የሳሳኒያ ግዛት

እ.ኤ.አ. በ 208 ቮሎጋሰስ VI በአባቱ ቮሎጋሴስ አምስተኛ የአርሳሲድ ኢምፓየር ንጉስ ሆኖ ተሾመ።እ.ኤ.አ. ከ208 እስከ 213 ድረስ ተወዳዳሪ የሌለው ንጉሥ ሆኖ ገዛ፣ በኋላ ግን ከወንድሙ አርታባኖስ አራተኛ ጋር በሥርወ-መንግሥት ትግል ውስጥ ወደቀ፣ በ 216 በ 216 አብዛኛውን ግዛት በመቆጣጠር በሮማ ኢምፓየር የበላይ ገዥ ሆኖ ተወስኖ ነበር።የሳሳኒያ ቤተሰብ በትውልድ ሀገራቸው ፓርስ በፍጥነት ታዋቂ ለመሆን ችለዋል፣ እናም አሁን በልዑል አርዳሺር I ስር አጎራባች ክልሎችን እና እንደ ኪርማን ያሉ ብዙ ሩቅ ግዛቶችን ማሸነፍ ጀመሩ።በመጀመሪያ፣ የአርዳሺር 1ኛ እንቅስቃሴ አርታባኑስ አራተኛን አላስደነግጥም፣ በኋላም የአርሳሲድ ንጉስ በመጨረሻ እሱን ለመጋፈጥ መረጠ።የሆርሞዝድጋን ጦርነት በኤፕሪል 28, 224 የተካሄደው በአርሳሲድ እና በሳሳኒያ ስርወ-መንግስት መካከል የተደረገ የመጨረሻ ጦርነት ነው። የሳሳኒያውያን ድል የፓርቲያን ስርወ መንግስት ስልጣንን ሰበረ ፣ በኢራን ውስጥ ለአምስት ምዕተ-አመታት ያህል የፓርቲያን አገዛዝ በማብቃት እና ኦፊሴላዊውን ምልክት አሳይቷል ። የሳሳኒያ ዘመን መጀመሪያ።አርዳሺር የሻሃንሻህ ("የነገሥታት ንጉሥ") የሚል ማዕረግ ወስጄ ኢራንሻህር (አራንሻህር) ተብሎ የሚጠራውን አካባቢ ወረራ ጀመርኩ።ቮሎጋሴስ ስድስተኛ ከ 228 በኋላ በአርዳሺር 1 ኃይሎች ከሜሶጶጣሚያ ተባረረ። መሪዎቹ የፓርቲያ መኳንንት ቤተሰቦች (የኢራን ሰባቱ ታላላቅ ቤቶች በመባል የሚታወቁት) በኢራን ውስጥ ስልጣን መያዛቸውን ቀጥለዋል፣ አሁን ሳሳንያውያን እንደ አዲሱ የበላይ ገዥዎቻቸው ሆነዋል።የጥንት የሳሳኒያ ጦር (ስፓ) ከፓርቲያኑ ጋር ተመሳሳይ ነበር።በእርግጥ፣ አብዛኛው የሳሳኒያ ፈረሰኞች በአንድ ወቅት አርሳሲዶችን ያገለገሉ የፓርቲያን መኳንንት ያቀፈ ነበር።ይህ የሚያሳየው ሳሳናውያን ግዛታቸውን የገነቡት ለሌሎች የፓርቲያውያን ቤቶች ድጋፍ ምስጋና ነው፣ በዚህም ምክንያት "የፋርስ እና የፓርታውያን ግዛት" ተብሎ ተጠርቷል።

በፓርቲያውያን ዘመን መገባደጃ ላይ፣ የዞራስትራኒዝም ዓይነት በአርሜኒያ አገሮች ውስጥ ዋነኛው ሃይማኖት እንደነበረ ምንም ጥርጥር የለውም።ሳሳኒድስ ሀይማኖቱን ለማስተዋወቅ የዙርቫኒት የዞራስትራኒዝምን አይነት በኃይል አበረታቱት ፣ብዙውን ጊዜ በተያዙ ግዛቶች ውስጥ የእሳት ቤተመቅደሶችን ይገነቡ ነበር።ለዘመናት በዘለቀው የካውካሰስ ግዛት ሱዛራይንት በነበረበት ወቅት ሳሳኒዶች ዞሮአስተሪያዊነትን እዚያ ትልቅ ስኬት በማስመዝገብ ለማስተዋወቅ ሞክረዋል፣ እና በቅድመ- ክርስቲያን ካውካሰስ (በተለይ በዘመናዊቷ አዘርባጃን) ውስጥ ጎልቶ ይታይ ነበር።

ሻፑር 1 የኢራን ሁለተኛው የሳሳኒያ ንጉስ ነበር.በስልጣን ዘመናቸው አባቱን በመውረር እና በመውደቁ የአረብ ከተማ የሆነችውን ሃትራን ረድቷቸዋል ፣ይህም ውድቀቷ በእስላማዊ ወግ መሰረት ፣በወደፊት ሚስቱ በአል-ናዲራህ ድርጊት።ሻፑር የቀዳማዊ አርዳሺርን ግዛት አጠናከረ እና አስፋፍቷል፣ በሮማን ኢምፓየር ላይ ጦርነት ከፍቷል፣ እና ኒሲቢስ እና ካርራ የተባሉትን ከተሞችን እስከ ሮማን ሶሪያ እየገሰገሰ ያዘ።ምንም እንኳን እ.ኤ.አ. በ243 በሬሳና ጦርነት በሮማዊው ንጉሠ ነገሥት ጎርዲያን III (አር. 238–244) ቢሸነፍም፣ በሚቀጥለው ዓመት በሚሲሼ ጦርነት አሸንፎ አዲሱን የሮማ ንጉሠ ነገሥት ፊሊጶስን አረብ አስገድዶ ነበር (ረ. 244– 249) በሮማውያን ዘንድ “ከእጅግ አሳፋሪ የሆነ ስምምነት” ተብሎ የሚታሰበውን መልካም የሰላም ስምምነት መፈረም።ሻፑር በ252/3–256 የአንጾኪያን እና የዱራ-ዩሮፖን ከተማዎችን በማባረር ለሁለተኛ ጊዜ ዘመቻ በማድረግ በሮማ ኢምፓየር ውስጥ የነበረውን የፖለቲካ አለመረጋጋት ተጠቅሟል።እ.ኤ.አ. በ 260 ፣ በሦስተኛው ዘመቻ ፣ የሮማን ንጉሠ ነገሥት ቫለሪያንን አሸንፎ ያዘ።ሻፑር የተጠናከረ የእድገት እቅድ ነበረው።በኢራን ውስጥ የመጀመሪያውን የግድብ ድልድይ እንዲገነባ አዘዘ እና ብዙ ከተሞችን መሰረተ, አንዳንዶቹ በከፊል ከሮማውያን ግዛቶች በተሰደዱ, በሳሳኒድ አገዛዝ ስር እምነታቸውን በነጻነት የሚያሳዩ ክርስቲያኖችን ጨምሮ.ሁለት ከተሞች ቢሻፑር እና ኒሻፑር በስሙ ተጠርተዋል።በተለይ ማኒቺዝምን በመደገፍ ማኒ (ከመጽሐፉ ውስጥ አንዱን ሻቡራጋንን ለእርሱ የሰጠ) እና ብዙ የማኒሻውያን ሚስዮናውያንን ወደ ውጭ ላከ።ሳሙኤል የተባለውን ባቢሎናዊ ረቢም ወዳጅ አደረገ።

የታዳጊው የሳሳኒያ ኢምፓየር ምስራቃዊ አውራጃዎች ከኩሻኖች ምድር እና ከሳካስ ምድር (በግምት የዛሬው ቱርክሜኒስታን፣ አፍጋኒስታን እና ፓኪስታን ) ያዋስኑታል።የሻፑር አባት አርዳሺር 1ኛ ወታደራዊ እንቅስቃሴ በአካባቢው ወደሚኖሩት የኩሻን እና የሳካ ነገሥታት ግብር እንዲሰጡ አድርጓቸዋል፣ እናም በዚህ ትዕይንት በመርካት፣ አርዳሺር ግዛቶቻቸውን ከመውረር የተቆጠቡ ይመስላል።በ241 እዘአ አባቱ ከሞተ ብዙም ሳይቆይ ሻፑር በሮማን ሶርያ የጀመሩትን ዘመቻ ማቋረጥ እና በምስራቅ የሳሳኒያን ሥልጣን እንደገና ማረጋገጥ እንደሚያስፈልግ ተሰምቶት ሊሆን ይችላል ምክንያቱም የኩሻን እና የሳካ ነገሥታት የግብር አቋማቸውን ለመከተል ቸልተኞች ስለነበሩ ሊሆን ይችላል. .ሆኖም በመጀመሪያ “የተራሮች ሜዶን” መዋጋት ነበረበት - ምናልባትም በጊላን ተራራማ ክልል በካስፒያን የባህር ጠረፍ እንደምንመለከተው – ካስገዛቸውም በኋላ ልጁን ባህራምን (በኋላ ቀዳማዊ ባህራም) ንጉሣቸው አድርጎ ሾመው። .ከዚያም ወደ ምስራቅ ዘምቶ አብዛኛውን የኩሻኖችን ምድር ያዘ እና ልጁን ናርሴህን ሳካንሻህ - የሳካ ንጉስ - በሲስታን ሾመው።በ242 ዓ.ም ሻፑር ኽዋሬዝምን ያዘ።

ቀዳማዊ አርዳሺር፣ በግዛቱ መጨረሻ ላይ፣ በሮማን ኢምፓየር ላይ ጦርነቱን አድሶ፣ እና ሻፑር ቀዳማዊ የሜሶጶጣሚያን ምሽጎች ኒሲቢስ እና ካርራን ድል አድርጎ ወደ ሶርያ ገሰገሰ።እ.ኤ.አ. በ242 ሮማውያን በልጃቸው በንጉሠ ነገሥት ጎርዲያን ሣልሳዊ አማች ሥር “ብዙ ሠራዊትና ብዙ ወርቅ” ይዘው በሳሳናውያን ላይ ዘምተው (እንደ ሳሳኒያ ሮክ እፎይታ መሠረት) እና በአንጾኪያ ከረሙ። ሻፑር ጊላንን፣ ሖራሳንን እና ሲስታንን በማንበርከክ ተያዘ።ሮማውያን በኋላ ምስራቃዊ ሜሶጶጣሚያን ወረሩ ነገር ግን ከምስራቅ ከተመለሰው ሻፑር 1ኛ ከባድ ተቃውሞ ገጠመው።ወጣቱ ንጉሠ ነገሥት ጎርዲያን ሣልሳዊ ወደ ሚሼ ጦርነት ሄዶ በጦርነቱ ተገደለ ወይም ከሽንፈት በኋላ በሮማውያን ተገደለ።ከዚያም ሮማውያን አረባዊውን ፊሊጶስን ንጉሠ ነገሥት አድርገው መረጡት።ፊሊፕ የቀድሞ የይገባኛል ጥያቄ አቅራቢዎችን ስህተት ለመድገም ፈቃደኛ አልነበረም, እና በሴኔት ውስጥ ያለውን ቦታ ለማስጠበቅ ወደ ሮም መመለስ እንዳለበት ያውቅ ነበር.ፊሊፕ በ 244 ከሻፑር I ጋር ሰላምን ደመደመ.አርሜኒያ በፋርስ የተፅዕኖ ክልል ውስጥ እንደምትገኝ ተስማምቶ ነበር።እንዲሁም ለፋርሳውያን 500,000 የወርቅ ዲናር ትልቅ ካሳ መክፈል ነበረበት።

ሻፑር 1 አርሜኒያን በድጋሚ ያዘ፣ እና አናክን የፓርቲያንን የአርሜኒያ ንጉስ ኮስሮቭ 2ኛን እንዲገድል አነሳሳው።አናክ ሻፑር እንደጠየቀው አደረገ እና በ 258 ውስጥ Khosrov ተገደለ.ሆኖም አናክ ራሱ ብዙም ሳይቆይ በአርመን መኳንንት ተገደለ።ከዚያም ሻፑር ልጁን ሆርሚዝድ 1ን "ታላቁ የአርሜኒያ ንጉስ" አድርጎ ሾመው።አርሜኒያ ከተገዛች በኋላ ጆርጂያ ለሳሳኒያ ግዛት ተገዛች እና በሳሳኒያ ባለስልጣን ቁጥጥር ስር ወደቀች።በጆርጂያ እና በአርሜኒያ ቁጥጥር ስር በነበረበት ጊዜ የሳሳኒያውያን በሰሜን በኩል ድንበር ተጠብቆ ነበር.

