የክርስትና ታሪክ

የሐዋርያት ዘመን የተሰየመው በሐዋርያት እና በሚስዮናዊነት ተግባራቸው ነው።እንደ የኢየሱስ ቀጥተኛ ሐዋርያት ዘመን በክርስቲያናዊ ትውፊት ልዩ ትርጉም አለው።ለሐዋሪያት ዘመን ዋነኛ ምንጭ የሐዋርያት ሥራ ነው፣ ነገር ግን ታሪካዊ ትክክለኛነት ተከራክሯል እና ሽፋኑ ከፊል ነው፣ በተለይም ከሐዋርያት ሥራ 15 ጀምሮ በጳውሎስ አገልግሎት ላይ ያተኮረ ሲሆን በ62 ዓ.ም አካባቢ ያበቃው ጳውሎስ በሮም ሲሰብክ ነበር። የቤት እስራት.የመጀመሪያዎቹ የኢየሱስ ተከታዮች በሁለተኛው ቤተመቅደስ ይሁዲነት ግዛት ውስጥ ያሉ የምጽአት አይሁዳውያን ክርስቲያኖች ክፍል ነበሩ።የጥንቶቹ የክርስቲያን ቡድኖች እንደ ኢብዮናውያን እና በኢየሩሳሌም የነበረው የጥንቶቹ ክርስቲያኖች ማኅበረሰብ በኢየሱስ ወንድም በጻድቁ ያዕቆብ ይመራ የነበረው ጥብቅ አይሁዳውያን ነበሩ።በሐዋርያት ሥራ 9 መሠረት ራሳቸውን “የጌታ ደቀ መዛሙርት” እና “የመንገድ ደቀ መዛሙርት” በማለት ገልጸዋል፣ በሐሥ 11 መሠረት፣ በአንጾኪያ የሚኖሩ የደቀ መዛሙርት ማኅበረሰብ መጀመሪያ “ክርስቲያኖች” ተብለው ይጠራሉ ።አንዳንድ የጥንቶቹ ክርስቲያን ማህበረሰቦች ፈሪሃ አምላክን ይሳቡ ነበር፣ ማለትም የግሪክ-ሮማውያን ደጋፊዎች ለአይሁድ እምነት ታማኝነታቸውን ያሳዩ ነገር ግን ለመለወጥ ፈቃደኛ አልሆኑም እናም የአይሁድ ምኩራቦችን የጎበኙ የአህዛብ (አይሁዳዊ ያልሆኑ) ደረጃቸውን ጠብቀዋል።ሃላካን ሙሉ በሙሉ መከታተል ባለመቻላቸው የአህዛብ ማካተት ችግር ፈጠረ።በተለምዶ ጳውሎስ ሐዋርያ በመባል የሚታወቀው የጠርሴሱ ሳውል የጥንት አይሁዳውያን ክርስቲያኖችን አሳድዶ ነበር፣ ከዚያም ተለውጦ በአሕዛብ መካከል ተልእኮውን ጀመረ።የጳውሎስ መልእክቶች ዋናው ጉዳይ አሕዛብ በእግዚአብሔር አዲስ ኪዳን ውስጥ መካተት ነው፣ ይህም በክርስቶስ ማመን ለመዳን በቂ ነው የሚለውን መልእክት መላክ ነው።በዚህ የአህዛብ መካተት ምክንያት የጥንቱ ክርስትና ባህሪውን ቀይሮ ቀስ በቀስ ከአይሁድ እምነት እና ከአይሁድ ክርስትና ተነጥሎ ያደገው በመጀመሪያዎቹ ሁለት ክፍለ ዘመናት በክርስትና ዘመን ነበር።በአራተኛው መቶ ዘመን ይኖር የነበረው የቤተክርስቲያን አባቶች ዩሴቢየስ እና የሳላሚስ ኤጲፋንዮስ ወግ ጠቅሰው በ70 ዓ.ም. ኢየሩሳሌም ከመጥፋቷ በፊት የኢየሩሳሌም ክርስቲያኖች በዮርዳኖስ ወንዝ ማዶ በዲካፖሊስ ወደምትገኘው ወደ ፔላ እንዲሸሹ በሚያስደንቅ ሁኔታ ማስጠንቀቂያ ተሰጥቷቸው ነበር።ወንጌሎች እና የአዲስ ኪዳን መልእክቶች ቀደምት የእምነት መግለጫዎች እና መዝሙሮች፣ እንዲሁም ስለ ሕማማት፣ ባዶ መቃብር እና የትንሳኤ መገለጦች ዘገባዎችን ይዘዋል።የጥንት ክርስትና በሜዲትራኒያን ባህር ዳርቻ በአራማይክ ተናጋሪ ህዝቦች መካከል ወደ አማኞች ኪሶች ተዛመተ እና እንዲሁም ወደ ሮማን ኢምፓየር ውስጣዊ ክፍል እና ከዚያም አልፎ ወደ የፓርቲያን ኢምፓየር እና ከጊዜ በኋላ ወደ ሳሳንያን ኢምፓየር ተሰራጭቷል ፣ ሜሶጶጣሚያን ጨምሮ , እሱም በተለያዩ ጊዜያት እና በእነዚህ ኢምፓየር የተለያየ መጠን።

በቅድመ-ኒቂያ ዘመን የነበረው ክርስትና በክርስቲያን ታሪክ እስከ መጀመሪያው የኒቂያ ጉባኤ ድረስ ያለው ጊዜ ነው።በሁለተኛውና በሦስተኛው መቶ ክፍለ ዘመን የክርስትና ሃይማኖት ገና ከጅምሩ የተፋታበት ወቅት ነበር።በሁለተኛው መቶ ዘመን መገባደጃ ላይ በጊዜው የነበረውን የአይሁድ እምነት እና የአይሁድን ባሕል በግልጽ ውድቅ አድርጎ ነበር፣ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የመጣው የአይሁድ ሥነ ጽሑፍ ተቃራኒ ነበር።የአራተኛው እና የአምስተኛው መቶ ክፍለ ዘመን ክርስትና በሮማ ኢምፓየር መንግስት ግፊት እና ጠንካራ ኤጲስ ቆጶሳትን እና አንድ መዋቅርን አዳበረ።የቀድሞ ኒቂያ ጊዜ እንደዚህ ያለ ሥልጣን የሌለው ነበር እና የበለጠ የተለያየ ነበር።በጥንታዊው የኒቂያ ዘመን በሐዋርያዊ ጊዜ ውስጥ የጎደሉትን እጅግ በጣም ብዙ የክርስቲያን ኑፋቄዎች፣ አምልኮቶች እና እንቅስቃሴዎች ጠንካራ አንድነት ያላቸው ባህሪያት ሲነሱ ተመልክቷል።በተለይ እንደ ኢየሱስ መለኮትነት እና ስለ ሥላሴ ባሕርይ ያሉ ሥነ-መለኮታዊ ትምህርቶችን በተመለከተ የተለያዩ የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜዎች ነበሯቸው።አንዱ ልዩነት ፕሮቶ-ኦርቶዶክስ ነበር ይህም ዓለም አቀፍ ታላቅ ቤተክርስቲያን የሆነች እና በዚህ ጊዜ ውስጥ በሐዋርያዊ አባቶች ተከላካለች።ይህ የጳውሎስ ክርስትና ባሕል ነበር፣ እሱም የኢየሱስን ሞት የሰው ልጆችን እንደሚያድን ትልቅ ቦታ የሚሰጠው፣ እና ኢየሱስን አምላክ ወደ ምድር እንደመጣ የገለፀው።ሌላው ትልቅ የአስተሳሰብ ትምህርት ቤት የግኖስቲክ ክርስትና ኢየሱስ የሰውን ልጅ ለማዳን ጥበብ ላይ ትልቅ ቦታ የሰጠው እና ኢየሱስን በእውቀት መለኮት የሆነ ሰው መሆኑን ገልጿል።የጳውሎስ መልእክቶች በ1ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በተሰበሰበ መልክ ይሰራጩ ነበር።በ 3 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ አሁን ካለው አዲስ ኪዳን ጋር የሚመሳሰሉ የክርስቲያናዊ ጽሑፎች ስብስቦች ነበሩ፣ ምንም እንኳን አሁንም በዕብራውያን፣ በያዕቆብ፣ በ1ኛ ጴጥሮስ፣ በ1 እና በ2ኛ ዮሐንስ እና በዮሐንስ ራእይ ላይ ክርክሮች ነበሩ።እስከ 3ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ዴሲየስ የግዛት ዘመን ድረስ በክርስቲያኖች ላይ ኢምፓየር-ሰፊ ስደት አልነበረም።በ301 ዓ.ም በተለምዶ ጎርጎሪዮስ አብርሆተ ዓለም ክርስትናን እንደ መንግሥታዊ ሃይማኖት በመመሥረት በዓለም ላይ የመጀመሪያዋ አገር ሆና የቆየችው የአርሜኒያ ንጉሥ ቲሪዳተስ ሣልሳዊ የአርሜኒያ ንጉሥ ክርስትናን እንዲቀበል ባደረገ ጊዜ ነው።

በክርስቲያናዊ አንድነት ውስጥ ያለው ውጥረት በግልጽ መታየት የጀመረው በ4ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ነው።ሁለት መሠረታዊ ችግሮች ተሳትፈዋል፡ የሮማው ጳጳስ ቀዳሚነት ተፈጥሮ እና በኒቂያ የሃይማኖት መግለጫ ላይ አንቀጽ የመደመር ሥነ-መለኮታዊ አንድምታ፣ ፊሊዮክ አንቀጽ በመባል ይታወቃል።እነዚህ የአስተምህሮ ጉዳዮች በመጀመሪያ በፎጥዮስ ፓትርያርክ ውስጥ በግልጽ ተብራርተዋል።የምስራቅ አብያተ ክርስቲያናት የሮምን የኤጲስ ቆጶሳትን ኃይል ምንነት መረዳት የቤተክርስቲያኗን በመሠረቱ እርቅ ያለውን መዋቅር በመቃወም ሁለቱ ቤተ ክህነት እርስ በርስ የሚቃረኑ እንደሆኑ አድርገው ይመለከቱ ነበር።ሌላው ጉዳይ በምስራቅ ሕዝበ ክርስትና ላይ ትልቅ ብስጭት ፈጠረ፣ ቀስ በቀስ ወደ ኒቂያው የሃይማኖት መግለጫ በምእራብ ፊሊዮክ አንቀጽ - “እና ወልድ” ማለት ነው - “መንፈስ ቅዱስ… ከአብና ከወልድ የተገኘ” እንደሚለው። በጉባኤው የጸደቀውና ዛሬም በምስራቅ ኦርቶዶክሶች ጥቅም ላይ የዋለው ዋናው የሃይማኖት መግለጫ “መንፈስ ቅዱስ፣ ... ከአብ የተገኘ ነው” ይላል።የምስራቃዊው ቤተክርስትያን ምሥራቁ ተማክሮ ስለማያውቅ ሐረጉ በአንድ ወገን እና በህገወጥ መንገድ ተጨምሯል ብላ ተከራከረች።ከዚህ የቤተ ክህነት ጉዳይ በተጨማሪ፣ የምስራቅ ቤተክርስትያን እንዲሁ በዶግማቲክ ምክንያቶች ፊሎክ አንቀጽ ተቀባይነት እንደሌለው ወስዳለች።

ከ4ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ በመላው የሮማ ኢምፓየር የተስፋፋው ከጊዜ ወደ ጊዜ ተወዳጅነት ያተረፈው የክርስትና እምነት ተከታዮች ኢየሱስ ክርስቶስ ከእግዚአብሔርአብ የተለየ ፍጡር መሆኑን ያስተማረው በክርስቲያናዊው ሊቀ ጳጳስ አርዮስ የተመሰረተው አርዮስ ነው።የአሪያን ነገረ መለኮት ኢየሱስ ክርስቶስ የእግዚአብሔር ልጅ ነው፣ የእግዚአብሔር ልጅ ሁል ጊዜ አልነበረውም ነገር ግን በጊዜው በእግዚአብሔር አብ የተወለደ ነው በሚለው ልዩነት በእግዚአብሔር አብ የተወለደ ነው፣ ስለዚህም ኢየሱስ ከእግዚአብሔር ጋር ዘላለማዊ አልነበረም። አ ባ ት.ምንም እንኳን የአሪያን አስተምህሮ መናፍቅ ተብሎ የተወገዘ እና በመጨረሻ በሮማ ግዛት በምትገኘው የመንግስት ቤተ ክርስቲያን ቢወገድም ለተወሰነ ጊዜ በድብቅ ታዋቂ ሆኖ ቆይቷል።በ 4 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ኡልፊላስ የተባለ የሮማን አሪያን ጳጳስ በሮማ ኢምፓየር ድንበር እና በአብዛኛዉ አውሮፓ የሚገኙ የጀርመን ህዝቦች ለጎቶች የመጀመሪያው ክርስቲያን ሚስዮናዊ ሆኖ ተሾመ።ኡልፊላስ የአሪያን ክርስትና በጎጥ መካከል በማስፋፋት በብዙ የጀርመን ጎሣዎች መካከል እምነትን በጥብቅ በመመሥረት በባህላዊና በሃይማኖት ከኬልቄዶንያ ክርስቲያኖች እንዲለዩ ረድቷቸዋል።

