Osadnictwo Sumeru, rozpoczęte około 5500-3300 p.n.e., było założone przez ludność Azji Zachodniej mówiącą po sumeryjsku, unikalnym języku niesemickim i nieindoeuropejskim.Dowody obejmują nazwy miast i rzek.^[8] Cywilizacja sumeryjska rozwinęła się w okresie Uruk (IV tysiąclecie p.n.e.), ewoluując do okresu Jemdet Nasr i wczesnej dynastii.Eridu, znaczące sumeryjskie miasto, wyłoniło się jako punkt fuzji kulturowej rolników z Ubaidian, nomadycznych pasterzy semickich i rybaków z bagien, potencjalnie przodków Sumerów.^[9]Poprzedzający okres Ubaid słynie z charakterystycznej ceramiki, rozproszonej w całej Mezopotamii i Zatoce Perskiej.Kultura Ubaid, prawdopodobnie wywodząca się z kultury Samarran w północnej Mezopotamii, charakteryzuje się dużymi osadami, domami z cegły mułowej i pierwszymi świątyniami architektury publicznej w Mezopotamii.^[10] W tym okresie rozpoczęła się urbanizacja, wraz z rozwojem rolnictwa, udomowienia zwierząt i sprowadzenia z północy pługów.^[11]Przejście do okresu Uruk wiązało się z przejściem na masowo produkowaną niemalowaną ceramikę.^[12] Okres ten charakteryzował się znacznym rozwojem miast, wykorzystaniem niewolniczej pracy i powszechnym handlem, wpływającym na okoliczne regiony.Sumeryjskie miasta były prawdopodobnie teokratyczne, na czele których stali królowie-kapłani i rady, w tym kobiety.W okresie Uruk toczyły się ograniczone zorganizowane wojny, a miasta były na ogół pozbawione murów.^[13] Koniec okresu Uruk, około 3200-2900 p.n.e., zbiegł się z oscylacją Piora, zmianą klimatyczną oznaczającą koniec holoceńskiego minimum klimatycznego.^[14]Późniejszy okres dynastyczny jest powszechnie datowany na ok.2900 - ok.Rok 2350 p.n.e. przyniósł zmianę przywództwa skupionego na świątyniach na rzecz bardziej świeckiego oraz pojawienie się postaci historycznych, takich jak Gilgamesz.^[15] Był świadkiem rozwoju pisma i powstania pierwszych miast i państw.Sam ED charakteryzował się istnieniem wielu miast-państw: małych państw o ​​stosunkowo prostej strukturze, które z biegiem czasu rozwijały się i umacniały.Rozwój ten ostatecznie doprowadził do zjednoczenia dużej części Mezopotamii pod rządami Sargona, pierwszego monarchy imperium akadyjskiego.Pomimo tej fragmentacji politycznej, miasta-państwa ED łączyła stosunkowo jednorodna kultura materialna.Sumeryjskie miasta, takie jak Uruk, Ur, Lagasz, Umma i Nippur, położone w Dolnej Mezopotamii, były bardzo potężne i wpływowe.Na północy i zachodzie rozciągały się stany skupione wokół miast takich jak Kish, Mari, Nagar i Ebla.Eannatum z Lagasz na krótko założył jedno z pierwszych imperiów w historii, obejmujące większą część Sumeru i rozszerzające swoje wpływy dalej.^[16] Okres wczesnodynastyczny charakteryzował się występowaniem wielu państw-miast, takich jak Uruk i Ur, co doprowadziło do ostatecznego zjednoczenia pod panowaniem Sargona z imperium akadyjskiego.Pomimo rozdrobnienia politycznego te miasta-państwa łączyła wspólna kultura materialna.