አባሲድ ኸሊፋ

የአባሲድ አብዮት፣ እንዲሁም የጥቁር ልብስ የወንዶች ንቅናቄ ተብሎ የሚጠራው፣ የኡመያ ኸሊፋነት (661-750 እዘአ) በእስልምና ታሪክ መጀመሪያ ከነበሩት አራት ዋና ዋና ከሊፋዎች ሁለተኛው፣ በሦስተኛው የአባሲድ ኸሊፋነት (እ.ኤ.አ. 750-1517 ዓ.ም.)የእስልምና ነብዩመሐመድ ከሞቱ ከሶስት አስርት አመታት በኋላ እና ከራሺዱን ኸሊፋነት በኋላ ወደ ስልጣን የመጡት ኡመያውያን እጅግ በጣም አረብ ባልሆኑ ህዝቦች ላይ የሚገዛ የአረብ ኢምፓየር ነበሩ።አረብ ያልሆኑ ሰዎች እስልምናን ቢቀበሉም ባይሆኑም እንደ ሁለተኛ ዜጋ ይታዩ ነበር፣ እና ይህ የእምነት እና የጎሳ ልዩነት መከፋፈሉ በመጨረሻ የኡመውያዎችን መገለል ፈጠረ።የአባሲድ ቤተሰብ የመሐመድ አጎት ከሆነው ከአል-አባስ ዘሮች ነን ብለው ነበር።አብዮቱ በመሠረቱ የአረብ ኢምፓየር ፍጻሜ እና በመካከለኛው ምሥራቅ ይበልጥ ሁሉን አቀፍ የሆነ የብዙ ብሔረሰቦች መንግሥት መጀመሩን አመልክቷል።በታሪክ ውስጥ በነበሩበት ጊዜ በደንብ ከተደራጁ አብዮቶች አንዱ እንደሆነ ሲታወስ፣ የሙስሊሙን ዓለም ትኩረት ወደ ምስራቅ አቅጣጫ ቀይሯል።

እ.ኤ.አ. ጥር 25 ቀን 750 የዛብ ጦርነት የኡመያ ኸሊፋነት ፍጻሜ እና የአባሲድ ስርወ መንግስት ጅምር ሲሆን እስከ 1517 የቀጠለ ሲሆን ከኡመያ ኸሊፋ ማርዋን 2ኛ ጋር የተፋጠጡት አባሲዶች ከሺዓ ፣ከዋሪጅ እና ከኢራቅ ጦር ጋር ነበሩ።የኡመውያ ጦር በቁጥር ብልጫ እና ልምድ ቢኖረውም ከዚህ ቀደም የተሸነፉ ሽንፈቶችን ተከትሎ ሞራሉ ዝቅተኛ ነበር።የአባሲዶች ጦር ግን ከፍተኛ ተነሳሽነት ነበረው።በጦርነቱ ወቅት አባሲዶች የኡመውያ ፈረሰኞችን ወታደር በመቃወም የጦር ግንብ ዘዴ ተጠቀሙ።የኡመውያ ጦር በከፍተኛ ሁኔታ በመሸነፍ ከብዙ ወታደሮች ጋር ሁከትና ብጥብጥ ተፈጠረ ወይ በአባሲዶች ተገድሏል ወይም በታላቁ የዛብ ወንዝ ሰጠመ።ከጦርነቱ በኋላ ዳግማዊ ማርዋን ሌቫንትን አቋርጦ ሸሽቷል ነገር ግን በመጨረሻበግብፅ ተገደለ።የእሱ ሞት እና የአባሲዶች ድል በመካከለኛው ምሥራቅ የነበረውን የኡመውያ የበላይነት በማብቃት የአባሲድ አገዛዝ ከሳፋህ ጋር እንደ አዲስ ከሊፋ አደረገ።

የታላስ ወይም የአርላክክ ጦርነት በ8ኛው ክፍለ ዘመን በአረቦች እና በቻይና ሥልጣኔዎች መካከል፣ በተለይም በአባሲድ ኸሊፋነት ከአጋሮቹ ከቲቤት ኢምፓየር ጋር፣ ከቻይና ታንግ ሥርወ መንግሥት ጋር የተደረገ ወታደራዊ ግኑኝነት እና ተሳትፎ ነበር።በሐምሌ 751 እ.ኤ.አ. የታንግ እና የአባሲድ ጦር በታላስ ወንዝ ሸለቆ ውስጥ በማዕከላዊ እስያ የሲር ዳሪያን ግዛት ለመቆጣጠር ተገናኙ።የቻይና ምንጮች እንደሚሉት፣ ከበርካታ ቀናት አለመግባባቶች በኋላ፣ በመጀመሪያ ከታንግ ሥርወ መንግሥት ጋር የተቆራኙት የካርሉክ ቱርኮች፣ ወደ አባሲድ አረቦች ከድተው የኃይል ሚዛኑን ጠቁመዋል፣ በዚህም ምክንያት ታንግ ሽንፈትን አስከትሏል።ሽንፈቱ የታንግ ወደ ምዕራብ መስፋፋት ማብቃቱን የሚያሳይ ሲሆን ለሚቀጥሉት 400 ዓመታት ሙስሊም አረብ ትራንስሶሺያናን እንዲቆጣጠሩ አድርጓል።ክልሉን መቆጣጠር ለአባሲዶች ኢኮኖሚያዊ ጠቀሜታ ነበረው ምክንያቱም በሐር መንገድ ላይ ነበር።ከጦርነቱ በኋላ የተማረኩት ቻይናውያን እስረኞች ወረቀት የመሥራት ቴክኖሎጂን ወደ ምዕራብ እስያ አምጥተዋል ተብሏል።

አቡ ጃዕፈር አብደላህ ኢብኑ ሙሐመድ አል-ማንሱር በላቃብ በመባል የሚታወቁት ሁለተኛው የአባሲድ ኸሊፋ ሲሆን ከ754 ዓ.ም. እስከ 775 ዓ.ም የገዛ እና አስ-ሳፋህ ተተካ።የንጉሠ ነገሥቱ ባግዳድ ዋና ማዕከል የሆነችውን የመዲናት አል-ሰላምን 'ክብ ከተማ' በመመሥረት ይታወቃሉ።የዘመናችን የታሪክ ተመራማሪዎች አል-መንሱርን የስርወ መንግስቱን ስርዓት በማረጋጋት እና በማደራጀት ረገድ በነበራቸው ሚና በአለም ታሪክ ውስጥ ከታላላቅ የፖለቲካ መንግስታት አንዱ የሆነው የአባሲድ ኸሊፋ መንግስት መስራች አድርገው ይቆጥሩታል።

አብዱራህማን ቀዳማዊ፣ የተባረረው የኡመያድ ንጉሣዊ ቤተሰብ ልዑል የአባሲድ ኸሊፋነት ስልጣንን ለመቀበል ፈቃደኛ ባለመሆኑ የኮርዶባ ነፃ አሚር ሆነ።እ.ኤ.አ. በ 750 በአባሲዶች የኡመውዮች የከሊፋነት ቦታ በደማስቆ ካጡ በኋላ ለስድስት አመታት ሽሽት ላይ ነበሩ።የስልጣን ቦታውን ለማስመለስ በማሰብ የኡመውያ መንግስትን የተቃወሙትን የአካባቢውን ሙስሊም ገዥዎች በማሸነፍ የተለያዩ የአካባቢውን ፊፈዶች አንድ አሚሬት አደረገ።ነገር ግን ይህ የአል-አንዱለስ በአብዱራህማን መሪነት የመጀመሪያ ውህደት ለመጨረስ ከሃያ አምስት ዓመታት በላይ ፈጅቷል (ቶሌዶ፣ ዛራጎዛ፣ ፓምሎና፣ ባርሴሎና)።

ከኡመውያ ሥርወ መንግሥት ውድቀት በኋላ አባሲዶች የንግሥና ሥልጣናቸውን የሚያመለክት አዲስ ዋና ከተማ ፈለጉ።በሴሳኒድ ዋና ከተማ ክቴሲፎን አቅራቢያ ቦታን መረጡ ፣ ኸሊፋ አል-ማንሱር የባግዳድ ግንባታ በጁላይ 30 ፣ 762 አዘዘ። በባርማኪዶች እየተመራ የከተማዋ አቀማመጥ በጤግሮስ ወንዝ አጠገብ ላላት ስልታዊ አቀማመጥ ፣ የተትረፈረፈ የውሃ አቅርቦት እና ቁጥጥር ተመረጠ። ከግብይት መንገዶች በላይ።የባግዳድ ዲዛይን "የክብ ከተማ" በመባል የሚታወቅ ልዩ ክብ አቀማመጥን በማሳየት በሳሳኒያን የከተማ ፕላን ላይ ተጽእኖ አሳድሯል.ይህ ዲዛይን ቀልጣፋ አስተዳደርና መከላከያን ያመቻች ሲሆን የከተማዋ መሠረተ ልማቶች ፓርኮችን፣ አትክልቶችን እና የላቀ የንፅህና አጠባበቅ ሥርዓትን ጨምሮ ውስብስብነቱን አሳይቷል።ግንባታው በዓለም ዙሪያ መሐንዲሶችን እና ሠራተኞችን ስቧል ፣ ይህም የኮከብ ቆጠራ ጊዜን ለብልጽግና እና እድገት አጽንኦት ሰጥቷል።የባህል ብልጽግና በባግዳድ ይገለጻል፣ ደማቅ የምሽት ህይወት ያለው፣ ለሁሉም ክፍሎች ተደራሽ የሆኑ የህዝብ መታጠቢያዎች፣ እና በ"አረብ ምሽቶች" ውስጥ ያሉ ታሪኮችን የሚያበረታቱ ምሁራዊ ስብሰባዎች።ወደ ኩፋ፣ ባስራ፣ ኩራሳን እና ሶሪያ የሚያመለክቱ በሮች የተሰየሙት የከተማዋ ግንቦች ባግዳድ ከሰፊው እስላማዊ አለም ጋር ያለውን ግንኙነት ያመለክታሉ።በከተማው እምብርት ላይ ያለው ወርቃማው በር ቤተ መንግስት በአስተዳደራዊ እና በመኖሪያ ሕንፃዎች የተከበበውን የከሊፋ ኃይል እና የቅንጦት ሁኔታ ያመለክታል.ከጊዜ ወደ ጊዜ ለውጦች ቢደረጉም፣ የቤተ መንግሥቱን ውሎ አድሮ ጥቅም ላይ ማዋልን ጨምሮ፣ ባግዳድ የእስልምና ባህላዊ እና ፖለቲካዊ ከፍታ ምልክት ሆና ቆይታለች።የከተማዋ ፕላን እና አርክቴክቸር የእስላማዊ፣ የፋርስ እና ከእስልምና በፊት የነበሩ ተፅዕኖዎችን ያንፀባርቃል፣ መስራቾቿ ከተለያየ ዳራ የተውጣጡ ባለሙያዎችን በመቅጠር የአባሲድ ስርወ መንግስት ምኞት እና ራዕይ ማሳያ የሚሆን ዋና ከተማ ፈጥረዋል።

