የቬትናም ታሪክ የጊዜ መስመር

-1000

ዩ

ተጨማሪዎች

የግርጌ ማስታወሻዎች

ማጣቀሻዎች


የቬትናም ታሪክ
History of Vietnam ©HistoryMaps

500 BCE - 2024

የቬትናም ታሪክ



ቬትናም ወደ 20,000 ዓመታት ገደማ የሚቆይ የበለጸገ ታሪክ አላት፣ ከመጀመሪያዎቹ ከሚታወቁት ነዋሪዎቿ፣ ከሆቢንሂያን ጀምሮ።በሺህ ዓመታት ውስጥ፣ የክልሉ ስትራቴጂካዊ መልክዓ ምድራዊ ገፅታዎች በሰሜን የሚገኘውን Đông Sơn እና በማዕከላዊ ቬትናም የሚገኘውን ሳ ሁይንን ጨምሮ በርካታ ጥንታዊ ባህሎችን ማዳበር አመቻችተዋል።ቬትናም ብዙ ጊዜበቻይና አገዛዝ ሥር በነበረችበት ጊዜ እንደ ትራይንግ እህቶች እና ንጎ ኩዪን ባሉ የሀገር ውስጥ ሰዎች የሚመራ ጊዜያዊ የነጻነት ጊዜዎችን አይታለች።ቡድሂዝም እና ሂንዱይዝም ሲገቡ ቬትናም በቻይና እናበህንድ ሥልጣኔዎች ተጽዕኖ ልዩ የሆነ የባህል መስቀለኛ መንገድ ሆነች።በቻይና ኢምፔሪያል እና በኋላም የፈረንሳይ ኢምፓየር ያደረሱትን ጨምሮ ሀገሪቱ የተለያዩ ወረራዎችን እና ስራዎችን ገጠማት።የኋለኛው አገዛዝ ከፍተኛ ቅሬታ አስከትሏል፣ ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ለፖለቲካዊ ውዥንብር እና ለኮሚኒዝም መነሳት መድረክን አዘጋጅቷል።የቬትናም ታሪክ ከቻይና እና ህንድ እስከ ፈረንሣይ እና አሜሪካ ባሉት ተወላጆች ባህሎች እና ውጫዊ ተጽእኖዎች መካከል ባለው ጠንካራ እና ውስብስብ መስተጋብር ተለይቶ ይታወቃል።
66000 BCE
ቅድመ ታሪክornament
የቬትናም ቅድመ ታሪክ ጊዜ
ቅድመ ታሪክ ደቡብ ምስራቅ እስያ. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
65000 BCE Jan 1

የቬትናም ቅድመ ታሪክ ጊዜ

Vietnam
ቬትናም በሜይንላንድ ደቡብ ምስራቅ እስያ ላይ የምትገኝ የብዝሃ ብሄረሰቦች ሀገር ነች እና ታላቅ የቋንቋ ልዩነት አላት።የቬትናም ስነ-ሕዝብ 54 የተለያዩ ብሔረሰቦችን ያቀፈ ነው የአምስት ዋና ዋና የቋንቋ ቤተሰቦች፡ አውስትሮዢያን፣ አውስትሮሲያቲክ፣ ሆንግ-ሚን፣ ክራ-ዳይ፣ ሲኖ-ቲቤታን።ከ 54 ቡድኖች መካከል፣ አብዛኛው ብሄረሰብ የኦስትሮሲያቲክ ተናጋሪ ኪን ብቻ ሲሆን ከጠቅላላው ህዝብ 85.32% ይይዛል።የተቀሩት 53 ሌሎች ብሄረሰቦች ናቸው።የቬትናም ብሄረሰብ ሞዛይክ የተለያዩ ሰዎች መጥተው በግዛት ላይ በሰፈሩበት የህዝብ ሂደት አስተዋፅዖ ያበረክታል፣ ይህ ዘመናዊ የቬትናም ግዛት በብዙ ደረጃዎች ፣ ብዙ ጊዜ በሺዎች በሚቆጠሩ ዓመታት ተለያይቷል ፣ ሙሉ በሙሉ ለአስር ሺህ ዓመታት የዘለቀ።የቬትናም ታሪክ በሙሉ በፖሊቲኒክ የተጠለፈ መሆኑ ግልጽ ነው።[1]ሆሎሴኔ ቬትናም የጀመረው በመጨረሻው የፕሌይስቶሴን ዘመን ነው።በሜይንላንድ ደቡብ ምስራቅ እስያ ቀደምት የአናቶሚካል ዘመናዊ የሰው ሰፈራ ከ65 kya (65,000 ዓመታት በፊት) እስከ 10,5 ኪ.ምናልባትም ከዘመናዊው የሙንዳ ሰዎች (የሙንዳሪ ተናጋሪዎች) እና የማሌዥያ አውስትሮሲያቲክስ ሰዎች ጋር ተመሳሳይነት ያለው ቀስ በቀስ በደቡብ ምስራቅ እስያ የሚኖረውን ትልቅ ቡድን ሆቢንሂያን ብለው የሚጠሩት ግንባር ቀደም አዳኝ ሰብሳቢዎች ነበሩ።[2]የቬትናም እውነተኛ የመጀመሪያ ነዋሪዎች ሆቢንሂያውያን ሲሆኑ፣ በምስራቅ ዩራሺያን በሚመስሉ ህዝቦች እና በቅድመ ኦስትሮሲያቲክ እና ኦስትሮዢያ ቋንቋዎች መስፋፋት ተተክተው ተውጠው ነበር፣ ምንም እንኳን ቋንቋዊ ከጄኔቲክ ጋር ሙሉ በሙሉ ባይገናኝም።እና በቲቤቶ-በርማን እና ክራ-ዳይ ተናጋሪ ህዝብ እና የቅርብ ጊዜዎቹ የሃሞንግ-ሚን ተናጋሪ ማህበረሰቦች መስፋፋት ያ አዝማሚያ ይቀጥላል።ውጤቶቹ ሁሉም የቬትናም ዘመናዊ ብሄረሰቦች በምስራቅ ዩራሺያን እና በሆአቢንያን ቡድኖች መካከል የተለያዩ የዘረመል ውህደት ያላቸው ናቸው።[1]የቻም ህዝቦች፣ ከአንድ ሺህ ለሚበልጡ ዓመታት የሰፈሩት፣ የተቆጣጠሩት እና የሰለጠነ የዛሬዋ ማእከላዊ እና ደቡብ የባህር ጠረፍ ቬትናምን ከ2ኛው ክፍለ ዘመን ገደማ ጀምሮ የአውስትራሊያ ተወላጆች ናቸው።የዘመናዊቷ ቬትናም ደቡባዊ ጫፍ ክፍል፣ የሜኮንግ ዴልታ እና አካባቢው እስከ 18ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ ወሳኝ አካል ነበር፣ ነገር ግን የኦስትሮሲያቲክ ፕሮቶ-ክመር - እና እንደ ፉናን፣ ቼንላ፣ የክመር ግዛት እና የክሜር ግዛት ያሉ የክመር ርእሰ መስተዳድሮች ትርጉም አልተለወጠም።[3]በእስያ በዝናብ ደቡብ ምሥራቅ ጫፍ ላይ የምትገኘው አብዛኛው የጥንቷ ቬትናም ከፍተኛ ዝናብ፣ እርጥበት፣ ሙቀት፣ ምቹ ንፋስ እና ለም አፈር ጥምረት ነበረው።እነዚህ የተፈጥሮ ምንጮች ተጣምረው ያልተለመደ የሩዝ እና ሌሎች ተክሎች እና የዱር አራዊት እድገትን ፈጥረዋል.የዚህ ክልል የግብርና መንደሮች ከ90 በመቶ በላይ የሚሆነውን ህዝብ ይይዛሉ።ከፍተኛ መጠን ያለው የዝናብ ወቅት ውሃ የመንደሩ ነዋሪዎች ጎርፍ በመቆጣጠር፣ ሩዝ በመትከል እና በመሰብሰብ ላይ እንዲያተኩሩ አስፈልጓል።እነዚህ ተግባራት ከሀይማኖት ጋር የተቀናጀ የመንደር ህይወትን ያስገኙ ሲሆን ይህም ከዋነኞቹ እሴቶች አንዱ ከተፈጥሮ እና ከሌሎች ሰዎች ጋር ተስማምቶ የመኖር ፍላጎት ነው።በስምምነት ላይ ያተኮረ የአኗኗር ዘይቤ ሕዝቡ የሚወዷቸውን ብዙ አስደሳች ገጽታዎችን ይዟል።ለምሳሌ ሰዎች ብዙ ቁሳዊ ነገሮች የማያስፈልጋቸው፣ በሙዚቃ እና በግጥም መደሰት እና ከተፈጥሮ ጋር ተስማምተው መኖርን ያጠቃልላል።[4]ማጥመድ እና አደን ዋናውን የሩዝ ሰብል ጨምረዋል።እንደ ዝሆኖች ያሉ ትላልቅ እንስሳትን ለመግደል ቀስቶች እና ጦሮች በመርዝ ውስጥ ገብተዋል.የቤቴል ለውዝ በብዛት ይታኘክ ነበር እና የታችኛው ክፍል ከወገብ ልብስ የበለጠ ጠቃሚ ልብስ አይለብስም።በየፀደይቱ ትልቅ ድግስ እና የፆታ ግንኙነትን የሚተው የመራባት ፌስቲቫል ይካሄድ ነበር።ከ2000 ዓክልበ. አካባቢ ጀምሮ የድንጋይ የእጅ መሳሪያዎች እና የጦር መሳሪያዎች በብዛትም ሆነ በአይነት ተሻሽለዋል።ከዚህ በኋላ ቬትናም ከ2000 ዓክልበ እስከ 1000 ዓ.ም ባለው ጊዜ ውስጥ ለ3,000 ዓመታት የነበረው የማሪታይም ጄድ መንገድ አካል ሆነች።[5] የሸክላ ስራዎች ከፍተኛ የቴክኒክ እና የማስዋቢያ ዘይቤ ደረጃ ላይ ደርሰዋል።በቬትናም ውስጥ የነበሩት ቀደምት የግብርና ዘርፈ ብዙ ቋንቋዎች ማህበረሰቦች በዋናነት እርጥብ የሩዝ ኦሪዛ ገበሬዎች ነበሩ፣ ይህም የምግባቸው ዋና ምግብ ነበር።ከክርስቶስ ልደት በፊት በ2ኛው ሺህ ዓመት የመጀመሪያ አጋማሽ መጨረሻ ላይ፣ እነዚህ መሣሪያዎች አሁንም ብርቅ ቢሆኑም የነሐስ መሣሪያዎች ለመጀመሪያ ጊዜ መታየት ጀመሩ።በ1000 ዓክልበ ገደማ፣ ነሐስ ለ40 በመቶ ለሚሆኑ የጠርዝ መሣሪያዎች እና የጦር መሳሪያዎች ድንጋይ ተተካ፣ ወደ 60 በመቶ ገደማ አድጓል።እዚህ የነሐስ መሳሪያዎች, መጥረቢያዎች እና የግል ጌጣጌጦች ብቻ ሳይሆን ማጭድ እና ሌሎች የእርሻ መሳሪያዎችም ነበሩ.የነሐስ ዘመን ሊዘጋ ሲል፣ ነሐስ ከ90 በመቶ በላይ መሳሪያዎችን እና የጦር መሳሪያዎችን ይይዛል፣ እና ልዩ ልዩ መቃብሮች አሉ - የኃያላን አለቆች የቀብር ስፍራ - በመቶዎች የሚቆጠሩ የአምልኮ ሥርዓቶች እና የግል የነሐስ ቅርሶች እንደ የሙዚቃ መሳሪያዎች ፣ ባልዲ - ቅርጽ ያላቸው ላሊዎች, እና የጌጣጌጥ አሻንጉሊቶች.ከ1000 ዓ.ዓ. በኋላ የጥንት የቬትናም ህዝቦች ሩዝ ሲያበቅሉ ጎሽ እና አሳማ ሲጠብቁ የተካኑ የግብርና ባለሙያዎች ሆኑ።በተጨማሪም ጎበዝ ዓሣ አጥማጆች እና ደፋር መርከበኞች ነበሩ፤ ረጅም ተቆፍሮ የወጣላቸው ታንኳዎች የምሥራቁን ባሕር አቋርጠው ነበር።
ፉንግ ንጉየን ባህል
ፑንግ ንጉየን የባህል ማሰሮዎች። ©Gary Todd
2000 BCE Jan 1 - 1502 BCE

ፉንግ ንጉየን ባህል

Viet Tri, Phu Tho Province, Vi
የቪዬትናም የPhùng Nguyên ባህል (ከ2,000 - 1,500 ዓክልበ. ግድም) በቬትናም ውስጥ ለነበረው የነሐስ ዘመን ባህል የተሰጠ ስም ሲሆን ስሙን ያገኘው ከቪệt ቲሪ በስተ ምሥራቅ 18 ኪሜ (11 ማይል) ርቃ በምትገኘው ፑንግ ንጉየን ከሚገኝ የአርኪኦሎጂ ቦታ ነው። በ 1958. [6] በዚህ ወቅት ነበር የሩዝ እርሻ ከደቡብ ቻይና ወደ ቀይ ወንዝ አካባቢ የገባው።[7] የመጀመሪያው የPhùng Nguyên ባህል ቁፋሮ በ1959 ነበር፣ እሱም ኮ ኑህ በመባል ይታወቃል።የPhùng Nguyên ባህል ቦታዎች ከአካባቢው የመሬት አቀማመጥ እና ከወንዞች ወይም ጅረቶች አጠገብ ብዙ ሜትሮች ከፍ ያለ ነው።[8]
Sa Huynh ባህል
የሸክላ ፍሬ ትሪ ©Bình Giang
1000 BCE Jan 1 - 200

Sa Huynh ባህል

Sa Huỳnh, Phổ Thạnh, Đức Phổ D
የ Sa Huỳnh ባህል በዘመናችን መካከለኛ እና ደቡብ ቬትናም ውስጥ በ1000 ዓክልበ እና በ200 እዘአ መካከል ያደገ ባህል ነበር።[9] ከባህሉ የተገኙ አርኪኦሎጂያዊ ቦታዎች ከሜኮንግ ዴልታ እስከ ማእከላዊ ቬትናም እስከ ኩảng Bìnህ ግዛት ድረስ ተገኝተዋል።የሳ ሁይንህ ሰዎች የቻም ሕዝቦች ቀዳሚዎች፣ የኦስትሮኔዢያ ተናጋሪ ሕዝቦች እና የሻምፓ መንግሥት መስራቾች ሊሆኑ ይችላሉ።[10]የሳ ሁỳnh ባህል ከ500 ከክርስቶስ ልደት በፊት እስከ እ.ኤ.አ.በዋነኛነት በሳ ሁỳnh እና በፊሊፒንስ መካከል ነበር፣ ነገር ግን በታይዋን ፣ በደቡባዊ ታይላንድ እና በሰሜን ምስራቅ ቦርንዮ ውስጥ ወደ አርኪኦሎጂካል ቦታዎችም ተዘርግቷል።በቀይ የተንሸራተቱ የሸክላ ስራዎች ወጎች እንዲሁም እንደ አረንጓዴ ጄድ (ከታይዋን የተገኘ)፣ አረንጓዴ ሚካ (ከሚንዶሮ)፣ ጥቁር ኔፊሬት (ከሀ ቲንህ) ከመሳሰሉት ቁሳቁሶች የተሠሩ ሊንጊንግ-ኦ በመባል የሚታወቁት በጋራ ቀይ-የተንሸራተቱ የሸክላ ወጎች ተለይቶ ይታወቃል። ) እና ሸክላ (ከቬትናም እና ሰሜን ፊሊፒንስ).[11] Sa Huynh ደግሞ ከብርጭቆ የተሠሩ ዶቃዎች ምርት, carnelian, agate, olivine, zircon, ወርቅ እና ጋርኔት;አብዛኛዎቹ ከውጭ የሚገቡ ቁሳቁሶችን ይጠቀማሉ.የሃን ሥርወ መንግሥት ዓይነት የነሐስ መስተዋቶች በሳ ሁይንህ ጣቢያዎችም ተገኝተዋል።[11]
ዩ
የጥንት ዩኢ ሰዎች። ©Shenzhen Museum
1000 BCE Jan 1

ዩ

Northern Vietnam, Vietnam
ባይዩ (መቶ ዩ ወይም በቀላሉ ዩኢ) በደቡብ ቻይና እና በሰሜን ቬትናም ክልሎች በ1ኛው ሺህ አመት እና በ1ኛው ሺህ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በፊት የኖሩ የተለያዩ ብሄረሰቦች ነበሩ።[19] በአጫጭር ፀጉራቸው፣ በሰውነት ላይ በመነቀስ፣ በጥሩ ጎራዴዎች እና በባህር ኃይል ችሎታቸው ይታወቃሉ።በጦርነቱ ወቅት፣ “ዩ” የሚለው ቃል በዜጂያንግ የሚገኘውን የዩኢን ግዛት ያመለክታል።በፉጂያን እና ናንዩ በጓንግዶንግ የኋለኞቹ የሚኒዌ መንግስታት ሁለቱም የዩዌ ግዛቶች ተደርገው ይቆጠሩ ነበር።Meacham ማስታወሻዎች, Zhou እና ሃን ሥርወ ጊዜ, Yue ከጂያንግሱ ዩናን ያለውን ሰፊ ​​ክልል ውስጥ ይኖሩ ነበር, [20] Barlow ያመለክታል ሳለ Luoyue ደቡብ-ምዕራብ ጓንጊዚ እና ሰሜናዊ ቬትናም.[21] የሃን መጽሃፍ የተለያዩ የዩኢ ጎሳዎችን እና ህዝቦችን ከኩዪጂ እስከ ጂያኦዝሂ ድረስ ሊገኙ እንደሚችሉ ይገልጻል።[22] የሃን ግዛት አሁን ደቡባዊ ቻይና እና ሰሜናዊ ቬትናም ወደሚባለው ቦታ ሲስፋፋ የዩ ጎሳዎች ቀስ በቀስ ተፈናቅለዋል ወይም ከቻይና ባህል ጋር ተዋህደዋል።[23]
ዶንግ ልጅ ባህል
የዶንግ ሶን ባህል በሰሜናዊ ቬትናም የነሐስ ዘመን ባህል ነው፣ ታዋቂው ከበሮው በደቡብ ምስራቅ እስያ በመጀመሪያው ሺህ ዓመት አጋማሽ ላይ ተሰራጭቷል። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
700 BCE Jan 1

ዶንግ ልጅ ባህል

Northern Vietnam, Vietnam
የቀይ ወንዝ ሸለቆ የተፈጥሮ ጂኦግራፊያዊ እና ኢኮኖሚያዊ አሃድ ፈጠረ፣ በሰሜን እና በምዕራብ በተራራ እና በጫካ ፣ በምስራቅ በባህር እና በደቡብ በቀይ ወንዝ ዴልታ የተገደበ።[12] የቀይ ወንዝን ጎርፍ ለመከላከል፣ የሃይድሮሊክ ስርዓቶችን በመገንባት፣ የንግድ ልውውጥን እና ወራሪዎችን ለመመከት መተባበር አንድ ባለስልጣን አስፈላጊነት በ2879 ዓ.በኋለኛው ዘመን፣ በአርኪኦሎጂስቶች እየተደረጉ ያሉ ጥናቶች የቬትናምኛ Đông Sơn ባህል በ700 ዓክልበ አካባቢ ወደ ሰሜናዊ ቬትናም፣ ጓንግዚ እና ላኦስ ይገኙ እንደነበር ይጠቁማሉ።[13]የቬትናም የታሪክ ተመራማሪዎች ባህሉን ከቫን ላንግ እና ከአው ላክ ግዛቶች ጋር ያመለክታሉ።ተጽእኖው ከ1000 ዓክልበ. እስከ 1 ዓክልበ ገደማ ድረስ ወደ ሌሎች የደቡብ ምሥራቅ እስያ ክፍሎች ተዛመተ።የዶንግ ሶን ሰዎች ሩዝ በማልማት፣ የውሃ ጎሾችን እና አሳማዎችን በመጠበቅ፣ ዓሣ በማጥመድ እና ረጅም ታንኳዎች በመርከብ በመርከብ የተካኑ ነበሩ።በሰሜን ቬትናም እና በደቡብ ቻይና በስፋት በሚታየው በዶንግ ሶን ከበሮ የሚመሰከረው የነሐስ ፈላጊዎችም ነበሩ።[14] ከዶንግ ሶን ባህል በስተደቡብ በኩል የፕሮቶ-ቻምስ የሳ ሁỳnh ባህል ነበር።
ላክ ቪየት
Lạc Việt ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
700 BCE Jan 2 - 100

