የኢራቅ ታሪክ የጊዜ መስመር

ተጨማሪዎች

ቁምፊዎች

የግርጌ ማስታወሻዎች

ማጣቀሻዎች


የኢራቅ ታሪክ
History of Iraq ©HistoryMaps

10000 BCE - 2024

የኢራቅ ታሪክ



በታሪክ ሜሶጶጣሚያ በመባል የምትታወቀው ኢራቅ ከ6000-5000 ዓክልበ. በኒዮሊቲክ ኡበይድ ዘመን ከጥንት ስልጣኔዎች አንዷ ነች።ሱመር፣ አካድኛ፣ ኒዮ-ሱመርኛ፣ ባቢሎናዊ፣ ኒዮ-አሦራውያን እና ኒዮ-ባቢሎንያንን ጨምሮ የበርካታ ጥንታዊ ግዛቶች ማዕከል ነበረች።ሜሶጶጣሚያ የቀደምት ጽሑፍ፣ ሥነ ጽሑፍ፣ ሳይንሶች፣ ሂሳብ ፣ ሕጎች እና ፍልስፍናዎች መፍለቂያ ነበረች።የኒዮ-ባቢሎን ግዛት በ539 ከዘአበ በአካሜኒድ ግዛት ወደቀ።ኢራቅ የግሪክን ፣ የፓርቲያን እና የሮማውያንን አገዛዝ ተቀበለች።ክልሉ በ300 ዓ.ም አካባቢ ጉልህ የአረብ ፍልሰት እና የላክሚድ መንግሥት ምስረታ ተመልክቷል።በዚህ ጊዜ ውስጥ አል-ኢራቅ የሚለው የአረብኛ ስም ወጣ።አካባቢውን የሚገዛው የሳሳኒድ ኢምፓየር በ7ኛው ክፍለ ዘመን በራሺዱን ኸሊፋነት ተቆጣጠረ።በ 762 የተመሰረተችው ባግዳድ በእስላማዊ ወርቃማው ዘመን ማዕከላዊ የአባሲድ ዋና ከተማ እና የባህል ማዕከል ሆናለች።በ1258 የሞንጎሊያን ወረራ ተከትሎ፣ በ16ኛው ክፍለ ዘመን የኦቶማን ኢምፓየር አካል እስክትሆን ድረስ የኢራቅ ታዋቂነት በተለያዩ ገዥዎች ቀንሷል።ከአንደኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ኢራቅ በእንግሊዝ ሥልጣን ሥር ነበረች ከዚያም በ 1932 መንግሥት ሆነች ። በ 1958 ሪፐብሊክ ተመሠረተ ። የሳዳም ሁሴን አገዛዝ ከ 1968 እስከ 2003 የኢራን - የኢራቅ ጦርነት እና የባህረ ሰላጤ ጦርነትን ያጠቃልላል ፣ በ 2003 የአሜሪካ ወረራ አብቅቷል ። .
2000000 BCE - 5500 BCE
ቅድመ ታሪክornament
የሜሶጶጣሚያ ፓላኦሊቲክ ጊዜ
የሜሶጶጣሚያ ፓላኦሊቲክ ጊዜ ©HistoryMaps
999999 BCE Jan 1 - 10000 BCE

የሜሶጶጣሚያ ፓላኦሊቲክ ጊዜ

Shanidar Cave, Goratu, Iraq
የሜሶጶጣሚያ ቅድመ ታሪክ፣ ከፓሊዮቲክ ጀምሮ እስከ ፅሁፉ መምጣት በለም ጨረቃ አካባቢ፣ የጤግሮስ እና የኤፍራጥስ ወንዞችን፣ የዛግሮስ ግርጌ ተራራዎችን፣ ደቡብ ምስራቅ አናቶሊያን እና ሰሜናዊ ምዕራብ ሶሪያን ያጠቃልላል።ይህ ወቅት በተለይ በደቡብ ሜሶጶጣሚያ ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ4ኛው ሺህ ዓመት በፊት በሥነ-ምድር ሁኔታዎች ምክንያት በአሉቪየም ሥር የቀብር ቅሪት ወይም በፋርስ ባሕረ ሰላጤ ውስጥ በመጥለቁ ምክንያት በደንብ አልተመዘገበም።በመካከለኛው ፓሊዮሊቲክ ውስጥ አዳኝ ሰብሳቢዎች በዛግሮስ ዋሻዎች እና ክፍት አየር ቦታዎች ይኖሩ ነበር ፣ ይህም የሞስተሪያን ሊቲክ መሳሪያዎችን ያመርቱ ነበር።በተለይም የሻኒዳር ዋሻ የቀብር ሥነ ሥርዓት በእነዚህ ቡድኖች ውስጥ ያለውን የአብሮነት እና የፈውስ ልምዶችን ያሳያል።የላይኛው Paleolithic ዘመን በዛግሮስ ክልል ውስጥ ዘመናዊ ሰዎች ተመለከተ, አጥንት እና ቀንድ መሣሪያዎችን በመጠቀም, በአካባቢው Aurignacian ባህል አካል ሆኖ ተለይቶ, "ባራዶስቲያን" በመባል ይታወቃል.ከ17,000-12,000 ዓክልበ. አካባቢ ያለው የኋለኛው Epipaleolithic ዘመን፣ በዛርዚያን ባህል እና ክብ ቅርጽ ያላቸው ጊዜያዊ መንደሮች መከሰታቸው ይታወቃል።እንደ ወፍጮዎች እና እንክብሎች ያሉ ቋሚ ዕቃዎችን መጠቀም የመረጋጋት መጀመሪያን ያመለክታል.ከክርስቶስ ልደት በፊት በ11ኛው እና በ10ኛው ሺህ ዓመታት መካከል፣ ሰሜናዊ ኢራቅ ውስጥ የመጀመሪያዎቹ አዳኝ ሰብሳቢዎች መንደሮች ታዩ።እነዚህ ሰፈሮች በማዕከላዊ "ልብ" ዙሪያ የተገነቡ ቤቶችን ያሳያሉ, ይህም የቤተሰብ ንብረትን ይጠቁማል.የራስ ቅሎችን የመጠበቅ እና የአራዊት አእዋፍ የጥበብ ሥዕላዊ መግለጫዎች ተገኝተዋል ፣ይህም የዘመኑን ባህላዊ ልምዶች አጉልቶ ያሳያል።
የሜሶጶጣሚያ ቅድመ ሸክላ ኒዮሊቲክ ጊዜ
የሜሶጶጣሚያ ቅድመ ሸክላ ኒዮሊቲክ ጊዜ ©HistoryMaps
10000 BCE Jan 1 - 6500 BCE

የሜሶጶጣሚያ ቅድመ ሸክላ ኒዮሊቲክ ጊዜ

Dağeteği, Göbekli Tepe, Halili
የሜሶጶጣሚያ ቀደምት የኒዮሊቲክ የሰው ልጅ ስራ ልክ እንደ ቀደመው ኤፒፓሊቲክ ዘመን በታውረስ እና ዛግሮስ ተራሮች ግርጌ ዞኖች እና በጤግሮስ እና በኤፍራጥስ ሸለቆዎች የላይኛው ጫፍ ላይ የቅድመ-ሸክላ ኒዮሊቲክ ኤ (PPNA) ጊዜ (10,000-8,700) ነው ። ዓ.ዓ.) የግብርና ሥራ መጀመሩን ተመልክቷል፣ ለእንስሳት እርባታ የሚቀርበው ጥንታዊ ማስረጃ ግን ከፒፒኤንኤ ወደ ቅድመ-ፖተሪ ኒዮሊቲክ ቢ (PPNB፣ 8700-6800 ዓክልበ.) በ9ኛው ሺህ ዓመት ከዘአበ መገባደጃ ላይ ሲደርስ ነው።ይህ ወቅት በዋነኛነት ያተኮረው በሜሶጶጣሚያ ክልል - የሥልጣኔ መፈልፈያ - የግብርና መጨመር፣ የዱር እንስሳት አደን እና ልዩ የሆነ የቀብር ልማዶች ከመኖሪያ ቤት ወለል በታች የተቀበሩበት ነበር።[1]ግብርና የቅድመ ሸክላ ኒዮሊቲክ ሜሶጶጣሚያ የማዕዘን ድንጋይ ነበር።እንደ ስንዴ እና ገብስ ያሉ እፅዋትን ማልማት ከተለያዩ ሰብሎች ልማት ጋር ተዳምሮ ቋሚ ሰፈራ እንዲፈጠር አድርጓል።ይህ ሽግግር እንደ አቡ ሁረይራ እና ሙሬቤት ባሉ ቦታዎች ላይ ተመዝግቧል፣ እሱም ከናቱፊያ ጉድጓድ ወደ ፒፒኤንቢ መያዙን ቀጥሏል።[2] በደቡብ ምስራቃዊ ቱርክ ከጎቤክሊ ቴፔ የተነሱት በጣም ቀደምት ሃውልቶች እና ክብ ቅርጽ ያላቸው የድንጋይ ህንጻዎች በ PPNA/Early PPNB ላይ የተመሰረቱ ናቸው እና እንደ ቁፋሮው የብዙ አዳኝ ሰብሳቢዎች ማህበረሰብ የጋራ ጥረትን ይወክላሉ።[3]በቅድመ ሸክላ ኒዮሊቲክ ኤ (ፒፒኤንኤ) ጊዜ ውስጥ በጣም ጉልህ ከሆኑ ሰፈራዎች አንዷ የሆነችው ኢያሪኮ በ9,000 ዓክልበ. አካባቢ በዓለም የመጀመሪያዋ ከተማ ተደርጋ ትቆጠራለች።[4] ከ 2,000 እስከ 3,000 ህዝብ የሚኖር ሲሆን በትልቅ የድንጋይ ግንብ እና ግንብ የተጠበቀ።በዚህ ጊዜ ውስጥ ጉልህ የሆነ ጦርነት ስለመኖሩ ግልጽ የሆነ ማስረጃ ስለሌለ የግድግዳው ዓላማ አከራካሪ ነው.[5] አንዳንድ ንድፈ ሐሳቦች እንደሚጠቁሙት ግድግዳው የተገነባው የኢያሪኮን ጠቃሚ የጨው ሀብት ለመጠበቅ ነው።[6] ሌላው ንድፈ ሐሳብ ግንቡ በበጋው ክረምት ላይ በአቅራቢያው ካለው ተራራ ጥላ ጋር የተጣጣመ ሲሆን ይህም ኃይልን የሚያመለክት እና የከተማውን ገዥ ተዋረድ ይደግፋል.[7]
የሸክላ ስራ ኒዮሊቲክ የሜሶፖታሚያ ጊዜ
የሸክላ ስራ ኒዮሊቲክ የሜሶፖታሚያ ጊዜ ©HistoryMaps
6500 BCE Jan 1

የሸክላ ስራ ኒዮሊቲክ የሜሶፖታሚያ ጊዜ

Mesopotamia, Iraq
ተከታዩ ሺህ ዓመታት፣ 7ኛው እና 6ኛው ሺህ ዓመት ዓ.ዓ.፣ ጠቃሚ የ"ሴራሚክ" ባህሎች፣ በተለይም ሀሱና፣ ሰመራ እና ሃላፍ መነሳታቸውን መስክረዋል።እነዚህ ባህሎች በግብርና እና በእንስሳት እርባታ ትክክለኛ መግቢያ ተለይተዋል ፣ ይህም የኢኮኖሚውን ገጽታ አብዮት።በሥነ ሕንጻ፣ በጋራ ጎተራዎች ዙሪያ ያተኮሩ ትላልቅ የጋራ መኖሪያ ቤቶችን ጨምሮ ወደ ውስብስብ መዋቅሮች መንቀሳቀስ ነበር።የመስኖ አሠራሮችን ማስተዋወቅ የግብርና ተግባራትን ለማስቀጠል ወሳኝ የቴክኖሎጂ እድገት አሳይቷል።የባህል ዳይናሚክስ የተለያዩ፣ የሰመራ ባህል የማህበራዊ እኩልነት ምልክቶችን ያሳያል፣ ከሀላፍ ባህል በተቃራኒ፣ ትንንሽ፣ ትንሽ ተዋረዳዊ ማህበረሰቦችን ያቀፈ ይመስላል።በተመሳሳይ የኡበይድ ባህል በደቡብ ሜሶጶጣሚያ በ7ኛው ሺህ ዓመት ከዘአበ መጨረሻ አካባቢ ብቅ አለ።የዚህ ባህል በጣም ጥንታዊው ቦታ ቴል ኤል-ኦኢሊ ነው።የኡበይድ ባህል በተራቀቀ አርክቴክቸር እና በመስኖ አተገባበር የታወቀ ነው፣ ግብርናው በሰው ሰራሽ የውሃ ምንጮች ላይ በሚደገፍበት ክልል ውስጥ ወሳኝ ፈጠራ ነው።የኡበይድ ባህል በከፍተኛ ሁኔታ ተስፋፍቷል፣ ምናልባትም የሃላፍ ባህልን በማዋሃድ፣ በሰሜናዊ ሜሶጶጣሚያ፣ በደቡብ ምስራቅ አናቶሊያ እና በሰሜን ምስራቅ ሶሪያ ተጽኖውን በሰላማዊ መንገድ አሰራጭቷል።ይህ ዘመን በአንፃራዊነት ተዋረዳዊ ካልሆኑ የመንደር ማህበረሰቦች ወደ ውስብስብ የከተማ ማዕከላት የተሸጋገረበት ወቅት ነው።በ4ኛው ሺህ ዓመት ከዘአበ መገባደጃ ላይ፣ እነዚህ እየተሻሻሉ ያሉ ማህበራዊ አወቃቀሮች የበላይ የሆነ ልሂቃን ክፍል ብቅ ብለዋል።በሜሶጶጣሚያ ከሚገኙት በጣም ተደማጭነት ካላቸው ማዕከላት መካከል ሁለቱ ኡሩክ እና ቴፔ ጋውራ በእነዚህ የህብረተሰብ ለውጦች ውስጥ ወሳኝ ሚና ተጫውተዋል።የአጻጻፍ ቀስ በቀስ እድገት እና የመንግስት ጽንሰ-ሀሳብ ውስጥ ትልቅ ሚና ነበራቸው.ይህ ከቅድመ ታሪክ ባህሎች ወደ ተመዘገበው የታሪክ ምዕራፍ የተደረገ ሽግግር በሰው ልጅ ስልጣኔ ውስጥ ጉልህ የሆነ ዘመን ነው፣ ይህም ለቀጣዮቹ ታሪካዊ ወቅቶች መሰረት ጥሏል።
5500 BCE - 539 BCE
ጥንታዊ ሜሶጶጣሚያornament
ሰመር
ቄስ መዝገቦችን በሸክላ ጽላት ላይ. ©HistoryMaps
5500 BCE Jan 1 - 1800 BCE Jan

ሰመር

Eridu, Sumeria, Iraq
የሱመር ሰፈራ፣ ከ5500-3300 ዓክልበ. አካባቢ፣ በምእራብ እስያ ሰዎች ሱመሪያን ይናገሩ ነበር፣ ልዩ ሴማዊ ያልሆነ እና ኢንዶ-አውሮፓዊ ያልሆነ።ማስረጃው የከተሞች እና የወንዞች ስም ያካትታል።[8] የሱመሪያን ስልጣኔ በኡሩክ ዘመን (4ኛው ሺህ ዓመት ከዘአበ) የዳበረ፣ ወደ ጀምዴት ናስር እና የቀደምት ሥርወ-ነገሥታት ጊዜዎች ተለወጠ።ኤሪዱ፣ ጉልህ የሆነችው የሱመር ከተማ፣ የኡበይዲያን ገበሬዎች፣ ዘላኖች ሴማዊ አርብቶ አደሮች፣ እና የማርሽላንድ አሳ አጥማጆች፣ የሱመርያውያን ቅድመ አያቶች ባህላዊ ውህደት ነጥብ ሆና ተገኘች።[9]የቀደመው የኡበይድ ዘመን በሜሶጶጣሚያ እና በፋርስ ባሕረ ሰላጤ በተሰራጨው ልዩ የሸክላ ስራው ይታወቃል።የኡበይድ ባሕል፣ ምናልባትም ከሰሜን ሜሶጶጣሚያ የሳማራን ባህል የተገኘ፣ በትላልቅ ሰፈሮች፣ በጭቃ ጡብ የተሠሩ ቤቶች፣ እና በሜሶጶጣሚያ ውስጥ በነበሩት የመጀመሪያዎቹ የሕዝብ የሕንፃ ቤተመቅደሶች ተለይተው ይታወቃሉ።[10] ይህ ወቅት የከተሞች መስፋፋት የጀመረበት ሲሆን በግብርና፣ በእንስሳት እርባታ እና ማረሻ አጠቃቀም ላይ ከሰሜን የገቡ ናቸው።[11]ወደ ኡሩክ ዘመን የተደረገው ሽግግር በጅምላ ወደተመረተ ያልተቀቡ የሸክላ ዕቃዎች መቀየርን ያካትታል.[12] ይህ ወቅት የከተማ እድገት፣ የባሪያ ጉልበት አጠቃቀም እና ሰፊ የንግድ ልውውጥ፣ በዙሪያው ባሉ ክልሎች ላይ ተፅዕኖ ያሳደረበት ወቅት ነበር።የሱመር ከተሞች ቲኦክራሲያዊ ሳይሆኑ አይቀሩም በካህኑ-ነገሥታት እና በሸንጎዎች የሚመሩ ሴቶችን ጨምሮ።የኡሩክ ዘመን የተደራጀ ጦርነት ታይቷል፣ ከተሞች በአጠቃላይ ግንብ አልባ ነበሩ።[13] የኡሩክ ዘመን መጨረሻ፣ ከ3200-2900 ዓክልበ. አካባቢ፣ ከPiora oscillation ጋር ተገጣጠመ፣ የሆሎሴኔ የአየር ንብረት መጨረሻን የሚያሳይ የአየር ንብረት ለውጥ።[14]የሚቀጥለው ሥርወ መንግሥት ዘመን፣ በአጠቃላይ በሐ.2900 - ሲ.2350 ዓ.ዓ.፣ ቤተመቅደስን ማዕከል ካደረገ ወደ ብዙ ዓለማዊ አመራር እና እንደ ጊልጋመሽ ያሉ ታሪካዊ ሰዎች ብቅ ማለቱን ተመልክቷል።[15] የአጻጻፍ እድገትን እና የመጀመሪያዎቹን ከተሞች እና ግዛቶች ምስረታ ተመልክቷል.ኢ.ዲ.ኤው ራሱ በበርካታ የከተማ-ግዛቶች ህልውና ተለይቷል-ትንንሽ ግዛቶች በአንጻራዊነት ቀላል መዋቅር በጊዜ ሂደት የተገነቡ እና የተጠናከሩ።ይህ እድገት በመጨረሻ የአካድያን ኢምፓየር የመጀመሪያ ንጉስ በሆነው በሳርጎን አገዛዝ ስር አብዛኛው የሜሶጶጣሚያ ግዛት አንድነት እንዲኖር አድርጓል።ይህ የፖለቲካ ክፍፍል ቢኖርም የኢዲ ከተማ-ግዛቶች በአንጻራዊነት ተመሳሳይ የሆነ የቁሳቁስ ባህል ነበራቸው።በታችኛው ሜሶጶጣሚያ ውስጥ የሚገኙት እንደ ኡሩክ፣ ኡር፣ ላጋሽ፣ ኡማ እና ኒፑር ያሉ የሱመር ከተሞች በጣም ኃያላን እና ተፅዕኖ ፈጣሪ ነበሩ።በሰሜን እና በምዕራብ የተዘረጉ ግዛቶች እንደ ኪሽ፣ ማሪ፣ ናጋር እና ኤብላ ባሉ ከተሞች ላይ ያተኮሩ ናቸው።የላጋሽ ኢአናተም ከታሪክ የመጀመሪያዎቹ ኢምፓየሮች አንዱን ባጭሩ አቋቋመ፣ ብዙ ሱመርን ያቀፈ እና ተጽኖውን ከዚህም በላይ አስረዘመ።[16] የጥንቱ ሥርወ መንግሥት ዘመን እንደ ኡሩክ እና ኡር ባሉ በርካታ የከተማ-ግዛቶች ምልክት ተደርጎበታል፣ ይህም በመጨረሻ በአካድያን ኢምፓየር በሳርጎን ሥር እንዲዋሐድ አድርጓል።ምንም እንኳን የፖለቲካ ክፍፍል ቢኖርም, እነዚህ የከተማ-ግዛቶች አንድ የጋራ ቁሳዊ ባህል ነበራቸው.
የጥንት የአሦር ዘመን
ቀደምት የአሦራውያን ጊዜ። ©HistoryMaps
2600 BCE Jan 1 - 2025 BCE

የጥንት የአሦር ዘመን

Ashur, Al-Shirqat،, Iraq
የጥንቱ አሦራውያን ዘመን [34] (ከ2025 ዓክልበ. በፊት) የአሦራውያን ታሪክ መጀመሩን ያመለክታል፣ ከአሮጌው አሦራውያን ዘመን በፊት።እሱ የሚያተኩረው በ2025 ዓክልበ አካባቢ በፑዙር-አሹር 1ኛ ራሱን የቻለ የከተማ-ግዛት ከመሆኑ በፊት በአሱር ታሪክ፣ ህዝቦች እና ባህል ላይ ነው።ከዚህ ዘመን ጀምሮ የተወሰነ ማስረጃ አለ።በአሱር የአርኪኦሎጂ ግኝቶች የተከናወኑት በሐ.2600 ከክርስቶስ ልደት በፊት፣ በቀድሞው ሥርወ-መንግሥት ዘመን፣ ነገር ግን ክልሉ ለረጅም ጊዜ ይኖርበት ስለነበረ እና እንደ ነነዌ ያሉ በአቅራቢያ ያሉ ከተሞች በጣም የቆዩ በመሆናቸው የከተማዋ መሠረት የቆየ ሊሆን ይችላል።መጀመሪያ ላይ ሑሪኖች በአሱር ይኖሩ የነበረ ሲሆን ይህ ቦታ ለኢሽታር አምላክ የተሰጠ የመራባት አምልኮ ማዕከል ነበር።[35] “አሱር” የሚለው ስም ለመጀመሪያ ጊዜ የተመዘገበው በአካድ ኢምፓየር ዘመን (24ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ.) ነው።ቀደም ሲል ከተማዋ ባልቲል ተብላ ትታወቅ ይሆናል።[36] የአካዲያን ግዛት ከመነሳቱ በፊት፣ የአሦራውያን ሴማዊ ተናጋሪዎች ቅድመ አያቶች በአሱር ሰፍረው ነበር፣ ምናልባትም የመጀመሪያውን ህዝብ በማፈናቀል ወይም በማመሳሰል ሊሆን ይችላል።አሱር ቀስ በቀስ የመለኮት ከተማ ሆነች እና በኋላም አሹር አምላክ ተብሎ ተገለጠ፣ የአሦር ብሔራዊ አምላክ በፑዙር-አሹር ቀዳማዊ።በጥንት የአሦራውያን ዘመን፣ አሱር ራሱን የቻለ አልነበረም፣ ነገር ግን ከደቡብ ሜሶጶጣሚያ በመጡ የተለያዩ ግዛቶች እና ኢምፓየሮች ቁጥጥር ስር ነበር።በቀደመው ሥርወ-መንግሥት ዘመን፣ ጉልህ በሆነ የሱመሪያን ተጽዕኖ ሥር ነበር፣ አልፎ ተርፎም በኪሽ የበላይነት ሥር ወደቀ።ከክርስቶስ ልደት በፊት በ24ኛው እና በ22ኛው ክፍለ ዘመን መካከል፣ የአካድ ግዛት አካል ነበረ፣ እንደ ሰሜናዊ አስተዳደራዊ ደጋፊ ሆኖ ያገለግላል።ይህ ዘመን በአሦራውያን ነገሥታት እንደ ወርቃማ ዘመን ይቆጠር ነበር።አሱር ነፃነት ከማግኘቷ በፊት በኡር የሱመር ኢምፓየር በሶስተኛው ሥርወ መንግሥት ውስጥ (ከ2112–2004 ዓክልበ. ግድም) ውስጥ ያለች ከተማ ነበረች።
አሞራውያን
አሞራውያን ዘላኖች ተዋጊ። ©HistoryMaps
2500 BCE Jan 1 - 1600 BCE

አሞራውያን

Mesopotamia, Iraq
ተደማጭነት የነበራቸው የጥንት ሰዎች አሞራውያን ከብሉይ ባቢሎናውያን ዘመን በመጡ ሁለት የሱመር ስነ-ጽሑፋዊ ድርሰቶች "ኤንመርካር እና የአራታ ጌታ" እና "ሉጋልባንዳ እና አንዙድ ወፍ" በተሰኙት ተጠቅሰዋል።እነዚህ ጽሑፎች “የማር.ቱ ምድር”ን ይጠቅሳሉ እና ከቀደምት ሥርወ መንግሥት የኡሩክ ገዥ ኤንመርካር ጋር የተገናኙ ናቸው፣ ምንም እንኳን እነዚህ ታሪካዊ እውነታዎችን የሚያንፀባርቁበት መጠን ባይታወቅም።[21]በሦስተኛው የኡር ሥርወ መንግሥት ውድቀት ወቅት፣ አሞራውያን ኃይለኛ ኃይል ሆኑ፣ እንደ ሹ-ሲን ያሉ ነገሥታት ለመከላከያ ረጅም ግንብ እንዲገነቡ አስገደዳቸው።አሞራውያን በዘመናቸው መዛግብት ላይ እንደ አለቆች ሥር ሆነው ዘላኖች ሆነው ተገልጸዋል፣ እነሱም መንጋቸውን ለማሰማራት ወደ ፈለጓቸው አገሮች ራሳቸውን አስገድደው ነበር።የአካዲያን ሥነ-ጽሑፍ ብዙ ጊዜ አሞራውያንን በአሉታዊ መልኩ ይገልጻሉ፣ ዘላኖች እና ጥንታዊ አኗኗራቸውን ያጎላሉ።የሱመር ተረት “የማርቱ ጋብቻ” ይህንን የንቀት አመለካከት ያሳያል።[22]እንደ ኢሲን፣ ላርሳ፣ ማሪ እና ኤብላ ባሉ ቦታዎች ላይ በርካታ ታዋቂ የከተማ ግዛቶችን መስርተዋል እና በኋላም ባቢሎንን እና የብሉይ የባቢሎን ግዛትን በደቡብ ላይ መሰረቱ።በምስራቅ፣ የማሪ አሞራውያን መንግስት ተነሳ፣ በኋላም በሃሙራቢ ተደመሰሰ።ቁልፍ ሰዎች አሱርን ድል ያደረገው እና ​​የላይኛው ሜሶጶጣሚያን ያቋቋመው ሻምሺ-አዳድ 1 እና የባቢሎን ሀሙራቢ ይገኙበታል።አሞራውያን በ1650 ዓክልበ. አካባቢ ሂክሶስየግብፅ አሥራ አምስተኛው ሥርወ መንግሥት መመሥረት ላይ ሚና ተጫውተዋል።[23]በ16ኛው መቶ ዘመን ዓ.ዓ. በሜሶጶጣሚያ የነበረው የአሞራውያን ዘመን በባቢሎን ውድቀት እና በካሳውያን እና በሚታኒ መነሣት ተጠናቀቀ።አሙሩ የሚለው ቃል፣ ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ፣ ከከነዓን በስተሰሜን እስከ ሰሜናዊ ሶርያ ያለውን ክልል ያመለክታል።በመጨረሻ፣ የሶሪያ አሞራውያን በኬጢያውያን እና በመካከለኛው አሦራውያን ቁጥጥር ሥር ገቡ፣ እና በ1200 ዓ.ዓ አካባቢ፣ በሌሎች የምዕራብ ሴማዊ ቋንቋ ተናጋሪ ሕዝቦች በተለይም በአራማውያን ተማርከው ወይም ተፈናቅለው ከታሪክ ጠፍተዋል፣ ምንም እንኳን ስማቸው በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ቢቀጥልም .[24]
የአካዲያን ግዛት
የአካዲያን ግዛት። ©HistoryMaps
2334 BCE Jan 1 - 2154 BCE

የአካዲያን ግዛት

Mesopotamia, Iraq
በ2334-2279 ዓክልበ. አካባቢ በአካድ ሳርጎን የተመሰረተው የአካድያን ኢምፓየር በጥንታዊ የሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ትልቅ ምዕራፍ ሆኖ ይቆማል።የዓለም የመጀመሪያ ግዛት እንደመሆኗ፣ በአስተዳደር፣ በባህል እና በወታደራዊ ወረራ ረገድ ቀዳሚ ምሳሌዎችን አስቀምጧል።ይህ ጽሑፍ ስለ አካዲያን ኢምፓየር አመጣጥ፣ መስፋፋት፣ ስኬቶች እና ውሎ አድሮ ውድቀቱን በጥልቀት ያጠናል፣ ይህም በታሪክ ታሪክ ውስጥ ስላለው ዘላቂ ቅርስ ግንዛቤዎችን ይሰጣል።የአካዲያን ኢምፓየር በሜሶጶጣሚያ፣ በዋነኛነት የአሁኗ ኢራቅ ብቅ አለ።በመጀመሪያ የኪሽ ንጉስ ኡር-ዛባባ ጠጅ አሳላፊ የነበረው ሳርጎን በወታደራዊ ብቃት እና ስልታዊ ጥምረት ስልጣን ላይ ወጣ።የሱመርን ከተማ-ግዛቶች በመገልበጥ ሰሜናዊ እና ደቡባዊ ሜሶጶጣሚያን በአንድ አገዛዝ ስር አዋህዶ የአካድ ኢምፓየር ፈጠረ።በሳርጎን እና በተተኪዎቹ፣ በተለይም ናራም-ሲን እና ሻር-ካሊ-ሻሪ፣ ኢምፓየር በከፍተኛ ሁኔታ ተስፋፍቷል።ከፋርስ ባሕረ ሰላጤ እስከ ሜዲትራኒያን ባህር ድረስ ይዘልቃል፣ የዘመናችን ኢራንን ፣ ሶሪያን እና ቱርክን ጨምሮ።አካዳውያን በአስተዳደሩ ውስጥ ፈጠራን ፈጠሩ፣ ግዛቱን በታማኝ ገዥዎች የሚቆጣጠሩትን ክልሎች በመከፋፈል ፣ ይህ ስርዓት በቀጣዮቹ ግዛቶች ላይ ተጽዕኖ ያሳደረ።የአካዲያን ኢምፓየር ጥበብን፣ ስነ-ጽሁፍን እና ሃይማኖትን ያበለጸገ የሱመሪያን እና የሴማዊ ባህሎች መፍለቂያ ነበር።የአካድ ቋንቋ የግዛቱ ቋንቋ ሆነ፣ ለኦፊሴላዊ ሰነዶች እና ለዲፕሎማሲያዊ ደብዳቤዎች ጥቅም ላይ ይውላል።የዚጉራትን እድገት ጨምሮ በቴክኖሎጂ እና በሥነ ሕንፃ ውስጥ የተደረጉ እድገቶች የዚህ ዘመን ጉልህ ስኬቶች ነበሩ።በዲሲፕሊን እና በአደረጃጀት የሚታወቀው የአካድ ጦር ለግዛቱ መስፋፋት ወሳኝ ነበር።የተዋሃዱ ቀስቶች እና የተሻሻሉ የጦር መሳሪያዎች በጠላቶቻቸው ላይ ትልቅ ጥቅም ሰጥቷቸዋል.በንጉሣዊ ጽሑፎች እና እፎይታዎች የተመዘገቡ ወታደራዊ ዘመቻዎች የግዛቱን ኃይል እና ስልታዊ አቅሞች ያሳያሉ።የአካዲያን ኢምፓየር ውድቀት የጀመረው በ2154 ዓክልበ አካባቢ ሲሆን ይህም በውስጣዊ አመጽ፣ ኢኮኖሚያዊ ችግር እና በጉቲያን በተሰኘው የዘላን ቡድን ወረራ ምክንያት ነው።የማዕከላዊው ሥልጣን መዳከም የግዛቱን መከፋፈል አስከተለ፣ እንደ ዑር ሦስተኛው ሥርወ መንግሥት ያሉ አዳዲስ ኃይሎች እንዲፈጠሩ መንገድ ጠርጓል።
ኒዮ-ሱመር ኢምፓየር
ኒዮ-ሱመር ኢምፓየር ©HistoryMaps
2212 BCE Jan 1 - 2004 BCE