ሀሩን አል-ረሺድ አምስተኛው የአባሲድ ኸሊፋ ነበር።ከ 786 እስከ 809 ድረስ ገዝቷል, በተለምዶ የእስልምና ወርቃማ ዘመን መጀመሪያ ተደርጎ ይቆጠር ነበር.ሃሩን በአሁኗ ኢራቅ በባግዳድ ውስጥ ቤይት አል ሂክማ ("የጥበብ ቤት") የተባለውን አፈ ታሪክ ቤተ መፃህፍት አቋቁሞ ባግዳድ በአገዛዙ ጊዜ የአለም የእውቀት፣ የባህል እና የንግድ ማዕከል ሆና ማደግ ጀመረች።በአገዛዙ ጊዜ የአባሲድ ኸሊፋን ለመመስረት ወሳኝ ሚና የተጫወቱት የባርማኪድስ ቤተሰብ ቀስ በቀስ እየቀነሰ ሄደ።እ.ኤ.አ. በ 796 ፍርድ ቤቱን እና መንግስቱን ወደ ራቃ በአሁኗ ሶሪያ አዛወረ።በ 799 ሃሩንን ወዳጅነት ለማቅረብ የፍራንካውያን ተልእኮ መጣ። ሃሩን ከመልእክተኞቹ ጋር ወደ ሻርለማኝ ፍርድ ቤት ሲመለሱ የተለያዩ ስጦታዎችን ልኳል። ሰዓት አንድ ሰዓት ደርሷል ።የአንድ ሺህ አንድ ሌሊት ልብ ወለድ ክፍሎች በሃሩን ፍርድ ቤት ተቀምጠዋል እና አንዳንድ ታሪኮቹ ሀሩንን ያካትታል።

በ 794-795 እዘአ ባግዳድ በአባሲድ ዘመን በዓለም የመጀመሪያው የተቀዳ የወረቀት ፋብሪካ ሲቋቋም በአካባቢው ምሁራዊ መነቃቃትን ያሳያል።በ 8 ኛው ክፍለ ዘመን ወደ መካከለኛው እስያ የወረቀት መግቢያ በሰነድ ተዘግቧል ፣ ግን ምንጩ በእርግጠኝነት አይታወቅም።የ11ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የፋርስ ታሪክ ምሁር አል-ታሊቢ በ751 ዓ.ም በታላስ ጦርነት የተማረኩት ቻይናውያን እስረኞች የወረቀት ማምረቻን ወደ ሳርካንድ ማስተዋወቃቸውን ተናግሯል፣ ምንም እንኳን ይህ ዘገባ አወዛጋቢ የሆነው የወቅቱ የአረብ ምንጮች ባለመኖሩ እና ከተዘረዘሩት እስረኞች መካከል ወረቀት ሰሪዎች ባለመኖራቸው ምክንያት ነው።በቻይንኛ ምርኮኛ ዱ ሁዋን።በ10ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከባግዳድ የመጣው አል ናዲም ፣ ቻይናውያን የእጅ ባለሞያዎች በኮራሳን ውስጥ ወረቀት ሠርተው እንደነበር ጠቅሷል ፣ይህም የኩራሳኒ ወረቀት መኖሩን ይጠቁማል ፣ይህም ከኡማያ ወይም ከአባሲድ ዘመን ጋር ይለያያል።ምሁር ጆናታን ብሉም በቻይናውያን እስረኞች መካከል ያለውን ቀጥተኛ ግንኙነት እና በመካከለኛው እስያ የወረቀት መምጣትን ይከራከራሉ, ይህም ከ 751 ዓ.ም በፊት ወረቀት በሳማርካንድ መኖሩን የሚያሳዩ የአርኪኦሎጂ ግኝቶችን በመጥቀስ ይከራከራሉ.በቻይና እና በመካከለኛው እስያ መካከል ያለው የወረቀት ቴክኒኮች እና ቁሳቁሶች ልዩነት የቻይናውያን መግቢያ ትረካ ዘይቤያዊ ነው.ከእስልምና ወረራ በፊት በቡድሂስት ነጋዴዎች እና መነኮሳት ተጽእኖ ስር የነበረው የመካከለኛው እስያ የወረቀት ስራ እንደ ጨርቅ ያሉ ቆሻሻዎችን በመጠቀም ከቻይና ዘዴ ተለያየ።የእስልምና ሥልጣኔ በመካከለኛው ምስራቅ ከ 8ኛው ክፍለ ዘመን በኋላ የወረቀት ቴክኖሎጂን በማሰራጨት የአርመን እና የጆርጂያ ገዳማትን በ981 ዓ.ም እና በመጨረሻም አውሮፓ እና ከዚያም በላይ በማድረስ ወሳኝ ሚና ተጫውቷል።"ሪም" የወረቀት ቅርቅብ የሚለው ቃል፣ ከአረብኛ 'ሪዝማ' የተወሰደ፣ የዚህ ትሩፋት ታሪካዊ ምስክር ነው።

ዙበይዳህ ቢንት ጃዕፈር ኢብኑ መንሱር ወደ መካ አምስተኛው የሐጅ ጉዞ ላይ፣ ድርቅ ህዝቡን እንዳወደመ እና የዘምዘምን ጉድጓድ ወደ ጎርፍ እንዳደረገው አይታለች።ጉድጓዱ እንዲጠለቅ አዘዘች እና ከ2 ሚሊዮን ዲናር በላይ ወጪ በማድረግ የመካ እና አካባቢው የውሃ አቅርቦትን ለማሻሻል አወጣች።ይህም ከሁነይን ምንጭ በስተምስራቅ 95 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የሚገኘውን የውሃ ማስተላለፊያ መስመር ግንባታን እንዲሁም ታዋቂውን "የዙበይዳ ምንጭ" በአረፋ ሜዳ ላይ በሐጅ ስነ ስርዓት ላይ መገንባቱን ያጠቃልላል።መሐንዲሶቿ ስለ ወጪው ሲያስጠነቅቋት, የቴክኒክ ችግሮች አይጨነቁም, እሷም ሥራውን ለመወጣት እንደቆረጠች መለሰች "ኢብኑ ካሊካን እንደዘገበው "እያንዳንዱ የፒክክስ ምት አንድ ዲናር ሊወጣ ነበር."እንዲሁም በኩፋ እና በመካ መካከል ባለው የ ዘጠኝ መቶ ማይል በረሃ ላይ ያለውን የሃጃጅ መንገድ አሻሽላለች።መንገዱ አስፋልት ተጠርጓል እና ከድንጋይ ተጠርጓል እና በየተወሰነ ጊዜ የውሃ ማጠራቀሚያዎችን ሰበሰበች።የውሃ ታንከሮቹ አልፎ አልፎ ሰዎችን ከሚያሰጥሙ አውሎ ነፋሶች ትርፍ የዝናብ ውሃን ያዙ።

እ.ኤ.አ. በ800 የአባሲዱ ኸሊፋ ሃሩን አል-ራሺድ ከበኑ ተሚም ጎሳ የኩራሳኒያ አረብ አዛዥ የሆነውን ልጅ ኢብራሂምን 1 ኢብኑል አግላብን የኢፍሪቂያ ውርስ አሚር አድርጎ ሾመው በውድቀቱ ወቅት በዚያ ክፍለ ሀገር ለነበረው ስርዓት አልበኝነት ምላሽ ይሰጣል። የሙሃላቢዶች።በዛን ጊዜ ምናልባት 100,000 አረቦች በኢፍሪቂያ ይኖሩ ነበር፣ ምንም እንኳን በርበሮች አሁንም ከፍተኛውን ቁጥር ይይዛሉ።ኢብራሂም ምስራቃዊ አልጄሪያን፣ ቱኒዚያን እና ትሪፖሊታኒያን የሚያጠቃልል አካባቢ መቆጣጠር ነበረበት።ምንም እንኳን ከስም በቀር ምንም እንኳን የሱ ስርወ መንግስት የአባሲድ የበላይ ገዢነት እውቅና መስጠቱን አላቆመም።አግላቢዶች ለአባሲድ ኸሊፋ አመታዊ ግብር ይከፍሉ ነበር እና በጁምዓ ሰላት ላይ በኹጥባ ላይ ሱዘራንነታቸው ተጠቅሷል።

በ801 ቲቤታውያን በርካታ የከሊፋ ጦርን በመያዝ በምስራቃዊ ድንበር ላይ እንዲያገለግሉ ያስገደዷቸው ይመስላል።የአባሲድ ጦር የበላይነቱን መያዝ ጀመረ እና የካቡል የቲቤት አስተዳዳሪ ለካሊፋነት ተገዝቶ ሙስሊም ሆነ በ 812 ወይም 815 ኸሊፋው ከዛም ከካሽሚር ወደ ምሥራቅ ቢመታም በቲቤታውያን ቁጥጥር ስር ዋለ።