ላክ ቪየት

Red River Delta, Vietnam
Lạc Việt ወይም Luoyue የብዙ ቋንቋዎች ስብስብ፣በተለይ የክራ-ዳይ እና ኦስትሮሲያቲክ፣የዩዌ ጎሳ ህዝቦች በጥንታዊ ሰሜናዊ ቬትናም ይኖሩ የነበሩ እና በተለይም የጥንት ቀይ ወንዝ ዴልታ፣ [24] ከ ca.ከ 700 ከክርስቶስ ልደት በፊት እስከ 100 ዓ.ም. ፣ በኒዮሊቲክ ደቡብ ምስራቅ እስያ የመጨረሻ ደረጃ እና የጥንታዊ ጥንታዊ ጊዜ መጀመሪያ።ከአርኪኦሎጂ አንጻር ዶንግሶኒያን በመባል ይታወቁ ነበር።ላክ ቪየት ትልቅ የሄገር ዓይነት አንድ የነሐስ ከበሮ በመተው፣ ፓዲ ሩዝ በማልማት እና ዳይክ በመስራት ይታወቃል።በቀይ ወንዝ ዴልታ (አሁን በሰሜናዊ ቬትናም ውስጥ፣ በዋናው ደቡብ ምሥራቅ እስያ) ላይ ያተኮረው የነሐስ ዘመን Đông Sơn ባህል ባለቤት የሆኑት Lạc Việt [25] የዘመናዊው ኪን ቬትናምኛ ቅድመ አያቶች እንደሆኑ ይገመታል።[26] የዙኦ ወንዝ ሸለቆ (አሁን በዘመናዊ ደቡባዊ ቻይና) የሚኖረው ሌላው የሉኦዩ ህዝብ የዘመናዊው የዙዋንግ ህዝብ ቅድመ አያቶች እንደሆኑ ይታመናል።[27] በተጨማሪም፣ በደቡባዊ ቻይና የምትኖረው ሉኦዩ የሃላይ ሰዎች ቅድመ አያቶች እንደሆኑ ይታመናል።[28]
500 BCE - 111 BCE
የጥንት ዘመንornament
የቫን ላንግ መንግሥት
ሁንግ ኪንግ. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
500 BCE Jan 1

የቫን ላንግ መንግሥት

Red River Delta, Vietnam
በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን መፅሃፍ Lĩnh nam chích quái ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ የወጣው አንድ የቬትናም አፈ ታሪክ እንደሚለው የጎሳ አለቃ ሉክ ቱክ እራሱን እንደ ኪንህ ደንግ ቫንግ በማወጅ እና የXich Quỷ ግዛት መሠረተ ይህም የሃንግ ባንግ ስርወ መንግስት ዘመን መጀመሩን ያመለክታል።ነገር ግን፣ የዘመናችን የቬትናም ታሪክ ጸሐፊዎች እንደሚገምቱት፣ መንግሥት በቀይ ወንዝ ዴልታ በ1ኛው ሺህ ዓመት ሁለተኛ አጋማሽ ላይ ብቻ ነበር።Kinh Dương Vương በሱንግ ላም ተተካ።ቀጣዩ ንጉሣዊ ሥርወ መንግሥት ሁንግ ኪንግስ በመባል የሚታወቁትን 18 ንጉሣውያንን አፈራ።ከሦስተኛው የሁንግ ሥርወ መንግሥት ጀምሮ፣ መንግሥቱ ቫን ላንግ ተባለ፣ እና ዋና ከተማው በፎንግ ቻው (በዘመናዊው ቪệt ትሪ፣ ፉ ቱሆ) የተቋቋመው የቀይ ወንዝ ዴልታ ከተራሮች ግርጌ በሚጀምርበት በሦስት ወንዞች መጋጠሚያ ላይ ነው። .[15]የአስተዳደር ሥርዓቱ እንደ ወታደራዊ አዛዥ (lạc tướng)፣ ፓላዲን (ላካክ hầu) እና ማንዳሪን (bố ቺን) ያሉ ቢሮዎችን ያጠቃልላል።[16] በሰሜን ኢንዶቺና ውስጥ በተለያዩ የፑንግ ንጉየን የባህል ቦታዎች ላይ የተቆፈሩት እጅግ በጣም ብዙ የብረት መሳሪያዎች እና መሳሪያዎች በደቡብ ምስራቅ እስያ ከመዳብ ዘመን መጀመሪያ ጋር የተቆራኙ ናቸው።[17] ከዚህም በተጨማሪ የነሐስ ዘመን መጀመሪያ ለ500 ዓ.ዓ. በĐông Sơn አካባቢ ተረጋግጧል።የቬትናም የታሪክ ተመራማሪዎች የ Đông Sơn ባህልን ከVãn Lang፣ Âu Lạc እና Hồng Bàng ስርወ መንግስት ጋር ያመለክታሉ።የአካባቢው Lạc Việt ማህበረሰብ ጥራት ያለው የነሐስ ማምረቻ፣ ማቀነባበር እና መሳሪያዎችን፣ የጦር መሳሪያዎችን እና ድንቅ የነሐስ ከበሮዎችን በማምረት እጅግ የተራቀቀ ኢንዱስትሪ ፈጥሯል።በእርግጠኝነት ተምሳሌታዊ ጠቀሜታ ለሃይማኖታዊ ወይም ለሥርዓታዊ ዓላማዎች ጥቅም ላይ እንዲውል ታስቦ ነበር።የዕደ ጥበብ ባለሙያዎች በማቅለጥ ቴክኒኮች፣ በLost-wax casting ቴክኒክ ውስጥ የተጣራ ክህሎትን ይጠይቃሉ እና ለሥነ-ቅርጻቅርፃቅርፃቅርፃቅርፅ እና ለአፈፃፀም ዋና ክህሎት አግኝተዋል።[18]
አው ላክ
Âu Lạc ©Thibaut Tekla
257 BCE Jan 1 - 179 BCE

አው ላክ

Co Loa Citadel, Cổ Loa, Đông A
በ3ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ ሌላ የቪዬት ቡድን አዉ ቪệt ከዛሬዋ ደቡብ ቻይና ወደ ኸንግ ወንዝ ዴልታ ተሰደደ እና ከቫን ላንግ ተወላጆች ጋር ተቀላቅሏል።በ257 ዓ.ዓ፣ አዲስ መንግሥት Âu Lạc፣ የ Âu Việt እና የላች ቪệt ኅብረት ሆኖ ብቅ አለ፣ ቱክ ፋን ራሱን “An Dương Vương” (“ኪንግ አን ዲትንግ”) ብሎ አወጀ።አንዳንድ ዘመናዊ ቬትናምኛዎች ቱክ ፋን በኡ ቪት ግዛት (በአሁኑ ሰሜናዊ ምዕራብ ቬትናም፣ ምዕራባዊ ጓንግዶንግ እና ደቡባዊ ጓንግዚ ግዛት ዋና ከተማዋ ዛሬ ካኦ ባንግ ግዛት) ላይ እንደመጣ ያምናሉ።[29]ጦር ካሰባሰበ በኋላ፣ አሸንፎ አስራ ስምንተኛውን የሃንግ ነገሥታትን ሥርወ መንግሥት ገለበጠ፣ በ258 ዓክልበ.ከዚያም አዲስ የተገዛውን ግዛት ከቫን ላንግ ወደ አዉ ላክ ቀይሮ አዲሱን ዋና ከተማ በፎንግ ኸይ በሰሜን ቬትናም በምትገኝ በአሁኑ ጊዜ ፕሁ ቶ ከተማ አቋቋመ። ምሽግ ከአዲሱ ዋና ከተማ በስተሰሜን አስር ማይል ያህል ነው።Cổ Loa፣ በደቡብ ምሥራቅ እስያ ትልቁ የቅድመ ታሪክ ሞገዴ የከተማ ሰፈራ፣ [30] በቅድመ-ሲኒቲክ ዘመን የቬትናም ሥልጣኔ የመጀመሪያዋ የፖለቲካ ማዕከል ነበረች፣ 600 ሄክታር (1,500 ኤከር) ያቀፈ እና እስከ 2 ሚሊዮን ኪዩቢክ ሜትር ቁሳቁስ ይፈልጋል። .ነገር ግን የስለላ ተግባር የA Dương Vương ውድቀት እንዳስከተለ መረጃዎች ያሳያሉ።
ኪን በባይዩ ላይ ዘመቻ
ኪን በባይዩ ላይ ዘመቻ ©Angus McBride
221 BCE Jan 1 - 214 BCE

ኪን በባይዩ ላይ ዘመቻ

Guangxi, China
ኪን ሺ ሁዋንግ ሌሎቹን ስድስት የቻይና መንግስታት የሃን፣ ዣኦን፣ ዋይን፣ ቹን፣ ያን፣ እና ቺን ካሸነፈ በኋላ ትኩረቱን ወደ ሰሜን እና ምዕራብ ወደ Xiongnu ጎሳዎች እና አሁን በደቡብ ቻይና ወደ ሚገኘው ወደ መቶ ዩዌ ህዝቦች አዞረ።ንግድ በደቡባዊ ቻይና ባህር ዳርቻ ላሉ የባይዩ ህዝቦች ጠቃሚ የሀብት ምንጭ እንደመሆኑ መጠን ከያንግትዝ ወንዝ በስተደቡብ ያለው ክልል የአፄ ኪን ሺ ሁአንግን ትኩረት ስቧል።በሞቃታማ የአየር ጠባይ፣ ለም መሬቶቹ፣ የባህር ንግድ መንገዶች፣ ከጦርነት አንጃዎች ወደ ምዕራብ እና ሰሜን ምዕራብ አንጻራዊ ጥበቃ እና ከደቡብ ምሥራቅ እስያ የሚገኙ የቅንጦት ሞቃታማ ምርቶችን ስለሚያገኝ ንጉሠ ነገሥቱ በ221 ዓ.[31] በ218 ዓክልበ. አካባቢ የመጀመሪያው ንጉሠ ነገሥት ጄኔራል ቱ ሱይን ከ500,000 የኪን ጦር ሠራዊት ጋር በአምስት ኩባንያዎች በመከፋፈል የሊንጋን ግዛት መቶ ዩዌ ጎሳዎችን ለማጥቃት ላከ።በ221 እና 214 ዓ.ዓ. መካከል ወታደራዊ ዘመቻዎች በክልሉ ላይ ተልከዋል።[32] ኪን በ214 ዓክልበ.[33]
ናኑዌ
Nanyue ©Thibaut Tekla
180 BCE Jan 1 - 111 BCE

ናኑዌ

Guangzhou, Guangdong Province,
የኪን ሥርወ መንግሥት መፈራረስ ተከትሎ ዣኦ ቱኦ ጓንግዙን ተቆጣጠረ እና ከቀይ ወንዝ በስተደቡብ ያለውን ግዛት አስፋፍቷል ምክንያቱም የኪን ሥርወ መንግሥት ዋነኛ ዒላማዎች አንዱ የባህር ዳርቻ የባህር ወደቦችን ለንግድ ማስጠበቅ ነው።[34] የመጀመሪያው ንጉሠ ነገሥት በ 210 ዓክልበ ሞተ እና ልጁ ዣኦ ሁሃይ የኪን ሁለተኛ ንጉሠ ነገሥት ሆነ።እ.ኤ.አ. በ206 ከዘአበ የኪን ሥርወ መንግሥት መኖር አቆመ፣ እና የዩኢ የጊሊን እና የሺያንግ ሕዝቦች እንደገና ነፃ መሆናቸው ተረጋገጠ።እ.ኤ.አ. በ204 ከዘአበ ዣኦ ቱኦ የናንዩን መንግሥት በመሠረተ ፓንዩን ዋና ከተማ አድርጎ ራሱን የናኒው ማርሻል ንጉሥ ብሎ አውጆ ግዛቱን በሰባት አውራጃዎች ከፍሎ በሃን ቻይንኛ እና በዩኢ ፊውዳል ባላባቶች የሚተዳደር ነበር።[35]ሊዩ ባንግ ከተቀናቃኞቹ ጋር ለብዙ አመታት ጦርነት ከገባ በኋላ የሃን ስርወ መንግስት መስርቶ መካከለኛ ቻይናን በ202 ዓክልበ.በ196 ከዘአበ ሊዩ ባንግ አሁን ንጉሠ ነገሥት ጋኦዙ የዛኦ ቱኦን ታማኝነት ለማግኘት በማሰብ ሉ ጂያን ወደ ናንዩ ላከ።ከመጣ በኋላ ሉ ከዣኦ ቱኦ ጋር ተገናኝቶ የዩኤ ልብስ ለብሶ እና ከልማዳቸው በኋላ ሰላምታ ሲሰጠው እንዳገኘው ተነግሯል፣ ይህም በጣም አስቆጥቶታል።ረጅም ልውውጥ ተደረገ፣ [36] በዚህ ውስጥ ሉ ዣኦ ቱኦን እንደመከረ ተነግሯል፣ እሱ ቻይናዊ እንጂ ዩ አይደለም፣ የቻይናውያንን አለባበስ እና ጌጥ መጠበቅ ነበረበት እና የአያቶቹን ወግ መርሳት የለበትም።ሉ የሃን ፍርድ ቤት ጥንካሬን በማድነቅ ናኑዌን ለመቃወም የሚደፍረውን ትንሽ ግዛት አስጠንቅቋል።በተጨማሪም በቻይና ያሉ የዛኦ ዘመድ አባላትን በትክክል እንደሚገድላቸው እና የአያት ቅድመ አያቶቻቸውን መቃብር እንደሚያወድም እንዲሁም ዩኢን ዣኦን ከስልጣን እንዲያወርዱ አስገድዶታል።ዛቻውን ተከትሎ፣ ዣኦ ቱኦ የአፄ ጋኦዙን ማህተም ተቀብሎ ለሀን ባለስልጣን ለመገዛት ወሰነ።በናኒዩ እና በሃን የቻንግሻ ግዛት መካከል ባለው ድንበር ላይ የንግድ ግንኙነቶች ተመስርተዋል።ምንም እንኳን በመደበኛነት የሃን ርዕሰ ጉዳይ ቢሆንም ናንዩ ትልቅ ራስን በራስ የማስተዳደር መለኪያን ይዞ የቆየ ይመስላል።የ Âu Lạc መንግሥት በናኒዩ ሕልውና በመጀመሪያዎቹ ዓመታት ከናኒው በስተደቡብ ተቀምጧል፣ Âu Lạc በዋነኝነት የሚገኘው በቀይ ወንዝ ዴልታ አካባቢ፣ እና ናኑዌ ናንሃይ፣ ጊሊን እና ዢያንግ አዛዦችን ያጠቃልላል።ናኑዌ እና Ãu Lạc አብረው በነበሩበት ጊዜ፣ Âu Lạc የናንዩን ሱዘራይንቲ እውቅና ሰጥተዋል፣ በተለይ በጋራ ፀረ-ሃን ስሜታቸው።ዣኦ ቱኦ የሃን ጥቃትን በመፍራት ሰራዊቱን አገነባ እና አጠናከረ።ነገር ግን፣ በሃን እና በናኑዌ መካከል ያለው ግንኙነት ሲሻሻል፣ በ179 ከዘአበ፣ ዣኦ ቱኦ ንጉስ አን Dương Vươngን በማሸነፍ Âu Lạcን ተቀላቀለ።[37]
111 BCE - 934
የቻይና ህግornament
የሰሜን የበላይነት የመጀመሪያ ዘመን
የሃን ሥርወ መንግሥት ወታደሮች ©Osprey Publishing
111 BCE Jan 2 - 40