እስከ 3ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ዴሲየስ የግዛት ዘመን ድረስ በክርስቲያኖች ላይ ኢምፓየር-ሰፊ ስደት አልነበረም።በንጉሠ ነገሥቱ የሮማ ባለሥልጣናት የተደራጀው የመጨረሻው እና እጅግ የከፋው ስደት የዲዮቅልጥያኒክ ስደት፣ 303–311 ነው።የሰርዲካ አዋጅ በ311 የወጣው በሮማው ንጉሠ ነገሥት ጌሌሪየስ ሲሆን በምስራቅ ይደርስ የነበረውን ስደት በይፋ አስቆመ።

የሚላን አዋጅ በሮማን ኢምፓየር ውስጥ ያሉ ክርስቲያኖችን በደግነት ለመያዝ በየካቲት 313 ከክርስቶስ ልደት በኋላ የተደረገ ስምምነት ነው።የባልካን አገሮችን የተቆጣጠሩት የምዕራብ ሮማውያን ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ ቆስጠንጢኖስ እና ንጉሠ ነገሥት ሊሲኒየስ በሜዲዮላኑም (በዛሬዋ ሚላን) የተገናኙ ሲሆን ከሌሎች ነገሮች በተጨማሪ በንጉሠ ነገሥት ጋሌሪየስ በሰርዲካ ከሁለት ዓመት በፊት ያወጣውን የመቻቻል አዋጅ ተከትሎ በክርስቲያኖች ላይ ፖሊሲዎችን ለመቀየር ተስማምተዋል።የሚላኑ አዋጅ ክርስትናን ህጋዊ እውቅና እና ከስደት እፎይታ ቢሰጥም የሮማ ግዛት ቤተክርስቲያን አላደረገውም።ይህ የሆነው በ380 ዓ.ም. በተሰሎንቄ የወጣው አዋጅ ነው።

ምንኩስና አንድ ሰው ዓለማዊ ፍለጋን ትቶ ብቻውን እንደ ምእመናን የሚሄድበት ወይም በጥብቅ የተደራጀውን ማኅበረሰብ የሚቀላቀልበት አስመሳይነት ነው።በክርስቲያን ቤተ ክርስቲያን መጀመሪያ ላይ የጀመረው በቅዱሳን ጽሑፎች ምሳሌዎች እና ሃሳቦች ላይ የተመሰለ እና ከአንዳንድ የአይሁድ እምነት ዘርፎች ጋር ተመሳሳይ የሆነ ባህል ያለው ቤተሰብ ነው።መጥምቁ ዮሐንስ እንደ ጥንታዊ መነኩሴ ነው የሚታየው፣ እና ምንኩስና በሐዋርያት ሥራ 2፡42-47 እንደተመዘገበው በሐዋርያዊ ማኅበረሰብ አደረጃጀት ተመስጦ ነው።ታላቁ ጳውሎስ ተወለደ።እሱ የመጀመሪያው የክርስቲያን ኤርሚቲክ አሴቲክ እንደሆነ ተደርጎ ይቆጠራል።እሱ በጣም ተገጣጥሞ የኖረ እና በአንቶኒ የተገኘዉ በህይወቱ መጨረሻ ላይ ብቻ ነው።ኤሬሚቲክ መነኮሳት፣ ወይም ገዳማውያን፣ በብቸኝነት ይኖራሉ፣ ሴኖቢቲክስ ግን በማህበረሰቦች ውስጥ፣ በአጠቃላይ በገዳም ውስጥ፣ በደንቡ (ወይም በአሰራር መመሪያ) ውስጥ ይኖራሉ እና በአብይ የሚተዳደሩ ናቸው።በመጀመሪያ የታላቁን የአንቶኒዮስን ምሳሌ በመከተል ሁሉም የክርስቲያን መነኮሳት መናፍቃን ነበሩ።ሆኖም አንድ ዓይነት የተደራጀ መንፈሳዊ መመሪያ አስፈላጊነት ፓኮሚየስ በ318 ብዙ ተከታዮቹን የመጀመሪያውን ገዳም እንዲሆን እንዲያደራጅ ገፋፋቸው።ብዙም ሳይቆይ ተመሳሳይ ተቋማት በመላውየግብፅ በረሃ እንዲሁም በቀሪው የሮም ግዛት ምሥራቃዊ አጋማሽ ላይ ተመስርተዋል።በተለይ ሴቶች እንቅስቃሴውን ይማርካቸው ነበር።በምንኩስና እድገት ውስጥ ማዕከላዊ ሰዎች በምስራቅ ታላቁ ባሲል እና በምእራብ ደግሞ በነዲክቶስ የቅዱስ በነዲክቶስ አገዛዝን የፈጠረው በመካከለኛው ዘመን ሁሉ በጣም የተለመደ አገዛዝ እና ለሌሎች የገዳማት ህጎች መነሻ ይሆናል ።

በዚህ ዘመን የመጀመሪያዎቹ የማኅበረ ቅዱሳን ጉባኤዎች ተካሂደዋል።እነሱ በአብዛኛው የሚያሳስባቸው በክርስቶስ እና በሥነ-መለኮት አለመግባባቶች ላይ ነበር።የመጀመሪያው የኒቅያ ጉባኤ (325) እና የቁስጥንጥንያ የመጀመሪያ ጉባኤ (381) የአሪያን ትምህርቶች እንደ መናፍቅነት ውግዘት አስከትለዋል እና የኒቂያን የሃይማኖት መግለጫ አወጡ።

የመጀመርያው የኒቂያ የሃይማኖት መግለጫ በ325 በኒቂያ የመጀመሪያው ምክር ቤት ተቀባይነት አግኝቷል። በ381 በቁስጥንጥንያ የመጀመሪያ ምክር ቤት ተሻሽሏል።የተሻሻለው ቅጽ የኒሴን የሃይማኖት መግለጫ ወይም የኒሴኖ-ቆስጠንጢኖፖሊታን የሃይማኖት መግለጫ ተብሎም ይጠራል።የኒቂያው የሃይማኖት መግለጫ የኒቂያ ወይም ዋና ክርስትና እምነት እና በእነዚያ የክርስቲያን ቤተ እምነቶች ውስጥ የእምነት መግለጫ ነው።የኒቂያው የሃይማኖት መግለጫ በካቶሊክ ቤተክርስቲያን ውስጥ ጠቃሚ ተግባራትን ለሚያከናውኑ ሰዎች የሚፈለገው የእምነት ሙያ አካል ነው።ጥሩ ክርስትና ኢየሱስን ከእግዚአብሔር አብ ጋር መለኮታዊ እና ዘላለማዊ እንደሆነ አድርጎ ይመለከተዋል።ከአራተኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ የተለያዩ የኒቂያ ያልሆኑ ትምህርቶች፣ እምነቶች እና የእምነት መግለጫዎች ተፈጥረዋል፣ እነዚህ ሁሉ በኒቂያ ክርስትና ተከታዮች ዘንድ እንደ መናፍቅ ይቆጠራሉ።

እ.ኤ.አ.ከዚህ ቀን በፊት፣ ቆስጠንጢዮስ 2ኛ እና ቫለንስ ለአሪያን ወይም ከፊል-አሪያን የክርስትና ዓይነቶች በግላቸው ይደግፉ ነበር፣ ነገር ግን የቫለንስ ተከታይ ቴዎዶስዮስ 1 በኒቂያ የሃይማኖት መግለጫ ውስጥ እንደተገለጸው የሥላሴን ትምህርት ደግፏል።ከተመሠረተ በኋላ፣ ቤተክርስቲያኑ እንደ ኢምፓየር ተመሳሳይ ድርጅታዊ ድንበሮችን ተቀብላለች፡ ጂኦግራፊያዊ አውራጃዎች፣ ሀገረ ስብከት ተብለው የሚጠሩት፣ ከንጉሠ ነገሥቱ የመንግሥት ግዛት ክፍሎች ጋር የሚዛመዱ።በቅድመ-ህጋዊ ሥርዓት መሠረት በዋና ዋና የከተማ ማዕከሎች ውስጥ የሚገኙት ጳጳሳቱ እያንዳንዱን ሀገረ ስብከት ይቆጣጠሩ ነበር።የኤጲስ ቆጶሱ ቦታ “መቀመጫው” ወይም “ተመልከት” ነበር።ከመመልከቻዎቹ መካከል አምስቱ ልዩ ክብርን ሊያገኙ መጡ፡- ሮም፣ ቁስጥንጥንያ፣ እየሩሳሌም፣ አንጾኪያ እና እስክንድርያ።የአብዛኛዎቹ የእይታዎች ክብር በከፊል የተመካው ጳጳሳቱ መንፈሳዊ ተተኪዎች በነበሩባቸው ሐዋርያዊ መስራቾች ላይ ነው።የሮም ኤጲስ ቆጶስ አሁንም ከእኩልዎች መካከል ቀዳሚ ሆኖ ቢቆይም፣ ቁስጥንጥንያ እንደ አዲስ የግዛቱ ዋና ከተማ ሁለተኛ ነበረች።ቀዳማዊ ቴዎዶስዮስ ሌሎች እንደ ሥላሴ ባሉ “ታማኝ ወግ” የማያምኑ ሕገ ወጥ ኑፋቄዎች ተደርገው እንዲቆጠሩ ወስኖ ነበር፣ በ385 ይህ በቤተክርስቲያን ሳይሆን በመንግሥት ላይ የመጀመሪያውን ጉዳይ አስከተለ። በመናፍቅ ላይ የሞት ቅጣት ማለትም ጵርስቅሊ።

በ5ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የኤዴሳ ትምህርት ቤት የክርስቶስ መለኮታዊ እና ሰዋዊ ተፈጥሮ የተለያዩ አካላት መሆናቸውን በመግለጽ የክርስቶስን አመለካከት አስተምሯል።የዚህ አተያይ ልዩ ውጤት ማርያም በትክክል የእግዚአብሔር እናት መባል አለመቻሏ ነገር ግን የክርስቶስ እናት ልትባል መቻል ነው።የዚህ አመለካከት ደጋፊ በሰፊው የሚታወቀው የቁስጥንጥንያ ንስጥሮስ ፓትርያርክ ነበር።ማርያምን የአምላክ እናት ብሎ መጥራቱ በብዙ የቤተክርስቲያኑ ክፍሎች ዘንድ ተወዳጅ እየሆነ ስለመጣ ይህ ጉዳይ መለያየት ሆነ።የሮማው ንጉሠ ነገሥት ቴዎዶስዮስ ዳግማዊ ጉዳዩን ለመፍታት በማሰብ የኤፌሶን ጉባኤ (431) ጠርቶ ነበር።ምክር ቤቱ የንስጥሮስን አመለካከት በመጨረሻ ውድቅ አደረገው።የንስጥሮስን አመለካከት የተከተሉ ብዙ አብያተ ክርስቲያናት ከሮማ ቤተ ክርስቲያን ተገንጥለዋል፣ ይህም ከፍተኛ መከፋፈልን አስከትሏል።የንስጥሮስ አብያተ ክርስቲያናት ስደት ደርሶባቸዋል፣ እና ብዙ ተከታዮች ተቀባይነት አግኝተው ወደ ሳሳኒያ ግዛት ሸሹ።የሳሳንያ ( የፋርስ ) ኢምፓየር በታሪኩ መጀመሪያ ላይ ከሶርያ የክርስትና ቅርንጫፍ ጋር በቅርበት የተሳሰረ ብዙ ክርስቲያን አማኞች ነበሩት።የሳሳንያ ኢምፓየር በይፋ ዞራስትሪያን ነበር እናም ለዚህ እምነት ጥብቅ አቋም ነበረው ፣ በከፊል እራሱን ከሮማ ኢምፓየር ሃይማኖት (በመጀመሪያው የግሪክ-ሮማን ጣኦት እምነት እና ከዚያ ክርስትና) ለመለየት።በሳሳኒያ ኢምፓየር ውስጥ ክርስትና ተቻችሎ ሄደ፣ እናም የሮማ ግዛት በ4ኛው እና በ6ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መናፍቃንን በግዞት እየሰደደ ሲሄድ የሳሳኒያውያን ክርስትያኖች ማህበረሰብ በፍጥነት አደገ።በ 5 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የፋርስ ቤተ ክርስቲያን በጽኑ ተመሠረተ እና ከሮማ ቤተ ክርስቲያን ነፃ ሆነች።ይህች ቤተ ክርስቲያን በዝግመተ ለውጥ ዛሬ የምስራቅ ቤተክርስቲያን በመባል ይታወቃል።በ451 የኬልቄዶን ጉባኤ በንስጥሪያኒዝም ዙሪያ ያሉትን የክርስቶስን ጉዳዮች የበለጠ ለማብራራት ተካሄደ።ጉባኤው በመጨረሻ የክርስቶስ መለኮታዊ እና ሰዋዊ ተፈጥሮ የተለያዩ ነገር ግን ሁለቱም የአንድ አካል አካል መሆናቸውን ገልጿል፣ ይህ አመለካከት ራሳቸውን ሚያፊዚት ብለው በሚጠሩት በብዙ አብያተ ክርስቲያናት ዘንድ ተቀባይነት አላገኘም።በዚህ ምክንያት የተፈጠረው መከፋፈል የአርመንን ፣ የሶሪያን እናየግብፅን አብያተ ክርስቲያናትን ጨምሮ የአብያተ ክርስቲያናት ኅብረት ፈጠረ።በቀጣዮቹ ጥቂት መቶ ዘመናት እርቅ ላይ ጥረቶች ቢደረጉም መከፋፈሉ ዘላቂ ሆኖ በመቆየቱ ዛሬ ኦሬንታል ኦርቶዶክስ እየተባለ የሚጠራውን ቦታ አስከትሏል።