ኒዮ-ሱመር ኢምፓየር

Ur, Iraq
ሦስተኛው የኡር ሥርወ መንግሥት፣ ከአካድ ሥርወ መንግሥት ቀጥሎ፣ በሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ ነበረው።ከአካድ ሥርወ መንግሥት ውድቀት በኋላ፣ ለአካድ ዱዱ ካልሆነ በቀር በሰነድና በቅርሶች እጥረት የሚታወቅ የድቅድቅ ጨለማ ጊዜ ተፈጠረ።በዚህ ዘመን የጉቲያን ወራሪዎች እየበዙ መጥተዋል፣ የስልጣን ዘመናቸው ከ25 እስከ 124 ዓመታት የዘለቀ፣ እንደ ምንጭ ምንጭ፣ ግብርና እና የመዝገብ አያያዝን እያሽቆለቆለ ሄዶ በረሃብ እና የእህል ዋጋ ንረቱ።የኡሩክ ኡቱ-ሄንጋል የጉቲያን አገዛዝ አብቅቶ የኡር-ናሙ የኡር III ሥርወ መንግሥት መስራች በሆነው በኡር-ናሙ ተተካ፣ ምናልባትም የኡቱ-ሄንጋል ገዥ ሆኖ ካገለገለ በኋላ ሊሆን ይችላል።ዑር-ናሙ የላጋሽ ገዥን በማሸነፍ ታዋቂነትን አገኘ እና የኡር-ናሙ ኮድ፣ የጥንት የሜሶጶጣሚያ ሕግ ኮድ በመፍጠር ይታወቅ ነበር።ሱሳን በመያዝ እና የኤላማዊውን ንጉስ ኩቲክ-ኢንሹሺናክን በማንበርከክ አስተዳደርን ያማከለ፣ ደረጃውን የጠበቀ ሂደቶችን እና የግዛቱን ግዛት ባስፋፋው በንጉስ ሹልጊ ትልቅ እድገት ታይቷል።[17] የኡር III ሥርወ መንግሥት ግዛቱን በከፍተኛ ሁኔታ አስፋፍቶ ከደቡብ ምሥራቅ አናቶሊያ እስከ ፋርስ ባሕረ ሰላጤ ድረስ በመዘርጋት የጦርነት ምርኮ በዋነኛነት የዑርን ነገሥታትና ቤተ መቅደሶች ይጠቅማል።[18]የኡር III ሥርወ መንግሥት እንደ ሲሙሩም እና ሉሉቢ ካሉ የዛግሮስ ተራሮች ደጋማ ጎሳዎች እና እንዲሁም ከኤላም ጋር በተደጋጋሚ ይጋጭ ነበር።[19] በተመሳሳይ ጊዜ፣ በማሪ ክልል፣ ሻካናኩስ በመባል የሚታወቁት ሴማዊ ወታደራዊ ገዥዎች፣ እንደ ፑዙር-ኢሽታር ያሉ፣ ከኡር III ሥርወ መንግሥት ጋር አብረው ይኖሩ ነበር ወይም በትንሹ ይቀድሙ ነበር።[20]የስርወ መንግስቱ ውድቀት የጀመረው በኢቢ-ሲን ስር ሲሆን እሱም በኤላም ላይ ባደረገው ወታደራዊ ዘመቻ አልተሳካም።እ.ኤ.አ. በ2004/1940 ኤላማውያን ከሱሳ ጋር በመተባበር በሺማሽኪ ሥርወ መንግሥት ኪንዳቱ የሚመሩት ዑርን እና ኢቢ-ሲንን ያዙ፣ ይህም የኡር ሦስተኛ ሥርወ መንግሥት ማብቃቱን ያመለክታል።ከዚያም ኤላማውያን ግዛቱን ለ21 ዓመታት ተቆጣጠሩ።ድህረ-ኡር III፣ ክልሉ በአሞራውያን ተጽእኖ ስር ወድቋል፣ ይህም ወደ ኢሲን-ላርሳ ዘመን አመራ።አሞራውያን፣ በመጀመሪያ ከሰሜናዊ ሌቫንት የመጡ ዘላኖች ነገዶች፣ ቀስ በቀስ ግብርናን ጀመሩ እና በተለያዩ የሜሶጶጣሚያ ከተሞች፣ ኢሲንን፣ ላርሳን እና በኋላም ባቢሎንን ጨምሮ ነፃ ሥርወ መንግሥት መሠረቱ።
ኢሲን-ላርሳ የሜሳፖታሚያ ጊዜ
ሊፒት-ኢሽታር ከታዋቂው የሃሙራቢ ኮድ ቀደም ብሎ ከቀደምቶቹ የህግ ኮዶች ውስጥ አንዱን በመፍጠር እውቅና ተሰጥቶታል። ©HistoryMaps
2025 BCE Jan 1 - 1763 BCE

ኢሲን-ላርሳ የሜሳፖታሚያ ጊዜ

Larsa, Iraq
ከ2025 እስከ 1763 ዓክልበ. ድረስ ያለው የኢሲን-ላርሳ ጊዜ፣ የኡር ሦስተኛው ሥርወ መንግሥት ውድቀትን ተከትሎ በሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ ተለዋዋጭ ጊዜን ይወክላል።ይህ ወቅት በደቡባዊ ሜሶጶጣሚያ በሚገኙ የከተማ-ግዛቶች ኢሲን እና ላርሳ የፖለቲካ የበላይነት ተለይቶ ይታወቃል።ኢሲን ሥርወ መንግሥቱን በ2025 ዓክልበ. አካባቢ በመሰረተው በኢሽቢ-ኤራ አገዛዝ ሥር ትልቅ ኃይል ሆኖ ተገኘ።እየወደቀ ከመጣው የኡር III ሥርወ መንግሥት ኢሲንን በተሳካ ሁኔታ ነፃ አውጥቷል።የኢሲን ታዋቂነት ባህላዊ እና ሃይማኖታዊ ወጎችን ወደ ነበሩበት በመመለስ፣ በተለይም የጨረቃ አምላክ የሆነውን ናና/ሲንን ማክበርን በማደስ በሱመር ሀይማኖት ውስጥ አስፈላጊ አምላክ ነው።እንደ ሊፒት-ኢሽታር (1934-1924 ዓ.ዓ.) ያሉ የኢሲን ገዥዎች በተለይ በወቅቱ ለነበሩት ሕጋዊና አስተዳደራዊ ተግባራት ባበረከቱት አስተዋጽኦ ይታወቃሉ።ሊፒት-ኢሽታር ከታዋቂው የሃሙራቢ ኮድ ቀደም ብሎ ከቀደምቶቹ የህግ ኮዶች ውስጥ አንዱን በመፍጠር እውቅና ተሰጥቶታል።እነዚህ ሕጎች በፍጥነት በማደግ ላይ ባለው የፖለቲካ ምህዳር ውስጥ ማህበራዊ ስርዓትን እና ፍትህን ለማስጠበቅ ከፍተኛ እገዛ ነበሩ።ከኢሲን መነሳት ጋር ትይዩ የሆነች ሌላዋ ከተማ-ግዛት ላርሳ በአሞራውያን ስርወ መንግስት ስር ታዋቂነትን ማግኘት ጀመረች።የላርሳ ወደ ላይ መውጣቱ በአብዛኛው በንጉሥ ናፕላኖም ነው, እሱም ነጻ አገዛዙን ያቋቋመ.ሆኖም፣ ላርሳ በእውነት ያደገው፣ ኢሲንን በማሸነፍ በላርሳ ንጉስ ጉንጉኑም (ከ1932-1906 ዓክልበ. ግድም) ነበር።የጉንጉኑም የግዛት ዘመን ጉልህ በሆነ የመሬት መስፋፋት እና ኢኮኖሚያዊ ብልጽግና የታየው ሲሆን ይህም በዋናነት በንግድ መስመሮች እና በግብርና ሀብቶች ቁጥጥር ምክንያት ነው።በኢሲን እና ላርሳ መካከል የነበረው የክልላዊ የበላይነት ፉክክር አብዛኛው የኢሲን-ላርሳ ጊዜን ገልጿል።ይህ ፉክክር ከሌሎች የሜሶጶጣሚያ ከተማ-ግዛቶች እና እንደ ኤላም ካሉ ውጫዊ ኃይሎች ጋር በተደጋጋሚ ግጭቶች እና ሽግግሮች ታይቷል።በኢሲን-ላርሳ የኋለኛው ክፍል የኃይል ሚዛኑ በንጉሥ ሪም-ሲን 1 (1822-1763 ዓክልበ. ግድም) አገዛዝ ሥር ለላርሳ በቆራጥነት ተለወጠ።የግዛቱ ዘመን የላርሳን የሥልጣን ዙኒዝ ይወክላል።የሪም-ሲን 1 ወታደራዊ ዘመቻዎች ኢሲንን ጨምሮ በርካታ አጎራባች የከተማ ግዛቶችን በተሳካ ሁኔታ አሸንፏል።በባህል፣ የኢሲን-ላርሳ ዘመን በኪነጥበብ፣ በስነ-ጽሁፍ እና በሥነ ሕንፃ ውስጥ ጉልህ እድገቶች ታይቷል።የሱመር ቋንቋ እና ሥነ ጽሑፍ፣ እንዲሁም በሥነ ፈለክ እና በሒሳብ እውቀቶች ላይ መነቃቃት ነበር።በዚህ ጊዜ የተገነቡ ቤተመቅደሶች እና ዚግጉራት የዘመኑን የስነ-ህንፃ ጥበብ ያንፀባርቃሉ።የኢሲን-ላርሳ ዘመን ማብቂያ የባቢሎን ትንሳኤ በንጉሥ ሀሙራቢ ሥር ነበር።በ1763 ከዘአበ ሀሙራቢ ላርሳን ድል በማድረግ ደቡባዊ ሜሶጶጣሚያን በእሱ አገዛዝ ሥር አንድ በማድረግ የብሉይ ባቢሎናውያን ዘመን መጀመሩን አመልክቷል።የላርሳ ወደ ባቢሎን መውደቅ የፖለቲካ ለውጥን ብቻ ሳይሆን የባህልና አስተዳደራዊ ሽግግርን የሚያመለክት ሲሆን ይህም በባቢሎን ኢምፓየር ስር ለሜሶጶጣሚያ ሥልጣኔ እድገት ምቹ ሁኔታን ይፈጥራል።
የድሮው አሦራውያን የሜሶጶጣሚያ ዘመን
የድሮው የአሦር ግዛት ©HistoryMaps
2025 BCE Jan 1 - 1363 BCE

የድሮው አሦራውያን የሜሶጶጣሚያ ዘመን

Ashur, Al Shirqat, Iraq
የብሉይ አሦራውያን ዘመን (2025 - 1363 ዓክልበ.) በአሦራውያን ታሪክ ውስጥ ወሳኝ ደረጃ ነበር፣ ይህም ከደቡብ ሜሶጶጣሚያ የተለየ የተለየ የአሦር ባህል መጎልበት ነው።ይህ ዘመን የጀመረው አሱር ራሱን የቻለ ከተማ-ግዛት ሆኖ በፑዙር-አሹር 1ኛ ስር ሆኖ የተጠናቀቀ ሲሆን በአሹር-ባሊት 1ኛ ስር ትልቅ የአሦር ግዛት በመመስረት ወደ መካከለኛው አሦር ጊዜ ተሸጋገረ።በአብዛኛው በዚህ ወቅት፣ አሱር ትንሽ ከተማ-ግዛት ነበረች፣ ጉልህ ፖለቲካዊ እና ወታደራዊ ተጽእኖ አልነበረውም።ከሻር ("ንጉሥ") ይልቅ ኢሽሺአክ አሹር ("የአሹር አስተዳዳሪ") በመባል የሚታወቁት ገዥዎቹ የከተማው አስተዳደር አካል የሆነው አሉም ነበሩ።አሱር የፖለቲካ ኃይሉ ውስን ቢሆንም፣ ከ 1974-1935 ዓ.በፑዙር-አሹር ቀዳማዊ የተመሰረተው የመጀመሪያው የአሦራውያን ንጉሣዊ ሥርወ መንግሥት አሦርን በአሞራውያን ድል አድራጊ ሻምሺ-አዳድ ቀዳማዊ በ1808 ዓክልበ. አካባቢ ሲያበቃ አብቅቷል።ሻምሺ-አዳድ በ 1776 ከክርስቶስ ልደት በፊት ከሞተ በኋላ የፈራረሰውን የአጭር ጊዜ የሚቆይ የላይኛው ሜሶጶጣሚያ መንግሥት አቋቋመ።ይህን ተከትሎ፣ አሱር የብሉይ የባቢሎን ግዛት፣ ማሪ፣ ኤሽኑና እና የተለያዩ የአሦራውያን አንጃዎችን የሚያጠቃልል የአስርተ-አመታት ግጭቶችን አሳልፏል።በመጨረሻም፣ በ1700 ዓክልበ. አካባቢ በአዳሲድ ሥርወ መንግሥት፣ አሱር ራሱን የቻለ ከተማ-ግዛት ሆኖ እንደገና ብቅ አለ።በ1430 ዓክልበ. አካባቢ ለሚታኒ መንግሥት ቫሳል ሆነ፣ በኋላ ግን ነፃነት አገኘ፣ በጦረኛ ነገሥታት ሥር ወደ ትልቅ ግዛት ተለወጠ።ከ22,000 የሚበልጡ የሸክላ ጽላቶች ከብሉይ አሦራውያን የንግድ ቅኝ ግዛት በኩልቴፔ በዚህ ዘመን ስለነበረው ባህል፣ ቋንቋ እና ማህበረሰብ ግንዛቤ ይሰጣሉ።አሦራውያን ባርነትን ይለማመዱ ነበር፣ ምንም እንኳን አንዳንድ 'ባሮች' በጽሑፎች ውስጥ ግራ በሚያጋባ የቃላት አገባብ ምክንያት ነፃ አገልጋዮች ሊሆኑ ይችላሉ።የንብረት ውርስ እና የንግድ ተሳትፎን ጨምሮ ወንዶችም ሆኑ ሴቶች ተመሳሳይ ህጋዊ መብቶች ነበሯቸው።ዋናው መለኮት አሹር ሲሆን የራሱ የአሱር ከተማ አካል ነው።
የኡር ውድቀት
የኤላም ተዋጊ በኡር ውድቀት። ©HistoryMaps
2004 BCE Jan 1

የኡር ውድቀት

Ur, Iraq
በሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ ወሳኝ ክስተት የሆነው የዑር በኤላማውያን መውደቅ በ2004 ዓ.ዓ (መካከለኛው የዘመን አቆጣጠር) ወይም በ1940 ዓ.ዓ (አጭር የዘመን አቆጣጠር) አካባቢ ተከስቷል።ይህ ክስተት የኡር III ሥርወ መንግሥት ማብቃቱን ያሳየ ሲሆን የጥንቷ ሜሶጶጣሚያን የፖለቲካ ገጽታ በእጅጉ ለውጧል።በንጉሥ ኢቢ-ሲን አገዛዝ ሥር የነበረው የኡር ሦስተኛ ሥርወ መንግሥት ወደ ውድቀት የሚያመሩ ብዙ ፈተናዎችን ገጥሞታል።በአንድ ወቅት ሰፊ ግዛትን የተቆጣጠረው ስርወ መንግስት በውስጥ ግጭት፣ በኢኮኖሚያዊ ችግሮች እና በውጭ ስጋቶች ተዳክሟል።ለኡር ተጋላጭነት አስተዋጽኦ ያደረገው ቁልፍ ነገር በአስተዳደራዊ እና በኢኮኖሚያዊ ችግሮች የተጋረጠው አካባቢውን ያሠቃየው ከባድ ረሃብ ነው።በሺማሽኪ ሥርወ መንግሥት በንጉሥ ኪንዳቱ የሚመራው ኤላማውያን የዑርን የተዳከመ ሁኔታ አገዙ።ከተማዋን በተሳካ ሁኔታ ከበባ በዑር ላይ ወታደራዊ ዘመቻ ጀመሩ።የኡር ውድቀት አስደናቂ እና ጉልህ ነበር፣ በከተማይቱ መባረር እና በኢቢ-ሲን በቁጥጥር ስር የዋለው፣ እሱም እንደ እስረኛ ወደ ኤላም ተወስዷል።ኤላም ዑርን ወረራ ወታደራዊ ድል ብቻ ሳይሆን ምሳሌያዊ ድልም ነበር፤ ይህም ከሱመራውያን ወደ ኤላማውያን የተደረገውን የሥልጣን ሽግግር ያመለክታል።ኤላማውያን በደቡባዊ ሜሶጶጣሚያ ሰፊ ቦታዎችን በመቆጣጠር አገዛዛቸውን በመጫን በክልሉ ባህልና ፖለቲካ ላይ ተጽዕኖ አሳድረዋል።የኡር ውድቀት ማግስት ክልሉ ወደ ትናንሽ ከተማ-ግዛቶች እና እንደ ኢሲን፣ ላርሳ እና ኤሽኑና ያሉ መንግስታት ተከፋፍሎ እያንዳንዳቸው ስልጣን ለመያዝ እና በኡር ሶስተኛ ስርወ መንግስት ውድቀት ምክንያት በተፈጠረው የስልጣን ክፍተት ላይ ተፅእኖ ለመፍጠር ሲሯሯጡ ነበር።የኢሲን-ላርሳ ዘመን ተብሎ የሚጠራው ይህ ወቅት በፖለቲካ አለመረጋጋት እና በእነዚህ ግዛቶች መካከል በተደጋጋሚ ግጭቶች ተለይቶ ይታወቃል።የኡር በኤላማውያን መውደቅም ከፍተኛ ባህላዊ እና ማህበረሰባዊ ተጽእኖ ነበረው።የሱሜሪያን ከተማ-ግዛት የአስተዳደር ሞዴል መጨረሻ ላይ ምልክት ያደረገ ሲሆን በክልሉ ውስጥ የአሞራውያን ተጽእኖ እንዲጨምር አድርጓል.አሞራውያን፣ ሴማዊ ሰዎች፣ በተለያዩ የሜሶጶጣሚያ ከተማ-ግዛቶች የራሳቸውን ሥርወ መንግሥት ማቋቋም ጀመሩ።
የድሮው የባቢሎን ግዛት
ሃሙራቢ፣ የብሉይ የባቢሎን ግዛት ስድስተኛው አሞራውያን ንጉሥ። ©HistoryMaps
1894 BCE Jan 1 - 1595 BCE

የድሮው የባቢሎን ግዛት

Babylon, Iraq
ከ1894 እስከ 1595 ዓክልበ. አካባቢ የነበረው የድሮው የባቢሎን ግዛት በሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ የለውጥ ዘመንን ያመለክታል።ይህ ወቅት በ1792 ዓክልበ. (ወይም በ1728 ዓ.ዓ. በአጭር የዘመን አቆጣጠር) ዙፋኑን በወጣው በሐሙራቢ አነሳስና ንግሥና ነው የሚገለጸው።እስከ 1750 ዓክልበ. (ወይም 1686 ዓ.ዓ.) የዘለቀው የሃሙራቢ የግዛት ዘመን ለባቢሎን ጉልህ የሆነ መስፋፋት እና የባህል ማበብ ጊዜ ነበር።ከሃሙራቢ ቀደምት እና በጣም ተፅዕኖ ፈጣሪ ድርጊቶች አንዱ ባቢሎንን ከኤላም የበላይነት ነፃ መውጣቱ ነው።ይህ ድል ወታደራዊ ድል ብቻ ሳይሆን የባቢሎንን ነፃነቷን በማጠናከር እና እንደ ክልላዊ ኃያል ሆና እንድትወጣ የሚያስችል ወሳኝ እርምጃም ነበር።በእሱ አገዛዝ ባቢሎን ከትንሽ ከተማ ወደ ትልቅ ከተማነት በመቀየር ሰፊ የከተማ እድገትን አሳይታለች።የሐሙራቢ ወታደራዊ ዘመቻዎች የድሮውን የባቢሎን ግዛት በመቅረጽ ረገድ ወሳኝ ነበሩ።እንደ ኢሲን፣ ላርሳ፣ ኤሽኑና፣ ኪሽ፣ ላጋሽ፣ ኒፑር፣ ቦርሲፓ፣ ኡር፣ ኡሩክ፣ ኡማ፣ አዳብ፣ ሲፓር፣ ራፒኩም እና ኤሪዱ ያሉ ቁልፍ ከተሞችን በማካተት ወረራዎቹ በደቡብ ሜሶጶጣሚያ ተዘርግተዋል።እነዚህ ድሎች የባቢሎንን ግዛት ከማስፋፋት ባለፈ ቀደም ሲል የተከፋፈለውን የትንንሽ መንግስታትን ክልል መረጋጋት አምጥተዋል።ከወታደራዊ ወረራዎች ባሻገር ሃሙራቢ በህጋዊ ህጉ፣የሃሙራቢ ህግ፣በወደፊት የህግ ስርአቶች ላይ ተፅእኖ ባሳደረው ትልቅ የህጎች ስብስብ ታዋቂ ነው።እ.ኤ.አ. በ 1901 በሱሳ የተገኘ እና አሁን በሉቭር ውስጥ የሚገኝ ፣ ይህ ኮድ በዓለም ላይ ትልቅ ርዝመት ካላቸው እጅግ ጥንታዊ ከሆኑ የተብራራ ጽሑፎች አንዱ ነው።የላቀ የህግ አስተሳሰብ እና በባቢሎን ማህበረሰብ ውስጥ ፍትህ እና ፍትሃዊነት ላይ ያለውን ትኩረት አሳይቷል።በሐሙራቢ ሥር የነበረው የድሮው የባቢሎናውያን ግዛትም ጉልህ የሆኑ ባህላዊ እና ሃይማኖታዊ እድገቶችን ተመልክቷል።ሃሙራቢ ማርዱክ የተባለውን አምላክ ከፍ ከፍ በማድረግ በደቡባዊ ሜሶጶጣሚያ ፓንታዮን ውስጥ የበላይ በማድረግ ቁልፍ ሚና ተጫውቷል።ይህ ሃይማኖታዊ ለውጥ ባቢሎን በጥንታዊው ዓለም የባህልና የመንፈሳዊ ማዕከል መሆኗን የበለጠ አጠንክሮታል።ሆኖም የሀሙራቢ ሞት ተከትሎ የግዛቱ ብልጽግና ቀነሰ።የእሱ ተከታይ ሳምሱ-ኢሉና (1749-1712 ዓክልበ.)፣ ደቡባዊ ሜሶጶጣሚያን ከአካድኛ ተናጋሪው የሴላንድ ሥርወ መንግሥት ማጣትን ጨምሮ ብዙ ፈተናዎችን ገጥሞታል።ተከታዮቹ ገዥዎች የግዛቱን ንጹሕ አቋምና ተፅዕኖ ለመጠበቅ ታግለዋል።የብሉይ ባቢሎን ግዛት ማሽቆልቆል ያበቃው በ1595 ከዘአበ በንጉሥ ሙርሲል መሪነት በኬጢያውያን የባቢሎን ከረጢት ነው። ይህ ክስተት በባቢሎን የነበረውን የአሞራውያን ሥርወ መንግሥት ማብቃቱን ብቻ ሳይሆን የጥንቱን ቅርብ ምሥራቅ ጂኦፖለቲካዊ ገጽታም በእጅጉ ለውጦታል።ኬጢያውያን ግን በባቢሎን ላይ የረዥም ጊዜ ቁጥጥር አላደረጉም እና የእነሱ መውጣት የካሲት ስርወ መንግስት ወደ ስልጣን እንዲወጣ አስችሎታል፣ ይህም የብሉይ ባቢሎን ዘመን ማብቃቱን እና በሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ አዲስ ምዕራፍ መጀመሩን ያመለክታል።
የባቢሎን ከረጢት።
የፕሪም ሞት። ©Jules Joseph Lefebvre
1595 BCE Jan 1

የባቢሎን ከረጢት።

Babylon, Iraq
ከ1595 ከዘአበ በፊት ደቡባዊ ሜሶጶጣሚያ፣ በብሉይ ባቢሎን ዘመን፣ የማሽቆልቆል ምዕራፍ እና የፖለቲካ አለመረጋጋት አጋጥሟታል።ይህ ውድቀት በዋነኛነት የሐሙራቢ ተተኪዎች መንግሥቱን መቆጣጠር ባለመቻላቸው ነው።ለዚህ ውድቀት ቁልፍ ምክንያት በሰሜናዊ እና በደቡብ ባቢሎን ክልሎች እስከ አንደኛ የባህርላንድ ሥርወ-መንግሥት ድረስ ባሉት ወሳኝ የንግድ መስመሮች ላይ ቁጥጥር ማጣት ነበር።ይህ ኪሳራ በአካባቢው ላይ ከፍተኛ ኢኮኖሚያዊ ውጤት አስከትሏል.በ1595 ከዘአበ አካባቢ የኬጢያውያን ንጉሥ ሙርሲሊ 1ኛ ደቡብ ሜሶጶጣሚያን ወረረ።ከዚህ በፊት ጠንካራ ጎረቤት የሆነችውን አሌፖን አሸንፎ ነበር።ከዚያም ኬጢያውያን ባቢሎንን ወረሩ፣ የሐሙራቢ ሥርወ መንግሥት እና የብሉይ ባቢሎናውያን ዘመን በተሳካ ሁኔታ አከተመ።ይህ ወታደራዊ እርምጃ በሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ለውጥ አምጥቷል።ኬጢያውያን ድል ካደረጉ በኋላ በባቢሎንም ሆነ በአካባቢዋ ላይ አገዛዝ አልመሠረቱም።ይልቁንም “ሃቲ-ላንድ” ወደሚባለው ወደ አገራቸው በኤፍራጥስ ወንዝ ተመለሱ።የኬጢያውያን ወረራ እና የባቢሎን መባረር ምክንያት በታሪክ ተመራማሪዎች መካከል ክርክር ሆኖ ቆይቷል።የሃሙራቢ ተተኪዎች የኬጢያውያንን ትኩረት በመሳብ ከአሌፖ ጋር ተባብረው ሊሆን እንደሚችል ተገምቷል።በአማራጭ፣ የኬጢያውያን አላማዎች በመሬት፣ በሰው ሃይል፣ በንግድ መንገዶች እና ጠቃሚ የሆኑ የማዕድን ክምችት ማግኘትን መቆጣጠርን ሊያካትት ይችላል፣ ይህም ከመስፋፋታቸው በስተጀርባ ያለውን ሰፋ ያለ ስልታዊ አላማዎችን ያሳያል።
የመካከለኛው ባቢሎናውያን ጊዜ
ተዋጊ ድመቶች። ©HistoryMaps
1595 BCE Jan 1 - 1155 BCE

የመካከለኛው ባቢሎናውያን ጊዜ

Babylon, Iraq
የመካከለኛው ባቢሎናውያን ዘመን፣ የ Kassite ዘመን በመባልም ይታወቃል፣ በደቡብ ሜሶጶጣሚያ የሚገኘው ከሐ.1595 - እ.ኤ.አ.1155 ዓክልበ. እና ኬጢያውያን የባቢሎንን ከተማ ካባረሩ በኋላ ጀመረ።በማሪ ጋንዳሽ የተመሰረተው የካሲት ስርወ መንግስት በሜሶጶጣሚያ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ ያለው ሲሆን ከ1595 ዓክልበ. አካባቢ ጀምሮ ለ576 ዓመታት የዘለቀ ነው።ይህ ወቅት በባቢሎን ታሪክ ውስጥ ረጅሙ ሥርወ መንግሥት በመሆኗ የሚታወቅ ሲሆን ካሲቶች ባቢሎንን ካርዱኒያሽ ብለው ሰይመውታል።በሰሜን ምዕራብ ኢራን ከሚገኙት ከዛግሮስ ተራሮች የመነጩ ካሲቶች የሜሶጶጣሚያ ተወላጆች አልነበሩም።ቋንቋቸው፣ ከሴማዊ ወይም ኢንዶ-አውሮፓውያን ቋንቋዎች የተለየ፣ ምናልባትም ከሁሮ-ኡራቲያን ቤተሰብ ጋር የሚዛመድ፣ በጽሑፋዊ ማስረጃዎች ምክንያት እምብዛም የማይታወቅ ነው።የሚገርመው፣ አንዳንድ የካሲት መሪዎች ኢንዶ-አውሮፓውያን ስሞች ነበሯቸው፣ ኢንዶ-አውሮፓውያን ልሂቃን ሲሆኑ ሌሎቹ ደግሞ የሴማዊ ስሞች ነበሯቸው።[25] በካሳይት አገዛዝ፣ አብዛኞቹ መለኮታዊ የማዕረግ ስሞች ለቀድሞ አሞራውያን ነገሥታት ተትተዋል፣ እና “አምላክ” የሚለው መጠሪያ ለካሲት ሉዓላዊነት ፈጽሞ አልተሰጠም።እነዚህ ለውጦች ቢኖሩም ባቢሎን እንደ ዋነኛ የሃይማኖት እና የባህል ማዕከል ሆና ቀጥላለች።[26]ባቢሎን፣ በዚህ ወቅት፣ ብዙ ጊዜ በአሦራውያን እና በኤላም ተጽዕኖ ሥር የስልጣን መለዋወጥ አጋጥሟታል።በ1595 ዓ.ም የወጣውን አጉም 2ኛን ጨምሮ የቀደምት የካሲት ገዥዎች እንደ አሦር ካሉ አጎራባች ክልሎች ጋር ሰላማዊ ግንኙነት ጠብቀው ከኬጢያውያን ኢምፓየር ጋር ተዋግተዋል።የካሲቴ ገዢዎች በተለያዩ ዲፕሎማሲያዊ እና ወታደራዊ ስራዎች ላይ ተሰማርተዋል።ለምሳሌ፣ አንደኛ በርናቡሪያሽ ከአሦር ጋር ሰላም ፈጠረ፣ እና ኡላምቡሪያሽ በ1450 ዓክልበ አካባቢ የሴላንድ ሥርወ መንግሥት ክፍሎችን ድል አድርጓል።ይህ ዘመን እንደ በኡሩክ በካራንዳሽ የሚገኝ የመሠረት እፎይታ ቤተመቅደስ እና በኩሪጋልዙ 1 አዲስ ዋና ከተማ ዱር-ኩሪጋልዙን የመሳሰሉ ጉልህ የስነ-ህንፃ ስራዎች ሲገነቡ ተመልክቷል።ሥርወ መንግሥቱ ኤላምን ጨምሮ ከውጭ ኃይሎች ተግዳሮቶችን ገጥሞታል።እንደ ካዳሽማን-ሀርቤ I እና ኩሪጋልዙ 1 ያሉ ነገሥታት የኤላም ወረራዎችን እና እንደ ሱታውያን ካሉ ቡድኖች የውስጥ ሥጋቶችን ታግለዋል።[27]የኋለኛው የካሲት ሥርወ መንግሥት ክፍል ከአሦር እና ከኤላም ጋር ግጭቶችን ቀጥሏል።እንደ በርና-ቡሪያሽ II ያሉ ታዋቂ ገዥዎችከግብፅ እና ከኬጢያውያን ኢምፓየር ጋር ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ነበራቸው።ነገር ግን፣ የመካከለኛው አሦር ግዛት መነሳት አዳዲስ ፈተናዎችን አስከትሏል፣ ይህም በመጨረሻ የካሲት ሥርወ መንግሥት መጨረሻ ላይ ደርሷል።የካሲት ዘመን በኤላም በሹትሩክ-ናኩንቴ እና በኋላም በቀዳማዊ ናቡከደነፆር ባቢሎንን ድል በማድረግ ከሰፊው የኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀት ጋር ተደምድሟል።ወታደራዊ እና ባህላዊ ፈተናዎች ቢኖሩትም የካሲት ስርወ መንግስት የረዥም ጊዜ የግዛት ዘመን በጥንቷ ሜሶጶጣሚያ በሚለዋወጠው የመሬት ገጽታ ላይ ያለውን የመቋቋም እና የመላመድ ችሎታው ምስክር ነው።
የመካከለኛው አሦር ግዛት
ሻልማንዘር I ©HistoryMaps
1365 BCE Jan 1 - 912 BCE