ሻፑር ቀዳማዊ የሮማውያንን የአርሜኒያ ወረራ እንደ ምክንያት ተጠቅሞ ከሮማውያን ጋር ጦርነቱን ቀጠለ።ሳሳኒዶች 60,000 ጠንካራ የሆነውን የሮማውያንን ጦር በባርባሊሶስ አጠቁ እና የሮማውያን ጦር ወድሟል።የዚህ ትልቅ የሮማውያን ጦር ሽንፈት የሮማን ምስራቅ ለጥቃት ክፍት አድርጎ በመጨረሻ ከሦስት ዓመታት በኋላ አንጾኪያ እና ዱራ ኤውሮፖስን በቁጥጥር ስር አዋለ።

ሻፑር ሶርያን በወረረበት ወቅት እንደ አንጾኪያ ያሉ ጠቃሚ የሮማውያን ከተሞችን ያዘ።ንጉሠ ነገሥት ቫለሪያን (253-260) በእሱ ላይ ዘመቱ እና በ 257 ቫለሪያን አንጾኪያን መልሰው የሶሪያን ግዛት ወደ ሮማውያን ቁጥጥር መለሱ.የሻፑር ወታደሮች በፍጥነት ማፈግፈግ ቫለሪያን ፋርሳውያንን አሳድዶ ወደ ኤዴሳ እንዲሄድ አደረገ።ቫለሪያን ዋናውን የፋርስ ጦር በሻፑር 1 ትዕዛዝ በካሬ እና ኤዴሳ መካከል ከሞላ ጎደል ከሁሉም የሮማ ግዛት ክፍሎች ከጀርመን አጋሮች ጋር ተገናኝቶ ሙሉ በሙሉ ተሸንፎ ከመላው ሠራዊቱ ጋር ተማረከ።

በ 295 ወይም 296 ናርሴህ በሮም ላይ ጦርነት አውጇል።በ287 ዓ.ም በሰላም ለአርሜኒያ ንጉሥ ለቲሪዳቴስ ሣልሳዊ የተሰጡትን መሬቶች ዳግመኛ ምዕራብ አርመንን የወረረ ይመስላል። ናርሴ ወደ ደቡብ ወደ ሮማን ሜሶጶጣሚያ ተዛወረ፣ በዚያም የምስራቅ ጦር አዛዥ በነበረው በጋሌሪየስ ላይ ከባድ ሽንፈትን አደረሰ። በካርራ (ሃራን, ቱርክ) እና በካሊኒኩም (ራቃ, ሶሪያ) መካከል ያለው ክልል.በ298 ግን ጋሌሪየስ በሣታላ ጦርነት በ298 ፋርሳውያንን ድል በማድረግ ዋና ከተማይቱን ክቴሲፎን በማባረር ግምጃ ቤቱን እና ንጉሣዊውን ሃረም ማረከ።ጦርነቱን ተከትሎ የኒሲቢስ ውል ለሮም ከፍተኛ ጥቅም ነበረው።የሮማን-ሳሳኒያን ጦርነት አበቃ;ቲሪዳቴስ እንደ ሮማዊ ቫሳል በአርሜኒያ ወደ ዙፋኑ ተመልሷል፣ እና የጆርጂያ የኢቤሪያ መንግሥት በሮማውያን ሥልጣን ሥር እንደወደቀም ታውቋል ።ሮም ራሷ ከጤግሮስ ባሻገር የሚዘረጋውን የላይኛው ሜሶጶጣሚያ ክፍል ተቀበለች - ቲግራኖከርት፣ ሳርድ፣ ማርቲሮፖሊስ፣ ባሌሳ፣ ሞክሶስ፣ ዳውዲያ እና አርዛን ከተሞችን ጨምሮ።

ሻፑር II የኢራን ነገሥታት አስረኛው የሳሳኒያ ንጉስ ነበር።በኢራን ታሪክ ውስጥ ረጅሙ የነገሥታት ንጉሥ፣ ከ309 እስከ 379 ባለው ጊዜ ውስጥ የ70 ዓመት ሕይወቱን በሙሉ ገዛ።የእሱ የግዛት ዘመን የሀገሪቱን ወታደራዊ መነቃቃት እና የግዛቱን መስፋፋት ተመለከተ ፣ ይህም የመጀመሪያውን የሳሳኒያ ወርቃማ ዘመን መጀመሩን ያሳያል።እሱ ከሻፑር 1፣ ካቫድ 1 እና ክሆስሮው 1 ጋር ነው፣ እንደ አንድ በጣም ታዋቂ የሳሳኒያ ነገስታት ይቆጠራል።የእሱ ሶስት ቀጥተኛ ተተኪዎች በተቃራኒው ብዙም ስኬታማ አልነበሩም.በ16 አመቱ፣ በአረብ አማፅያን እና 'ዱኡል-አክታፍ ("ትከሻን የሚወጋ") በሚያውቁ ጎሳዎች ላይ እጅግ የተሳካ ወታደራዊ ዘመቻዎችን ጀመረ።ሻፑር II ጨካኝ ሃይማኖታዊ ፖሊሲን ተከትሏል።በእሱ የግዛት ዘመን፣ የአቬስታ ስብስብ፣ የዞራስትሪኒዝም ቅዱሳት ጽሑፎች ተጠናቀቀ፣ መናፍቅነት እና ክህደት ተቀጡ፣ ክርስቲያኖችም ተሰደዱ።የኋለኛው ደግሞ በታላቁ ቆስጠንጢኖስ የሮማን ኢምፓየር ክርስትና ላይ የተደረገ ምላሽ ነው።ሻፑር II፣ ልክ እንደ ሻፑር I፣ በአንፃራዊ ነፃነት ለሚኖሩ እና በጊዜው ብዙ ጥቅሞችን ያገኙ አይሁዶችን ደግ ነበር።ሻፑር በሞተበት ጊዜ የሳሳኒያ ግዛት ከመቼውም ጊዜ በበለጠ ጠንካራ ነበር, በምስራቅ ጠላቶቹ ሰላም እና አርሜኒያ በሳሳኒያ ቁጥጥር ስር ነበሩ.

እ.ኤ.አ. በ337 ታላቁ ቆስጠንጢኖስ ከመሞቱ በፊት ሻፑር 2ኛ በሮማውያን ገዢዎች በሮማን አርሜኒያ ድጋፍ የተበሳጨው በ297 በንጉሠ ነገሥት ናርሴ እና በዲዮቅልጥያኖስ መካከል የተፈጠረውን ሰላም አፈረሰ ፣ ይህም ለአርባ ዓመታት ያህል ይታይ ነበር።ይህ በበቂ ሁኔታ ያልተመዘገቡ የሁለት ረጅም ጊዜ የተሳቡ ጦርነቶች (337-350 እና 358-363) መጀመሪያ ነበር።በደቡብ ያለውን አመፅ ካደመሰሰ በኋላ፣ ሻፑር II የሮማን ሜሶጶጣሚያን በመውረር አርመንን ያዘ።በግልጽ ለማየት እንደሚቻለው, ዘጠኝ ዋና ዋና ጦርነቶች ተካሂደዋል.በጣም ታዋቂው ኮንስታንቲየስ II መጀመሪያ የተሳካለት የሲንጋራ ጦርነት (የዘመናዊው ሲንጃር፣ ኢራቅ ) ጦርነት ነበር፣ የፋርስን ካምፕ በመያዝ ሻፑር ወታደሮቹን ካሰባሰበ በኋላ በሌሊት ጥቃት በድንገት ተባረረ።የዚህ ጦርነት ዋነኛው ገጽታ በሜሶጶጣሚያ የምትገኘው ኒሲቢስ የተባለችውን የሮማውያን ምሽግ ከተማ በተከታታይ በተሳካ ሁኔታ መከላከል ነበር።ሻፑር ከተማዋን ሦስት ጊዜ ከበባት (በ338፣ 346፣ 350 ዓ.ም.)፣ እና በእያንዳንዱ ጊዜ ተቃወመች።ምንም እንኳን በጦርነቱ አሸናፊ ቢሆንም፣ ሻፑር II በኒሲቢስ ያልተወሰዱ ተጨማሪ እድገት ማድረግ አልቻለም።በተመሳሳይ ጊዜ በምስራቅ እስኩቴስ ማሳጅታ እና ሌሎች የመካከለኛው እስያ ዘላኖች ጥቃት ደርሶበታል።ወደ ምሥራቅ ትኩረት ለመስጠት ከሮማውያን ጋር የነበረውን ጦርነት አቋርጦ የችኮላ ስምምነት ማዘጋጀት ነበረበት።በዚህ ጊዜ አካባቢ የሁንኒ ጎሳዎች፣ ምናልባትም ኪዳራይቶች፣ ንጉሣቸው ግሩምባቴስ፣ በሳሳኒያ ግዛት ላይ እንደ ስጋት እናለጉፕታ ኢምፓየር ስጋት ሆነው ብቅ አሉ።ከረዥም ጊዜ ትግል በኋላ (353-358) ሰላምን ለመጨረስ ተገደዱ፣ እና ግሩምባት የብርሃን ፈረሰኞቹን ወደ ፋርስ ጦር ለማስገባት ተስማማ እና ሻፑር 2ኛን በሮማውያን ላይ በአዲስ ጦርነት በተለይም በ 359 በአሚዳ ከበባ ውስጥ ተሳታፊ ለመሆን ተስማሙ።

እ.ኤ.አ. በ 358 ሻፑር II በሮም ላይ ለሁለተኛ ተከታታይ ጦርነቶች ተዘጋጅቷል ፣ ይህም የበለጠ ስኬት አግኝቷል ።እ.ኤ.አ. በ 359 ፣ ሻፑር II ደቡባዊ አርመንን ወረረ ፣ ግን በአሚዳ ምሽግ በጀግናው የሮማውያን መከላከያ ተይዞ ነበር ፣ በመጨረሻም በ 359 ከሰባ ሶስት ቀናት ከበባ በኋላ የፋርስ ጦር ከፍተኛ ኪሳራ ደርሶበታል ።እ.ኤ.አ. በ 363 ንጉሠ ነገሥት ጁሊያን ፣ በጠንካራ ጦር መሪ ፣ ወደ ሻፑር ዋና ከተማ ክቴሲፎን በመሄድ በCtessiphon ጦርነት የሚገመተውን ትልቅ የሳሳኒያን ጦር ድል አደረገ ።ሆኖም የተመሸገችውን ከተማ መውሰድ ወይም ከዋናው የፋርስ ጦር ጋር በሻፑር II እየተቃረበ መሄድ አልቻለም።ጁሊያን ወደ ሮማ ግዛት በተመለሰበት ወቅት በተፈጠረ ግጭት በጠላት ተገደለ።የሱ ተተኪ የሆነው ጆቪያን በ298 ከጤግሮስ ማዶ ያሉት አውራጃዎች ከኒሲቢስ እና ከሲንጋራ ጋር ለፋርሳውያን የተሰጡበት አሳፋሪ ሰላም ፈጠረ።በሻፑር እና በጆቪያን መካከል በተደረገው የሰላም ስምምነት መሰረት ጆርጂያ እና አርሜኒያ ለሳሳኒያውያን ቁጥጥር እንዲሰጡ እና ሮማውያን በአርሜኒያ ጉዳይ ላይ ተጨማሪ ተሳትፎ እንዳይኖራቸው ተከልክለዋል.በዚህ ስምምነት ሻፑር አርሜኒያን ተቆጣጠረ እና የሮማውያን ታማኝ አጋር የሆነውን ንጉሷን አርሴስ 2ኛ (አርሻክ 2ኛ) በእስር ቤት ወሰደው እና በመርሳት ቤተመንግስት ውስጥ ያዘው። .