የባርማኪድ ቤተሰብ በኡመውያዎች እና በአስ-ሳፋህ ላይ የአባሲዶች አመጽ ደጋፊ ነበር።ይህም ለካሊድ ቢን ባርማክ ትልቅ ተጽእኖ ፈጠረለት እና ልጁ ያህያ ኢብን ካሊድ (እ.ኤ.አ.)የያህያ ልጆች አል-ፋድል እና ጃዕፈር (767–803) ሁለቱም በሀሩን ስር ከፍተኛ ቢሮዎችን ያዙ።ብዙ ባርማኪዶች የሳይንስ ደጋፊዎች ነበሩ፣ ይህም የኢራን ሳይንስ እና ስኮላርሺፕ ወደ እስላማዊው የባግዳድ እና ከዚያም በላይ እንዲስፋፋ ከፍተኛ እገዛ አድርጓል።እንደ ጀቢር እና ጀብሪል ኢብኑ ቡኽቲሹ ያሉ ሊቃውንትን ደግፈዋል።በባግዳድ የመጀመሪያውን የወረቀት ፋብሪካ በማቋቋምም እውቅና ተሰጥቷቸዋል።በእነዚያ ጊዜያት የባርማኪዶች ኃይል በሺህ እና አንድ ሌሊት መፅሃፍ ውስጥ ተንጸባርቋል ቫዚየር ጃፋር በተለያዩ ታሪኮች ውስጥ ይታያል, እንዲሁም "የባርሜሳይድ በዓል" የሚለውን አገላለጽ ያስከተለ ተረት ተረት ተረት ተረትቷል.እ.ኤ.አ. በ 803 ቤተሰቡ በሃሩን አል-ራሺድ ፊት ሞገስ አጥቷል እና ብዙ አባላቱ ታስረዋል።

የክራስሶስ ጦርነት በነሀሴ 804 በባይዛንታይን በንጉሠ ነገሥት ኒኬፎሮስ 1 (ር. 802-811) እና በኢብራሂም ኢብኑ ጅብሪል የሚመራው የአባሲድ ጦር መካከል የተካሄደው በአረብ – የባይዛንታይን ጦርነቶች የተደረገ ጦርነት ነበር።በ 802 የኒኬፎሮስ መቀላቀል በባይዛንቲየም እና በአባሲድ ኸሊፋ መካከል ጦርነት እንደገና እንዲጀመር አድርጓል።እ.ኤ.አ. በ 804 የበጋ ወቅት መጨረሻ ላይ አባሲዶች ለተለመደው ወረራ የባይዛንታይን ትንሹን እስያ ወረሩ እና ኒኬፎሮስ እነሱን ለማግኘት ተነሳ።እሱ ግን በክራሶስ ተገረመ እና በጣም በመሸነፍ ከራሱ ህይወት ጋር ብቻ አመለጠ።ከዚያ በኋላ የእርቅና የእስረኞች ልውውጥ ተዘጋጅቷል።ምንም እንኳን ቢሸነፍም፣ እና በሚቀጥለው አመት ከፍተኛ የአባሲዶች ወረራ፣ ኒቄፎሮስ በከሊፋው ምስራቃዊ ግዛቶች ችግሮች አባሲዶችን ሰላም እስኪያጠናቅቁ ድረስ ጸንተዋል።

በእስላማዊው ዓለም ውስጥ የሕክምና ሳይንስ እድገት በ 7 ኛው ክፍለ ዘመን እንደ ተንቀሳቃሽ እንክብካቤ ክፍሎች በጀመረው የቢማሪስታን ወይም ሆስፒታሎች መመስረት እና ዝግመተ ለውጥ ጉልህ እድገቶችን አሳይቷል።እነዚህ ክፍሎች፣ በመጀመሪያ በራፋይዳህ አል-አሳልሚያ የተጀመሩት፣ በገጠር አካባቢዎች እንክብካቤን ለመስጠት የተነደፉ ናቸው፣ በመጨረሻም ከ8ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ እንደ ባግዳድ፣ ደማስቆ እና ካይሮ ባሉ ትላልቅ ከተሞች ወደሚገኙ ቋሚ ሆስፒታሎች ተቀየሩ።የመጀመሪያው ቢማሪስታን የተቋቋመው በ 706 በደማስቆ ሲሆን ሌሎችም በፍጥነት በዋና ዋና የእስልምና ማእከላት በመከተል እንደ የፈውስ ቦታ ብቻ ሳይሆን ዘር ፣ ሀይማኖት እና ማህበራዊ ደረጃ ሳይለይ ለሁሉም እስላማዊ የመንከባከብ ስነምግባርን ያቀፈ ተቋም ሆኖ አገልግሏል።የመጀመሪያው የታወቀ አጠቃላይ ሆስፒታል የተቋቋመው በ 805 በባግዳድ ሲሆን ይህም በካሊፋ ሀሩን አል-ራሺድ እና በቫይዘሩ በያህያ ኢብን ኻሊድ አነሳሽነት ነው።ምንም እንኳን የዚህ ፋሲሊቲ የታሪክ መዛግብት ውስን ቢሆንም የመሠረታዊ ሞዴሉ ተከታይ ሆስፒታሎች እንዲፈጠሩ አነሳስቷል።በ1000 ባግዳድ ተጨማሪ አምስት ሆስፒታሎችን በማካተት የህክምና መሠረተ ልማቷን አስፋፍታ ነበር።በባግዳድ የሚገኘው ይህ አቅኚ ሆስፒታል በመላው እስላማዊው ዓለም አዲስ በተገነቡ ሆስፒታሎች ለተመሰለው ድርጅታዊ ዲዛይን ምሳሌ ነው።ቢማሪስታኖች የአእምሮ ጤና አገልግሎቶችን ጨምሮ አጠቃላይ እንክብካቤ በመሆናቸው እና ሙሉ በሙሉ እስኪያገግሙ ድረስ በእንክብካቤ ቆይታ ላይ ምንም ገደቦች አልነበራቸውም።በንጽህና እና በሙያዊ ስነ-ምግባር ላይ በእስልምና አስተምህሮዎች ላይ ተጽእኖ በማሳደር ከፍተኛ ደረጃቸውን የጠበቁ የንጽህና እና የታካሚ እንክብካቤን በተላበሱ ባለሙያዎች የተገጠሙ ጥሩ ትጥቅ ነበራቸው።በነዚህ ሆስፒታሎች ውስጥ ትምህርት ወሳኝ ሚና ተጫውቷል፣የህክምና ማሰልጠኛ እና የእውቀት ማሰራጫ ማዕከል በመሆን ተማሪዎች ልምድ ባላቸው ሀኪሞች ቁጥጥር ስር ተግባራዊ ልምድ ያገኙ።ለሐኪሞች የፈቃድ ፈተናዎች በ 10 ኛው ክፍለ ዘመን ተጀምረዋል, ይህም ብቃት ያላቸው ግለሰቦች ብቻ መድሃኒት ሊለማመዱ ይችላሉ.የሕክምና ጽሑፎችን ከግሪክ፣ ሮማን እና ሌሎች ወጎች ወደ አረብኛ መተርጎሙ ለዕውቀት መሠረቱ ጉልህ አስተዋፅዖ አድርጓል፣ በዘመናዊው ጊዜ የሕክምና ልምምድ እና ትምህርት ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል።በእነዚህ ሆስፒታሎች ውስጥ ያሉ ድርጅታዊ አወቃቀሮች የተራቀቁ ሲሆን ለተለያዩ ልዩ ሙያዎች ዲፓርትመንቶች፣ የአስተዳደር ሰራተኞች እና ኦፕሬሽኖች በቀን 24 ሰአታት እስከ 10ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ ይሰራሉ።የሕክምና አገልግሎቶች ለሁሉም ሰው ተደራሽ መሆናቸውን በማረጋገጥ በበጎ አድራጎት ስጦታዎች ላይ ተመርኩዘዋል።ኢስላሚክ ሆስፒታሎች የላቀ የህክምና እውቀትና ልምምድ ብቻ ሳይሆን ለዘመናዊ የሆስፒታል ስርዓቶች መሰረት ጥለዋል ይህም ለሁሉም እንክብካቤ እና በህክምና ተቋማት ውስጥ ያለውን የትምህርት ውህደት አጽንኦት ሰጥቷል.

አራተኛው ፊቲና ወይም ታላቁ የአባሲድ የእርስ በርስ ጦርነት (809-827 እዘአ) በአባሲድ ከሊፋነት ላይ በአል-አሚን እና በአል-ማሙን መካከል በከሊፋ ሀሩን አል-ረሺድ ልጆች መካከል የተከታታይ ግጭት ነበር።በ 809 ሃሩን ሲሞት አል-አሚን በባግዳድ ተተካ፣ አል-ማሙን ደግሞ የኩራሳን ገዥ ሆኖ ተሾመ፣ ይህ ዝግጅት ብዙም ሳይቆይ ውጥረት ፈጠረ።አል-አሚን የአል-ማሙንን አቋም ለመናድ እና የራሱን ወራሽ ለማስመሰል ያደረገው ሙከራ ግልፅ ግጭት አስከተለ።በጀነራል ጣሂር ኢብኑ ሁሰይን የሚመራው የአል-ማሙን ጦር በ811 የአል-አሚንን ጦር በማሸነፍ በ813 ባግዳድን በመቆጣጠር የአል-አሚን መገደል እና አል-ማሙንን ከሊፋ አድርጎ ወጣ።ነገር ግን አል-ማሙን በኩራሳን መቆየትን መረጠ፣ ይህም ከፖሊሲዎቹ እና ከአሊድ ተተኪነት ጋር ተዳምሮ የባግዳድ ልሂቃንን ያገለለ እና በከሊፋው ላይ ሰፊ ብጥብጥ እና የአካባቢ አመጾችን አስነስቷል።ይህ ወቅት የአካባቢው ገዥዎች መነሳታቸው እና የአሊድ አመጽ መፈንዳቱ ተመልክቷል።ግጭቱ በአባሲድ ግዛት ውስጥ ጥልቅ ውጥረትን አንጸባርቋል፣ ይህም የአረብ- ፋርስ ተለዋዋጭነት፣ የወታደራዊ እና የአስተዳደር ልሂቃን ሚና እና የመተካካት ልምዶችን ጨምሮ።የእርስ በርስ ጦርነቱ አል-ማሙን በ819 ወደ ባግዳድ በመመለሱ እና የማዕከላዊ ስልጣንን ቀስ በቀስ በማረጋገጥ ተጠናቀቀ።ውጽኢቱ ድማ ኣብ ውሽጢ ሃገር ዘሎ ቅልጡፍ ውልቀ-ሰባትን ክልላዊ ስርወ-መንግስታትን ምውህሃድ’ዩ።ይህ ወቅት በአባሲድ ኸሊፋነት ከፍተኛ ለውጥ በማሳየቱ ለቀጣይ እስላማዊ አስተዳደር እና ህብረተሰብ እድገት መሰረት ጥሏል።