የሰሜን የበላይነት የመጀመሪያ ዘመን

Northern Vietnam, Vietnam
በ111 ከዘአበ የሃን ስርወ መንግስት ናንዩንን ወደ ደቡብ በመስፋፋቱ ድል አደረገ እና አሁን ሰሜናዊ ቬትናምን ከዘመናዊዎቹ ጓንግዶንግ እና ጓንጊዚ ጋር በማስፋፋት የሃን ግዛት ውስጥ አካትቷል።[38] በቀጣዮቹ መቶ ዓመታትየቻይና አገዛዝ፣ አዲስ የተቆጣጠረውን ናኒዩን ማቃለል የተከሰተው በሃን ንጉሠ ነገሥታዊ ወታደራዊ ኃይል፣ መደበኛ ሰፈራ እና የሃን ቻይናውያን ስደተኞች፣ መኮንኖች እና የጦር ሠራዊቶች፣ ነጋዴዎች፣ ምሁራን፣ ቢሮክራቶች በመብዛቱ ነው። ፣ የሸሹ እና የጦር እስረኞች።[39] በተመሳሳይ ጊዜ, የቻይና ባለስልጣናት የክልሉን የተፈጥሮ ሀብቶች እና የንግድ እምቅ አቅም ለመበዝበዝ ፍላጎት ነበራቸው.በተጨማሪም የሃን ቻይና ባለስልጣናት ከቬትናም መኳንንት የተወረሰውን ለም መሬት ለሀን ቻይናውያን ስደተኞች ያዙ።[40] የሃን አገዛዝ እና የመንግስት አስተዳደር የቻይና ግዛት የሃን ኢምፓየር ድንበር ምሽግ ሆኖ ሲሰራ በቪዬትናምኛ እና በቬትናም ተወላጆች ላይ አዳዲስ ተጽእኖዎችን አምጥቷል።[41] የሃን ስርወ መንግስት ከተለያዩ የደቡብ እና ደቡብ ምስራቅ እስያ መንግስታት ጋር በማደግ ላይ ባለው የባህር ላይ ንግድ ላይ ለተሰማሩ የሃን መርከቦች እንደ ጂኦግራፊያዊ አቀማመጥ ምቹ አቅርቦት እና የንግድ ቦታ ሆኖ በማገልገሉ ለም በሆነው የቀይ ወንዝ ዴልታ ላይ ያላቸውን ቁጥጥር ለማራዘም በጣም ፈልጎ ነበር። እና የሮማ ግዛት.[42] የሃን ስርወ መንግስት ከናኒዩ ጋር በሚደረግ የንግድ ልውውጥ ላይ የተመሰረተ ሲሆን እንደ ነሐስ እና የሸክላ እጣን ቃጠሎዎች፣ የዝሆን ጥርስ እና የአውራሪስ ቀንዶች ያሉ ልዩ እቃዎችን ያመርታል።የሃን ስርወ መንግስት የዩዌ ህዝቦችን እቃዎች በመጠቀም ከሊንጊናን እስከ ዩናን እስከ በርማ እናህንድ ድረስ ባለው የባህር ንግድ አውታር ተጠቀሙ።[43]በቻይና የግዛት ዘመን ቬትናም በቅጽበት እና በተዘዋዋሪ የምትተዳደር አገር በቀል ፖሊሲዎች ላይ ምንም ለውጥ ሳታመጣ ነበር።መጀመሪያ ላይ የላክ ቪየት ተወላጆች በአካባቢው ደረጃ ይተዳደሩ ነበር ነገር ግን ተወላጆች የቬትናም የአካባቢ ባለስልጣናት በአዲስ በሰፈሩ የሃን ቻይና ባለስልጣናት ተተክተዋል።[44] የሃን ኢምፔሪያል ቢሮክራቶች በአጠቃላይ ከአገሬው ተወላጆች ጋር ሰላማዊ ግንኙነት የመፍጠር ፖሊሲን ተከትለዋል፣ አስተዳደራዊ ሚናቸውን በፕሬፌክተራል ዋና መሥሪያ ቤት እና ጦር ሰፈር ውስጥ በማተኮር እና ደህንነቱ የተጠበቀ የወንዝ መስመሮችን ለንግድ ይቀጥላሉ።[45] በአንደኛው መቶ ዘመን ዓ.ም. ግን የሃን ሥርወ መንግሥት ቀረጥ በማሳደግ እና ቬትናምን ወደ ፓትርያርክ ማኅበረሰብ የበለጠ ለፖለቲካዊ ሥልጣን የሚመች ማኅበረሰብ ለማድረግ በማሰብ አዳዲስ ግዛቶቹን ለማዋሃድ ጥረቱን አጠናክሮ ቀጥሏል።[46] የአገሬው ተወላጅ የሉኦ አለቃ የአካባቢውን አስተዳደር እና ወታደር ለመጠበቅ ለሃን ማንዳሪን ከፍተኛ ግብር እና የንጉሠ ነገሥት ግብር ከፍሏል።[44] ቻይናውያን በግዳጅ ምልክት ወይም በቻይና የፖለቲካ የበላይነት ቬትናምን ለማዋሃድ በብርቱ ሞክረዋል።[41] ቻይናውያን ቬትናምን እንደ ባህል እና ኋላቀር አረመኔዎች ከቻይናውያን ጋር “የሰለስቲያል ኢምፓየር”ን እንደ የበላይ አድርገው ስለሚቆጥሩት “በስልጣኔ ተልእኮ” አማካኝነት አንድ ወጥ የሆነ ኢምፓየር ለማስቀጠል ስለሚፈልጉ የሃን ስርወ መንግስት ቬትናምን ለመዋሃድ ፈለገ። የአጽናፈ ሰማይ ማዕከል.[40] በቻይና አገዛዝ የሃን ሥርወ መንግሥት ባለሥልጣናት ታኦይዝም እና ኮንፊሺያኒዝምን፣ የንጉሠ ነገሥቱን የፈተና ሥርዓት እና የማንዳሪን ቢሮክራሲን ጨምሮ የቻይናን ባህል ጫኑ።[47]ቬትናሞች ለራሳቸው ይጠቅማሉ ብለው ያሰቡትን የላቁ እና ቴክኒካል አካሎች ቢያዋህዱም፣ በአጠቃላይ በውጪ ሰዎች ለመገዛት ፈቃደኛ አለመሆን፣ የፖለቲካ ራስን በራስ የመግዛት ፍላጎት እና የቬትናም ነፃነትን መልሶ ለማግኘት መነሳሳት የቬትናም ተቃውሞ እና የቻይናን ጥቃት፣ የፖለቲካ የበላይነት እና ጥላቻን ያመለክታል። ኢምፔሪያሊዝም በቬትናምኛ ማህበረሰብ ላይ።[48] ​​የሃን ቻይንኛ ቢሮክራቶች የቻይንኛን ከፍተኛ ባህል በቬትናምኛ ተወላጆች ላይ የቢሮክራሲያዊ ህጋዊ ቴክኒኮችን እና የኮንፊሺያን ስነ-ምግባርን፣ ትምህርትን፣ ስነ-ጥበብን፣ ስነ-ጽሁፍን እና ቋንቋን ጨምሮ ለመጫን ፈልገዋል።[49] የተቆጣጠሩት እና የተገዙት ቬትናምኛ የአፍ መፍቻ ቋንቋቸውን፣ ባህላቸውን፣ ጎሳቸውን እና ብሄራዊ ማንነታቸውን ለመጉዳት የቻይናን የአጻጻፍ ስርዓት፣ ኮንፊሺያኒዝም እና የቻይናን ንጉሠ ነገሥት ማክበር ነበረባቸው።[41]የሰሜን የበላይነት የመጀመሪያ ዘመን የሚያመለክተው የቬትናምኛ ታሪክ የዛሬዋ ሰሜናዊ ቬትናም በሃን ሥርወ መንግሥት እና በሲን ሥርወ መንግሥት ሥር የነበረችበትን ጊዜ ነው።ቻይና በቬትናም ላይ ከገዛችባቸው አራት ጊዜያት ውስጥ የመጀመሪያው ነው ተብሎ ይታሰባል፣ የመጀመሪያዎቹ ሦስቱ ደግሞ ቀጣይነት ያላቸው እና Bắc thuộc ("ሰሜን የበላይነት") በመባል ይታወቃሉ።
ትሩንግ እህቶች አመጽ
ትሩንግ እህቶች አመጽ። ©HistoryMaps
40 Jan 1 - 43

ትሩንግ እህቶች አመጽ

Red River Delta, Vietnam
በሃን ሥርወ መንግሥት በቬትናም ሲገዛ በሰሜን ቬትናም (ጂያኦዚ፣ ቶንኪን፣ ቀይ ወንዝ ዴልታ ክልል) አንድ ታዋቂ የጥንት ሰዎች ቡድን ላክ ቪየት ወይም በቻይና ታሪክ ውስጥ ሉኦዩኢ ይባል ነበር።[50] የሉዮዩ ተወላጆች የክልሉ ተወላጆች ነበሩ።ከቻይና ውጭ የሆኑ የጎሳ መንገዶችን ይለማመዱ ነበር እና ግብርናን በመቁረጥ እና በማቃጠል.[51] ፈረንሳዊ ሳይኖሎጂስት ጆርጅ ማስፔሮ እንዳለው አንዳንድ ቻይናውያን ስደተኞች ዋንግ ማንግ (9-25) እና የምስራቅ ሃን መጀመሪያ በተያዙበት ወቅት በቀይ ወንዝ ዳርቻ ደርሰው ሰፈሩ፤ ሁለቱ የሃን ገዥዎች የጂያኦዚ ዢ ጓንግ (?-30 ዓ.ም.) ) እና ሬን ያን ከቻይናውያን ምሁር-ስደተኞች ድጋፍ ጋር በቻይንኛ አይነት ጋብቻን በማስተዋወቅ፣የመጀመሪያዎቹ የቻይና ትምህርት ቤቶችን በመክፈት እና የቻይና ፍልስፍናዎችን በማስተዋወቅ በአከባቢው ጎሳዎች ላይ የመጀመሪያውን "sinicization" አደረጉ።[52] አሜሪካዊው ፊሎሎጂስት እስጢፋኖስ ኦሃሮው እንደሚያመለክተው የቻይንኛ አይነት የጋብቻ ልማዶች መጀመሩ በአካባቢው ያለውን የማትሪላይን ባህል በመተካት የመሬት መብቶችን በአካባቢው ላሉ ቻይናውያን ስደተኞች ለማስተላለፍ ሊሆን ይችላል።[53]የትራይንግ እህቶች የላክ ዘር የሆነ ባለጸጋ ባላባት ቤተሰብ ሴት ልጆች ነበሩ።[54] አባታቸው በMê Linh አውራጃ (በአሁኑ የሜ ሊን አውራጃ፣ ሃኖይ) ውስጥ የላክ ጌታ ነበር።የTrưng Trắc (Zheng Ce) ባል Thi Sách (ሺ ሱኦ) ነበር፣ እንዲሁም የቹ ዲየን (በአሁኑ ጊዜ Khoái ቹ አውራጃ፣ Hưng Yên ግዛት) የላክ ጌታ ነበር።[55] ሱ ዲንግ (የጂያኦዝሂ 37-40 ገዥ) በወቅቱ የጂያኦዝሂ ግዛት ቻይናዊ ገዥ በጭካኔያቸው እና በአምባገነኑነታቸው ይታወሳሉ።[56] እንደ ሁ ሃንሹ ገለጻ፣ ቲ ሳች "የጨካኝ ቁጣ" ነበር።ትሬንግ ትሩክ በተመሳሳይ መልኩ "ትክክል እና ድፍረት ያላት" የተባለችው ባለቤቷን ያለ ፍርሃት አነሳሳው.በዚህ ምክንያት ሱ ዲንግ ቲ ሳክን በህግ ለማገድ ሞክሯል፣ ያለፍርድ ቤትም እራሱን በቁሙ ቆረጠው።[57] Trưng Trắc የላክ ጌቶችን በቻይናውያን ላይ በማነሳሳት ማዕከላዊ ሰው ሆነ።[58]በማርች 40 እዘአ ትሬንግ ትሬክ እና ታናሽ እህቷ ትሬንግ ንሂ የላክ ቪየት ህዝብ በሃን ላይ በማመፅ እንዲነሱ መርተዋል።[59] ሁ ሃን ሹ ትራይንግ ትሬክ አመፁን የጀመረችው ተቃዋሚ ባሏን በመበቀል እንደሆነ ዘግቧል።[55] ሌሎች ምንጮች እንደሚያመለክቱት ትሬንግ ትሬክ ወደ አመጽ የወሰደችው እንቅስቃሴ በባህላዊ የጋብቻ ልማዶች በመተካት ለርሶዋ የታሰበውን መሬት በማጣቷ ተጽዕኖ አሳድሯል።[53] የተጀመረው በቀይ ወንዝ ዴልታ ነው፣ ​​ነገር ግን ብዙም ሳይቆይ ከሄፑ እስከ ሪናን ከሚዘረጋው አካባቢ ወደ ሌሎች የላክ ጎሳዎች እና የሃን ያልሆኑ ሰዎች ተሰራጨ።[54] የቻይና ሰፈሮች ተበላሽተዋል፣ እና ሱ ቲንግ ሸሸ።[58] ህዝባዊ አመፁ ወደ ስልሳ አምስት የሚጠጉ ከተሞች እና ሰፈሮች ድጋፍ አግኝቷል።[60] Trưng Trắc እንደ ንግስት ታወጀ።[59] ገጠርን ብትቆጣጠርም የተመሸጉትን ከተሞች መያዝ አልቻለችም።የሃን መንግስት (በሉዮያንግ የምትገኘው) ለተፈጠረው ሁኔታ ቀስ ብሎ ምላሽ ሰጠ።በግንቦት ወይም ሰኔ 42 ዓ.ም አፄ ጓንጉ ወታደራዊ ዘመቻ እንዲጀመር ትእዛዝ ሰጡ።ሃን አመፁን ለመጨፍለቅ በጣም የሚታመኑ ጄኔራሎቻቸውን ማ ዩዋን እና ዱዋን ዢን ልከው በመሆናቸው የጂያኦዚ ስትራቴጂያዊ ጠቀሜታ አጉልቶ ያሳያል።ማ ዩዋን እና ሰራተኞቹ በደቡብ ቻይና የሃን ጦር ማሰባሰብ ጀመሩ።20,000 መደበኛ እና 12,000 የክልል ረዳት ሰራተኞችን ያካተተ ነበር.ከጓንግዶንግ፣ማ ዩዋን በባህር ዳርቻው ላይ የአቅርቦት መርከቦችን ላከ።[59]በ 42 የጸደይ ወቅት፣ የንጉሠ ነገሥቱ ጦር በላንግ ባክ፣ በቲየን ዱ ተራሮች ውስጥ በአሁኑ ባች ኒንህ ከፍተኛ ቦታ ላይ ደረሰ።የዩዋን ጦር ከTrưng እህቶች ጋር ተዋግቷል፣ በብዙ ሺህ የሚቆጠሩ የትራይንግ ትሬክ ፓርቲ አባላትን አንገታቸውን ቆረጠ፣ ከአስር ሺህ የሚበልጡ ደግሞ ለእርሱ እጅ ሰጡ።[61] የቻይና ጄኔራል ወደ ድል ገፋ።ዩአን የቀድሞ አባቶቿ ርስት ወደሚገኙበት ትሪንግ ትሬክን እና አጋሮቿን ወደ Jinxi Tản Viên አሳደዳቸው።እና ብዙ ጊዜ አሸነፋቸው።ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተገለሉ እና ከአቅርቦቶች ተቆርጠው፣ ሁለቱ ሴቶች የመጨረሻ አቋማቸውን መቀጠል አልቻሉም እና ቻይናውያን ሁለቱንም እህቶች በ [43] መጀመሪያ ላይ ማርከው ያዙ።Ma Yuan Trưng Trắc እና Trưng Nhሂን፣ [59] እና ራሶቻቸውን በሉዮያንግ ወደሚገኘው የሃን ፍርድ ቤት ላኩ።[61] በ43 እዘአ መገባደጃ ላይ የሃን ጦር የመጨረሻውን የተቃውሞ ኪስ በማሸነፍ ክልሉን ሙሉ በሙሉ ተቆጣጥሮ ነበር።[59]
የሰሜን የበላይነት ሁለተኛ ዘመን
Second Era of Northern Domination ©Ấm Chè
43 Jan 1 - 544

የሰሜን የበላይነት ሁለተኛ ዘመን

Northern Vietnam, Vietnam
የሰሜናዊ የበላይነት ሁለተኛው ዘመን በቬትናም ታሪክ ሁለተኛውንየቻይና አገዛዝ ዘመን ማለትም ከ1ኛው ክፍለ ዘመን እስከ 6ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ የአሁኗ ሰሜናዊ ቬትናም (ጂያኦዚ) በተለያዩ የቻይና ስርወ-መንግስቶች ትተዳደር ነበር።ይህ ጊዜ የጀመረው የሃን ስርወ መንግስት Giao Chỉ (Jiaozhi) ከTrưng እህቶች እንደገና ድል በማድረግ እና በ 544 እዘአ ሊቢያ በሊያንግ ስርወ መንግስት ላይ ባመፀ እና የቀዳማዊ ልዪ ስርወ መንግስትን ባቋቋመ ጊዜ ነው።ይህ ጊዜ ለ 500 ዓመታት ያህል ቆይቷል.ከTrưng አመጽ ትምህርት በመማር፣ የሃን እና ሌሎች ስኬታማ የቻይና ስርወ መንግስት የቬትናም ባላባቶችን ስልጣን ለማጥፋት እርምጃዎችን ወሰዱ።[63] የቬትናም ሊቃውንት በቻይና ባህል እና ፖለቲካ የተማሩ ነበሩ።የጂአኦ ቾን አስተዳዳሪ ሺ Xie ቬትናምን እንደ ራስ ገዝ የጦር አበጋዝ ሆኖ ለአርባ ዓመታት ገዛው እና ከሞት በኋላ በቬትናም ነገሥታት ተወግዘዋል።[64] ሺ ዢ ለቻይና የሶስት መንግስታት ዘመን ምስራቃዊ ዉ ታማኝነት ቃል ገባ።የምስራቃዊው ዉ በቬትናምኛ ታሪክ ውስጥ የመገንቢያ ጊዜ ነበር።ቬትናሞች ሌላ አመጽ ከመሞከራቸው በፊት ወደ 200 የሚጠጉ ዓመታት አለፉ።
ፉናን
Funan ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
68 Jan 1 - 624

ፉናን

Ba Phnum District, Cambodia
በመጀመሪያው መቶ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ በታችኛው ሜኮንግ፣ቻይናውያን ፉናን ብለው የሰየሟቸው የመጀመሪያውህንዳዊ ደቡብ ምስራቅ እስያ ግዛት ብቅ አለ እና በክልሉ ውስጥ ታላቅ የኢኮኖሚ ኃይል ሆነ ፣ ዋና ከተማዋ Oc Eo ነጋዴዎችን እና የእጅ ባለሞያዎችን ከቻይና ፣ ሕንድ ስቧል። እና ሮም እንኳን.ፉናን የመጀመርያው የክሜር ግዛት፣ ወይም አውስትሮኔዢያ ወይም ብዙ ጎሳ ነው ተብሏል።በቻይናውያን የታሪክ ምሁራን እንደ አንድ የተዋሃደ ኢምፓየር ቢቆጠሩም አንዳንድ ዘመናዊ ምሁራን እንደሚሉት ፉናን አንዳንድ ጊዜ እርስ በርስ የሚዋጉ እና በሌላ ጊዜ ደግሞ የፖለቲካ አንድነትን የሚፈጥሩ የከተማ-ግዛቶች ስብስብ ሊሆን ይችላል።[65]የፉናን ህዝብ የዘር እና የቋንቋ አመጣጥ በውጤቱም ለምሁራዊ ክርክር ተዳርገዋል፣ እናም በተገኘው ማስረጃ ላይ በመመሥረት ምንም ዓይነት ጽኑ ድምዳሜ ላይ መድረስ አይቻልም።ፉናናውያን ቻም ወይም ከሌላ የኦስትሮዢያ ቡድን የመጡ ሊሆኑ ይችላሉ፣ ወይም እነሱ ክመር ወይም ከሌላ የኦስትሮሲያዊ ቡድን የመጡ ሊሆኑ ይችላሉ።ምናልባት ዛሬ በቬትናም ደቡባዊ ክፍል የሚኖሩ የነዚያ ተወላጆች ቅድመ አያቶች ናቸው ራሳቸውን "ክመር" ወይም "ክመር ክሮም" ብለው የሚጠሩት።የክመር ቃል "ክሮም" ማለት "ከታች" ወይም "የታችኛው ክፍል" ማለት ሲሆን በኋላ ላይ በቬትናም ስደተኞች ቅኝ ግዛት ስር የነበረ እና ወደ ዘመናዊቷ የቬትናም ግዛት የተወሰደውን ግዛት ለማመልከት ያገለግላል።[66] የፉናን ብሔረሰብ ቋንቋ ክፍሎች ኦስትሮዢያ ወይም አውስትሮሲያዊ መሆናቸውን ለማረጋገጥ ምንም ዓይነት መደምደሚያ ባይኖርም፣ በምሁራን መካከል አለመግባባት አለ።እንደ አብዛኞቹ የቬትናም ምሁራን፣ ለምሳሌ ማክ ዱንግ፣ “የፉናን ዋና ሕዝብ በእርግጥ ኦስትሮኒያውያን እንጂ ክመር አይደሉም” ይላል።የፉናን ውድቀት እና በ 6 ኛው ክፍለ ዘመን ከሰሜን የዜንላ መነሳት "የክሜር ወደ ሜኮንግ ዴልታ መድረሱን" ያመለክታሉ.ያ ተሲስ ከ DGE አዳራሽ ድጋፍ አግኝቷል።[67] የቅርብ ጊዜ የአርኪዮሎጂ ጥናት ፉናን የሞን-ክመር ፖሊሲ ነበር ወደሚለው መደምደሚያ ክብደት ይሰጣል።[68] በፉናን ግምገማው ማይክል ቪኬሪ የፉናን ክመር የበላይነት ንድፈ ሃሳብ ጠንካራ ደጋፊ መሆኑን ገልጿል።
ቀደምት ቻም መንግስታት
የቻም ሰዎች ፣ ባህላዊ አልባሳት። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
192 Jan 1 - 629

ቀደምት ቻም መንግስታት

Central Vietnam, Vietnam
በ192 እዘአ፣ በአሁኑ ጊዜ በማዕከላዊ ቬትናም ውስጥ፣ የቻም ብሔራት የተሳካ አመፅ ተነስቷል።የቻይና ሥርወ መንግሥት ሊን-ዪ ብለው ጠሩት።በኋላም ከቁảng Bình እስከ ፋን ቲếት (Bình Thuận) የተዘረጋ ኃይለኛ መንግሥት ሻምፓ ሆነ።ቻም በደቡብ ምስራቅ እስያ ውስጥ የመጀመሪያውን የአገሬው ተወላጅ የአጻጻፍ ስርዓት አዳብሯል፣ የየትኛውም የደቡብ ምስራቅ እስያ ቋንቋ ጥንታዊ የተረፉ ጽሑፎች፣ ቡድሂስት ፣ ሂንዱ እና በክልሉ ውስጥ የባህል እውቀትን እየመሩ።[69]የላም መንግሥትላም በመካከለኛው ቬትናም የሚገኝ መንግሥት ከ192 ዓ.ም እስከ 629 ዓ.ም. በዛሬዋ ማዕከላዊ ቬትናም ውስጥ የነበረ እና ከቀደምቶቹ የሻምፓ ግዛቶች አንዱ ነበር።ሊኒ የሚለው ስም ግን ከ 192 እስከ 758 እዘአ ድረስ በቻይንኛ ታሪክ ውስጥ በሃይ ቫን ማለፊያ በስተ ሰሜን የሚገኘውን ቀደምት የሻምፓ መንግሥት ለመግለጽ ከ 192 እስከ 758 እዘአ ድረስ ተቀጥሮ ነበር።የዋና ከተማዋ ፍርስራሽ፣ ጥንታዊቷ የካንዳፑራ ከተማ ፍርስራሽ አሁን በሎንግ ቶ ሂል ከሁế ከተማ በስተ ምዕራብ 3 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ትገኛለች።የ Xitu መንግሥትXitu በአምስተኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ የተጠቀሰው ለታሪካዊ ክልል ወይም ለቻሚክ ፖለቲካ ወይም መንግሥት የቻይና ስያሜ ሲሆን ከሻምፓ መንግሥት ቀዳሚዎች አንዱ እንደሆነ ይታመናል።በአሁኑ ጊዜ ቊảng Nam ግዛት፣ ማዕከላዊ ቬትናም በቱ ቦን ወንዝ ሸለቆ ውስጥ እንድትገኝ ታቅዷል።የቁዱቂያን መንግሥትቁዱቅያን የቻይናውያን ስያሜ ለጥንታዊ መንግሥት፣ አለቃነት ወይም ፖለቲካ በቢንህ ዲን ግዛት፣ ሴንትራል ቬትናም አካባቢ ይገኝ የነበረ፣ ከዚያም የቻምፓ መንግሥት አካል የሆነበት መንግሥት ነበር።
ሻምፓ
በቻም (ራስ ቁር በለበሱ) እና በከሜር ወታደሮች መካከል ያለውን የውጊያ ሁኔታ የሚያሳይ ከባዮን ቤተመቅደስ የተወሰዱ ባስ እፎይታዎች ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
200 Jan 1 - 1832