ወደ መጀመሪያው መካከለኛው ዘመን የተደረገው ሽግግር ቀስ በቀስ እና አካባቢያዊ የተደረገ ሂደት ነው።የገጠር አካባቢዎች የመብራት ማዕከሎች ሲሆኑ የከተማ አካባቢዎች ግን ቀንሰዋል።ምንም እንኳን ቁጥራቸው የሚበልጡ ክርስቲያኖች በምስራቅ (በግሪክ አካባቢዎች) ቢቆዩም በምዕራቡ ዓለም (ላቲን አካባቢዎች) አስፈላጊ የሆኑ እድገቶች እየተከናወኑ ነበር እና እያንዳንዳቸው ልዩ ቅርጾችን ያዙ።የሮም ጳጳሳት፣ ሊቃነ ጳጳሳት፣ ከሁኔታዎች ጋር ለመላመድ ተገደዱ።ለንጉሠ ነገሥቱ ስም ያላቸውን ታማኝነት ብቻ በመጠበቅ ከቀድሞዎቹ የሮም ግዛቶች “አረመኔ ገዥዎች” ጋር ሚዛን ለመደራደር ተገደዱ።በምስራቅ፣ ቤተክርስቲያን አወቃቀሯን እና ባህሪዋን ጠብቃለች እናም በዝግመተ ለውጥለች።በክርስትና ጥንታዊ ፔንታርቺ አምስት ፓትርያርኮች ልዩ ክብር ነበራቸው፡ የሮም፣ የቁስጥንጥንያ፣ የኢየሩሳሌም፣ የአንጾኪያ እና የእስክንድርያ መናፈሻዎች።የብዙዎቹ እነዚህ የእይታዎች ክብር በከፊል በሐዋርያዊ መስራቾቻቸው ላይ ወይም በባይዛንቲየም/ቁስጥንጥንያ ሁኔታ የቀጣይ የምስራቅ ሮማን ወይም የባይዛንታይን ግዛት አዲስ መቀመጫ ነበረች።እነዚህ ጳጳሳት ራሳቸውን የእነዚያ ሐዋርያት ተተኪ እንደሆኑ አድርገው ይቆጥሩ ነበር።በተጨማሪም፣ አምስቱም ከተሞች የክርስትና መጀመሪያ ማዕከላት ነበሩ፣ ሌቫንት በሱኒ ኸሊፋ ከተቆጣጠረ በኋላ ጠቀሜታቸውን አጥተዋል።

በፎደራቲ እና በጀርመን መንግስታት የተተካው የምእራብ ሮማን ኢምፓየር የበላይነት ደረጃ በደረጃ መጥፋት ከቀደምት ሚስዮናውያን ጥረቶች ጋር የተገጣጠመው በፈራሚው ኢምፓየር ቁጥጥር ስር ወደሌለው አካባቢ ነው።በ5ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ ከሮማን ብሪታንያ ወደ ሴልቲክ አካባቢዎች (ስኮትላንድ፣ አየርላንድ እና ዌልስ) የሚስዮናውያን እንቅስቃሴዎች የሴልቲክ ክርስትና ቀደምት ወጎችን አፍርተዋል፣ ይህም በኋላ በሮም ቤተክርስቲያን ስር እንደገና ተቀላቅሏል።በጊዜው በሰሜን ምዕራብ አውሮፓ የነበሩ ታዋቂ ሚስዮናውያን የክርስቲያን ቅዱሳን ፓትሪክ፣ ኮሎምባ እና ኮሎምባኖስ ነበሩ።የሮማውያን ጥገኝነት ከተወሰነ ጊዜ በኋላ ደቡባዊ ብሪታንያን የወረሩት የአንግሎ ሳክሰን ጎሣዎች መጀመሪያ ጣዖት አምላኪዎች ነበሩ ነገር ግን በታላቁ ሊቃነ ጳጳሳት ጎርጎሪዮስ ተልእኮ የካንተርበሪው አውግስጢኖስ ወደ ክርስትና ተለውጠዋል።ብዙም ሳይቆይ የሚስዮናውያን ማዕከል ሲሆኑ፣ እንደ ዊልፍሪድ፣ ዊሊብሮርድ፣ ሉለስ እና ቦኒፌስ ያሉ ሚስዮናውያን በጀርመን የሚገኙትን የሳክሰን ዘመዶቻቸውን ቀይረዋል።የጎል (የአሁኗ ፈረንሳይ እና ቤልጂየም) በአብዛኛው ክርስቲያን የሆኑት የጋሎ-ሮማውያን ነዋሪዎች በ 5 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በፍራንኮች ተወረሩ።በ496 የፍራንካውያን ንጉሥ ክሎቪስ ቀዳማዊ ከአረማዊ እምነት ወደ ሮማን ካቶሊክ እምነት እስኪቀየር ድረስ የአገሬው ተወላጆች ስደት ደርሶባቸዋል።ከፍራንካውያን መንግሥት መነሳት እና ከተረጋጋ የፖለቲካ ሁኔታዎች በኋላ፣ የምዕራቡ የቤተክርስቲያኑ ክፍል ችግር ያለባቸውን ጎረቤት ሕዝቦች ለማረጋጋት በሜሮቪንጊን ሥርወ መንግሥት የተደገፈ የሚስዮናውያን እንቅስቃሴዎችን ጨመረ።በዩትሬክት በዊሊብሮርድ ከተመሰረተ በኋላ የአረማውያን ፍሪሲያን ንጉስ ራድቦድ በ716 እና 719 መካከል ብዙ የክርስቲያን ማዕከላትን ባወደመበት ወቅት ተቃውሞዎች ተከስተዋል። በጀርመን .በ8ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ሻርለማኝ ፓጋን ሳክሰኖችን ለመቆጣጠር እና ክርስትናን በግድ እንዲቀበሉ ለማስገደድ የጅምላ ግድያዎችን ተጠቅሟል።

ስላቭስ ከ 7 ኛው እስከ 12 ኛው ክፍለ ዘመን ባለው ማዕበል ክርስትናን ያዙ ፣ ምንም እንኳን የድሮ የስላቭ ሃይማኖታዊ ልማዶችን የመተካት ሂደት የተጀመረው በ 6 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ነው።በአጠቃላይ የደቡብ ስላቭስ ነገሥታት ክርስትናን በ 9 ኛው ክፍለ ዘመን ፣ የምስራቅ ስላቭስ በ 10 ኛው እና ምዕራባዊ ስላቭስ በ 9 ኛው እና በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን መካከል ተቀበለ።ቅዱሳን ሲረል እና መቶድየስ (fl. 860-885) የባይዛንታይን-ስላቪክ ሥርዓትን (የብሉይ የስላቮን ሥርዓት) እና ግላጎሊቲክ ፊደላትን አስተዋውቀዋል፣ ጥንታዊው የስላቭ ፊደል እና የጥንት ሲሪሊክ ፊደላት መሠረት የሆነው “ሐዋርያት ለስላቭስ” ተብለው ተጠርተዋል።የሮማ ካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን እና የቁስጥንጥንያ ምስራቃዊ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን በመባል የሚታወቁትን የስላቭን ሚስዮናውያን በአንድ ጊዜ ለመለወጥ የተደረገው ጥረት 'በሮም እና በቁስጥንጥንያ መካከል ሁለተኛ ክርክር' እንዲኖር አድርጓል፣ በተለይም በቡልጋሪያ (9ኛው-10ኛው ክፍለ ዘመን) .ይህ እ.ኤ.አ. በ1054 ከምስራቅ-ምእራብ ሺዝም በፊት ከነበሩት በርካታ ክስተቶች አንዱ ሲሆን በመጨረሻም በግሪክ ምስራቅ እና በላቲን ምዕራብ መካከል መለያየትን አስከትሏል።በዚህ መንገድ ስላቭስ በምስራቅ ኦርቶዶክስ እና በሮማ ካቶሊክ መካከል ተከፋፈሉ።የሮማ ቤተ ክርስቲያን እና የባይዛንታይን ቤተ ክርስቲያን ከተወዳዳሪ ሚሲዮናውያን ጥረቶች ጋር በቅርበት የተቆራኘው የላቲን እና የሲሪሊክ ጽሕፈት በምስራቅ አውሮፓ መስፋፋቱ ነበር።አብዛኞቹ የኦርቶዶክስ ስላቭስ ሲሪሊክን ተቀብለዋል፣ አብዛኞቹ የካቶሊክ ስላቭስ የላቲን ቋንቋን አስተዋውቀዋል፣ ነገር ግን ከዚህ አጠቃላይ ህግ ብዙ የተለዩ ነበሩ።ሁለቱም አብያተ ክርስቲያናት ለአረማውያን አውሮፓውያን፣ እንደ የሊትዌኒያ ግራንድ ዱቺ፣ የክሮኤሺያ ዱቺ እና የሰርቢያ ርእሰ ብሔር፣ የቋንቋ፣ ስክሪፕቶች እና ፊደሎች ቅይጥ፣ እና በላቲን ካቶሊክ (ላቲኒታስ) እና በሲሪሊክ ኦርቶዶክስ መሀከል መካከል ያለው መስመር ተፈጠረ። (የስላቪያ ኦርቶዶክስ) ደብዝዘዋል።

ክርስትና ቀደም ሲልበቻይና ውስጥ ሊኖር ይችላል ነገር ግን ለመጀመሪያ ጊዜ የተዘገበው መግቢያ በታንግ ሥርወ መንግሥት (618-907) በካህኑ አሎፔን መሪነት የክርስቲያን ተልእኮ ( በፋርስ ፣ ሲሪያክ ወይም ኔስቶሪያን ተብሎ ይገለጻል) እንደ ደረሰ ይታወቃል። 635፣ እሱ እና ተከታዮቹ ቤተክርስቲያን ለመመስረት የሚፈቅደውን ኢምፔሪያል ህግ ተቀብለዋል።በቻይና፣ ሃይማኖቱ ዳኪን ጄንግጂያኦ ወይም የሮማውያን ብርሃን ሃይማኖት በመባል ይታወቅ ነበር።ዳኪን ሮምን እና የቅርብ ምስራቅን ይሰይማል፣ ምንም እንኳን ከምዕራቡ እይታ አንጻር የንስጥሮስ ክርስትና በላቲን ክርስቲያኖች እንደ መናፍቅ ይቆጠር ነበር።በ698-699 ከቡድሂስቶች፣ ከዚያም በ713 ከዳኦኢስቶች ተቃውሞ ተነስቶ ነበር፣ ነገር ግን ክርስትና ማደጉን ቀጠለ፣ እና በ781፣ በቻንግ-አን በታንግ ዋና ከተማ የድንጋይ ስቲል (የኔስቶሪያን ስቴል) ተተከለ። በቻይና የ150 ዓመታት በንጉሠ ነገሥት የተደገፈ የክርስትና ታሪክ መዝግቧል።የስታሊው ጽሁፍ በመላው ቻይና እያደጉ የሚገኙትን የክርስቲያን ማህበረሰቦችን ይገልፃል፣ ነገር ግን ከዚህ እና ከሌሎች ጥቂት የተቆራረጡ መዛግብት ባሻገር ስለ ታሪካቸው የሚታወቅ ነገር ጥቂት ነው።በኋለኞቹ ዓመታት ሌሎች ንጉሠ ነገሥታት ሃይማኖታዊ መቻቻል አልነበሩም።እ.ኤ.አ. በ 845 የቻይና ባለሥልጣናት የውጭ የአምልኮ ሥርዓቶችን መከልከልን ተግባራዊ አደረጉ ፣ እና ክርስትና በቻይና እስከ ሞንጎሊያውያን ግዛት እስከ 13 ኛው ክፍለዘመን ድረስ ቀንሷል።