አቡ አል-አባስ አብደላህ ኢብን ሀሩን አል-ረሺድ በንጉሳዊ ስማቸው አል-ማሙን የሚታወቁት ሰባተኛው የአባሲድ ኸሊፋ ሲሆኑ እ.ኤ.አ. የእርስ በርስ ጦርነት፣ የአባሲድ ኸሊፋነት ውህደት በአመጽ የተዳከመበት እና በአካባቢው ጠንካራ ሰዎች መነሳት አብዛኛው የሀገር ውስጥ ግዛቱ በሰላማዊ ዘመቻዎች የተበላ ነበር።በደንብ የተማረ እና ለስኮላርሺፕ ከፍተኛ ፍላጎት ያለው አል-ማሙን የትርጉም እንቅስቃሴን፣ የመማር እና የሳይንስ አበባን በባግዳድ እና የአል-ከዋሪዝሚ መጽሃፍ አሁን “አልጀብራ” ተብሎ የሚጠራውን አሳትሟል።በተጨማሪም የሙእተዚሊዝምን አስተምህሮ በመደገፍ እና ኢማም አህመድ ኢብን ሀንበልን በማሰር ፣የሃይማኖታዊ ስደት (ሚህና) መስፋፋት እና ከባይዛንታይን ግዛት ጋር መጠነ ሰፊ ጦርነትን በማቀጣጠል ይታወቃሉ።

አልጀብራ በፋርሳዊው ሳይንቲስት ሙሐመድ ኢብኑ ሙሳ አል ክዋሪዝሚ ጉልህ በሆነ መልኩ ያዳበረው በዚህ ጊዜ በታሪካዊ ጽሑፉ ኪታብ አል-ጀብር ወ-ል-ሙቃላ ሲሆን ይህም አልጀብራ የሚለው ቃል የተገኘበት ነው።በ 820 ገደማ የተፃፈው ከሂንዱ ቁጥሮች ጋር ባለው ስሌት ላይ የሂንዱ-አረብ ቁጥሮችን በመካከለኛው ምስራቅ እና በአውሮፓ ውስጥ ለማሰራጨት በዋናነት ተጠያቂ ነበር።

የሲሲሊ የሙስሊሞች ወረራ በሰኔ 827 ተጀመረ እና እስከ 902 ድረስ የዘለቀ ሲሆን በደሴቲቱ ላይ የመጨረሻው ዋና የባይዛንታይን ምሽግ ታኦርሚና ወደቀ።የተገለሉ ምሽጎች እስከ 965 ድረስ በባይዛንታይን እጅ ይቆዩ ነበር፣ ነገር ግን ደሴቲቱ ከአሁን በኋላ በሙስሊም አገዛዝ ሥር ነበረች፣ በ11ኛው ክፍለ ዘመን በኖርማኖች ተራ በተራ እስኪያሸንፍ ድረስ።ምንም እንኳን ከ7ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ጀምሮ ሲሲሊ በሙስሊሞች የተወረረች ቢሆንም፣ እነዚህ ወረራዎች የባይዛንታይን ደሴቲቱን ሙሉ በሙሉ ሰላም የሰፈነባት የኋላ ውሃ እንድትሆን አላስፈራራትም።የኢፍሪቂያ አግላቢድ አሚሮች እድሉ በ827 መጣ፣ የደሴቲቱ የጦር መርከቦች አዛዥ ኤውፊሚየስ በባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሚካኤል 2ኛ ላይ ባመፀ ጊዜ።በታማኝ ሃይሎች የተሸነፈ እና ከደሴቱ የተባረረ ኤውፊሚየስ የአግላቢዶችን እርዳታ ጠየቀ።የኋለኛው ደግሞ ይህንን የመስፋፋት እና የእራሳቸውን የተበጣጠሰ ወታደራዊ ተቋም ሃይል ወደ ሌላ አቅጣጫ ለመቀየር እና በጂሃድ ደጋፊነት የእስልምና ሊቃውንትን ትችት ለማቃለል እንደ መልካም አጋጣሚ በመቁጠር እርሳቸውን የሚረዳ ጦር ላኩ።አረብ በደሴቲቱ ላይ ካረፈ በኋላ ኤውፊሚየስ በፍጥነት ወደ ጎን ቆመ።በደሴቲቱ ዋና ከተማ በሰራኩስ ላይ የመጀመሪያ ጥቃት አልተሳካም ነገር ግን ሙስሊሞች ተከታዩን የባይዛንታይን የመልሶ ማጥቃት ተቋቁመው ጥቂት ምሽጎችን ያዙ።በ 831 ከኢፍሪቂያ እና አል-አንዳሉስ ማጠናከሪያዎች በመታገዝ የአዲሱ የሙስሊም ግዛት ዋና ከተማ የሆነችውን ፓሌርሞን ያዙ።የባይዛንታይን መንግስት የአካባቢውን ነዋሪዎች በሙስሊሙ ላይ ለመታደግ ጥቂት ዘመቻዎችን ልኮ ነበር ነገር ግን በምስራቃዊ ድንበራቸው ከአባሲዶች ጋር በሚደረገው ትግል እና በኤጂያን ባህር ከሚገኙት የቀርጤስ ሳራሴኖች ጋር በመታገል ተጠምዶ ሙስሊሞችን ለማባረር ያልተቋረጠ ጥረት ማድረግ አልቻለም። በሚቀጥሉት ሶስት አስርት ዓመታት ውስጥ የባይዛንታይን ንብረቶችን ያለምንም ተቀናቃኝ የወረረው።በደሴቲቱ መሃል ያለው የኤንና ጠንካራ ምሽግ በ859 እስከተያዘበት ጊዜ ድረስ የሙስሊሞችን መስፋፋት ለመቃወም ዋናው የባይዛንታይን ምሽግ ነበር።

እ.ኤ.አ. በ830 አካባቢ ኸሊፋ አል-ማሙን በዘመናዊቷ ሶርያ ከታድሙር (ፓልሚራ) እስከ ራቃ ድረስ ያለውን ርቀት ለመለካት በአል-ከዋሪዝሚ የሚመራ የሙስሊም የስነ ፈለክ ተመራማሪዎችን አዞ ነበር።የምድርን ክብ ከዘመናዊው እሴት 15% ውስጥ እና ምናልባትም በጣም ቅርብ እንዲሆን ያሰሉታል።በመካከለኛው ዘመን በአረብኛ ክፍሎች እና በዘመናዊ ክፍሎች መካከል የተደረገው ለውጥ እርግጠኛ ስላልሆነ በትክክል ምን ያህል ትክክል እንደነበረ አይታወቅም ፣ ግን በማንኛውም ሁኔታ የስልቶቹ እና የመሳሪያዎቹ ቴክኒካዊ ገደቦች ከ 5% የበለጠ ትክክለኛነት አይፈቅድም ።በአል-ቢሩኒ ኮዴክስ ማሱዲከስ (1037) ለመገመት የበለጠ ምቹ መንገድ ቀርቧል።ከሁለት የተለያዩ ቦታዎች ሆነው ፀሐይን በአንድ ጊዜ በማየት የምድርን ክብ ከለኩ ከሱ በፊት የነበሩት አል ቢሩኒ በሜዳ እና በተራራ አናት መካከል ያለውን አንግል መሰረት በማድረግ አዲስ ዘዴ ፈጠረ። ከአንድ ቦታ በአንድ ሰው ለመለካት.ከተራራው ጫፍ ላይ፣ ከተራራው ቁመት ጋር (ከዚህ ቀደም ያሰለው) የሳይንስ ቀመር ህግን የሚመለከት የዲፕ አንግል ተመለከተ።ይህ የመጀመሪያው የዲፕ አንግል አጠቃቀም እና የመጀመሪያው የሳይንስ ህግ ተግባራዊ አጠቃቀም ነው።ይሁን እንጂ ዘዴው ከቀድሞዎቹ ዘዴዎች የበለጠ ትክክለኛ ውጤቶችን ሊያቀርብ አልቻለም, በቴክኒካዊ ውሱንነት, እና ስለዚህ አል-ቢሩኒ ባለፈው ክፍለ ዘመን የተሰላውን ዋጋ በአል-ማሙን ጉዞ ተቀበለ.