ሻምፓ

Trà Kiệu, Quảng Nam, Vietnam
ሻምፓ ከ2ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ በግምት እስከ 1832 ድረስ የዛሬው ማዕከላዊ እና ደቡብ ቬትናም የባህር ዳርቻ ላይ የተዘረጋ ነፃ የቻም ፖሊሲዎች ስብስብ ነበር። ከ2ኛው እስከ 3ኛው ክፍለ ዘመን እዘአ በኩ ሊየን በቻይና ምስራቃዊ የሃን ስርወ መንግስት ላይ ባመፀው መሰረት እና የሻምፓ የመጨረሻው የቀረው የቬትናም ንጉዪን ስርወ መንግስት የአስፋፊው Nam tiến አካል ሆኖ በንጉሠ ነገሥት ሚን ምአንግ እስከተያዘበት ጊዜ ድረስ ቆይቷል። ፖሊሲ.[73] መንግሥቱ ናጋራካምፓ፣ በዘመናዊው ቻም እና ቻምፓ በክመር ጽሑፎች፣ በቬትናምኛ ቺየም ታንህ እና በቻይንኛ መዝገቦች ዣንቼንግ በመባል ይታወቅ ነበር።[74]ቀደምት ሻምፓ በዘመናዊቷ ቬትናም የባህር ዳርቻ ላይ ካለው የባህር ተንሳፋፊ አውስትሮኒያ ቻሚክ ሳ ሁỳnh ባህል የተገኘ ነው።በ 2 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ብቅ ማለት የደቡብ ምስራቅ እስያ ወሳኝ ደረጃ ላይ ያለውን የደቡብ ምስራቅ እስያ የመንግስት ስራን ያሳያል።የቻምፓ ህዝቦች እስከ 17ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ የህንድ ውቅያኖስን እና ምስራቃዊ እስያንን በማገናኘት በክልሉ ውስጥ ትርፋማ የንግድ መረቦችን ስርዓት ጠብቀዋል።በሻምፓ፣ የታሪክ ተመራማሪዎች እንዲሁ የመጀመሪያው የአገሬው ተወላጅ ደቡብ ምስራቅ እስያ ሥነ ጽሑፍ በሐ አካባቢ በአፍ መፍቻ ቋንቋ ሲጻፍ ተመልክተዋል።350 እዘአ፣ ከመጀመሪያው ክመር፣ ሞን፣ ማላይኛ ጽሑፎች በፊት በዘመናት።[75]የዘመናዊቷ ቬትናም እና የካምቦዲያ ቻምስ የዚህ የቀድሞ መንግሥት ዋና ቅሪቶች ናቸው።በመላው የባህር ደቡብ ምስራቅ እስያ ከሚነገሩት የማላይክ እና ከባሊ–ሳሳክ ቋንቋዎች ጋር በቅርበት የሚዛመደው የማላዮ-ፖሊኔዥያ ንዑስ ቤተሰብ የሆነውን የካሚክ ቋንቋዎችን ይናገራሉ።ምንም እንኳን የቻም ባህል ከሰፊው የሻምፓ ባህል ጋር የተቆራኘ ቢሆንም፣ ግዛቱ ብዙ ብሄረሰቦች ያቀፈ ህዝብ ነበራት፣ እሱም አብዛኞቹን የስነ-ህዝብ ስነ-ሕዝቦቿን ያካተቱ የኦስትሮኒያ ቻሚክ ተናጋሪ ህዝቦችን ያቀፈ ነው።በክልሉ ይኖሩ የነበሩት ሰዎች በአሁኑ ጊዜ ቻሚክ ተናጋሪ ቻም ፣ ራዴ እና ጃራይ በደቡብ እና በማዕከላዊ Vietnamትናም እና በካምቦዲያ ውስጥ ያሉ ህዝቦች ናቸው ።አቼኒዝ ከሰሜን ሱማትራ፣ ኢንዶኔዥያ፣ ከኦስትሮሲያቲክ ባህናሪክ እና ካቱይክ ተናጋሪ ሕዝቦች አካላት ጋር በማዕከላዊ ቬትናም ውስጥ።[76]ሻምፓ በክልሉ ከ192 ዓ.ም. ጀምሮ የነበረ ላም ፕ ወይም ሊኒ የሚባል መንግሥት ይቀድማል።በሊኒ እና ቻምፓ መካከል ያለው ታሪካዊ ግንኙነት ግልጽ ባይሆንም.ሻምፓ በ9ኛው እና በ10ኛው መቶ ዘመን ዓ.ም.ከዚያ በኋላ፣ በዘመናዊው ሃኖይ ክልል ላይ ያተኮረው የቬትናም ፖለቲካ በ Đại Việt ግፊት ቀስ በቀስ ማሽቆልቆል ጀመረ።በ1832 የቬትናም ንጉሠ ነገሥት ሚን ማንግ የቀሩትን የቻም ግዛቶችን ተቀላቀለ።በ 4 ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ ከጎረቤት ፉናን በጦርነት እና በግዛት ወረራ የተወሰደው ሂንዱይዝም ለብዙ መቶ ዘመናት የቻም ኪንግደም ጥበብ እና ባህልን ቀርጾ ነበር፣ በቻም አገሮች ውስጥ የመሬት ገጽታን የሚያሳዩ የቻም ሂንዱ ምስሎች እና የቀይ ጡብ ቤተመቅደሶች ይመሰክራሉ።Mỹ Sơn የቀድሞ የሀይማኖት ማዕከል እና የቻምፓ ዋና የወደብ ከተሞች አንዷ የሆነችው ሃይ አን አሁን የአለም ቅርስ ናቸው።ዛሬ፣ ብዙ የቻም ሰዎች በ10ኛው ክፍለ ዘመን የጀመረውን የእስልምና እምነት ተከትለዋል፣ ገዥው ስርወ መንግስት በ17ኛው ክፍለ ዘመን ሙሉ በሙሉ እምነትን ተቀብሏል፤ባኒ ይባላሉ (ኒ ቱክ፣ ከአረብኛ፡ ባኒ)።ሆኖም አሁንም የሂንዱ እምነትን፣ የአምልኮ ሥርዓቶችን እና በዓላትን የሚጠብቁ እና የሚጠብቁ ባካም (ባቻም፣ ቺየም ቱክ) አሉ።ባካም በዓለም ላይ ካሉት ከሁለቱ ኢንዲክ ያልሆኑ የሂንዱ ተወላጆች መካከል አንዱ ነው፣ ባህል ያለው ከብዙ ሺህ ዓመታት በፊት።ሌላው የኢንዶኔዥያ ባሊኒዝ የባሊኒዝ ሂንዱዎች ነው።[73]
እመቤት ትሪዩ
ትሪዩ ቲ ትሪን። ©Cao Viet Nguyen
248 Jan 1

እመቤት ትሪዩ

Thanh Hoa Province, Vietnam
ሌዲ ትሪዩ በ3ኛው ክፍለ ዘመን ቬትናም ውስጥ ተዋጊ የነበረች ሲሆን ለተወሰነ ጊዜየቻይናን ምስራቃዊ ዉ ስርወ መንግስት አገዛዝ ለመቃወም የቻለች ተዋጊ ነበረች።ትክክለኛ ስሟ ባይታወቅም ትራይቩ ትሪን ትባላለች።እሷ እንደተናገረች ተነግሯታል፡- “በአውሎ ንፋስ መሳፈር፣ ኦርካስን በሜዳው ላይ ለመግደል፣ ወራሪዎችን ማስወጣት፣ ሀገሪቱን እንደገና ማሸነፍ፣ የሴራዶምን ትስስር መቀልበስ እና የማንኛውንም ሰው ቁባት ለመሆን ጀርባዬን ላጠፍ እፈልጋለሁ። "[70] የሌዲ ትሪቡን አመፅ በአብዛኛው በዘመናዊው የቬትናም ብሔራዊ ታሪክ ውስጥ ከብዙ ምዕራፎች አንዱ ሆኖ ይገለጻል "የባዕዳን የበላይነትን ለማስቆም የረዥም ብሄራዊ የነጻነት ትግል"።[71]
የቫን ሹዋን መንግሥት
Kingdom of Vạn Xuân ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
544 Jan 1 - 602

የቫን ሹዋን መንግሥት

Hanoi, Vietnam
ስድስተኛው ክፍለ ዘመን በቬትናም የፖለቲካ ዝግመተ ለውጥ ወደ ነፃነት ወሳኝ ደረጃ ነበር።በዚህ ወቅት፣ የቬትናም ባላባቶች፣ የቻይናን የፖለቲካ እና የባህል ቅርፆች እንደያዙ፣ ከቻይና ነፃ እየሆኑ አደጉ።በቻይንኛ የመከፋፈል ዘመን መጀመሪያ እና በታንግ ሥርወ መንግሥት ማብቂያ መካከል በቻይና አገዛዝ ላይ በርካታ አመጾች ተካሂደዋል።እ.ኤ.አ. በ 543 ፣ ሊ ቢ እና ወንድሙ ሊ ቲያን ቦኦ በቻይና ሊያንግ ስርወ መንግስት ላይ አመፁ እና ከ544 እስከ 602 ድረስ ሱይ ቻይና ግዛቱን ከመግዛቷ በፊት ለተወሰነ ጊዜ ያህል ነፃ የሆነ የቫን ሹዋን ግዛት ለግማሽ ምዕተ ዓመት ያህል ገዙ።[72]
የሰሜን የበላይነት ሦስተኛው ዘመን
የታንግ ሥርወ መንግሥት ወታደሮች። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
602 Jan 1 - 905

የሰሜን የበላይነት ሦስተኛው ዘመን

Northern Vietnam, Vietnam
የሰሜን የበላይነት ሦስተኛው ዘመን በቬትናም ታሪክ ውስጥየቻይናውያንን አገዛዝ ሦስተኛ ጊዜ ያመለክታል.ዘመኑ በ602 ከቀደምት የሊ ሥርወ መንግሥት ማብቂያ ጀምሮ የአካባቢው የኩክ ቤተሰብ እና ሌሎች የቪዬት የጦር አበጋዞች በ10ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ እስከ መጡበት ጊዜ ድረስ የጀመረ ሲሆን በመጨረሻም በ 938 በቬትና መሪ ንግኦ ኩዪን የደቡብ ሃን አርማዳ ከተሸነፈ በኋላ ያበቃል።በዚህ ወቅት ሶስት የቻይና ኢምፔሪያል ስርወ-መንግስቶች ዛሬ በሰሜናዊ ቬትናም ላይ ሲገዙ ታይቷል፡ ሱኢ፣ ታንግ እና ዉ ዡ።የሱይ ሥርወ መንግሥት ሰሜናዊ ቬትናምን ከ 602 እስከ 618 አስተዳድሯል እና በ 605 ማዕከላዊ ቬትናምን ለአጭር ጊዜ ያዘ። ተከታዩ የታንግ ሥርወ መንግሥት ሰሜናዊ ቬትናምን ከ 621 እስከ 690 እና እንደገና ከ 705 እስከ 880 ገዙ። ከ690 እስከ 705 ባለው ጊዜ ውስጥ የታንግ ሥርወ መንግሥት በአጭር ጊዜ ተቋርጧል። በቬትናም ላይ የቻይናን አገዛዝ ያቆየው የ Wu Zhou ሥርወ መንግሥት።
የሱይ-ሊኒ ጦርነት
ሱይ ሻምፓን ወረረ ©Angus McBride
605 Jan 1

የሱይ-ሊኒ ጦርነት

Central Vietnam, Vietnam
በ540ዎቹ አካባቢ፣ የጂያኦዡ (ሰሜናዊ ቬትናም) ክልል በLy Bí የሚመራው የአካባቢው የሊ ጎሳ አመጽ ተመለከተ።[88] በ589፣ የሱይ ሥርወ መንግሥት የቼን ሥርወ መንግሥት አሸንፎ ቻይናን አንድ አደረገ።የሱይ ስልጣን ቀስ በቀስ በዚህ ክልል ውስጥ እየተጠናከረ ሲሄድ፣ በጂአኦዙ ውስጥ የቫን ሹን ገዥ የነበረው Lý Phật Tử የ sui የበላይነትን አወቀ።እ.ኤ.አ. በ595 የቻም ግዛት ዋና ከተማዋ በዘመናዊ ዳ ናንግ ወይም ትራ ኪቩ ዙሪያ የምትገኝ ንጉስ ሳምብሁቫርማን (ረ. 572–629) ለሱይ ግብር ላከ።ነገር ግን፣ በቻይና ውስጥ ሻምፓ እጅግ የበለጸገ አካባቢ እንደሆነ የሚገልጽ አፈ ታሪክ ነበር፣ ይህም የሱይ ባለስልጣናትን ፍላጎት ቀስቅሷል።[89]እ.ኤ.አ. በ 601 የቻይና ባለስልጣን Xi Linghu የሱዊ ዋና ከተማ በሆነችው ቻንግአን እንዲታይ የንጉሠ ነገሥቱን ጥሪ ለ Phật Tử አስተላለፈ።ይህንን ፍላጎት ለመቋቋም በመወሰን፣ Phật Tử መጥሪያው እስከ አዲሱ አመት ድረስ እንዲራዘም በመጠየቅ ለማዘግየት ፈለገ።Xi በመገደብ የ Phật Tử ታማኝነትን መጠበቅ እንደሚችል በማመን ጥያቄውን አጽድቋል።ሆኖም ዢ ከፋቲ ቲጭ ጉቦ ወስደዋል በሚል ተከሶ ፍርድ ቤቱ ተጠራጣሪ ሆነ።በ602 መጀመሪያ ላይ Phật Tử በግልፅ ሲያምፅ ዢ ወዲያው ተይዟል።ወደ ሰሜን ሲወሰድ ሞተ.[90] በ602 የሱ ንጉሠ ነገሥት ዌን ጄኔራል ሊዩ ፋንግን በ27 ሻለቃ ጦር ከዩናን በ Phật Tử ላይ ድንገተኛ ጥቃት እንዲከፍት አዘዙ።[91] የዚህ ሚዛን ጥቃትን ለመቋቋም ያልተዘጋጀ፣ Phật Tử የፋንግን እጅ እንድትሰጥ የሰጠውን ምክር በመስማት ወደ ቻንጋን ተላከ።Lý Phật Tử እና የበታቾቹ የወደፊት ችግርን ለመከላከል አንገታቸው ተቆርጧል።[91] እንደገና ከተያዘው ጂያኦዙሁ፣ ያንግ ጂያን ከጂያኦዙ በስተደቡብ የሚገኘውን ላም ፓን እንዲያጠቃ Liu Fang ፈቀደ።[89]የሱኢ የሻምፓ ወረራ የመሬት ሃይል እና በሊዩ ፋንግ የሚመራ የባህር ኃይል ቡድንን ያቀፈ ነበር።[89] ሳምቡቫርማን የጦር ዝሆኖችን አሰማርቶ ቻይናውያንን ገጠመ።የሊኒ ዝሆን ኮርፕስ በመጀመሪያ በወራሪዎቹ ላይ የተወሰነ ስኬት አግኝቷል።ከዚያም ሊዩ ፋንግ ወታደሮቹን የቦቢ ወጥመዶችን እንዲቆፍሩ አዘዘ እና በተሸፈኑ ቅጠሎች እና ሳር ሸፈነው.ዝሆኖቹ በወጥመዶች አስጠነቀቁ, ወደ ኋላ ተመልሰው የራሳቸውን ወታደሮች ይረግጣሉ.የተበታተነው የቻም ጦር በቻይናውያን ቀስተኞች ተሸነፈ።[92] የቻይና ጦር ዋና ከተማዋን ሰብሮ በመግባት ከተማዋን ዘረፈ።ከዘረፏቸው መካከል አሥራ ስምንት የወርቅ ጽላቶች ለቀድሞዎቹ የላምፓ ነገሥታት፣ 1,350 የቡዲስት ቤተ መጻሕፍት፣ በአካባቢው ቋንቋ የተዘጋጁ 1,350 ሥራዎችን ያቀፈ ቤተ መጻሕፍት እንዲሁም በሜኮንግ ተፋሰስ ውስጥ የሚገኝ አንድ መንግሥት ኦርኬስትራ ይገኙበታል።[93] ሱኢ ወዲያው ላም ጰፕ ውስጥ አስተዳደር አቋቁሞ አገሪቷን በ 3 አውራጃዎች ከፍሎ ነበር፡ TỷẢnh, Hải Âm እና Tượng Lam.[94] የቻምፓን ክፍሎች በቀጥታ ለማስተዳደር የሱኢ ጥረት ብዙም አልቆየም።ሳምቡቫርማን ስልጣኑን በድጋሚ አረጋግጧል እና "ስህተቱን እውቅና ለመስጠት" ኤምባሲውን ወደ ሱኢ ላከ.[89] ቻም የሱኢን ግዛት መፍረስ ጋር ባጋጠመው ችግር በፍጥነት ነፃነቱን አገኘ እና በ 623 ለአዲሱ ታንግ ኢምፓየር ገዥ ስጦታ ልኳል [። 94]
ታንግ ደንብ
ታንግ Soliders. ©Angus McBride
618 Jan 1 - 880