የስካንዲኔቪያ ክርስትና እንዲሁም ሌሎች የኖርዲክ አገሮች እና የባልቲክ አገሮች በ 8 ኛው እና በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን መካከል ተካሂደዋል.የዴንማርክ፣ የኖርዌይ እና የስዊድን ግዛቶች በ1104፣ 1154 እና 1164 ለርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት በቀጥታ ኃላፊነት የራሳቸው ሀገረ ስብከት አቋቋሙ።የአብያተ ክርስቲያናት ኔትወርክ ለመመሥረት ተጨማሪ ጥረት ስለሚያስፈልገው የስካንዲኔቪያ ሕዝብ ወደ ክርስትና መቀየሩ ብዙ ጊዜ አስፈልጎ ነበር።ሳሚ እስከ 18ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ ሳይለወጥ ቆየ።አዲስ የአርኪኦሎጂ ጥናት በጎታላንድ ውስጥ ቀድሞውኑ በ9ኛው ክፍለ ዘመን ክርስቲያኖች እንደነበሩ ይጠቁማል።በተጨማሪም ክርስትና ከደቡብ ምዕራብ እንደመጣ እና ወደ ሰሜን ተንቀሳቅሷል ተብሎ ይታመናል.ዴንማርክ በ975 ዓ.ም አካባቢ ሃራልድ ብሉቱዝ ይህንን እንዳወጀ እና ከሁለቱ የጄሊንግ ስቶንስ ትልቁን እንዳሳደገው ዴንማርክ ከስካንዲኔቪያ አገሮች የመጀመሪያዋ ነበረች።ስካንዲኔቪያውያን በስም ክርስቲያን ቢሆኑም፣ በአንዳንድ ክልሎች ውስጥ ሕዝቡ በንጉሥ ፊት ክርስትናን ሲቀበል፣ እውነተኛው የክርስትና እምነቶች ራሳቸውን ለመመሥረት ብዙ ጊዜ ወስዷል።ደህንነትን እና መዋቅርን የሰጡ የቆዩ የሀገር በቀል ወጎች እንደ ኦሪጅናል ኃጢአት፣ ሥጋዌ እና ሥላሴ ባሉ ያልተለመዱ ሀሳቦች ተፈትተዋል።በዘመናዊቷ ስቶክሆልም አቅራቢያ በሚገኘው በሎቮን ደሴት የቀብር ቦታዎች ላይ የተደረጉ የአርኪዮሎጂ ቁፋሮዎች እንደሚያሳዩት ትክክለኛው የሕዝቦች ክርስትና በጣም ቀርፋፋ እና ቢያንስ ከ150 እስከ 200 ዓመታት የፈጀ ሲሆን ይህ በስዊድን መንግሥት ውስጥ በጣም ማዕከላዊ ቦታ ነበር።በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በኖርዌይ ውስጥ ከነጋዴው በርገን ከተማ የተጻፉ ሩኒክ ጽሑፎች ክርስቲያናዊ ተጽዕኖ አነስተኛ ነው፣ እና ከመካከላቸው አንዱ ቫልኪሪ ይማርካል።

በሙስሊሞች ላይ ተከታታይ ከባድ ወታደራዊ ለውጦችን ተከትሎ፣ በ8ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በባይዛንታይን ግዛት ግዛቶች ውስጥ ኢኮክላም ተፈጠረ።አንዳንድ ጊዜ ተብሎ የሚጠራው የመጀመሪያው ኢኮኖክላም በ 726 እና 787 መካከል የተከሰተ ሲሆን ሁለተኛው ኢኮኖክላም በ 814 እና 842 መካከል ተከስቷል. እንደ ባሕላዊው አመለካከት የባይዛንታይን ኢኮኖክላም የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሊዮ III ባወጁት ሃይማኖታዊ ምስሎች ላይ እገዳ ተጥሎ ነበር. ኢሱሪያን ፣ እና በተተኪዎቹ ስር ቀጠለ።በሃይማኖታዊ ምስሎች ላይ ከፍተኛ ውድመት እና ምስሎችን ማክበር ደጋፊዎችን ማሳደድ ታጅቦ ነበር።ኣይኮነትን ምንቅስቓስ ኣብዛ ክርስትያናዊት ቤተክርስትያን ቀዳሞት ስነ ጥበባዊ ታሪኻውን ኣጥፍኣ።ጳጳሱ በጊዜው ሁሉ ሃይማኖታዊ ምስሎችን መጠቀምን ይደግፋሉ, እና አጠቃላይ ትዕይንቱ በባይዛንታይን እና በካሮሊንያን ወጎች መካከል እያደገ የመጣውን ልዩነት አሁንም አንድ የአውሮፓ ቤተክርስቲያን በሆነችው, እንዲሁም የባይዛንታይን ፖለቲካዊ ቅነሳን ወይም መወገድን አመቻችቷል. የጣሊያን ባሕረ ገብ መሬት ክፍሎች ላይ ቁጥጥር.በላቲን ምዕራብ፣ ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ግሪጎሪ ሳልሳዊ በሮም ሁለት ሲኖዶሶችን በማካሄድ የሊዮን ድርጊት አውግዘዋል።በ754 እዘአ በሃይሪያ የተካሄደው የባይዛንታይን አይኮኖክላስት ምክር ቤት ቅዱስ ሥዕሎች መናፍቃን እንደሆኑ ወስኗል።በ787 ዓ.ም. በኒቂያ ሁለተኛ ጉባኤ (ሰባተኛው የማኅበረ ቅዱሳን ምክር ቤት) ሥር የነበረው የአስተሳሰብ እንቅስቃሴ መናፍቅ ተብሎ ይገለጻል፣ ነገር ግን በ815 እና 842 ዓ.ም መካከል ለአጭር ጊዜ ትንሳኤ ነበረው።

በ9ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በምስራቃዊ (በባይዛንታይን፣ በግሪክ ኦርቶዶክስ) እና በምዕራባውያን (ላቲን፣ የሮማ ካቶሊክ) ክርስትና መካከል ውዝግብ ተፈጠረ፣ በሮማው ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ጆን ሰባተኛ የፎቲዮስ አንደኛ የባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት ሚካኤል ሳልሳዊ ሹመት በመቃወም የተነሳ ውዝግብ ተነሳ። የቁስጥንጥንያ ፓትርያርክ አቋም.ቀደም ሲል በምስራቅ እና በምዕራብ መካከል ለተነሱት የክርክር ነጥቦች ጳጳሱ ይቅርታ እንዲጠይቁ ፎቲዮስ ውድቅ አደረጉ።ፎቲዮስ በምስራቅ ጉዳዮች ላይ የጳጳሱን የበላይነት ለመቀበል ወይም የፊሊኮክ አንቀጽን ለመቀበል ፈቃደኛ አልሆነም።በቅድስናው ምክር ቤት የላቲን ልዑካን ድጋፋቸውን ለማግኘት አንቀጹን እንዲቀበል ገፋፉት።ውዝግቡ የቡልጋሪያ ቤተ ክርስቲያንን የምስራቃዊ እና ምዕራባዊ ቤተ ክርስቲያን የዳኝነት መብቶችንም ያካተተ ነበር።ፎቲዮስ ቡልጋሪያን በሚመለከት የዳኝነት መብቶች ጉዳይ ላይ ስምምነት ሰጡ፣ እና የጳጳሱ ተወካዮች ቡልጋሪያን ወደ ሮም በመመለሱ ላይ አደረጉ።በ 870 ቡልጋሪያ ወደ የባይዛንታይን ሥርዓት መመለሷ ራሷን በራስ የመተዳደር ቤተ ክርስቲያን ስላስገኘላት ይህ ስምምነት ግን ስም ብቻ ነበር።የቡልጋሪያው ቦሪስ 1 ፍቃድ ከሌለ ጵጵስናው ማንኛውንም የይገባኛል ጥያቄውን ለማስፈጸም አልቻለም።

ከ6ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ፣ በካቶሊክ ምዕራብ የሚገኙ አብዛኛዎቹ ገዳማት የቤኔዲክት ትእዛዝ ናቸው።የተሻሻለው የቤኔዲክትን አገዛዝ በጥብቅ በመታዘዙ ምክንያት፣ የክሎኒ አቢይ ከኋለኛው 10ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የታወቀው የምዕራባውያን መነኮሳት ዋና ማዕከል ሆነ።ክሉኒ የንዑስ ቤቶች አስተዳዳሪዎች የክሉኒ አባ ገዳም ምክትል ሆነው ሲያገለግሉ እና ለእሱ መልስ የሰጡበት ትልቅ የፌዴራል ሥርዓት ፈጠረ።የክሉኒያክ መንፈስ ከ10ኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ጀምሮ እስከ 12ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ድረስ በኖርማን ቤተክርስቲያን ላይ የሚያነቃቃ ተጽእኖ ነበር።ቀጣዩ የገዳማዊ ተሐድሶ ማዕበል የመጣው ከሲስተር እንቅስቃሴ ጋር ነው።የመጀመሪያው የሲስተር ገዳም የተመሰረተው በ1098፣ በCîteaux Abbey ነው።የሲስተርሲያን ህይወት ቁልፍ ማስታወሻ የቤኔዲክትን እድገትን በመቃወም የቤኔዲክትን ህግን ወደ ማክበር መመለስ ነበር.በተሃድሶው ውስጥ በጣም አስደናቂው ባህሪ ወደ የእጅ ሥራ በተለይም ወደ የመስክ ሥራ መመለስ ነበር።የCistercians ዋና ገንቢ በሆነው በክሌይርቫው ኦቭ በርናርድ በመነሳሳት በመካከለኛው ዘመን አውሮፓ የቴክኖሎጂ እድገት እና ስርጭት ዋና ኃይል ሆኑ።በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የሲስተርሲያን ቤቶች 500 ነበሩ, እና በ 15 ኛው ክፍለ ዘመን ከፍታ ላይ, ትዕዛዙ ወደ 750 የሚጠጉ ቤቶች እንዳሉት ተናግሯል.ከእነዚህ ውስጥ አብዛኛው የተገነቡት በምድረ በዳ ነው፣ እና እንደዚህ ያሉ የተገለሉ የአውሮፓ ክፍሎችን ወደ ኢኮኖሚ ልማት ለማምጣት ትልቅ ሚና ተጫውተዋል።ሦስተኛው ደረጃ የምንኩስና ማሻሻያ የተደረገው በሜንዲካንት ትዕዛዝ በማቋቋም ነው።በተለምዶ “አስፈሪዎች” በመባል የሚታወቁት መነኮሳት በባህላዊ የድህነት፣ የንጽህና እና የመታዘዝ ቃልኪዳን በገዳማዊ አገዛዝ ሥር ይኖራሉ ነገር ግን በገለልተኛ ገዳም ውስጥ ስብከትን፣ ሚስዮናዊ እንቅስቃሴን እና ትምህርትን ያጎላሉ።ከ12ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ፣ የፍራንቸስኮ ትእዛዝ የተመሰረተው በአሲሲ ፍራንሲስ ተከታዮች ነበር፣ እና ከዚያ በኋላ የዶሚኒካን ትእዛዝ በሴንት ዶሚኒክ ተጀመረ።

የምስራቅ–ምዕራብ ሽዝም፣ እንዲሁም “ታላቁ ሽዝም” በመባል የሚታወቀው፣ ቤተክርስቲያንን ወደ ምዕራባዊ (ላቲን) እና ምስራቃዊ (ግሪክ) ቅርንጫፎች ማለትም፣ ምዕራባዊ ካቶሊካዊነት እና የምስራቅ ኦርቶዶክስ ከፋፍሏታል።በምስራቅ የሚገኙ የተወሰኑ ቡድኖች የኬልቄዶንን ምክር ቤት ድንጋጌዎች ውድቅ ካደረጉ (የምስራቃውያን ኦርቶዶክስን ተመልከት) እና የበለጠ ትርጉም ያለው በመሆኑ ይህ የመጀመሪያው ትልቅ ክፍል ነበር።ምንም እንኳን በተለምዶ በ 1054 የተመዘገበ ቢሆንም ፣ የምስራቅ-ምዕራብ ሽዝም በእውነቱ በላቲን እና በግሪክ ሕዝበ ክርስትና መካከል በጳጳሱ ቀዳሚነት ተፈጥሮ እና ፊሊዮክን በሚመለከቱ አንዳንድ ዶክትሪን ጉዳዮች ላይ የተራዘመ የመለያየት ጊዜ ውጤት ነበር ፣ ግን ከባህላዊ ፣ ጂኦግራፊያዊ ፣ ጂኦፖለቲካል እና የቋንቋ ልዩነቶች.

