Gdzieś między 124 a 115 rokiem p.n.e. Mitrydates II wysłał armię dowodzoną przez generała rodu Suren, aby odbiła ten region.Po ponownym włączeniu Sakastanu do królestwa Partów, Mitrydates II nagrodził ten region generałowi Surenidów jako jego lenno.Wschodni zasięg imperium Partów pod rządami Mitrydatesa II sięgał aż do Arachozji.
▲
●
Stosunki handlowe Han-Partów
Samarkanda wzdłuż Jedwabnego Szlaku ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
121 BCE Jan 1

Stosunki handlowe Han-Partów

China
W następstwie dyplomatycznego przedsięwzięcia Zhanga Qiana do Azji Środkowej za panowania cesarza Wu Han (141–87 p.n.e.),chińskie imperium Han wysłało w 121 r. p.n.e. delegację na dwór Mitrydatesa II.Ambasada Han nawiązała oficjalne stosunki handlowe z Partią poprzez Jedwabny Szlak, ale nie osiągnęła pożądanego sojuszu wojskowego przeciwko konfederacji Xiongnu.Imperium Partów wzbogaciło się poprzez opodatkowanie eurazjatyckiego handlu karawanami jedwabiem, najdroższym towarem luksusowym importowanym przez Rzymian.Perły były również bardzo cenionym importem z Chin, podczas gdy Chińczycy kupowali partyjskie przyprawy, perfumy i owoce.Egzotyczne zwierzęta były również dawane dworom Han jako prezenty od Arsacid;w 87 roku n.e. Pacorus II z Partii wysłał lwy i perskie gazele do cesarza Zhanga z Han (75–88 n.e.).Oprócz jedwabiu do towarów partyjskich kupowanych przez rzymskich kupców zaliczało się żelazo z Indii, przyprawy i wyborna skóra.Karawany podróżujące przez Imperium Partów przywoziły do ​​Chin luksusowe wyroby szklane z Azji Zachodniej, a czasem z Rzymu.Kupcy z Sogdii, mówiący językiem wschodniego Iranu, byli głównymi pośrednikami w tym ważnym handlu jedwabiem między Partią a Chinami Han.
▲
●
Założenie Ktezyfona
Łuk Ktezyfonu ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
120 BCE Jan 1

Założenie Ktezyfona

Salman Pak, Madain, Iraq
Ktezyfon został założony pod koniec lat dwudziestych XX wieku p.n.e.Został zbudowany na miejscu obozu wojskowego założonego naprzeciw Seleucji przez Mitrydatesa I z Partii.Za panowania Gotarzesa widziałem, jak Ktezyfon osiągnął szczyt jako centrum polityczne i handlowe.Miasto stało się stolicą Cesarstwa około 58 roku p.n.e. za panowania Orodesa II.Stopniowo miasto połączyło się ze starą hellenistyczną stolicą Seleucji i innymi pobliskimi osadami, tworząc kosmopolityczną metropolię.
▲
●
Armenia zostaje wasalem Partów
ormiańscy wojownicy ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
120 BCE Jan 1

Armenia zostaje wasalem Partów

Armenia
Około 120 roku p.n.e. król Partów Mitrydates II (124–91 p.n.e.) najechał Armenię i uznał jej króla Artavasdesa I za zwierzchnictwo Partów.Artavasdes I byłem zmuszony oddać Partom Tigranesa, który był albo jego synem, albo siostrzeńcem, jako zakładnika.Tigranes mieszkał na dworze Partów w Ktezyfonie, gdzie uczył się kultury Partów.Tigranes pozostawał zakładnikiem na dworze Partów aż do ok.96/95 p.n.e., kiedy Mitrydates II uwolnił go i mianował królem Armenii.Tigranes przekazał Mitrydatesowi II obszar zwany „siedemdziesięcioma dolinami” w Kaspianie, albo w ramach zastawu, albo dlatego, że Mitrydates II tego zażądał.Córka Tigranesa, Ariazate, wyszła również za mąż za syna Mitrydatesa II, co według współczesnego historyka Edwarda Dąbrowy miało miejsce na krótko przed wstąpieniem na tron ​​​​ormiański jako gwarancja jego lojalności.Tigranes pozostał wasalem Partów do końca lat 80-tych p.n.e.
▲
●
Kontakt z Rzymianami
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
96 BCE Jan 1

Kontakt z Rzymianami

Rome, Metropolitan City of Rom
W następnym roku Mitrydates II zaatakował Adiabene, Gordyene i Osrhoene i podbił te miasta-państwa, przesuwając zachodnią granicę królestwa Partów do Eufratu.Tam Partowie po raz pierwszy zetknęli się z Rzymianami.W 96 roku p.n.e. Mitrydates II wysłał jako posła do Sulli jednego ze swoich urzędników, Orobazusa.W miarę jak Rzymianie zyskiwali na sile i wpływach, Partowie poszukiwali przyjaznych stosunków z Rzymianami i w ten sposób chcieli osiągnąć porozumienie, które zapewniłoby wzajemny szacunek między obydwoma mocarstwami.Nastąpiły negocjacje, w których Sulla najwyraźniej zyskał przewagę, przez co Orobazus i Partowie wyglądali na petentów.Orobazus został później stracony.
▲
●
Ciemny wiek Partów
Ciemny wiek Partów ©Angus McBride
91 BCE Jan 1 - 57 BCE