ታንግ ደንብ

Northern Vietnam, Vietnam
በ618 የታንግ ንጉሠ ነገሥት ጋኦዙ የሱይ ሥርወ መንግሥትን ገልብጦ የታንግ ሥርወ መንግሥት አቋቋመ።ኪዩ ለመጀመሪያ ጊዜ በ 618 ለ Xiao Xian ግዛት ፣ ከዚያም በ 622 ለታንግ ንጉሠ ነገሥት ፣ ሰሜናዊ ቬትናምን ወደ ታንግ ሥርወ መንግሥት በማካተት ገዛ።[95] የጂዩዘን (የዛሬው ታንህ ሆአ) ገዥ ሌ ንጎክ ለ Xiao Xian ታማኝ ሆኖ ከታንግ ጋር ለተጨማሪ ሶስት አመታት ተዋጋ።እ.ኤ.አ. በ 627 አፄ ታይዞንግ የግዛቶችን ቁጥር የሚቀንስ አስተዳደራዊ ማሻሻያ አደረገ።እ.ኤ.አ. በ 679 የጂያኦዙ ግዛት ደቡብን ለማረጋጋት በተከላካይ ጄኔራል ተተካ (አናን ዱሁፉ)።ይህ የአስተዳደር ክፍል በድንበር ላይ ቻይናዊ ያልሆኑ ህዝቦችን ለማስተዳደር በታንግ ጥቅም ላይ ውሏል፣ ልክ እንደ Protectorate General to Pacify the West in Central Asia and the Protectorate General to the Eastern North in NorthKorea .[96] በየአራት አመቱ "የደቡብ ምርጫ" የአምስተኛ ዲግሪ እና ከዚያ በላይ የስራ መደቦችን የሚሾሙ ተወላጆች አለቆችን ይመርጣል።የግብር አወጣጥ ከንጉሠ ነገሥቱ አግባብ ይልቅ መጠነኛ ነበር;የመኸር ታክስ ከስታንዳርድ ተመን ግማሽ ግማሽ ነበር፣ ይህም ቻይናዊ ያልሆነን ህዝብ በመግዛት ላይ ስላሉት የፖለቲካ ችግሮች እውቅና ነው።[97] የቬትናም ተወላጅ ልጃገረዶች ፡ ታይስ ፣ ቪየቶች እና ሌሎችም በባሪያ ነጋዴዎች ኢላማ ተደርገዋል።[98] የቪዬት ጎሳዎች ሴቶች በአብዛኛው በታንግ ጊዜ እንደ ዕለታዊ የቤት ውስጥ ባሪያ እና ሴት ባሪያዎች ይገለገሉ ነበር።[99]ከሃን ሥርወ መንግሥት በኋላ ለመጀመሪያ ጊዜ የቻይና ትምህርት ቤቶች ተገንብተዋል, እና የሶንግፒንግ ዋና ከተማን (በኋላ Đại ላ) ለመጠበቅ ዳይኮች ተሠርተዋል.የቀይ ወንዝ ዴልታ በግዛቱ ደቡብ ትልቁ የእርሻ ሜዳ ነበር፣ መንገዶች ቻምፓ እና ዠንላን ወደ ደቡብ እና ደቡብ ምዕራብ የሚያገናኙ እና የባህር መስመሮች ከህንድ ውቅያኖስ ጋር የተገናኙ ናቸው።[100] ቡድሂዝም በአናን ተስፋፍቶ ነበር፣ ምንም እንኳን የታንግ ኦፊሴላዊ ሃይማኖት ዳኦዝም ቢሆንም።ከሰሜን ቬትናም ቢያንስ 6 መነኮሳት በታንግ ዘመን ወደቻይና ፣ ስሪቪጃያ፣ሕንድ እና ስሪላንካ ተጉዘዋል።[101] በኮንፊሽየስ ስኮላርሺፕ እና በሲቪል ሰርቪስ ፈተና ላይ የተሰማሩ በጣም ጥቂት ተወላጆች።[102]
የቻም ሥልጣኔ ወርቃማ ዘመን
የሻምፓ ከተማ ፅንሰ-ሀሳብ። ©Bhairvi Bhatt
629 Jan 1 - 982

የቻም ሥልጣኔ ወርቃማ ዘመን

Quang Nam Province, Vietnam
ከ 7 ኛው እስከ 10 ኛው ክፍለ ዘመን, ሻምፓ ወደ ወርቃማው ጊዜ ገባ.የቻም ፓሊቲዎች የባህር ኃይል ለመሆን ተነሱ እና የቻም መርከቦችበቻይና ፣ህንድ ፣ በኢንዶኔዥያ ደሴቶች እና በባግዳድ የአባሲድ ኢምፓየር መካከል ያለውን የቅመማ ቅመም እና የሐር ንግድ ተቆጣጠሩ።ከንግዱ መስመር የሚያገኙትን ገቢ የዝሆን ጥርስና እሬትን ወደ ውጭ በመላክ ብቻ ሳይሆን በሌብነት እና በወረራም ጭምር ያሟሉ ነበሩ።[77] ሆኖም፣ የሻምፓ ተጽዕኖ እየጨመረ የመጣው ሻምፓን እንደ ተቀናቃኝ የሚቆጥረውን የጎረቤት ታላሶክራሲ ትኩረት ስቧል ጃቫኛ (ጃቫካ ምናልባት የማሌይ ባሕረ ገብ መሬት ገዥ የሆነውን Srivijayaን ፣ ሱማትራ እና ጃቫን ያመለክታል)።እ.ኤ.አ. በ 767 የቶንኪን የባህር ዳርቻ በጃቫ መርከቦች (ዳባ) እና በኩንሉ የባህር ወንበዴዎች ተወረረ [78] ሻምፓ በመቀጠል በጃቫን ወይም ኩንሎን መርከቦች በ 774 እና 787. [79] በ 774 በፖ-ናጋር ላይ ጥቃት ደረሰ ናሃ ትራንግ የባህር ወንበዴዎች ቤተመቅደሶችን ያፈረሱበት ሲሆን በ787 በፋን ራንግ አቅራቢያ በቪራፑራ ላይ ጥቃት ሰነዘረ።[80] የጃቫ ወራሪዎች በ 799 በኢንድራቫርማን 1 (ር. 787-801) እስኪባረሩ ድረስ የደቡባዊ ሻምፓ የባህር ዳርቻን መያዙን ቀጠሉ [። 81]እ.ኤ.አ. በ 875 በኢንድራቫርማን II (አር.? - 893) የተመሰረተው አዲስ የቡድሂስት ስርወ መንግስት ዋና ከተማዋን ወይም የሻምፓ ዋና ማእከልን እንደገና ወደ ሰሜን አዛወረ።ኢንድራቫርማን II ከልጄ እና ከጥንት ሲምሃፑራ አቅራቢያ የኢንድራፑራ ከተማን አቋቋመ።[82] ማሃያና ቡድሂዝም ሂንዱዝምን ገልጦ የመንግስት ሃይማኖት ሆነ።[83] የሥነ ጥበብ ታሪክ ጸሐፊዎች በ 875 እና 982 መካከል ያለውን ጊዜ እንደ የሻምፓ ጥበብ ወርቃማ ዘመን እና የሻምፓ ባህል (ከዘመናዊው የቻም ባህል ይለያል) ብለው ይገልጻሉ።[84] እንደ አለመታደል ሆኖ በ 982 በዳይ ቪየት ንጉስ ለሆአን የተመራ የቬትናም ወረራ፣ በመቀጠል Lưu Kế ቶንግ (አር. 986–989) አክራሪ ቪትናምኛ የሻምፓን ዙፋን የተረከበው በ983 [85] ብዙ አመጣ። ጥፋት ወደ ሰሜናዊ ሻምፓ.[86] ኢንድራፑራ አሁንም በ12ኛው ክፍለ ዘመን በቪጃያ እስኪበለጥ ድረስ የቻምፓ ዋና ማዕከላት አንዱ ነበር።[87]
ጥቁር ንጉሠ ነገሥት
Mai Thuc ብድር ©Thibaut Tekla
722 Jan 1

ጥቁር ንጉሠ ነገሥት

Ha Tinh Province, Vietnam
እ.ኤ.አ. በ 722 የ Mai Thúc ብድር ከጂዩዴ (ዛሬ የሃ ቲንህ ግዛት)በቻይና አገዛዝ ላይ ትልቅ አመጽ መርቷል።እራሱን "ስዋርቲ ንጉሠ ነገሥት" ወይም "ጥቁር ንጉሠ ነገሥት" (Hắc Đẽ) ስታይል፣ ከ23 አውራጃዎች የተውጣጡ 400,000 ሰዎችን ሰብስቧል፣ እንዲሁም ከቻምፓ እና ቼንላ፣ ጂንሊን (ወርቅ ጎረቤት) ከተባለው የማይታወቅ መንግሥት እና ሌሎች ስማቸው ያልተጠቀሰ መንግሥታት ጋር ተባብሯል።[103] 100,000 በጄኔራል ያንግ ዚክሱ የሚመራው የታንግ ጦር፣ ለታንግ ታማኝ ሆነው የቆዩ ብዙ የተራራ ጎሳዎችን ጨምሮ በማ ዩዋን የተሰራውን የድሮ መንገድ በመከተል በባህር ዳርቻው ላይ በቀጥታ ዘመቱ።[103] ያንግ ዚክሱ ማይ ቱክ ብድርን በድንገት በማጥቃት አመፁን በ 723 ጨፈጨፈ። የ Swarthy ንጉሠ ነገሥት እና ተከታዮቹ አስከሬኖች ተከማችተው ትልቅ ጉብታ ፈጠሩ እና ተጨማሪ አመፅን ለማየት በሕዝብ ፊት ቀርተዋል።[105] በኋላ ከ 726 እስከ 728 ያንግ ዚክ በሰሜን በቼን ዢንግፋን እና በፌንግ ሊን የሚመራውን የሊ እና የኑንግ ህዝቦችን አመፅ በመጨፍለቅ "የናንዩ ንጉሠ ነገሥት" የሚል ማዕረግ ያወጀ ሲሆን ይህም ሌላ 80,000 ሞት አድርጓል።[104]
አናን ውስጥ የታንግ-ናንዛኦ ግጭቶች
Tang-Nanzhao conflicts in Annan ©Thibaut Tekla
854 Jan 1 - 866

አናን ውስጥ የታንግ-ናንዛኦ ግጭቶች

Từ Liêm District, Hanoi, Vietn
እ.ኤ.አ. በ 854 አዲሱ የአናን ገዥ ሊ ዙዎ የጨው ንግድን በመቀነስ እና ኃያላን አለቆችን በመግደል ከተራራው ጎሳዎች ጋር ጠላትነት እና ግጭት በመቀስቀስ ታዋቂ የአካባቢው መሪዎች ወደ ናንዝሃኦ ግዛት ወድቀዋል።የአካባቢው አለቃ Lý Do Độc፣ የ Đỗ ጎሳ፣ የጦር አበጋዙ ቹ Đạo Cổ፣ እንዲሁም ሌሎች ከናንዝሃኦ ጋር አቅርበው ወይም አጋርተዋል።[106] በ 858 የአናንን ዋና ከተማ አባረሩ።በዚያው አመት የታንግ ፍርድ ቤት ምላሽ የሰጠው ዋንግ ሺን የአናን ወታደራዊ አስተዳዳሪ አድርጎ በመሾም ስርዓቱን ወደነበረበት ለመመለስ እና የሶንግፒንግ መከላከያን ለማጠናከር በማለም ነበር።[107] ዋንግ ሺ በ860 መገባደጃ ላይ በዚጂያንግ የ Qiu Fu አመጽን ለመቋቋም ታወሰ። ሰሜናዊ ቬትናም ከዚያም ወደ ሁከትና ብጥብጥ ተመለሰች።አዲሱ የቻይና ወታደራዊ ገዥ ሊ ሁ Đỗ Thủ Trừng የተባለውን ታዋቂ የአካባቢውን አለቃ በሞት በመግደላቸው ብዙዎቹን የአናንን ኃያላን የአካባቢው ጎሳዎች አገለለ።[108] የናንዝሃኦ ጦር በመጀመሪያ በአካባቢው ነዋሪዎች አቀባበል ተደርጎለታል፣ እና የጋራ ኃይላቸው ሶንግፒንግን በጥር 861 ያዘ፣ ሊ ሁ እንዲሰደድ አስገደደው።[109] ታንግ በ861 ክረምት አካባቢውን መልሶ መያዝ ችሏል። በ863 ናንዛኦ እና አማፂዎቹ 50,000 ያህሉ በጄኔራሎች ያንግ ሲጂን እና ዱዋን ኪዩኪያን የሶንግፒንግ ከበባ ጀመሩ።የቻይና ጦር ወደ ሰሜን ሲወጣ ከተማዋ በጥር ወር መጨረሻ ወደቀች።[110] የአናን ጥበቃ ተወገደ።[111]ታንግ በሴፕቴምበር 864 በሰሜን ከቱርኮች እና ከታንጉት ጋር የተዋጋ ልምድ ባለው በጋኦ ፒያን ስር የመልሶ ማጥቃት ጀመረ።በክረምት 865–866፣ ጋኦ ፒያን ሶንግፒንግን እና ሰሜናዊ ቬትናምን ያዘ፣ እና ናንዛኦን ከክልሉ አስወጣ።[112] ጋኦ ከናንዛኦ ጋር የተባበሩትን የአካባቢውን ሰዎች ቀጥቷል፣ Chu Đạo Cổ እና 30,000 የአካባቢውን አማጽያን ገደለ።[113] በ 868 ክልሉን ወደ "ሰላማዊው የባህር ጦር" (ጂንጋይ ጓን) ለውጧል.ሲን ሶንግፒንግ የተባለውን ግንብ በድጋሚ ገነባ፣ ስሙን Đại ላ፣ 5,000 ሜትር የተበላሸውን የከተማ ግንብ ጠግኖ ለነዋሪዎቹ 400,000 የባህር ወሽመጥ ገነባ።[112] በኋለኛው ቬትናምኛ እንኳን ጥሩ ክብር ነበረው።[114]
ራሱን የቻለ ዘመን
Autonomous Era ©Cao Viet Nguyen
905 Jan 1 - 938

ራሱን የቻለ ዘመን

Northern Vietnam, Vietnam
ከ905 ዓ.ም ጀምሮ፣ የቲንህ ሃይ ወረዳ በአካባቢው የቬትናም ገዥዎች እንደ ገለልተኛ ግዛት ይገዛ ነበር።[115] Tĩnh Hải ወረዳ የፖለቲካ ጥበቃ ለመለዋወጥ ለኋለኛው ሊያንግ ሥርወ መንግሥት ግብር መክፈል ነበረበት።[116] በ923፣ በአቅራቢያው ያለው ደቡባዊ ሃን ጂንጋይን ወረረ፣ ነገር ግን በቬትናም መሪ Dương Đình Nghệ ተከለከለ።[117] እ.ኤ.አ. በ 938 የቻይናው ደቡባዊ ሃን ግዛት ቪትናምኛን ለማሸነፍ መርከቦችን ላከ።ጄኔራል ንግኦ ኩዪን (አር. 938–944)፣ የDương Đình Nghệ አማች፣ የደቡብ ሃን መርከቦችን በባች Đằng (938) ጦርነት አሸነፈ።ከዚያም ራሱን ንጉስ ንጎ ብሎ አወጀ፣ በ Cổ Loa የንጉሳዊ መንግስት መስርቷል እና ለቬትናም የነጻነት ዘመንን በብቃት ጀመረ።
938 - 1862
የንጉሳዊ ጊዜornament
የመጀመሪያው የዳይ ቪየት ጊዜ
First Dai Viet Period ©Koei
938 Jan 2 - 1009

የመጀመሪያው የዳይ ቪየት ጊዜ

Northern Vietnam, Vietnam
Ngô Quyền በ938 ራሱን ንጉሥ አደረገ፣ ግን ከ6 ዓመታት በኋላ ሞተ።ከአጭር ጊዜ የግዛት ዘመን በኋላ ያለጊዜው መሞቱ ለዙፋኑ የስልጣን ሽኩቻ አስከትሏል፣ በዚህም ምክንያት በሀገሪቱ የመጀመሪያ ትልቅ የእርስ በርስ ጦርነት፣ የአስራ ሁለቱ የጦር አበጋዞች (Loạn Thập Nhhị Sứ Quân) ሁከት አስከትሏል።ጦርነቱ ከ944 እስከ 968 ዘልቋል፣ በአይንህ ብộ ሊንህ የሚመራው ጎሳ ሌሎቹን የጦር አበጋዞች አሸንፎ አገሪቱን አንድ እስኪያደርግ ድረስ።[123] Đinh Bộ Lĩnh የአይን ሥርወ መንግሥት መስርቶ ራሱን Đinh Tiên Hoàng ( Đinh the majestic ንጉሠ ነገሥት) አወጀ እና አገሩን ከቲንህ ኳን ወደ አዪ ቺ ቪệt ዋና ከተማዋ ብሎ ሰይሟል። Lư (የአሁኗ ኒንህ ቢንህ ግዛት)።አዲሱ ንጉሠ ነገሥት ሥርዓት አልበኝነት እንዳይደገም ጥብቅ የወንጀለኛ መቅጫ ሕጎችን አስተዋውቋል።ከዚያም ከአምስቱ በጣም ተደማጭነት ካላቸው ቤተሰቦች ለአምስት ሴቶች የንግስት ማዕረግ በመስጠት ጥምረት ለመፍጠር ሞክሯል.Đại ላ ዋና ከተማ ሆነ።እ.ኤ.አ. በ 979 ንጉሠ ነገሥት Đinh Tiên Hoàng እና ዘውዱ Đinh Liễn በ Đỗ thich በተባለ የመንግስት ባለስልጣን ተገደሉ እና ብቸኛ ልጁን የ 6 አመቱ አየን ቶአን ዙፋኑን ተረከበ።ሁኔታውን በመጠቀም የዘፈን ስርወ መንግስት Đại Cồ Việt ወረረ።ለብሔራዊ ነፃነት ይህን የመሰለ ከባድ አደጋ በመጋፈጡ የጦር ኃይሎች አዛዥ (Thập Đạo Tướng Quân) Lê Hoan ዙፋኑን ያዘ፣ የአይንን ቤት በመተካት የጥንት ሌ ሥርወ መንግሥት አቋቋመ።ብቃት ያለው የውትድርና ታክቲክ ሊቅ ሊ ሁአን ኃያላን የመዝሙር ወታደሮችን ወደ ፊት የመቀላቀል አደጋን ተገነዘበ።ስለዚህም ወራሪውን ጦር በማታለል ወደ ቺ ላንግ ፓስ አስገባ፣ ከዚያም አድፍጦ አዛዛቸውን ገደለ፣ በ981 በወጣት አገሩ ላይ ያለውን ስጋት በፍጥነት አቆመ። የዘንግ ስርወ መንግስት ወታደሮቻቸውን አስወጣ እና ሌ ሁአን በግዛቱ ውስጥ ንጉሠ ነገሥት አሣይ ሀንህ ​​ተብሎ ተጠርቷል። Đại ሃንህ ሆአንግ Đế)[124] ንጉሠ ነገሥት ሊ Đại ሃንህ በደቡብ አቅጣጫ የሻምፓ መንግሥትን በመቃወም የጀመረው የመጀመሪያው የቬትናም ንጉሠ ነገሥት ነበር።በ1005 የንጉሠ ነገሥት ሌይ ሀንህ ​​ሞት በልጆቹ መካከል በዙፋኑ ላይ ጠብ አስከትሏል።በመጨረሻ አሸናፊው Lê Long Đĩnh በቬትናም ታሪክ ውስጥ በጣም ዝነኛ አምባገነን ሆነ።ለራሱ መዝናኛ ሲል እስረኞችን አሳዛኝ ቅጣት ቀየሰ እና ተቃራኒ ጾታዊ ድርጊቶችን ፈጽሟል።በአጭር ህይወቱ መገባደጃ ላይ - በ 1009 በ 24 ዓመቱ ሞተ - ሊ ሎንግ ዪንህ በጣም ታምሞ ነበር, በፍርድ ቤት ከባለሥልጣኖቹ ጋር ሲገናኝ መተኛት ነበረበት.[125]
የባች ዳንግ ጦርነት
የባች ዳንግ ጦርነት ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
938 Sep 1

የባች ዳንግ ጦርነት

Bạch Đằng River, Vietnam
በ938 መገባደጃ ላይ፣ በሊዩ ሆንግካኦ የሚመራውየደቡባዊ ሃን መርከቦች የNgo Quyền መርከቦችን በባች Đằng ወንዝ በር ላይ አገኘው።የደቡባዊ ሃን መርከቦች ሃምሳ ሰዎችን በእያንዳንዱ–ሃያ መርከበኞች፣ ሃያ አምስት ተዋጊዎች እና ሁለት ቀስተ ደመናዎችን የሚጫኑ ፈጣን የጦር መርከቦችን ያቀፈ ነበር።[118] ንጎ ኩዪን እና ኃይሉ በወንዙ አልጋ ላይ በብረት የተከለከሉ ነጥቦች የተደረደሩ ግዙፍ ካስማዎች አዘጋጅተው ነበር።[119] የወንዙ ማዕበል በሚነሳበት ጊዜ የተሳለ እንጨት በውሃ ተሸፍኗል።ደቡባዊ ሃን ወደ ውቅያኖሱ ሲገባ፣ ቬይትስ በትንንሽ እደ-ጥበባት ወደ ታች ወርደው የደቡባዊ ሃን የጦር መርከቦችን በማስጨነቅ ወደ ላይ እንዲከተሉ በማሳባቸው።ማዕበሉ ሲወድቅ፣የኔጎ ኩዪን ሃይል በመልሶ ማጥቃት የጠላት መርከቦችን ወደ ባህሩ ገፋው።የደቡብ ሃን መርከቦች በካስማዎች የማይንቀሳቀሱ ነበሩ።[118] ሊዩ ሆንግካኦን ጨምሮ ከሀን ጦር ግማሾቹ ሞተዋል ወይ ተገድለዋል ወይም ሰጠሙ።[119] የሽንፈቱ ዜና በባህር ላይ ሊዩ ያን በደረሰ ጊዜ ተመልሶ ወደ ጓንግዙ አፈገፈገ።[120] እ.ኤ.አ. በ939 ጸደይ፣ ንጎ ኩዪን ራሱን ንጉስ አወጀ እና የኮ ሎአን ከተማ ዋና ከተማ አድርጎ መረጠ።[121] የ Bạch Đằng ወንዝ ጦርነት የሰሜናዊ የበላይነትን (ቻይንኛ ቬትናምን ይገዛ ነበር) ሶስተኛውን ዘመን አበቃ።[122] በቬትናምኛ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ለውጥ ተደርጎ ይቆጠር ነበር።[118]
የ12ቱ የጦር አበጋዞች ሥርዓት አልበኝነት
የአናም የጦር አበጋዞች ጽንሰ-ሐሳብ. ©Thibaut Tekla
944 Jan 1 - 968