የመካከለኛው አሦር ግዛት

Ashur, Al Shirqat, Iraq
በ1365 ዓ.ዓ አካባቢ አሹር-ባሊት 1ኛ ከገባበት ጊዜ አንስቶ እስከ አሹር-ዳን 2ኛ ሞት በ912 ዓክልበ. ድረስ ያለው የመካከለኛው አሦር ኢምፓየር በአሦራውያን ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታን ያሳያል።ይህ ዘመን አሦር እንደ ትልቅ ኢምፓየር መፈጠሩን የሚያመለክት ሲሆን ይህም ቀደም ሲል እንደ ከተማ-ግዛት መገኘቱን በአናቶሊያ የንግድ ቅኝ ግዛቶች እና በደቡብ ሜሶጶጣሚያ ከ21ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ.በቀዳማዊ አሹር-ባሊት አሦር ከሚታኒ መንግሥት ነፃነቷን አግኝታ መስፋፋት ጀመረች።አሦር ወደ ስልጣን ሲወጣ ቁልፍ ሰዎች አዳድ-ኒራሪ 1ኛ (1305-1274 ዓክልበ. ገደማ)፣ 1ኛ ሻልማንዘር (1273-1244 ዓክልበ.) እና ቱኩልቲ-ኒኑርታ ​​1 (1243-1207 ዓክልበ. ገደማ) ይገኙበታል።እነዚህ ነገሥታት እንደ ኬጢያውያን፣ግብፃውያን ፣ ሑራውያን፣ ሚታኒ፣ ኤላማውያን እና ባቢሎናውያን ካሉ ተቀናቃኞቻቸው በልጠው አሦርን በሜሶጶጣሚያና በቅርብ ምሥራቅ ወደሚገኝ ትልቅ ቦታ ገፋፉት።የቀዳማዊ ቱኩልቲ-ኒኑርታ ​​የግዛት ዘመን የባቢሎንን መገዛት እና የአዲሲቷን ዋና ከተማ ካር-ቱኩልቲ-ኒኑርታ ​​መመስረቻን የመሰከረው የመካከለኛው አሦር ግዛት ጫፍን ይወክላል።ነገር ግን፣ በ1207 ዓ.ዓ. አካባቢ ከተገደለ በኋላ፣ አሦር በዲናስቲክ መካከል ግጭት እና የስልጣን ማሽቆልቆል አጋጥሞታል፣ ምንም እንኳን በአንፃራዊነት በኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀት ያልተነካ ነበር።በወደቀችበት ወቅት እንኳን፣ እንደ አሹር-ዳን 1ኛ (በ1178-1133 ዓክልበ. አካባቢ) እና አሹር-ሬሽ-ኢሺ 1 (1132-1115 ከዘአበ አካባቢ) ያሉ የመካከለኛው አሦራውያን ገዥዎች በወታደራዊ ዘመቻዎች በተለይም በባቢሎን ላይ ንቁ ተሳትፎ አድርገዋል።የአሦራውያን ተጽእኖ ወደ ሜዲትራኒያን ባህር፣ ካውካሰስ እና የአረብ ባሕረ ገብ መሬት ያሰፋው በ1114-1076 ዓ.ነገር ግን፣ የድህረ-ትግራይ-ፒሌሶር ልጅ አሹር-በል-ካላ (1073-1056 ዓክልበ. ግድም) ግዛቱ የከፋ ውድቀት ገጥሞታል፣ በአርያም ወረራ ምክንያት ከዋና ክልሎቹ ውጭ ያሉትን አብዛኛዎቹን ግዛቶች አጥቷል።የአሹር-ዳን 2ኛ የግዛት ዘመን (በ934–912 ዓክልበ. ግድም) በአሦራውያን ሀብት ውስጥ የተገላቢጦሽ መጀመሪያ ነበር።የእሱ ሰፊ ዘመቻዎች ወደ ኒዮ-አሦር ኢምፓየር ለመሸጋገር መሰረት ጥለዋል።በሥነ-መለኮት ደረጃ፣ የመካከለኛው አሦራውያን ዘመን በአሹር አምላክ ዝግመተ ለውጥ ውስጥ ወሳኝ ነበር።መጀመሪያ ላይ የአሱር ከተማ አካል የሆነው አሹር ከሱመር አምላክ ኤንሊል ጋር እኩል ሆነ፣ በአሦራውያን መስፋፋት እና ጦርነት ምክንያት ወደ ወታደራዊ አምላክነት ተሸጋገረ።በፖለቲካዊ እና በአስተዳደራዊ, የመካከለኛው አሦር ኢምፓየር ጉልህ ለውጦችን አሳይቷል.ከከተማ-ግዛት ወደ ኢምፓየር የተደረገው ሽግግር የተራቀቁ የአስተዳደር፣ የኮሙዩኒኬሽን እና የአስተዳደር ሥርዓቶች እንዲፈጠሩ አድርጓል።የአሦራውያን ነገሥታት ቀደም ሲል ኢሽሺያክ ("ገዥ") የሚል ማዕረግ ይሰጡ ነበር እና ከከተማው ጉባኤ ጋር አብረው ይገዙ ነበር፣ ሻር ("ንጉሥ") የሚል ማዕረግ የያዙ ገዥዎች ሆኑ፣ ይህም ከሌሎች የንጉሠ ነገሥት ነገሥታት ጋር የሚመሳሰል ከፍ ያለ ቦታ አላቸው።
የኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀት
የባህር ህዝቦች. ©HistoryMaps
1200 BCE Jan 1 - 1150 BCE

የኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀት

Babylon, Iraq
በ12ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. አካባቢ የተከሰተው የኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀት፣ በምስራቅ ሜዲትራኒያን እና በቅርብ ምስራቅ አካባቢ ከፍተኛ ለውጥ የታየበት ጊዜ ነበር፣ እንደግብፅ ፣ ባልካን፣ አናቶሊያ እና ኤጂያን ያሉ ክልሎችን ጨምሮ።ይህ ዘመን በአካባቢያዊ ለውጦች፣ በጅምላ ፍልሰት፣ በከተሞች ውድመት እና በዋና ዋና ስልጣኔዎች ውድቀት የታወጀ ሲሆን ይህም የነሐስ ዘመን የቤተ መንግሥት ኢኮኖሚ አስደናቂ ወደሆነ የግሪክ የጨለማ ዘመን መለያ ወደ ትናንሽ ገለልተኛ የመንደር ባህሎች እንዲቀየር አድርጓል።ይህ ውድቀት የበርካታ ታዋቂ የነሐስ ዘመን ግዛቶችን መጨረሻ አመጣ።በአናቶሊያ የነበረው የኬጢያውያን ኢምፓየር እና የሌቫንቱ ክፍሎች ተበታተኑ፣ በግሪክ ያለው የማሴኔያን ስልጣኔ ደግሞ የግሪክ ጨለማ ዘመን ተብሎ ወደሚታወቀው የውድቀት ዘመን ተሸጋግሮ ከ1100 እስከ 750 ዓክልበ.እንደ መካከለኛው አሦር ኢምፓየር እና አዲሱ የግብፅ መንግሥት ያሉ አንዳንድ ግዛቶች በሕይወት ቢተርፉም በከፍተኛ ሁኔታ ተዳክመዋል።በተቃራኒው፣ እንደ ፊንቄያውያን ያሉ ባህሎች እንደ ግብፅ እና አሦር ያሉ ቀደምት የበላይ ኃይሎች ወታደራዊ መገኘት በመቀነሱ ምክንያት በራስ የመመራት እና ተጽዕኖ ላይ አንጻራዊ እድገት አሳይተዋል።የኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀት መንስኤዎች ከተፈጥሮ አደጋዎች እና የአየር ንብረት ለውጦች እስከ የቴክኖሎጂ እድገቶች እና የህብረተሰብ ለውጦች ያሉ ጽንሰ-ሀሳቦች በስፋት ተከራክረዋል ።በብዛት ከሚጠቀሱት ምክንያቶች መካከል የእሳተ ገሞራ ፍንዳታ፣ ከባድ ድርቅ፣ በሽታዎች እና ሚስጥራዊ የባህር ህዝቦች ወረራ ይገኙበታል።ተጨማሪ ፅንሰ-ሀሳቦች በብረት ስራ መምጣት እና በወታደራዊ ቴክኖሎጂ ለውጦች የተነሳ የሰረገላ ጦርነትን ጊዜ ያለፈበት የኢኮኖሚ መቋረጥ ያመለክታሉ።የመሬት መንቀጥቀጥ ጉልህ ሚና ይጫወታል ተብሎ ሲታሰብ፣ በቅርብ ጊዜ የተደረጉ ጥናቶች ግን ተጽኖአቸውን ዝቅ አድርገውታል።ከውድቀቱ በኋላ፣ ክልሉ ከነሐስ ዘመን ወደ የብረት ዘመን ሜታሎሎጂ ሽግግርን ጨምሮ ቀስ በቀስ ግን ተለዋዋጭ ለውጦችን ታይቷል።ይህ የቴክኖሎጂ ሽግግር አዳዲስ ሥልጣኔዎች እንዲፈጠሩ አመቻችቷል እና በመላው ዩራሺያ እና አፍሪካ ያለውን ማህበራዊ-ፖለቲካዊ ገጽታ በመቀየር በ 1 ኛው ሺህ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት ለቀጣይ ታሪካዊ እድገቶች መድረክን አስቀምጧል።የባህል ውድመትከክርስቶስ ልደት በፊት ከ1200 እስከ 1150 ባለው ጊዜ ውስጥ፣ በምስራቅ ሜዲትራኒያን እና በቅርብ ምስራቅ ላይ ጉልህ የሆነ የባህል ውድቀት ተከስቷል።ይህ ወቅት የመይሲያውያን መንግስታት መውደቅ፣ የባቢሎን ካሲቶች፣ የኬጢያውያን ኢምፓየር እና የግብፅ አዲስ መንግስት፣ ከኡጋሪት እና ከአሞራውያን ጥፋት ጋር፣ በምእራብ አናቶሊያ ሉዊያን ግዛቶች መበታተን እና በከነዓን ትርምስ ታይቷል።እነዚህ ውድቀቶች የንግድ መስመሮችን በማስተጓጎል በክልሉ ያለውን ማንበብና መጻፍ በእጅጉ ቀንሰዋል።ጥቂት ግዛቶች ከነሐስ ዘመን ውድቀት መትረፍ ችለዋል፣ ምንም እንኳን በተዳከሙ ቅርጾች፣ አሦር፣ አዲሱ የግብፅ መንግሥት፣ የፊንቄ ከተማ-ግዛቶች እና ኤላም።ይሁን እንጂ ሀብታቸው የተለያየ ነበር።በ12ኛው መቶ ዘመን ከዘአበ መገባደጃ ላይ ኤላም በባቢሎናዊው ቀዳማዊ ናቡከደነፆር ከተሸነፈ በኋላ አሽቆለቆለ፤ እሱም በአሦራውያን ላይ ኪሳራ ከማግኘቱ በፊት የባቢሎንን ኃይል ለአጭር ጊዜ ከፍ አድርጓል።ድኅረ-1056 ዓክልበ፣ አሹር-በል-ካላ ከሞተ በኋላ፣ አሦር ለአንድ መቶ ዓመት ያህል ውድቀት ገባች፣ ቁጥጥር ወደ ቅርብ አካባቢዋ ተመለሰች።ይህ በእንዲህ እንዳለ የፊንቄ ከተማ-ግዛቶች ከግብፅ ነፃነታቸውን በዊናሙን ዘመን መልሰው አግኝተዋል።መጀመሪያ ላይ የታሪክ ተመራማሪዎች ከ13ኛው እስከ 12ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ አካባቢ በሜዲትራኒያን ውቅያኖስ ላይ ከፒሎስ እስከ ጋዛ ድረስ ሰፊ የሆነ አደጋ እንደመታ፣ በዚህም ምክንያት እንደ ሃቱሳ፣ ሚሴና እና ኡጋሪት ያሉ ዋና ዋና ከተሞችን በሃይል ወድሟል።ሮበርት ድሩስ በዚህ ጊዜ ውስጥ ሁሉም ጉልህ ከተማ ማለት ይቻላል ወድሞ ነበር ፣ ብዙዎች እንደገና አልተያዙም ።ይሁን እንጂ በአን ኪሌብሬው የተሰራውን ስራ ጨምሮ በቅርብ ጊዜ የተደረጉ ጥናቶች እንደሚያሳዩት ድሩስ የጥፋቱን መጠን ከልክ በላይ ገምቶ ሊሆን ይችላል.የኪሌብሬው ግኝቶች እንደሚያመለክተው እንደ እየሩሳሌም ያሉ አንዳንድ ከተሞች በቀደሙት እና በኋለኞቹ ጊዜያት ጉልህ እና የተመሸጉ ሲሆኑ፣ በኋለኛው የነሐስ ዘመን እና በብረት ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ በእርግጥ ያነሱ፣ ያልተመሸጉ እና ብዙም ትርጉም የሌላቸው ነበሩ።ሊሆኑ የሚችሉ ምክንያቶችየኋለኛውን የነሐስ ዘመን ውድቀት ለማብራራት የተለያዩ ንድፈ ሐሳቦች ቀርበዋል የአየር ንብረት ለውጥ፣ እንደ ድርቅ ወይም የእሳተ ገሞራ እንቅስቃሴ፣ እንደ ባህር ህዝቦች ባሉ ቡድኖች ወረራ፣ የብረት ሜታሎሪጂ መስፋፋት፣ የወታደራዊ መሳሪያዎች እና ስልቶች ግስጋሴዎች እና የፖለቲካ ውድቀት ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ስርዓቶች.ይሁን እንጂ አንድም ንድፈ ሐሳብ ሁለንተናዊ ተቀባይነት አላገኘም።ምናልባት ውድቀቱ በነዚህ ሁኔታዎች ጥምረት ምክንያት ሊሆን ይችላል, እያንዳንዱም በተለያየ ደረጃ በዚህ ጊዜ ውስጥ ለተስፋፋው መስተጓጎል አስተዋጽኦ አድርጓል.ከብልሽት ጋር መጠናናትየ 1200 ዓ.ዓ. የኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀት መነሻ ሆኖ መሾሙ በጀርመናዊው የታሪክ ምሁር አርኖልድ ሄርማን ሉድቪግ ሄረን ተጽዕኖ ነበር።ሄረን በ1817 በጥንቷ ግሪክ ላይ በሰራው ስራ የግሪክ ቅድመ ታሪክ የመጀመሪያ ጊዜ በ1200 ዓ.ዓ አካባቢ ማብቃቱን ጠቁሟል።ይህም በ1190 ከዘአበ ከአስር አመታት ጦርነት በኋላ ከትሮይ መውደቅ ጋር የተያያዘ ነው።በ1826 ባሳተመው በዚሁ ጊዜ አካባቢ የግብፅን 19ኛው ሥርወ መንግሥት ማብቃቱን ለማመልከት ይህን የፍቅር ግንኙነት አራዘመ።በ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በሙሉ፣ ይህ ቀን የትኩረት ነጥብ ሆነ፣ የታሪክ ተመራማሪዎች እንደ የባህር ህዝቦች ወረራ፣ የዶሪያን ወረራ እና የማይሴኒያ ግሪክ ውድቀት ካሉ ሌሎች ጉልህ ክንውኖች ጋር በማያያዝ።እ.ኤ.አ. በ 1896 ፣ ቀኑ በሜርኔፕታ ስቴል ላይ እንደተመዘገበው በደቡብ ሌቫንት የእስራኤልን የመጀመሪያ ታሪካዊ መጠቀስ ያጠቃልላል።ይህ በ1200 ዓ.ዓ. አካባቢ የተከናወኑ ታሪካዊ ክንውኖች መገጣጠም የኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀትን ምሁራዊ ትረካ ቀርጾታል።በኋላየኋለኛው የነሐስ ዘመን ውድቀትን ተከትሎ በመጣው የጨለማው ዘመን መጨረሻ፣የኬጢያውያን ስልጣኔ ቅሪቶች በኪልቅያ እና በሌቫንት ወደሚገኙ በርካታ ትናንሽ የሲሮ-ኬጢያውያን ግዛቶች ተሰባሰቡ።እነዚህ አዳዲስ ግዛቶች የኬጢያውያን እና የአራማውያን ንጥረ ነገሮች ድብልቅ ናቸው.ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ10ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ጀምሮ፣ በሌቫንት ውስጥ ተከታታይ ትናንሽ የአራማውያን መንግስታት መጡ።በተጨማሪም ፍልስጤማውያን በደቡባዊ ከነዓን ሰፍረዋል፤ በዚያም የከነዓናውያን ቋንቋ ተናጋሪዎች እስራኤልን፣ ሞዓብን፣ ኤዶምንና አሞንን ጨምሮ የተለያዩ መንግሥታትን መሥርተው ነበር።ይህ ወቅት ከትላልቅ የነሐስ ዘመን ሥልጣኔ ቅሪቶች የተውጣጡ አዳዲስ ትናንሽ ግዛቶችን በመመሥረት የሚታወቀው በክልሉ የፖለቲካ ምኅዳር ላይ ከፍተኛ ለውጥ አሳይቷል።
የኢሲን ሁለተኛ ሥርወ መንግሥት
ናቡከደነፆር I ©HistoryMaps
1155 BCE Jan 1 - 1026 BCE

የኢሲን ሁለተኛ ሥርወ መንግሥት

Babylon, Iraq
ኤላሞች ባቢሎንን ከተቆጣጠሩ በኋላ፣ ክልሉ በ1155 ዓክልበ አካባቢ የባቢሎንን አራተኛ ሥርወ መንግሥት ከመሠረተ ማርዱክ-ካቢት-አህሄሹ ጀምሮ ጉልህ የፖለቲካ ለውጦች ታይቷል።ከኢሲን የመጣው ይህ ሥርወ መንግሥት፣ ባቢሎንን በመግዛት የመጀመሪያው የአካድ ቋንቋ ተናጋሪ ደቡብ ሜሶጶጣሚያ ሥርወ መንግሥት በመሆኑ የሚታወቅ ነበር።ባቢሎንን በመግዛት ከአሦር ንጉሥ ቱኩልቲ-ኒኑርታ ​​ቀዳማዊ በኋላ ሁለተኛው የሜሶጶጣሚያ ተወላጅ የሆነው ማርዱክ-ካቢት-አህሄሹ ኤላማውያንን በተሳካ ሁኔታ በማባረር የካሲት መነቃቃትን ከለከለ።ግዛቱ በአሹር-ዳን 1ኛ ከመሸነፉ በፊት ኤካላቶምን በመያዝ ከአሦር ጋር ግጭት ታየ።ኢቲ-ማርዱክ-ባላቱ የአባቱን ምትክ በ1138 ዓ.ዓ. በ8 ዓመት የግዛት ዘመኑ የኤላም ጥቃቶችን መከላከል ቻለ።ሆኖም አሦርን ለመውጋት ያደረገው ሙከራ በ1127 ዓ.ዓ. ዙፋኑን በወጣው አሹር-ዳን 1. ኒኑርታ-ናዲን-ሹሚ ላይ ሳይሳካ ቀርቷል፣ በአሦርም ላይ ወታደራዊ ዘመቻ ጀመረ።በአሦር ከተማ አርቤላ ላይ ያደረሰው ከፍተኛ ጥቃቱ በአሹር-ሬሽ-ኢሺ 1ኛ ሽንፈት ተጠናቀቀ፤ ከዚያም ለአሦር የሚስማማ ስምምነት አደረገ።የዚህ ሥርወ መንግሥት በጣም ታዋቂው ገዥ ቀዳማዊ ናቡከደነፆር (1124-1103 ዓክልበ.)፣ በኤላም ላይ ጉልህ ድሎችን አስመዝግቧል፣ ግዛቶችን እና የማርዱክን ቅዱስ ሐውልት አስመልሷል።በኤላም ላይ ቢሳካለትም በኬጢያውያን ቁጥጥር ስር ወደነበሩት ግዛቶች ለመስፋፋት ባደረገው ሙከራ በአሹር-ሬሽ-ኢሺ 1 ብዙ ሽንፈቶችን ገጥሞታል።የቀዳማዊ ናቡከደነፆር የኋለኛው ዘመን የባቢሎንን ድንበሮች በመገንባት እና በማጠናከር ላይ ያተኮረ ነበር።ቀዳማዊ ናቡከደነፆር ኤንሊል-ናዲን-አፕሊ (1103-1100 ዓ.ዓ.) እና ማርዱክ-ናዲን-አሄ (1098-1081 ዓ.ዓ.) ነበሩ፤ ሁለቱም ከአሦር ጋር ግጭት ፈጠሩ።የማርዱክ-ናዲን-አሄ የመጀመሪያ ስኬቶች በቲግላት-ፒሌሰር 1ኛ ሽንፈት ጨፍልቀው ነበር፣ ይህም በባቢሎን ከፍተኛ የመሬት መጥፋት እና ረሃብ አስከትሏል።ማርዱክ-ሻፒክ-ዘሪ (በ1072 ዓክልበ. ገደማ) ከአሦር ጋር የሰላም ስምምነት ለመፈራረም ችሏል፣ ነገር ግን ተከታዩ ካዳሽማን-ቡሪያሽ የአሦራውያን ጠላትነት ገጠመው፣ በዚህም ምክንያት እስከ 1050 ዓክልበ. አካባቢ ድረስ የአሦራውያን የበላይነት አስከትሏል።እንደ ማርዱክ-አህሄ-ኤሪባ እና ማርዱክ-ዘር-ኤክስ ያሉ ቀጣይ የባቢሎናውያን ገዥዎች የአሦር ገዢዎች ነበሩ።በ1050 ዓ.ዓ አካባቢ የመካከለኛው አሦራውያን ግዛት ማሽቆልቆል፣ በውስጥ ውዝግብ እና በውጪ ግጭቶች ምክንያት፣ ባቢሎን ከአሦራውያን ቁጥጥር የተወሰነ ዕረፍት ፈቅዷል።ይሁን እንጂ በዚህ ወቅት የምዕራብ ሴማዊ ዘላኖች በተለይም የአራማውያን እና የሱታውያን ወረራዎች በባቢሎናውያን ሰፊ ቦታዎች ላይ የሰፈሩ ሲሆን ይህም የክልሉን ፖለቲካዊ እና ወታደራዊ ተጋላጭነት ያሳያል።
የባቢሎን ትርምስ ጊዜ
በግርግር ጊዜ የአሦር ወረራ። ©HistoryMaps
1026 BCE Jan 1 - 911 BCE

የባቢሎን ትርምስ ጊዜ

Babylon, Iraq
በ1026 ከዘአበ አካባቢ በባቢሎን የነበረው ጊዜ ከፍተኛ ብጥብጥ እና ፖለቲካዊ ክፍፍል የታየበት ነበር።የባቢሎናውያን ሥርወ መንግሥት ናቡ-ሹም-ሊቡር በአራማውያን ወረራዎች ተገለበጠ፣ በባቢሎን መሀል ዋና ከተማዋን ጨምሮ ሥርዓተ አልበኝነት ተፈጠረ።ይህ የትርምስ ዘመን ባቢሎን ገዥ አልባ ሆና በነበረችበት ወቅት ከሁለት አስርት ዓመታት በላይ የዘለቀ ነው።በተመሳሳይ በደቡባዊ ሜሶጶጣሚያ ከቀድሞው የሴላንድ ሥርወ መንግሥት ክልል ጋር በሚመሳሰል ሥርወ መንግሥት V (1025-1004 ዓክልበ.) ሥር የተለየ መንግሥት ተፈጠረ።በካሲት ጎሳ መሪ በሲምባር-ሺፓክ የሚመራው ይህ ሥርወ መንግሥት ከማዕከላዊ ባቢሎን ሥልጣን ነፃ ሆኖ ይሠራ ነበር።በባቢሎን የነበረው ውዥንብር ለአሦራውያን ጣልቃ ገብነት ዕድል ፈጠረ።አሹር-ኒራሪ አራተኛ (1019-1013 ዓክልበ.)፣ የአሦራውያን ገዥ፣ ይህንን ዕድል ተጠቅሞ በ1018 ዓ.ዓ. ባቢሎንን በመውረር የአትሊላን ከተማና አንዳንድ የደቡብ ማዕከላዊ የሜሶጶጣሚያን ክልሎች ያዘ።ሥርወ መንግሥት Vን ተከትሎ፣ ሌላ የካሲት ሥርወ መንግሥት (ሥርወ መንግሥት VI፣ 1003-984 ዓክልበ.) ወደ ሥልጣን መጣ፣ ይህም በባቢሎን ላይ እንደገና መቆጣጠሩን ያረጋገጠ ይመስላል።ነገር ግን፣ ኤላማውያን፣ በንጉሥ ማር-ቢቲ-አፕላ-ኡሱር፣ ይህን ሥርወ መንግሥት በመገልበጣቸው ሥርወ መንግሥት ሰባተኛን (984-977 ዓክልበ.) ስላቋቋሙ ይህ መነቃቃት ለአጭር ጊዜ አልቆየም።ይህ ሥርወ መንግሥትም ራሱን ማቆየት አልቻለም፣ ለተጨማሪ የአራሜኖች ወረራ ሰለባ ሆኗል።የባቢሎን ሉዓላዊነት በናቡ-ሙኪን-አፕሊ በ977 ዓ.ዓ. እንደገና ተመሠረተ፣ ይህም ሥርወ መንግሥት ስምንተኛ እንዲመሠረት አድርጓል።ሥርወ መንግሥት 9ኛ የጀመረው በኒኑርታ-ኩዱሪ-ኡሱር II ነው፣ እሱም በ941 ዓክልበ ዙፋን ላይ በወጣ።በዚህ ዘመን ባቢሎኒያ በአንፃራዊነት ደካማ ሆና ቆይታለች፣ ትላልቅ ቦታዎች በአራማውያን እና በሱታን ህዝቦች ቁጥጥር ስር ነበሩ።በዚህ ዘመን የነበሩት የባቢሎናውያን ገዥዎች ብዙውን ጊዜ የባቢሎንን ግዛት በከፊል ከያዙት የአሦር እና የኤላም አውራጃ ኃይሎች ተጽዕኖ ሥር ወይም ግጭት ውስጥ ገብተው ነበር።
ኒዮ-አሦር ኢምፓየር
በአሹርናሲርፓል 2ኛ (አር. 883–859 ዓክልበ.)፣ አሦር በድጋሚ የቅርቡ ምስራቅ የበላይ ኃይል ሆና ሰሜንን ያለአንዳች ክርክር ገዛች። ©HistoryMaps
911 BCE Jan 1 - 605 BCE