የባግዳድ ታላቁ ቤተ መፃህፍት በመባልም የሚታወቀው የጥበብ ቤት በባግዳድ ውስጥ ታዋቂ የሆነ የአባሲድ ጊዜ የህዝብ አካዳሚ እና የእውቀት ማዕከል ነበር፣ በእስልምና ወርቃማ ዘመን።መጀመሪያ ላይ፣ በሁለተኛው የአባሲድ ኸሊፋ አል-መንሱር በ8ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ወይም በ 8 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በካሊፋ ሀሩን አል ራሺድ ስር እንደ ቤተ-መጽሐፍት እንደ የግል ስብስብ ተጀምሮ ሊሆን ይችላል፣ በኸሊፋ አል ስር ወደ ህዝባዊ አካዳሚ እና ቤተመጻሕፍትነት ተቀየረ። - ማሙን በ9ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ።አል-መንሱር የሳሳኒያን ኢምፔሪያል ቤተ መፃህፍትን አምሳያ ቤተ መፃህፍት መስርቷል፣ እና እዚያ ለሚሰሩ ምሁራን ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ድጋፍ አድርጓል።በተጨማሪምከህንድ እና ከተለያዩ ቦታዎች የተውጣጡ ምሁራንን የሒሳብ እና የስነ ፈለክ እውቀትን ለአዲሱ የአባሲድ ፍርድ ቤት እንዲያካፍሉ ጋብዘዋል።በአባሲድ ኢምፓየር ብዙ የውጭ ስራዎች ከግሪክ ፣ቻይንኛ ፣ ሳንስክሪት፣ ፋርስኛ እና ሲሪያክ ወደ አረብኛ ተተርጉመዋል።የትርጉም እንቅስቃሴ ከፍተኛ መነቃቃትን ያገኘው በኸሊፋ አል-ረሺድ የግዛት ዘመን ነበር፣ እሱም እንደ ቀድሞው መሪ በግላቸው ለትምህርት እና ለግጥም ፍላጎት ነበረው።በመጀመሪያ ፅሁፎቹ በዋናነት ህክምናን፣ ሂሳብን እና የስነ ፈለክ ጥናትን ይመለከታሉ ነገር ግን ሌሎች ዘርፎች በተለይም ፍልስፍና ብዙም ሳይቆይ ተከተሉ።የአል-ረሺድ ቤተ-መጻሕፍት፣ ከጥበብ ቤት ቀጥተኛ ቀዳሚ የነበረው፣ በይቱ አል-ሂክማ ወይም፣ የታሪክ ምሁሩ አል-ኪፍቲ እንደሚለው፣ ሒዛናት ኩቱብ አል-ሂክማ (አረብኛ “የጥበብ መጻሕፍት ማከማቻ ቤት”) በመባልም ይታወቅ ነበር። .በበለጸገ ምሁራዊ ባህል ዘመን የመነጨው የጥበብ ቤት በኡመውያ ዘመን ቀደም ሲል በተደረጉ ምሁራዊ ጥረቶች ላይ የተገነባ እና አባሲዶች ለውጭ እውቀት ያላቸው ፍላጎት እና ለትርጉም ድጋፍ ይጠቅሙ ነበር።ኸሊፋ አል-ማሙን የእውቀትን አስፈላጊነት በማጉላት ተግባራቱን በከፍተኛ ሁኔታ አጠናክሯል ይህም በሳይንስ እና በኪነጥበብ ውስጥ እድገት አስገኝቷል።የእሱ የግዛት ዘመን በባግዳድ ውስጥ የመጀመሪያዎቹ የስነ ፈለክ ተመራማሪዎች እና ዋና ዋና የምርምር ፕሮጀክቶች መመስረትን ተመልክቷል.ተቋሙ የአካዳሚክ ማእከል ብቻ ሳይሆን በሲቪል ምህንድስና፣ በህክምና እና በባግዳድ የህዝብ አስተዳደር ሚና ተጫውቷል።ምሑራኑ እጅግ በጣም ብዙ ሳይንሳዊ እና ፍልስፍናዊ ጽሑፎችን በመተርጎም እና በመጠበቅ ላይ ተሰማርተው ነበር።ከከሊፋው አል-ሙተዋክኪል በፊት ከነበሩት መሪዎች ምክንያታዊ አካሄድ በመራቅ ቢቀንስም የጥበብ ቤት የአረብ እና የእስልምና ትምህርት ወርቃማ ዘመን ምልክት ሆኖ ቆይቷል።በ1258 በሞንጎሊያውያን መጥፋቱ እጅግ በጣም ብዙ የሆኑ የእጅ ጽሑፎች ስብስብ እንዲበተን አድርጓል፣ ጥቂቶቹ ደግሞ በናሲር አል-ዲን አል-ቱሲ ይድናሉ።ኪሳራው በእስልምና ታሪክ ውስጥ የዘመናት ማብቃቱን የሚያሳይ ሲሆን ይህም በወረራ እና በጥፋት ጊዜ የባህል እና የእውቀት ማዕከላት ደካማነት አጉልቶ ያሳያል።

አቡ አል-ፋድል ጃእፈር ኢብኑ ሙሀመድ አል-ሙታሲም ቢላህ በንጉሳዊ ስሙ አል-ሙተዋኪል ʽalà በግዛቱ የአባሲድ ግዛት ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሰው አሥረኛው የአባሲድ ከሊፋ ነበር።የወንድሙን አል-ወቲቅን ተክቷል።በሃይማኖተኛነቱ፣ ሚህናን (በብዙ የእስልምና ሊቃውንት ላይ የደረሰውን ስደት) ያስቆመ፣ አህመድ ኢብን ሀንበልን ያስፈታ እና ሙእተዚላን ያስወገደው ከሊፋ በመባል ይታወቃል። .በታኅሣሥ 11 ቀን 861 በቱርኪክ ዘበኛ በልጃቸው በአል-ሙንታሲር ድጋፍ መገደላቸው “በሳማራ ላይ ያለ ሥርዓት አልበኝነት” በመባል የሚታወቀውን የእርስ በርስ ግጭት አስጨናቂ ጊዜ ጀመረ።

በሰመራ ላይ የነበረው ስርዓት አልበኝነት በአባሲድ ኸሊፋ ታሪክ ከ861 እስከ 870 ድረስ ከፍተኛ የሆነ ውስጣዊ አለመረጋጋት የታየበት፣ አራት ኸሊፋዎች በኃይል የተፈራረቁበት እና በኃያላን ወታደራዊ ቡድኖች እጅ ውስጥ አሻንጉሊት የሚሆኑበት ወቅት ነበር።ቃሉ የዚያን ጊዜ ዋና ከተማ እና የከሊፋ ፍርድ ቤት መቀመጫ ከሆነው ሰመራ ነው።በ 861 "አናርኪ" የጀመረው ኸሊፋ አል-ሙታዋኪል በቱርክ ጠባቂዎቹ መገደል ነው።የተካው አል-ሙንታሲር ከመሞቱ በፊት ለስድስት ወራት ያህል ገዝቷል፣ ምናልባትም በቱርክ የጦር አለቆች ተመርዟል።በአል-ሙስጠፋ ተተካ።በቱርክ ወታደራዊ አመራር ውስጥ ያለው ክፍፍል ሙስስታይን በ 865 ወደ ባግዳድ እንዲሸሽ አስችሎታል በአንዳንድ የቱርክ አለቆች (ቡጋ ታናሹ እና ዋሲፍ) እና የፖሊስ አዛዥ እና የባግዳድ መሐመድ አስተዳዳሪ ድጋፍ፣ የተቀረው የቱርክ ጦር ግን አዲስ መረጠ። ኸሊፋ በአል-ሙታዝ ሰው እና ባግዳድን ከበባ ፣ በ 866 ከተማይቱን በቁጥጥር ስር ለማዋል አስገደደ ። ሙስታይን በግዞት ተገድሏል ።ሙእታዝ አቅምና ጉልበት ነበረው እናም የጦር አለቆችን ለመቆጣጠር እና ወታደሩን ከሲቪል አስተዳደር ለማግለል ሞክሯል.የእሱ ፖሊሲዎች ተቃውመዋል, እና በጁላይ 869 እሱ ደግሞ ከስልጣን ተነሳ እና ተገደለ.የሱ ተከታይ አል-ሙህታዲም የኸሊፋውን ስልጣን በድጋሚ ለማረጋገጥ ሞክሮ ነበር፣ እሱ ግን በሰኔ 870 ተገደለ።

የላላካን ጦርነት በ863 በባይዛንታይን ግዛት እና በወራሪ የአረብ ጦር በፓፍላጎንያ (በአሁኑ ሰሜናዊ ቱርክ) መካከል ተካሄደ።የባይዛንታይን ጦር ይመራ የነበረው በፔትሮናስ ሲሆን የአፄ ሚካኤል ሳልሳዊ አጎት (አር. 842-867) ምንም እንኳን የአረብ ምንጮች የአፄ ሚካኤልን መገኘት ቢጠቅሱም።አረቦች የሚመሩት በመሊቴኔ (ማላትያ) አሚር፣ ዑመር አል-አቅታ (ረ. 830-863) ነበር።ኡመር አል-አክታ የመጀመሪያውን የባይዛንታይን ወረራ በመቃወም ወደ ጥቁር ባህር ደረሰ።ከዚያም ባይዛንታይን ጦራቸውን በማሰባሰብ ከላካኦን ወንዝ አጠገብ ያለውን የአረብ ጦር ከበቡ።ቀጥሎ የተካሄደው ጦርነት በባይዛንታይን አሸናፊነት የተጠናቀቀው እና አሚሩ በሜዳ ላይ ሲሞቱ የቢዛንታይን ጦር ድንበር ተሻግሮ የተሳካ የመልሶ ማጥቃት ተደረገ።የባይዛንታይን ድሎች ወሳኝ ነበሩ በባይዛንታይን የድንበር ቦታዎች ላይ ዋና ዋና ስጋቶች ተወግደዋል, እና የባይዛንታይን የምስራቅ ከፍታ ዘመን (በ 10 ኛው ክፍለ ዘመን ወረራዎች ያበቃል) ተጀመረ.የባይዛንታይን ስኬት ሌላ ተጨማሪ ነጥብ ነበረው፡ በምስራቅ ድንበር ላይ ካለው የማያቋርጥ የአረቦች ጫና ነፃ መውጣቱ የባይዛንታይን መንግስት በአውሮፓ ጉዳዮች ላይ በተለይም በአጎራባች ቡልጋሪያ ላይ እንዲያተኩር አስችሎታል።

ከ902 ጀምሮ ዳኢ አቡ አብደላህ አል-ሺዒ በምስራቃዊው መግሪብ (ኢፍሪቂያ) የአግላቢድ ስርወ መንግስት የአባሲዶችን ተወካዮች በግልጽ ሞግቶ ነበር።ከተከታታይ ድሎች በኋላ የመጨረሻው አግላቢድ አሚር ሀገሩን ለቆ ወጣ እና የዳዒ ኩታማ ወታደሮች በማርች 25 ቀን 909 ወደ ቤተ መንግስት ራቃቃዳ ገቡ። አቡ አብደላህ በእሳቸው ምትክ የፋቲሚድ ኸሊፋነት አዲስ የሺዓ አገዛዝ አቋቋመ። የለም፣ እና ለጊዜው ስሙ ያልተጠቀሰ፣ መምህር።