ከመካከለኛው እስያ ከመጡ ዘላን ጎሳዎች ጋር ብዙም ሳይቆይ ግጭት መፈጠር ጀመረ።አሚያኑስ ማርሴሊነስ እንደዘገበው በ356 እዘአ ሻፑር ዳግማዊ የቺዮናውያን እና የዩሴኒ (ኩሻኖች) “የድንበር ጎሳዎችን ጠላትነት በመመከት” በምሥራቃዊው ድንበሮች የክረምቱን ሰፈር እየወሰደ በመጨረሻ ከቺዮናውያን እና ከ ቺዮናውያን ጋር የጥምረት ስምምነት አደረገ። ገላኒ በ358 ዓ.ም.ከ360 ዓ.ም አካባቢ ጀምሮ ግን፣ በግዛት ዘመኑ ሳሳኒዶች ከሰሜን ወራሪዎች፣ በመጀመሪያ ኪዳራውያን፣ ከዚያም ሄፕታላውያን እና አልቾን ሁንስህንድ ወረራ በሚከተሉ ወራሪዎች አማካኝነት የባክትሪያን ቁጥጥር አጡ።

ሳሳኒያ አርሜኒያ አርሜኒያ በሳሳኒያ ግዛት ስር የነበረችበትን ጊዜ ወይም በተለይም በ387 ከተከፋፈለ በኋላ የምዕራብ አርሜኒያ ክፍሎች ወደ ሮማ ግዛት ሲገቡ የተቀረው የአርሜኒያ ክፍል በሱዘርአይንቲ ስር የነበረችበትን ጊዜ ያመለክታል። በሳሳኒያ ሱዘራይንቲ ስር የነበረ ቢሆንም እስከ 428 ድረስ ያለውን ግዛቱን ጠብቆ ቆይቷል።እ.ኤ.አ. በ 428 የማርዝፓናቴ ዘመን ተብሎ የሚጠራ አዲስ ዘመን የጀመረበት ጊዜ በሳሳኒያ ንጉሠ ነገሥት የተሾሙ ማርዝባንስ ምስራቃዊ አርመንን ይገዙ ነበር ፣ ከምዕራብ የባይዛንታይን አርሜኒያ በተቃራኒ በብዙ መኳንንት ይገዛ የነበረ ሲሆን በኋላም ገዥዎች በባይዛንታይን ስር ነበሩ። suzerainty.በ7ኛው ክፍለ ዘመን የአርሜኒያ ርእሰ መስተዳደር ሲመሰረት የማርዝፓናቴ ዘመን በአረቦች በአርሜኒያ ወረራ አብቅቷል።በዚህ ጊዜ ውስጥ ወደ ሦስት ሚሊዮን የሚጠጉ አርመኖች በሳሳኒያ ማርዝፓኖች ተጽዕኖ ሥር ነበሩ።ማርዝባን የሞት ፍርዶችን እንኳን ሳይቀር በከፍተኛ ኃይል ፈሰሰ;ነገር ግን በአርሜኒያ ናካራርስ የዕድሜ-ረጅም መብቶች ላይ ጣልቃ መግባት አልቻለም።ሀገሪቱ በአጠቃላይ ትልቅ የራስ ገዝ አስተዳደር ነበረች።የሃዛራፔት ፅህፈት ቤት ከሃገር ውስጥ ጉዳይ ሚኒስትር ፣ የህዝብ ስራዎች እና ፋይናንስ ጋር የሚዛመደው በአብዛኛዎቹ ለአርሜናዊው በአደራ የተሰጠው ሲሆን የስፓራፔት (ዋና አዛዥ) ሹመት ለአንድ አርሜናዊ ብቻ ተሰጥቷል።እያንዳንዱ ናካራር እንደ ግዛቱ መጠን የራሱ ጦር ነበረው።"ብሔራዊ ፈረሰኞች" ወይም "የሮያል ኃይል" በዋና አዛዥ ስር ነበር።

ሄፕታላውያን በመጀመሪያ የሩራን ካጋኔት ቫሳሎች ነበሩ ነገር ግን በአምስተኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ከአለቆቻቸው ተለያዩ።በሚቀጥለው ጊዜ የተጠቀሱት በፋርስ ምንጮች የያዝዴገርድ II ጠላቶች ናቸው, እሱም ከ 442 ጀምሮ 'ከሄፕታላውያን ጎሳዎች' ጋር ተዋግቷል, እንደ አርሜናዊው ኤሊሴ ቫርዳፔድ ተናግረዋል.በ 453 ይዝዴገርድ ከሄፕታላውያን ወይም ተዛማጅ ቡድኖች ጋር ለመገናኘት ፍርድ ቤቱን ወደ ምሥራቅ ሄደ።እ.ኤ.አ. በ 458 አክሹንዋር የሚባል የሄፕታላውያን ንጉስ የሳሳኒያን ንጉሠ ነገሥት ፔሮዝ 1ኛን የፋርስን ዙፋን ከወንድሙ እንዲያገኝ ረድቶታል።ፔሮዝ ወደ ዙፋኑ ከመውጣቱ በፊት ከግዛቱ በስተምስራቅ በምትገኘው ለሲስታን የሳሳኒያን ሰው ነበር፣ እና ስለሆነም ከሄፕታላውያን ጋር ግንኙነት ከጀመሩ እና እርዳታቸውን ለመጠየቅ ከመጀመሪያዎቹ አንዱ ነበር።ሄፕታላውያን ሳሳናውያንን ሌላውን የሂኒ ነገድ ኪዳርውያንን እንዲያስወግዱ ረድተው ሊሆን ይችላል፡ በ467 ፔሮዝ 1ኛ በሄፕታላይት እርዳታ በለዓምን ለመያዝ እና በ Transoxiana ውስጥ የኪዳራይትን አገዛዝ ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ እንዳስቆመ ተዘግቧል።የተዳከሙት ኪዳራውያን በጋንድሃራ አካባቢ መሸሸግ ነበረባቸው።

የአቫራይር ጦርነት ሰኔ 2 451 በቫስፑራካን በሚገኘው አቫራይር ሜዳ ላይ በቫርዳን ማሚኮኒያን እና በሳሳኒድ ፋርስ ስር በክርስቲያን አርሜኒያ ጦር መካከል ተካሄደ።የክርስትና እምነትን ለመከላከል ከመጀመሪያዎቹ ጦርነቶች አንዱ ተደርጎ ይወሰዳል።ምንም እንኳን ፋርሳውያን በጦር ሜዳው ላይ ድል ቢኖራቸውም አቫራይር የ484ቱን የንቫርሳክ ስምምነት መንገዱን ሲጠርግ አርሜኒያ ክርስትናን በነጻነት የመከተል መብት እንዳላት ያረጋገጠለት ድል ነበር።ጦርነቱ በአርሜኒያ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ የሚሰጠው ክስተት ተደርጎ ይወሰዳል።

ከ474 ዓ.ም. ቀዳማዊ ፔሮዝ ከቀድሞ አጋሮቹ ከሄፕታላውያን ጋር ሦስት ጦርነቶችን ተዋግቷል።በመጀመሪያዎቹ ሁለቱ እሱ ራሱ ተይዞ ተቤዠ።ሁለተኛ ሽንፈቱን ተከትሎ በብር ድራም የተጫኑ ሰላሳ በቅሎዎችን ለሄፕታላውያን ማቅረብ ነበረበት እና እንዲሁም ልጁን ካቫድን እንደ ታጋች መተው ነበረበት።በሶስተኛው ጦርነት በሄራት ጦርነት (484) በሄፕታላውያን ንጉስ ኩን-ኪ ተሸነፈ እና በሚቀጥሉት ሁለት አመታት ሄፕታላውያን የሳሳኒያን ግዛት ምስራቃዊ ክፍል ዘረፉ እና ተቆጣጠሩ።ከ 474 እስከ 6 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ድረስ የሳሳኒያ ግዛት ለሄፕታላውያን ግብር ከፍሏል.ባክቴሪያ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በመደበኛ የሄፕታላይት አገዛዝ ሥር ወደቀ።በሄፕታላውያን በአካባቢው ህዝብ ላይ ቀረጥ ይከፍሉ ነበር፡ ከሮብ መንግሥት መዛግብት በባክትሪያን ቋንቋ ውል ተገኘ፣ ከሄፕታላውያን ግብር የሚጠቅስ፣ እነዚህን ግብሮች ለመክፈል የመሬት ሽያጭ የሚጠይቅ ነው።