ኒዮ-አሦር ኢምፓየር

Nineveh Governorate, Iraq
በ911 ከክርስቶስ ልደት በፊት ዳግማዊ አዳድ-ኒራሪ ከገባበት ጊዜ አንስቶ እስከ 7ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ድረስ ያለው የኒዮ-አሦር መንግሥት የጥንቱን የአሦር ታሪክ አራተኛውን እና የመጨረሻውን ደረጃ ያመለክታል።ከዚህ በፊት ታይቶ በማይታወቅ የጂኦፖለቲካዊ የበላይነት እና የአለም የበላይነት ርዕዮተ አለም ምክንያት እንደ መጀመሪያው እውነተኛ የአለም ኢምፓየር ተቆጥሯል።[29] ይህ ኢምፓየር ባቢሎናውያንን ፣ አኬማኒድስን እና ሴሉሲዶችን ጨምሮ በጥንታዊው ዓለም ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል ፣ እና በሜሶጶጣሚያ ፣በሌቫን ፣ በግብፅ ፣ በአናቶሊያ ፣ በአረቢያ ፣ በኢራን እና በዘመኑ ጠንካራ ወታደራዊ ኃይል ነበር ። አርሜኒያ .[30]ቀደምት የኒዮ-አሦራውያን ነገሥታት በሰሜናዊ ሜሶጶጣሚያ እና በሶርያ ላይ ቁጥጥርን ወደነበረበት መመለስ ላይ አተኩረው ነበር።አሹርናሲርፓል II (883-859 ዓክልበ.) አሦርን በቅርብ ምስራቅ ውስጥ የበላይ ኃይል አድርጎ እንደገና አቋቋመ።የግዛቱ ዘመን በወታደራዊ ዘመቻዎች ሜዲትራኒያን ውቅያኖስን በመድረስ የንጉሠ ነገሥቱን ዋና ከተማ ከአሱር ወደ ንምሩድ በማዛወር ነበር።ሻልማኔዘር ሳልሳዊ (859-824 ዓክልበ.) ግዛቱን የበለጠ አስፋፍቷል፣ ምንም እንኳን ከሞቱ በኋላ “የመኳንንቱ ዘመን” በመባል የሚታወቀው የመቀዛቀዝ ጊዜ ቢያጋጥመውም።ግዛቱ የባቢሎንን ድል እና የሌቫን ክፍሎች ጨምሮ ግዛቱን በከፍተኛ ሁኔታ በማስፋፋት በቲግላት-ፒሌሰር III (745-727 ዓክልበ.) ስር ኃይሉን መልሶ አገኘ።የሳርጎኒድ ሥርወ መንግሥት (722 ዓ.ዓ. እስከ ንጉሠ ነገሥቱ ውድቀት ድረስ) አሦር ከፍተኛ ደረጃ ላይ ሲደርስ ተመልክቷል።ቁልፍ ስኬቶች ሰናክሬም (705-681 ዓክልበ.) ዋና ከተማዋን ወደ ነነዌ ማዛወር እና ኢሳርሐዶን (681-669 ዓክልበ.) ግብፅን ድል ማድረግን ያካትታሉ።ግዛቱ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ቢደርስም በባቢሎናውያን አመጽ እና በሜዲያውያን ወረራ ምክንያት በ7ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ግዛቱ በፍጥነት ወደቀ።የዚህ ፈጣን ውድቀት ምክንያቶች የምሁራን ክርክር ርዕስ ሆኖ ቀጥሏል።የኒዮ-አሦር ኢምፓየር ስኬት በመስፋፋቱ እና በአስተዳደራዊ ብቃቱ ተጠቃሽ ነው።ወታደራዊ ፈጠራዎች ለሺህ ዓመታት ጦርነት ላይ ተጽእኖ የሚያሳድሩ የፈረሰኞችን እና አዲስ ከበባ ቴክኒኮችን በስፋት መጠቀምን ያካትታሉ።[30] ግዛቱ በመካከለኛው ምስራቅ እስከ 19ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ በፍጥነት ወደር የማይገኝለት የሪሌይ ጣቢያዎች እና በጥሩ ሁኔታ የተያዙ መንገዶች ያለው የተራቀቀ የግንኙነት ስርዓት ዘረጋ።[31] በተጨማሪም የመልሶ ማቋቋሚያ ፖሊሲው የተወረሩ መሬቶችን በማዋሃድ እና የአሦርን የግብርና ቴክኒኮችን በማስተዋወቅ የደበዘዘ የባህል ልዩነት እንዲኖር እና ኦሮምኛ ቋንቋ ቋንቋ እንዲጨምር ረድቷል።[32]የግዛቱ ውርስ በኋለኞቹ ኢምፓየሮች እና ባህላዊ ወጎች ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል።የፖለቲካ አወቃቀሯ ለተተኪዎች ተምሳሌት ሆነ፣ እና የአለም አቀፋዊ አገዛዝ ጽንሰ-ሀሳብ የወደፊት ኢምፓየሮችን አስተሳሰቦች አነሳስቷል።የኒዮ-አሦራውያን ተፅእኖ የጥንቱን የአይሁድ ሥነ-መለኮት በመቅረጽ፣ በአይሁድ እምነት ፣ በክርስትና እናበእስልምና ላይ ተጽዕኖ ያሳደረ ነበር።የግዛቱ ተረት እና ስነ-ጽሑፋዊ ወጎች በሰሜናዊ ሜሶጶጣሚያ ድህረ-ግዛት ውስጥ ማስተጋባታቸውን ቀጥለዋል።ከመጠን ያለፈ የጭካኔ አመለካከት በተቃራኒ የአሦራውያን ወታደራዊ እርምጃዎች ከሌሎች ታሪካዊ ሥልጣኔዎች ጋር ሲነፃፀሩ ልዩ ጭካኔ የተሞላባቸው አልነበሩም።[33]
የኒዮ-ባቢሎን ግዛት
የባቢሎናውያን የጋብቻ ገበያ፣ በኤድዊን ሎንግ ሥዕል (1875) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
626 BCE Jan 1 - 539 BCE

የኒዮ-ባቢሎን ግዛት

Babylon, Iraq
የኒዮ-ባቢሎን ግዛት፣ እንዲሁም ሁለተኛው የባቢሎን ግዛት [37] ወይም የከለዳውያን ኢምፓየር በመባልም ይታወቃል፣ [38] በአገሬው ተወላጆች ነገሥታት የሚገዛ የመጨረሻው የሜሶጶጣሚያ ግዛት ነበር።[39] የተጀመረው በናቦፖላሳር ዘውድ በ626 ዓክልበ እና በ612 ዓክልበ ከኒዮ-አሦር መንግሥት ውድቀት በኋላ በጽኑ የተመሰረተ ነው።ነገር ግን፣ በ539 ዓ.ዓ. በአካሜኒድ የፋርስ ኢምፓየር እጅ ወደቀ፣ ይህም የከለዳውያን ሥርወ መንግሥት ከተመሠረተ ከመቶ ዓመት ባነሰ ጊዜ ውስጥ ማብቃቱን ያመለክታል።ይህ ኢምፓየር የባቢሎን የመጀመሪያ ትንሳኤ፣ እና ደቡባዊ ሜሶጶጣሚያን በአጠቃላይ፣ በጥንታዊው ቅርብ ምስራቅ የበላይ ሃይል መሆኑን የሚያመለክት ከአሮጌው የባቢሎን ግዛት ውድቀት (በሀሙራቢ ስር) ከአንድ ሺህ ዓመታት በፊት ነው።የኒዮ-ባቢሎን ዘመን ከፍተኛ የኢኮኖሚ እና የህዝብ ቁጥር እድገት እና የባህል ህዳሴ አሳይቷል።በዚህ ዘመን የነበሩ ነገሥታት ከ2,000 ዓመታት የሱሜሮ-አካድያን ባህል በተለይም በባቢሎን ያሉትን ንጥረ ነገሮች በማነቃቃት ሰፊ የግንባታ ፕሮጀክቶችን አከናውነዋል።የኒዮ-ባቢሎን ግዛት በተለይ በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ስለተገለጸው በተለይም ዳግማዊ ናቡከደነፆርን በተመለከተ ይታወሳል ።መጽሐፍ ቅዱስ ናቡከደነፆር በይሁዳ ላይ ባደረገው ወታደራዊ እርምጃ እና በ587 ከዘአበ ኢየሩሳሌምን ስለከበበችው የሰሎሞን ቤተ መቅደስ መጥፋትና የባቢሎን ምርኮ በደረሰበት ወቅት ላይ ያተኩራል።የባቢሎናውያን መዛግብት ግን የናቡከደነፆርን አገዛዝ እንደ ወርቃማ ዘመን ይገልጻሉ፤ ይህም ባቢሎንን ከዚህ በፊት ታይቶ ወደማይታወቅ ከፍታ ከፍ እንዲል አድርጓል።የግዛቱ ውድቀት በከፊል የመጨረሻው ንጉስ ናቦኒደስ በሃይማኖታዊ ፖሊሲዎች ምክንያት ሲሆን ይህም የባቢሎን ደጋፊ ከሆነው ከማርዱክ ይልቅ የጨረቃ አምላክ የሆነውን የሲን አምላክ መርጦ ነበር።ይህም የፋርስ ታላቁ ቂሮስ በ539 ከዘአበ የወረራ ሰበብ ሆኖ ራሱን የማርዱክን አምልኮ መልሶ የሚያድስ አድርጎታል።ባቢሎን ለብዙ መቶ ዘመናት ባህላዊ ማንነቷን ጠብቃ የቆየች ሲሆን ይህም እስከ 1 ኛው መቶ ዘመን ከዘአበ ድረስ በፓርቲያን ግዛት በነበረበት ጊዜ የባቢሎናውያንን ስሞችና ሃይማኖቶች በመጥቀስ ግልጽ ነው።ባቢሎን ብዙ ዓመጽ ብታደርግም ነፃነቷን አልተመለሰችም።
539 BCE - 632
ክላሲካል ሜሶፖታሚያornament
አቻሜኒድ አሦር
አቻሜኒድ ፋርሳውያን ግሪኮችን ይዋጋሉ። ©Anonymous
539 BCE Jan 1 - 330 BCE

አቻሜኒድ አሦር

Iraq
ሜሶጶጣሚያ በ539 ዓ.ዓ. በታላቁ ቂሮስ ሥር በአካሜኒድ ፋርሳውያን ተቆጣጥራለች፣ እናም በፋርስ አገዛዝ ለሁለት መቶ ዓመታት ቆየች።ለሁለት ምዕተ ዓመታት አሲሪያን እና ባቢሎንን ሲገዛ የነበረው አቻሜኒድ አሦር በተለይ ለሠራዊቱ ዋና የሰው ኃይል ምንጭ እና ለኢኮኖሚው የዳቦ ቅርጫት ሆነ።በአሦራውያን ዘመን እንዳደረገው የሜሶጶጣሚያ አራማይክ የአካሜኒድ ኢምፓየር ቋንቋ ሆኖ ቆይቷል።አቻሜኒድ ፋርሳውያን፣ ከኒዮ-አሦራውያን በተለየ፣ በግዛታቸው ውስጣዊ ጉዳይ ላይ በትንሹ ጣልቃ ገብተው፣ በምትኩ ቋሚ በሆነው የግብር እና የግብር ፍሰት ላይ አተኩረው ነበር።[40]በአካሜኒድ ኢምፓየር አሦር በመባል የሚታወቀው አቱራ ከ539 እስከ 330 ዓክልበ. በላይኛው ሜሶጶጣሚያ ውስጥ ያለ ክልል ነበር።ከባህላዊ ሳትራፒ ይልቅ እንደ ወታደራዊ ጥበቃ ሆኖ አገልግሏል።የአካሜኒድ ጽሑፎች አቱራን እንደ ‘ዳህዩ’ ይገልጻሉ፣ እንደ የሰዎች ስብስብ ወይም ሀገር እና ህዝቦቿ፣ ያለ አስተዳደራዊ አንድምታ።[41] አቱራ አብዛኛዎቹን የቀድሞ የኒዮ-አሦር ኢምፓየር ግዛቶችን፣ አሁን የሰሜን ኢራቅ፣ ሰሜን ምዕራብ ኢራን፣ ሰሜናዊ ምስራቅ ሶርያ እና ደቡብ ምስራቅ አናቶሊያን አካትቷል፣ ነገር ግንግብጽን እና የሲና ባሕረ ገብ መሬትን አገለለ።[42] የአሦራውያን ወታደሮች በአካሜኒድ ጦር ውስጥ እንደ ከባድ እግረኛ ታዋቂ ነበሩ።[43] ምንም እንኳን የመጀመሪያ ውድመት ቢኖርም ፣ አቱራ የበለፀገ ክልል ነበር ፣ በተለይም በግብርና ፣ ጠፍ መሬት ነው የሚለውን የቀድሞ እምነት ይቃረናል።[42]
ሴሉሲድ ሜሶፖታሚያ
ሴሉሲድ ሠራዊት ©Angus McBride
312 BCE Jan 1 - 63 BCE

ሴሉሲድ ሜሶፖታሚያ

Mesopotamia, Iraq
በ331 ከዘአበ የፋርስ ኢምፓየር በመቄዶን አሌክሳንደር እጅ ወድቆ በሴሉሲድ ኢምፓየር ስር የሄለናዊው ዓለም አካል ሆነ።ሴሌውቅያ በጤግሮስ ላይ እንደ አዲሲቱ የሴሉሲድ ዋና ከተማ ስትመሰረት የባቢሎን አስፈላጊነት ቀንሷል።የሴሉሲድ ኢምፓየር በከፍተኛ ደረጃ ከኤጂያን ባህር እስከ ህንድ ድረስ የተዘረጋ ሲሆን ይህም ለሄለናዊ ባህል ትልቅ ቦታን ይዟል።ይህ ዘመን የግሪክ ልማዶች የበላይነት እና የግሪክ ምንጭ የሆኑ የፖለቲካ ልሂቃን በተለይም በከተማ አካባቢዎች ይታወቅ ነበር።[44] በከተሞች ውስጥ ያሉ የግሪክ ልሂቃን ከግሪክ በመጡ ስደተኞች ተጠናክረዋል።[44] በ2ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ከክርስቶስ ልደት በፊት፣ በፓርቲያ በሚትሪዳትስ 1 ስር ፓርቲያውያን አብዛኛውን የግዛቱን ምስራቃዊ ግዛቶች አሸንፈው ነበር።
የፓርቲያን እና የሮማውያን አገዛዝ በሜሶጶጣሚያ
ፓርቲያን እና ሮማውያን በካርሄ ጦርነት ወቅት፣ 53 ዓ.ዓ. ©Angus McBride
141 BCE Jan 1 - 224

የፓርቲያን እና የሮማውያን አገዛዝ በሜሶጶጣሚያ

Mesopotamia, Iraq
የፓርቲያን ኢምፓየር በሜሶጶጣሚያ፣ በጥንቱ ቅርብ ምስራቅ ውስጥ ቁልፍ በሆነው አካባቢ፣ በ2ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ከክርስቶስ ልደት በፊት በፓርቲያ ድል ከተቀዳጁ ሚትሪዳትስ 1 ተጀመረ።ይህ ወቅት በሜሶጶጣሚያ የፖለቲካ እና የባህል መልክዓ ምድር ላይ ጉልህ ለውጥ አሳይቷል፣ ከሄለናዊ ወደ ፓርቲያን ተጽእኖ የተሸጋገረ።ከ171-138 ከዘአበ የገዛው ሚትሪዳትስ 1 የፓርቲያን ግዛት ወደ ሜሶጶጣሚያ በማስፋፋት ይነገርለታል።በ141 ከዘአበ ሰሉቂያን ያዘ፣ ይህም የሴሌውሲድ ኃይል ማሽቆልቆሉን እና የፓርቲያን የበላይነት በአካባቢው መጨመሩን የሚያመለክት ወሳኝ ጊዜ ነው።ይህ ድል ከወታደራዊ ስኬት በላይ ነበር;እሱ ከግሪኮች ወደ ፓርቲያውያን በቅርብ ምስራቅ ያለውን የኃይል ሚዛን ይወክላል።በፓርቲያ አገዛዝ ስር፣ ሜሶጶጣሚያ ለንግድ እና ለባህል ልውውጥ ወሳኝ ክልል ሆነ።በመቻቻል እና በባህላዊ ልዩነት የሚታወቀው የፓርቲያ ኢምፓየር በድንበሩ ውስጥ የተለያዩ ሃይማኖቶች እና ባህሎች እንዲያብብ ፈቅዷል።የበለፀገ ታሪክ እና ስልታዊ አቀማመጥ ያለው ሜሶፖታሚያ በዚህ የባህል መቅለጥ ውስጥ ትልቅ ሚና ተጫውቷል።ሜሶጶጣሚያ በፓርቲያን አገዛዝ ሥር በሥነ ጥበብ፣ በሥነ ሕንፃ እና በሣንቲም የሚታየው የግሪክ እና የፋርስ የባህል አካላት ውህደት ታየ።ይህ የባህል ውህደት የፓርቲያን ኢምፓየር ማንነቱን እየጠበቀ የተለያዩ ተጽእኖዎችን የማዋሃድ መቻሉን የሚያሳይ ነበር።በ2ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የሮማው ንጉሠ ነገሥት ትራጃን ወረራውን ወደ ፓርቲያ በመምራት በተሳካ ሁኔታ ሜሶጶጣሚያን ድል በማድረግ ወደ ሮማ ንጉሠ ነገሥት ግዛት ለወጠው።ሆኖም፣ ይህ የሮማውያን ቁጥጥር ለአጭር ጊዜ ነበር፣ ምክንያቱም የትራጃን ተከታይ ሃድሪያን ብዙም ሳይቆይ ሜሶጶጣሚያን ወደ ፓርቲያውያን መለሰ።በዚህ ወቅት ክርስትና በሜሶጶጣሚያ መስፋፋት ጀመረ፣ ወደ አካባቢው የደረሰው በ1ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ነው።ሮማን ሶርያ በተለይ ለምስራቅ ሪት ክርስትና እና ለሶሪያ ስነ-ጽሑፋዊ ትውፊት ማዕከል ሆና ብቅ ያለች ሲሆን ይህም በአካባቢው ሃይማኖታዊ ገጽታ ላይ ከፍተኛ ለውጥ አሳይቷል.ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ የሱመር-አካዲያን ባሕላዊ ሃይማኖታዊ ልማዶች እየደበዘዘ ሄደ፣ ይህም የአንድን ዘመን መጨረሻ ያመለክታል።የጥንታዊው የአጻጻፍ ሥርዓት ኪዩኒፎርም ጥቅም ላይ መዋሉ ደግሞ ማሽቆልቆሉን ተመልክቷል።እነዚህ የባህል ለውጦች ቢኖሩም፣ የአሦራውያን ብሔራዊ አምላክ አሹር በትውልድ ከተማው መከበሩን ቀጥሏል፣ በ4ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ለእርሱ የተሰጡ ቤተመቅደሶች አሉት።[45] ይህ የሚያመለክተው ለአንዳንድ የክልሉ ጥንታዊ ሃይማኖታዊ ወጎች በአዲሱ የእምነት ሥርዓቶች መነሣት መካከል ያለውን አክብሮት ቀጥሏል።
ሳሳኒድ ሜሶፖታሚያ
ሳሳኒያን ሜሳፖታሚያ። ©Angus McBride
224 Jan 1 - 651

ሳሳኒድ ሜሶፖታሚያ

Mesopotamia, Iraq
በ 3 ኛው ክፍለ ዘመን እዘአ ፓርታውያን በተራው በሳሳኒድ ሥርወ መንግሥት ተተኩ , እሱም እስከ 7 ኛው ክፍለ ዘመን እስላማዊ ወረራ ድረስ ሜሶጶጣሚያን ያስተዳድር ነበር.ሳሳኒዶች ነፃ የሆኑትን የአዲያቤኔን፣ ኦስሮኔን፣ ሃትራን እና በመጨረሻም አሱርን በ3ኛው ክፍለ ዘመን አሸንፈዋል።በ 6 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ በሳሳኒድ ሥርወ መንግሥት ሥር የነበረው የፋርስ ግዛት በኮሶሮው 1 በአራት አራተኛ የተከፈለ ሲሆን ከእነዚህም ውስጥ ምዕራባዊው ኽቫርቫርን የሚባለውን አብዛኞቹን ዘመናዊ ኢራቅን ያካተተ እና በሚሳን ፣ አሶሪስታን (አሦር) ፣ አዲያቤኔ አውራጃዎች ተከፋፍሏል። እና የታችኛው ሚዲያ.አሶሪስታን የመካከለኛው ፋርስ “የአሦር ምድር”፣ የሳሳኒያ ግዛት ዋና ግዛት ነበረች እና ዲል-ይ ኢራንሻህር ተብላ ትጠራለች፣ ትርጉሙም “ የኢራን ልብ” ማለት ነው።[46] የሲቲፎን ከተማ የፓርቲያን እና የሳሳኒያ ግዛት ዋና ከተማ ሆና አገልግላለች እና ለተወሰነ ጊዜ በዓለም ላይ ትልቁ ከተማ ነበረች።[47] በአሦራውያን የሚነገረው ዋና ቋንቋ ምስራቃዊ አራማይክ ሲሆን አሁንም በአሦራውያን መካከል ይኖራል፣ በአካባቢው ያለው የሶሪያ ቋንቋ ለሶርያ ክርስትና አስፈላጊ መሣሪያ ሆኗል።አሶሪስታን በአብዛኛው ከጥንቷ ሜሶጶጣሚያ ጋር ተመሳሳይ ነበር።[48]በሳሳኒድ ዘመን ከፍተኛ የአረቦች ፍልሰት ነበር።በላይኛው ሜሶጶጣሚያ በአረብኛ አል-ጃዚራህ (ማለትም "ደሴቱ" በጤግሮስና በኤፍራጥስ ወንዞች መካከል ያለውን "ደሴት" በማመልከት) እና የታችኛው ሜሶጶጣሚያ ኢራቅ-አይ አረብ በመባል ይታወቅ ነበር ይህም ማለት "የሸፈኑ መሸፈኛ" ማለት ነው. የአረቦች"ኢራቅ የሚለው ቃል በመካከለኛው ዘመን የአረብ ምንጮች ከዘመናዊው ሪፐብሊክ መሃል እና ደቡብ ላለው አካባቢ እንደ ፖለቲካ ሳይሆን ጂኦግራፊያዊ በሰፊው ጥቅም ላይ ውሏል።እስከ 602 ድረስ የፋርስ ኢምፓየር የበረሃ ድንበር በአል-ሂራህ የአረብ ላክሚድ ነገሥታት ይጠበቅ ነበር።በዚያ አመት፣ ሻሃንሻህ ክሆስሮው 2ኛ አፓርቪዝ የላክሚድ መንግስትን አስወገደ እና ድንበሩን ለዘላኖች ወረራ ክፍት አደረገ።በሰሜን ራቅ ብሎ፣ ምዕራባዊው ሩብ በባይዛንታይን ግዛት የታጠረ ነበር።ድንበሩ ይብዛም ይነስም የዘመናዊውን የሶሪያ-ኢራቅ ድንበር ተከትሎ ወደ ሰሜን ቀጠለ በኒሲቢስ (በዘመናዊው ኑሳይቢን) መካከል እንደ ሳሳኒያ ድንበር ምሽግ እና ዳራ እና አሚዳ (የአሁኗ ዲያርባኪር) በባይዛንታይን ተያዘ።
632 - 1533
የመካከለኛው ዘመን ኢራቅornament
የሙስሊም የሜሶጶጣሚያ ድል
የሙስሊም የሜሶጶጣሚያ ድል ©HistoryMaps
632 Jan 1 - 654

የሙስሊም የሜሶጶጣሚያ ድል

Mesopotamia, Iraq
በሜሶጶጣሚያ በአረብ ወራሪዎች እና በፋርስ ሀይሎች መካከል የተደረገው የመጀመሪያው ትልቅ ግጭት በ634 ዓ.ም በድልድዩ ጦርነት ተፈጠረ።እዚ ድማ 5,000 ሙስሊም ሓይልታት ኣብ ዑበይድ ኣታሓፊ ይመራሕ ስለ ዝነበረ ፡ በፋርሳውያን ሽንፈት ኣጋጠሞ።ይህን መሰናክል ተከትሎ የካሊድ ኢብኑል ወሊድ የተሳካ ዘመቻ ተከትሎ አረቦች በአንድ አመት ውስጥ ከሞላ ጎደል ሁሉንም ኢራቅን ወረሩ ፤ የፋርስ ዋና ከተማ ከሆነችው ክቴሲፎን በስተቀር።በ636 እዘአ አካባቢ አንድ ትልቅ የአረብ ሙስሊም ጦር በሰዓድ ኢብን አቢ ዋቃስ መሪነት ዋናውን የፋርስ ጦር በአልቃዲሲያ ጦርነት ድል ሲያደርግ አንድ ወሳኝ ወቅት መጣ።ይህ ድል Ctesiphon ለመያዝ መንገድ ጠርጓል።በ638 እዘአ መገባደጃ ላይ ሙስሊሞች የአሁኗ ኢራቅን ጨምሮ ሁሉንም ምዕራባዊ የሳሳኒድ ግዛቶችን ድል አድርገው ነበር።የመጨረሻው የሳሳኒድ ንጉሠ ነገሥት ይዝዴገርድ ሣልሳዊ በመጀመሪያ ወደ መካከለኛው ፋርስ ከዚያም ወደ ሰሜን ፋርስ ሸሽቶ በ651 ዓ.ም. ተገደለ።የእስልምና ወረራዎች በታሪክ ውስጥ እጅግ ሰፊውን የሴማዊ መስፋፋት ምልክት አድርገዋል።የአረቦች ድል አድራጊዎች አዲስ የጦር ሰፈር ከተሞችን አቋቋሙ፣ በተለይም አል-ኩፋ በጥንቷ ባቢሎን እና በደቡብ በባስራ አቅራቢያ።ነገር ግን፣ የኢራቅ ሰሜናዊ ክፍል በዋናነት የአሦራውያን እና የአረብ ክርስቲያኖች በባህሪው ቀርቷል።
የአባሲድ ኸሊፋነት እና የባግዳድ መስራች
ኢስላማዊ ወርቃማ ዘመን ©HistoryMaps
762 Jan 1

የአባሲድ ኸሊፋነት እና የባግዳድ መስራች

Baghdad, Iraq
በ8ኛው ክፍለ ዘመን የተመሰረተችው ባግዳድ በፍጥነት ወደ አባሲድ ኸሊፋነት ዋና ከተማ እና የሙስሊሙ አለም ማዕከላዊ የባህል ማዕከል ሆነች።አሶሪስታን የአባሲድ ኸሊፋ ግዛት ዋና ግዛት እና የእስልምና ወርቃማ ዘመን ማዕከል ሆና ለአምስት መቶ ዓመታት ያህል።ከሙስሊሞች ድል በኋላ አሶሪስታን ቀስ በቀስ ግን ብዙ የሙስሊም ህዝቦች ሲጎርፉ ተመለከተ።መጀመሪያ ላይ አረቦች ወደ ደቡብ ይደርሳሉ፣ በኋላ ግን የኢራን (ኩርዲሽ) እና የቱርኪክ ህዝቦችን ከመካከለኛው እስከ መካከለኛው ዘመን መጨረሻ ድረስ ጨምሮ።እስላማዊ ወርቃማው ዘመን፣ በእስልምና ታሪክ ውስጥ አስደናቂ ሳይንሳዊ ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ባህላዊ እድገት የታየበት ጊዜ፣ በተለምዶ ከ8ኛው እስከ 13ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ ያለው ነው።[49] ይህ ዘመን በአባሲድ ኸሊፋ ሃሩን አል ራሺድ (786-809) ዘመን እና በባግዳድ የጥበብ ቤት ከተቋቋመበት ጊዜ ጀምሮ እንደጀመረ ይቆጠራል።ይህ ተቋም ከሙስሊሙ አለም የተውጣጡ ምሁራንን በመሳብ የጥንታዊ እውቀቶችን ወደ አረብኛ እና ፋርስኛ እንዲተረጉሙ የመማሪያ ማዕከል ሆነ።ባግዳድ የዚያን ጊዜ የአለም ትልቁ ከተማ በዚህ ወቅት የእውቀት እና የባህል እንቅስቃሴ ማዕከል ነበረች።[50]በ9ኛው ክፍለ ዘመን ግን የአባሲድ ኸሊፋነት ማሽቆልቆል ጀመረ።ከ9ኛው እስከ 11ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ድረስ፣ አንድ ምዕራፍ “ የኢራን ኢንተርሜዞ ” የሚል ስያሜ ተሰጥቶታል፣ የተለያዩ ትናንሽ የኢራን ኢሚሬትስ፣ ታሂሪድስ፣ ሳፋሪድስ፣ ሳማኒድስ፣ ቡዪድስ እና ሳላሪድስን ጨምሮ የአሁኗ ኢራቅን ክፍል ይመሩ ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1055 የሴልጁክ ኢምፓየር ቱሪል ባግዳድን ያዘ ፣ ምንም እንኳን የአባሲድ ኸሊፋዎች የሥርዓት ሚናቸውን ቢቀጥሉም ።በባግዳድ የሚገኘው የአባሲድ ፍርድ ቤት የፖለቲካ ሥልጣኑን ቢያጣም በተለይ በሃይማኖት ጉዳዮች ላይ ከፍተኛ ተፅዕኖ ነበረው።ከኢስማኢሊ እና ከሺዓ የእስልምና አንጃዎች በተቃራኒ የሱኒ ክፍል ኦርቶዶክስን በመጠበቅ ረገድ አባሲዶች ቁልፍ ሚና ተጫውተዋል።የአሦራውያን ህዝቦች አረባዊነትን፣ ቱርክነትን እና እስላማዊነትን በመቃወም በትዕግስት መቆየታቸውን እና እስከ 14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ድረስ የሰሜኑ አብላጫውን ህዝብ መመስረቱን ቀጠለ፣ የቲሙር እልቂት ቁጥራቸውን በእጅጉ እስኪቀንስ ድረስ እና የአሱር ከተማ በመጨረሻ እንድትተወች አድርጓል። .ከዚህ ጊዜ በኋላ የአሦራውያን ተወላጆች በትውልድ አገራቸው ውስጥ እስከ ዛሬ ድረስ ያሉት የጎሳ፣ የቋንቋ እና የሃይማኖት አናሳዎች ሆነዋል።
የቱርኮ-ሞንጎል የሜሳፖታሚያ ህግ
በኢራቅ ውስጥ የቱርኮ-ሞንጎል አገዛዝ። ©HistoryMaps
1258 Jan 1 - 1466

የቱርኮ-ሞንጎል የሜሳፖታሚያ ህግ

Iraq
የሞንጎሊያውያን ወረራዎችን ተከትሎ፣ ኢራቅ በኢልካናቴ ወሰን ላይ ያለ ግዛት ሆነች፣ ባግዳድ የላቀ ቦታዋን አጣች።ሞንጎሊያውያን ኢራቅን፣ ካውካሰስን፣ እና ምዕራባዊ እና ደቡባዊ ኢራንን በቀጥታ ያስተዳድሩ ነበር፣ ከጆርጂያ በስተቀር፣ የአርቱኪድ የማርዲን ሱልጣን እና ኩፋ እና ሉሪስታን ናቸው።የቃራኡናስ ሞንጎሊያውያን ኮራሳንን እንደ ገለልተኛ ግዛት ይገዙ ነበር እና ግብር አይከፍሉም ነበር።የሄራት አጥቢያ የካርት ስርወ መንግስትም ራሱን ችሎ ቆይቷል።አናቶሊያ እጅግ የበለጸገ የኢልካናቴ ግዛት ነበረች፣ ከገቢው ሩቡን ሲያቀርብ ኢራቅ እና ዲያርባኪር ከገቢው 35 በመቶውን ያቅርቡ።[52] ጃላይሪድስ፣ የሞንጎሊያው ጃላይር ሥርወ መንግሥት፣ [53] በኢራቅ እና በምእራብ ፋርስ ላይ የገዛው ኢልካናት በ1330ዎቹ ከተከፋፈለ በኋላ ነው።የጃላይሪድ ሱልጣኔት ለሃምሳ ዓመታት ያህል ቆየ።የእሱ ማሽቆልቆል የተቀሰቀሰው በታሜርላን ድል እና በቋራ Qoyunlu ቱርክመን አመጽ፣ እንዲሁም "ጥቁር በግ ቱርኮች" በመባል ይታወቃል።በ1405 ታሜርላን ከሞተ በኋላ፣ በደቡብ ኢራቅ እና ኩዚስታን የሚገኘውን የጃላይሪድ ሱልጣኔት ለማንሰራራት ድንገተኛ ጥረት ነበር።ይሁን እንጂ ይህ መነቃቃት ለአጭር ጊዜ ነበር.በ1432 ጃላይሪድስ በካራ ኮዩንሉ፣ በሌላው የቱርክመን ቡድን እጅ ወደቀ፣ ይህም በክልሉ የስልጣን ጊዜያቸውን ማብቃት ነው።
የሞንጎሊያውያን የሜሶጶጣሚያ ወረራ
የሞንጎሊያውያን ወረራዎች ©HistoryMaps
1258 Jan 1