አንድ ሺህ አንድ ምሽቶች በእስላማዊው ወርቃማ ዘመን በአረብኛ የተጠናቀሩ የመካከለኛው ምስራቅ ባሕላዊ ታሪኮች ስብስብ ነው።ብዙ ጊዜ በእንግሊዘኛ የአረብ ምሽቶች በመባል ይታወቃል፣ ከመጀመሪያው የእንግሊዝኛ እትም (ከ1706-1721)፣ እሱም የአረብ ምሽቶች መዝናኛ በሚል ርዕስ ሰጠው። ስራው ከብዙ ዘመናት በፊት በተለያዩ ደራሲያን፣ ተርጓሚዎች፣ እና በምዕራብ፣ መካከለኛው እና ደቡብ እስያ እና ሰሜን አፍሪካ ያሉ ምሁራን።አንዳንድ ተረቶች ሥሮቻቸውን ከጥንት እና ከመካከለኛው ዘመን አረብኛ፣ግብፃዊ ፣ሕንድ ፣ ፋርስኛ እና ሜሶጶጣሚያን አፈ ታሪክ እና ሥነ ጽሑፍ ይመለሳሉ።በተለይም ብዙ ተረቶች በመጀመሪያ በአባሲድ እናበማምሉክ ዘመን የነበሩ ተረቶች ነበሩ ፣ ሌሎቹ በተለይም የፍሬም ታሪኩ ምናልባት ከፓህላቪ ፋርስ ስራ ሄዛር አፍሳን የተወሰዱ ናቸው ፣ እሱም በተራው ደግሞ በከፊል በህንድ አካላት ላይ የተመሠረተ ነው። የሌሊት እትሞች የገዥው ሻሃሪያር እና የባለቤቱ ሼሄራዛዴ የመጀመሪያ ፍሬም ታሪክ እና በሁሉም ተረቶች ውስጥ የተካተተ የክፈፍ መሳሪያ ነው።ታሪኮቹ ከዚህ ኦሪጅናል ተረት የቀጠሉት አንዳንዶቹ በሌሎች ተረቶች ውስጥ ተቀርፀዋል፣ አንዳንዶቹ ግን እራሳቸውን የቻሉ ናቸው።አንዳንድ እትሞች ጥቂት መቶ ምሽቶችን ብቻ ይይዛሉ፣ ሌሎች ደግሞ 1001 ወይም ከዚያ በላይ ያካትታሉ።ምንም እንኳን ጥቅስ አልፎ አልፎ ለዘፈኖች እና እንቆቅልሾች እና ከፍ ያለ ስሜትን ለመግለጽ ጥቅም ላይ የሚውል ቢሆንም የጽሁፉ አብዛኛው በስድ ንባብ ነው።አብዛኛዎቹ ግጥሞች ነጠላ ጥንድ ወይም ኳትራይን ናቸው፣ ምንም እንኳን አንዳንዶቹ ረዘም ያሉ ናቸው።በአብዛኛው ከአረብ ምሽቶች ጋር የተያያዙ አንዳንድ ታሪኮች -በተለይም "የአላዲን ድንቅ መብራት" እና "አሊ ባባ እና አርባዎቹ ሌቦች" - በመጀመሪያው አረብኛ ቅጂው የስብስቡ አካል አልነበሩም ነገር ግን ከሰማ በኋላ በአንቶኒ ጋላንድ ወደ ስብስቡ ተጨመሩ። ከሶሪያዊቷ ማሮናዊት የክርስቲያን ተረት ተራኪ ሃና ዲያብ በዲያብ የፓሪስ ጉብኝት ላይ።

እ.ኤ.አ. በ960-961 የቻንዳክስ ከበባ የባይዛንታይን ኢምፓየር የቀርጤስ ደሴት ከ820ዎቹ ጀምሮ በሙስሊም አረቦች ይመራ የነበረችውን ደሴት ለማስመለስ የጀመረው ዘመቻ ማዕከል ነበር።ይህ ዘመቻ በ827 እ.ኤ.አ. ደሴቱን ከሙስሊሞች ለማስመለስ ያልተሳኩ ሙከራዎችን ያደረገ ሲሆን ይህም ደሴቱን በአረቦች ከተቆጣጠረ ከጥቂት አመታት በኋላ ነበር እና በጄኔራል እና በመጪው ንጉሠ ነገሥት ኒኬፎሮስ ፎካስ ይመራ ነበር።ዋናው የሙስሊም ምሽግ እና የደሴቲቱ ዋና ከተማ ቻንዳክስ (የአሁኗ ሄራክሊዮን) በተያዘበት ከ960 መጸው እስከ 961 ጸደይ ድረስ ቆይቷል።በኤጂያን ሊቶራል ላይ የባይዛንታይን ቁጥጥርን ስለመለሰ እና የቀርጤስ የባህር ላይ ወንበዴዎች ስጋትን በመቀነሱ የቀርጤስን መልሶ ማግኘቱ ለባይዛንታይን ትልቅ ስኬት ነበር።

እ.ኤ.አ. በ 969 የፋቲሚዱ ጄኔራል ጃውሃር ዘ ሲሲሊግብፅን ድል አደረገ ፣ እዚያም በፉስታት አቅራቢያ አዲስ ቤተ መንግስት ከተማ ገነባ ፣ እሷም አል-ማንሱሪያ ብሎ ጠራው።በአል-ሙኢዝ ሊ-ዲን አላህ ስር ፋቲሚዶች ኢክሺዲድ ዊላያህን ድል አድርገው በአል-ቃሂራ (ካይሮ) አዲስ ዋና ከተማ በ969 መሰረቱ። አል-ቃሂራህ የሚለው ስም፣ ትርጉሙም "ቫንኪሼር" ወይም "አሸናፊው" ማለት ነው። የከተማው ግንባታ በተጀመረበት ጊዜ ፕላኔት ማርስ ፣ “ተገዢው” ወደ ሰማይ ወጣ።ካይሮ ለፋጢሚድ ኸሊፋ እና ለሠራዊቱ የንግሥና ቅጥር ግቢ እንድትሆን ታስቦ ነበር - ትክክለኛው የግብፅ አስተዳደራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ዋና ከተሞች እንደ ፉስታት ያሉ ከተሞች እስከ 1169 ድረስ ነበሩ። እንዲሁም ሲሲሊ.

ኸሊፋው አል-ሙስታርሺድ የሴልጁክ ጦርን በጦርነት ሊገናኝ የሚችል ጦር የገነባ የመጀመሪያው ኸሊፋ ቢሆንም፣ ሆኖም በ1135 ተሸንፎ ተገደለ።ኸሊፋው አል-ሙክታፊ የከሊፋውን ሙሉ ወታደራዊ ነፃነት በቪዚር ኢብኑ ሁበይራ በመታገዝ የመጀመርያው የአባሲድ ኸሊፋ ነበር።ወደ 250 ለሚጠጉ ዓመታት ለውጭ ሥርወ መንግሥት ተገዝተው ከቆዩ በኋላ ባግዳድን በባግዳድ ከበባ (1157) ከሴሉቃውያን ጋር በተሳካ ሁኔታ በመከላከል ኢራቅን ለአባሲዶች አስጠበቀ።

በ11ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የተጀመረው የመጀመሪያው የክሩሴድ ጦርነት በክርስቲያኑ እና በእስልምና ዓለማት መካከል ባለው መስተጋብር ውስጥ ትልቅ ቦታ የሚሰጠውን ጊዜ የሚያመለክት ሲሆን የአባሲድ ኸሊፋነት ከሰፊው አውድ ውስጥ ጉልህ ሆኖም ቀጥተኛ ያልሆነ ሚና ይጫወታል።እ.ኤ.አ. በ 1096 የተጀመረው የመስቀል ጦርነት በዋናነት ለሴልጁክ ቱርኮች መስፋፋት ምላሽ ነበር ፣ ይህም የባይዛንታይን ግዛቶችን አደጋ ላይ ለመጣል እና ወደ ቅድስት ሀገር የክርስቲያን ጉዞ መንገዶችን እንቅፋት ነበር።በባግዳድ ላይ ያተኮረው የአባሲድ ኸሊፋነት በዚህ ጊዜ የፖለቲካ ሥልጣኑ እያሽቆለቆለ መጥቷል፣ ሴሉኮችም በክልሉ ውስጥ እንደ አዲስ ኃይል በመመሥረት በተለይም በ1071 በማንዚከርት ጦርነት ካሸነፉ በኋላ።ቁጥራቸው ቢቀንስም አባሲዶች ለመስቀል ጦርነት የሰጡት ምላሽ ያን ያህል ጎድሏል።በሌቫን ውስጥ ከተከሰቱት ቀጥተኛ ግጭቶች የተላቀቁ ሆነው ሳለ፣ የሙስሊሙ ዓለም መሪዎች እንደመሆናቸው መጠን የመስቀል ጦሮች ግስጋሴዎች ሙሉ በሙሉ ከጥቅማቸው ጋር የተያያዙ አልነበሩም ማለት ነው።የመስቀል ጦርነት በእስላማዊው ዓለም ውስጥ ያለውን መከፋፈል አጉልቶ አሳይቷል፣ የአባሲድ ኸሊፋነት መንፈሳዊ ሥልጣን ከሴሉኮች እና ከሌሎች የክልል ኃይሎች ወታደራዊ ኃይል ጋር ተቃርኖ ነበር።አባሲዶች በመጀመርያው ክሩሴድ ውስጥ ያላቸው ቀጥተኛ ያልሆነ ተሳትፎም በዲፕሎማሲያቸው እና በጥምረቱ በግልጽ ይታያል።የመስቀል ጦረኞች በቅርብ ምስራቅ በኩል መንገዳቸውን ሲጠርጉ፣ ከአባሲዶች ጋር የተሰለፉትን ጨምሮ በሙስሊም መሪዎች መካከል ያለው የለውጥ አጋርነት እና የስልጣን ሽኩቻ የመስቀል ጦርነቱ ሂደት ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል።ለምሳሌ በግብፅ የነበረው የፋጢሚድ ኸሊፋነት፣ የአባሲዶች እና የሴልጁኮች ተቀናቃኞች፣ መጀመሪያ ላይ የመስቀል ጦሩን ከሴልጁክ ኃይል ጋር የሚቃረኑ እንደሆኑ አድርገው ይመለከቱ ነበር፣ ይህም የወቅቱን ውስብስብ የግንኙነት መረብ ያሳያል።ከዚህም በላይ የመጀመርያው የመስቀል ጦርነት በአባሲድ ኸሊፋነት ላይ ያሳደረው ተፅዕኖ በመስቀል ጦረኞች መቀስቀሻ ተከትሎ ወደመጣው የባህል እና የእውቀት ልውውጥ ዘልቋል።በመስቀል ጦርነት የተቀናጀው የምስራቅ እና ምዕራብ ግንኙነት የእውቀት ስርጭትን አስከትሏል፣ የመስቀል ጦርነት መንግስታት የአረብ ሳይንስ፣ ሂሳብ ፣ ህክምና እና ፍልስፍና ወደ አውሮፓ እንዲጎርፉ ማስተላለፊያዎች ሆነው ያገለግላሉ።ይህ የግጭት ዘመን ምንም እንኳን በግጭት ቢታወቅም ለአውሮጳ ህዳሴ አስተዋፅዖ አድርጓል፣ ይህም የአባሲድ ኸሊፋ መንግስት ቀጥተኛ የፖለቲካ ኃይላቸው እየቀነሰ በሄደበት ወቅት በዓለም ታሪክ ላይ ያለውን ዘላቂ ተጽእኖ አሳይቷል።