የኢንቬስቲቱር ውዝግብ፣ በተጨማሪም የኢንቬስትቸር ውድድር ተብሎ የሚጠራው (ጀርመንኛ፡ ኢንቬስትትሬትሬት)፣ በመካከለኛው ዘመን አውሮፓ በቤተክርስቲያን እና በመንግስት መካከል ጳጳሳትን (ኢንቬስትመንትን) እና የገዳማት አባቶችን እና ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳትን የመምረጥ እና የመጫን ችሎታን በተመለከተ የተነሳ ግጭት ነበር።በ11ኛው እና በ12ኛው ክፍለ ዘመን የተነሱት ተከታታይ ሊቃነ ጳጳሳት የቅዱስ ሮማን ንጉሠ ነገሥት እና ሌሎች የአውሮፓ ንጉሠ ነገሥታትን ሥልጣናቸውን አሳጡ፣ ውዝግቡ በጀርመን ወደ 50 ዓመታት የሚጠጋ የእርስ በርስ ጦርነት አስከትሏል።በ1076 በጳጳስ ግሪጎሪ ሰባተኛ እና በሄንሪ አራተኛ (በዚያን ጊዜ በንጉሥ፣ በኋላም ቅዱስ የሮማ ንጉሠ ነገሥት) መካከል በተደረገው የሥልጣን ሽኩቻ ተጀመረ። ግጭቱ ያበቃው በ1122፣ ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ካሊክስተስ II እና ንጉሠ ነገሥት ሄንሪ አምስተኛ በዎርምስ ኮንኮርዳት ስምምነት ላይ በደረሱ ጊዜ ነው።ስምምነቱ ኤጲስ ቆጶሳት ለዓለማዊው ንጉሠ ነገሥት ቃለ መሐላ እንዲሰጡ ያስገድድ ነበር፤ እሱም ሥልጣንን “በጦር መሣሪያ” ይዞ ነገር ግን ምርጫውን ለቤተ ክርስቲያን ትቶ ነበር።በቀለበት እና በትር የተመሰለውን ቅዱስ ሥልጣን ያላቸውን ኤጲስ ቆጶሳትን ኢንቨስት የማድረግ የቤተ ክርስቲያን መብት አረጋግጧል።በጀርመን (ነገር ግን ኢጣሊያ እና ቡርጋንዲ አይደሉም) ንጉሠ ነገሥቱ በቤተ ክርስቲያን ባለሥልጣናት የአባ ገዳዎችን እና የኤጲስ ቆጶሳትን ምርጫ የመምራት እና አለመግባባቶችን የመፍታታት መብታቸውን ይዘው ነበር።ቅዱሳን የሮማ ንጉሠ ነገሥታት ጳጳሱን የመምረጥ መብታቸውን ተቃውመዋል።እስከዚያው ድረስ፣ ከ1103 እስከ 1107 በርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ፓስካል ዳግማዊ እና በእንግሊዙ ንጉሥ ሄንሪ ቀዳማዊ መካከል አጭር ግን ጉልህ የሆነ የኢንቨስትመንት ትግል ተካሄዷል። ለዚያ ግጭት ቀደም ብሎ የተሰጠው የለንደን ኮንኮርዳት ከዎርምስ ኮንኮርዳት ጋር ተመሳሳይ ነበር።

የመስቀል ጦርነት በመካከለኛው ዘመን በላቲን ቤተክርስቲያን የተጀመሩ፣ የተደገፉ እና አንዳንዴም የሚመሩት ተከታታይ ሃይማኖታዊ ጦርነቶች ነበሩ።ከእነዚህ የክሩሴድ ጦርነቶች መካከል በይበልጥ የሚታወቁት እ.ኤ.አ. ከ1095 እስከ 1291 ባለው ጊዜ ውስጥ እየሩሳሌምን እና አካባቢዋን ከእስላማዊ አገዛዝ ለማስመለስ የታቀዱት ወደ ቅድስት ሀገር የመጡ ናቸው።በአይቤሪያ ባሕረ ገብ መሬት በሙሮች ላይ ( ሪኮንኩዊስታ ) እና በሰሜን አውሮፓ ከአረማውያን ምዕራብ ስላቪች፣ ባልቲክ እና ፊንላንድ ሕዝቦች (በሰሜን ክሩሴድ) ላይ የተደረጉ ተመሳሳይ ወታደራዊ እንቅስቃሴዎች የመስቀል ጦርነት በመባል ይታወቃሉ።በ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን፣ ሌሎች ቤተ ክርስቲያን የተፈቀደላቸው የመስቀል ጦርነቶች ከመናፍቃን የክርስትና ኑፋቄዎች፣ ከባይዛንታይን እና የኦቶማን ኢምፓየር ጋር፣ አረማዊነትን እና መናፍቅነትን ለመዋጋት እና በፖለቲካዊ ምክንያቶች ተዋጉ።በቤተ ክርስቲያኒቱ ፈቃድ ያልተሰጠ፣ የተራ ዜጎች ታዋቂ የመስቀል ጦርነቶችም ተደጋጋሚ ነበሩ።እ.ኤ.አ. በ1099 ኢየሩሳሌም እንድትመለስ ካስከተለው የመጀመሪያው የመስቀል ጦርነት ጀምሮ፣ በደርዘን የሚቆጠሩ የመስቀል ጦርነት ተካሂዶ ነበር፣ ይህም ለዘመናት የአውሮፓ ታሪክ ዋና ነጥብ ነበር።በ1095፣ ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ኡርባን 2ኛ በክሌርሞንት ምክር ቤት የመጀመሪያውን የመስቀል ጦርነት አወጁ።በሴሉክ ቱርኮች ላይ ለባይዛንታይን ንጉሠ ነገሥት አሌክስዮስ 1 ወታደራዊ ድጋፍን አበረታቷል እና ወደ እየሩሳሌም የታጠቁ ጉዞዎችን ጠራ።በምእራብ አውሮፓ ውስጥ ባሉ ሁሉም የህብረተሰብ ክፍሎች ውስጥ፣ አስደሳች የሆነ ተወዳጅ ምላሽ ነበር።የመጀመሪያዎቹ የመስቀል ጦረኞች ሃይማኖታዊ ድነት፣ አጥጋቢ የፊውዳል ግዴታዎች፣ ታዋቂ የመሆን እድሎች እና ኢኮኖሚያዊ ወይም ፖለቲካዊ ጥቅሞችን ጨምሮ የተለያዩ ማበረታቻዎች ነበሯቸው።በኋላ ላይ የመስቀል ጦርነቶች በአጠቃላይ በተደራጁ ጦር፣ አንዳንዴም በንጉሥ ይመሩ ነበር።ሁሉም የጳጳስ ውለታ ተሰጣቸው።የመጀመሪያዎቹ ስኬቶች አራት የመስቀልደር ግዛቶችን አቋቋሙ: የኤዴሳ ካውንቲ;የአንጾኪያ ርእሰ ብሔር;የኢየሩሳሌም መንግሥት;እና የትሪፖሊ ካውንቲ.በ 1291 የመስቀል ጦርነት እስከ ኤከር ውድቀት ድረስ በክልሉ ውስጥ በተወሰነ መልኩ ቀርቷል ። ከዚህ በኋላ ቅድስት ምድርን ለማስመለስ ምንም ተጨማሪ የመስቀል ጦርነቶች አልነበሩም ።

የመካከለኛው ዘመን ኢንኩዊዚሽን (የካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን አካላት መናፍቅነትን በማፈን የተከሰሱ) ተከታታይ ጥያቄዎች ነበር፣ ከ1184 አካባቢ፣ የኤጲስ ቆጶሳዊ ኢንኩዊዚሽን (1184-1230ዎቹ) እና በኋላም የፓፓል ኢንኩዊዚሽን (1230ዎቹ)።የመካከለኛው ዘመን ኢንኩዊዚሽን የተቋቋመው ለሮማ ካቶሊክ እምነት ከሃዲ ወይም ናፋቂ ተብለው ለሚታሰቡ እንቅስቃሴዎች፣በተለይም በደቡብ ፈረንሳይ እና በሰሜን ኢጣሊያ የሚገኙትን ካታሪዝም እና ዋልደንሳውያንን ነው።እነዚህ የሚከተሏቸው የብዙ ጥያቄዎች የመጀመሪያ እንቅስቃሴዎች ነበሩ።ካታርስ ለመጀመሪያ ጊዜ በ1140ዎቹ በደቡብ ፈረንሳይ፣ ዋልደንሳውያን ደግሞ በ1170 አካባቢ በሰሜናዊ ጣሊያን ታወቁ።ከዚህ ነጥብ በፊት፣ እንደ ብሩስ ጴጥሮስ ያሉ መናፍቃን ቤተክርስቲያንን ብዙ ጊዜ ይገዳደሩ ነበር።ሆኖም፣ ካታርስ በሁለተኛው ሺህ ዓመት ውስጥ በቤተክርስቲያኑ ሥልጣን ላይ ከፍተኛ ስጋት የፈጠረ የመጀመሪያው የሕዝብ ድርጅት ነበር።ይህ መጣጥፍ በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የተካሄደውን የሮማን ኢንኩዊዚሽን ወይም በ15ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የነበረውን የስፓኒሽ ኢንኩዊዚሽን ክስተትን ሳይሆን በአካባቢው ቀሳውስትን በመጠቀም በስፔን ንጉሳዊ አገዛዝ ቁጥጥር ስር የነበረውን ክስተት ሳይሆን እነዚህን ቀደምት ጥያቄዎች ብቻ ይሸፍናል።የ 16 ኛው ክፍለ ዘመን የፖርቹጋል ኢንኩዊዚሽን እና የተለያዩ የቅኝ ግዛት ቅርንጫፎች ተመሳሳይ ንድፍ ተከትለዋል.

የአቪኞን ፓፓሲ ከ1309 እስከ 1376 ድረስ ሰባት ተከታታይ ሊቃነ ጳጳሳት በሮም ሳይሆን በአቪኞ (በዚያን ጊዜ የቅዱስ ሮማ ግዛት አካል በሆነው በአርልስ መንግሥት አሁን በፈረንሳይ ) የኖሩበት ዘመን ነው።ሁኔታው የተፈጠረው በጳጳሱ እና በፈረንሣይ ዘውድ መካከል በተነሳው ግጭት የተነሳ ጳጳስ ቦኒፌስ ስምንተኛ በፈረንሣይ ፊሊፕ አራተኛ እጅ ከታሰሩ እና እንግልት ከደረሰባቸው በኋላ ነው።የርዕሠ ሊቃነ ጳጳሳት በነዲክቶስ 11ኛ መሞታቸውን ተከትሎ ፊሊፕ በ1305 ፈረንሳዊውን ክሌመንት አምስተኛን ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት አድርጎ እንዲመርጥ አንድ ጉባኤ አስገድዶ ነበር። በሚቀጥሉት 67 ዓመታት.ይህ ከሮም አለመገኘት አንዳንድ ጊዜ "የጳጳሳት የባቢሎን ምርኮ" ተብሎ ይጠራል.በአጠቃላይ ሰባት ሊቃነ ጳጳሳት በአቪኞ፣ ሁሉም ፈረንሣይ እና ሁሉም በፈረንሳይ ዘውድ ተጽዕኖ ሥር ነገሡ።እ.ኤ.አ. በ 1376 ግሪጎሪ XI አቪኞን ትቶ ፍርድ ቤቱን ወደ ሮም አዛወረው (ጥር 17 ቀን 1377 ደርሷል)።ነገር ግን በ1378 ግሪጎሪ ከሞተ በኋላ በተተኪው Urban VI እና በካርዲናሎች መካከል ያለው ግንኙነት እያሽቆለቆለ መምጣቱን የምዕራቡ ዓለም ሽዝምን ፈጠረ።ይህ ሁለተኛ መስመር የጀመረው የአቪኞን ሊቃነ ጳጳሳት፣ በመቀጠልም እንደ ህገወጥ ተደርጎ ይቆጠር ነበር።የመጨረሻው የአቪኞን ፀረ ጳጳስ ቤኔዲክት XIII በ 1398 የፈረንሳይን ጨምሮ አብዛኛውን ድጋፉን አጥቷል.ለአምስት ዓመታት በፈረንሳዮች ከበባ በኋላ በ1403 ወደ ፐርፒግናን ሸሸ። ፍጥነቱ በ1417 በኮንስታንስ ጉባኤ ተጠናቀቀ።