የሞንጎሊያውያን የሜሶጶጣሚያ ወረራ

Baghdad, Iraq
በ11ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የኽዋራዝሚያ ሥርወ መንግሥት ኢራቅን ተቆጣጠረ።ይህ የቱርኪክ ዓለማዊ አገዛዝ ዘመን እና የአባሲድ ከሊፋነት በሞንጎሊያውያን ወረራዎች በ13ኛው ክፍለ ዘመን አብቅቷል።[51] በጄንጊስ ካን የሚመራው ሞንጎሊያውያን በ1221 ኽዋሬዝሚያን ያዙ።ነገር ግን ኢራቅ በ1227 በጄንጊስ ካን ሞት እና በሞንጎሊያ ግዛት ውስጥ በተነሳው የስልጣን ሽኩቻ ጊዜያዊ እፎይታ አግኝታለች።ሞንግኬ ካን ከ1251 ጀምሮ የሞንጎሊያውያን መስፋፋትን አነገሠ፣ እና ኸሊፋ አል-ሙስስታም የሞንጎሊያውያንን ጥያቄ ውድቅ ሲያደርግ ባግዳድ በ1258 በሁላጉ ካን የሚመራ ከበባ ገጠማት።በሞንጎሊያውያን ወረራዎች ውስጥ ወሳኝ የሆነው የባግዳድ ከበባ ከጃንዋሪ 29 እስከ ፌብሩዋሪ 10 ቀን 1258 ለ 13 ቀናት ፈጅቷል።የኢልካናቴ ሞንጎሊያውያን ሃይሎች ከአጋሮቻቸው ጋር በመሆን በወቅቱ የአባሲድ ኸሊፋቶች ዋና ከተማ የነበረችውን ባግዳድን ከበቡ፣ ያዙ እና በመጨረሻም ከበቡ። .ይህ ከበባ በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ የከተማዋን ነዋሪዎች እልቂት አስከትሏል።የከተማዋ ቤተመፃህፍት መውደም እና ጠቃሚ ይዘታቸው ምን ያህል እንደሆነ የታሪክ ተመራማሪዎች አከራካሪ ጉዳይ ሆኖ ቆይቷል።የሞንጎሊያውያን ጦር አል-ሙስታሲምን ከገደለ በኋላ በባግዳድ ላይ ከፍተኛ የሆነ የህዝብ መመናመን እና ውድመት አደረሱ።ይህ ከበባ በምሳሌያዊ ሁኔታ የኢስላሚክ ወርቃማ ዘመን ማብቃቱን የሚያሳይ ሲሆን በዚህ ጊዜ ኸሊፋዎች ከአይቤሪያ ባሕረ ገብ መሬት እስከ ሲንድ ድረስ ግዛታቸውን ያራዘሙበት ወቅት ነበር።
ሳፋቪድ ሜሶፖታሚያ
ሳፋቪድ ፋርስኛ። ©HistoryMaps
1508 Jan 1 - 1622

ሳፋቪድ ሜሶፖታሚያ

Iraq
እ.ኤ.አ. በ 1466 አክ ኪዩንሉ ወይም ነጭ በግ ቱርክመን የቃራ Qoyunluን ወይም ጥቁር በግ ቱርክመንን አሸንፈው ክልሉን ተቆጣጠሩ።ይህ የስልጣን ሽግግር ተከትሎ የሳፋቪዶች መነሳት ተከትሎ ነበር፣ በመጨረሻም ነጭ በግ ቱርክሜን አሸንፈው ሜሶጶጣሚያን ተቆጣጠሩ።ከ1501 እስከ 1736 ድረስ የገዛው የሳፋቪድ ሥርወ መንግሥት ፣ ከኢራን ዋና ዋና ሥርወ-መንግሥት አንዱ ነበር።ከ 1501 እስከ 1722 አስተዳድረዋል ፣ ከ 1729 እስከ 1736 ባለው ጊዜ ውስጥ እና ከ 1750 እስከ 1773 ባለው ጊዜ ውስጥ በአጭር ጊዜ ተሀድሶ ነበር።በስልጣናቸው ከፍታ ላይ፣ የሳፋቪድ ኢምፓየር የዛሬዋን ኢራን ብቻ ሳይሆን አዘርባጃንን ፣ ባህሬን፣ አርሜኒያን ፣ ምስራቃዊ ጆርጂያን ፣ የሰሜን ካውካሰስ ክፍሎችን (በሩሲያ ውስጥ ያሉ ክልሎችን ጨምሮ)፣ ኢራቅን፣ ኩዌትን፣ አፍጋኒስታንን እና ክፍሎችን ያጠቃልላል። የቱርክ ፣ የሶሪያ፣ የፓኪስታን ፣ የቱርክሜኒስታን እና የኡዝቤኪስታን።ይህ ሰፊ ቁጥጥር የሳፋቪድ ስርወ መንግስትን በክልሉ ውስጥ ትልቅ ሃይል አድርጎታል፣ በሰፊ ግዛት ባህላዊ እና ፖለቲካዊ ገጽታ ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል።
1533 - 1918
ኦቶማን ኢራቅornament
ኦቶማን ኢራቅ
ለ 4 ክፍለ ዘመናት ያህል ኢራቅ በኦቶማን አገዛዝ ሥር ነበረች።ሃጊያ ሶፊያ. ©HistoryMaps
1533 Jan 1 00:01 - 1918

ኦቶማን ኢራቅ

Iraq
ከ1534 እስከ 1918 ያለው የኢራቅ የኦቶማን አገዛዝ በክልሉ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ ነበረው።እ.ኤ.አ. በ 1534 የኦቶማን ኢምፓየር በሱሌይማን ግርማዊ መሪነት በመጀመሪያ ባግዳድን በመያዙ ኢራቅን በኦቶማን ቁጥጥር ስር አደረገ።ይህ ወረራ የግዛቱን ተፅእኖ በመካከለኛው ምስራቅ ለማስፋት የሱለይማን ሰፊ ስልት አካል ነበር።በኦቶማን የግዛት ዘመን መጀመሪያዎቹ ዓመታት ኢራቅ በአራት ግዛቶች ወይም መንደር ተከፋፍላ ነበር፡- ሞሱል፣ ባግዳድ፣ ሻህሪዞር እና ባስራ።እያንዳንዱ ቪላዬት በቀጥታ ለኦቶማን ሱልጣን ሪፖርት ባደረገው በፓሻ ይመራ ነበር።በኦቶማኖች የተጫነው አስተዳደራዊ መዋቅር ኢራቅን ከግዛቱ ጋር በቅርበት ለማዋሃድ ፈልጎ ነበር ፣እንዲሁም የአካባቢ ራስን በራስ የማስተዳደር ደረጃን ጠብቆ ነበር።በዚህ ጊዜ ውስጥ አንድ ጉልህ እድገት በኦቶማን ኢምፓየር እና በፋርስ ሳፋቪድ ኢምፓየር መካከል ያለው የማያቋርጥ ግጭት ነው።የኦቶማን-ሳፋቪድ ጦርነቶች በተለይም በ16ኛው እና በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ኢራቅ በስልታዊ አቀማመጥዋ ምክንያት ከዋነኞቹ የጦር ሜዳዎች አንዷ ሆና ነበር።ከእነዚህ ግጭቶች ውስጥ አንዱን ያቆመው በ1639 የዙሃብ ውል፣ በኢራቅ እና በኢራን መካከል በዘመናችን የሚታወቁትን ድንበሮች መከለል አስከትሏል።በ18ኛው እና በ19ኛው ክፍለ ዘመን የኦቶማን ኢራቅ ቁጥጥር ቀንሷል።እንደ ባግዳድ ያሉ ማምሉኮች ያሉ የአካባቢ ገዥዎች ብዙ ጊዜ ጉልህ የሆነ የራስ ገዝ አስተዳደር ያደርጉ ነበር።በመጀመሪያ በሃሳን ፓሻ የተመሰረተው የኢራቅ የማምሉክ አገዛዝ (1704-1831) አንጻራዊ የመረጋጋት እና የብልጽግና ጊዜ ነበር።እንደ ሱለይማን አቡ ሌይላ ፓሻ ባሉ መሪዎች የማምሉክ ገዥዎች ማሻሻያዎችን በመተግበር ከኦቶማን ሱልጣን ነፃነታቸውን ጠብቀዋል።በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን የኦቶማን ኢምፓየር ኢምፓየርን ለማዘመን እና ቁጥጥርን ለማማለል በማለም የታንዚማትን ማሻሻያ አደረገ።እነዚህ ማሻሻያዎች በኢራቅ ውስጥ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድረዋል፣ ከእነዚህም መካከል አዳዲስ የአስተዳደር ክፍሎችን ማስተዋወቅ፣ የህግ ሥርዓቱን ማዘመን እና የአካባቢ ገዥዎችን ራስን በራስ የማስተዳደር ጥረትን ጨምሮ።ባግዳድን ከኢስታንቡል የኦቶማን ዋና ከተማ ጋር የሚያገናኘው በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የባግዳድ የባቡር መስመር ግንባታ ትልቅ እድገት ነበር።ይህ በጀርመን ፍላጎት የተደገፈ ፕሮጀክት የኦቶማን ሥልጣንን ለማጠናከር እና ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ግንኙነቶችን ለማሻሻል ያለመ ነበር።በኢራቅ ውስጥ የኦቶማን አገዛዝ ማብቂያ የመጣው ከአንደኛው የዓለም ጦርነት በኋላ በኦቶማን ኢምፓየር ሽንፈት ነበር.እ.ኤ.አ. በ 1918 የሙድሮስ ጦር ሠራዊት እና ከዚያ በኋላ የተደረገው የሴቭሬስ ስምምነት የኦቶማን ግዛቶችን ለመከፋፈል ምክንያት ሆኗል ።ኢራቅ በብሪታንያ ቁጥጥር ስር ወደቀች፣ ይህም የብሪታንያ ስልጣን መጀመሪያ እና የኢራቅ ታሪክ ውስጥ የኦቶማን ጊዜ ማብቂያ ነው።
የኦቶማን-ሳፋቪድ ጦርነቶች
ሳፋቪድ ፋርስኛ በኢራቅ ከተማ ፊት ለፊት። ©HistoryMaps
1534 Jan 1 - 1639

የኦቶማን-ሳፋቪድ ጦርነቶች

Iran
በኦቶማን ኢምፓየር እና በሳፋቪድ ፋርስ መካከል በኢራቅ ላይ የተደረገው ትግል፣ በ1639 የዙሃብ ወሳኝ ውል ያበቃው፣ በክልሉ ታሪክ ውስጥ ወሳኝ ምዕራፍ ነው፣ በከባድ ጦርነቶች፣ አጋርነቶች እና ጉልህ ባህላዊ እና ፖለቲካዊ ተፅእኖዎች።ይህ ወቅት በ16ኛው እና በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በነበሩት ኃያላን ግዛቶች መካከል በሁለቱ መካከል የነበረውን ከፍተኛ ፉክክር የሚያንፀባርቅ ሲሆን በሁለቱም የጂኦፖለቲካዊ ፍላጎቶች እና የኑፋቄ ልዩነቶች አጽንዖት ተሰጥቶት የሱኒ ኦቶማኖች ከሺዓ ፋርሳውያን ጋር ሲጋጩ።በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ በፋርስ የሳፋቪድ ሥርወ መንግሥት በሻህ እስማኤል ቀዳማዊ የሚመራው የሣፋቪድ ሥርወ መንግሥት ሲነሳ፣ የረዥም ጊዜ ግጭት መድረክ ተፈጠረ።የሺዓ እስልምናን የተቀበሉ ሳፋቪዶች እራሳቸውን ከሱኒ ኦቶማን ጋር በቀጥታ በመቃወም አቆሙ።ይህ የኑፋቄ ክፍፍል ተከታዩን ግጭቶች ላይ ሃይማኖታዊ ግለት ጨመረ።እ.ኤ.አ. በ 1501 የሳፋቪድ ኢምፓየር የተቋቋመ ሲሆን በሱም የሺዓ እስልምናን ለማስፋፋት የፋርስ ዘመቻ የጀመረው የኦቶማን የሱኒ የበላይነትን ይቃወማል።በ1514 በቻልዲራን ጦርነት በሁለቱ ግዛቶች መካከል የተደረገ የመጀመሪያው ወሳኝ ወታደራዊ ግጭት የኦቶማን ሱልጣን ሰሊም 1ኛ ጦር በሻህ እስማኤል ላይ በመምራት የኦቶማን ወሳኝ ድል አስገኝቷል።ይህ ጦርነት በአካባቢው የኦቶማን የበላይነት እንዲሰፍን ብቻ ሳይሆን ለወደፊት ግጭቶችም አቅጣጫ አስቀምጧል።ምንም እንኳን ይህ ቀደምት ውድቀት ቢኖርም ፣ ሳፋቪዶች ተስፋ አልቆረጡም ፣ እና ተፅእኖቸው እያደገ ቀጠለ ፣ በተለይም በኦቶማን ኢምፓየር ምስራቃዊ ክፍሎች።ኢራቅ፣ ለሱኒ እና ለሺዓ ሙስሊሞች ሀይማኖታዊ ፋይዳዋ እና ስትራቴጂካዊ ቦታዋ ዋና የጦር አውድማ ሆነች።እ.ኤ.አ. በ 1534 ፣ ግርማ ሞገስ ያለው ሱሌይማን ፣ ኦቶማን ሱልጣን ፣ ባግዳድን በመያዙ ኢራቅን በኦቶማን ቁጥጥር ስር አደረገ።ባግዳድ ቁልፍ የንግድ ማዕከል ብቻ ሳትሆን ሃይማኖታዊ ጠቀሜታ ስለነበረች ይህ ድል በጣም አስፈላጊ ነበር።ሆኖም የኢራቅ ቁጥጥር በ16ኛው እና 17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በሁለቱ ግዛቶች መካከል ተወዛወዘ፣ እያንዳንዱ ወገን በተለያዩ ወታደራዊ ዘመቻዎች ግዛቶችን ማግኘት እና ማጣት ስለቻለ።ሳፋቪዶች፣ በሻህ አባስ 1ኛ፣ በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ትልቅ ስኬት አግኝተዋል።በወታደራዊ ብቃቱ እና በአስተዳደራዊ ማሻሻያ የሚታወቀው አባስ 1ኛ በ1623 ባግዳድን ያዘ። ይህ መያዝ በሳፋቪዶች በኦቶማኖች የጠፉ ግዛቶችን መልሶ ለማግኘት የያዙት ሰፊ ስትራቴጂ አካል ነበር።የባግዳድ ውድቀት ለኦቶማኖች ትልቅ ሽንፈት ነበር፣ ይህም በአካባቢው ያለውን የለውጥ ሃይል ተለዋዋጭነት ያመለክታል።በ 1639 የዙሃብ ስምምነት እስኪፈረም ድረስ በባግዳድ እና በሌሎች የኢራቅ ከተሞች ላይ ያለው ተለዋዋጭ ቁጥጥር ቀጥሏል ። ይህ ስምምነት ፣ በኦቶማን ኢምፓየር ሱልጣን ሙራድ አራተኛ እና በፋርስ ሻህ ሳፊ መካከል የተደረገ ታሪካዊ ስምምነት ፣ በመጨረሻም የተራዘመውን ግጭት አቆመ ።የዙሃብ ስምምነት በኦቶማን እና በሳፋቪድ ኢምፓየር መካከል አዲስ ድንበር መመስረቱ ብቻ ሳይሆን ለክልሉ የስነ ሕዝብ አወቃቀር እና ባህላዊ ገጽታም ትልቅ ትርጉም ነበረው።በቱርክ እና በኢራን መካከል ያለውን የዘመናችን ድንበር ለመወሰን የመጣውን በዛግሮስ ተራሮች ላይ ያለውን ድንበር በመዘርጋቱ የኦቶማን ኢራቅን ቁጥጥር በብቃት እውቅና ሰጥቷል።
ማምሉክ ኢራቅ
ማምሉክ ©HistoryMaps
1704 Jan 1 - 1831

ማምሉክ ኢራቅ

Iraq
ከ 1704 እስከ 1831 ድረስ ያለው የኢራቅ የማምሉክ አገዛዝ በክልሉ ታሪክ ውስጥ ልዩ የሆነ ጊዜን ይወክላል, ይህም በኦቶማን ኢምፓየር ውስጥ አንጻራዊ መረጋጋት እና ራስን በራስ የማስተዳደር .በመጀመሪያ በሃሳን ፓሻ በጆርጂያ ማምሉክ የተቋቋመው የማምሉክ አገዛዝ ከኦቶማን ቱርኮች ቀጥተኛ ቁጥጥር ወደ ይበልጥ በአካባቢው የሚተዳደር ስርዓት መቀየሩን አመልክቷል።የሃሳን ፓሻ አገዛዝ (1704-1723) በኢራቅ ውስጥ የማምሉክን ዘመን መሰረት አድርጓል።በክልሉ ላይ ትክክለኛ ቁጥጥር እያደረገ ለኦቶማን ሱልጣን ስም ያለውን ታማኝነት በመጠበቅ ከፊል-ራስ ገዝ አስተዳደር አቋቋመ።የእሱ ፖሊሲዎች ክልሉን በማረጋጋት, ኢኮኖሚውን በማደስ እና አስተዳደራዊ ማሻሻያዎችን በመተግበር ላይ ያተኮሩ ናቸው.የሃሳን ፓሻ ጉልህ ስኬት አንዱ የንግድ መስመሮችን ወደነበረበት መመለስ እና የኢራቅን ኢኮኖሚ ማደስ ነው።ልጁ አህመድ ፓሻ በእርሱ ተተካ እና እነዚህን ፖሊሲዎች ቀጠለ።በአህመድ ፓሻ አገዛዝ (1723-1747) ኢራቅ ተጨማሪ የኢኮኖሚ እድገት እና የከተማ ልማት በተለይም በባግዳድ ተመዝግቧል።የማምሉክ ገዥዎች በወታደራዊ ብቃታቸው ይታወቃሉ እናም ኢራቅን ከውጭ ስጋቶች በተለይም ከፋርስ ለመከላከል ትልቅ አስተዋፅዖ አድርገዋል።ጠንካራ ወታደራዊ ይዞታ ነበራቸው እና ስልታዊ ቦታቸውን ተጠቅመው በክልሉ ውስጥ ስልጣንን ለማስረከብ ተጠቅመዋል።በ18ኛው እና በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የማምሉክ ገዥዎች እንደ ሱለይማን አቡ ሌይላ ፓሻ ያሉ ኢራቅን በብቃት ማስተዳደር ቀጠሉ።ሰራዊቱን ማዘመን፣ አዳዲስ አስተዳደራዊ መዋቅሮችን በማቋቋም እና የግብርና ልማትን በማበረታታት የተለያዩ ማሻሻያዎችን አድርገዋል።እነዚህ ማሻሻያዎች የኢራቅን ብልጽግና እና መረጋጋት በማጎልበት በኦቶማን ኢምፓየር ስር ካሉት የበለጠ ስኬታማ ግዛቶች አንዷ አድርጓታል።ይሁን እንጂ የማምሉክ አገዛዝ ያለምንም ተግዳሮቶች አልነበሩም.የውስጥ የስልጣን ሽኩቻ፣ የጎሳ ግጭቶች እና ከኦቶማን ማዕከላዊ ባለስልጣን ጋር ያለው ውጥረት ተደጋጋሚ ጉዳዮች ነበሩ።የማምሉክ አገዛዝ ማሽቆልቆል የጀመረው በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ሲሆን እ.ኤ.አ. በ 1831 በሱልጣን መሃሙድ 2ኛ ጊዜ በኦቶማን ኢራቅ ላይ በተደረገው የኦቶማን ወረራ ተጠናቀቀ።በአሊ ሪዛ ፓሻ የሚመራው ይህ ወታደራዊ ዘመቻ የማምሉክን አገዛዝ በተሳካ ሁኔታ በማቆም የኦቶማን ኢራቅ ላይ ቀጥተኛ ቁጥጥር አድርጓል።
በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን ኢራቅ ውስጥ ማዕከላዊነት እና ማሻሻያ
በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን የኦቶማን ኢምፓየር በግዛቶቹ ላይ ቁጥጥር ለማድረግ ያደረገውን ሙከራ አመልክቷል።ይህም ኢምፓየርን ለማዘመን እና የአካባቢ ገዥዎችን ስልጣን ለመቀነስ የታለመ ታንዚማት በመባል የሚታወቁ አስተዳደራዊ ማሻሻያዎችን ያጠቃልላል። ©HistoryMaps
1831 Jan 1 - 1914

በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን ኢራቅ ውስጥ ማዕከላዊነት እና ማሻሻያ

Iraq
በኢራቅ የማምሉክ አገዛዝ ማብቃቱን ተከትሎ፣ ጉልህ ለውጦች የታዩበት ወቅት ታየ፣ ይህም በክልሉ ፖለቲካዊ፣ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ገጽታ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል።ከ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ እስከ 20ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ ያለው ይህ ዘመን በኦቶማን ማዕከላዊነት ጥረቶች፣ በብሔርተኝነት መነሳት እና በመጨረሻም የአውሮፓ ኃያላን ተሳትፎ በተለይም በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ተለይቶ ይታወቃል።በ 1831 የማምሉክ አገዛዝ መደምደሚያ በኦቶማኖች ተነሳሽነት በኢራቅ ላይ ቀጥተኛ ቁጥጥር ለማድረግ አዲስ የአስተዳደር ምዕራፍ መጀመሩን ያመለክታል.የኦቶማን ሱልጣን መሀሙድ 2ኛ ኢምፓየርን ለማዘመን እና ስልጣንን ለማጠናከር ባደረገው ጥረት ኢራቅን ከመቶ አመት በላይ በብቃት ያስተዳድር የነበረውን የማሙሉክን ስርዓት አስወገደ።ይህ እርምጃ የአስተዳደር ቁጥጥርን ማእከላዊ ለማድረግ እና የተለያዩ የግዛቱን ገጽታዎች ለማዘመን የታለመው የሰፊው የታንዚማት ማሻሻያ አካል ነበር።በኢራቅ ውስጥ፣ እነዚህ ማሻሻያዎች የግዛቱን መዋቅር እንደገና ማደራጀት እና አዲስ የህግ እና የትምህርት ስርዓቶችን ማስተዋወቅ፣ ክልሉን ከተቀረው የኦቶማን ኢምፓየር ጋር በቅርበት ለማዋሃድ በማቀድ ያካትታሉ።በ19ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ በኢራቅ ውስጥ ለኦቶማን አስተዳደር አዳዲስ ፈተናዎች ታዩ።ክልሉ ጉልህ የሆነ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ለውጦችን አጋጥሞታል, በከፊል በአውሮፓ የንግድ ፍላጎቶች መጨመር ምክንያት.እንደ ባግዳድ እና ባስራ ያሉ ከተሞች የአውሮፓ ኃያላን የንግድ ግንኙነት በመመሥረት እና ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖ በመፍጠር አስፈላጊ የንግድ ማዕከል ሆኑ።ይህ ወቅት ኢራቅን ከአለም አቀፍ የኢኮኖሚ አውታሮች ጋር በማዋሃድ የባቡር ሀዲዶች እና የቴሌግራፍ መስመሮች ግንባታም ተመልክቷል።እ.ኤ.አ. በ1914 የአንደኛው የዓለም ጦርነት መጀመር ለኢራቅ ትልቅ ለውጥ አምጥቷል።የኦቶማን ኢምፓየር ወደ መካከለኛው ኃያላን በመቀላቀል የኢራቅ ግዛቶች በኦቶማን እና በእንግሊዝ ጦር መካከል የጦር አውድማ ሆነው አገኘ።ብሪታኒያዎች አካባቢውን ለመቆጣጠር ያሰቡበት ምክንያት በከፊል ስትራቴጂያዊ ቦታው እና ዘይት በመገኘቱ ነው።የሜሶጶጣሚያ ዘመቻ፣ እንደሚታወቀው፣ የኩት ከበባ (1915-1916) እና በ1917 የባግዳድ ውድቀትን ጨምሮ ጉልህ ጦርነቶች ተካሂደዋል። እነዚህ ወታደራዊ እንቅስቃሴዎች በአካባቢው ህዝብ ላይ ከፍተኛ ጉዳት በማድረስ ከፍተኛ ስቃይና ጉዳት አስከትለዋል።
የአረብ ብሔርተኝነት በኦቶማን ኢራቅ
ማንበብና መጻፍ እና የአረብኛ ሥነ-ጽሑፍ እና የግጥም ስርጭት መስፋፋት በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን በኦቶማን ኢራቅ ውስጥ በአረብ ብሔረተኝነት ውስጥ ትልቅ ሚና ተጫውቷል ። ©HistoryMaps
1850 Jan 1 - 1900

የአረብ ብሔርተኝነት በኦቶማን ኢራቅ

Iraq
በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የአረብ ብሔርተኝነት መነሳት በኢራቅ ውስጥ ልክ እንደሌሎች የኦቶማን ኢምፓየር ክፍሎች መታየት ጀመረ።ይህ የብሄረተኛነት እንቅስቃሴ በተለያዩ ምክንያቶች የተነሳ ሲሆን ይህም በኦቶማን አገዛዝ አለመርካት፣ የአውሮፓ ሃሳቦች ተጽእኖ እና የአረብ ማንነት ስሜት እያደገ መጥቷል።በኢራቅ እና በአጎራባች ክልሎች ያሉ ምሁራን እና የፖለቲካ መሪዎች ለበለጠ የራስ ገዝ አስተዳደር እና በአንዳንድ ሁኔታዎች ሙሉ ነፃነትን መደገፍ ጀመሩ።የአል-ናህዳ እንቅስቃሴ፣ የባህል ህዳሴ፣ በዚህ ወቅት የአረብ ምሁራዊ አስተሳሰብን በመቅረጽ ረገድ ወሳኝ ሚና ተጫውቷል።የኦቶማን መንግስትን ለማዘመን የታለመው የታንዚማት ማሻሻያ ሳይታወቀው ለአውሮፓውያን አስተሳሰብ መስኮት ከፈተ።እንደ ራሺድ ሪዳ እና ጀማል አል-ዲን አል-አፍጋኒ ያሉ የአረብ ምሁራን እነዚህን ሃሳቦች በተለይም የራስን ዕድል በራስ የመወሰን ጭንቅላት በልተው እንደ አል-ጀዋኢብ ባሉ የአረብኛ ጋዜጦች አጋራ።እነዚህ የታተሙ ዘሮች በወላድ አእምሮ ውስጥ ሥር ሰድደዋል፣ ይህም ስለ የጋራ የአረብ ቅርስ እና ታሪክ አዲስ ግንዛቤን አጎልብቷል።በኦቶማን ህግ አለመርካት እነዚህ ዘሮች እንዲበቅሉ ለም መሬት ሰጡ።ንጉሠ ነገሥቱ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የሚሄድ እና የተማከለ፣ ለተለያዩ ተገዢዎቹ ፍላጎቶች ምላሽ ለመስጠት ታግሏል።ኢራቅ ውስጥ፣ ለም መሬታቸው ቢሆንም ከግዛቱ ሀብት እንደተገለሉ በሚሰማቸው የአረብ ማህበረሰቦች ላይ የኢኮኖሚ መገለል ያንገበግባል።አብዛኛው የሺዓ ህዝብ መድልዎ እና ውሱን የፖለቲካ ውዥንብር እየገጠመው በሃይማኖታዊ ውጥረት ውስጥ ተንሰራፍቶ ነበር።የፓን-አረብነት ሹክሹክታ፣ ተስፋ ሰጪ አንድነት እና ስልጣን፣ በነዚ መብት የተነፈጉ ማህበረሰቦች መካከል በጥልቅ አስተጋባ።በመላው ኢምፓየር የተከሰቱት ክስተቶች የአረብን ንቃተ ህሊና ነድተዋል።እ.ኤ.አ. በ 1827 እንደ ናይፍ ፓሻ አመፅ እና በ 1843 እንደ ዲያ ፓሻ አል ሻሂር አመጽ ያሉ አመጾች ፣ ምንም እንኳን በግልፅ ብሄራዊ ባይሆኑም ፣ በኦቶማን አገዛዝ ላይ የከረረ ተቃውሞ አሳይተዋል።በራሷ ኢራቅ ውስጥ እንደ ምሁር ሚርዛ ካዜም ቤግ እና የኢራቅ ተወላጅ የኦቶማን መኮንን መሀሙድ ሻውካት ፓሻ ለአካባቢው የራስ ገዝ አስተዳደር እና ዘመናዊነት ተከራክረዋል ፣ለወደፊት ዘሮችን በመትከል ራስን በራስ መወሰንን ይጠይቃል።ማህበራዊ እና ባህላዊ ለውጦችም ሚና ተጫውተዋል.ማንበብና መጻፍ ማደግ እና የአረብኛ ስነጽሁፍ እና ግጥም ስርጭት የጋራ ባህላዊ ማንነትን ቀስቅሷል።የጎሳ ኔትወርኮች ምንም እንኳን በባህላዊ መልኩ በአካባቢያዊ ታማኝነት ላይ ያተኮሩ ቢሆንም ሳያውቁት ለሰፋፊ የአረብ አንድነት በተለይም በገጠር አካባቢዎች።እስልምና እንኳን በማህበረሰቡ እና በአንድነት ላይ አፅንዖት በመስጠት ለአረብ ንቃተ ህሊና ማደግ አስተዋፅዖ አድርጓል።በ19ኛው ክፍለ ዘመን ኢራቅ ውስጥ የነበረው የአረብ ብሄረተኝነት ውስብስብ እና በሂደት ላይ ያለ ክስተት እንጂ የተዋሃደ ነጠላነት አልነበረም።ፓን-አረቢዝም የአንድነት አሳማኝ ራዕይ ቢያቀርብም፣ የተለየ የኢራቅ ብሄራዊ ጅረት በ20ኛው ክፍለ ዘመን እየበረታ ይመጣል።ነገር ግን እነዚህ ቀደምት ቅስቀሳዎች፣ በእውቀት መነቃቃት፣ በኢኮኖሚያዊ ጭንቀቶች እና በሃይማኖታዊ ውጥረቶች በመንከባከብ ለወደፊት ለአረቦች ማንነት እና የራስን ዕድል በራስ የመወሰን ትግል መሰረት ለመጣል እና በኋላም የኢራቅ ነፃ ሀገር ነች።
አንደኛው የዓለም ጦርነት በኢራቅ
በ1918 መገባደጃ ላይ እንግሊዞች 112,000 ተዋጊ ወታደሮችን በሜሶጶጣሚያ ቲያትር ውስጥ አሰማርተዋል።በዚህ ዘመቻ ውስጥ ያሉት እጅግ በጣም ብዙዎቹ 'የብሪታንያ' ሃይሎች ከህንድ ተመልምለው ነበር። ©Anonymous
1914 Nov 6 - 1918 Nov 14