የአልሞሃድ ካሊፋነት በ12ኛው ክፍለ ዘመን የተመሰረተ የሰሜን አፍሪካ የበርበር ሙስሊም ኢምፓየር ነበር።በከፍታው ጊዜ አብዛኛውን የኢቤሪያን ባሕረ ገብ መሬት (አል አንዳሉስ) እና ሰሜን አፍሪካን (መግሪብ) ተቆጣጠረ።የአልሞሃድ እንቅስቃሴ በኢብን ቱማርት ከበርበር ማስሙዳ ጎሣዎች መካከል የተመሰረተ ቢሆንም የአልሞሐድ ከሊፋነት እና ገዥው ሥርወ መንግሥት የተመሰረተው ከሞተ በኋላ ነው። በአብዱል ሙእሚን አል-ጉሚ.እ.ኤ.አ. በ1120 አካባቢ ኢብን ቱማርት በመጀመሪያ በአትላስ ተራሮች በቲንሜል የበርበርን ግዛት አቋቋመ።

ኦማር ካያም የፋርስ ፖሊማት ፣ የሂሳብ ሊቅ ፣ የስነ ፈለክ ተመራማሪ ፣ የታሪክ ተመራማሪ ፣ ፈላስፋ እና ገጣሚ ነበር።የሴልጁክ ኢምፓየር የመጀመሪያ ዋና ከተማ በሆነችው ኒሻፑር ተወለደ።እንደ ምሁር ፣ እሱ በአንደኛው የመስቀል ጦርነት ጊዜ ከሴሉክ ሥርወ መንግሥት አገዛዝ ጋር በዘመኑ ነበር።የሒሳብ ሊቅ እንደመሆኔ መጠን በኪዩቢክ እኩልታዎች አመዳደብ እና መፍትሄ ላይ በሠራው ሥራ በጣም ታዋቂ ነው, እሱም የጂኦሜትሪክ መፍትሄዎችን በሾጣጣዎች መገናኛ በኩል አቅርቧል.ኻያም ትይዩ አክሲየምን ለመረዳት አስተዋፅዖ አድርጓል።

አል-ናሲር ሳላህ አል-ዲን ዩሱፍ ኢብን አዩብ፣ በቀላሉ ሳላህ አድ-ዲን ወይም ሳላዲን () በመባል የሚታወቀው፣ የሱኒ ሙስሊም ኩርድ ሲሆንየግብፅ እና የሶሪያ የመጀመሪያ ሱልጣን ሲሆን የአዩቢድ ስርወ መንግስት መስራች ነበር።ሻዋርን የታዳጊው ፋቲሚድ ኸሊፋ አል-አዲድ አገልጋይ ሆኖ እንዲመለስ በጌታቸው ኑር አድ-ዲን ትእዛዝ ከአጎቱ ሺርኩህ ከዘንግድ ጦር ጄኔራል ጋር በመሆን ወደ ፋቲሚድ ግብፅ በ1164 ተላከ።በሺርኩህ እና በሻዋር መካከል የስልጣን ሽኩቻ ተፈጠረ።ሳላዲን በበኩሉ የፋጢሚድ መንግስትን ደረጃ ከፍ ያደረገው የመስቀል ጦር በግዛቱ ላይ ባደረገው ወታደራዊ ጥቃት እና ከአል-አዲድ ጋር ባለው የግል ቅርበት ነው።ሻዋር ከተገደለ እና በ1169 ሺርኩህ ከሞተ በኋላ፣ አል-አዲድ በሺዓ ኸሊፋነት ውስጥ ትልቅ ቦታ የሚሰጠውን የሱኒ ሙስሊም ሹመት ሳላዲን ቪዚርን ሾመ።ሳላዲን በቪዚየርነት በነበረበት ወቅት የፋጢሚድ አደረጃጀትን ማፍረስ ጀመረ እና አል-አዲድ በ1171 መሞቱን ተከትሎ የፋቲሚድ ኸሊፋን አስወግዶ ሀገሪቱን ከሱኒ፣ ባግዳድ ላይ ካደረገው የአባሲድ ከሊፋነት ጋር ያለውን አጋርነት አስተካክሏል።

ከሴፕቴምበር 20 እስከ ጥቅምት 2 ቀን 1187 የኢየሩሳሌም ከበባ ሳላዲን ከተማዋን ከባሊያን ኢቤሊን በቁጥጥር ስር በማዋል ተጠናቀቀ።ይህ ክስተት የሳላዲን ቀደምት ድሎች እና ቁልፍ ከተሞችን በቁጥጥር ስር በማዋል በክሩሴድ ውስጥ ወሳኝ ጊዜ ለሆነው ለኢየሩሳሌም ውድቀት አመራ።ከተማዋ ብዙም ወታደር ብታገኝም ተከላካዮቹ የሳላዲንን ጥቃት መጀመሪያ ላይ መልሰዋል።ባሊያን ለቤዛ ምትክ ለብዙ ነዋሪዎች ደህንነቱ የተጠበቀ መተላለፊያ በማረጋገጥ የከተማዋን እጅ እንድትሰጥ ተደራደረ፣ ይህም በ1099 በጭካኔ ከሚታወቀው የመስቀል ጦርነት ከበባ ተቃራኒ ነው።የኢየሩሳሌም መንግሥት በውስጥ ውዝግብ እና በሃቲን ጦርነት በደረሰው አስከፊ ሽንፈት የተዳከመው የሳላዲን ጦር ስልታዊ ቦታዎችን በፍጥነት ሲቆጣጠር ተመልክቷል።ባሊያን፣ ለሳላዲን በገባው ቃል መሰረት ወደ እየሩሳሌም የገባው፣ ተስፋ በመቁረጥ ውስጥ እያለ መከላከያውን እንዲመራ አሳመነ።ከተማዋ በስደተኞች የተጨናነቀች እና በቂ ተከላካይ የላትም፤ ከሳላዲን ጦር ያላሰለሰ ጥቃት ደረሰባት።ጥሰቶቹ ቢደረጉም ተከላካዮቹ ባሊያን ከሳላዲን ጋር እስከተደራደረ ድረስ የክርስቲያን ቅዱሳን ቦታዎች ጥበቃ ላይ አጽንኦት በመስጠት እና የከተማዋ ነዋሪዎች ከእስር እንዲፈቱ ወይም በሰላም እንዲወጡ አድርጓል።የሳላዲን ድል በኢየሩሳሌም ሃይማኖታዊ መልክዓ ምድር ላይ ከፍተኛ ለውጥ አምጥቷል።የሙስሊም ቅዱሳን ቦታዎችን መልሷል፣ ክርስቲያናዊ ጉዞዎችን ፈቅዷል፣ እና ለተለያዩ የክርስቲያን ቤተ እምነቶች መቻቻል አሳይቷል።የከተማዋ እጅ መስጠቱ የመስቀል ጦር ኃይሎች እና ሙስሊም ያልሆኑ ነዋሪዎች በተስማሙበት ስምምነት መሰረት ለቀው የሚወጡበትን ሁኔታ አመቻችቷል፣ ይህም ሰፊ እልቂትን በማስቀረት።ሳላዲን ከበባ በኋላ የወሰደው እርምጃ ክርስቲያናዊ ቦታዎችን ወደ ቅዱሳን እንዲደርሱ ሲፈቅድ የሙስሊሞችን ቁጥጥር መልሶ በማቋቋም ስትራቴጂካዊ አስተዳደር እና የሃይማኖት ልዩነትን መከባበርን ያንፀባርቃል።የኢየሩሳሌም መውደቅ ከተማይቱን መልሶ ለመያዝ በማለም በአውሮፓ ነገሥታት የተደራጀው ሦስተኛው የመስቀል ጦርነት ምክንያት ሆኗል።የመስቀል ጦረኞች ጥረት ቢያደርጉም የኢየሩሳሌም መንግሥት ሙሉ በሙሉ አላገገመም, ዋና ከተማዋን ወደ ጢሮስ እና በኋላ ወደ አከር ቀይራለች.የመካከለኛው ዘመን ጦርነት፣ ዲፕሎማሲ እና የሃይማኖት አብሮ የመኖር ውስብስብ ሁኔታዎችን የሚያሳይ የሳላዲን ድል በእየሩሳሌም ያሸነፈው ጉልህ ክፍል ሆኖ ቆይቷል።