የምዕራባውያን ሺዝም በካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ ከ1378 እስከ 1417 የዘለቀው መለያየት ሲሆን በሮም እና በአቪኞን የሚኖሩ ጳጳሳት እውነተኛው ጳጳስ ነን ብለው ሲናገሩ በ1409 የፒሳን ይገባኛል ጥያቄ አቅራቢዎች ሦስተኛው መስመር የተቀላቀሉበት ነው። እና የፖለቲካ ታማኝነት፣ የአቪኞን ጵጵስና ከፈረንሳይ ንጉሳዊ አገዛዝ ጋር በቅርበት የተቆራኘ ነው።እነዚህ ተቀናቃኝ የጳጳሱ ዙፋን የይገባኛል ጥያቄ የቢሮውን ክብር ጎድቷል።ጳጳስ ግሪጎሪ 11ኛ በ1377 በአቪኞ ይኖሩ ነበር። ይሁን እንጂ የካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን በ1378 ለሁለት ተከፈለ የካርዲናሎች ኮሌጅ ግሪጎሪ 11ኛ በሞተ በስድስት ወራት ውስጥ የከተማ 6ኛ እና ክሌመንት ሰባተኛን ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት መምረጡን አስታውቋል። .ከበርካታ የማስታረቅ ሙከራዎች በኋላ፣ የፒሳ ካውንስል (1409) ሁለቱም ተቀናቃኞች ህጋዊ እንዳልሆኑ በመግለጽ ሶስተኛ የሚመስለውን ጳጳስ መምረጣቸውን አወጀ።የፒሳን የይገባኛል ጥያቄ አቅራቢው ዮሐንስ XXIII የኮንስታንስ ምክር ቤት (1414-1418) ሲጠራ ፍጥነቱ በመጨረሻ ተፈቷል።ምክር ቤቱ ሁለቱንም የሮማውን ጳጳስ ጎርጎርዮስ 12ኛ እና የፒሳኑን ፀረ ጳጳስ ዮሐንስ XXIII ከስልጣን እንዲለቁ አመቻችቷል፣ የአቪኞን ፀረ ጳጳስ ቤኔዲክት 12ኛን አስወግዶ ማርቲን አምስተኛን ከሮም የሚገዛውን አዲሱ ጳጳስ አድርጎ መረጠ።

ከመጀመሪያው የአውሮፓ ቅኝ ግዛት ማዕበል ጀምሮ በብሔረሰቡ ተወላጆች ሃይማኖቶች ላይ የሚደርሰው ሃይማኖታዊ መድሎ፣ ስደት እና ጥቃት በአውሮፓውያን ክርስቲያን ቅኝ ገዥዎችና ሰፋሪዎች ከ15-16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ በስልት የተፈፀመ ነው።በግኝት ዘመን እና በሚቀጥሉት ክፍለ ዘመናት፣ የአሜሪካን ተወላጆችን ወደ ክርስትና ሀይማኖት ለመቀየር የሞከሩት የስፔን እና የፖርቱጋል ቅኝ ገዥ ግዛቶች በጣም ንቁ ነበሩ።ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት አሌክሳንደር ስድስተኛ በግንቦት 1493የስፔን መንግሥት ይገባኛል ያላቸውን መሬቶች ያረጋገጠውን የኢንተር ካቴራ በሬ አውጥተው ተወላጆች ወደ ካቶሊክ ክርስትና እንዲለወጡ ትእዛዝ ሰጥተዋል።በኮሎምበስ ሁለተኛ ጉዞ ወቅት የቤኔዲክት ፋራዎች ከሌሎች አስራ ሁለት ቄሶች ጋር አብረውት አብረውት ሄዱ።በስፔን የአዝቴክ ግዛት ድል በመነሳት ጥቅጥቅ ያሉ የአገሬው ተወላጆችን የወንጌል አገልግሎት “መንፈሳዊ ወረራ” ተብሎ በሚጠራው ጊዜ ተካሂዷል።ቀደምት ተወላጆችን ለመለወጥ በተደረገው ዘመቻ ላይ በርካታ ጠቃሚ ትዕዛዞች ተሳትፈዋል።ፍራንሲስካውያን እና ዶሚኒካውያን እንደ ናዋትል፣ ሚክስቴክ እና ዛፖቴክ ያሉ የአገሬው ተወላጆች ቋንቋዎችን ተምረዋል።በሜክሲኮ ከሚገኙት የአገሬው ተወላጆች የመጀመሪያ ትምህርት ቤቶች አንዱ በ1523 በፔድሮ ዴ ጋንቴ ተመሠረተ። ፈሪዎቹ ዓላማቸው የአገሬው ተወላጆች መሪዎችን ለመለወጥ ነው፣ ይህም ማህበረሰባቸው ተመሳሳይ ነገር እንደሚከተል ተስፋ በማድረግ ነው።ብዙ ሕዝብ በሚኖርባቸው ክልሎች፣ ተወላጆች ማኅበረሰቦችን በማስተባበር ቤተ ክርስቲያን እንዲሠሩ በማድረግ ሃይማኖታዊ ለውጡ እንዲታይ አድርጓል።እነዚህ አብያተ ክርስቲያናት እና ቤተመቅደሶች ብዙውን ጊዜ ከአሮጌ ቤተመቅደሶች ጋር ተመሳሳይ በሆነ ቦታ ላይ ነበሩ፣ ብዙ ጊዜ ተመሳሳይ ድንጋዮችን ይጠቀሙ ነበር።"የአገሬው ተወላጆች ከጠላትነት እስከ አዲሱን ሃይማኖት እስከመቀበል ድረስ የተለያዩ ምላሾችን አሳይተዋል።"በመካከለኛው እና በደቡባዊ ሜክሲኮ የቀድሞ ተወላጆች የተፃፉ ጽሑፎችን የመፍጠር ባህል በነበሩበት ወቅት ፈሪዎቹ የአገሬው ተወላጅ ጸሐፍት የራሳቸውን ቋንቋ በላቲን ፊደላት እንዲጽፉ አስተምረዋል።በአገሬው ተወላጆች ለራሳቸው ዓላማ በማኅበረሰባቸው ውስጥ የተፈጠሩ እና ለራሳቸው ዓላማ የተፈጠሩ በአገሬው ተወላጆች ቋንቋዎች ውስጥ ጉልህ የሆኑ ጽሑፎች አሉ።የሰፈሩ ተወላጆች በሌሉባቸው የድንበር አከባቢዎች፣ ቄሮዎችና ኢየሱሳውያን ተልእኮ በመፍጠር በቀላሉ ወንጌልን ለመስበክ እና ለእምነታቸው ጥብቅና እንዲቆሙ ለማድረግ የተበተኑ ተወላጆችን በፈሪሳውያን ቁጥጥር ስር ያሉ ማህበረሰቦችን በማሰባሰብ።እነዚህ ተልእኮዎች በመላው የስፔን ቅኝ ግዛቶች የተመሰረቱት ከደቡብ ምዕራብ የአሁኗ ዩናይትድ ስቴትስ ክፍሎች እስከ ሜክሲኮ እና እስከ አርጀንቲና እና ቺሊ ድረስ ይዘልቃሉ።

በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አውሮፓ ውስጥ በምዕራብ ክርስትና ውስጥ የተካሄደው ተሐድሶ ትልቅ እንቅስቃሴ ሲሆን በካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን በተለይም በጳጳሳት ሥልጣን ላይ ሃይማኖታዊና ፖለቲካዊ ተግዳሮት የፈጠረ ሲሆን ይህም በካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን ስህተቶች፣ በደል እና አለመግባባቶች የሚታሰበው ነው።ተሐድሶው የፕሮቴስታንት ጅማሬ እና የምዕራቡ ዓለም ቤተክርስቲያን ወደ ፕሮቴስታንት እና አሁን የሮማ ካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን መለያየት ነው።በተጨማሪም የመካከለኛው ዘመን ማብቂያ እና በአውሮፓ ውስጥ የጥንት ዘመናዊ ጊዜ መጀመሩን ከሚያመለክቱ ክስተቶች አንዱ እንደሆነ ይቆጠራል.ከማርቲን ሉተር በፊት፣ ብዙ ቀደምት የተሃድሶ እንቅስቃሴዎች ነበሩ።ምንም እንኳን ተሐድሶው በማርቲን ሉተር በ1517 ዘጠና አምስት መጽሐፎችን በማተም እንደተጀመረ የሚነገር ቢሆንም በጳጳስ ሊዮ ኤክስ እስከ ጥር 1521 ድረስ አልተገለለም። የቅዱስ ሮማ ግዛት ሃሳቡን ከመከላከል ወይም ከማስፋፋት.የጉተንበርግ ማተሚያ መስፋፋት የሀይማኖት ቁሳቁሶችን በአፍ መፍቻ ቋንቋ በፍጥነት ለማሰራጨት የሚያስችል ዘዴ ነበር።ሉተር በመራጩ ፍሬድሪክ ጠቢብ ጥበቃ ምክንያት ሕገ ወጥ ተብሎ ከታወጀ በኋላ በሕይወት ተረፈ።በጀርመን የነበረው የመጀመርያው እንቅስቃሴ የተለያየ ሲሆን እንደ ሁልድሪች ዝዊንግሊ እና ጆን ካልቪን ያሉ ሌሎች የለውጥ አራማጆች ተነሱ።በአጠቃላይ፣ ተሐድሶ አራማጆች በክርስትና ውስጥ ያለው መዳን በኢየሱስ ብቻ በማመን ላይ የተመሰረተ የተጠናቀቀ ደረጃ እንጂ እንደ ካቶሊካዊ አመለካከት መልካም ሥራን የሚጠይቅ ሂደት እንዳልሆነ ተከራክረዋል።የወቅቱ ቁልፍ ክንውኖች የሚያጠቃልሉት፡ የዎርምስ አመጋገብ (1521)፣ የፕሩሺያ የሉተራን ዱቺ ምስረታ (1525)፣ የእንግሊዝ ተሃድሶ (1529 ጀምሮ)፣ የትሬንት ምክር ቤት (1545-63)፣ የኦግስበርግ ሰላም (1555) የኤልዛቤት I (1570) መገለል፣ የናንተስ አዋጅ (1598) እና የዌስትፋሊያ ሰላም (1648)።ፀረ-ተሐድሶ፣ የካቶሊክ ተሐድሶ ወይም የካቶሊክ ሪቫይቫል ተብሎ የሚጠራው፣ ለፕሮቴስታንት ተሐድሶ ምላሽ ለመስጠት የተጀመረው የካቶሊክ ተሃድሶ ወቅት ነው።

የፈርዲናንድ ማጌላን ወደ ሴቡ መምጣትየስፔን ተወላጆችን ወደ ክርስትና ለመለወጥ የመጀመሪያዋን ሙከራ ያሳያል።እንደ ክስተቶች ገለጻ፣ ማጄላን ከሴቡ ራጃ ሁማቦን ጋር ተገናኝቶ ነበር፣ እሱም የታመመ የልጅ ልጅ ነበረው፣ አሳሹ ወይም ከሱ ሰዎች አንዱ ፈውስ ሊረዳው ይችላል።ከአመስጋኝነት የተነሳ ሁማቦን እና ዋና አጋሮቹ ራሳቸውን "ካርሎስ" እና "ጁአና" እንዲጠመቁ ፈቅደዋል፤ 800 የሚሆኑ ዜጎቹም ተጠመቁ።በኋላ፣ ላፑላፑ፣ የአጎራባች ማካን ደሴት ንጉሠ ነገሥት ወታደሮቹን ማጄላንን ገድሎ መጥፎውን የስፔን ጉዞ አሸነፈ።በ1564 የኒው ስፔን ምክትል ሉዊስ ደ ቬላስኮ የባስክ አሳሽ ሚጌል ሎፔዝ ደ ሌጋዝፒን ወደ ፊሊፒንስ ላከ።የሌጋዝፒ ጉዞ፣ የኦገስቲን አርበኛ እና ሰርቪጌተር አንድሬስ ደ ኡርዳኔታን ጨምሮ፣ አሁን ሴቡ ከተማ የምትባለውን በቅዱስ ልጅ አስተዳደር ስር አቆመ፣ በኋላም በ1571 የሜይኒላን ግዛት እና የቶንዶን አጎራባች ግዛት በ1589 ድል አደረገ። ከ10ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ ሙስሊም ከነበሩት የሚንዳናኦ ክፍሎች በስተቀር እና በርካታ የተራራ ጎሳዎች ጥንታዊ ዘመናቸውን የጠበቁበት ከሚንዳናኦ ክፍል በስተቀር የቀረውን የፊሊፒንስ ግዛት እስከ 1898 ድረስ ሲያስሱ እና ሲያስገዙ ወደ ሃይማኖት መለወጡ። በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ዩናይትድ ስቴትስ እስክትደርስ ድረስ የምዕራባውያንን ቅኝ ግዛት ሲቃወሙ እምነቶች።