Ciemny wiek Partów

Turkmenistan
Tak zwany „ciemny wiek Partów” odnosi się do okresu trzech dekad w historii imperium Partów od śmierci (lub ostatnich lat) Mitrydatesa II w 91 roku p.n.e., a wstąpienia na tron ​​Orodesa II w 57 roku p.n.e. przy czym uczeni wymieniają różne zakresy dat.Nazywa się go „wiekiem ciemnym” ze względu na brak jasnych informacji na temat wydarzeń tego okresu w imperium, z wyjątkiem serii, pozornie nakładających się, panowań.Nie zachowało się żadne źródło pisane opisujące ten okres, a uczeni nie byli w stanie jednoznacznie zrekonstruować następstwa władców i lat ich panowania na podstawie istniejących źródeł numizmatycznych ze względu na ich niejednoznaczność.Z tego okresu nie zachował się żaden dokument prawny ani administracyjny.Zaproponowano wiele teorii, aby częściowo rozwiązać ten problem numizmatyczny.W oparciu o źródła klasyczne imiona władców tego okresu to Sinatruces i jego syn Fraates (III), Mitrydates (III/IV), Orodes (II), synowie Fraatesa III i niejaki Dariusz (I), władca Mediów (lub Media Atropatene?).Dwie inne nazwy, Gotarzes (I) i Orodes (I), są poświadczone na datowanych tabliczkach klinowych z Babilonu.
▲
●
Zestaw granic Partia-Rzym
Bitwa pod Tigranocertą ©Angus McBride
69 BCE Oct 6

Zestaw granic Partia-Rzym

Euphrates River, Iraq
Po wybuchu trzeciej wojny z mitrydatesem Mitrydates VI z Pontu (119–63 p.n.e.), sojusznik Tigranesa II z Armenii, zwrócił się do Partii o pomoc przeciwko Rzymowi, ale Sinatruces odmówił pomocy.Kiedy rzymski dowódca Lukullus maszerował przeciwko stolicy Armenii Tigranocerta w 69 roku p.n.e., Mitrydates VI i Tigranes II zwrócili się o pomoc do Fraatesa III (rc 71–58).Fraates nie wysłał pomocy żadnemu z nich, a po upadku Tigranocerty potwierdził wraz z Lukullusem Eufrat jako granicę między Partią a Rzymem.
▲
●
Play button
53 BCE Jan 1

Carrhae

Harran, Şanlıurfa, Turkey
Marek Licyniusz Krassus, jeden z triumwirów, będący obecnie prokonsulem Syrii, najechał Partię w 53 roku p.n.e., spóźniając się na wsparcie Mitrydatesa.Gdy jego armia maszerowała do Carrhae (współczesny Harran, południowo-wschodnia Turcja), Orodes II najechał Armenię, odcinając wsparcie sojusznika Rzymu Artavasdesa II z Armenii (53–34 p.n.e.).Orodes namówił Artavasdesa do przymierza małżeńskiego pomiędzy księciem koronnym Pakorusa I z Partii (zm. 38 p.n.e.) a siostrą Artavasdesa.Surena z armią w całości na koniach pojechała na spotkanie Krassusa.Armia Krassusa, składająca się z siedmiu rzymskich legionów i oddziałów pomocniczych, w tym Galów konnych i lekkiej piechoty, miała mniej więcej cztery do jednego przewagę liczebną nad 1000 katafraktami Sureny (uzbrojonych w lance) i 9000 konnych łuczników.Wykorzystując pociąg bagażowy składający się z około 1000 wielbłądów, armia Partów zapewniała łucznikom konnym stały zapas strzał.Konni łucznicy zastosowali taktykę „strzału Partów”: udawali odwrót, aby odciągnąć wroga, a następnie odwracali się i strzelali do niego, gdy byli odsłonięci.Ta taktyka, zastosowana przy użyciu ciężkich łuków kompozytowych na płaskiej równinie, zdewastowała piechotę Krassusa.Po śmierci około 20 000 Rzymian, około 10 000 wziętych do niewoli i około 10 000 uciekających na zachód, Krassus uciekł na ormiańskie tereny wiejskie.Na czele swojej armii Surena zbliżył się do Krassusa, oferując negocjacje, na które Krassus się zgodził.Jednak zginął, gdy jeden z jego młodszych oficerów, podejrzewając pułapkę, próbował powstrzymać go przed wjazdem do obozu Sureny.Klęska Krassusa pod Carrhae była jedną z najgorszych porażek militarnych w historii Rzymu.Zwycięstwo Partii ugruntowało jej reputację potężnej, jeśli nie równej potęgi Rzymowi.Wraz ze swoimi zwolennikami, jeńcami wojennymi i cennym rzymskim łupem Surena przebył około 700 km z powrotem do Seleucji, gdzie świętowano jego zwycięstwo.Jednak obawiając się swoich ambicji nawet co do tronu Arsacidów, Orodes wkrótce potem kazał stracić Surenę.
▲
●
50 BCE - 224
Okres niestabilności i konfliktów wewnętrznychornament
Bitwa pod Cylicyjskimi Bramami
Rzymianie walczący z Partami ©Angus McBride
39 BCE Jan 1