እ.ኤ.አ. በ 376 ፣ የማይቆጣጠሩት የጎጥ እና ሌሎች ሮማውያን ያልሆኑ ሰዎች ከሁንስ ሸሽተው ወደ ኢምፓየር ገቡ።እ.ኤ.አ. በ 395 ፣ ሁለት አጥፊ የእርስ በእርስ ጦርነቶችን ካሸነፈ በኋላ ፣ ቀዳማዊ ቴዎዶስዮስ ሞተ ፣ እናም ወድቆ የነበረውን የመስክ ጦር ትቶ ፣ እና ኢምፓየር ፣ አሁንም በጎጥ እየተሰቃየ ፣ በሁለቱ ልጆቹ ባልቻሉት ተዋጊ አገልጋዮች መካከል ተከፋፈለ።ተጨማሪ የአረመኔ ቡድኖች ራይን እና ሌሎች ድንበሮችን አቋርጠው እንደ ጎጥዎች አልጠፉም፣ አልተባረሩም፣ አልተገዙም።የምእራብ ኢምፓየር ጦር ሃይሎች ጥቂት እና ውጤታማ ያልሆኑ ሆኑ፣ እና በችሎታ መሪዎች ስር ለአጭር ጊዜ ማገገም ቢቻልም፣ ማዕከላዊ አገዛዝ በፍፁም ሊጠናከር አልቻለም።እ.ኤ.አ. በ 476 የምእራብ ሮማ ንጉሠ ነገሥት ቦታ እዚህ ግባ የማይባል ወታደራዊ፣ ፖለቲካዊ ወይም የገንዘብ አቅም ነበረው እና አሁንም እንደ ሮማን ሊገለጽ በሚችለው በተበታተኑ ምዕራባውያን ጎራዎች ላይ ምንም ዓይነት ውጤታማ ቁጥጥር አልነበረውም።ባርባሪያን መንግስታት በአብዛኛው በምዕራቡ ኢምፓየር አካባቢ የራሳቸውን ሃይል መስርተው ነበር።እ.ኤ.አ. በ 476 የጀርመናዊው አረመኔ ንጉስ ኦዶአከር የጣሊያን የመጨረሻውን የምዕራብ ሮማን ኢምፓየር ንጉሠ ነገሥት ሮሙለስ አውግስጦስን አስወገደ እና ሴኔቱ የንጉሠ ነገሥቱን ምልክት ወደ ምስራቃዊው የሮማ ንጉሠ ነገሥት ፍላቪየስ ዘኖ ላከ።ህጋዊነቱ ለዘመናት የሚቆይ እና የባህላዊ ተጽእኖው ዛሬም እንዳለ ሆኖ፣ የምዕራቡ ኢምፓየር እንደገና ለመነሳት ጥንካሬ አልነበረውም።የምስራቃዊው ሮማን ወይም የባይዛንታይን ኢምፓየር በሕይወት ተርፏል እና ጥንካሬው ቢቀንስም ለብዙ መቶ ዘመናት የምስራቅ ሜዲትራኒያን ኃይል ሆኖ ቆይቷል።

ሄፕታላውያን በፔሮዝ 1 ላይ ካሸነፉ በኋላ ለልጁ ቀዳማዊ ካቫድ ጠባቂዎችና ደጋጎች ሆኑ፣ ባላሽ፣ የፔሮዝ ወንድም የሳሳኒያን ዙፋን እንደተረከበ።እ.ኤ.አ. በ 488 የሄፕታላይት ጦር የሳሳኒያን የባላሽን ጦር አሸንፎ ካቫድ 1 በዙፋኑ ላይ ማስቀመጥ ችሏል።በ496–498፣ ቀዳማዊ ካቫድ በመኳንንት እና በካህናቱ ተገለበጡ፣ አምልጦ በሄፕታላውያን ጦር ራሱን መለሰ።ኢያሱ ዘ ስቲላይት ካቫድ የሄፕታላይት ("ሁን") ወታደሮችን ሲመራ፣ በ501-502 የአርሜኒያ ቴዎዶሲዩፖሊስ ከተማ፣ በ502-503 ከሮማውያን ጋር ባደረገው ጦርነት እና እንደገና በኤዴሳ በከበበበት ወቅት በርካታ አጋጣሚዎችን ዘግቧል። በመስከረም 503 ዓ.ም.

ቀዳማዊ ካቫድ ከ 488 እስከ 531 የኢራን የሳሳኒያ ንጉስ ነበር ፣ ለሁለት ወይም ለሦስት ዓመታት መቋረጥ።የፔሮዝ 1ኛ ልጅ (አር. 459–484)፣ የተወገደውን እና ያልተወደደውን አጎቱን ባላሽን ለመተካት በመኳንንቱ ዘውድ ተጫነ።የሳሳኒያ ነገሥታት ሥልጣንና ደረጃ ያበቃበትን እያሽቆለቆለ ያለውን ኢምፓየር በመውረስ፣ ካቫድ ብዙ ማሻሻያዎችን በማድረግ ግዛቱን እንደገና ለማደራጀት ሞክሯል፣ ትግበራቸው በልጁ እና ተተኪው ሖስሮው 1 የተጠናቀቀ። ካቫድ የማዝዳኪት ሰባኪን በመጠቀም ሊሆን ችሏል። ማዝዳክ የመኳንንቱን እና የሃይማኖት አባቶችን ስልጣን የሚያዳክም ወደ ማህበራዊ አብዮት አመራ።በዚህ ምክንያት እና በኃያሉ ንጉስ ሰሪ ሱክሃራ መገደል ምክንያት ካቫድ የስልጣን ዘመኑን አብቅቶ በመዘንጋት ቤተመንግስት ውስጥ ታስሯል።በወንድሙ ጃማስፕ ተተካ።ነገር ግን ካቫድ እና አንዳንድ ተከታዮቹ በእህቱ እና ሲያውሽ በሚባል መኮንን ታግዘው ወደ ምስራቅ ሄደው ወታደር ወደሰጠው የሄፍታሌም ንጉስ ግዛት ሸሹ።ይህም ካቫድ በ498/9 ራሱን ወደ ዙፋኑ እንዲመልስ አስችሎታል።በዚህ እረፍት የከሰረው ካቫድ የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት አናስታሲየስ 1ኛ ድጎማ ለማግኘት አመለከተ።ባይዛንታይን ለኢራናውያን በገዛ ፍቃዱ የካውካሰስን ከሰሜን ከሚመጡ ጥቃቶች ለመከላከል ይከፍሉ ነበር።አናስታሲየስ ድጎማውን አልተቀበለም, ይህም ካቫድ ጎራዎቹን እንዲወረር አድርጎታል, በዚህም አናስታሲያን ጦርነት ጀመረ.ካቫድ በመጀመሪያ ቴዎዶሲዮፖሊስን እና ማርቲሮፖሊስን እና ከዚያም አሚዳ ከተማዋን ለሦስት ወራት ከበባ ከያዘች በኋላ ያዘ።ሁለቱ ኢምፓየሮች በ 506 ሰላም ፈጥረዋል, ባይዛንታይን ለአሚዳ በምላሹ በካውካሰስ ላይ ያለውን ምሽግ ለመጠገን ለካቫድ ድጎማ ለመክፈል ተስማምተዋል.በዚህ ጊዜ አካባቢ፣ ካቫድ ከቀድሞ አጋሮቹ ከሄፕታላውያን ጋር ረጅም ጦርነት ተዋግቷል።እ.ኤ.አ. በ 513 የኮራሳንን ክልል እንደገና ወስዶባቸዋል።እ.ኤ.አ. በ 528 ፣ በሳሳኒያውያን እና በባይዛንታይን መካከል ጦርነት እንደገና ተቀሰቀሰ ፣ ምክንያቱም ባይዛንታይን Khosrow የካቫድ ወራሽ መሆኑን ለመቀበል ፈቃደኛ ባለመሆናቸው እና በላዚካ ላይ በተነሳ ክርክር።ምንም እንኳን የካቫድ ጦር በዳራ እና ሳታላ ሁለት ጉልህ ኪሳራዎች ቢደርስባቸውም ጦርነቱ ብዙም ቆራጥ አልነበረም፣ ሁለቱም ወገኖች ከባድ ኪሳራ ደርሶባቸዋል።በ 531 የኢራን ጦር ማርቲሮፖሊስን እየከበበ እያለ ካቫድ በህመም ሞተ ።ከቢዛንታይን ጋር እኩል የሆነ የታደሰ እና ኃያል ኢምፓየርን በወረሰው በኮስሮው 1 ተተካ።ካቫድ በተሳካ ሁኔታ ስላለፋቸው ብዙ ፈተናዎች እና ጉዳዮች ሳሳኒያን ግዛት በመግዛት ረገድ በጣም ውጤታማ እና ስኬታማ ከሆኑ ነገሥታት እንደ አንዱ ይቆጠራል።

የአናስታሲያን ጦርነት ከ 502 እስከ 506 በባይዛንታይን ግዛት እና በሳሳኒያ ግዛት መካከል ተካሂዷል.ከ 440 ጀምሮ በሁለቱ ኃያላን መካከል የመጀመሪያው ትልቅ ግጭት ነበር, እና በሚቀጥለው ክፍለ ዘመን በሁለቱ ግዛቶች መካከል ለረጅም ጊዜ የዘለቀ አጥፊ ግጭቶች ቅድመ ሁኔታ ይሆናል.

የአይቤሪያ ጦርነት ከ 526 እስከ 532 በባይዛንታይን ግዛት እና በሳሳኒያ ኢምፓየር መካከል የተካሄደው በምስራቃዊ የጆርጂያ የኢቤሪያ ግዛት - የሳሳኒያን ደንበኛ ግዛት ወደ ባይዛንታይን የከዳ።ከግብርና ከቅመማ ቅመም ንግድ ጋር በተያያዘ ግጭት ተፈጠረ።ሳሳናውያን እስከ 530 ድረስ የበላይነታቸውን ጠብቀው ቆይተዋል ነገር ግን ባይዛንታይን በዳራ እና ሳታላ በተደረጉ ጦርነቶች ቦታቸውን አገግመው የጋሳኒድ አጋሮቻቸው ከሳሳኒያ ጋር የተቆራኙትን ላክሚዶችን ድል አድርገዋል።እ.ኤ.አ. በ 531 በካሊኒኩም የሳሳኒያን ድል ጦርነቱ ለሌላ ዓመት ቀጠለ ፣ ግዛቶች “ዘላለማዊ ሰላም” እስኪፈርሙ ድረስ።