የፒዩሪታን ወደ ኒው ኢንግላንድ የተደረገው ፍልሰት ከ 1620 እስከ 1640 ባለው ተፅእኖ ውስጥ ምልክት ተደርጎበታል ፣ ከዚያ በኋላ በከፍተኛ ሁኔታ ቀንሷል።ታላቁ ስደት የሚለው ቃል ብዙውን ጊዜ የሚያመለክተው በእንግሊዝ ፒዩሪታኖች ወደ ማሳቹሴትስ እና ካሪቢያን በተለይም ባርባዶስ ስደትን ነው።የተገለሉ ሰዎች ከመሆን ይልቅ በቤተሰብ ቡድን ውስጥ መጡ እና በዋነኛነት እምነታቸውን ተግባራዊ ለማድረግ ነፃነት ነበራቸው።

የጋሊልዮ ጉዳይ (ጣሊያን፡ ኢል ፕሮሰስ አ ጋሊልዮ ጋሊሊ) በ1610 አካባቢ የጀመረ ሲሆን በ1633 የጋሊልዮ ጋሊሊ የሮማ ካቶሊክ ኢንኩዊዚሽን በቀረበበት ክስ እና ውግዘት ተጠናቀቀ። ጋሊልዮ የተከሰሰው በሄሊዮሴንትሪዝም በመደገፍ ነበር፣ ምድር እና ምድር ያደረጉበት የስነ ፈለክ ሞዴል። ፕላኔቶች በአጽናፈ ሰማይ መሃል ላይ በፀሐይ ዙሪያ ይሽከረከራሉ።በ1610 ጋሊልዮ በአዲሱ ቴሌስኮፕ ያደረጋቸውን አስገራሚ ምልከታዎች ሲገልጽ ሲዴሬየስ ኑንቺየስ (ስታሪ መልእክተኛ) አሳተመ። ከነዚህም መካከል የጁፒተር የገሊላ ጨረቃዎች።በነዚህ ምልከታዎች እና እንደ ቬኑስ ደረጃዎች ባሉ ተጨማሪ ምልከታዎች በ1543 በዲ revolutionibus orbium coelesium ላይ የታተመውን የኒኮላስ ኮፐርኒከስ ሂሊዮሴንትሪክ ቲዎሪ አስተዋወቀ። heliocentrism "መደበኛ መናፍቅ" መሆን.ጋሊልዮ በ1616 ስለ ማዕበል ንድፈ ሐሳብ እና በ1619 ስለ ኮሜት ንድፈ ሐሳብ አቀረበ።ማዕበሉ ለምድር እንቅስቃሴ ማስረጃ ነው ሲል ተከራክሯል።በ 1632 ጋሊልዮ ሂሊዮሴንትሪዝምን የሚከላከል እና በጣም ተወዳጅ የሆነውን ስለ ሁለቱ ዋና ዋና የዓለም ስርዓቶች ዲሎግ አሳተመ።በሥነ መለኮት፣ በሥነ ፈለክ ጥናትና በፍልስፍና ላይ ለተነሳው ውዝግብ ምላሽ የሰጠው የሮማውያን ኢንኩዊዚሽን በ1633 ጋሊልዮን “በመናፍቅነት አጥብቆ የተጠረጠረ” አግኝቶ በ1642 እስከሞተበት ጊዜ ድረስ በእስር እንዲቆይ ፈረደበት። ተከልክሏል እና ጋሊልዮ ከሙከራው በኋላ ሄሊዮሴንትሪክ ሀሳቦችን ከመያዝ፣ ከማስተማር ወይም ከመከላከል እንዲቆጠብ ታዝዟል።መጀመሪያ ላይ ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ኡርባን ስምንተኛ የጋሊልዮ ደጋፊ ነበሩ እና በኮፐርኒካን ቲዎሪ ላይ እንደ መላምት እስከቆጠሩት ድረስ እንዲያትም ፍቃድ ሰጥተውት ነበር፣ ነገር ግን በ1632 ከታተመ በኋላ የደጋፊነቱ ተበላሽቷል።

ፀረ-ተሃድሶው የፕሮቴስታንት ተሐድሶ ምላሽ ለመስጠት የተጀመረው የካቶሊክ ትንሳኤ ወቅት ነው።በትሬንት ካውንስል (1545-1563) የጀመረው እና በ1648 የአውሮፓ የሃይማኖት ጦርነቶች ማብቃት ላይ ነው። የፕሮቴስታንት ተሐድሶን ውጤት ለመቅረፍ የተጀመረው ፀረ-ተሐድሶ ይቅርታ በመጠየቅ እና በጥላቻ የተሞላ አጠቃላይ ጥረት ነበር። በትሬንት ካውንስል በተደነገገው መሠረት ሰነዶች እና የቤተ ክርስቲያን ውቅር።ከእነዚህ ውስጥ የመጨረሻው የቅዱስ ሮማን ግዛት ኢምፔሪያል አመጋገብ ጥረቶች, የመናፍቃን ሙከራዎች እና ኢንኩዊዚሽን, የፀረ-ሙስና ጥረቶች, መንፈሳዊ እንቅስቃሴዎች እና አዲስ ሃይማኖታዊ ትዕዛዞች መመስረትን ያካትታል.እንደነዚህ ያሉት ፖሊሲዎች በአውሮፓ ታሪክ ውስጥ ለረጅም ጊዜ የሚቆዩ ተፅዕኖዎች ነበሩት የፕሮቴስታንቶች ግዞተኞች እስከ 1781 የመቻቻል ፓተንት ኦፍ ቶሌሬሽን ድረስ ቀጥለዋል፣ ምንም እንኳን በ19ኛው ክፍለ ዘመን አነስተኛ መባረር ቢደረግም።እንዲህ ዓይነት ተሐድሶዎች ካህናትን በመንፈሳዊ ሕይወትና በሥነ መለኮት ትውፊት ለማሠልጠን የሴሚናሮችን መሠረት ማድረግ፣ ትእዛዝን ወደ መንፈሳዊ መሠረታቸው በመመለስ ሃይማኖታዊ ሕይወታቸውን ማሻሻል፣ በአምልኮ ሕይወትና በግል ላይ ያተኮሩ አዳዲስ መንፈሳዊ እንቅስቃሴዎች ይገኙበታል። ከክርስቶስ ጋር ያለው ግንኙነት፣ የስፔን ሚስጥሮችን እና የፈረንሳይ መንፈሳዊ ትምህርትን ጨምሮ።በተጨማሪምየስፔን ኢንኩዊዚሽን እና የፖርቱጋል ኢንኩዊዚሽን በጎዋ እና ቦምቤይ-ባሴን ወዘተ ያካተቱ የፖለቲካ እንቅስቃሴዎችን አካትቶ ነበር። የፀረ-ተሐድሶው ዋነኛ ትኩረት በካቶሊክ እምነት ተከታይነት ወደተገዙት የዓለም ክፍሎች መድረስ እና እንዲሁም መሞከር ነበረበት። እንደ ስዊድን እና እንግሊዝ ያሉ ሀገራትን ወደ አውሮፓ ክርስትና ከተቀበለበት ጊዜ ጀምሮ ካቶሊክ የነበሩትን ነገር ግን በተሃድሶው ጠፍተው የነበሩትን ሀገራት መልሰው መለወጡ።

የመጀመሪያው ታላቅ መነቃቃት (አንዳንድ ጊዜ ታላቅ መነቃቃት) ወይም የወንጌል ሪቫይቫል በ1730ዎቹ እና 1740ዎቹ ብሪታንያን እና አስራ ሶስት የሰሜን አሜሪካ ቅኝ ግዛቶቿን ያጠፋ ተከታታይ የክርስትና መነቃቃት ነበር።ተከታዮቹ የግለሰቦችን አምልኮ እና ሃይማኖታዊ አምልኮ ለማደስ ሲጥሩ የተሃድሶው እንቅስቃሴ ፕሮቴስታንትን በቋሚነት ነካው።ታላቁ መነቃቃት የአንግሎ አሜሪካን ወንጌላዊነት በፕሮቴስታንት አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ እንደ ትራንስ-እምነት እንቅስቃሴ መፈጠሩን አመልክቷል።በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ ታላቁ መነቃቃት የሚለው ቃል በብዛት ጥቅም ላይ ይውላል፣ በዩናይትድ ኪንግደም ደግሞ እንቅስቃሴው የወንጌል ሪቫይቫል ተብሎ ይጠራል።እንደ ጆርጅ ዋይትፊልድ፣ ጆን ዌስሊ እና ጆናታን ኤድዋርድስ ያሉ የቆዩ ወጎች - ፑሪታኒዝም፣ ፓኢቲዝም እና ፕሪስባይቴሪያኒዝም - ዋና ዋና የተሃድሶ መሪዎች የቤተ እምነት ድንበሮችን የዘለለ እና የጋራ የወንጌል ማንነትን ለመፍጠር የሚረዳ የተሃድሶ እና የድነት ሥነ-መለኮትን አስፍረዋል።ሪቫይቫሊስቶች በተሐድሶ ፕሮቴስታንት አስተምህሮት ላይ አጽንዖት በመስጠት በመንፈስ ቅዱስ መፍሰስ ላይ አጽንዖት ሰጥተዋል።ከልክ ያለፈ የስብከት ሥራ አድማጮች በኢየሱስ ክርስቶስ መዳን እንደሚያስፈልጋቸው ጥልቅ የሆነ ግላዊ እምነት እንዲኖራቸው አድርጓል፤ እንዲሁም ወደ ውስጥ እንዲገቡና ለአዲሱ የግል የሥነ ምግባር መሥፈርት ቁርጠኝነት እንዲኖራቸው አድርጓል።የሪቫይቫል ስነ መለኮት ሀይማኖት መለወጥ የክርስትናን አስተምህሮ ለማረም ምሁራዊ ማረጋገጫ ብቻ ሳይሆን በልብ ውስጥ "አዲስ መወለድ" መሆን እንዳለበት አሳስቧል።ሪቫይቫሊስቶችም የመዳንን ማረጋገጫ መቀበል በክርስትና ሕይወት ውስጥ የተለመደ ነገር መሆኑን አስተምረዋል።የኢቫንጀሊካል ሪቫይቫል በተለያዩ እምነቶች ዙሪያ ወንጌላውያንን አንድ ሲያደርግ፣ ተሐድሶውን በሚደግፉ እና በማይረዱት መካከል በነባር አብያተ ክርስቲያናት መካከል መለያየት እንዲፈጠር አድርጓል።ተቃዋሚዎች ያልተማሩ፣ ተጓዥ ሰባኪዎችን በማንቃት እና ሃይማኖታዊ ጉጉትን በማበረታታት መነቃቃት በአብያተ ክርስቲያናት ውስጥ ሥርዓት አልበኝነት እና አክራሪነትን ያስፋፋሉ ሲሉ ከሰዋል።