Bitwa pod Cylicyjskimi Bramami

Mersin, Akdeniz/Mersin, Turkey
Siły Partów dokonały szeregu najazdów na terytorium Rzymu po klęsce armii rzymskiej pod Krassusem w bitwie pod Carrhae.Rzymianie pod wodzą Gajusza Kasjusza Longinusa skutecznie bronili granicy przed najazdami Partów.Jednak w 40 roku p.n.e. siły inwazyjne Partów sprzymierzone ze zbuntowanymi siłami rzymskimi, które służyły pod dowództwem Kwintusa Labienusa, zaatakowały wschodnie prowincje rzymskie. Odniosły one wielki sukces, ponieważ Labienus zajął całą Azję Mniejszą z wyjątkiem kilku miast, podczas gdy młody książę Pakorus I z Partii przejął Syrię i państwo Hasmoneuszów w Judei.Po tych incydentach Marek Antoniusz przekazał dowództwo nad siłami wschodniego Rzymu swojemu porucznikowi Publiuszowi Wentydiuszowi Bassusowi, utalentowanemu generałowi wojskowemu, który służył pod dowództwem Juliusza Cezara.Wentydiusz niespodziewanie wylądował na wybrzeżach Azji Mniejszej, co zmusiło Labienusa do wycofania się do Cylicji, gdzie otrzymał dodatkowe posiłki Partów od Pakorusa.Po tym jak Labienus przegrupował się z dodatkowymi siłami Pakorusa, jego armia i Wentydiusz spotkali się gdzieś w górach Taurus.Bitwa pod Bramą Cylicyjską w 39 roku p.n.e. była zdecydowanym zwycięstwem rzymskiego generała Publiusa Ventidiusa Bassusa nad armią Partów i jej rzymskimi sojusznikami, którzy służyli pod dowództwem Kwintusa Labienusa w Azji Mniejszej.
▲
●
Kampania Partów Antoniusza kończy się niepowodzeniem
©Angus McBride
36 BCE Jan 1

Kampania Partów Antoniusza kończy się niepowodzeniem

Lake Urmia, Iran
Wojna Partów Antoniusza była kampanią wojskową Marka Antoniusza, wschodniego triumwira Republiki Rzymskiej, przeciwko Imperium Partów pod rządami Fraatesa IV.Juliusz Cezar planował inwazję na Partię, ale został zamordowany, zanim zdążył ją przeprowadzić.W 40 roku p.n.e. do Partów dołączyły siły Pompejusza i na krótko zajęli większość rzymskiego Wschodu, ale siły wysłane przez Antoniusza pokonały ich i odwróciły ich zdobycze.Zawierając sojusz z kilkoma królestwami, w tym z Armenią , Antoniusz rozpoczął kampanię przeciwko Partii z ogromnymi siłami w 36 roku p.n.e.Stwierdzono, że front Eufratu jest silny, dlatego Antoniusz wybrał trasę przez Armenię.Po wejściu do Atropatene rzymski pociąg bagażowy i machiny oblężnicze, które wybrały inną trasę, zostały zniszczone przez siły kawalerii Partów.Antoniusz nadal oblegał stolicę Atropatene, ale zakończyło się niepowodzeniem.Żmudna podróż odwrotu do Armenii, a następnie Syrii, spowodowała dalsze ciężkie straty jego siłom.Źródła rzymskie obwiniają króla Armenii za ciężką porażkę, ale współczesne źródła odnotowują złe zarządzanie i planowanie przez Antoniusza.Antoniusz później najechał i splądrował Armenię, a następnie stracił jej króla.
▲
●
Królestwo Indo-Partów
Królestwo Indo-Partów założone przez Gondopharesa ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
19 Jan 1 - 226