አንደኛው የዓለም ጦርነት በኢራቅ

Mesopotamia, Iraq
በአንደኛው የዓለም ጦርነት የመካከለኛው ምስራቅ ቲያትር አካል የሆነው የሜሶጶጣሚያ ዘመቻ በተባበሩት መንግስታት (በተለይም በብሪቲሽ ኢምፓየር ከብሪታንያ፣ አውስትራሊያ እና በዋናነት ከብሪቲሽ ራጅ ወታደሮች ጋር) እና በማዕከላዊ ኃያላን፣ በተለይም በኦቶማን ኢምፓየር መካከል ግጭት ነበር።[54] በ 1914 የተጀመረው ዘመቻ በኩዜስታን እና በሻት አል-አረብ ውስጥ የሚገኙትን የአንግሎ ፋርስ ዘይት ቦታዎችን ለመጠበቅ ያለመ ሲሆን በመጨረሻም ባግዳድን ለመያዝ እና የኦቶማን ሀይሎችን ከሌሎች ግንባሮች ወደ ሌላ ሰፊ አላማ በማሸጋገር ነበር።ዘመቻው የተጠናቀቀው በ1918 በሙድሮስ ጦር ሰራዊት የኢራቅ መቋረጥ እና የኦቶማን ኢምፓየር መከፋፈልን አስከትሏል።ግጭቱ የጀመረው በአንግሎ-ህንድ ክፍል በአል-ፋው ላይ በሚያርፍበት ጊዜ ነበር፣ በፍጥነት ባስራን እና በፋርስ (አሁን ኢራን ) ውስጥ የሚገኙትን የብሪታንያ የነዳጅ ቦታዎችን ለመጠበቅ በፍጥነት ተንቀሳቅሷል።አጋሮቹ በጤግሮስ እና በኤፍራጥስ ወንዞች ላይ በርካታ ድሎችን አስመዝግበዋል፤ እነዚህም ባስራን በሻይባ ጦርነት የኦቶማን የመልሶ ማጥቃትን መከላከልን ጨምሮ።ሆኖም የሕብረቱ ግስጋሴ በታኅሣሥ 1916 ከባግዳድ በስተደቡብ በምትገኘው ኩት ቆመ።ከዚህም በኋላ የኩት የኩት ከበባ በአሊዎች ላይ አሰቃቂ በሆነ መንገድ አብቅቷል፣ይህም አስከፊ ሽንፈትን አስከተለ።[55]እንደገና ከተደራጁ በኋላ፣ አጋሮቹ ባግዳድን ለመያዝ አዲስ ጥቃት ጀመሩ።ጠንካራ የኦቶማን ተቃውሞ ቢኖርም ባግዳድ በመጋቢት 1917 ወደቀች፣ በመቀጠልም ተጨማሪ የኦቶማን ሽንፈት እስከ ጦር ሰራዊት ሙድሮስ ድረስ ደረሰ።የአንደኛው የዓለም ጦርነት ማብቂያ እና በ 1918 የኦቶማን ኢምፓየር ሽንፈት የመካከለኛው ምስራቅ ሥር ነቀል ለውጥ አስከተለ።በ1920 የሴቭሬስ ስምምነት እና የላውዛን ስምምነት በ1923 የኦቶማን ኢምፓየርን ፈረሰ።በኢራቅ ውስጥ፣ ይህ በመንግስታት ሊግ ውሳኔ መሰረት የብሪታንያ ስልጣን ጊዜ አስከትሏል።የስልጣን ጊዜው የኢራቅን ዘመናዊ መንግስት በመመስረት ድንበሯ በእንግሊዝ የተሳለ፣ የተለያዩ ጎሳዎችን እና ሀይማኖቶችን ያቀፈ ነው።የብሪታንያ ስልጣን ተግዳሮቶችን ገጥሞታል፣ በተለይም በ1920 የኢራቅ በብሪታንያ አስተዳደር ላይ ያነሳውን አመጽ።ይህ በ 1921 የካይሮ ኮንፈረንስ እንዲካሄድ ምክንያት ሆኗል, በአካባቢው በብሪታንያ ከፍተኛ ተጽዕኖ በፋይሳል ስር የሐሺሚት መንግሥት ለመመስረት ተወሰነ.
1920
የዘመኑ ኢራቅornament
የኢራቅ አመፅ
የ1920 የኢራቅ አመፅ። ©Anonymous
1920 May 1 - Oct

የኢራቅ አመፅ

Iraq
እ.ኤ.አ. በ1920 የኢራቅ አመፅ በባግዳድ የጀመረው በበጋው ወቅት ነው፣ በብሪታንያ አገዛዝ ላይ በተደረገው ሰላማዊ ሰልፍ።ለነዚህ ተቃውሞዎች አፋጣኝ አነሳስ የሆነው አዲስ የመሬት ባለቤትነት ህግ እና የቀብር ቀረጥ በናጃፍ በእንግሊዞች ማስተዋወቅ ነው።በመካከለኛው እና በታችኛው ኢፍራጥስ ወደሚኖሩት የጎሳ ሺዓ ክልሎች በመስፋፋቱ አመፁ በፍጥነት በረታ።በአመፁ ውስጥ ቁልፍ የሺዓ መሪ ሼክ መህዲ አል ካሊሲ ነበሩ።[56]በሚያስደንቅ ሁኔታ አመፁ በሱኒ እና በሺዓ ሃይማኖታዊ ማህበረሰቦች፣ በጎሳ ቡድኖች፣ በከተሞች እና በሶሪያ በነበሩት በርካታ የኢራቅ መኮንኖች መካከል ትብብር ታይቷል።[57] የአብዮቱ ዋና አላማዎች ከእንግሊዝ ቅኝ ግዛት ነጻ መውጣት እና የአረብ መንግስት መመስረት ነበር።[57] አመፁ መጀመሪያ ላይ የተወሰነ መንገድ ቢያደርግም፣ በጥቅምት ወር 1920 መጨረሻ፣ እንግሊዞች በከፍተኛ ሁኔታ አፍነውት ነበር፣ ምንም እንኳን የአመፁ አካላት እስከ 1922 ድረስ አልፎ አልፎ ቢቀጥሉም።በደቡብ ከተካሄደው ህዝባዊ አመጽ በተጨማሪ፣ በ1920ዎቹ በኢራቅ ውስጥ በሰሜናዊ ክልሎች በተለይም በኩርዶች አመፅ ታይቷል።እነዚህ አመጾች የተነዱት በኩርዶች የነጻነት ምኞት ነው።በዚህ ወቅት በኩርድ ትግል ውስጥ ትልቅ ሚና የነበራቸው ሼክ ማህሙድ ባርዛንጂ ከታዋቂ የኩርድ መሪዎች አንዱ ነበሩ።እነዚህ አመጾች አዲሲቷ የኢራቅ ግዛት በድንበሯ ውስጥ ያሉ የተለያዩ ጎሳ እና ኑፋቄ ቡድኖችን በማስተዳደር ረገድ ያጋጠሟትን ፈተናዎች አጉልቶ አሳይቷል።
የግዴታ ኢራቅ
በ1921 እንግሊዞች ፋሲል 1ኛ የኢራቅ ንጉስ አድርገው ሾሙት። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1921 Jan 1 - 1932

የግዴታ ኢራቅ

Iraq
በ 1921 በብሪታንያ ቁጥጥር ስር የተመሰረተችው አስገዳጅ ኢራቅ በኢራቅ ዘመናዊ ታሪክ ውስጥ ወሳኝ ምዕራፍን ይወክላል።እ.ኤ.አ. በ1920 በሴቭረስ ውል እና በ1923 የላውዛን ስምምነት መሠረት የኦቶማን ኢምፓየር መፍረስ ከአንደኛው የዓለም ጦርነት በኋላ እና የግዛቶቹ ክፍፍል ውጤት ነው።እ.ኤ.አ. በ 1921 እንግሊዛውያን ፋሲል 1 የኢራቅ ንጉስ አድርገው የሾሙት በአረብ ኦቶማን እና በካይሮ ኮንፈረንስ ላይ በተነሳው አመፅ ውስጥ መሳተፉን ተከትሎ ነው።የቀዳማዊ ፋሲል የግዛት ዘመን በኢራቅ ውስጥ የሃሺሚት ንጉሳዊ አገዛዝ የጀመረ ሲሆን ይህም እስከ 1958 ድረስ ይቆያል። የብሪታንያ ስልጣን ሕገ መንግሥታዊ ንጉሣዊ ሥርዓት እና የፓርላማ ሥርዓት ሲመሰርት በኢራቅ አስተዳደር፣ ወታደራዊ እና የውጭ ጉዳይ ላይ ከፍተኛ ቁጥጥር አድርጓል።ወቅቱ በኢራቅ መሠረተ ልማት ውስጥ ትልቅ ለውጥ ታይቷል፤ ከእነዚህም መካከል ዘመናዊ የትምህርት ተቋማት መመስረት፣ የባቡር መስመር ዝርጋታ እና የነዳጅ ኢንዱስትሪ ልማትን ጨምሮ።እ.ኤ.አ. በ 1927 በብሪታንያ ንብረትነቱ የኢራቅ ፔትሮሊየም ኩባንያ በሞሱል የነዳጅ ዘይት መገኘቱ በክልሉ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ገጽታ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል ።ሆኖም፣ የስልጣን ጊዜው በሰፊው ቅሬታ እና በብሪታንያ አገዛዝ ላይ በማመፅም ታይቷል።በ1920 የተካሄደው ታላቁ የኢራቅ አብዮት አንዱ የኢራቅ መንግስት ምስረታ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳደረ ትልቅ አመፅ ነበር።ይህ አመጽ እንግሊዞች የበለጠ ታዛዥ የሆነ ንጉሠ ነገሥት እንዲጭኑ አነሳስቷቸዋል እና በመጨረሻም የኢራቅን ነፃነት አስገኘ።እ.ኤ.አ. በ 1932 ኢራቅ ከብሪታንያ መደበኛ የሆነ ነፃነቷን አገኘች ፣ ምንም እንኳን የብሪታንያ ተጽዕኖ ጉልህ ቢሆንም ።ይህ ሽግግር በ 1930 የአንግሎ-ኢራቂ ስምምነት ምልክት የተደረገበት ሲሆን ይህም የኢራቅን ራስን በራስ የማስተዳደር ደረጃን የፈቀደ ሲሆን የብሪታንያ ፍላጎቶችን በተለይም በወታደራዊ እና የውጭ ጉዳዮች ላይ ያረጋግጣል ።የግዴታ ኢራቅ ለዘመናዊው የኢራቅ መንግስት መሰረት የጣለች ቢሆንም ለወደፊት ግጭቶች በተለይም የጎሳ እና የሃይማኖት ክፍፍልን ዘርግታለች።የብሪታንያ የግዳጅ ፖሊሲዎች ብዙውን ጊዜ የኑፋቄ ውዝግቦችን በማባባስ በአካባቢው ለሚፈጠሩ ፖለቲካዊ እና ማህበራዊ ግጭቶች መሰረት ይጥላል።
የኢራቅ ነፃ መንግሥት
በባከር ሲድቂ መፈንቅለ መንግስት ወቅት (በኢራቅ እና በአረብ ሀገራት የመጀመሪያው ወታደራዊ መፈንቅለ መንግስት) በ1936 በአል-ራሺድ ጎዳና የእንግሊዝ ጦር መስፋፋት። ©Anonymous
1932 Jan 1 - 1958

የኢራቅ ነፃ መንግሥት

Iraq
በኢራቅ ውስጥ የአረብ ሱኒ የበላይነት መመስረቱ በአሦራውያን፣ በያዚዲ እና በሺዓ ማህበረሰቦች መካከል ከፍተኛ አለመረጋጋት አስከትሏል፣ እነዚህም ከባድ ጭቆና ገጥሟቸዋል።እ.ኤ.አ. በ 1936 ኢራቅ የመጀመሪያውን ወታደራዊ መፈንቅለ መንግስት አጋጠማት ፣ በ Bakr Sidqi ፣ እሱም ተጠባባቂውን ጠቅላይ ሚኒስትር በተባባሪ ተክቷል።ይህ ክስተት በበርካታ መፈንቅለ መንግስት የሚታወቅ የፖለቲካ አለመረጋጋትን የጀመረ ሲሆን በ1941 መጨረሻ ላይ ደርሷል።ሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኢራቅ ተጨማሪ ትርምስ ታየ።እ.ኤ.አ. በ1941 የሬጀንት አብዱል ኢላህ አገዛዝ በራሺድ አሊ የሚመራው በወርቃማው አደባባይ መኮንኖች ተገለበጠ።ይህ የናዚ ደጋፊ የሆነው መንግስት በግንቦት 1941 በተባባሪ ሃይሎች በአንግሎ-ኢራቅ ጦርነት ከአካባቢው የአሦራውያን እና የኩርድ ቡድኖች በመታገዝ የተሸነፈው ለአጭር ጊዜ ነበር።ከጦርነቱ በኋላ፣ ኢራቅ በሶሪያ ውስጥ በቪቺ-ፈረንሣይ ላይ ለሕብረት ዘመቻ ስትራቴጂካዊ መሠረት ሆና አገልግላለች እና የኢራንን አንግሎ- ሶቪየት ወረራ ደግፋለች።ኢራቅ በ1945 የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባል ሆነች እና የአረብ ሊግ መስራች አባል ሆነች። በዚያው አመት የኩርድ መሪ ሙስጠፋ ባርዛኒ በባግዳድ ማእከላዊ መንግስት ላይ አመጽ በማነሳሳት ህዝባዊ አመጹ ከከሸፈ በኋላ በመጨረሻ ወደ ሶቪየት ህብረት እንዲሰደድ አድርጓል።እ.ኤ.አ. በ 1948 ኢራቅ የአል-ዋትባህ ህዝባዊ አመጽ አይታለች፣ መንግስት ከብሪታንያ ጋር የገባውን ስምምነት በመቃወም በባግዳድ ከፊል የኮሚኒስት ድጋፍ ያለው ተከታታይ ኃይለኛ ተቃውሞ።ኢራቅ ያልተሳካውን የአረብ እና የእስራኤል ጦርነት ስትቀላቀል በጸደይ ወቅት የቀጠለው ህዝባዊ አመጽ በማርሻል ህግ ቆመ።የአረብ-ሃሺሚት ህብረት በ1958 በዮርዳኖስ ንጉስ ሁሴን እና በአብዱል ኢላ የቀረበ ሀሳብለግብፅ -ሶሪያ ህብረት ምላሽ ነበር።የኢራቁ ጠቅላይ ሚንስትር ኑሪ አስ-ሳይድ ኩዌትን በዚህ ህብረት ውስጥ ማካተት አስበዋል።ሆኖም ከኩዌት ገዥ ሼክ አብድ-አላህ አስ-ሳሊም ጋር የተደረገው ውይይት የኩዌትን ነፃነት በመቃወም ከብሪታንያ ጋር ግጭት አስከትሏል።እየጨመረ የሚሄደው የኢራቅ ንጉሣዊ አገዛዝ እየጨመረ የመጣውን ቅሬታ ለመቀልበስ በኑሪ አስ-ሰይድ ከፍተኛ የፖለቲካ ጭቆና ላይ ተመርኩዞ ነበር።
የአንግሎ-ኢራቅ ጦርነት
የግሎስተር ግላዲያተሮች ቁጥር 94 Squadron RAF ዲታችመንት በአረብ ጦር የሚጠበቁ ከኢስማኢሊያ ግብፅ በጉዟቸው ወቅት ነዳጅ ሞላ ሃባንያን ለማጠናከር ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1941 May 2 - May 31

የአንግሎ-ኢራቅ ጦርነት

Iraq
በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ጉልህ የሆነ ግጭት የሆነው የአንግሎ-ኢራቂ ጦርነት፣ በብሪታንያ የተመራው የሕብረት ጦር በራሺድ ጋይላኒ መሪነት በኢራቅ መንግሥት ላይ የተደረገ ወታደራዊ ዘመቻ ነበር።ጋይላኒ በ1941 የኢራቅ መፈንቅለ መንግስት በጀርመን እናበጣሊያን ድጋፍ ወደ ስልጣን መጥቷል።የዚህ ዘመቻ ውጤት የጋይላኒ መንግስት ውድቀት፣ የእንግሊዝ ጦር ኢራቅን እንደገና መያዙ እና የብሪታኒያ ደጋፊ የነበረው ልዑል አብዱል ኢላህ ወደ ስልጣን መመለሱ ነው።ከ1921 ጀምሮ አስገዳጅ ኢራቅ በብሪታንያ አስተዳደር ስር ነበረች።እ.ኤ.አ. በ 1932 የኢራቅ ነፃነቷን ከማግኘቷ በፊት የተቋቋመው የ1930 የአንግሎ-ኢራቂ ስምምነት ከኢራቅ ብሔርተኞች፣ ራሺድ አሊ አል-ጋይላኒን ጨምሮ ተቃውሞ ገጠመው።የኢራቅ መንግስት በሬጀንት አብዱል ኢላህ ስር ገለልተኛ ሃይል ቢሆንም ወደ ብሪታንያ አዘነበለ።በሚያዝያ 1941 የኢራቅ ብሔርተኞች በናዚ ጀርመን እና በፋሺስት ኢጣሊያ እየተደገፉ ወርቃማውን አደባባይ መፈንቅለ መንግስት አቀናጅተው አብደል ኢላህን ከስልጣን አነሱ እና አል-ጋይላኒን ጠቅላይ ሚኒስትር አድርገው ሾሙ።አል-ጋይላኒ ከአክሲስ ሀይሎች ጋር ግንኙነት መመስረቱ የተባበሩት መንግስታት ጣልቃ ገብነትን አነሳሳው ምክንያቱም ኢራቅበግብፅ እናበህንድ የሚገኙትን የብሪታንያ ሀይሎችን የሚያገናኝ የመሬት ድልድይ ስትሆን ስትራቴጂካዊ ቦታ ስለነበረች ነው።ግጭቱ ተባብሷል በግንቦት 2 በኢራቅ ላይ በተባበሩት መንግስታት የአየር ድብደባዎች ተከፈተ።ነዚ ወተሃደራዊ ተግባራት ኣል-ጋይላኒ ኣገዛዝኣ ንመንግስቲ ውግእ ብምውሳድ ኣብ ኢላህ ሬጀንት ብምዃኑ፡ ኣብ ማእከላይ ምብራ ⁇ ዝርከቡ ሕቡራት መንግስታት ምምሕዳር ህቡራት መንግስታት ኣጠናኺሮም እዮም።
የኢራቅ ሪፐብሊክ
ከረመዳን አብዮት በኋላ በመከላከያ ሚኒስቴር ፍርስራሽ ውስጥ ያለ ወታደር ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1958 Jan 1 - 1968

የኢራቅ ሪፐብሊክ

Iraq
የኢራቅ ሪፐብሊክ ጊዜ ከ1958 እስከ 1968 በኢራቅ ታሪክ ውስጥ የለውጥ ዘመን ነበር።እ.ኤ.አ. በ1958 በሀምሌ 14 አብዮት የጀመረው ወታደራዊ መፈንቅለ መንግስት በብርጋዴር ጄኔራል አብዱልከሪም ቃሲም እና በኮሎኔል አብዱልሰላም አሪፍ የሃሽሚት ንጉሳዊ ስርዓትን ገልብጦ ነበር።ይህ አብዮት በ1921 በንጉሥ ፋሲል ቀዳማዊ የተቋቋመውን ንጉሣዊ አገዛዝ በብሪታንያ ትእዛዝ አቆመ፣ ኢራቅን ወደ ሪፐብሊክ አሸጋገረ።አብዱልከሪም ቃሲም የአዲሱ ሪፐብሊክ የመጀመሪያው ጠቅላይ ሚኒስትር እና እውነተኛ መሪ ሆኑ።የእሱ አገዛዝ (1958-1963) የመሬት ማሻሻያዎችን እና የማህበራዊ ደህንነትን ማስተዋወቅን ጨምሮ ጉልህ በሆነ ማህበራዊ-ፖለቲካዊ ለውጦች የታየው ነበር።ቃሲም ኢራቅን ከምዕራባዊው ከባግዳድ ስምምነት አገለለ፣ በሶቭየት ኅብረት እና በምዕራቡ ዓለም መካከል ያለውን ግንኙነት ለማመጣጠን ጥረት አድርጓል፣ እና በ1961 የኢራቅ የነዳጅ ኢንዱስትሪን ብሔራዊ ለማድረግ ትልቅ ሚና ተጫውቷል።ወቅቱ በፖለቲካ አለመረጋጋት እና ግጭት፣ በኮሚኒስቶች እና ብሄርተኞች እንዲሁም በተለያዩ የአረብ ብሄረተኛ ቡድኖች መካከል አለመግባባት የታየበት ነበር።እ.ኤ.አ. በ1963 በአረብ ሶሻሊስት ባአት ፓርቲ በወታደራዊ ድጋፍ የተደረገ መፈንቅለ መንግስት የቃሲምን መንግስት ገለበጠ።አብዱልሰላም አሪፍ ሀገሪቱን ወደ አረብ ብሄርተኝነት በመምራት ፕሬዝዳንት ሆነ።ሆኖም የአሪፍ አገዛዝ ለአጭር ጊዜ ነበር;በ1966 በሄሊኮፕተር አደጋ ህይወቱ አለፈ።የአሪፍ ሞት ተከትሎ ወንድሙ አብዱል ራህማን አሪፍ የፕሬዚዳንትነቱን ቦታ ተረከበ።የስልጣን ዘመናቸው (1966-1968) የፖለቲካ አለመረጋጋት አዝማሚያውን ቀጥሏል፣ ኢራቅ ኢኮኖሚያዊ ችግሮች ገጥሟት እና የህብረተሰቡን ውጥረት ጨምሯል።የአሪፍ ወንድማማቾች አገዛዝ ከቃሲም ያነሰ በርዕዮተ ዓለም የሚመራ ነበር፣ የበለጠ ትኩረት ያደረገው መረጋጋትን በማስጠበቅ እና በማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ማሻሻያዎች ላይ ነበር።የኢራቅ ሪፐብሊክ ጊዜ በ 1968 በሌላ የባዝስት መፈንቅለ መንግስት አብቅቷል, በአህመድ ሀሰን አል-በከር መሪነት, እሱም ፕሬዚዳንት ሆነ.ይህ መፈንቅለ መንግስት እስከ እ.ኤ.አ. እስከ 2003 ድረስ የቀጠለው የባአት ፓርቲ የኢራቅ የቁጥጥር ጊዜ ጅምር ነው። 1958–1968 የኢራቅ ሪፐብሊክ አስርት አመታት በኢራቅ ፖለቲካ፣ ማህበረሰብ እና በአለም አቀፍ ደረጃ ላይ ከፍተኛ ለውጥ ለማምጣት መሰረት ጥሏል። መድረክ
የጁላይ 14 አብዮት
ጁላይ 14 ቀን 1958 በአማን ፣ ዮርዳኖስ መሃል ከተማ ውስጥ ብዙ ሰዎች እና ወታደሮች ፣ ስለ መልቀቂያው ዘገባ ሲመለከቱ ፣ ©Anonymous
1958 Jul 14

የጁላይ 14 አብዮት

Iraq
የጁላይ 14 አብዮት፣ የ1958 የኢራቅ ወታደራዊ መፈንቅለ መንግስት በመባል የሚታወቀው፣ እ.ኤ.አ. ጁላይ 14 ቀን 1958 በኢራቅ ውስጥ የተከሰተ ሲሆን ይህም ወደ ንጉስ ፋይሰል II እና በሃሺሚት የሚመራው የኢራቅ መንግስት እንዲወድቅ አድርጓል።ይህ ክስተት የኢራቅ ሪፐብሊክ መመስረትን ያመላክታል እና ከስድስት ወራት በፊት የተቋቋመውን አጭር የሃሺሚት አረብ ፌዴሬሽን በኢራቅ እና በዮርዳኖስ መካከል አብቅቷል።ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ፣ የኢራቅ መንግሥት የአረብ ብሔርተኝነት ማዕከል ሆነች።በ1955 የኢራቅ በባግዳድ ስምምነት ውስጥ በመሳተፏ እና ንጉስ ፋይሰል በስዊዝ ቀውስ ወቅት በእንግሊዝ መሪነትለግብፅ ወረራ ድጋፍ ማድረጋቸው በምዕራባውያን ተጽእኖ ላይ የነበረው የኢኮኖሚ ችግር እና ጠንካራ ተቃውሞ ተባብሷል።በ1952 የግብፅን ንጉሣዊ አገዛዝ ገርስሶ በነበረው የግብፅ ነፃ መኮንኖች ንቅናቄ ተመስጦ፣ በተለይ በወታደሮች ዘንድ ተቀባይነት የሌለው የጠቅላይ ሚኒስትር ኑሪ አል-ሰይድ ፖሊሲዎች ስውር ተቃውሞን አስነስተዋል። ሪፐብሊክ በየካቲት 1958 በጋማል አብደል ናስር ስር።በጁላይ 1958 የኢራቅ ጦር ሰራዊት የዮርዳኖሱን ንጉስ ሁሴን እንዲደግፉ በተላኩበት ወቅት፣ የኢራቅ ነፃ መኮንኖች በብርጋዴር አብዱልከሪም ቃሲም እና በኮሎኔል አብዱልሰላም አሪፍ የሚመሩት በዚህ ቅጽበት ወደ ባግዳድ ለመገስገስ አቅደዋል።እ.ኤ.አ. ሐምሌ 14 ቀን እነዚህ አብዮታዊ ኃይሎች ዋና ከተማዋን ተቆጣጠሩ ፣ አዲስ ሪፐብሊክ በማወጅ እና አብዮታዊ ምክር ቤት አቋቋሙ።መፈንቅለ መንግስቱ በንጉሥ ፋሲል እና በንጉሱ ልዑል አብዱል ኢላህ በንጉሣዊው ቤተ መንግስት ተገደሉ፣ የኢራቅን የሃሺም ስርወ መንግስት አብቅቷል።ጠቅላይ ሚኒስትር አል-ሰይድ ለማምለጥ ሲሞክሩ ተይዘው ተገድለዋል በማግስቱ።መፈንቅለ መንግስቱን ተከትሎ ቃሲም ጠቅላይ ሚኒስትር እና የመከላከያ ሚኒስትር ሲሆኑ አሪፍ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር እና የሀገር ውስጥ ጉዳይ ሚኒስትር ሆነዋል።በሐምሌ ወር መጨረሻ ጊዜያዊ ሕገ መንግሥት ተመሠረተ።በመጋቢት 1959 አዲሱ የኢራቅ መንግስት እራሱን ከባግዳድ ስምምነት አግልሎ ከሶቭየት ህብረት ጋር መጣጣም ጀመረ።
የመጀመሪያው የኢራቅ-ኩርድ ጦርነት
በሰሜን ንቅናቄ የኢራቅ ከፍተኛ መኮንኖች፣ የብርሃኑ ክፍለ ጦር 'ጃሽ' እና የኮማንዶ ክፍሎች መስራች፣ መጀመሪያ ከቀኝ እና ኢብራሂም ፋይሰል አል-አንሳሪ የሁለተኛው ክፍል አዛዥ፣ ሦስተኛው ከቀኝ በሰሜን ኢራቅ 1966 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1961 Sep 11 - 1970 Mar

የመጀመሪያው የኢራቅ-ኩርድ ጦርነት

Kurdistān, Iraq
የመጀመሪያው የኢራቅ-የኩርድ ጦርነት፣ በኢራቅ ታሪክ ውስጥ ጉልህ የሆነ ግጭት፣ በ1961 እና 1970 መካከል ተከስቷል። ይህ የጀመረው በሙስጠፋ ባርዛኒ የሚመራው የኩርዲስታን ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (KDP) በሰሜናዊ ኢራቅ በሴፕቴምበር 1961 ዓመፅ ባነሳሳ ጊዜ ነው። ጦርነቱ በዋነኝነት የተካሄደው ከኢራቅ መንግስት ጋር ራስን በራስ የማስተዳደር የኩርድ ህዝብ ትግል።በግጭቱ መጀመሪያ ላይ የኢራቅ መንግስት በአብዱል ከሪም ቃሲም እና በኋላም በባአት ፓርቲ የሚመራው የኩርድ ተቃውሞን ለመግታት ፈተናዎች ገጥሟቸው ነበር።ፔሽሜርጋ በመባል የሚታወቁት የኩርድ ተዋጊዎች ከሰሜን ኢራቅ ተራራማ መሬት ጋር በመተዋወቅ የሽምቅ ውጊያ ዘዴዎችን ተጠቀሙ።በጦርነቱ ውስጥ ከነበሩት አንኳር ጊዜያት አንዱ በ1963 የኢራቅ አመራር ለውጥ ሲሆን ባአት ፓርቲ ቃሲምን ከስልጣን ሲወርዱ።መጀመሪያ ላይ በኩርዶች ላይ የበለጠ ጠበኛ የነበረው የባአት አገዛዝ በመጨረሻ ዲፕሎማሲያዊ መፍትሄ ለማግኘት ፈለገ።ግጭቱ ከሶቪየት ኅብረት ጋር የጠበቀ ግንኙነት የነበረውን የኢራቅ መንግሥት ለማዳከም እንደ ኢራን እና ዩናይትድ ስቴትስ ያሉ አገሮች ለኩርዶች ድጋፍ ሲሰጡ የውጭ ጣልቃገብነቶችን ተመልክቷል።ጦርነቱ የተኩስ አቁም እና ድርድር የታየበት ነበር።እ.ኤ.አ.ይህ ስምምነት በክልሉ ውስጥ ለኩርዶች የራስ ገዝ አስተዳደር፣ የኩርድ ቋንቋ ይፋዊ እውቅና እና በመንግስት ውስጥ ውክልና ሰጥቷል።ይሁን እንጂ ስምምነቱ ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ ባለመሆኑ ወደፊት ግጭቶች እንዲፈጠሩ ምክንያት ሆኗል.የመጀመሪያው የኢራቅ-ኩርድ ጦርነት በኢራቅ መንግስት እና በኩርድ ህዝብ መካከል ለሚኖረው ውስብስብ ግንኙነት መድረክን አዘጋጅቷል፣የራስ ገዝ አስተዳደር እና ውክልና ጉዳዮች በኢራቅ ለተከሰቱት የኩርድሽ ትግል ዋና ዋና ጉዳዮች ነበሩ።
የረመዳን አብዮት።
በመፈንቅለ መንግስቱ ወቅት የቃሲም ምስል ያለበት ምልክት ወርዷል ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1963 Feb 8 - Feb 10