የ12ቱ የጦር አበጋዞች ሥርዓት አልበኝነት

Ninh Bình, Vietnam
Ngô Quyền በ938 ራሱን ንጉሥ አደረገ፣ ግን ከ6 ዓመታት በኋላ ሞተ።ከአጭር ጊዜ የግዛት ዘመን በኋላ ያለጊዜው መሞቱ ለዙፋኑ የስልጣን ሽኩቻ አስከትሏል፣ በዚህም ምክንያት በሀገሪቱ የመጀመሪያውን ትልቅ የእርስ በርስ ጦርነት፣ የአስራ ሁለቱ የጦር አበጋዞች ግርግር አስከትሏል።የ12ቱ የጦር አበጋዞች ሥርዓት አልበኝነት፣ እንዲሁም የ12ቱ የጦር አበጋዞች ጊዜ፣ በቬትናም ታሪክ ውስጥ ከ944 እስከ 968 ባለው ጊዜ ውስጥ ከንጉሥ ንጎ ኩዪን ሞት በኋላ የንጎ ሥርወ መንግሥት በመተካት ምክንያት የተፈጠረው ትርምስ እና የእርስ በርስ ጦርነት ጊዜ ነበር።Bố Hải Khẩu (አሁን የታይ ቢን ግዛት) ግዛትን ያስተዳደረው የጌታ ትራይን ላም የማደጎ ልጅ Đinh Bộ Lĩnህ በላም ከሞተ በኋላ ተተካ።እ.ኤ.አ. በ968፣ Đinh Bộ Lĩnh ሌሎቹን አስራ አንድ ዋና ዋና የጦር አበጋዞችን አሸንፎ ህዝቡን በእሱ አገዛዝ ስር አዋህዷል።በዚያው ዓመት Đinh Bộ Lĩnh ዙፋን ላይ ወጣ, ራሱን Đinh Tiên Hoàng በሚል ማዕረግ ንጉሠ ነገሥት ብሎ አውጇል፣ የኢንህ ሥርወ መንግሥት መስርቷል፣ እናም ብሔሩን Đại Cồ Việt ("ታላቋ ቬት") ብሎ ሰይሞታል።ዋና ከተማዋን ወደ Hoa Lư (የአሁኗ ኒንህ ቢንህ) አዛወረ።
ዘፈን-ዳይ ኮ ቪየት ጦርነት
Song–Đại Cồ Việt War ©Cao Viet Nguyen
981 Jan 1 - Apr

ዘፈን-ዳይ ኮ ቪየት ጦርነት

Chi Lăng District, Lạng Sơn, V
እ.ኤ.አ. በ 979 ንጉሠ ነገሥት Đinh Tiên Hoàng እና ዘውዱ Đinh Liễn በ Đỗ thich በተባለ የመንግስት ባለስልጣን ተገደሉ እና ብቸኛ ልጁን የ 6 አመቱ አየን ቶአን ዙፋኑን ተረከበ።ሁኔታውን በመጠቀምየዘፈን ስርወ መንግስት Đại Cồ Việt ወረረ።ለብሔራዊ ነፃነት ይህን የመሰለ ከባድ አደጋ በመጋፈጡ የጦር ኃይሎች አዛዥ (Thập Đạo Tướng Quân) Lê Hoan ዙፋኑን ያዘ፣ የአይንን ቤት በመተካት የጥንት ሌ ሥርወ መንግሥት አቋቋመ።ብቃት ያለው የውትድርና ታክቲክ ሊቅ ሊ ሁአን ኃያላን የመዝሙር ወታደሮችን ወደ ፊት የመቀላቀል አደጋን ተገነዘበ።ስለዚህም ወራሪውን ጦር በማታለል ወደ ቺ ላንግ ፓስ አስገባ፣ ከዚያም አድፍጦ አዛዛቸውን ገደለ፣ በ981 በወጣት አገሩ ላይ ያለውን ስጋት በፍጥነት አቆመ። የዘንግ ስርወ መንግስት ወታደሮቻቸውን አስወጣ እና ሌ ሁአን በግዛቱ ውስጥ ንጉሠ ነገሥት አሣይ ሀንህ ​​ተብሎ ተጠርቷል። Đại ሃንህ ሆአንግ Đế)[126] ንጉሠ ነገሥት ሊ Đại ሃንህ በደቡብ አቅጣጫ የሻምፓ መንግሥትን በመቃወም የጀመረው የመጀመሪያው የቬትናም ንጉሠ ነገሥት ነበር።
ሻምፓ-ዳይ ኮ ቪየት ጦርነት
Champa–Đại Cồ Việt War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
982 Jan 1

ሻምፓ-ዳይ ኮ ቪየት ጦርነት

Central Vietnam, Vietnam
በጥቅምት 979 ንጉሠ ነገሥት Đinh Bộ Lĩnh እና የዴይ ኮ ቪየት ልዑል ኢይንህ ሊễn በቤተ መንግሥቱ ግቢ ውስጥ ተኝተው ሳሉ Đỗ thich በተባለ ጃንደረባ ተገደሉ።የእነሱ ሞት በመላው ዳይ ቪየት አለመረጋጋትን አስከትሏል.ዜናውን ከሰማ በኋላ በሻምፓ በግዞት ይኖር የነበረው ኒጎ ንህት ካህን የቻም ንጉስ ጃያ ፓራሜስቫራቫርማን 1 Đại Việt እንዲወጋ አበረታታቸው።በአውሎ ንፋስ ምክንያት የባህር ኃይል ወረራ ቆሟል።[127] በቀጣዮቹ አመታት አዲሱ የቬትናም ገዥ ኤል ሆአን መንበሩን መያዙን ለማሳወቅ መልእክተኞችን ወደ ሻምፓ ላከ።[128] ሆኖም፣ ጄያ ፓራሜስቫራቫርማን ያዝኳቸው።ምንም አይነት ሰላማዊ እርቅ ስላልሆነ፣ ኤል ሆአን ይህን እርምጃ ለሻምፓ አጸፋዊ ጉዞ እንደ ምክንያት ተጠቅሞበታል።[129] ይህ በደቡብ በኩል ቬትናምኛ በሻምፓ ላይ የተደረገውን ግስጋሴ ጅማሮ ያመለክታል።[130]እ.ኤ.አ. በ982፣ ሌ ሁአን ሠራዊቱን አዘዘ እና የኢንድራፑራ (የአሁኗ ኩảng Nam) ዋና ከተማን ቻም ወረረ።ጃያ ፓራሜስቫራቫርማን የተገደልኩት ወራሪው ሃይል ኢንድራፑራን ሲያባርር ነው።እ.ኤ.አ. በ983 ጦርነቱ ሰሜናዊ ሻምፓን ካወደመ በኋላ የቬትናም ወታደራዊ መኮንን Lưu Kế ቶንግ የተፈጠረውን መስተጓጎል ተጠቅሞ በኢንድራፑራ ስልጣኑን ተቆጣጠረ።[131] በዚያው አመት የሌ ሆያንን ከስልጣን ለማስወገድ የሚያደርገውን ሙከራ በተሳካ ሁኔታ ተቃውሟል።[132] በ986 ኢንድራቫርማን አራተኛ ሞተ እና Lưu Kế ቶንግ እራሱን የሻምፓ ንጉስ አወጀ።[128] የLưu Kế ቶንግን ወረራ ተከትሎ፣ ብዙ ቻምስ እና ሙስሊሞች ወደ ሶንግ ቻይና በተለይም ወደ ሃይናን እና ጓንግዙ ግዛት ተሰደዱ።[131] በ 989 የሎተ ኩ ቶንግ ሞትን ተከትሎ የአገሬው ተወላጅ የቻም ንጉስ ጃያ ሃሪቫርማን 2ኛ ዘውድ ተቀዳጀ።
የሊ ሥርወ መንግሥት
የዳይ ቪየት ገባር ተልዕኮ ወደ መዝሙር ቻይና። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1009 Jan 1 - 1225

የሊ ሥርወ መንግሥት

Northern Vietnam, Vietnam
በ1009 ንጉሱ ሊ ሎንግ ዪንህ ሲሞት ኤል ኮንግ ኡን የተባለ የቤተ መንግስት ጠባቂ አዛዥ ዙፋኑን እንዲረከብ በፍርድ ቤት ተመረጠ እና የሊ ስርወ መንግስትን መሰረተ።[133] ይህ ክስተት በቬትናምኛ ታሪክ ውስጥ እንደ ሌላ ወርቃማ ዘመን መጀመሪያ ተቆጥሯል፣ የሚከተሉት ስርወ መንግስታት የላይ ስርወ መንግስት ብልጽግናን በመውረስ እና ለማቆየት እና ለማስፋት ብዙ ጥረት አድርገዋል።Lý Cong Uẩን ወደ ዙፋን የወጣበት መንገድ በቬትናም ታሪክ ያልተለመደ ነበር።በዋና ከተማው የሚኖር ከፍተኛ ወታደራዊ አዛዥ እንደመሆኑ፣ አጼ ኤል ሆያን ከሞቱ በኋላ በተፈጠረው ሁከትና ብጥብጥ አመታት ስልጣን ለመያዝ ሁሉም እድሎች ነበሯቸው፣ ነገር ግን ከሃላፊነቱ የተነሳ ይህን ለማድረግ አልመረጡም።መግባባት ላይ ከመድረሱ በፊት ከተወሰነ ክርክር በኋላ በፍርድ ቤት "በተመረጠ" መንገድ ላይ ነበር.[134] በሊ ታህ ቶንግ የግዛት ዘመን፣ የግዛቱ ይፋዊ ስም ከ Đại Cồ Việt ወደ Đại Việt ተቀይሯል፣ ይህ ስም እስከ 19ኛው ክፍለ ዘመን መግቢያ ድረስ የቬትናም ይፋዊ ስም ሆኖ ይቆይ ነበር።በአገር ውስጥ፣ የሊ ንጉሠ ነገሥታት ቡድሂዝምን በጥብቅ በመከተል፣ ከቻይና የመጣው የኮንፊሽያኒዝም ተጽዕኖ እየጨመረ ነበር፣ በ1070 ለኮንፊሽየስ እና ለደቀ መዛሙርቱ ክብር የተሰራውን የሥነ ጽሑፍ ቤተመቅደስ ተከፈተ።ከስድስት ዓመታት በኋላ በ1076፣ ኩốc Tử Giám (Guozijian) በተመሳሳይ ውስብስብ ውስጥ ተመሠረተ።መጀመሪያ ላይ ትምህርቱ በንጉሠ ነገሥቱ ልጆች ፣ በንጉሠ ነገሥቱ ቤተሰብ እንዲሁም ማንዳሪን እና መኳንንት ብቻ የተገደበ ሲሆን የቬትናም የመጀመሪያ የዩኒቨርሲቲ ተቋም ሆኖ አገልግሏል።የመጀመሪያው ኢምፔሪያል ፈተና የተካሄደው በ1075 ሲሆን ሌ ቫን ቲንህ የቬትናም የመጀመሪያዋ ትሬንግ ንጉየን ሆነ።በፖለቲካዊ መልኩ ሥርወ መንግሥቱ ከራስ ወዳድነት መርሆዎች ይልቅ በሕግ የበላይነት ላይ የተመሰረተ የአስተዳደር ሥርዓት አቋቋመ።Đại La Citadelን ዋና ከተማ አድርገው መረጡት (በኋላ ትህንግ ሎንግ እና በመቀጠል ሃኖይ ተብሎ ተሰየመ)።የሊ ሥርወ መንግሥት እንደ ቀደሙት ሥርወ መንግሥታት በወታደራዊ ዘዴ ሳይሆን በሕዝብ ዘንድ ባላቸው ኢኮኖሚያዊ ጥንካሬ፣ መረጋጋት እና አጠቃላይ ታዋቂነት በከፊል ሥልጣን ላይ ጨምሯል።ይህ ሥርወ መንግሥትን ለመከተል ታሪካዊ ቅድመ ሁኔታን ያስቀመጠ፣ ከሊ ሥርወ መንግሥት በፊት፣ አብዛኛው የቬትናም ሥርወ መንግሥት ለአጭር ጊዜ የሚቆይ በመሆኑ ብዙውን ጊዜ የየራሳቸው ሥርወ መንግሥት መስራች ሞትን ተከትሎ ወደ ውድቀት ደረጃ ይወድቃሉ።እንደ ሊ ቫን ቲንህ፣ ቡይ ኩốc ካሂ፣ ዶአን ቫን ካም፣ ሎአን ታንህ፣ እና ቶ ሂሀን ታህን የመሳሰሉ መኳንንት ምሁራን በባህላዊ እና በፖለቲካዊ መልኩ ትልቅ አስተዋጽዖ አበርክተዋል፣ ይህም ስርወ መንግስቱ እንዲያብብ አስችሎታል።
የሰሜን ሻምፓ የክመር ወረራዎች
የክመር ኢምፓየር ከሻምፓ መንግሥት ጋር። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1074 Jan 1 - 1080

የሰሜን ሻምፓ የክመር ወረራዎች

Tháp Chăm Cánh Tiên, Nhơn Hậu,
በ1074 ሃሪቫርማን አራተኛ የሻምፓ ንጉስ ሆነ።ከዘንግ ቻይና ጋር የጠበቀ ግንኙነት ነበረው እና ከዳይ ቪየት ጋር ሰላም ፈጠረ፣ ነገር ግን ከክመር ኢምፓየር ጋር ጦርነት አስነሳ።[135] እ.ኤ.አ. በ1080 የክሜር ጦር በቪጃያ እና በሰሜናዊ ቻምፓ የሚገኙ ሌሎች ማዕከሎችን አጠቃ።ቤተመቅደሶች እና ገዳማት ተዘርፈዋል እና ባህላዊ ቅርሶች ተወስደዋል.ከብዙ ትርምስ በኋላ፣ በንጉሥ ሃሪቫርማን የሚመራው የቻም ወታደሮች ወራሪዎችን ድል በማድረግ ዋና ከተማዋን እና ቤተመቅደሶችን ማደስ ቻሉ።[136] በመቀጠልም የወረራ ኃይሉ ወደ ካምቦዲያ ዘልቆ እስከ ሳምቦር እና መኮንግ ድረስ ዘልቆ ገባ፣ በዚያም ሁሉንም ሃይማኖታዊ ቦታዎች አወደሙ።[137]
የንሁ ንጉዬት ወንዝ ጦርነት
Battle of Như Nguyệt River ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1077 Feb 1

የንሁ ንጉዬት ወንዝ ጦርነት

Bac Ninh Province, Vietnam
በሊ ሥርወ መንግሥት ዘመን ቬትናሞችከዘንግ ቻይና ጋር አንድ ትልቅ ጦርነት እና በደቡብ በሚገኘው ሻምፓ ላይ ጥቂት ወራሪ ዘመቻዎች ነበራቸው።[138] በጣም ታዋቂው ግጭት በቻይና ግዛት ጓንጊ በ1075 መገባደጃ ላይ ተካሂዷል። የዘፈን ወረራ መቃረቡን ሲያውቅ በLý Thường Kiệt የሚመራ የቬትናም ጦር እና ቶንግ Đản ሶስት የሶንግ ወታደራዊ ተቋማትን ቀድሞ ለማጥፋት ኃይለኛ ኦፕሬሽኖችን ተጠቀመ። በዮንግዡ፣ ኪንዡ እና ሊያንዡ ​​በአሁን ጊዜ ጓንግዶንግ እና ጓንግዚ።የዘንግ ሥርወ መንግሥት በ1076 Đại Việt ን ወረረ፣ ነገር ግን የዘፈን ወታደሮች በ Như Nguyệt ወንዝ ጦርነት ላይ ተይዘው በተለምዶ Cầu ወንዝ እየተባለ የሚጠራ ሲሆን አሁን በቡክ ኒንህ ግዛት ከአሁኑ ዋና ከተማ ሃኖይ 40 ኪ.ሜ ርቀት ላይ ይገኛል።ሁለቱም ወገኖች ድሉን ማስገደድ ባለመቻላቸው የቬትናም ፍርድ ቤት የእርቅ ሐሳብ አቅርበው የዘንግው ንጉሠ ነገሥት ተቀበለው።[139]
ዳይ ቪየት-ክመር ጦርነት
Đại Việt–Khmer War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1123 Jan 1 - 1150

ዳይ ቪየት-ክመር ጦርነት

Central Vietnam, Vietnam
ሻምፓ እና ሀይለኛው የክሜር ኢምፓየር የĐại Việt በዘፈኑ መዘናጋት ተጠቅመው የ Đại Việt ደቡባዊ ግዛቶችን ዘርፈዋል።በ1128 እና 1132 አብረው Đại Việtን ወረሩ። በ1127 የ12 ዓመቱ ልዑል ልዑል ኤል ዲትንግ ሆያን የĐại Việt አዲስ ገዥ ሆነ።[140] ሱሪያቫርማን II Đại Việt ለክሜር ኢምፓየር ግብር እንዲከፍል ጠይቋል፣ ነገር ግን ቬትናምኛ ለክሜሮች ግብር ለመክፈል ፈቃደኛ አልሆነም።ሱሪያቫርማን II ግዛቱን ወደ ሰሜን ወደ ቬትናምኛ ግዛት ለማስፋፋት ወሰነ።[141]የመጀመሪያው ጥቃት በ 1128 ንጉስ ሱሪያቫርማን 20,000 ወታደሮችን ከሳቫናኬት ወደ ንግሀ አን ሲመራ ነበር ነገር ግን በጦርነት ተሸንፏል።በሚቀጥለው ዓመት ሱሪያቫርማን በመሬት ላይ ፍጥነቱን ቀጠለ እና Đại Việt የባህር ዳርቻ አካባቢዎችን ለመግደል 700 መርከቦችን ላከ።ጦርነቱ በ 1132 ክመር ኢምፓየር እና ሻምፓ በጋራ Đại Việt በወረሩ ጊዜ Nghệ Anን ለአጭር ጊዜ ሲይዙ ጦርነቱ ተባብሷል።በ 1136 ዱክ Đỗ Anh Vũ ሠላሳ ሺህ ወታደሮችን አስከትሎ ወደ ክመር ግዛቶች ዘመተ።[141] በ1136 የሻምፓ ንጉስ ጃያ ኢንድራቫርማን III ከቬትናምኛ ጋር ሰላም ፈጠረ፣ ይህም ወደ ክመር–ቻም ጦርነት አመራ።እ.ኤ.አ. በ 1138 ሊ thần ቶንግ በ22 አመቱ በበሽታ ሞተ እና የሁለት አመት ልጁ ሊ አን ቶንግ ተተካ።ሱሪያቫርማን II በ1150 እስከሞተበት ጊዜ ድረስ በĐại Việt ላይ በርካታ ተጨማሪ ጥቃቶችን መርቷል [። 142]በደቡባዊ Đại Việt የባህር ወደቦችን ለመያዝ የተደረገ ሙከራ ያልተሳካለት ሱሪያቫርማን በ1145 ሻምፓን ለመውረር ዞሮ ቪጃያን በማባረር የጃያ ኢንድራቫርማን III የግዛት ዘመን አብቅቶ በMỹ Sơn የሚገኙትን ቤተመቅደሶች አወደመ።[143] የተቀረጹ መረጃዎች እንደሚያሳዩት ሱሪያቫርማን II በ1145 ዓ.ም እና በ1150 ዓ.ም መካከል እንደሞተ፣ ምናልባትም በሻምፓ ላይ በተደረገ ወታደራዊ ዘመቻ።እሱ ተተካው የንጉሱ እናት ወንድም ልጅ የሆነው የአጎት ልጅ ዳርኒንድራቫርማን II ነበር።የደካማ አገዛዝ እና ሽኩቻ ዘመን ተጀመረ።
የአንግኮር የቻም ወረራዎች
Cham Invasions of Angkor ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1170 Jan 1 - 1181