ቀዳማዊ ኮስሮው ከ531 እስከ 579 የኢራን ንጉስ የሳሳኒያ ንጉስ ነበር፡ የካቫድ 1 ልጅ እና ተተኪ ነበር። ከባይዛንታይን ጋር በጦርነት የታደሰ ኢምፓየር በመውረስ፣ ኮስሮው ቀዳማዊ በ 532 ከእነርሱ ጋር የሰላም ስምምነት ፈፅሟል። ሰላም፣ የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ጀስቲንያን ቀዳማዊ 11,000 ፓውንድ ወርቅ ለሳሳናውያን የከፈለበት።ክሆስሮው አጎቱን ባዊን ጨምሮ ስልጣኑን በማጠናከር፣ ሴረኞችን በመፈጸም ላይ አተኮረ።የባይዛንታይን ደንበኞች እና ቫሳሎች፣ የጋሳኒዶች ድርጊት ስላልረካ እና ከጣሊያን የመጡ የኦስትሮጎት መልእክተኞች ባበረታቱት ክሆስሮ የሰላም ስምምነቱን ጥሶ በ 540 በባይዛንታይን ላይ ጦርነት አወጀ። የአንጾኪያ ከተማን በሜዲትራኒያን ባህር ታጠበ። ሴሌዩሺያ ፒዬሪያ፣ እና በአፓሜያ የሰረገላ ውድድሮችን ያካሄደው በጁስቲንያን የተደገፈ ሰማያዊ አንጃ - በተቀናቃኙ አረንጓዴዎች ላይ ተሸንፏል።እ.ኤ.አ. በ 541 ላዚካን ወረረ እና የኢራን ጥበቃ አደረገች ፣ በዚህም የላዚክ ጦርነትን አነሳ።እ.ኤ.አ. በ 545 ሁለቱ ግዛቶች በሜሶጶጣሚያ እና በሶሪያ ጦርነቶችን ለማስቆም ተስማምተዋል, በላዚካ ውስጥ ሲካሄድ.እ.ኤ.አ. በ 557 እርቅ ተደረገ እና በ 562 የሃምሳ ዓመት የሰላም ስምምነት ተደረገ ።እ.ኤ.አ. በ 572 የ Justinian ተተኪ የሆነው ዳግማዊ ጀስቲን የሰላም ስምምነቱን አፍርሶ የባይዛንታይን ጦር ወደ ሳሳኒያ የአርዛኔን ግዛት ላከ።በሚቀጥለው ዓመት፣ ሖስሮ ጀስቲን ዳግማዊን ያሳበደውን የዳራ አስፈላጊ የሆነውን የባይዛንታይን ምሽግ ከበባ ያዘ።ጦርነቱ እስከ 591 ድረስ የሚዘልቅ ሲሆን ይህም ከሆስሮው በኋላ ይኖራል።የኮሶሮው ጦርነቶች በምዕራብ ላይ ብቻ የተመሰረቱ አልነበሩም።በምስራቅ ከጎክቱርክስ ጋር በመተባበር በመጨረሻ በ 5 ኛው ክፍለ ዘመን በሳሳኒያውያን ላይ ጥቂት ሽንፈቶችን ያደረሰውን የሄፕታላይት ኢምፓየርን አቆመ ፣የ Khosrow አያት ፔሮዝ I. ወደ ደቡብ ፣ የኢራን ጦር ግንባር ቀደሞቹ። በዋህሬዝ አክሱማውያንን ድል አድርጎ የመንን ድል አደረገ።ኮስሮው 1ኛ በባህሪው ፣በመልካም ባህሪው እና በእውቀቱ ይታወቃሉ።በስልጣን ዘመናቸው ትልቅ ማህበራዊ፣ ወታደራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ማሻሻያዎችን በማድረግ፣ የህዝብን ደህንነት በማስተዋወቅ፣ የመንግስት ገቢን የማሳደግ፣ የባለሙያ ሰራዊት የማቋቋም እና በርካታ ከተሞችን፣ ቤተ መንግስትን እና ብዙ መሠረተ ልማቶችን የመመስረት ወይም የመገንባቱን የአባቱን ፕሮጀክት ቀጠለ።እሱ የሥነ ጽሑፍ እና የፍልስፍና ፍላጎት ነበረው ፣ እናም በንግሥናው ጊዜ ፣ ​​ጥበብ እና ሳይንስ በኢራን ውስጥ ተስፋፍተዋል።እሱ ከሳሳንያውያን ነገሥታት እጅግ የላቀ ነበር፣ ስሙም በሮም ታሪክ ውስጥ እንደ ቄሳር የሳሳኒያውያን ነገሥታት ስያሜ ሆነ።ባከናወነው ሥራ፣ እንደ አዲስ ቂሮስ ተወድሷል።በሞቱ ጊዜ የሳሳኒያ ኢምፓየር ከሻፑር II ጀምሮ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደርሷል, በምስራቅ ከየመን እስከ ጋንድራ ድረስ ተዘርግቷል.በልጁ ሆርሚዝድ IV ተተካ።

የላዚክ ጦርነት፣ የኮልቺዲያን ጦርነት በመባልም የሚታወቀው በባይዛንታይን ግዛት እና በሳሳኒያ ግዛት መካከል የጥንታዊውን የጆርጂያ ግዛት ላዚካ ለመቆጣጠር የተካሄደ ነው።የላዚክ ጦርነት ከ541 እስከ 562 ድረስ ለሃያ ዓመታት የዘለቀ ሲሆን በተለያየ ስኬት የተጠናቀቀ ሲሆን ጦርነቱን ለማቆም አመታዊ ግብር በማግኘታቸው በፋርሳውያን ድል ተጠናቀቀ።

ከካቫድ 1ኛ በኋላ፣ ሄፕታላውያን ትኩረታቸውን ከሳሳኒያ ኢምፓየር ያራቁ ይመስላሉ፣ እና የካቫድ ተተኪ ክሆስሮው 1 (531-579) የማስፋፊያ ፖሊሲን ወደ ምስራቅ መቀጠል ቻለ።እንደ አል ታባሪ ገለጻ፣ ቀዳማዊ ክሆስሮው በመስፋፋት ፖሊሲው “ሲንድ፣ ቡስት፣ አል-ሩክጃጅ፣ ዛቡሊስታን፣ ቱካሪስታን፣ ዳርዲስታን እና ካቡሊስታን” ለመቆጣጠር ችሏል፣ በመጨረሻም ሄፕታላውያንን በመጀመሪያው ቱርኪክ ታግዞ ድል አድርጓል። ካጋኔት፣ ጎክቱርክስ።እ.ኤ.አ. በ 552 ጎክቱርኮች ሞንጎሊያን ተቆጣጠሩ ፣ የመጀመሪያውን ቱርኪክ ካጋኔትን ፈጠሩ እና በ 558 ወደ ቮልጋ ደረሱ።እ.ኤ.አ. 555–567፣ የቀዳማዊ ቱርኪክ ካጋኔት ቱርኮች እና ሳሳኒያውያን በኮሶሮው 1 ከሄፕታላውያን ጋር ተባብረው በቀርሺ አካባቢ ለስምንት ቀናት በፈጀ ጦርነት፣ የቡሃራ ጦርነት ምናልባትም በ557 አሸንፈዋል።እነዚህ ክስተቶች እንደ ወታደራዊው ሁኔታ ለሳሳንያውያን ወይም ለቱርኮች ክብር በመስጠት ከፊል ገለልተኛ ርዕሰ መስተዳድሮች የተከፋፈለውን የሄፕታላይት ኢምፓየርን አቁመዋል።ከሽንፈቱ በኋላ ሄፕታላውያን ወደ ባክትሪያ ሄደው ንጉስ ጋትፋርን በቻጋንያን ገዥ በፋጋኒሽ ተክተዋል።ከዚያ በኋላ በባክትሪያ ውስጥ በኦክሱስ ዙሪያ ያለው አካባቢ በቱርኮች እና በሳሳኒያውያን ጥምረት የተደመሰሰው የታላቁ የሄፕታላይት ኢምፓየር ቅሪቶች ብዙ የሄፕታላውያን ርእሰ መስተዳድሮችን ይዟል።ሳሳናውያን እና ቱርኮች በኦክሱስ ወንዝ ላይ ለተፅዕኖ ዞኖቻቸው ድንበር መስርተዋል፣ እና የሄፕታላይት ፕሪንሲፓሊቲዎች በሁለት ኢምፓየር መካከል እንደ መከላከያ ግዛቶች ሆነው አገልግለዋል።ነገር ግን ሄፕታላውያን ፋጋኒሽን በቻጋኒያን ንጉሣቸው አድርገው ሲመርጡ፣ ቀዳማዊ ሖስሮው ኦክሱስን አቋርጦ የቻጋንያን እና ኽትታልን መኳንንት በግብር ስር አደረገ።

የ572-591 የባይዛንታይን -ሳሳኒያ ጦርነት በሳሳኒያን የፋርስ ግዛት እና በባይዛንታይን ግዛት መካከል የተደረገ ጦርነት ነው።በፋርስ ግዛት ስር በካውካሰስ አካባቢዎች በባይዛንታይን ፕሮ-ባይዛንታይን አመፅ የተቀሰቀሰ ነው፣ ምንም እንኳን ሌሎች ክስተቶች ለበሽታው መከሰት አስተዋፅዖ አድርገዋል።ጦርነቱ በአብዛኛው በደቡብ ካውካሰስ እና በሜሶጶጣሚያ የተገደበ ቢሆንም ወደ ምስራቃዊ አናቶሊያ፣ ሶሪያ እና ሰሜናዊ ኢራንም የተስፋፋ ቢሆንም።በ6ኛው እና በ7ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በነበሩት በእነዚህ በሁለቱ ኢምፓየር መካከል የተካሄደው ኃይለኛ ጦርነት አካል ነበር።በመካከላቸው ከተደረጉት በርካታ ጦርነቶች ውስጥ የመጨረሻው የመጨረሻው ጦርነት ሲሆን ውጊያው በአብዛኛው በድንበር ግዛቶች ብቻ የተገደበ እና የትኛውም ወገን ከዚህ የድንበር ክልል ባሻገር በጠላት ግዛት ላይ ዘላቂ ወረራ አላመጣም ።በ 7 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በጣም ሰፊ እና አስደናቂ የሆነ የመጨረሻ ግጭት ቀድሟል።

እ.ኤ.አ. በ 557 ፣ ኮስሮው 1 ከጎክቱርክስ ጋር ተባበረ ​​እና ሄፕታላውያንን አሸነፈ።በKhosrow I እና በቱርኪክ ካጋን ኢስታሚ መካከል ኦክሱስን በሁለቱ ግዛቶች መካከል ድንበር አድርጎ ያስቀመጠው ስምምነት ተፈጠረ።ነገር ግን በ588 የቱርኪክ ካጋን ባጋ ቃጋን (በፋርስ ምንጮች ሳቤህ/ሳባ በመባል የሚታወቁት) ከሄፕታላይት ተገዢዎቹ ጋር በመሆን ከኦክሱስ በስተደቡብ የሚገኙትን የሳሳኒያ ግዛቶችን ወረሩ፣ ከዚያም በባልክ የሰፈሩትን የሳሳኒያን ወታደሮች አጥቅተው ድል አደረጉ። ከተማዋን ከታላቃን፣ ከባጊስ እና ከሄራት ጋር ድል መንሳት ጀመሩ።በመጨረሻ በሳሳኒያው ጄኔራል ቫህራም ቾቢን ተባረሩ።የመጀመሪያው ፐርሶ-ቱርክ ጦርነት የተካሄደው በ588-589 በሳሳኒያ ግዛት እና በሄፕታላይት ገዥዎች እና በጌታው ጎክቱርክ መካከል ነው።ግጭቱ የጀመረው የሳሳኒያን ኢምፓየር በቱርኮች ወረራ ሲሆን በወሳኝ የሳሳኒያውያን ድል እና የጠፉ መሬቶችን በመውረስ ተጠናቀቀ።

ክሆስሮው II ከ 590 እስከ 628 ድረስ የገዛው የኢራን የመጨረሻው ታላቁ የሳሳኒያ ንጉስ (ሻህ) ነው ተብሎ ይታሰባል ፣ ከአንድ አመት መቋረጥ ጋር።ክሆስሮው II የሆርሚዝድ አራተኛ ልጅ እና የኩሶሮ 1 የልጅ ልጅ ነበር ። እሱ ከተገደለ ከአምስት ዓመታት በኋላ የጀመረው ሙስሊሞች ኢራንን ከመውረራቸው በፊት ረዘም ያለ ጊዜ የነገሠ የመጨረሻው የኢራን ንጉስ ነበር።ዙፋኑን አጥቷል, ከዚያም በባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሞሪስ እርዳታ አገገመ, እና ከአስር አመታት በኋላ, የመካከለኛው ምስራቅ የበለጸጉትን የሮማ ግዛቶችን ድል በማድረግ የአካሜኒድስን ስራዎች መኮረጅ ጀመረ;አብዛኛው የግዛት ዘመን ከባይዛንታይን ግዛት ጋር በተደረገ ጦርነት እና እንደ ባህራም ቾቢን እና ቪስታህም ካሉ ወራሪዎች ጋር ሲታገል ነበር።ባይዛንታይን ሞሪስን ከገደለ በኋላ፣ ሁለተኛው ክሆስሮው በ602 በባይዛንታይን ጦርነት ጀመረ።የሁለተኛው ክሆስሮው ጦር የባይዛንታይን ኢምፓየር ግዛቶችን በመያዝ ለንጉሱ “አሸናፊው” የሚል ትርክት አስገኝቶለታል።በ626 የባይዛንታይን ዋና ከተማ የቁስጥንጥንያ ከበባ አልተሳካም እና አሁን ከቱርኮች ጋር የተቆራኘው ሄራክሊየስ አደገኛ ነገር ግን የተሳካ የመልሶ ማጥቃት ወደ ፋርስ እምብርት ክፍል ጀመረ።በንጉሠ ነገሥቱ ፊውዳል ቤተሰቦች የተደገፈ፣ ኹስሮው II የታሰረው ልጅ ሼሮ (ካቫድ II) አስሮ 2ኛውን ገደለ።ይህ በንጉሠ ነገሥቱ ውስጥ የእርስ በርስ ጦርነት እና የእርስ በርስ ጦርነት እንዲፈጠር እና ከባይዛንታይን ጋር በተደረገው ጦርነት የሳሳኒያውያን ትርፍ ሁሉ እንዲቀለበስ አድርጓል.