Królestwo Indo-Partów

Taxila, Pakistan
Królestwo Indo-Partów było królestwem Partów założonym przez Gondofaresa i działającym od 19 roku n.e. do ok.226 n.e.W szczytowym okresie rządzili obszarem obejmującym części wschodniego Iranu , różne części Afganistanu i północno-zachodnie regionysubkontynentu indyjskiego (większość współczesnego Pakistanu i części północno-zachodnich Indii).Władcy mogli być członkami rodu Suren, a niektórzy autorzy nazywali królestwo „Królestwem Suren”. Królestwo zostało założone w 19 roku, kiedy gubernator Drangiana (Sakastan) Gondophares ogłosił niepodległość od Imperium Partów.Później organizował wyprawy na wschód, podbijając terytoria Indo-Scytów i Indo-Greków, przekształcając w ten sposób swoje królestwo w imperium.Posiadłości Indo-Partów uległy znacznemu zmniejszeniu po najazdach Kuszanów w drugiej połowie I w.wiek.Udało im się zachować kontrolę nad Sakastanem, aż do jego podboju przez Imperium Sasanian w ok.224/5.W Beludżystanie Paratarajowie, lokalna dynastia indo-Partów, wpadła w orbitę imperium Sasan około 262 roku n.e.
▲
●
Wojna o sukcesję ormiańską
©Angus McBride
58 Jan 1 - 63

Wojna o sukcesję ormiańską

Armenia
Wojna rzymsko-partyjska z lat 58–63, czyli wojna o sukcesję ormiańską , toczyła się między Cesarstwem Rzymskim a Imperium Partów o kontrolę nad Armenią, ważnym państwem buforowym między obydwoma królestwami.Armenia była rzymskim państwem-klientem od czasów cesarza Augusta, ale w latach 52/53 Partom udało się osadzić na ormiańskim tronie własnego kandydata, Tiridatesa.Wydarzenia te zbiegły się z wstąpieniem Nerona na tron ​​cesarski w Rzymie, a młody cesarz postanowił energicznie zareagować.Wojna, która była jedyną większą kampanią zagraniczną za jego panowania, rozpoczęła się szybkim sukcesem sił rzymskich, dowodzonych przez zdolnego generała Gnejusza Domicjusza Korbulo.Pokonali siły lojalne wobec Tiridatesa, osadzili na ormiańskim tronie własnego kandydata Tigranesa VI i opuścili kraj.Rzymianom pomógł fakt, że partyjski król Wologas był uwikłany w stłumienie serii buntów we własnym kraju.Jednak gdy tylko uporano się z nimi, Partowie zwrócili swoją uwagę na Armenię i po kilku latach nierozstrzygniętych kampanii zadali Rzymianom ciężką porażkę w bitwie pod Rhandeią.Konflikt wkrótce potem zakończył się skutecznym impasem i formalnym kompromisem: na tronie ormiańskim zasiadał odtąd partyjski książę z linii Arsacidów, ale jego nominacja musiała zostać zatwierdzona przez cesarza rzymskiego.Konflikt ten był pierwszą bezpośrednią konfrontacją Partii z Rzymianami od czasu katastrofalnej wyprawy Krassusa i kampanii Marka Antoniusza sto lat wcześniej i byłby pierwszą z długiej serii wojen między Rzymem a mocarstwami irańskimi o Armenię.
▲
●
Inwazja Alanów
©JFoliveras
72 Jan 1

Inwazja Alanów

Ecbatana, Hamadan Province, Ir
O Alanach wspomina się także w kontekście inwazji nomadów na imperium Partów w 72 roku n.e.Przeszli przez terytorium Partów od północnego wschodu i dotarli do Medii w dzisiejszym zachodnim Iranie , zdobywając królewski harem rządzącego monarchy Arsacidów, Wologesesa I (Valakhsh I).Z Medii zaatakowali Armenię i pokonali armie Tiridatesa, który prawie został schwytany.Partowie i Ormianie byli tak zaniepokojeni zniszczeniami dokonanymi przez tych koczowniczych najeźdźców, że zwrócili się do Rzymu o pilną pomoc, lecz Rzymianie odmówili pomocy (Frye: 240).Na szczęście dla Partów i Ormian, Alani wrócili na rozległe stepy Eurazji po zebraniu dużej ilości łupów (Colledge: 52).
▲
●
Misja dyplomatyczna Chin w Rzymie
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
97 Jan 1

Misja dyplomatyczna Chin w Rzymie

Persian Gulf (also known as th
W 97 roku n.e. chiński generał Han Ban Chao, Generalny Protektor Regionów Zachodnich, wysłał swojego emisariusza Gan Yinga z misją dyplomatyczną mającą na celu dotarcie do Cesarstwa Rzymskiego.Przed wyjazdem do Rzymu Gan odwiedził dwór Pakorusa II w Hecatompylos.Dotarł aż do Zatoki Perskiej, gdzie władze Partów przekonały go, że jedyną drogą dotarcia do Rzymu jest żmudna podróż morska wokół Półwyspu Arabskiego.Zniechęcony tym Gan Ying wrócił na dwór Han i przekazał cesarzowi He Han (r. 88–105 n.e.) szczegółowy raport na temat Cesarstwa Rzymskiego oparty na ustnych relacjach jego partyjskich gospodarzy.William Watson spekuluje, że Partowie odczuliby ulgę po nieudanych wysiłkach Imperium Han zmierzających do nawiązania stosunków dyplomatycznych z Rzymem, zwłaszcza po zwycięstwach militarnych Ban Chao nad Xiongnu we wschodniej Azji Środkowej.
▲
●
Kampania Partów Trajana
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
115 Jan 1 - 117