የረመዳን አብዮት።

Iraq
እ.ኤ.አ. በየካቲት 8 ቀን 1963 የተከሰተው የረመዳን አብዮት በኢራቅ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ ያለው ክስተት ሲሆን በወቅቱ ገዥ የነበረው የቃሲም መንግስት በባአት ፓርቲ የተገረሰሰበት ክስተት ነበር።አብዮቱ የተካሄደው በተከበረው የረመዳን ወር ነው፣ ስለዚህም ስሙ።ከ1958ቱ መፈንቅለ መንግስት ጀምሮ ጠቅላይ ሚኒስትር የነበሩት አብዱልከሪም ቃሲም በባአቲስቶች፣ ናስርስቶች እና ሌሎች የፓን አረብ ቡድኖች ጥምረት ከስልጣን ተወገዱ።ይህ ጥምረት በቃሲም አመራር እርካታ አላገኘም ፣በተለይምበግብፅ እና በሶሪያ መካከል ያለውን የፖለቲካ ህብረት የተባበሩት አረብ ሪፐብሊክን አለመቀላቀል።የባአት ፓርቲ ከአጋሮቹ ጋር በመሆን መፈንቅለ መንግስቱን አቀነባበረ።ቁልፍ ሰዎች አህመድ ሀሰን አልበክር እና አብዱልሰላም አሪፍ ይገኙበታል።መፈንቅለ መንግስቱ በከፍተኛ ሁከትና ብጥብጥ የታየው ሲሆን ብዙም ሳይቆይ ተይዞ የተገደለው ቃሲም ራሳቸው ቁስለኛ ሆነዋል።መፈንቅለ መንግስቱን ተከትሎ ባአት ፓርቲ ኢራቅን የሚያስተዳድር አብዮታዊ ኮማንድ ካውንስል (RCC) አቋቋመ።አብዱልሰላም አሪፍ ፕሬዝደንት ሆኖ ሲሾም አል-በከር ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነ።ይሁን እንጂ ብዙም ሳይቆይ በአዲሱ መንግስት ውስጥ የውስጥ የስልጣን ሽኩቻ ተፈጠረ፣ በህዳር 1963 ተጨማሪ መፈንቅለ መንግስት ተደረገ። ይህ መፈንቅለ መንግስት ባአት ፓርቲን ከስልጣን አባረረው፣ ምንም እንኳን በ1968 ወደ ስልጣን ቢመለሱም።የረመዳን አብዮት የኢራቅን የፖለቲካ ምህዳር በእጅጉ ነካ።ባአት ፓርቲ በኢራቅ ውስጥ ስልጣን ሲይዝ ለመጀመሪያ ጊዜ ሲሆን ይህም የሳዳም ሁሴንን መነሳት ጨምሮ ለወደፊት የበላይነታቸውን መድረክ አስቀምጧል።በተጨማሪም የኢራቅን በፓን-አረብ ፖለቲካ ውስጥ ተሳትፎን በማጠናከር ለአስርት አመታት የኢራቅን ፖለቲካ የሚያሳዩ ተከታታይ መፈንቅለ መንግስት እና የውስጥ ግጭቶች መነሻ ነበር።
የጁላይ 17 አብዮት
ዋናው የመፈንቅለ መንግስት አዘጋጅ ሀሰን አልበክር በ1968 ወደ ፕሬዝዳንትነት ወጣ። ©Anonymous
1968 Jul 17

የጁላይ 17 አብዮት

Iraq
የጁላይ 17 አብዮት ፣ በኢራቅ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ ያለው ክስተት ፣እ.ኤ.አ.የፕሬዚዳንት አብዱል ራህማን አሪፍ እና የጠቅላይ ሚኒስትር ታሂር ያህያ ከስልጣን እንዲወገዱ ምክንያት የሆነው የአረብ ሶሻሊስት ባአት ፓርቲ የኢራቅ ክልል ቅርንጫፍ ስልጣኑን እንዲረከብ መንገድ ከፍቷል።በመፈንቅለ መንግስቱ እና በተከሰቱት የፖለቲካ ማጽጃዎች ውስጥ ቁልፍ የሆኑት የባኣስት ሰዎች ሃርዳን አል-ተክሪቲ፣ ሳሊህ ማህዲ አማሽ እና ሳዳም ሁሴን በኋላ የኢራቅ ፕሬዝዳንት ሆነዋል።መፈንቅለ መንግስቱ በዋናነት ያነጣጠረው የሰኔ 1967 የስድስቱ ቀን ጦርነትን ተከትሎ በተፈጠረው የፖለቲካ ቀውሱ ናስርስት በሆኑት ጠቅላይ ሚኒስትር ያህያ ነበር።ያህያ የምዕራባውያን ንብረት የሆነው የኢራቅ ፔትሮሊየም ኩባንያ (አይፒሲ) የኢራቅን ዘይት በእስራኤል ላይ እንዲጠቀም ግፊት አድርጎ ነበር።ነገር ግን፣ የአይፒሲ ሙሉ በሙሉ ወደ ሃገር ማሸጋገር የተቻለው በ1972 በባዝስት አገዛዝ ስር ነው።ከመፈንቅለ መንግስቱ ማግስት የኢራቅ አዲሱ የባአስት መንግስት ስልጣኑን በማጠናከር ላይ አተኩሮ ነበር።የአሜሪካን እና የእስራኤልን ጣልቃ ገብነት አውግዟል፣ 9 የኢራቃውያን አይሁዶችን ጨምሮ 14 ሰዎችን በሀሰት የስለላ ክስ ገድሏል፣ እና የፖለቲካ ተቀናቃኞችን ማፅዳት ጀመረ።አገዛዙ ኢራቅ ከሶቭየት ህብረት ጋር ያላትን ባህላዊ ግንኙነት ለማጠናከርም ጥረት አድርጓል።ባአት ፓርቲ ከጁላይ 17 አብዮት ጀምሮ እስከ 2003 ድረስ በአሜሪካ እና በእንግሊዝ ጦር በሚመራው ወረራ ከስልጣን እስከተወገደበት ጊዜ ድረስ አገዛዙን አስጠብቆ ቆይቷል።የጁላይ 17 አብዮት ከጁላይ 14 አብዮት 1958 የሀሺሚት ስርወ መንግስት አብቅቶ የኢራቅ ሪፐብሊክን ካቋቋመው እና የየካቲት 8 ቀን 1963 የረመዳን አብዮት መለየት አስፈላጊ ነው ፣ እሱም በመጀመሪያ የኢራቅ ባዝ ፓርቲን አካል አድርጎ ወደ ስልጣን ያመጣው። ለአጭር ጊዜ የሚቆይ ጥምር መንግሥት።
ኢራቅ በሳዳም ሁሴን ዘመን
የኢራቅ ፕሬዝዳንት ሳዳም ሁሴን የወታደር ልብስ ለብሰዋል ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1979 Jan 1

ኢራቅ በሳዳም ሁሴን ዘመን

Iraq
ሳዳም ሁሴን በኢራቅ ወደ ስልጣን መውጣታቸው የተፅዕኖ እና የቁጥጥር ስልታዊ ማጠናከር ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1976 የኢራቅ ጦር ኃይሎች ጄኔራል በመሆን የመንግስት ቁልፍ ሰው ሆነው በፍጥነት ብቅ አሉ።የፕሬዚዳንት አህመድ ሀሰን አልበከር ጤና እያሽቆለቆለ በመምጣቱ ሳዳም በሃገር ውስጥም ሆነ በአለም አቀፍ ጉዳዮች የኢራቅ መንግስት ፊት ሆነ።እ.ኤ.አ. በ 1979 በይፋ ወደ ስልጣን ከመምጣታቸው ከዓመታት በፊት ሀገሪቱን በዲፕሎማሲያዊ ተሳትፎ በመወከል የኢራቅ የውጭ ፖሊሲ መሐንዲስ ውጤታማ ሆነ።በዚህ ጊዜ ሳዳም በባአት ፓርቲ ውስጥ ያለውን አቋም በማጠናከር ላይ አተኩሮ ነበር።ታማኝ እና ተደማጭነት ያለው የድጋፍ መሰረት በመመሥረት ከዋና ዋና የፓርቲ አባላት ጋር ያለውን ግንኙነት በጥንቃቄ ገነባ።ያደረጋቸው ዘዴዎች አጋርን ለማግኘት ብቻ ሳይሆን በፓርቲና በመንግስት ውስጥ የበላይነታቸውን ለማረጋገጥም ጭምር ነበር።እ.ኤ.አ. በ1979፣ አል-በከር ሁለቱን ሀገራት አንድ ለማድረግ ያለመ ከሶሪያ ጋር፣ እንዲሁም በባዝስት መንግስት የሚመራ ስምምነቶችን ሲጀምር ትልቅ እድገት ተፈጠረ።በዚህ እቅድ መሰረት የሶሪያው ፕሬዝዳንት ሃፊዝ አል አሳድ የህብረቱ ምክትል መሪ ይሆናሉ፣ይህ እርምጃ የሳዳምን የፖለቲካ የወደፊት እድል አደጋ ላይ የሚጥል ነው።ሳዳም ወደ ጎን የመቆምን ስጋት ስለተረዳ ስልጣኑን ለማስጠበቅ ቆራጥ እርምጃ ወሰደ።እ.ኤ.አ. ጁላይ 16 ቀን 1979 በሽተኛ የሆነውን አል-በከርን ለመልቀቅ አስገደደው እና በመቀጠል የኢራቅን ፕሬዝዳንትነት ስልጣን በመያዝ በሀገሪቱ እና በፖለቲካ አቅጣጫው ላይ ያለውን ቁጥጥር አጠናክረው ቀጥለዋል።ኢራቅ በሳዳም ሁሴን አገዛዝ ከ1979 እስከ 2003 በአምባገነን አገዛዝ እና በክልላዊ ግጭቶች የተፈፀመባት ጊዜ ነበረች።በ1979 የኢራቅ ፕሬዝዳንት ሆነው ስልጣን ላይ የተቀመጡት ሳዳም በፍጥነት አምባገነናዊ መንግስት መስርተው ስልጣናቸውን በማማለል እና የፖለቲካ ተቃዋሚዎችን በማፈን።የሳዳም አገዛዝ ቀደምት ክስተቶች አንዱ የኢራን -ኢራቅ ጦርነት እ.ኤ.አ. ከ1980 እስከ 1988 ነው። ይህ ግጭት በኢራቅ የተቀሰቀሰው በነዳጅ የበለጸጉ የኢራን ግዛቶችን ለመቆጣጠር እና የኢራን እስላማዊ አብዮት ተጽእኖዎችን ለመመከት በማሰብ ከፍተኛ ጉዳት አስከትሏል ለሁለቱም አገሮች የኢኮኖሚ ቀውስ.ጦርነቱ ያለምንም ግልፅ አሸናፊ እና በኢራቅ ኢኮኖሚ እና ማህበረሰብ ላይ ከባድ ጉዳት በማድረስ ተጠናቀቀ።እ.ኤ.አ. በ1980ዎቹ መገባደጃ ላይ የሳዳም አገዛዝ በሰሜናዊ ኢራቅ በሚገኘው የኩርድ ህዝብ ላይ በተደረገው የአል-አንፋል ዘመቻ የታወቀ ነበር።ይህ ዘመቻ በ1988 እንደ ሃላብጃ ባሉ ቦታዎች የኬሚካል ጦር መሳሪያ መጠቀምን ጨምሮ ሰፊ የሰብአዊ መብት ረገጣዎችን ያካተተ ሲሆን ይህም ከፍተኛ ቁጥር ያላቸውን ሰላማዊ ዜጎች ለሞትና ለስደት ዳርጓል።እ.ኤ.አ. በ1990 የኩዌት ወረራ በሳዳም አገዛዝ ውስጥ ሌላ ወሳኝ ነጥብ አሳይቷል።ይህ የጥቃት ድርጊት በ1991 የባህረ ሰላጤው ጦርነት እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል፣ በዩናይትድ ስቴትስ የሚመራው ጥምር ሃይል ጣልቃ በመግባት የኢራቅን ጦር ከኩዌት ለማባረር በ1991 ዓ.ም.ጦርነቱ በኢራቅ ላይ ከባድ ሽንፈትን ያስከተለ ሲሆን በተባበሩት መንግስታት ጥብቅ የኢኮኖሚ ማዕቀብ እንዲጣል አድርጓል።እ.ኤ.አ. በ1990ዎቹ በሙሉ የሳዳም አገዛዝ በኢራቅ ኢኮኖሚ እና በህዝቦቿ ደህንነት ላይ ከፍተኛ ጉዳት ባደረሰው በእነዚህ ማዕቀቦች ሳቢያ አለም አቀፍ መገለልን ገጥሞታል።አገዛዙ የጅምላ ጨራሽ መሳሪያዎች (WMDs) ፍተሻ ይደረግበት ነበር፣ ምንም እንኳን አንድም በእርግጠኝነት ባይገኝም።የሳዳም አገዛዝ የመጨረሻው ምዕራፍ በ2003 በዩኤስ መሪነት ኢራቅን ወረረ፣ ኢራቅን የ WMD ን በማስወገድ እና የሳዳምን ጨቋኝ አገዛዝ በማጥፋት ሰበብ ነው።ይህ ወረራ የሳዳም መንግስት በፍጥነት እንዲፈርስ እና በመጨረሻም በታህሳስ 2003 በቁጥጥር ስር ውሏል። ሳዳም ሁሴን በኋላ በኢራቅ ፍርድ ቤት ክስ ቀርቦ በ 2006 በሰው ልጆች ላይ በተፈፀሙ ወንጀሎች ተገድሏል፣ ይህም በኢራቅ ዘመናዊ ታሪክ ውስጥ በጣም አወዛጋቢ ከሆኑት ወቅቶች አንዱ ማብቂያ ነው። .
የኢራን-ኢራቅ ጦርነት
የኢራቅ አዛዦች በጦር ግንባር ላይ ስለ ስልቶች ሲወያዩ, 1986 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1980 Sep 22 - 1988 Aug 20

የኢራን-ኢራቅ ጦርነት

Iran
ኢራቅ ለጎረቤቶቿ ያላት የግዛት ምኞቶች ከአንደኛው የዓለም ጦርነት በኋላ በEntente አገሮች ዕቅዶች ሊገኙ ይችላሉ።እ.ኤ.አ. በ 1919-1920 የኦቶማን ኢምፓየር ሲከፋፈሉ፣ የምስራቅ ሶሪያን፣ ደቡብ ምስራቅ ቱርክን ፣ ሁሉንም የኩዌትን እና የኢራን ድንበር አካባቢዎችን ያካተተ ትልቅ የአረብ መንግስት ሀሳቦች ቀርበዋል።ይህ ራዕይ ከ 1920 ጀምሮ በእንግሊዘኛ ካርታ ላይ ተገልጿል.የኢራን-ኢራቅ ጦርነት (1980-1988)፣ እንዲሁም ቃዲሲያት-ሳዳም በመባል የሚታወቀው፣ የእነዚህ የግዛት አለመግባባቶች ቀጥተኛ ውጤት ነበር።ጦርነቱ ብዙ ወጪ የሚጠይቅ እና የማያስደስት ሲሆን የኢራቅን ኢኮኖሚ አውድሟል።በ1988 ኢራቅ የአሸናፊነት አዋጅ ብታስታውቅም፣ ውጤቱ በመሠረቱ ወደ ቅድመ ጦርነት ድንበሮች መመለሱ ነበር።ግጭቱ የጀመረው በሴፕቴምበር 22 ቀን 1980 ኢራቅ ኢራንን በወረረችበት ወቅት ነው። ይህ እርምጃ በኢራን አብዮት አነሳሽነት የተነሳው የኢራቅ የሺአ አብዮት በሺዓ መካከል በተፈጠረ የድንበር አለመግባባቶች ታሪክ እና ስጋት ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል።ኢራቅ ኢራንን በመተካት በፋርስ ባሕረ ሰላጤ ላይ የበላይነትን ለማስፈን ያለመ እና ከዩናይትድ ስቴትስ ድጋፍ አገኘች።[58]ሆኖም የመጀመርያው የኢራቅ ጥቃት የተወሰነ ስኬት አስመዝግቧል።በሰኔ 1982 ኢራን የጠፋውን ግዛት በሙሉ ማለት ይቻላል መልሳ አግኝታለች ፣ እና ለሚቀጥሉት ስድስት ዓመታት ኢራን ብዙውን ጊዜ የማጥቃት ቦታውን ይዛለች።የተባበሩት መንግስታት የፀጥታው ምክር ቤት የተኩስ አቁም ጥሪ ቢያቀርብም ጦርነቱ እስከ ነሐሴ 20 ቀን 1988 ቀጥሏል ። በተባበሩት መንግስታት አደራዳሪነት በውሳኔ 598 ፣ ሁለቱም ወገኖች የተቀበሉት የተኩስ አቁም ስምምነት ተጠናቀቀ።የኢራን ጦር ከኢራቅ ግዛት ለመውጣት እና ከጦርነት በፊት የነበረውን ዓለም አቀፍ ድንበሮች በ1975 የአልጀርስ ስምምነት ላይ ለማክበር ብዙ ሳምንታት ፈጅቷል።የመጨረሻዎቹ የጦር እስረኞች በ2003 ተለዋወጡ [። 59]ጦርነቱ በሰውና በኢኮኖሚ ከፍተኛ ጉዳት ያደረሰ ሲሆን ከሁለቱም ወገኖች የተውጣጡ ወታደሮች እና ሰላማዊ ሰዎች ግማሽ ሚሊዮን ይገመታል።ይህም ሆኖ ጦርነቱ የግዛት ለውጥም ሆነ የካሳ ውጤት አላመጣም።ግጭቱ የአንደኛውን የዓለም ጦርነት ስልቶችን ያንጸባርቃል፣ የቦይ ጦርነትን ጨምሮ፣ እንደ ኢራቅ የሰናፍጭ ጋዝ የኬሚካል ጦር መሳሪያን በሁለቱም የኢራን ሃይሎች እና ሲቪሎች እንዲሁም የኢራቅ ኩርዶች ላይ መጠቀሙን ያጠቃልላል።የተባበሩት መንግስታት ድርጅት የኬሚካል ጦር መሳሪያ ጥቅም ላይ መዋሉን አምኗል ነገርግን ኢራቅን ብቸኛ ተጠቃሚ አድርጎ አልገለፀም።ይህም ኢራቅ የጅምላ ጨራሽ የጦር መሳሪያዎችን ስትጠቀም የአለም አቀፉ ማህበረሰብ ተገብሮ ቀረ የሚል ትችት አስከተለ።[60]
የኢራቅ የኩዌት ወረራ እና የባህረ ሰላጤ ጦርነት
የባቢሎን አንበሳ ዋና የውጊያ ታንኮች፣ የኢራቅ ጦር በባህረ ሰላጤው ጦርነት ጥቅም ላይ የሚውለው የተለመደ የኢራቅ የውጊያ ታንክ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1990 Aug 2 - 1991 Feb 28

የኢራቅ የኩዌት ወረራ እና የባህረ ሰላጤ ጦርነት

Kuwait
የባህረ ሰላጤው ጦርነት ፣ በኢራቅ እና በዩናይትድ ስቴትስ በሚመራው የ 42 ሀገራት ጥምረት መካከል ያለው ግጭት፣ በሁለት ዋና ዋና ደረጃዎች ተከፍቶ ነበር፡ ኦፕሬሽን የበረሃ ጋሻ እና ኦፕሬሽን የበረሃ አውሎ ነፋስ።ኦፕሬሽን የበረሃ ጋሻ እ.ኤ.አ. ነሐሴ 1990 እንደ ወታደራዊ ግንባታ ተጀመረ እና በጥር 17 ቀን 1991 በአየር ላይ የቦምብ ጥቃት ወደ ኦፕሬሽን የበረሃ ማዕበል ተሸጋገረ። ጦርነቱም በየካቲት 28 ቀን 1991 በኩዌት ነፃ አውጪ ተጠናቀቀ።እ.ኤ.አ. ነሐሴ 2 ቀን 1990 የኢራቅ ኩዌትን ወረራ በሁለት ቀናት ውስጥ ሙሉ በሙሉ በቁጥጥር ስር በማዋል ግጭቱን አነሳሳ።ኢራቅ ኩዌትን ከመውሰዷ በፊት "የኩዌት ሪፐብሊክ" የተሰኘ የአሻንጉሊት መንግስት አቋቋመች።ውህደቱ ኩዌትን በሁለት ከፍሎታል፡ “ሳዳሚያት አል-ሚትላ አውራጃ” እና “የኩዌት ጠቅላይ ግዛት”።ወረራው በዋናነት በኢራቅ ኢኮኖሚያዊ ትግል በተለይም ከኢራን -ኢራቅ ጦርነት ለኩዌት የ14 ቢሊዮን ዶላር ዕዳ መክፈል አለመቻሉ ነው።የኩዌት የዘይት ምርት መጨመር፣ ከኦፔክ ኮታ በላይ፣ የአለም የነዳጅ ዋጋን በመቀነሱ የኢራቅን ኢኮኖሚ የበለጠ አጨናንቋል።ኢራቅ የኩዌትን ድርጊት እንደ ኢኮኖሚያዊ ጦርነት ቆጥራለች፣ ወረራውን አፋጥኗል።የተባበሩት መንግስታት ድርጅት የፀጥታው ምክር ቤት (UNSC) ጨምሮ የአለም አቀፍ ማህበረሰብ የኢራቅን ድርጊት አውግዘዋል።የዩኤንሲ ውሳኔ 660 እና 661 በኢራቅ ላይ የኢኮኖሚ ማዕቀብ ጥሏል።ዩኤስ፣ በፕሬዚዳንት ጆርጅ ኤች ደብሊው ቡሽ፣ እና እንግሊዝ፣ በጠቅላይ ሚኒስትር ማርጋሬት ታቸር፣ ወታደሮቻቸውን ወደ ሳዑዲ አረቢያ በማሰማራታቸው ሌሎች ሀገራትም ተመሳሳይ ነገር እንዲያደርጉ አሳሰቡ።ይህ ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወዲህ ትልቁ የሆነው፣ ከዩኤስ፣ ከሳውዲ አረቢያ ፣ ከእንግሊዝ እናከግብፅ ከፍተኛ አስተዋፅኦ ያለው ትልቅ ወታደራዊ ጥምረት እንዲመሰረት አድርጓል።የሳዑዲ አረቢያ እና የኩዌት የስደት መንግስት የጥምረቱን ከፍተኛ ወጪ ሸፍነዋል።በኖቬምበር 29 ቀን 1990 የወጣው የዩኤንኤስሲ ውሳኔ 678 ኢራቅን ከኩዌት ለቃ እንድትወጣ እስከ ጥር 15 ቀን 1991 ድረስ ቀነ ገደብ ሰጥቷታል፣ ይህም ኢራቅን ለማስወጣት "ሁሉም አስፈላጊ መንገዶች" ከመጨረሻ ጊዜ በኋላ ፈቅዷል።ጥምረቱ በጥር 17 ቀን 1991 የአየር እና የባህር ኃይል የቦምብ ጥቃት ጀመረ፣ ይህም ለአምስት ሳምንታት ቀጥሏል።በዚህ ወቅት ኢራቅ በእስራኤል ላይ የሚሳኤል ጥቃትን የሰነዘረች ሲሆን የእስራኤልን ምላሽ ለመቀስቀስ በማሰብ ጥምረቱን ይሰብራል።ይሁን እንጂ እስራኤል አጸፋውን አልወሰደችም, እና ጥምረት ሳይበላሽ ቆይቷል.ኢራቅም በሳውዲ አረቢያ የሚገኙ ጥምር ሃይሎችን ኢላማ አድርጋለች ።እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ.የመሬት ጥቃት ከጀመረ ከመቶ ሰአታት በኋላ የተኩስ አቁም ታውጇል።የባህረ ሰላጤው ጦርነት ከግንባር መስመር በቀጥታ በሚተላለፍ የዜና ስርጭቱ በተለይም በሲኤንኤን በአሜሪካ የቦምብ አውሮፕላኖች ካሜራዎች በሚተላለፉ ምስሎች ምክንያት “የቪዲዮ ጨዋታ ጦርነት” የሚል ቅጽል ስም አግኝቷል።ጦርነቱ በአሜሪካ ወታደራዊ ታሪክ ውስጥ ከታዩት ታላላቅ የታንክ ጦርነቶች መካከል ጥቂቶቹን አካቷል።
የኢራቅ ወረራ
የዩኤስ ጦር ወታደሮች በራማዲ፣ ነሐሴ 16 ቀን 2006 በእግር እየተዘዋወሩ ደህንነትን ሰጡ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2003 Jan 1 - 2011

የኢራቅ ወረራ

Iraq
እ.ኤ.አ. ከ 2003 እስከ 2011 የኢራቅ ወረራ በዩናይትድ ስቴትስ መሪነት በመጋቢት 2003 የጀመረው ወረራ የሳዳም ሁሴንን አገዛዝ ለመበተን ያለመ ሲሆን ይህም ፈጽሞ ያልተገኙ የጅምላ ጨራሽ መሳሪያዎችን (WMDs) ለማጥፋት ሰበብ ነው።ፈጣን ወታደራዊ ዘመቻ የባአስት መንግስት ፈጣን ውድቀት አስከተለ።የሳዳም ሁሴን ውድቀት ተከትሎ በዩናይትድ ስቴትስ የሚመራው የቅንጅት ጊዜያዊ ባለስልጣን (ሲፒኤ) ኢራቅን ለማስተዳደር ተቋቁሟል።ፖል ብሬመር የሲ.ፒ.ኤ መሪ እንደመሆኑ መጠን በኢራቅ ጦር ሰራዊት መበተን እና የኢራቅ ማህበረሰብን መበታተንን የመሳሰሉ ፖሊሲዎችን በመተግበር በመጀመሪያዎቹ የቁጥጥር ደረጃዎች ውስጥ ወሳኝ ሚና ተጫውቷል ።እነዚህ ውሳኔዎች በኢራቅ መረጋጋት እና ደህንነት ላይ የረጅም ጊዜ ተፅእኖ ነበራቸው።በወረራ ወቅት የአማፂ ቡድኖች መበራከት፣ የኑፋቄ ግጭቶች እና የተራዘመ ግጭት የኢራቅን ህዝብ በእጅጉ ነካ።የአመጽ ቡድኑ የቀድሞ ባአቲስቶች፣ እስላሞች እና የውጪ ተዋጊዎችን ጨምሮ በተለያዩ ቡድኖች የታጀበ ሲሆን ይህም ወደ ውስብስብ እና ያልተረጋጋ የጸጥታ ሁኔታ አመራ።እ.ኤ.አ. በ 2004 ሉዓላዊነት ለኢራቅ ጊዜያዊ መንግስት በይፋ ተመልሷል።ነገር ግን፣ ባብዛኛው የአሜሪካ ኃይሎች የውጭ ወታደሮች መኖራቸው ቀጥሏል።በጥር 2005 የተካሄደው የሽግግር ብሄራዊ ምክር ቤት ምርጫ፣ በጥቅምት 2005 ህገ-መንግስታዊ ህዝበ ውሳኔ እና በታህሳስ 2005 የተካሄደው የመጀመሪያው የፓርላማ ምርጫን ጨምሮ በርካታ ቁልፍ ምርጫዎች የተስተዋለ ሲሆን ይህም በኢራቅ ዲሞክራሲያዊ ማዕቀፍ ለመመስረት እርምጃዎችን ያሳያል።ኢራቅ ውስጥ ያለው ሁኔታ ብዙ ጊዜ በኑፋቄ መስመር የተለያዩ የሚሊሺያ ቡድኖች መገኘትና ተግባር ይበልጥ የተወሳሰበ ነበር።ይህ ዘመን በዜጎች ላይ ከፍተኛ ጉዳት የደረሰበት እና መፈናቀል የታየበት ሲሆን ይህም ሰብአዊ ስጋቶችን አስነስቷል።እ.ኤ.አ. በ 2007 በፕሬዚዳንት ጆርጅ ደብልዩ ቡሽ እና በኋላም በፕሬዚዳንት ባራክ ኦባማ የቀጠለው የአሜሪካ ጦር ሃይል ጥቃትን ለመቀነስ እና የኢራቅን መንግስት ቁጥጥር ለማጠናከር ያለመ ነበር።ይህ ስልት የአመፅ እና የሃይማኖት ግጭቶችን ደረጃ በመቀነስ ረገድ የተወሰነ ስኬት አሳይቷል።እ.ኤ.አ. በ2008 የተፈረመው የዩኤስ-ኢራቅ የጦር ሃይሎች ስምምነት የአሜሪካ ኃይሎች ከኢራቅ የሚወጡበትን ማዕቀፍ አስቀምጧል።እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2011 ዩኤስ የኢራቅ ወታደራዊ ቆይታዋን በይፋ አቆመ ፣ይህም የወረራ ጊዜ ማብቃቱን ያሳያል።ይሁን እንጂ የወረራው እና የወረራው መሻሻሎች በኢራቅ ፖለቲካዊ፣ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ገጽታ ላይ ተጽእኖ ማሳደሩን ቀጥለዋል፣ይህም ለቀጣይ ተግዳሮቶች እና ግጭቶች በአካባቢው እንዲፈጠሩ ሁኔታዎችን አስቀምጧል።
2003 የኢራቅ ወረራ
በባግዳድ ጦርነት ወቅት ከ 1 ኛ ሻለቃ 7ኛ የባህር ኃይል ወታደሮች ወደ ቤተ መንግስት ገቡ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2003 Mar 20 - May 1