የ602–628 የባይዛንታይን–የሳሳኒያ ጦርነት በባይዛንታይን ኢምፓየር እና በኢራን የሳሳኒያ ግዛት መካከል ከተደረጉት ተከታታይ ጦርነቶች የመጨረሻው እና እጅግ አውዳሚ ነበር።በሁለቱ ኃያላን መካከል የነበረው ጦርነት በ591 አፄ ሞሪስ የሳሳኒያው ንጉሥ ሖስሮው 2ኛ ዙፋኑን እንዲመልስ ከረዱ በኋላ አብቅቷል።በ602 ሞሪስ በፖለቲካ ተቀናቃኙ ፎካስ ተገደለ።ኮስሮው ከስልጣን የተወገዱትን ንጉሠ ነገሥት ሞሪስን ሞት ለመበቀል በሚመስል መልኩ ጦርነት ማወጁን ቀጠለ።ይህ ለብዙ አሥርተ ዓመታት የሚፈጅ ግጭት, በተከታታይ ውስጥ ረጅሙ ጦርነት ሆነ, እና በመላው መካከለኛው ምስራቅ ጦርነት ነበር:በግብፅ , በሌቫንት, በሜሶጶጣሚያ , በካውካሰስ, በአናቶሊያ, በአርሜኒያ , በኤጂያን ባህር እና በቁስጥንጥንያ እራሱ ግድግዳዎች በፊት.ፋርሳውያን ከ 602 እስከ 622 ባለው ጦርነት የመጀመሪያ ደረጃ ላይ ከፍተኛ ስኬት ያሳዩ ፣ ብዙ የሌቫን ፣ ግብፅን ፣ በኤጂያን ባህር ውስጥ ያሉ በርካታ ደሴቶችን እና የአናቶሊያን ክፍሎች ድል በማድረግ ፣ የንጉሠ ነገሥት ሄራክሊየስ በ 610 ወደ ሥልጣን መምጣት ፣ ምንም እንኳን የመጀመሪያ ውድቀቶች ቢኖሩም ። , ወደ ነባራዊ ሁኔታ.ከ622 እስከ 626 በኢራን ምድር ሄራክሊየስ ያካሄደው ዘመቻ ፋርሳውያን ወደ መከላከያው እንዲገቡ አስገደዳቸው፣ ይህም ኃይሉ እንደገና እንዲበረታ አስችሏል።ከአቫርስ እና ስላቭስ ጋር በመተባበር ፋርሳውያን በ 626 ቁስጥንጥንያ ለመውሰድ የመጨረሻ ሙከራ አድርገው ነበር, ነገር ግን በዚያ ተሸንፈዋል.በ627 ከቱርኮች ጋር በመተባበር ሄራክሊየስ የፋርስን እምብርት ወረረ።በፋርስ የእርስ በርስ ጦርነት ተካሂዶ ፋርሶች ንጉሣቸውን ገድለው ለሰላም ከሰሱ።በግጭቱ ማብቂያ ላይ ሁለቱም ወገኖች የሰውና የቁሳቁስ ሀብታቸውን አሟጠው ብዙም ውጤት አስመዝግበዋል።በዚህም ምክንያት፣ ጦርነቱ ከተጠናቀቀ ከጥቂት ዓመታት በኋላ ኃይሎቹ ሁለቱንም ኢምፓየር የወረሩት ለኢስላሚክ ራሺዱን ኸሊፋነት ድንገተኛ ክስተት ተጋላጭ ነበሩ።የሙስሊም ወታደሮች መላውን የሳሳኒያ ግዛት እና የባይዛንታይን ግዛቶችን በሌቫንት ፣ በካውካሰስ ፣ በግብፅ እና በሰሜን አፍሪካ በፍጥነት ድል አድርገዋል።በቀጣዮቹ መቶ ዘመናት የባይዛንታይን እና የአረብ ኃይሎች የቅርብ ምስራቅን ለመቆጣጠር ተከታታይ ጦርነቶችን ይዋጋሉ።

ሁለተኛው የፐርሶ-ቱርክ ጦርነት በ606/607 በሳሳኒያ ኢምፓየር በጎክቱርክ እና በሄፕታላውያን ወረራ ተጀመረ።ጦርነቱ እ.ኤ.አ. በ 608 በቱርኮች እና በሄፕታላውያን በሳሳኒያውያን በአርሜኒያ ጄኔራል Smbat IV Bagratuni መሪነት ተጠናቀቀ።

የሳሳኒያውያን የኢየሩሳሌም ወረራ በ614 ዓ.ም በሳሳኒያ ጦር ከተማዋን ከከበበ በኋላ የተከሰተ ሲሆን በ602-628 በነበረው የባይዛንታይን-ሳሳኒያ ጦርነት ውስጥ የሳሳንያ ንጉስ ሖስሮው 2ኛ እስፓህቦድ (ሠራዊቱን) ከሾመ በኋላ የተከናወነው ጉልህ ክስተት ነበር። አለቃ) ሻህርባራዝ፣ ለሳሳኒያን የፋርስ ኢምፓየር በቅርብ ምስራቅ በባይዛንታይን የሚተዳደርባቸውን አካባቢዎች ለመቆጣጠር።ከአንድ አመት በፊት በአንጾኪያ የሳሳኒያን ድል ተከትሎ ሻህርባራዝ የባይዛንታይን የፓለስቲና ፕሪማ ግዛት ዋና ከተማ የሆነችውን ቂሳሪያ ማሪቲማን በተሳካ ሁኔታ ድል አድርጓል።በዚህ ጊዜ, ታላቁ የውስጥ ወደብ ደለል እና ከንቱ ነበር;ነገር ግን የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት አናስታሲየስ 1 ዲኮረስ የውጪውን ወደብ መልሶ ገንብቶ ነበር፣ እና ቂሳርያ ማሪቲማ አስፈላጊ የባህር ከተማ ሆና ቀረች።ከተማዋ እና ወደብዋ ለሳሳኒያ ኢምፓየር የሜዲትራኒያን ባህር ስልታዊ መዳረሻ ሰጥቷታል።በባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሄራክሊየስ ላይ የአይሁድ ዓመፅ መፈንዳቱን ተከትሎ፣ የሳሳኒያውያን ፋርሶች የአይሁድ መሪዎች ነህምያ ቤን ሁሺኤል እና የጥብርያዶስ ቢንያም ጋር ተቀላቅለው የአይሁድ አማፂያን ከጥብርያዶስ፣ ከናዝሬት እና ከገሊላ ተራራማ ከተሞች አስመዝግበው አስታጥቀዋል። ከሌሎቹ የደቡባዊ ሌቫን ክፍሎች፣ ከዚያ በኋላ የሳሳኒያን ጦር ይዘው ወደ ኢየሩሳሌም ከተማ ዘመቱ።ከ20,000–26,000 የሚጠጉ የአይሁድ አማጽያን ከባይዛንታይን ግዛት ጋር ጦርነት ተቀላቀለ።የአይሁድ-የሳሳኒያውያን የጋራ ጦር ከጊዜ በኋላ ኢየሩሳሌምን ያዘ;ይህ የተከሰተ ያለ ተቃውሞ ነው፡ 207 ወይም ከበባ እና ግድግዳውን ከመጣስ በኋላ እንደ ምንጩ በመድፍ።

በ615 ፋርሳውያን ሮማውያንን ከሰሜን ሜሶጶጣሚያ ፣ ሶርያ እና ፍልስጤም አስወጥተዋቸዋል።በእስያ የሮማውያንን አገዛዝ ለማጥፋት ቆርጦ የተነሳው ክሆስሮ አይኑን ወደግብፅ አዞረ፣ የምስራቅ የሮማ ኢምፓየር ጎተራ።የሳሳኒያውያን የግብፅ ወረራ የተካሄደው በ618 እና 621 ዓ.ም መካከል ሲሆን የሳሳኒያ የፋርስ ጦር በግብፅ የባይዛንታይን ጦርን ድል በማድረግ አውራጃውን በያዘ ጊዜ ነው።የሮማን ግብፅ ዋና ከተማ የሆነችው እስክንድርያ መውደቅ የሳሳኒያን ይህን ሀብታም ግዛት ለመቆጣጠር በተደረገው ዘመቻ የመጀመሪያው እና በጣም አስፈላጊው መድረክ ሲሆን በመጨረሻም በጥቂት አመታት ውስጥ ሙሉ በሙሉ በፋርስ አገዛዝ ስር ወድቋል።

እ.ኤ.አ. በ 622 የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሄራክሊየስ ፣ አብዛኛዎቹን የባይዛንታይን ግዛት ምስራቃዊ ግዛቶችን በተቆጣጠሩት የሳሳኒድ ፋርሳውያን ላይ የመልሶ ማጥቃት ዘመቻ ለማድረግ ተዘጋጅቷል።እ.ኤ.አ. ሚያዝያ 4 ቀን 622 ፋሲካን ባከበረ ማግስት ከቁስጥንጥንያ ወጣ። ታናሹ ልጁ ሄራክሊየስ ቆስጠንጢኖስ በፓትርያርክ ሰርግዮስ እና በፓትሪሻን ቦነስ ስር እንደ ገዥ ሆኖ ቀርቷል።ሁለቱንም የፋርስ ጦር በአናቶሊያ እና በሶርያ ለማስፈራራት የመጀመሪያ እርምጃው ከቁስጥንጥንያ ወደ ፒሌ በቢቲኒያ (በኪልቅያ ሳይሆን) በመርከብ መጓዝ ነበር።የሰመር ስልጠናውን ያሳለፈው የወንዶቹን እና የእራሱን አጠቃላይነት ችሎታ ለማሻሻል ነው።በመከር ወቅት፣ ሄራክሊየስ ወደ ሰሜናዊ ቀጰዶቅያ በመዝመት ከኤፍራጥስ ሸለቆ ወደ አናቶሊያ የፋርስ መገናኛዎችን አስፈራራ።ይህም በሻህባራዝ ስር የሚገኘው አናቶሊያ የሚገኘው የፋርስ ጦር ከቢቲኒያ እና ከገላትያ ጦር ግንባር ወደ ምስራቅ አናቶሊያ በማፈግፈግ ወደ ፋርስ እንዳይገባ አስገድዶታል።ቀጥሎ ያለው ነገር ሙሉ በሙሉ ግልጽ አይደለም፣ነገር ግን ሄራክሊየስ በቀጰዶቅያ ውስጥ በሆነ ቦታ ሻህርባራዝ ላይ ከባድ ድል እንዳደረገ ጥርጥር የለውም።ዋናው ምክንያት ሄራክሊየስ ድብቅ የፋርስ ሀይሎችን ማግኘቱ እና በጦርነቱ ወቅት ማፈግፈግ በማስመሰል ለዚህ አድፍጦ ምላሽ መስጠት ነው።ፋርሳውያን ባይዛንታይን ለማባረር ሽፋናቸውን ትተው ሄራክሌዎስ ኦፕቲማቶይ በሚያሳድዱት ፋርሳውያን ላይ ጥቃት ፈጽመው እንዲሸሹ አድርጓቸዋል።

በ626 የቁስጥንጥንያ ከበባ በሳሳኒድ ፋርሳውያን እና አቫርስ በተባባሪ ስላቭስ በመታገዝ በባይዛንታይን ስልታዊ ድል ተጠናቀቀ።የከበባው ውድቀት ግዛቱን ከውድቀት ታድጓል፣ እና በንጉሠ ነገሥት ሄራክሌዎስ ባለፈው ዓመት እና በ 627 ከተመዘገቡት ሌሎች ድሎች ጋር ተዳምሮ ባይዛንቲየም ግዛቱን መልሶ እንዲያገኝ እና አጥፊውን የሮማን እና የፋርስ ጦርነቶችን ከድንበር ሁኔታ ጋር በማያያዝ እንዲያበቃ አስችሎታል። ሐ.590.