Kampania Partów Trajana

Levant
Kampania Partów Trajana została zaangażowana przez cesarza rzymskiego Trajana w roku 115 przeciwko imperium Partów w Mezopotamii .Wojna początkowo zakończyła się sukcesem dla Rzymian, ale seria niepowodzeń, w tym bunty na szeroką skalę we wschodniej części Morza Śródziemnego i Afryce Północnej oraz śmierć Trajana w 117 r., zakończyły się wycofaniem Rzymian.W 113 r. Trajan zdecydował, że nadszedł czas na ostateczne rozwiązanie „kwestii wschodniej” poprzez zdecydowaną klęskę Partii i aneksję Armenii .Jego podboje oznaczały celową zmianę polityki rzymskiej wobec Partii i przesunięcie nacisku na „wielką strategię” imperium.W 114 Trajan najechał Armenię;zaanektował ją jako prowincję rzymską i zabił Parthamasirisa, który został osadzony na tronie ormiańskim przez swojego krewnego, króla Partii Osroesa I.W 115 r. cesarz rzymski najechał północną Mezopotamię i przyłączył ją również do Rzymu.Jego podbój uznano za konieczny, gdyż w przeciwnym razie wysepka ormiańska mogłaby zostać odcięta przez Partów od południa.Następnie Rzymianie zdobyli stolicę Partów, Ktezyfon, zanim popłynęli w dół rzeki do Zatoki Perskiej.Jednak w tym roku wybuchły bunty we wschodniej części Morza Śródziemnego, w Afryce Północnej i północnej Mezopotamii, podczas gdy na terytorium Rzymu wybuchło główne powstanie żydowskie, które poważnie nadwyrężyło rzymskie zasoby militarne.Trajanowi nie udało się zdobyć Hatry, co pozwoliło uniknąć całkowitej porażki Partów.Siły Partów zaatakowały kluczowe pozycje rzymskie, a rzymskie garnizony w Seleucji, Nisibis i Edessie zostały wysiedlone przez miejscową ludność.Trajan ujarzmił rebeliantów w Mezopotamii;ustanowił partyjskiego księcia Parthamaspatesa jako władcę-klienta i wycofał się do Syrii.Trajan zmarł w 117, zanim zdążył wznowić wojnę
▲
●
Wojna Partów Lucjusza Werusa
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
161 Jan 1 - 166

Wojna Partów Lucjusza Werusa

Armenia
Wojna rzymsko-partyjska tocząca się w latach 161–166 (zwana także wojną partyjską Lucjusza Werusa) toczyła się pomiędzy imperium rzymskim i partyjskim o Armenię i Górną Mezopotamię .Zakończyło się w 166 r., po tym jak Rzymianie przeprowadzili udane kampanie w Dolnej Mezopotamii i Medii oraz splądrowali Ktezyfon, stolicę Partów.
▲
●
Wojna rzymsko-partyjska Sewera
Oblężenie Hatry ©Angus McBride
195 Jan 1

Wojna rzymsko-partyjska Sewera

Baghdad, Iraq
Na początku 197 roku Sewer opuścił Rzym i popłynął na wschód.Wyruszył na pokład w Brundisium i prawdopodobnie wylądował w porcie Aegeae w Cylicji, udając się drogą lądową do Syrii.Natychmiast zebrał swoją armię i przekroczył Eufrat.Abgar IX, tytularny król Osroene, ale zasadniczo jedynie władca Edessy od czasu aneksji jego królestwa jako prowincji rzymskiej, wydał swoje dzieci jako zakładników i wspomagał wyprawę Sewera, dostarczając łuczników.Król Armenii Chosrow I również wysłał zakładników, pieniądze i prezenty.Sewer udał się do Nisibis, którego generał Julius Laetus zapobiegł wpadnięciu w ręce Partów.Następnie Severus wrócił do Syrii, aby zaplanować bardziej ambitną kampanię.W następnym roku poprowadził kolejną, bardziej skuteczną kampanię przeciwko Imperium Partów, podobno w odwecie za wsparcie, jakiego udzieliło ono Pescenniuszowi Nigerowi.Jego legiony splądrowały partyjskie królewskie miasto Ktezyfon, a on przyłączył do imperium północną połowę Mezopotamii ;Sewer przyjął tytuł Parthicus Maximus, idąc za przykładem Trajana.Nie udało mu się jednak zdobyć twierdzy Hatra nawet po dwóch długich oblężeniach – podobnie jak Trajan, który próbował to zrobić prawie sto lat wcześniej.Jednak podczas swego pobytu na wschodzie Sewerus rozbudował także Limes Arabicus, budując nowe fortyfikacje na Pustyni Arabskiej od Basie do Dumatha.Wojny te doprowadziły do ​​zajęcia przez Rzymian północnej Mezopotamii, aż po tereny wokół Nisibis i Singary.
▲
●
Wojna Partów z Karakallą
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
216 Jan 1 - 217