አል-ነሲር ሊ-ዲን አሏህ (1158-1225) በመባል የሚታወቁት አቡ አል-አባስ አህመድ ኢብኑ አል-ሀሰን አል-ሙስጠፋ በባግዳድ ከ1180 እስከ ዕለተ ሞቱ ድረስ የአባሲድ ኸሊፋ ነበሩ።በእርሳቸው አመራር የአባሲድ ኸሊፋነት ግዛቱን አስፋፍቷል፣ በተለይም የኢራንን አንዳንድ ክፍሎች በመውረር፣ የታሪክ ምሁር አንጀሊካ ሃርትማን እንዳሉት እርሱን የመጨረሻ ውጤታማ የአባሲድ ከሊፋ አድርጎታል።የአል-ናሲር የግዛት ዘመን በባግዳድ የዙሙሩድ ኻቱን መስጊድ እና መካነ መቃብርን ጨምሮ ጉልህ ሀውልቶች ሲገነቡ ተመልክቷል።የአል ናሲር ቀደምት የግዛት ዘመን የሰለጁቅን ሃይል ለማዳከም በሚደረገው ጥረት የፋርስ ሰልጁቅ ሱልጣን ቶግሩል 3ኛ ሽንፈትንና ሞትን በ1194 በከዋሬዝም ሻህ አላ አድ-ዲን ተኪሽ እጅ በመምራት በአል-ናሲር አነሳሽነት ይታወቅ ነበር።ይህ ድል ተኪሽ የምስራቅ የበላይ ገዥ እንዲሆን አስችሎታል እና ግዛቱን ቀደም ሲል በሴልጁቅ ቁጥጥር ስር ባሉ ግዛቶች እንዲስፋፋ አስችሎታል።አል-ናሲር የባግዳድ ከተማ ማህበራዊ ቡድኖችን ወይም ፉቱዋንን እንደገና በማደራጀት ከሱፊ ርዕዮተ ዓለም ጋር በማጣጣም የአስተዳደር መሳርያ ሆኖ እንዲያገለግል ሰራ።በስልጣን ዘመናቸው ሁሉ፣ አል ናሲር ተግዳሮቶችን እና ግጭቶችን አጋጥሞታል፣ በተለይም ከክዋሬዝም ሻህ ጋር፣ ይህም ወደ ግጭት ጊዜያት እና ወደ አላስፈላጊ እርቅ መራ።በተለይም የቴክሽን ልጅ መሐመድ 2ኛን ለመቃወም ያደረገው ሙከራ ለውጭ ኃይሎች ምናልባትም ጄንጊስ ካንን ጨምሮ አወዛጋቢ የሆኑ አቤቱታዎችን ያካተተ ቢሆንም ይህ ስልት በመጨረሻ ባግዳድን ለአዳዲስ አደጋዎች አጋልጧል።የግዛት ዘመኑ በመካከለኛው ምስራቅ ያሉ ጥምረቶችን፣ ግጭቶችን እና ዲፕሎማሲያዊ ጥረቶችን ጨምሮ ጉልህ በሆኑ ወታደራዊ እና ፖለቲካዊ እንቅስቃሴዎች የታጀበ ነበር።አል ናሲር በ1217 የመሐመድ 2ኛ ሻህ የሚለውን አለመቀበል መሐመድ ወደ ባግዳድ ያደረገውን ያልተሳካ ወረራ አስከትሏል፣ በተፈጥሮ መሰናክሎች ተጨናግፏል።የኸሊፋው የመጨረሻ አመታት በህመም ተቸገሩ፣ በ1225 ሞቱ፣ በልጁ አል-ዛሂር ተተካ።የአጭር ጊዜ ህግ ቢኖርም አል-ዛሂር ገና ከመሞቱ በፊት ኸሊፋነትን ለማጠናከር ያደረገው ጥረት ተስተውሏል፣ በአል-ናሲር የልጅ ልጅ አል-ሙስታንሲር ተተካ።

የባግዳድ ከበባ እ.ኤ.አ. ባግዳድ፣ በወቅቱ የአባሲድ ኸሊፋነት ዋና ከተማ ነበረች።ሞንጎሊያውያን ግዛቱን ወደ ሜሶጶጣሚያ ለማራዘም ባሰበው የካጋን ሞንግኬ ካን ወንድም በሆነው በሁላጉ ካን ትእዛዝ ስር ነበሩ ነገር ግን ኸሊፋውን በቀጥታ ለመጣል አልነበረም።ሞንግኬ ግን ኸሊፋው አል ሙስታሲም የሞንጎሊያውያን ጥያቄዎችን ለካጋን እንዲቀጥል እና በፋርስ ለሚገኘው የሞንጎሊያውያን ጦር ኃይሎች ወታደራዊ ድጋፍ እንዲደረግለት የሞንጎሊያውያንን ጥያቄ ውድቅ ካደረገው ሑላጉ ባግዳድን እንዲወጋ አዘዘው።ሁላጉ የአላሙት ምሽግ ባጣው የኒዛሪ ኢስማኢሊስ ምሽግ ላይ ዘመቻውን በፋርስ ጀመረ።ከዚያም ሞንግኬ በአባሲዶች ላይ የጫነውን ቃል አል-ሙስጣሲም እንዲቀበል በመጠየቅ ወደ ባግዳድ ዘመቱ።አባሲዶች ለወረራ መዘጋጀት ቢያቅታቸውም ኸሊፋው ባግዳድ በወራሪ ኃይሎች እጅ ልትወድቅ እንደማትችል ስላመነ እጅ ለመስጠት ፈቃደኛ አልሆነም።በመቀጠልም ሁላጉ ከተማዋን ከበባት፣ ከ12 ቀናት በኋላ እጅ ሰጠች።በሚቀጥለው ሳምንት ሞንጎሊያውያን ባግዳድን አባረሩ፣ ብዙ አሰቃቂ ድርጊቶችን ፈጽመዋል፣ ስለ ቤተመጻሕፍት መጻሕፍት ውድመት ደረጃ እና ስለ አባሲዶች ሰፊ ቤተ መጻሕፍት በታሪክ ተመራማሪዎች መካከል ክርክር አለ።ሞንጎሊያውያን አል-ሙስታሲምን በሞት ገድለዋል እና ብዙ የከተማዋን ነዋሪዎች ጨፈጨፉ፣ ይህም ሰው በጣም ተሟጦ ነበር።ከበባው የእስልምና ወርቃማ ዘመን ማብቂያ እንደሆነ ተደርጎ ይቆጠራል፣ በዚህ ጊዜ ኸሊፋዎች የስልጣን ዘመናቸውንከአይቤሪያ ባሕረ ገብ መሬት እስከ ሲንድ ድረስ ያራዘሙበት፣ እና በተለያዩ መስኮች በርካታ ባህላዊ ስኬቶች የተመዘገቡበት።

ቁልፍ ግኝቶች፡-የአባሲድ ታሪካዊ ዘመን እንደ እስላማዊ ወርቃማ ዘመን ይቆጠራል።በዚህ ወቅት ሙስሊሙ ዓለም የሳይንስ፣ የፍልስፍና፣ የሕክምና እና የትምህርት ማዕከል ሆነ።የአረብ ሳይንቲስት ኢብኑል ሃይተም ኦፕቲክስ በሚለው መጽሃፉ (1021) ላይ ቀደምት ሳይንሳዊ ዘዴን ፈጥሯል።የመካከለኛው ዘመን እስልምና ሕክምና በተለይ በአባሲዶች የግዛት ዘመን የላቀ የሳይንስ ዘርፍ ነው።በመካከለኛው ዘመን እስልምና የስነ ፈለክ ጥናት የላቀ ነበር, እሱም የምድርን ዘንግ ቀዳሚነት መለኪያ ትክክለኛነት አሻሽሏል.ከእስላማዊው ዓለም በጣም የታወቀው ልብ ወለድ መጽሐፍ የአንድ ሺህ እና አንድ ሌሊት መጽሐፍ ነው ፣ የድንቅ ተረቶች ፣ አፈ ታሪኮች እና ምሳሌዎች በዋነኛነት በአባስሲድ ዘመን የተጠናቀሩ።የአረብኛ ግጥም በአባሲድ ዘመን ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደርሷል።በሃሩን አል-ራሺድ ዘመን ባግዳድ በመፅሃፍ መሸጫዎቿ ታዋቂ ነበረች፣ ይህም ወረቀት መስራት ከጀመረ በኋላ ተስፋፍቶ ነበር።በ751 በታላስ ጦርነት በአረቦች ከታሰሩት መካከል የቻይና ወረቀት ሰሪዎች ነበሩ።በ762 በባግዳድ መፈጠር ጀምሮ የግዛቱ ዋና ከተማ ወደ ሆነው ከተሞች መፈጠር ወይም መስፋፋት ትልቅ እድገት ነበር።ግብፅ የጨርቃ ጨርቅ ኢንዱስትሪ ማዕከል መሆኗ የአባሲድ የባህል እድገት አካል ነበረች።እንደ ንፋስ ወፍጮ ያሉ አዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን በመጠቀም በመስኖ እና በእርሻ ስራ ላይ እድገቶች ተደርገዋል።እንደ አልሞንድ እና ሲትረስ ፍራፍሬ ያሉ ሰብሎች በአል-አንዳለስ በኩል ወደ አውሮፓ ይመጡ ነበር, እና የስኳር እርሻ በአውሮፓውያን ቀስ በቀስ ተቀባይነት አግኝቷል.በ16ኛው ክፍለ ዘመን ፖርቹጋሎች እስኪመጡ ድረስ የአረብ ነጋዴዎች በህንድ ውቅያኖስ ላይ ንግድን ይቆጣጠሩ ነበር።በአባሲድ ኸሊፋነት ውስጥ የነበሩ መሐንዲሶች በርካታ አዳዲስ የኢንዱስትሪ አጠቃቀምን የውሃ ኃይል አደረጉ።በአረብ የግብርና አብዮት ወቅት በርካታ ኢንዱስትሪዎች ተፈጥረዋል።