የመጀመሪያው የቁስጥንጥንያ ከበባ በአቫርስ እና በፋርሳውያን ከተከበበ በኋላ፣ የተጨነቀው የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሄራክሊየስ በፖለቲካዊ ሁኔታ ራሱን አገለለ።በኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን መናፍቃን ተብለው ተፈርጀው ስለነበር በ Transcaucasia በነበሩት የክርስቲያን አርመኒያውያን ባለ ሥልጣናት ሊመካ አልቻለም፣ እናም የኢቤሪያ ንጉሥ እንኳ ሃይማኖታዊ ቻይ ከሆኑ ፋርሳውያን ጋር መወዳጀትን ይመርጥ ነበር።ከዚህ አስከፊ ዳራ አንጻር በቶንግ ያብጉ የተፈጥሮ አጋር አገኘ።ቀደም ሲል በ568 ኢስታሚ ስር የነበሩት ቱርኮች ከፋርስ ጋር የነበራቸው ግንኙነት በንግድ ጉዳዮች ላይ በከረረ ጊዜ ወደ ባይዛንቲየም ዞሩ።ኢስታሚ በሶግዲያን ዲፕሎማት ማንያህ የሚመራ ኤምባሲ በቀጥታ ወደ ቁስጥንጥንያ ላከ ፣ እሱም በ 568 ደርሷል እና ለጀስቲን II የሐር ስጦታ ብቻ ሳይሆን በሳሳኒድ ፋርስ ላይ ህብረት ለማድረግ ሀሳብ አቀረበ ።ጀስቲን II ተስማምቶ ወደ ቱርኪክ ካጋኔት ኤምባሲ ላከ፣ ይህም በሶግዳውያን የሚፈልገውን ቀጥተኛ የቻይና የሐር ንግድ አረጋግጧል።እ.ኤ.አ. በ 625 ሄራክሊየስ መልእክተኛውን አንድሪው የተባለ መልእክተኛውን ወደ ስቴፕስ ላከ ፣ እሱም ለወታደራዊ ዕርዳታ በምላሹ አንዳንድ “ድንቅ ሀብት” ለካጋን ቃል ገባ።ካጋን በበኩሉ ከሁለተኛው የፐርሶ-ቱርክ ጦርነት በኋላ በፋርሳውያን የተስተጓጎለውን የቻይና-ባይዛንታይን የንግድ ልውውጥ በሃር መስመር ላይ ለማስጠበቅ ጓጉቷል።ወደ ንጉሠ ነገሥቱ “ጠላቶችህን እበቀል ዘንድ ከጽኑ ሠራዊቴ ጋር እረዳሃለሁ” ብሎ ላከ።1,000 ፈረሰኞች ያሉት ክፍል በፋርስ ትራንስካውካሲያ በኩል በመታገል የካጋንን መልእክት አናቶሊያ በሚገኘው የባይዛንታይን ካምፕ አስተላለፈ።የሶስተኛው ፐርሶ-ቱርክ ጦርነት በሶሳኒያ ኢምፓየር እና በምእራብ ቱርኪክ ካጋኔት መካከል ሶስተኛው እና የመጨረሻው ግጭት ነበር።ከቀደሙት ሁለት ጦርነቶች በተቃራኒ በመካከለኛው እስያ ሳይሆን በ Transcaucasia ውስጥ ነበር የተካሄደው።በ627 ዓ.ም ጠላትነት የተጀመረው በምዕራባዊው ጎክቱርክ ቶንግ ያብጉ ቃጋን እና የባይዛንታይን ኢምፓየር ንጉሠ ነገሥት ሄራክሊየስ ነው።ከእነሱ ጋር የተቃወሙት ሳሳኒድ ፋርሳውያን ከአቫርስ ጋር ተጣምረው ነበር።ጦርነቱ የተካሄደው ከመጨረሻው የባይዛንታይን-ሳሳኒድ ጦርነት ዳራ ጋር ሲሆን ለመጪዎቹ መቶ ዘመናት በመካከለኛው ምስራቅ ያለውን የሃይል ሚዛን ለለወጡት አስደናቂ ክስተቶች ቅድመ ዝግጅት ሆኖ አገልግሏል።በኤፕሪል 630 ቦሪ ሻድ ትራንስካውካሲያን ለመቆጣጠር ወሰነ እና ጄኔራል ቾርፓን ታርካንን ከ 30,000 ፈረሰኞች ጋር አርሜኒያን ለመውረር ላከ።ቾርፓን ታርካን የዘላን ተዋጊዎችን ባህሪ በመጠቀም ወረራውን ለመቋቋም በሻህባራዝ የተላከውን 10,000 የፋርስ ጦር አድፍጦ አጠፋ።ቱርኮች ​​የሳሳኒድ ምላሽ ከባድ እንደሚሆን ያውቁ ስለነበር ከተማዎችን ዘረፉ እና ኃይላቸውን ወደ ስቴፕ መለሱ።

የነነዌ ጦርነት የ602-628 የባይዛንታይን -ሳሳኒድ ጦርነት የመጨረሻ ጦርነት ነበር።በሴፕቴምበር 627 አጋማሽ ላይ ሄራክሊየስ ሳሳኒያን ሜሶፓታሚያን ወረረ በሚያስደንቅ አደገኛ የክረምት ዘመቻ።ክሆስሮው 2ኛ ራህዛድ እሱን ለመግጠም የጦር አዛዥ አድርጎ ሾመው።የሄራክሊየስ ጎክቱርክ አጋሮች በፍጥነት ለቀው ወጡ፣ የራህዛድ ማጠናከሪያዎች ግን በጊዜ አልደረሱም።በተካሄደው ጦርነት ራህዛድ ተገደለ እና የተቀሩት ሳሳናውያን አፈገፈጉ።የባይዛንታይን ድል በኋላ በፋርስ የእርስ በርስ ጦርነት አስከትሏል፣ እና ለተወሰነ ጊዜ (ምስራቅ) የሮማን ግዛት በመካከለኛው ምስራቅ ወደነበረው ጥንታዊ ድንበሮች መልሷል።የሳሳኒያ የእርስ በርስ ጦርነት የሳሳኒያን ኢምፓየር በከፍተኛ ሁኔታ አዳክሞታል, ይህም የፋርስን እስላማዊ ወረራ አስተዋፅዖ አድርጓል.

የ628-632 የሳሳኒያ የእርስ በርስ ጦርነት፣ እንዲሁም ሳሳኒያን ኢንተርሬግኑም በመባል የሚታወቀው የሳሳኒያ ንጉስ ሖስራው 2ኛ ከተገደለ በኋላ በተለያዩ አንጃዎች ባላባቶች በተለይም በፓርቲያን (ፓህላቭ) አንጃ፣ በፋርስ (ፓርሲግ) መካከል የተነሳ ግጭት ነበር። ክፍል፣ የኒምሩዚ ክፍል፣ እና የጄኔራል ሻህርባራዝ ክፍል።የገዥዎች ፈጣን ለውጥ እና የክፍለ ሃገር ባለይዞታነት ሃይል መጨመር ግዛቱን የበለጠ አሳንሶታል።በ 4 ዓመታት እና በ 14 ተከታታይ ነገሥታት ውስጥ የሳሳኒያ ኢምፓየር በከፍተኛ ሁኔታ ተዳክሟል, እና የማዕከላዊው ባለስልጣን ኃይል በጄኔራሎቹ እጅ ውስጥ ገብቷል, ይህም ለመውደቁ አስተዋፅዖ አድርጓል.