Wojna Partów z Karakallą

Antakya, Küçükdalyan, Antakya/
Wojna Partów pod Karakallą była nieudaną kampanią Cesarstwa Rzymskiego pod wodzą Karakalli przeciwko Imperium Partów w latach 216–17 n.e.Był to punkt kulminacyjny czteroletniego okresu, który rozpoczął się w roku 213, kiedy Karakalla przeprowadził długą kampanię w Europie Środkowej i Wschodniej oraz na Bliskim Wschodzie.Po interwencji mającej na celu obalenie władców w królestwach-klientach sąsiadujących z Partią, najechał w 216 r., wykorzystując nieudaną propozycję ślubu złożoną córce partyjskiego króla Artabanusa jako casus belli.Jego siły przeprowadziły kampanię masakr w północnych regionach Imperium Partów, po czym wycofały się do Azji Mniejszej, gdzie został zamordowany w kwietniu 217 r. Wojna zakończyła się w następnym roku po zwycięstwie Partów w bitwie pod Nisibis, za co Rzymianie zapłacili olbrzymią sumę reparacji wojennych dla Partów.
▲
●
Play button
217 Jan 1

Bitwa pod Nisibisem

Nusaybin, Mardin, Turkey
Bitwa pod Nisibis toczyła się latem 217 roku pomiędzy armiami Cesarstwa Rzymskiego pod wodzą nowo wzniesionego cesarza Makrynusa a armią Partów króla Artabanusa IV.Trwała trzy dni i zakończyła się krwawym zwycięstwem Partów, przy czym obie strony poniosły duże straty.W wyniku bitwy Makrynus zmuszony był szukać pokoju, płacąc Partom ogromną sumę i rezygnując z rozpoczętej rok wcześniej inwazji na Mezopotamię .W czerwcu 218 roku Makrynus został pokonany przez siły wspierające Heliogabala pod Antiochią, podczas gdy Artabanus stawił czoła powstaniu perskiego klanu Sasanidów pod wodzą Ardashira I. Nisibis było zatem ostatnią dużą bitwą między Rzymem a Partią, gdy dynastia Partów została obalona przez kilku Ardashirów lata później.Jednak wojna między Rzymem a Persją wkrótce została wznowiona, gdy następca Ardaszira i Makrynusa Aleksander Sewer walczył o Mezopotamię, a działania wojenne trwały z przerwami aż do podbojów muzułmańskich .
▲
●
224 - 226
Upadek i upadek Sasanidówornament
Koniec imperium Partów
©Angus McBride
224 Jan 1 00:01

Koniec imperium Partów

Fars Province, Iran
Po Imperium Partów, osłabionym wewnętrznymi konfliktami i wojnami z Rzymem, wkrótce nastąpiło Imperium Sasanian .Rzeczywiście, wkrótce potem Ardashir I, lokalny irański władca Persji (współczesna prowincja Fars, Iran) z Istakhr, zaczął podbijać okoliczne terytoria wbrew rządom Arsacida.Zmierzył się z Artabanusem IV w bitwie pod Hormozdgān w dniu 28 kwietnia 224 roku n.e., być może w miejscu niedaleko Isfahanu, pokonując go i ustanawiając imperium Sasanian.Istnieją jednak dowody sugerujące, że Wologazy VI nadal bili monety w Seleucji aż do 228 roku n.e.Sasanie nie tylko przejmą dziedzictwo Partii jako perskiego nemezis Rzymu, ale także spróbują przywrócić granice Imperium Achemenidów, na krótko podbijając Lewant, Anatolię iEgipt ze wschodniego imperium rzymskiego za panowania Chosrau II (r. 590–628 n.e.).Straciliby jednak te terytoria na rzecz Herakliusza – ostatniego cesarza rzymskiego przed podbojami arabskimi.Niemniej jednak przez ponad 400 lat zastąpili królestwo Partów jako główny rywal Rzymu.
▲
●