2003 የኢራቅ ወረራ

Iraq
በዩናይትድ ስቴትስ የሚመራው የኢራቅ ወረራ፣ የኢራቅ ጦርነት መጀመሩን የሚያመለክተው፣ እ.ኤ.አ. ማርች 19 ቀን 2003 በአየር ዘመቻ የጀመረ ሲሆን በመቀጠልም በመጋቢት 20 የመሬት ወረራ ነበር።የመጀመርያው የወረራ ደረጃ ከአንድ ወር በላይ ፈጅቷል፣ [61] የዩናይትድ ስቴትስ ፕሬዝዳንት ጆርጅ ደብሊው ቡሽ በግንቦት 1 ቀን 2003 ዋና ዋና የውጊያ ስራዎችን ማብቃቱን ባወጁት መደምደሚያ ላይ። ይህ ምዕራፍ ከዩኤስ፣ ከዩኬ ፣ ከአውስትራሊያ እና ከፖላንድ የተውጣጡ ወታደሮችን ያካተተ ሲሆን እ.ኤ.አ. ባግዳድ ከስድስት ቀናት ጦርነት በኋላ በኤፕሪል 9 ቀን 2003 ጥምረት ባግዳድን ያዘ።የቅንጅት ጊዜያዊ ባለስልጣን (ሲፒኤ) የተቋቋመው በጥር 2005 ለመጀመሪያ ጊዜ የኢራቅ የፓርላማ ምርጫን የሚመራ የሽግግር መንግስት ነው። የአሜሪካ ወታደራዊ ሃይሎች እስከ 2011 ድረስ በኢራቅ ውስጥ ቆዩ [። 62]ጥምረቱ በመጀመሪያ ወረራ ወቅት 160,000 ወታደሮችን አሰማርቷል፣ በብዛት አሜሪካውያን፣ ጉልህ የሆኑ የብሪቲሽ፣ የአውስትራሊያ እና የፖላንድ ጦር ሰራዊት።ኦፕሬሽኑ ቀደም ብሎ በየካቲት 18 በኩዌት ውስጥ 100,000 የአሜሪካ ወታደሮች ተሰብስቦ ነበር።ጥምረቱ በኢራቅ ኩርዲስታን ከሚገኘው ከፔሽመርጋ ድጋፍ አግኝቷል።የወረራው አላማ ኢራቅን የጅምላ ጨራሽ መሳሪያ ማስፈታት ፣የሳዳም ሁሴንን ለሽብርተኝነት ድጋፍ ማቆም እና የኢራቅን ህዝብ ነፃ ማውጣት ነበር።ይህ የሆነው በሃንስ ብሊክስ የሚመራው የተባበሩት መንግስታት የፍተሻ ቡድን ምንም እንኳን ከወረራ በፊት ምንም አይነት የWMDs ምንም ማስረጃ ባላገኘም።[63] ወረራው ኢራቅ በአሜሪካ እና በእንግሊዝ ባለስልጣናት ትጥቅ የማስፈታት "የመጨረሻ እድል" ባለሟሟላት ተከትሎ ነው።[64]የዩኤስ የህዝብ አስተያየት ተከፋፍሏል፡ በጥር 2003 በሲቢኤስ የተደረገ የሕዝብ አስተያየት በኢራቅ ላይ የሚወሰደውን ወታደራዊ እርምጃ አብላጫውን እንደሚደግፍ አመልክቷል፣ ነገር ግን ለዲፕሎማሲያዊ መፍትሄ ምርጫ ምርጫ እና በጦርነቱ ምክንያት የሽብር ስጋት መጨመር ስጋት አለ።ወረራው ፈረንሳይ ፣ ጀርመን እና ኒውዚላንድን ጨምሮ ከበርካታ የአሜሪካ አጋሮች ተቃውሞ ገጥሞታል፣ እነሱም የWMDs መኖር እና የጦርነት ትክክለኛነት ላይ ጥያቄ አቅርበው ነበር።ከ1991 የባህረ ሰላጤው ጦርነት በፊት የነበረው የኬሚካል ጦር መሳሪያ ከጦርነት በኋላ የተገኙ ግኝቶች የወረራውን ምክንያት አልደገፉም።[65] የተባበሩት መንግስታት ዋና ጸሃፊ ኮፊ አናን በአለም አቀፍ ህግ መሰረት ወረራውን ህገወጥ ነው ብለውታል።[66]ዓለም አቀፋዊ ፀረ-ጦርነት ተቃውሞዎች የተከሰቱት ከወረራ በፊት ነው፣ በሮም ሪከርድ የሆነ የድጋፍ ሰልፍ እና በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ በዓለም ዙሪያ ተሳትፈዋል።[67] ወረራው የጀመረው በመጋቢት 20 ቀን በባግዳድ ፕሬዚዳንታዊ ቤተ መንግስት ላይ የአየር ድብደባ ሲሆን በመቀጠልም በባስራ ግዛት ውስጥ የመሬት ወረራ እና በመላው ኢራቅ የአየር ድብደባ ነበር።የጥምረት ኃይሎች የኢራቅን ጦር በፍጥነት አሸንፈው ባግዳድን በኤፕሪል 9 ያዙ፣ በመቀጠልም ሌሎች ክልሎችን በማስጠበቅ ባግዳድን ያዙ።ሳዳም ሁሴን እና አመራሩ ተደብቀዋል፣ እና በሜይ 1፣ ቡሽ ወደ ወታደራዊ ወረራ ጊዜ የተሸጋገረ ዋና ዋና የውጊያ ስራዎችን ማብቃቱን አስታውቋል።
የሁለተኛው የኢራቅ አመፅ
ከሰሜን ኢራቅ የመጡ ሁለት የታጠቁ የኢራቅ አማፂዎች። ©Anonymous
2011 Dec 18 - 2013 Dec 30

የሁለተኛው የኢራቅ አመፅ

Iraq
በ2011 መገባደጃ ላይ የኢራቅ ጦርነቱ አብቅቶ የአሜሪካ ወታደሮች ከወጡ በኋላ ያገረሸው የኢራቅ አማፂ ቡድን ማዕከላዊ መንግስትን እና በኢራቅ ውስጥ ያሉ የተለያዩ የኑፋቄ ቡድኖችን ያሳተፈ ከፍተኛ ግጭት ወቅት ነበር።ይህ አመፅ እ.ኤ.አ. በ 2003 በዩኤስ መሪነት ወረራ ተከትሎ የተፈጠረውን አለመረጋጋት በቀጥታ የቀጠለ ነበር።የሱኒ ታጣቂ ቡድኖች ጥቃታቸውን አጠናክረው በመቀጠል በተለይ የሺዓ አብላጫውን የሺዓ ቡድን ኢላማ በማድረግ በሺዓ የሚመራውን መንግስት ተዓማኒነት ለማሳጣት እና ከቅንጅት በኋላ የፀጥታ ጥበቃን የማስጠበቅ አቅምን ለማሳጣት ነበር።[68] በ2011 የጀመረው የሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት በአማፂያኑ ላይ የበለጠ ተፅዕኖ አሳድሯል።በርካታ የኢራቅ ሱኒ እና የሺዓ ታጣቂዎች በሶሪያ ተቃራኒ ጎራዎችን ተቀላቅለው በኢራቅ የነበረውን የኑፋቄ ግጭት አባብሶታል።[69]እ.ኤ.አ. በ2014 ሁኔታው ​​ተባብሶ በኢራቅ እና ሶሪያ እስላማዊ መንግስት (ISIS) ሞሱልን እና በሰሜናዊ ኢራቅ የሚገኙ ጉልህ ግዛቶችን በቁጥጥር ስር አውሏል።አይ ኤስ፣ የሰለፊ ጂሃዲስት ታጣቂ ቡድን፣ የሱኒ እስልምና መሰረታዊ ትርጓሜን ያከብራል እና ከሊፋነት ለመመስረት አላማ አለው።እ.ኤ.አ. በ2014 በምእራብ ኢራቅ ባካሄደው ጥቃት እና ሞሱል በተያዘችበት ወቅት የአለምን ትኩረት አትርፋለች።በ ISIS የተፈፀመው የሲንጃር እልቂት የቡድኑን አረመኔነት የበለጠ አጉልቶ አሳይቷል።[70] የኢራቅ ግጭት፣ ስለዚህም ከሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ጋር በመቀላቀል የበለጠ ሰፊ እና ገዳይ ቀውስ ፈጠረ።
ጦርነት በኢራቅ
ISOF APC በሞሱል ፣ በሰሜን ኢራቅ ፣ በምዕራብ እስያ ጎዳና ላይ።ህዳር 16 ቀን 2016 ዓ.ም. ©Mstyslav Chernov
2013 Dec 30 - 2017 Dec 9

ጦርነት በኢራቅ

Iraq
ከ 2013 እስከ 2017 ያለው የኢራቅ ጦርነት በሀገሪቱ የቅርብ ታሪክ ውስጥ ወሳኝ ምዕራፍ ነበር ፣ ይህም የኢራቅ እና የሶሪያ እስላማዊ መንግስት (ISIS) መነሳት እና ውድቀት እና የአለም አቀፍ ጥምረቶች ተሳትፎ።እ.ኤ.አ. በ2013 መጀመሪያ ላይ ውጥረቱ እየተባባሰ መምጣቱ እና በሱኒ ህዝብ መካከል ያለው ቅሬታ እየጨመረ በሺዓ በሚመራው መንግስት ላይ ሰፊ ተቃውሞ አስነሳ።እነዚህ ተቃውሞዎች ብዙ ጊዜ በኃይል ይስተናገዱ ነበር፣ ይህም የኑፋቄ ክፍፍልን እያባባሰ ነበር።ለውጥ ነጥብ የመጣው በሰኔ 2014 ነው አይ ኤስ የተባለው አክራሪ እስላማዊ ቡድን የኢራቅ ሁለተኛ ትልቅ ከተማ የሆነችውን ሞሱልን ሲቆጣጠር ነበር።ይህ ክስተት ኢራቅ እና ሶሪያ ውስጥ በሚገኙት አካባቢዎች ከሊፋነት ያወጀውን አይኤስ በከፍተኛ ሁኔታ መስፋፋቱን አሳይቷል።የሞሱል ውድቀት ተከትሎ ቲክሪት እና ፉሉጃን ጨምሮ ሌሎች ቁልፍ ከተሞችን ተቆጣጠሩ።የአይኤስ ፈጣን የግዛት ግስጋሴን ተከትሎ በጠቅላይ ሚኒስትር ሃይደር አል አባዲ የሚመራው የኢራቅ መንግስት የአለም አቀፍ እርዳታን ጠይቋል።ዩናይትድ ስቴትስ ዓለም አቀፍ ጥምረት በመፍጠር በነሀሴ 2014 በ ISIS ኢላማዎች ላይ የአየር ጥቃትን ጀምራለች። እነዚህ ጥረቶች የኢራቅ ኃይሎች፣ የኩርድ ፔሽሜርጋ ተዋጊዎች እና የሺአ ሚሊሻዎች በሚደረጉት የምድር ርምጃዎች የተሟሉ ነበሩ፣ ብዙ ጊዜ በኢራን ይደገፋሉ።በግጭቱ ውስጥ ዋነኛው ክስተት ከተማዋን ከአይኤስ ለመመለስ በኢራቅ ኃይሎች ከፍተኛ የመልሶ ማጥቃት የራማዲ ጦርነት (2015-2016) ነበር።ይህ ድል አይኤስ በኢራቅ ላይ የወሰደውን እርምጃ ለማዳከም አዲስ ምዕራፍ ነበር።በ2016 ትኩረቱ ወደ ሞሱል ተቀየረ።በጥቅምት 2016 የጀመረው እና እስከ ጁላይ 2017 ድረስ የዘለቀው የሞሱል ጦርነት በአይ ኤስ ላይ ከተደረጉት ትልቁ እና ከፍተኛ ወታደራዊ ዘመቻዎች አንዱ ነበር።በዩኤስ የሚመራው ጥምር ጦር እና የኩርድ ተዋጊዎች የሚደገፉት የኢራቅ ሃይሎች ከፍተኛ ተቃውሞ ቢያጋጥሟቸውም በስተመጨረሻ ከተማይቱን ነፃ ማውጣት ችለዋል።በግጭቱ ውስጥ ሰብዓዊ ቀውሱ ተባብሷል።በሚሊዮን የሚቆጠሩ ኢራቃውያን ከቀያቸው ተፈናቅለዋል፣ በአይኤስ የተፈፀመውን አሰቃቂ ግድያ፣ በያዚዲስ እና በሌሎች አናሳ ጎሳዎች ላይ የጅምላ ጭፍጨፋ እና የዘር ማጥፋት ወንጀል መፈጸሙን የሚገልጹ ዘገባዎች አሉ።ጦርነቱ በይፋ ያበቃው በታህሳስ 2017 ጠቅላይ ሚኒስትር ሃይደር አል አባዲ አይኤስን ድል ባወጁበት ወቅት ነው።ይሁን እንጂ የግዛት ይዞታ ቢያጣም አይኤስ በአማፅያን ስልቶችና በአሸባሪዎች ጥቃት ስጋት መፍጠሩን ቀጥሏል።ጦርነቱ ተከትሎ ኢራቅን የመልሶ ግንባታ ፈተናዎችን፣ የኑፋቄ ውጥረቶችን እና የፖለቲካ አለመረጋጋትን እንድትጋፈጥ አድርጎታል።
እ.ኤ.አ. በ 2017 በኢራቅ ውስጥ የአይኤስ አመፅ
1ኛ ክፍለ ጦር፣ የአሜሪካ ጦር 3ኛ ፈረሰኛ ሬጅመንት በኢራቅ ከባቴሌ ድሮን ተከላካይ ጋር ልምምድ፣ ጥቅምት 30፣ 2018 የአሜሪካ ወታደሮች የISIL ክፍሎች በስለላ ወይም በጥቃት ወቅት ሰው አልባ አውሮፕላኖችን እንደሚያሰማሩ ይጠብቃሉ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2017 Dec 9

እ.ኤ.አ. በ 2017 በኢራቅ ውስጥ የአይኤስ አመፅ

Iraq
እ.ኤ.አ. ከ2017 ጀምሮ በመካሄድ ላይ ያለው የኢራቅ እስላማዊ መንግስት ሽምቅ ውጊያ በ2016 መገባደጃ ላይ የISIS ኢስላሚክ ግዛት (አይ ኤስ) በግዛት ሽንፈትን ተከትሎ ነው።እ.ኤ.አ. በ 2017 የኢራቅ ጦር በአለም አቀፍ ድጋፍ እንደ ሞሱል ያሉ ዋና ዋና ከተሞችን የአይ ኤስ ምሽግ ሆነው ያዙ።እ.ኤ.አ. በጁላይ 2017 የሞሱል ነፃ መውጣቱ የ ISIS እራሱን ከሊፋነት የሚጠራው መውደቁን የሚያሳይ ወሳኝ ምዕራፍ ነበር።ይሁን እንጂ ይህ ድል በኢራቅ የISIS እንቅስቃሴ ማብቂያ አላደረገም።ድህረ-2017፣ አይኤስ ወደ ሽምቅ ተዋጊ ስልቶች፣ መምታት እና መሮጥ፣ አድፍጦ እና የአጥፍቶ መጥፋት ጥቃትን ጨምሮ።እነዚህ ጥቃቶች በዋነኛነት ያነጣጠሩት የኢራቅ የጸጥታ ሃይሎች፣ የአካባቢው ጎሳ አባላት እና በሰሜን እና በምእራብ ኢራቅ ውስጥ ባሉ ሲቪሎች፣ ታሪካዊ የአይኤስ መገኘት ባለባቸው አካባቢዎች ነው።አማፂዎቹ በፖለቲካ አለመረጋጋት፣ በኑፋቄ ክፍፍል እና በኢራቅ ውስጥ ባሉ የሱኒ ህዝቦች መካከል ያለውን ቅሬታ ተጠቅመዋል።እነዚህ ምክንያቶች ከክልሉ ፈታኝ የመሬት አቀማመጥ ጋር ተዳምረው የ ISIS ሴሎች እንዲቆዩ አመቻችተዋል።በታህሳስ 2017 የኢራቅ ጠቅላይ ሚኒስትር ሃይደር አል-አባዲ በአይኤስ ላይ ድል መቀዳጀታቸውን እና በቀጣይም የISIS ጥቃቶች በተለይም በኢራቅ ገጠራማ አካባቢዎች ያገረሸው በታህሳስ 2017 ነው።ጥቃቶቹ የቡድኑን የግዛት ቁጥጥር ቢያጡም ጉዳት የማድረስ አቅሙን ቀጣይነት አሳይቷል።በ2019 እስከሞተበት ጊዜ ድረስ የአይ ኤስ መሪ የነበረው አቡበከር አል ባግዳዲ እና የአማፅያን እንቅስቃሴ መምራት የቀጠሉት መሪዎች በዚህ የአመፅ ምዕራፍ ውስጥ ከታወቁት መካከል ይጠቀሳሉ።የኢራቅ መንግስት፣ የኩርዲሽ ሃይሎች እና የተለያዩ ወታደራዊ ሃይሎች፣ ከአለም አቀፍ ጥምረት ድጋፍ በማግኘት፣ በፀረ-ሽምቅ ዘመቻዎች ላይ ተሳትፈዋል።እነዚህ ጥረቶች ቢኖሩም፣ በኢራቅ ውስጥ ያለው ውስብስብ ማህበረ-ፖለቲካዊ ገጽታ የ ISIS ተጽእኖን ሙሉ በሙሉ ለማጥፋት እንቅፋት ሆኗል.እ.ኤ.አ. በ 2023 በኢራቅ ውስጥ ያለው የእስላማዊ መንግስት ሽምቅነት አሁንም ጉልህ የሆነ የፀጥታ ፈተና ሆኖ ቀጥሏል ፣ አልፎ አልፎ ጥቃቶች የሀገሪቱን መረጋጋት እና ደህንነት ማወክ ቀጥለዋል።ሁኔታው የአመፅ ጦርነትን ዘላቂነት እና ለእንደዚህ አይነት እንቅስቃሴዎች መንስኤ የሆኑትን ችግሮች ለመፍታት አስቸጋሪ መሆኑን ያሳያል.

Appendices



APPENDIX 1

Iraq's Geography


Play button




APPENDIX 2

Ancient Mesopotamia 101


Play button




APPENDIX 3

Quick History of Bronze Age Languages of Ancient Mesopotamia


Play button




APPENDIX 4

The Middle East's cold war, explained


Play button




APPENDIX 5

Why Iraq is Dying


Play button

Characters



Ali Al-Wardi

Ali Al-Wardi

Iraqi Social Scientist

Saladin

Saladin

Founder of the Ayyubid dynasty

Shalmaneser III

Shalmaneser III

King of the Neo-Assyrian Empire

Faisal I of Iraq

Faisal I of Iraq

King of Iraq

Hammurabi

Hammurabi

Sixth Amorite king of the Old Babylonian Empire

Ibn al-Haytham

Ibn al-Haytham

Mathematician

Al-Ma'mun

Al-Ma'mun

Seventh Abbasid caliph

Saddam Hussein

Saddam Hussein

Fifth President of Iraq

Tiglath-Pileser III

Tiglath-Pileser III

King of the Neo-Assyrian Empire

Ur-Nammu

Ur-Nammu

Founded the Neo-Sumerian Empire

Al-Jahiz

Al-Jahiz

Arabic prose writer

Al-Kindi

Al-Kindi

Arab Polymath

Ashurbanipal

Ashurbanipal

King of the Neo-Assyrian Empire

Ashurnasirpal II

Ashurnasirpal II

King of the Neo-Assyrian Empire

Sargon of Akkad

Sargon of Akkad

First Ruler of the Akkadian Empire

Nebuchadnezzar II

Nebuchadnezzar II

Second Neo-Babylonian emperor

Al-Mutanabbi

Al-Mutanabbi

Arab Poet

Footnotes



  1. Mithen, Steven (2006). After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC (1st ed.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 63. ISBN 978-0-674-01999-7.
  2. Moore, A.M.T.; Hillman, G.C.; Legge, A.J. (2000). Village on the Euphrates: From Foraging to Farming at Abu Hureyra. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-510807-8.
  3. Schmidt, Klaus (2003). "The 2003 Campaign at Göbekli Tepe (Southeastern Turkey)" (PDF). Neo-Lithics. 2/03: 3–8. ISSN 1434-6990. Retrieved 21 October 2011.
  4. Gates, Charles (2003). "Near Eastern, Egyptian, and Aegean Cities", Ancient Cities: The Archaeology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece and Rome. Routledge. p. 18. ISBN 978-0-415-01895-1.
  5. Mithen, Steven (2006). After the ice : a global human history, 20,000–5,000 BC (1st ed.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 59. ISBN 978-0-674-01999-7.
  6. "Jericho", Encyclopædia Britannica
  7. Liran, Roy; Barkai, Ran (March 2011). "Casting a shadow on Neolithic Jericho". Antiquitey Journal, Volume 85, Issue 327.
  8. Kramer, Samuel Noah (1988). In the World of Sumer: An Autobiography. Wayne State University Press. p. 44. ISBN 978-0-8143-2121-8.
  9. Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin).
  10. Wolkstein, Diane; Kramer, Samuel Noah (1983). Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer. Elizabeth Williams-Forte. New York: Harper & Row. p. 174. ISBN 978-0-06-014713-6.
  11. "The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" Haywood, John (2005). The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations. Penguin. p. 28. ISBN 978-0-14-101448-7.
  12. Elizabeth F. Henrickson; Ingolf Thuesen; I. Thuesen (1989). Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988. Museum Tusculanum Press. p. 353. ISBN 978-87-7289-070-8.
  13. Algaze, Guillermo (2005). The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization, Second Edition, University of Chicago Press.
  14. Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. ISBN 0-415-12735-1
  15. Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion".
  16. Roux, Georges (1993). Ancient Iraq. Harmondsworth: Penguin. ISBN 978-0-14-012523-8.
  17. Encyclopedia Iranica: Elam - Simashki dynasty, F. Vallat.
  18. Lafont, Bertrand. "The Army of the Kings of Ur: The Textual Evidence". Cuneiform Digital Library Journal.
  19. Eidem, Jesper (2001). The Shemshāra Archives 1: The Letters. Kgl. Danske Videnskabernes Selskab. p. 24. ISBN 9788778762450.
  20. Thomas, Ariane; Potts, Timothy (2020). Mesopotamia: Civilization Begins. Getty Publications. p. 14. ISBN 978-1-60606-649-2.
  21. Katz, Dina, "Ups and Downs in the Career of Enmerkar, King of Uruk", Fortune and Misfortune in the Ancient Near East: Proceedings of the 60th Rencontre Assyriologique Internationale Warsaw, 21–25 July 2014, edited by Olga Drewnowska and Malgorzata Sandowicz, University Park, USA: Penn State University Press, pp. 201-210, 2017.
  22. Lieberman, Stephen J., "An Ur III Text from Drēhem Recording ‘Booty from the Land of Mardu.’", Journal of Cuneiform Studies, vol. 22, no. 3/4, pp. 53–62, 1968.
  23. Clemens Reichel, "Political Change and Cultural Continuity in Eshnunna from the Ur III to the Old Babylonian Period", Department of Near Eastern Languages and Civilizations, University of Chicago, 1996.
  24. Lawson Younger, K., "The Late Bronze Age / Iron Age Transition and the Origins of the Arameans", Ugarit at Seventy-Five, edited by K. Lawson Younger Jr., University Park, USA: Penn State University Press, pp. 131-174, 2007.
  25. Schneider, Thomas (2003). "Kassitisch und Hurro-Urartäisch. Ein Diskussionsbeitrag zu möglichen lexikalischen Isoglossen". Altorientalische Forschungen (in German) (30): 372–381.
  26. Sayce, Archibald Henry (1878). "Babylon–Babylonia" . In Baynes, T. S. (ed.). Encyclopædia Britannica. Vol. 3 (9th ed.). New York: Charles Scribner's Sons. pp. 182–194, p. 104.
  27. H. W. F. Saggs (2000). Babylonians. British Museum Press. p. 117.
  28. Arnold, Bill (2004). Who were the Babylonians?. Atlanta, GA: Society of Biblical Literature. pp. 61–73. ISBN 9781589831063.
  29. Merrill, Eugene; Rooker, Mark F.; Grisanti, Michael A (2011). The World and the Word: An Introduction to the Old Testament. Nashville, Tennessee: B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-4031-7, p. 30.
  30. Aberbach, David (2003). Major Turning Points in Jewish Intellectual History. New York: Palgrave MacMillan. ISBN 978-1-4039-1766-9, p. 4.
  31. Radner, Karen (2012). "The King's Road – the imperial communication network". Assyrian empire builders. University College London.
  32. Frahm, Eckart (2017). "The Neo-Assyrian Period (ca. 1000–609 BCE)". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-32524-7, pp. 177–178.
  33. Bagg, Ariel (2016). "Where is the Public? A New Look at the Brutality Scenes in Neo-Assyrian Royal Inscriptions and Art". In Battini, Laura (ed.). Making Pictures of War: Realia et Imaginaria in the Iconology of the Ancient Near East. Archaeopress Ancient Near Eastern Archaeology. Oxford: Archaeopress. doi:10.2307/j.ctvxrq18w.12. ISBN 978-1-78491-403-5, pp. 58, 71.
  34. Veenhof, Klaas R.; Eidem, Jesper (2008). Mesopotamia: The Old Assyrian Period. Orbis Biblicus et Orientalis. Göttingen: Academic Press Fribourg. ISBN 978-3-7278-1623-9, p. 19.
  35. Liverani, Mario (2014). The Ancient Near East: History, Society and Economy. Translated by Tabatabai, Soraia. Oxford: Routledge. ISBN 978-0-415-67905-3, p. 208.
  36. Lewy, Hildegard (1971). "Assyria c. 2600–1816 BC". In Edwards, I. E. S.; Gadd, C. J.; Hammond, N. G. L. (eds.). The Cambridge Ancient History: Volume I Part 2: Early History of the Middle East (3rd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-07791-0, p. 731.
  37. Zara, Tom (2008). "A Brief Study of Some Aspects of Babylonian Mathematics". Liberty University: Senior Honors Theses. 23, p. 4.
  38. Dougherty, Raymond Philip (2008). Nabonidus and Belshazzar: A Study of the Closing Events of the Neo-Babylonian Empire. Wipf and Stock Publishers. ISBN 978-1-55635-956-9, p. 1.
  39. Hanish, Shak (2008). "The Chaldean Assyrian Syriac people of Iraq: an ethnic identity problem". Digest of Middle East Studies. 17 (1): 32–47. doi:10.1111/j.1949-3606.2008.tb00145.x, p. 32.
  40. "The Culture And Social Institutions Of Ancient Iran" by Muhammad A. Dandamaev, Vladimir G. Lukonin. Page 104.
  41. Cameron, George (1973). "The Persian satrapies and related matters". Journal of Near Eastern Studies. 32: 47–56. doi:10.1086/372220. S2CID 161447675.
  42. Curtis, John (November 2003). "The Achaemenid Period in Northern Iraq" (PDF). L'Archéologie de l'Empire Achéménide. Paris, France: 3–4.
  43. Farrokh, Kaveh; Frye, Richard N. (2009). Shadows in the Desert: Ancient Persia at War. Bloomsbury USA. p. 176. ISBN 978-1-84603-473-2.
  44. Steven C. Hause, William S. Maltby (2004). Western civilization: a history of European society. Thomson Wadsworth. p. 76. ISBN 978-0-534-62164-3.
  45. Roux, Georges. Ancient Iraq. Penguin Books (1992). ISBN 0-14-012523-X.
  46. Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baháí̕ Faith. SUNY Press. p. 69. ISBN 9780791497944.
  47. Rosenberg, Matt T. (2007). "Largest Cities Through History". New York: About.com. Archived from the original on 2016-08-18. Retrieved 2012-05-01.
  48. "ĀSŌRISTĀN". Encyclopædia Iranica. Retrieved 15 July 2013. ĀSŌRISTĀN, name of the Sasanian province of Babylonia.
  49. Saliba, George (1994). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam. New York University Press. pp. 245, 250, 256–257. ISBN 0-8147-8023-7.
  50. Gutas, Dimitri (1998). Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early 'Abbāsid Society (2nd-4th/8th-10th Centuries). London: Routledge.
  51. Thomas T. Allsen Culture and Conquest in Mongol Eurasia, p.84.
  52. Atwood, Christopher Pratt (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol empire. New York, NY: Facts On File. ISBN 0-8160-4671-9.
  53. Bayne Fisher, William "The Cambridge History of Iran", p.3.
  54. "Mesopotamian Front | International Encyclopedia of the First World War (WW1)". encyclopedia.1914-1918-online.net. Retrieved 2023-09-24.
  55. Christopher Catherwood (22 May 2014). The Battles of World War I. Allison & Busby. pp. 51–2. ISBN 978-0-7490-1502-2.
  56. Glubb Pasha and the Arab Legion: Britain, Jordan and the End of Empire in the Middle East, p7.
  57. Atiyyah, Ghassan R. Iraq: 1908–1921, A Socio-Political Study. The Arab Institute for Research and Publishing, 1973, 307.
  58. Tyler, Patrick E. "Officers Say U.S. Aided Iraq in War Despite Use of Gas" Archived 2017-06-30 at the Wayback Machine New York Times August 18, 2002.
  59. Molavi, Afshin (2005). "The Soul of Iran". Norton: 152.
  60. Abrahamian, Ervand, A History of Modern Iran, Cambridge, 2008, p.171.
  61. "U.S. Periods of War and Dates of Recent Conflicts" (PDF). Congressional Research Service. 29 November 2022. Archived (PDF) from the original on 28 March 2015. Retrieved 4 April 2015.
  62. Gordon, Michael; Trainor, Bernard (1 March 1995). The Generals' War: The Inside Story of the Conflict in the Gulf. New York: Little Brown & Co.
  63. "President Discusses Beginning of Operation Iraqi Freedom". Archived from the original on 31 October 2011. Retrieved 29 October 2011.
  64. "President Bush Meets with Prime Minister Blair". Georgewbush-whitehouse.archives.gov. 31 January 2003. Archived from the original on 12 March 2011. Retrieved 13 September 2009.
  65. Hoar, Jennifer (23 June 2006). "Weapons Found In Iraq Old, Unusable". CBS News. Archived from the original on 1 April 2019. Retrieved 14 March 2019.
  66. MacAskill, Ewen; Borger, Julian (15 September 2004). "Iraq war was illegal and breached UN charter, says Annan". The Guardian. Retrieved 3 November 2022.
  67. "Guinness World Records, Largest Anti-War Rally". Guinness World Records. Archived from the original on 4 September 2004. Retrieved 11 January 2007.
  68. "Suicide bomber kills 32 at Baghdad funeral march". Fox News. Associated Press. 27 January 2012. Archived from the original on 6 March 2012. Retrieved 22 April 2012.
  69. Salem, Paul (29 November 2012). "INSIGHT: Iraq's Tensions Heightened by Syria Conflict". Middle East Voices (Voice of America). Archived from the original on 19 June 2013. Retrieved 3 November 2012.
  70. Fouad al-Ibrahim (22 August 2014). "Why ISIS is a threat to Saudi Arabia: Wahhabism's deferred promise". Al Akhbar English. Archived from the original on 24 August 2014.

References



  • Broich, John. Blood, Oil and the Axis: The Allied Resistance Against a Fascist State in Iraq and the Levant, 1941 (Abrams, 2019).
  • de Gaury, Gerald. Three Kings in Baghdad: The Tragedy of Iraq's Monarchy, (IB Taurus, 2008). ISBN 978-1-84511-535-7
  • Elliot, Matthew. Independent Iraq: British Influence from 1941 to 1958 (IB Tauris, 1996).
  • Fattah, Hala Mundhir, and Frank Caso. A brief history of Iraq (Infobase Publishing, 2009).
  • Franzén, Johan. "Development vs. Reform: Attempts at Modernisation during the Twilight of British Influence in Iraq, 1946–1958," Journal of Imperial and Commonwealth History 37#1 (2009), pp. 77–98
  • Kriwaczek, Paul. Babylon: Mesopotamia and the Birth of Civilization. Atlantic Books (2010). ISBN 978-1-84887-157-1
  • Murray, Williamson, and Kevin M. Woods. The Iran-Iraq War: A military and strategic history (Cambridge UP, 2014).
  • Roux, Georges. Ancient Iraq. Penguin Books (1992). ISBN 0-14-012523-X
  • Silverfarb, Daniel. Britain's informal empire in the Middle East: a case study of Iraq, 1929-1941 ( Oxford University Press, 1986).
  • Silverfarb, Daniel. The twilight of British ascendancy in the Middle East: a case study of Iraq, 1941-1950 (1994)
  • Silverfarb, Daniel. "The revision of Iraq's oil concession, 1949–52." Middle Eastern Studies 32.1 (1996): 69-95.
  • Simons, Geoff. Iraq: From Sumer to Saddam (Springer, 2016).
  • Tarbush, Mohammad A. The role of the military in politics: A case study of Iraq to 1941 (Routledge, 2015).
  • Tripp, Charles R. H. (2007). A History of Iraq 3rd edition. Cambridge University Press.