በአረቢያ የሙስሊሞች መነሳት በፋርስ ታይቶ በማይታወቅ ፖለቲካዊ፣ማህበራዊ፣ኢኮኖሚያዊ እና ወታደራዊ ድክመቶች ጋር ተገጣጠመ።በአንድ ወቅት ትልቅ የዓለም ኃያል መንግሥት የነበረው የሳሳኒድ ኢምፓየር ከባይዛንታይን ኢምፓየር ጋር ጦርነት ከጀመረ በኋላ የሰውና ቁሳዊ ሀብቱን አሟጦ ነበር።በ628 ንጉስ ክሆስሮው 2ኛ ከተገደለ በኋላ የሳሳኒድ ግዛት ውስጣዊ የፖለቲካ ሁኔታ በፍጥነት እያሽቆለቆለ ሄዷል። በመቀጠልም በሚቀጥሉት አራት አመታት ውስጥ አስር አዲስ የይገባኛል ጥያቄ አቅራቢዎች በዙፋን ላይ ተቀምጠዋል።ከ628–632 የሳሳኒድ የእርስ በርስ ጦርነት ተከትሎ ግዛቱ የተማከለ አልነበረም።የአረብ ሙስሊሞች የሳሳኒድ ግዛትን ለመጀመሪያ ጊዜ ያጠቁት በ633፣ ኻሊድ ኢብኑል ወሊድ መስጶታሚያን በወረረ ጊዜ የሳሳኒድ ግዛት የፖለቲካ እና የኢኮኖሚ ማዕከል ነበረች።ኻሊድን በሌቫንት ወደሚገኘው የባይዛንታይን ግንባር መሸጋገሩን ተከትሎ ሙስሊሞች በሣሳኒድ የመልሶ ማጥቃት ይዞታቸውን አጥተዋል።ሁለተኛው የሙስሊሞች ወረራ በ636 የጀመረው በሰዓድ ኢብኑ አቢ ዋቃስ መሪነት በአልቃዲሲያ ጦርነት የተቀዳጀው ቁልፍ ድል ከዛሬይቱ ኢራን በስተ ምዕራብ የሳሳኒድ ቁጥጥር በቋሚነት እንዲያበቃ አድርጓል።ለሚቀጥሉት ስድስት ዓመታት፣ የዛግሮስ ተራሮች፣ የተፈጥሮ መከላከያ፣ በራሺዱን ካሊፋቴ እና በሳሳኒድ ኢምፓየር መካከል ያለውን ድንበር አመልክቷል።እ.ኤ.አ. በ642 የሙስሊሞች ከሊፋ የነበረው ዑመር ኢብኑል ኸጣብ በራሺዱን ጦር ሙሉ በሙሉ የፋርስን ወረራ አዘዘ፣ ይህም በ 651 የሳሳኒድ ኢምፓየርን ሙሉ በሙሉ ወረረ። ከጥቂት ሺህ ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ከምትገኘው መዲና በመምራት ላይ። ርቆ፣ ኡመር ፋርስን በፍጥነት መውረር፣ በተቀናጀ፣ ባለ ዘርፈ ብዙ ጥቃቶች፣ የእርሱ ታላቅ ድል ሆነ፣ ይህም ታላቅ ወታደራዊ እና የፖለቲካ ስትራቴጂስት ሆኖ እንዲታወቅ አስተዋጽኦ አድርጓል።እ.ኤ.አ. በ 644 ፋርስን በአረብ ሙስሊሞች ሙሉ በሙሉ ከመውሰዱ በፊት ዑመር በአቡ ሉሉአ ፊሩዝ በተባለ የፋርስ የእጅ ባለሙያ ተገደለ በጦርነት ተይዞ በባርነት ወደ አረብ ሀገር አመጣ።እ.ኤ.አ. በ 651 ፣ አብዛኛዎቹ የኢራን ምድር የከተማ ማእከሎች ፣ ከካስፒያን ግዛቶች (ታባሪስታን እና ትራንስሶሺያና) በስተቀር ፣ በአረብ ሙስሊም ኃይሎች ቁጥጥር ስር ወድቀዋል ።ብዙ አከባቢዎች ከወራሪዎች ጋር ተዋጉ;ምንም እንኳን አረቦች በአብዛኛዎቹ የሀገሪቱ ክፍሎች ላይ የበላይነታቸውን ቢመሰረቱም ፣ ብዙ ከተሞች የአረብ ገዥዎቻቸውን በመግደል ወይም የጦር ሰፈሮቻቸውን በማጥቃት በአመፅ ተነስተዋል።በመጨረሻም የአረብ ወታደራዊ ሃይሎች የኢራንን ሽምቅ ተዋጊዎች በመደምሰስ ሙሉ እስላማዊ ቁጥጥርን ጣሉ።የኢራንን እስላምነት ቀስ በቀስ እና በተለያዩ መንገዶች ማበረታቻ ነበር ለዘመናት አንዳንድ ኢራናውያን ፈጽሞ ወደ ሀይማኖታቸው የማይመለሱ እና የዞራስትሪያን ቅዱሳት መጻህፍት የተቃጠሉበት እና ቀሳውስቱ የተገደሉባቸው ጉዳዮች በተለይም የሃይል ተቃውሞ ባጋጠማቸው አካባቢዎች።

የአልቃዲሲያ ጦርነት የተካሄደው በራሺዱን ኸሊፋነት እና በሳሳኒያ ግዛት መካከል ነው።ይህ የሆነው በመጀመሪያዎቹ የሙስሊም ወረራዎች ወቅት ሲሆን ሙስሊሞች ፋርስን በወረሩበት ወቅት ለራሺዱን ጦር ወሳኝ ድል አስመዝግቧል።የራሺዱን ጥቃት በቃዲሲያህ በህዳር 636 እንደተፈጸመ ይታመናል።በወቅቱ የሳሳኒያ ጦር በሮስታም ፋሮክዛድ ይመራ ነበር, እሱም በጦርነቱ ወቅት በእርግጠኝነት ባልታወቀ ሁኔታ ሞተ.በአካባቢው የሳሳኒያ ጦር ውድቀት በኢራናውያን ላይ ወሳኝ የሆነ የአረቦች ድል እና የዘመናችን ኢራቅን ወደ ራሺዱን ኸሊፋነት ያቀፈ ግዛት እንዲቀላቀል አድርጓል።በኋላ ላይ የሳሳኒያን የአሶሪስታን ግዛት ወረራ ለማድረግ የዓረቦች ቃዲሲያህ ስኬት ቁልፍ ነበር፣ እና በጃሉላ እና በናሃቫንድ ላይ ትልቅ ተሳትፎ ተደረገ።ጦርነቱ በሳሳኒያ ኢምፓየር እና በባይዛንታይን ኢምፓየር መካከል ጥምረት መመስረቱን ተከትሎ የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሄራክሊየስ የልጅ ልጁን ማንያንን ከሳሳኒያው ንጉሥ ይዝዴገርድ ሣልሳዊ ጋር በማግባት የሕብረቱ ምልክት ነው ተብሏል።

የነሃቫንድ ጦርነት የተካሄደው በ642 በራሺዱን ሙስሊም ሃይሎች በካሊፋ ኡመር እና በሳሳኒያ የፋርስ ጦር በንጉስ ይዝዴገርድ 3ኛ መሪነት ነው።ይዝዴገርድ ወደ ሜርቭ አካባቢ አመለጠ፣ ነገር ግን ሌላ ከፍተኛ ጦር ማፍራት አልቻለም።ለራሺዱን ኸሊፋነት ድል ነበር እናም ፋርሳውያን ስፓሃን (ኢስፋሃንን) ጨምሮ በዙሪያው ያሉትን ከተሞች አጥተዋል።የቀድሞዎቹ የሳሳኒድ አውራጃዎች ከፓርቲያን እና ከኋይት ሁን መኳንንት ጋር በመተባበር፣ ከካስፒያን ባህር በስተደቡብ ባለው ክልል ውስጥ ለአንድ ምዕተ-አመት ያህል ተቃውመዋል፣ ምንም እንኳን የራሺዱን ካሊፋነት በኡማያውያን እንደተተካ፣ በዚህም የሳሳኒድ የፍርድ ቤት ዘይቤዎችን፣ የዞራስተር ሃይማኖትን እና የፋርስ ቋንቋ.

በኒሃዋንድ የደረሰውን ሽንፈት ሲሰማ፣ያዝዴገርድ ከፋሩክዛድ እና አንዳንድ የፋርስ መኳንንት ወደ መሀል አገር ወደ ምስራቅ ኮራሳን ግዛት ሸሹ።ያዝዴገርድ በ651 መገባደጃ ላይ በሜርቭ በአንድ ሚለር ተገደለ። ልጆቹ ፔሮዝ እና ባህራም ወደ ታንግ ቻይና ሸሹ።አንዳንድ መኳንንት በመካከለኛው እስያ ሰፍረዋል፣ በዚያም የፋርስ ባህልና ቋንቋ በእነዚያ ክልሎች እንዲስፋፋ እና የሳሳኒድ ወጎችን ለማደስ የፈለገ የሳማኒድ ሥርወ መንግሥት የመጀመሪያው የኢራን እስላማዊ ሥርወ መንግሥት እንዲመሠረት ከፍተኛ አስተዋጽኦ አበርክተዋል።የሳሳኒድ ኢምፓየር ድንገተኛ ውድቀት የተጠናቀቀው በአምስት ዓመታት ጊዜ ውስጥ ብቻ ሲሆን አብዛኛው ግዛቱ ወደ እስላማዊ ከሊፋነት ተዋጠ።ይሁን እንጂ ብዙ የኢራን ከተሞች ወራሪዎችን በተደጋጋሚ በመቃወም ተዋግተዋል።እስላማዊ ከሊፋዎች እንደ ሬይ፣ ኢስፋሃን እና ሃማዳን ባሉ ከተሞች የተነሳውን አመጽ ደጋግመው አፍነዋል።የአካባቢው ህዝብ መጀመሪያ ላይ እስልምናን እንዲቀበል ብዙም ጫና አልተደረገበትም፣ የሙስሊሙ መንግስት የዲህሚ ተገዢ ሆነው በመቆየት እና ጂዝያ እየከፈሉ ነበር።በተጨማሪም አሮጌው ሳሳኒድ "የመሬት ግብር" (በአረብኛ ካራጅ በመባል ይታወቃል) እንዲሁ ተቀባይነት አግኝቷል.ኸሊፋ ኡመር መሬቱ ሊሸከመው ከሚችለው በላይ ከሆነ ለመፍረድ አልፎ አልፎ ኮሚሽኑን አቋቁሞ ግብርን ይቃኝ ነበር ተብሏል።

የሳሳኒያ ግዛት ተጽእኖ ከወደቀ በኋላ ከረጅም ጊዜ በኋላ ቀጥሏል.ንጉሠ ነገሥቱ ከመውደቁ በፊት በነበሩት በርካታ ንጉሠ ነገሥታት መሪነት የፋርስ ህዳሴን አግኝቶ አዲስ ለተቋቋመው የእስልምና ሃይማኖት ሥልጣኔ ኃያል ኃይል ይሆናል።በዘመናዊው ኢራን እና በኢራኖስፌር ክልሎች የሳሳኒያን ዘመን የኢራን ስልጣኔ ከፍተኛ ነጥብ ተደርጎ ይወሰዳል።በአውሮፓየሳሳኒያ ባህል እና ወታደራዊ መዋቅር በሮማውያን ስልጣኔ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል.የሮማውያን ሠራዊት መዋቅር እና ባህሪ በፋርስ ጦርነት ዘዴዎች ተጎድቷል.በተሻሻለው መልኩ፣ የሮማ ኢምፔሪያል አውቶክራሲ በሴሲፎን የሚገኘውን የሳሳኒያ ፍርድ ቤት ንጉሣዊ ሥነ ሥርዓቶችን አስመስሎ ነበር፣ እና እነዚያም በተራው በመካከለኛው ዘመን እና በዘመናዊው አውሮፓ ፍርድ ቤቶች የሥርዓት ወጎች ላይ ተፅእኖ ነበራቸው።በአይሁድ ታሪክበአይሁድ ታሪክ ውስጥ ያሉ አስፈላጊ እድገቶች ከሳሳኒያ ግዛት ጋር የተቆራኙ ናቸው።የባቢሎናዊው ታልሙድ በሦስተኛው እና በስድስተኛው ክፍለ ዘመን መካከል በሳሳኒያ ፋርስ የተዋቀረ ሲሆን ዋና ዋና የአይሁድ የትምህርት አካዳሚዎች በሱራ እና ፑምቤዲታ ተመስርተው ለአይሁድ ምሁርነት የማዕዘን ድንጋይ ሆነዋል።በህንድ ውስጥየሳሳኒያ ኢምፓየር ውድቀት እስልምና ዞራስትሪዝምን እንደ የኢራን ዋና ሃይማኖት ቀስ በቀስ እንዲተካ አደረገው።ብዙ ቁጥር ያላቸው ዞራስትራውያን ከእስላማዊ ስደት ለማምለጥ መሰደድን መርጠዋል።Qissa-i ሳንጃን እንዳለው ከሆነ ከእነዚህ ስደተኞች መካከል አንዱ የድሮውን ልማዶቻቸውን እንዲጠብቁ እና እምነታቸውን እንዲጠብቁ የበለጠ ነፃነት በተፈቀደላቸው በአሁኑ ጉጃራትህንድ ውስጥ አረፉ።የእነዚያ የዞራስትራውያን ዘሮች በህንድ እድገት ውስጥ ትንሽ ነገር ግን ጉልህ ሚና ይጫወታሉ።ዛሬ በህንድ ውስጥ ከ70,000 በላይ ዞራስትራውያን አሉ።