Characters



Artabanus IV of Parthia

Artabanus IV of Parthia

Last Ruler of the Parthian Empire

Ardashir I

Ardashir I

Founder of the Sasanian Empire

Arsaces I of Parthia

Arsaces I of Parthia

Founder of the Arsacid dynasty of Parthia

Orodes II

Orodes II

King of the Parthian Empire

Mithridates I of Parthia

Mithridates I of Parthia

King of the Parthian Empire

References



  • An, Jiayao (2002), "When Glass Was Treasured in China", in Juliano, Annette L. and Judith A. Lerner (ed.), Silk Road Studies: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, vol. 7, Turnhout: Brepols Publishers, pp. 79–94, ISBN 978-2-503-52178-7.
  • Asmussen, J.P. (1983). "Christians in Iran". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 924–948. ISBN 0-521-24693-8.
  • Assar, Gholamreza F. (2006). A Revised Parthian Chronology of the Period 91-55 BC. Parthica. Incontri di Culture Nel Mondo Antico. Vol. 8: Papers Presented to David Sellwood. Istituti Editoriali e Poligrafici Internazionali. ISBN 978-8-881-47453-0. ISSN 1128-6342.
  • Ball, Warwick (2016), Rome in the East: Transformation of an Empire, 2nd Edition, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-72078-6.
  • Bausani, Alessandro (1971), The Persians, from the earliest days to the twentieth century, New York: St. Martin's Press, pp. 41, ISBN 978-0-236-17760-8.
  • Bickerman, Elias J. (1983). "The Seleucid Period". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 3–20. ISBN 0-521-20092-X..
  • Bivar, A.D.H. (1983). "The Political History of Iran Under the Arsacids". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 21–99. ISBN 0-521-20092-X..
  • Bivar, A.D.H. (2007), "Gondophares and the Indo-Parthians", in Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (ed.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, vol. 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, pp. 26–36, ISBN 978-1-84511-406-0.
  • Boyce, Mary (1983). "Parthian Writings and Literature". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1151–1165. ISBN 0-521-24693-8..
  • Bringmann, Klaus (2007) [2002]. A History of the Roman Republic. Translated by W. J. Smyth. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-3371-8.
  • Brosius, Maria (2006), The Persians: An Introduction, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-32089-4.
  • Burstein, Stanley M. (2004), The Reign of Cleopatra, Westport, CT: Greenwood Press, ISBN 978-0-313-32527-4.
  • Canepa, Matthew (2018). The Iranian Expanse: Transforming Royal Identity Through Architecture, Landscape, and the Built Environment, 550 BCE–642 CE. Oakland: University of California Press. ISBN 9780520379206.
  • Colpe, Carsten (1983). "Development of Religious Thought". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 819–865. ISBN 0-521-24693-8..
  • Curtis, Vesta Sarkhosh (2007), "The Iranian Revival in the Parthian Period", in Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (ed.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, vol. 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, pp. 7–25, ISBN 978-1-84511-406-0.
  • de Crespigny, Rafe (2007), A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD), Leiden: Koninklijke Brill, ISBN 978-90-04-15605-0.
  • De Jong, Albert (2008). "Regional Variation in Zoroastrianism: The Case of the Parthians". Bulletin of the Asia Institute. 22: 17–27. JSTOR 24049232..
  • Demiéville, Paul (1986), "Philosophy and religion from Han to Sui", in Twitchett and Loewe (ed.), Cambridge History of China: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, vol. 1, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 808–872, ISBN 978-0-521-24327-8.
  • Duchesne-Guillemin, J. (1983). "Zoroastrian religion". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 866–908. ISBN 0-521-24693-8..
  • Ebrey, Patricia Buckley (1999), The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-66991-7 (paperback).
  • Emmerick, R.E. (1983). "Buddhism Among Iranian Peoples". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 949–964. ISBN 0-521-24693-8..
  • Frye, R.N. (1983). "The Political History of Iran Under the Sasanians". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 116–180. ISBN 0-521-20092-X..
  • Garthwaite, Gene Ralph (2005), The Persians, Oxford & Carlton: Blackwell Publishing, Ltd., ISBN 978-1-55786-860-2.
  • Green, Tamara M. (1992), The City of the Moon God: Religious Traditions of Harran, BRILL, ISBN 978-90-04-09513-7.
  • Howard, Michael C. (2012), Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: the Role of Cross Border Trade and Travel, Jefferson: McFarland & Company.
  • Katouzian, Homa (2009), The Persians: Ancient, Medieval, and Modern Iran, New Haven & London: Yale University Press, ISBN 978-0-300-12118-6.
  • Kennedy, David (1996), "Parthia and Rome: eastern perspectives", in Kennedy, David L.; Braund, David (eds.), The Roman Army in the East, Ann Arbor: Cushing Malloy Inc., Journal of Roman Archaeology: Supplementary Series Number Eighteen, pp. 67–90, ISBN 978-1-887829-18-2
  • Kurz, Otto (1983). "Cultural Relations Between Parthia and Rome". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 559–567. ISBN 0-521-20092-X..
  • Lightfoot, C.S. (1990), "Trajan's Parthian War and the Fourth-Century Perspective", The Journal of Roman Studies, 80: 115–126, doi:10.2307/300283, JSTOR 300283, S2CID 162863957