የአንግኮር የቻም ወረራዎች

Tonlé Sap, Cambodia
በ1170 ከ Đại Việt ጋር ሰላም ካገኘ በኋላ፣ በጃያ ኢንድራቫርማን አራተኛ ስር የሚመራው የቻም ሃይል የከመር ኢምፓየርን በመሬት ላይ በማያጠቃለል ውጤት ወረረ።[144] በዚያው አመት የሃይናን አንድ የቻይና ባለስልጣን በቻም እና በክመር ጦር መካከል የዝሆኖች ጦርነት ሲካሄድ አይቷል፣ከዚህ በኋላ የቻም ንጉስ ከቻይና የጦር ፈረስ ግዢ እንዲያቀርብ አሳምኖ ነበር፣ነገር ግን ቅናሹ በዘንግ ፍርድ ቤት ብዙ ጊዜ ውድቅ ተደርጓል።በ1177 ግን ወታደሮቹ የሜኮንግ ወንዝን እስከ ታላቁ ሀይቅ ቶንሌ ሳፕ ድረስ ካሴሩ እና የክሜሩን ንጉስ ትሪብሁቫናዲትያቫርማን ገድለው በያሶድሃራፑራ ዋና ከተማ ላይ ድንገተኛ ጥቃት ፈፀሙ።[145] ባለብዙ-ቀስት ከበባ መስቀሎች በ 1171ከሶንግ ሥርወ መንግሥት ወደ ሻምፓ ተዋወቁ ፣ እና በኋላ በቻም እና በ Vietnamትናም ጦርነት ዝሆኖች ጀርባ ላይ ተጭነዋል።በቻም የተሰማሩት በአንግኮር በከበበ ጊዜ ሲሆን ይህም በእንጨት በተሠሩ ፓሊሳዶች በትንሹ ሲከላከል ለቀጣዮቹ አራት ዓመታት የካምቦዲያን ቻም እንዲይዝ አድርጓል።[146] የክሜር ኢምፓየር ሊፈርስ ቀርቦ ነበር።ከሰሜን የመጣው ጃያቫርማን ሰባተኛ ወራሪዎቹን ለመዋጋት ጦር አሰባስቧል።በወጣትነቱ በ 1140 ዎቹ ውስጥ በቻም ላይ ዘመቻ አድርጓል እና በቻም ዋና ከተማ ቪጃያ በዘመቻ ላይ ተሳትፏል።ሠራዊቱ በቻም ላይ ከዚህ ቀደም ታይቶ የማይታወቅ ተከታታይ ድሎችን አሸንፏል፣ እና በ1181 ወሳኝ የባህር ኃይል ጦርነት ካሸነፈ በኋላ፣ ጃያቫርማን ግዛቱን አድኖ ቻምን አባረረ።[147]
የጃያቫርማን VII የሻምፓ ድል
Jayavarman VII's Conquest of Champa ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1190 Jan 1 - 1203

የጃያቫርማን VII የሻምፓ ድል

Canh Tien Cham tower, Nhơn Hậu
እ.ኤ.አ. በ1190 የክሜር ንጉስ ጃያቫርማን ሰባተኛ በ1182 ወደ ጃያቫርማን የከዳውን እና በአንግኮር የተማረውን ቪዲያናንዳና የተባለውን የቻም ልዑል የክመር ጦርን እንዲመራ ሾመ።ቪዲያናንዳና ቻምስን አሸንፎ ቪጃያን ያዘ እና ጃያ ኢንድራቫርማን አራተኛን ያዘ፣ እሱም እንደ እስረኛ ወደ አንኮር መልሶ ላከ።[147] የሽሪ ሱሪያቫርማዴቫ (ወይም ሱሪያቫርማን) ማዕረግ በመቀበል ቪዲያናንዳና እራሱን የፓንዱራጋ ንጉስ አደረገ፣ እሱም የክመር ቫሳል ሆነ።የጃያቫርማን VII አማች የሆነውን ፕሪንስ ኢንን "ንጉሥ ሱሪያጃያቫርማዴቫ በናጋራ ኦቭ ቪጃያ" አደረገው።እ.ኤ.አ. በ 1191 በቪጃያ የተነሳው ዓመፅ ሱሪያጃያቫርማንን ወደ ካምቦዲያ እንዲመለስ አደረገ እና በጃያቫርማን VII ታግዞ ጃያ ኢንድራቫርማን V. ቪዲያናንዳናን እንደገና ቪጃያ ወሰደ ፣ ሁለቱንም ጃያ ኢንድራቫርማን አራተኛ እና ጃያ ኢንድራቫርማን V ገደለ ፣ ከዚያም "በሻምፓ መንግሥት ላይ ያለ ተቃውሞ ነገሰ" [148] ከክመር ኢምፓየር ነፃነቱን ማወጁ።ጃያቫርማን VII በ1192፣ 1195፣ 1198–1199፣ 1201-1203 በርካታ የሻምፓ ወረራዎችን በመክፈት ምላሽ ሰጥቷል።ክሜሮች በኋላም በዝሆኖች ላይ የተገጠሙ ባለ ሁለት ቀስት ቀስተ ደመናዎች ነበሩት ይህም ሚሼል ዣክ ሄርጎዋልች በጃያቫርማን VII ጦር ውስጥ የቻም ቅጥረኞች አካላት እንደሆኑ ይጠቁማሉ።[149]በጃያቫርማን ሰባተኛ የሚመራው የክመር ጦር ቻምፓን በ [1203] እስከተሸነፉበት ጊዜ ድረስ በሻምፓ ላይ ዘመቻ ቀጠለ።[151] ከ1203 እስከ 1220፣ ሻምፓ እንደ ክመር ጠቅላይ ግዛት የሚመራው በአሻንጉሊት መንግስት ነበር ወይ በኦንግ ዳናፓቲግራማ እና ከዚያም በሃሪቫርማን 1 ልጅ ልዑል አንሳርጃጃ የሚመራ ሲሆን በኋላም ጃያ ፓራሜስቫራቫርማን II ይሆናል።እ.ኤ.አ. በ1207 አንሳርጃጃ ከየቫን (ዳይ ቪየት) ጦር ጋር ለመፋለም የክመር ጦርን ከበርማ እና ከሲያሜዝ ቅጥረኛ ወታደሮች ጋር አስከትሎ ነበር።[152] እያሽቆለቆለ የመጣውን የክሜር ወታደራዊ መገኘት እና በፍቃደኝነት ክመር ከሻምፓ መውጣቱን ተከትሎ አንሳርጃጃ በሰላም የመንግስት ስልጣንን ተረክቦ እራሱን ጃያ ፓራሜስቫራቫርማን II በማወጅ የሻምፓን ነፃነት መለሰ።[153]
ትራን ሥርወ መንግሥት
የትራን ሥርወ መንግሥት ሰው ከትራን ሥርወ መንግሥት "Truc Lam Dai Dai Son Do" ከሚለው ሥዕል እንደገና ፈጠረ። ©Vietnam Centre
1225 Jan 1 - 1400

ትራን ሥርወ መንግሥት

Imperial Citadel of Thang Long
በ12ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ወደ ወደቀው የሊ ንጉሠ ነገሥት ሥልጣን፣ ከናም ዪንህ የመጣው የትርሃን ጎሳ በመጨረሻ ወደ ሥልጣን ወጣ።[154] በ 1224 ኃያል የፍርድ ቤት ሚኒስትር ትሪን ቶንግ ንጉሠ ነገሥቱን የቡዲስት መነኩሴ እና የ 8 ዓመቷ የሁệ ቶንግ ታናሽ ሴት ልጅ የሀገሪቱ ገዥ እንድትሆን አስገደደው።[155] ትሪን ቻን ከዚያ በኋላ የቺኢው ሆአንግን የወንድሙ ልጅ ትራይን ቻን ጋብቻን አመቻችቶ በመጨረሻም ዙፋኑ ወደ ትሪን ክሃን እንዲዛወር አደረገ፣ በዚህም የትርሃን ስርወ መንግስት ተጀመረ።[156] የTrần ሥርወ መንግሥት፣ በይፋ ታላቁ ቪệt፣ ከ 1225 እስከ 1400 የገዛ የቬትናም ሥርወ መንግሥት ነበር። በ1400 ዙፋኑን ለመልቀቅ የተገደደው ቲếዩ በአምስት አመት አመቱ የእናቱን አያቱ ህ ኩዪ ሊን ደግፎ ነበር።ትሬይን የተሻሻለው የቻይና ባሩድ [157] ሻምፓን ለማሸነፍ እና ለማጥፋት ወደ ደቡብ እንዲሰፉ አስችሏቸዋል።[158] በቬትናም ለመጀመሪያ ጊዜ የወረቀት ገንዘብ መጠቀም ጀመሩ።[159] ወቅቱ በቬትናምኛ ቋንቋ፣ ጥበባት እና ባህል እንደ ወርቃማ ዘመን ይቆጠር ነበር።[160] የመጀመሪያዎቹ የChữ Nôm ሥነ ጽሑፍ የተጻፉት በዚህ ወቅት ነው፣ [161] ቋንቋዊ ቬትናምኛ ወደ ፍርድ ቤት መግባቱ ከቻይና ጋር ሆኖ ሳለ።[162] ይህ ለቬትናም ቋንቋ እና ማንነት የበለጠ እድገት እና መጠናከር መሰረት ጥሏል።
የሞንጎሊያውያን የቬትናም ወረራዎች
የሞንጎሊያውያን የዳይ ቪየት ወረራ። ©Cao Viet Nguyen
1258 Jan 1 - 1288

የሞንጎሊያውያን የቬትናም ወረራዎች

Vietnam
አራት ዋና ዋና ወታደራዊ ዘመቻዎች በሞንጎሊያውያን ኢምፓየር እና በኋላምየዩዋን ሥርወ መንግሥት በ Đại Việt (በአሁኑ ሰሜናዊ ቬትናም) መንግሥት በትሪን ሥርወ መንግሥት እና በቻምፓ (በአሁኑ ማዕከላዊ ቬትናም) መንግሥት በ1258 ይመራ የነበረው መንግሥት ላይ ተከፈተ። 1282–1284፣ 1285፣ እና 1287–88።የመጀመሪያው ወረራ የጀመረው በ1258 በተባበሩት የሞንጎሊያውያን ኢምፓየር የሶንግ ስርወ መንግስትን ለመውረር አማራጭ መንገዶችን ሲፈልግ ነበር።የሞንጎሊያው ጄኔራል ዩሪያንግካዳይ በ1259 ወደ ሰሜን ከመዞሩ በፊት የቬትናም ዋና ከተማን ታንግ ሎንግ (የአሁኗ ሃኖይ) በመያዙ የተሳካለት ሲሆን በዘመናዊቷ ጓንጊዚ የሚገኘውን የሶንግ ስርወ መንግስትን ለመውረር የተቀናጀ የሞንጎሊያውያን ጥቃት አካል በሆነው በሞንግኬ ካን ስር በሲቹዋን እና በሲቹዋን ጥቃት ከደረሰ በኋላ እና በዘመናችን ሻንዶንግ እና ሄናን ላይ ጥቃት ያደረሱ ሌሎች የሞንጎሊያውያን ጦር።[163] የመጀመርያው ወረራ በቬትናም መንግሥት፣ በቀድሞው የሶንግ ሥርወ መንግሥት ገባር መንግሥት እና በዩዋን ሥርወ መንግሥት መካከል የግብር ግንኙነቶችን አቋቋመ።በ 1282 ኩብላይ ካን እና የዩዋን ሥርወ መንግሥት የቻምፓ የባህር ኃይል ወረራ ከጀመሩ በኋላ የግብርና ግንኙነት መመሥረት አስከትሏል።በ Đại Việt እና ቻምፓ ውስጥ የዩዋን ከፍተኛ ግብር ለመጠየቅ በማሰብ በ1285 ሌላ ወረራ ጀመረ።ሁለተኛው የ Đại Việt ወረራ አላማውን ማሳካት አልቻለም እና ዩዋን በ1287 ሶስተኛ ወረራ ከፈተ። የማይተባበረውን Đại Việt ገዥ Trần Nhân Tông በተበላሸው የTrần ልዑል Trần Ích Tắc መተካት።ለአናም ስኬቶች ቁልፉ የሞንጎሊያውያንን ጥንካሬ በሜዳ ላይ በሚደረጉ ውጊያዎች እና በከተማ ከበባ መራቅ ነበር - የትሪያን ፍርድ ቤት ዋና ከተማዋን እና ከተማዎችን ትቷቸዋል።ሞንጎሊያውያን ረግረጋማ ቦታዎች ላይ እንደ Chương Dương, Hàm Tử, Vạn Kiếp እና እንደ ቫን ኤን እና ባች አንግ በመሳሰሉ ወንዞች ላይ በሚደረጉ ውጊያዎች በነበሩት ደካማ ጎናቸው ላይ ቆራጥ እርምጃ ተወሰደባቸው።ሞንጎሊያውያን በሐሩር ክልል በሽታዎች ይሰቃያሉ እና ለትርጓን ጦር ወረራ የሚያቀርቡትን አቅርቦት አጥተዋል።የዩዋን-ትርầን ጦርነት ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሰው ወደ ኋላ የተመለሰው የዩዋን መርከቦች በባች ቻንግ ጦርነት (1288) ሲጠፋ ነው።ከአናም ድሎች በስተጀርባ ያለው የውትድርና አርክቴክት ኮማንደር ትራን ኩốc Tuấn፣ በይበልጥ ታዋቂው ትራይን ሀን Đạo ይባላል።በሁለተኛውና በሦስተኛው ወረራ መጨረሻ ላይ፣ ሁለቱንም የመጀመሪያ ስኬቶች እና በመጨረሻም በሞንጎሊያውያን ላይ ትልቅ ሽንፈትን ያሳተፈ፣ ሁለቱም Đại Việt እና Champa የዩዋን ሥርወ መንግሥት ሥም የበላይነት ለመቀበል ወስነው ተጨማሪ ግጭትን ለማስወገድ ገባር ግዛቶች ሆኑ።[164]
በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን የሻምፓ ውድቀት
የሻምፓ ውድቀት እና ውድቀት። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1300 Jan 1

በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን የሻምፓ ውድቀት

Central Vietnam, Vietnam
ከ1307 በኋላ እስከ 1401 ድረስ ምንም አይነት ጽሁፍ ሳይተከል በሻምፓ ውስጥ አስራ አራተኛው ክፍለ ዘመን ትልቅ የሃገር በቀል መረጃ ታይቷል፣ ምንም እንኳን የቻም ታሪክ አሁንም የ14ኛው ክፍለ ዘመን የፓንዱራጋ ነገስታት ዝርዝር አለው።የሀይማኖት ግንባታ እና ጥበብ ቆሟል፣ እና አንዳንዴም ወድቋል።[171] እነዚህ በሻምፓ የኢንዲክ ባህል ማሽቆልቆል ወይም ሻምፓ ከዳይ ቪየት እና ከሱክሆታይ ጋር ያደረገው አስከፊ ጦርነት ውጤት ሊሆን ይችላል።በ14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የቻም ታሪክ አፃፃፍ ሙሉ በሙሉ በመጥፋቱ ምክንያት፣ ምናልባት ቻምፓ ከጎረቤቶቻቸው ከአንግኮር ኢምፓየር እና ዳይ ቪየት እንዲሁም በቅርቡ ሞንጎሊያውያን ጋር በፈጠሩት ረጅም ግጭቶች እና በቅርቡ ሞንጎሊያውያን ከፍተኛ ውድመት እና ማህበራዊ እና ባህላዊ ውድቀት አስከትለዋል በማለት ይከራከራሉ። .ያልተፈቱ ቅሬታዎች እና የኢኮኖሚ ሁኔታዎች እያሽቆለቆለ መምጣቱን ቀጥሏል።በዋናነት ለሃይማኖታዊ ዓላማዎች የሚውለው በሻምፓ ውስጥ የሳንስክሪት ጽሑፎችን መቅረጽ በ [1253] ሕልውናውን አቁሟል።[173] ቀስ በቀስ ወደ እስልምና በሻምፓ ከ11ኛው እስከ 15ኛው ክፍለ ዘመን የተደረገው ለውጥ የተመሰረተውን የሂንዱ-ቡድሂስት ንግስና እና የንጉሱን መንፈሳዊ አምላክነት በመናድ ንጉሣዊ ብስጭት እና በቻም መኳንንት መካከል ጠብ እንዲፈጠር አድርጓል።እነዚህም በ14ኛው ክፍለ ዘመን ወደ የማያቋርጥ አለመረጋጋት እና የሻምፓ የመጨረሻ ውድቀት አስከትለዋል።[174]ምክንያቱም በዚህ ጊዜ ውስጥ በሻምፓ ውስጥ ምንም የተቀረጸ ጽሑፍ ስላልተገኘ፣ የቻምፓ ገዥዎችን የዘር ሀረግ መመስረት ምን አይነት የአፍ መፍቻ ስማቸው እና የትኛዎቹ አመታት እንደነገሱ ሳያውቅ ነው።ሻምፓን በ14ኛው ክፍለ ዘመን በጥንቃቄ ለመገንባት የታሪክ ተመራማሪዎች የተለያዩ የቬትናም ዜና መዋዕሎችን እና የቻይንኛ ታሪኮችን ማንበብ አለባቸው።[175]
ሻምፓ-ዳይ ቪየት ጦርነት
Champa–Đại Việt War ©Phòng Tranh Cu Tí
1318 Jan 1 - 1428

ሻምፓ-ዳይ ቪየት ጦርነት

Vietnam
ቬትናምያውያን በ10ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ነፃነታቸውን ካገኙ ብዙም ሳይቆይ የጀመረውን የቬትናም ረጅም የደቡባዊ መስፋፋት ታሪክ (Nam tiến በመባል የሚታወቀውን) በመቀጠል በሻምፓ ደቡባዊ መንግሥት ላይ ጦርነት ከፍተዋል።ብዙውን ጊዜ, ከቻምስ ጠንካራ ተቃውሞ አጋጥሟቸዋል.በሞንጎሊያውያን ወረራ ወቅት ከቻምፓ ጋር በተሳካ ሁኔታ ከተገናኘ በኋላ፣ የ Đại Việt ንጉስ ትራይን ቶንግ በአሁኑ ጊዜ Huế ዙሪያ የሚገኙትን ሁለት የቻምፓ ግዛቶችን አገኘ ፣ ልዕልት ሁይን ትራን ከቻም ንጉስ ጃያ ሲምሃቫርማን III ጋር ባደረጉት ፖለቲካዊ ጋብቻ።ከጋብቻው በኋላ ብዙም ሳይቆይ ንጉሱ ሞቱ እና ልዕልቲቱ ከባሏ ጋር በሞት እንድትቀላቀል የሚያስገድድ የቻም ልማድ ለማስቀረት ወደ ሰሜናዊ ቤቷ ተመለሰች።[165] በ1307 አዲሱ የቻም ንጉስ ሲምሃቫርማን አራተኛ (አር. 1307–1312) የቬትናም ስምምነትን ለመቃወም ሁለቱን ግዛቶች መልሶ ለመያዝ ተነሳ ነገር ግን ተሸንፎ እንደ እስረኛ ተወሰደ።ሻምፓ በ1312 የቬትናም ቫሳል ግዛት ሆነ [። 166] ቻም በ1318 ዓመፀ። በ1326 ቬትናምን አሸንፈው ነፃነታቸውን አረጋገጡ።[167] በቻም ፍርድ ቤት ውስጥ የነበረው ንጉሣዊ ግርግር እስከ 1360 ድረስ ቀጥሏል፣ ፖ ቢናሱር (አር. 1360–90) በመባል የሚታወቀው ጠንካራ የቻም ንጉሥ በዙፋን ላይ እስከ ተቀመጠ።በሠላሳ ዓመቱ የግዛት ዘመን፣ ሻምፓ ከፍተኛውን ከፍተኛ ደረጃ አግኝቷል።ፖ ቢናሱር በ1377 የቬትናም ወራሪዎችን አጠፋ፣ ሀኖይን በ1371፣ 1378፣ 1379 እና 1383 ወረረ፣ በ1380ዎቹ ለመጀመሪያ ጊዜ ሁሉንም ቬትናምን አንድ ለማድረግ ተቃርቧል።[168] በ1390 መጀመሪያ ላይ በተደረገው የባህር ሃይል ጦርነት ቻም ድል አድራጊው በቬትናም የጦር መሳሪያዎች ተገደለ፣ በዚህም የቻም ግዛት በአጭር ጊዜ ውስጥ እየጨመረ የመጣውን ጊዜ አብቅቷል።በሚቀጥሉት አስርት ዓመታት ውስጥ ሻምፓ ወደ ሰላም ደረጃው ተመለሰ።ከብዙ ጦርነት እና አስከፊ ግጭቶች በኋላ ንጉስ ኢንድራቫርማን ስድስተኛ (አር. 1400-41) በ1428 ከዳይ ቪየት ገዥ ሌ ሎይ ሁለተኛ መንግስት ጋር ያለውን ግንኙነት እንደገና መሰረተ [። 169]
1400 Jan 1 - 1407