የመልሶ ማቋቋም እንቅስቃሴ (እንዲሁም የአሜሪካ የተሃድሶ ንቅናቄ ወይም የድንጋይ-ካምቤል ንቅናቄ በመባልም ይታወቃል፣ እና እንደ ካምቤልዝም) በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ በሁለተኛው ታላቅ መነቃቃት (1790-1840) በዩናይትድ ስቴትስ ድንበር ላይ የጀመረ የክርስቲያን እንቅስቃሴ ነው።የዚህ እንቅስቃሴ ፈር ቀዳጆች ቤተክርስቲያንን ከውስጥ ሆነው ለማሻሻል እየፈለጉ ነበር እናም "የአዲስ ኪዳን ቤተ ክርስቲያንን በሚመስል መልኩ የሁሉንም ክርስቲያኖች አንድነት በአንድ አካል ፈልገው ነበር።የተሀድሶ እንቅስቃሴ የጥንቱን ክርስትና ተስማሚ ካደረጉ ከበርካታ ገለልተኛ የሃይማኖታዊ መነቃቃት ዘርፎች የተገነባ ነው።በተለይ ለክርስትና እምነት ተመሳሳይ አቀራረቦችን በራሳቸው ያዳበሩ ሁለት ቡድኖች በጣም አስፈላጊ ነበሩ።በባርተን ደብሊው ስቶን የሚመራው የመጀመሪያው በኬን ሪጅ ኬንታኪ የጀመረው እና “ክርስቲያኖች” በመባል ይታወቃል።ሁለተኛው የጀመረው በምእራብ ፔንስልቬንያ እና በቨርጂኒያ (አሁን ዌስት ቨርጂኒያ) ሲሆን በቶማስ ካምቤል እና በልጁ አሌክሳንደር ካምቤል ይመራ ነበር, ሁለቱም በስኮትላንድ የተማሩ;በመጨረሻም "የክርስቶስ ደቀ መዛሙርት" የሚለውን ስም ተጠቀሙ.ሁለቱም ቡድኖች በአዲስ ኪዳን ውስጥ በተቀመጡት በሚታዩ አብያተ ክርስቲያናት ላይ ተመስርተው መላውን የክርስቲያን ቤተ ክርስቲያን ወደ ነበረበት ለመመለስ ፈልገው ነበር፣ እና ሁለቱም የሃይማኖት መግለጫዎች ክርስትናን እንዲከፋፈሉ አድርጓል ብለው ያምኑ ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1832 በመጨባበጥ ህብረት ውስጥ ገቡ ።ከሌሎች ነገሮች በተጨማሪ ኢየሱስ እርሱ ክርስቶስ የእግዚአብሔር ልጅ እንደሆነ በማመን አንድ ሆነዋል።ክርስቲያኖች በየሳምንቱ የመጀመሪያ ቀን የጌታን እራት ማክበር እንዳለባቸው;እና የጎልማሶች አማኞች ጥምቀት የግድ በውኃ ውስጥ በመጥለቅ ነበር፡ 147–148 መስራቾቹ ሁሉንም ቤተ እምነቶች ለመተው ስለፈለጉ፣ ለኢየሱስ ተከታዮች መጽሐፍ ቅዱሳዊ ስሞችን ተጠቅመዋል። በአዲስ ኪዳን እንደተገለጸው የ1ኛው ክፍለ ዘመን አብያተ ክርስቲያናት።የንቅናቄው አንድ የታሪክ ምሁር በዋነኛነት የአንድነት ንቅናቄ ነበር በማለት ተከራክረዋል፣ የመልሶ ማቋቋም ዓላማ የበታች ሚና ተጫውቷል።

የመጀመሪያዎቹ ሚስዮናውያን በ1824 በስታምፎርድ ራፍልስ ተልከዋል፣ በዚያን ጊዜ ሱማትራ በጊዜያዊ የብሪታንያ አገዛዝ ሥር ነበረች።ባታክ ለአዲስ ሃይማኖታዊ አስተሳሰቦች የሚቀበሉ እንደሚመስሉ እና ወደ መጀመሪያው ተልእኮ ማለትም እስላማዊም ሆነ ክርስቲያናዊ እምነት ለመለወጥ እንደሚሞክሩ አስተውለዋል።እ.ኤ.አ. በ 1834 የአሜሪካ የውጭ ተልእኮ ኮሚሽነሮች ቦርድ ሁለቱ ሚስዮናውያን በባህላዊ አድታት ውስጥ የውጭ ጣልቃ ገብነትን በመቋቋም በባታክ ሲገደሉ የተፈጸመው ሁለተኛ ተልእኮ ነበር።በሰሜን ሱማትራ የመጀመሪያው የክርስቲያን ማህበረሰብ የተመሰረተው በሲፒሮክ፣ የ(ባታክ) የአንግኮላ ህዝቦች ማህበረሰብ ነው።በኤርሜሎ፣ ኔዘርላንድስ ከሚገኝ ገለልተኛ ቤተ ክርስቲያን ሦስት ሚስዮናውያን በ1857 ደረሱ፣ እና በጥቅምት 7 1861 ከኤርሜሎ ሚስዮናውያን አንዱ በባንጃርማሲን ጦርነት ምክንያት በቅርቡ ከካሊማንታን ከተባረረው ከራንሽ ሚሲዮናውያን ማኅበር ጋር ተባበረ።ተልእኮው እጅግ በጣም የተሳካ ነበር፣ ከጀርመን በገንዘብ የተደገፈ እና በሉድቪግ ኢንግወር ኖምሜንሰን የሚመራ ውጤታማ የወንጌል ስልቶችን በመከተል ከ1862 እስከ እለተ ሞቱ ድረስ እ.ኤ.አ. እንዲሁም አናሳ የአንግኮላ.

ለእነዚህ እድገቶች ምላሽ የክርስቲያን መሰረታዊ እምነት የክርስትና ሃይማኖትን እየጎዳ በመሆኑ የፍልስፍና ሰብአዊነት ስር ነቀል ተፅእኖዎችን ውድቅ ለማድረግ የሚደረግ እንቅስቃሴ ነበር።በተለይም የመጽሐፍ ቅዱስን አተረጓጎም ወሳኝ አቀራረቦችን ኢላማ በማድረግ፣ እና አምላክ በሌለው ሳይንሳዊ ግምቶች ወደ ቤተ ክርስቲያኖቻቸው የሚገቡትን መንገዶች ለመዝጋት በመሞከር፣ ከታሪካዊው ክርስትና ለመራቅ የሚደረገውን ጉዞ ለመቃወም በርካታ ገለልተኛ የክርስትና እምነት ተከታዮች በተለያዩ የክርስትና እምነት ተከታዮች መታየት ጀመሩ።ከጊዜ በኋላ የወንጌላውያን እንቅስቃሴ በሁለት ዋና ዋና ክንፎች የተከፈለ ሲሆን ስያሜው አንድ ቅርንጫፍ በመከተል ፋንዳሜንታሊስት ሲሆን ወንጌላዊ የሚለው ቃል ደግሞ የመካከለኛው ወገን ተመራጭ ሰንደቅ ሆኗል።ምንም እንኳን ሁለቱም የወንጌላውያን ዘርፎች በዋነኛነት የመነጩት በእንግሊዝኛ ተናጋሪው ዓለም ቢሆንም፣ ዛሬ አብዛኛው ወንጌላውያን በዓለም ውስጥ በሌላ ቦታ ይኖራሉ።

በተለምዶ ሁለተኛው የቫቲካን ምክር ቤት ወይም ቫቲካን II በመባል የሚታወቀው የቫቲካን ሁለተኛ የማኅበረ ቅዱሳን ጉባኤ የሮማ ካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን 21ኛው የማኅበረ ቅዱሳን ጉባኤ ነበር።ጉባኤው በሮም በሚገኘው በቅዱስ ጴጥሮስ ባዚሊካ ለአራት ጊዜያት (ወይም ክፍለ ጊዜዎች) ተገናኝቶ እያንዳንዳቸው ከ8 እስከ 12 ሳምንታት የሚቆዩ ሲሆን በአራቱም ዓመታት መኸር ከ1962 እስከ 1965 ዓ.ም. ለምክር ቤቱ ዝግጅት ከበጋ ጀምሮ ሦስት ዓመታት ፈጅቷል። ከ 1959 እስከ መኸር 1962. ምክር ቤቱ በጥቅምት 11 ቀን 1962 በጆን XXIII (በዝግጅት ወቅት እና በመጀመርያው ክፍለ ጊዜ ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት) ተከፈተ እና በታህሳስ 8 ቀን 1965 በጳውሎስ ስድስተኛ (ጳጳስ በመጨረሻዎቹ ሶስት ስብሰባዎች ፣ ሰኔ 3 ቀን 1963 የጆን XXIII ሞት)።ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ዮሐንስ 13ኛ ጉባኤውን የጠሩት ቤተክርስቲያን “ማዘመን” እንደሚያስፈልጋት ስለተሰማቸው ነው (በጣሊያንኛ፡ aggiornamento)።ከ20ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ሰዎች ጋር በሴኩላሪዝም ዓለም ውስጥ ካሉ ሰዎች ጋር ለመገናኘት፣ አንዳንድ የቤተክርስቲያኑ ልምምዶች መሻሻል አለባቸው፣ እና ትምህርቷ ተገቢ እና ሊረዳቸው በሚችል መልኩ መቅረብ ነበረባቸው።ብዙ የምክር ቤቱ ተሳታፊዎች ለዚህ ርኅራኄ ነበራቸው፣ ሌሎች ደግሞ ብዙ ለውጥ እንደሚያስፈልጋቸው አይተው በዚያ አቅጣጫ የሚደረገውን ጥረት ተቃውመዋል።ነገር ግን ለአግዮርናሜንቶ የተደረገው ድጋፍ ለውጥን በመቃወም አሸንፏል፣ በውጤቱም በሸንጎው የተዘጋጁት አስራ ስድስቱ የማስተርስ ሰነዶች በአስተምህሮ እና በተግባር ላይ ጉልህ ለውጦችን አቅርበዋል-የስርዓተ አምልኮ ሰፋ ያለ ማሻሻያ ፣ የቤተክርስቲያን የታደሰ ሥነ-መለኮት ፣ መገለጥ እና ምእመናን፣ በቤተ ክርስቲያን እና በዓለም መካከል ያለው ግንኙነት አዲስ አቀራረብ፣ ኢኩሜኒዝም፣ ክርስቲያን ላልሆኑ ሃይማኖቶች የሃይማኖት ነፃነት እና በይበልጥ በምስራቅ አብያተ ክርስቲያናት ላይ።

ኢኩመኒዝም በሰፊው የሚያመለክተው በክርስቲያን ቡድኖች መካከል የሚደረጉ እንቅስቃሴዎችን በውይይት የአንድነት ደረጃን ነው።ኢኩመኒዝም ከግሪክ οἰκουμένη (oikoumene) የተገኘ ሲሆን ትርጉሙም "የሚኖርበት ዓለም" ማለት ነው ነገር ግን በምሳሌያዊ አነጋገር እንደ "ሁለንተናዊ አንድነት" ያለ ነገር ነው።እንቅስቃሴው በካቶሊክ እና በፕሮቴስታንት እንቅስቃሴዎች ተለይቶ ሊታወቅ ይችላል ፣ የኋለኛው ደግሞ በተሻሻለው “ቤተ እምነት” (የካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን እና ሌሎችም ውድቅ የሆነችውን) ቤተ ክህነት ይገለጻል።ባለፈው ክፍለ ዘመን በካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን እና በምስራቅ ኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት መካከል የተፈጠረውን አለመግባባት ለማስታረቅ እንቅስቃሴ ተደርጓል።ምንም እንኳን መሻሻል ቢደረግም የጳጳሱ ቀዳሚነት እና የኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት ትንንሽ አብያተ ክርስቲያናት ያላቸው ሥጋቶች የልዩነቱ የመጨረሻ ውሳኔ እንዳይቋረጥ አድርጓል።በኅዳር 30 ቀን 1894 ርዕሰ ሊቃነ ጳጳሳት ሊዮ XIII Orientalium Dignitas አሳተመ።እ.ኤ.አ. በታህሳስ 7 ቀን 1965 የጳጳስ ጳውሎስ ስድስተኛ እና የቤተክርስቲያን ፓትርያርክ አቴናጎራስ 1 የጋራ የካቶሊክ-ኦርቶዶክስ መግለጫ በ1054 የተካሄደውን የጋራ መገለል በማንሳት ወጣ።

የክርስትና ታሪክ ዛሬም መጻፉን ቀጥሏል።አዲስ የክርስቲያን ትውልዶች ሲወለዱ እና ሲያደጉ የራሳቸው ታሪኮች እና ልምምዶች የእምነቱ ትልቅ ትረካ አካል ይሆናሉ።የክርስትና እድገት በተለይ ከቅርብ አሥርተ ዓመታት ወዲህ አስደናቂ ነው፣ ሃይማኖት በአሁኑ ጊዜ በዓለም ላይ ትልቁ ነው።የክርስትና ተጽእኖ በሁሉም የህብረተሰብ ክፍል ውስጥ ይሰማል።መንግስታትን፣ ንግድን፣ ሳይንስን እና ባህልን በጥልቅ መንገዶች ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል።ነገር ግን፣ በአለም ላይ አስደናቂ ተፅዕኖ ቢኖረውም፣ ክርስትና ለእያንዳንዳቸው ተከታዮቹ ጥልቅ የግል ጉዞ ነው።ሁለት ክርስቲያኖች አንድ አይነት ጉዞ አይካፈሉም፣ እናም የእያንዳንዱ ሰው እምነት የሚቀረፀው በራሳቸው ልምምዶች እና ግንኙነቶች ነው።ዞሮ ዞሮ ክርስትና ህያው፣ እስትንፋስ ያለው እምነት ነው የሚለወጠው እና የሚለወጠው በሚከተሉ ሰዎች ነው።የወደፊት እጣ ፈንታው በምንናገራቸው ታሪኮች፣ በምንመርጣቸው ምርጫዎች እና ህይወታችንን ለመምራት በምንመርጥበት መንገድ ይወሰናል።