  • Lukonin, V.G. (1983). "Political, Social and Administrative Institutions: Taxes and Trade". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 681–746. ISBN 0-521-24693-8..
  • Mawer, Granville Allen (2013), "The Riddle of Cattigara", in Nichols, Robert; Woods, Martin (eds.), Mapping Our World: Terra Incognita to Australia, Canberra: National Library of Australia, pp. 38–39, ISBN 978-0-642-27809-8.
  • Mommsen, Theodor (2004) [original publication 1909 by Ares Publishers, Inc.], The Provinces of the Roman Empire: From Caesar to Diocletian, vol. 2, Piscataway (New Jersey): Gorgias Press, ISBN 978-1-59333-026-2.
  • Morton, William S.; Lewis, Charlton M. (2005), China: Its History and Culture, New York: McGraw-Hill, ISBN 978-0-07-141279-7.
  • Neusner, J. (1983). "Jews in Iran". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 909–923. ISBN 0-521-24693-8..
  • Olbrycht, Marek Jan (2016). "The Sacral Kingship of the early Arsacids. I. Fire Cult and Kingly Glory". Anabasis. 7: 91–106.
  • Posch, Walter (1998), "Chinesische Quellen zu den Parthern", in Weisehöfer, Josef (ed.), Das Partherreich und seine Zeugnisse, Historia: Zeitschrift für alte Geschichte, vol. 122 (in German), Stuttgart: Franz Steiner, pp. 355–364.
  • Rezakhani, Khodadad (2013). "Arsacid, Elymaean, and Persid Coinage". In Potts, Daniel T. (ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. ISBN 978-0199733309.
  • Roller, Duane W. (2010), Cleopatra: a biography, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-536553-5.
  • Schlumberger, Daniel (1983). "Parthian Art". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1027–1054. ISBN 0-521-24693-8..
  • Sellwood, David (1976). "The Drachms of the Parthian "Dark Age"". The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Cambridge University Press. 1 (1): 2–25. doi:10.1017/S0035869X00132988. JSTOR 25203669. S2CID 161619682. (registration required)
  • Sellwood, David (1983). "Parthian Coins". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 279–298. ISBN 0-521-20092-X..
  • Shahbazi, Shahpur A. (1987), "Arsacids. I. Origin", Encyclopaedia Iranica, 2: 255
  • Shayegan, Rahim M. (2007), "On Demetrius II Nicator's Arsacid Captivity and Second Rule", Bulletin of the Asia Institute, 17: 83–103
  • Shayegan, Rahim M. (2011), Arsacids and Sasanians: Political Ideology in Post-Hellenistic and Late Antique Persia, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-76641-8
  • Sheldon, Rose Mary (2010), Rome's Wars in Parthia: Blood in the Sand, London & Portland: Valentine Mitchell, ISBN 978-0-85303-981-5
  • Skjærvø, Prods Oktor (2004). "Iran vi. Iranian languages and scripts". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume XIII/4: Iran V. Peoples of Iran–Iran IX. Religions of Iran. London and New York: Routledge & Kegan Paul. pp. 348–366. ISBN 978-0-933273-90-0.
  • Strugnell, Emma (2006), "Ventidius' Parthian War: Rome's Forgotten Eastern Triumph", Acta Antiqua, 46 (3): 239–252, doi:10.1556/AAnt.46.2006.3.3
  • Syme, Ronald (2002) [1939], The Roman Revolution, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-280320-7
  • Torday, Laszlo (1997), Mounted Archers: The Beginnings of Central Asian History, Durham: The Durham Academic Press, ISBN 978-1-900838-03-0
  • Wang, Tao (2007), "Parthia in China: a Re-examination of the Historical Records", in Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (ed.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, vol. 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, pp. 87–104, ISBN 978-1-84511-406-0.
  • Waters, Kenneth H. (1974), "The Reign of Trajan, part VII: Trajanic Wars and Frontiers. The Danube and the East", in Temporini, Hildegard (ed.), Aufstieg und Niedergang der römischen Welt. Principat. II.2, Berlin: Walter de Gruyter, pp. 415–427.
  • Watson, William (1983). "Iran and China". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 537–558. ISBN 0-521-20092-X..
  • Widengren, Geo (1983). "Sources of Parthian and Sasanian History". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1261–1283. ISBN 0-521-24693-8..
  • Wood, Frances (2002), The Silk Road: Two Thousand Years in the Heart of Asia, Berkeley and Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-24340-8.
  • Yarshater, Ehsan (1983). "Iranian National History". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 359–480. ISBN 0-521-20092-X..
  • Yü, Ying-shih (1986), "Han Foreign Relations", in Twitchett, Denis and Michael Loewe (ed.), Cambridge History of China: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, vol. 1, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 377–462, ISBN 978-0-521-24327-8.
  • Young, Gary K. (2001), Rome's Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy, 31 BC - AD 305, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-24219-6.
  • Zhang, Guanuda (2002), "The Role of the Sogdians as Translators of Buddhist Texts", in Juliano, Annette L. and Judith A. Lerner (ed.), Silk Road Studies: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, vol. 7, Turnhout: Brepols Publishers, pp. 75–78, ISBN 978-2-503-52178-7.
  • Daryaee, Touraj (2012). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. pp. 1–432. ISBN 978-0-19-987575-7. Archived from the original on 2019-01-01. Retrieved 2019-02-10.