ሥርወ መንግሥት ሐይቅ

Northern Vietnam, Vietnam
ከቻምፓ እና ከሞንጎሊያውያን ጋር የተደረጉ ጦርነቶች Đại Việt ደክሞ እና ኪሳራ ውስጥ ጥለውታል።የTrần ቤተሰብ በተራው በአንዱ የፍርድ ቤት ባለስልጣኖች Hồ Quý Ly ተገለበጡ።ồ ኩዪሊ የመጨረሻውን የትርሃን ንጉሠ ነገሥት በ1400 ዙፋኑን እንዲለቅ አስገድዶ ዙፋኑን ተረከበ። የሀገሪቱን ስም ወደ Đại Ngu ቀይሮ ዋና ከተማዋን ወደ ምዕራባዊው ዋና ከተማ ታይ አኦ፣ አሁን ታህ ሆአ አዛወረ።Thăng Long Đông Đô፣ ምስራቃዊ ዋና ከተማ ተባለ።ሀገሪቷን ወደ ሚንግ ኢምፓየር በማጣቷ በሰፊው የሚወቀስ ቢሆንም፣ የሂዩይ ሊ የግዛት ዘመን በብሔራዊ ፈተናዎች ላይ የሂሳብ ትምህርቶችን መጨመርን ጨምሮ ብዙ አዳዲስ ለውጦችን አስተዋውቋል ፣ የኮንፊሽያን ፍልስፍና ግልፅ ትችት ፣ በሳንቲሞች ምትክ የወረቀት ምንዛሪ, ትላልቅ የጦር መርከቦችን እና መድፍ በመገንባት ላይ መዋዕለ ንዋይ እና የመሬት ማሻሻያ.በ1401 ዙፋኑን ለልጁ ኸን ትህንግ ሰጠ እና ከTrần ነገሥታት ጋር በሚመሳሰል መልኩ ታይ ትሕንግ ሆንግ የሚለውን ማዕረግ ወሰደ።[176] የ Hồ ሥርወ መንግሥት በ 1407 በቻይና ሚንግ ሥርወ መንግሥት ተሸነፈ።
የሰሜን የበላይነት አራተኛው ዘመን
ሚንግ ሥርወ መንግሥት ንጉሠ ነገሥት እና ኢምፔሪያል ጓዳ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1407 Jan 1 - 1427

የሰሜን የበላይነት አራተኛው ዘመን

Northern Vietnam, Vietnam
የሰሜን የበላይነት አራተኛው ዘመን ከ1407 እስከ 1427 የቬትናም ታሪክ ጊዜ ነበር፣ በዚህ ጊዜ ቬትናም በቻይና ሚንግ ሥርወ መንግሥት የጂያኦዚ ግዛት (ጂያኦ ቾ) ይገዛ ነበር።የሚንግ አገዛዝ በቬትናም የተቋቋመው የ Hồ ስርወ መንግስትን ድል ተከትሎ ነው።የቀደሙትየቻይናውያን የግዛት ዘመናት፣ በጥቅል Bắc thuộc በመባል የሚታወቁት፣ በጣም ረጅም ጊዜ የቆዩ እና ወደ 1000 ዓመታት አካባቢ ነበሩ።በቬትናም ላይ የገዛው አራተኛው የቻይና አገዛዝ በመጨረሻ የኋለኛው ል ሥርወ መንግሥት ሲቋቋም አብቅቷል።
ሥርወ መንግሥት ግን
በ Revival Lê ሥርወ መንግሥት ውስጥ የቬትናም ሰዎች የእንቅስቃሴ ሥዕሎች ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1427 Jan 1 - 1524

ሥርወ መንግሥት ግን

Vietnam
የ Lê ሥርወ መንግሥት፣ በታሪክ አጻጻፍ ውስጥ የኋለኛው ሥርወ መንግሥት በመባልም ይታወቃል፣ ከ1428 እስከ 1789 የገዛው ከ1428 እስከ 1789 ድረስ በ1527 እና በ1533 መካከል በመካከላቸው የነገሠው ረጅሙ የቬትናም ሥርወ መንግሥት ነበር። ሥርወ መንግሥት (1428-1527) በማክ ሥርወ መንግሥት ንጉሠ ነገሥት ሥርወ መንግሥት ሥርወ መንግሥት ከመያዙ በፊት፣ እና የሪቫይቫል ሌ ሥርወ መንግሥት (1533-1789)፣ በአሻንጉሊት ንጉሠ ነገሥት በኃያሉ የትሪን ቤተሰብ ሥር የነገሡበት ሥርወ መንግሥት (1428-1527)።የሪቫይቫል ሌ ሥርወ መንግሥት በሁለት ረዣዥም የእርስ በርስ ጦርነቶች የታየው ነበር፡ የሌ-ማክ ጦርነት (1533-1592) በሰሜን ቬትናም ውስጥ ሁለት ስርወ መንግስታት ህጋዊነትን ለማረጋገጥ ሲዋጉ እና በTrinh–Nguyễn ጦርነት (1627-1672፣ 1774-1777) መካከል በTrinh–Nguyễn ጦርነት በሰሜን ያሉ ጌቶች እና የ Nguyễn የደቡብ ጌቶች።ሥርወ መንግሥቱ በ1428 የሚንግ ጦርን ከቬትናም ካባረረ በኋላ በሊ ሉ ዙፋን ተጀመረ።ሥርወ መንግሥቱ በሌ ታን ቶንግ የግዛት ዘመን ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደርሶ በ1497 ከሞተ በኋላ ወድቋል። በ1527 የማክ ሥርወ መንግሥት ዙፋኑን ተነጠቀ።የሌ ሥርወ መንግሥት በ1533 ሲታደስ፣ ማክ ወደ ሰሜን ሸሸ እና ደቡባዊ እና ሰሜናዊ ሥርወ መንግሥት በመባል በሚታወቀው ጊዜ ዙፋኑን መያዙን ቀጠለ።እንደገና የተመለሱት የሊ ንጉሠ ነገሥታት ምንም ዓይነት ሥልጣን አልነበራቸውም እና የማክ ሥርወ መንግሥት በመጨረሻ በ1677 ሲጠፋ፣ ትክክለኛው ኃይል በሰሜናዊው በትሪንህ ጌቶች እና በደቡብ በንጋይ ጌቶች እጅ ነበር፣ ሁለቱም በሊ ስም ይገዙ ነበር። ንጉሠ ነገሥት እርስ በርስ ሲጣሉ.የሌ ሥርወ መንግሥት በ1789 በይፋ አብቅቷል፣ የታይ ሴን ወንድሞች የገበሬዎች አመጽ ትሪንህን እና ንጉዪንን ድል ባደረገ ጊዜ፣ በሚያስገርም ሁኔታ የሌ ሥርወ መንግሥት ሥልጣኑን ለመመለስ።የሕዝብ ብዛት እና የመሬት እጥረት የቬትናም መስፋፋትን ወደ ደቡብ አነሳሳው።የሌ ሥርወ መንግሥት የ Nam tiến የቬትናምን ድንበሮች ወደ ደቡብ አቅጣጫ በማስፋት የሻምፓ መንግሥት በመግዛት እና ወደ ዛሬ ላኦስ እና ምያንማር በመዝመት፣ በታይ Sơn አመፅ ጊዜ ወደ ቬትናም ዘመናዊ ድንበሮች ሊደርስ ተቃርቧል።በተጨማሪም በቬትናምኛ ማህበረሰብ ላይ ትልቅ ለውጥ ታይቷል፡ ቀደም ሲል የነበረው የቡድሂስት መንግስት ከ20 አመታት የሚንንግ አገዛዝ በኋላ ኮንፊሽያውያን ሆነ።የሊ ንጉሠ ነገሥት የሲቪል ሰርቪሱን እና ሕጎችን ጨምሮ በቻይና ሥርዓት የተመሰሉ ብዙ ለውጦችን አቋቋሙ።ለረጅም ጊዜ የዘለቀ አገዛዛቸው የቀደሙት ንጉሠ ነገሥት ተወዳጅነት ምክንያት ነው.Lê Lợi ሀገሪቱን ከ20 አመታት የሜንግ አገዛዝ ነፃ መውጣቷ እና ሌ ታን ቶንግ አገሪቷን ወደ ወርቃማ ዘመን ማምጣቷ በህዝቡ ዘንድ በሚገባ የሚታወስ ነበር።የተመለሰው የሊ ንጉሠ ነገሥት አገዛዝ በእርስ በርስ ግጭት እና በየጊዜው በገበሬዎች አመጽ ቢታወቅም ጥቂቶች የህዝብ ድጋፍ እንዳያጡ በመፍራት ስልጣናቸውን በይፋ ለመቃወም ደፍረዋል።የሌ ሥርወ መንግሥት በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ቬትናም የምዕራብ አውሮፓውያን እና የክርስትና መምጣት ያየበት ወቅት ነው።
1471 Feb 1

የሻምፓ ውድቀት

Canh Tien Cham tower, Nhơn Hậu
የሕዝብ ብዛት እና የመሬት እጥረት የቬትናም መስፋፋትን ወደ ደቡብ አነሳሳው።በ1471 የዳይ ቪየት ጦር በንጉሥ ሊ ታህ ቶንግ የሚመራው ሻምፓን በመውረር ዋና ከተማዋን ቪጃያ ያዘ።ይህ ክስተት ሻምፓን እንደ ኃያል መንግሥት በተሳካ ሁኔታ አብቅቷል፣ ምንም እንኳን አንዳንድ ትናንሽ የተረፉ የቻም ግዛቶች ለጥቂት ምዕተ-አመታት የቆዩ ቢሆንም።በደቡብ ምሥራቅ እስያ የቻም ሕዝቦች መበታተን ጀመረ።የቻምፓ መንግሥት ባብዛኛው ተደምስሶ እና የቻም ሰዎች ሲሰደዱ ወይም ሲታፈኑ፣ የቬትናምኛ ቅኝ ግዛት አሁን ማዕከላዊ ቬትናም ያለ ምንም ተቃውሞ ቀጠለ።ነገር ግን፣ በቬትናም ሰፋሪዎች እጅግ በጣም ቢበልጡም እና ቀደም ሲል የቻም ግዛት ወደ ቬትናምኛ ብሔር ቢዋሃድም፣ አብዛኛው የቻም ህዝብ በቬትናም ውስጥ ቀርቷል እናም አሁን በዘመናዊቷ ቬትናም ውስጥ ካሉ አናሳዎች አንዱ ተደርገው ይወሰዳሉ።የቬትናም ጦር የሜኮንግ ዴልታ አካባቢ ወረረ፣ ይህም የበሰበሰው የክሜር ግዛት ከአሁን በኋላ መከላከል አልቻለም።
ዳይ ቪየት-ላን ዣንግ ጦርነት
Đại Việt–Lan Xang War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1479 Jan 1 - 1484

ዳይ ቪየት-ላን ዣንግ ጦርነት

Laos
[እ.ኤ.አ.] _የቬትናም ወረራ የንጉሠ ነገሥት ሊ ታህ ቶንግ መስፋፋት የቀጠለ ሲሆን በ1471 Đại Việt የሻምፓን መንግሥት ድል አደረገ። ግጭቱ ወደ ሰፊው ግጭት እያደገ ከሲፕ ሶንግ ቻው ታይ የመጡ የአይ-ላኦ ሕዝቦች ከመኮንግ ወንዝ ሸለቆ ጋር የታይ ሕዝቦች ከላን ና የዩዋን መንግሥት፣ ሉ ኪንግደም ሲፕ ሶንግ ፓን ና (ሲፕሶንግ ፓና)፣ እስከ ሙአንግ በላይኛው የኢራዋዲ ወንዝ።[178] በመጨረሻም ግጭቱ ለአምስት ዓመታት ያህል ዘልቋል የዩናንን ደቡባዊ ድንበር አስጊ እና የ ሚንግ ቻይናን ስጋት አስነስቷል።[179] ቀደምት የባሩድ መሳሪያዎች በግጭቱ ውስጥ ትልቅ ሚና ተጫውተዋል፣ ይህም የĐại Việt ጥቃትን አስቻለው።በጦርነቱ ውስጥ ቀደምት ስኬት Đại Việt የላኦን ዋና ከተማ የሉዋን ፕራባንግን ለመያዝ እና የ Muang Phuan ከተማ የሆነችውን Xiang Khouangን ለማጥፋት አስችሎታል።ጦርነቱ በላን ና እና በሚንግ ቻይና እርዳታ ቬትናሞችን ማስገደድ በመቻላቸው ላን ዣንግ ስትራቴጂካዊ ድል ሆኖ ተጠናቀቀ።[180] በመጨረሻም ጦርነቱ በላን ና፣ ላን ዣንግ እና ሚንግ ቻይና መካከል ፖለቲካዊ እና ኢኮኖሚያዊ ትስስር እንዲኖር አስተዋፅዖ አድርጓል።በተለይም የላን ና የፖለቲካ እና የኢኮኖሚ መስፋፋት ለዚያ መንግሥት "ወርቃማ ዘመን" አስገኘ።
ሰሜናዊ እና ደቡብ ሥርወ-መንግሥት
የማክ የካኦ ባንግ ጦር። ©Slave Dog
1533 Jan 1 - 1592

ሰሜናዊ እና ደቡብ ሥርወ-መንግሥት

Vietnam
በቬትናም ታሪክ ውስጥ ከ1533 እስከ 1592 ድረስ ያለው የሰሜን እና የደቡብ ስርወ መንግስት በ16ኛው ክፍለ ዘመን በሜክ አንግ ዱንግ በአጎንግ ዱንግ የተመሰረተበት በ16ኛው ክፍለ ዘመን የፖለቲካ ጊዜ ነበር የደቡባዊ ስርወ መንግስት) የተመሰረተው በታይ ዮ በክርክር ውስጥ ነበር።ለአብዛኛዎቹ ጊዜያት፣ እነዚህ ሁለት ስርወ መንግስታት የሌ-ማክ ጦርነት በመባል የሚታወቀውን ረጅም ጦርነት ተዋግተዋል።መጀመሪያ ላይ፣ የደቡብ ፍርድ ቤት ይዞታ በታንህ ሆዋ ግዛት ውስጥ ተወስኗል።በደቡብ የሚገኘውን የሌ ግዛት ከማክ ጋሪሰን ሃይል ለማስመለስ ከNguyễn Hoàng ዘመቻ በኋላ የሰሜኑ ስርወ መንግስት ከThanh Hoa እስከ ሰሜን ያሉትን ግዛቶች ብቻ ተቆጣጠረ።ሁለቱም ስርወ መንግስት የቬትናም ብቸኛ ህጋዊ ስርወ መንግስት ነን ብለው ነበር።መኳንንቱ እና ዘመዶቻቸው ደጋግመው ወደ ጎን በመቀየር እንደ ልዑል ማክ ኪንህ Điển ያሉ ታማኝ ጠባቂዎች በጠላቶቻቸው እንኳን እንደ ብርቅ ጥሩ ሰዎች ተደርገው ይወደሳሉ።እነዚህ መኳንንት እና ሠራዊቶቻቸው መሬት የሌላቸው ጌቶች እንደመሆናቸው መጠን ከጥቃቅን ሌቦች ይልቅ አርሶ አደሩን እየዘረፉና እየዘረፉ ራሳቸውን ለመመገብ ትንሽ ወይም የተሻለ ባህሪ ነበራቸው።ይህ የግርግር ሁኔታ ገጠራማውን መጥፋት ተከትሎ እንደ Đông Kinh ያሉ ብዙ የበለጸጉ ከተሞችን ወደ ድህነት ዝቅ አድርጓል።ሁለቱ ስርወ መንግስታት ለስልሳ አመታት ያህል ተዋግተዋል፣ በ1592 የደቡብ ስርወ መንግስት ሰሜኑን አሸንፎ Đông Kinh ን እንደገና ሲቆጣጠር አብቅቷል።ነገር ግን፣ የማክ ቤተሰብ አባላት በካኦ ባንግንግ በቻይና ሥርወ መንግሥት ጥበቃ ሥር እስከ 1677 ድረስ ራሱን የቻለ አገዛዝ ጠብቀው ነበር።
ትሪን-ንጉየን ጦርነት
Trịnh–Nguyễn War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1627 Jan 1 - 1777

ትሪን-ንጉየን ጦርነት

Vietnam
በLê-Trinh እና በማክ ስርወ መንግስት መካከል የነበረው የእርስ በርስ ጦርነት በ1592 አብቅቷል፣የትሪንህ ቱንግ ጦር ሃኖይን ድል አድርጎ ንጉስ ማክ ማክ ሙሀፕን በገደለ ጊዜ።ከማክ ንጉሣዊ ቤተሰብ የተረፉት በካኦ ባንግ ግዛት ወደሚገኘው ሰሜናዊ ተራሮች ሸሽተው እስከ 1677 ትሪንህ ታክ የመጨረሻውን የማክ ግዛት ሲቆጣጠር በዚያ መግዛታቸውን ቀጠሉ።የLê ንጉሶች፣ ከንጉዪን ኪም ተሃድሶ ጀምሮ፣ እንደ ዋና መሪ ብቻ ነበር የሚሰሩት።ከማክ ሥርወ መንግሥት ውድቀት በኋላ፣ በሰሜን ያለው ሁሉም እውነተኛ ኃይል የትሪንህ ጌቶች ነበር።ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ የሚንግ ፍርድ ቤት በቬትናም የእርስ በርስ ጦርነት ውስጥ ወታደራዊ ጣልቃ ገብነትን ሳይወድ ወስኗል፣ ነገር ግን ማክ ቻንግ ዱንግ የአምልኮ ሥርዓትን ለሚንግ ኢምፓየር መገዛትን አቀረበ፣ ይህም ተቀባይነት አግኝቷል።እ.ኤ.አ. በ 1600 ንጉይễn ሆአንግ እራሱን ጌታ (በይፋ "Vương") ብሎ ጠራ እና ትሪንን ለመርዳት ተጨማሪ ገንዘብ ወይም ወታደር ለመላክ ፈቃደኛ አልሆነም።እንዲሁም ዋና ከተማውን ወደ ፉ ሹዋን፣ የዘመናችን ሁế አዛወረ።በ1623 ሲሞት ትሪንህ ትራንግ የአባቱን ትሪንህ ቱንግ ተተካ።ትዕዛዙ ሁለት ጊዜ ውድቅ ተደርጓል።በ1627 ትሪንህ ትራንግ ያልተሳካ ወታደራዊ ዘመቻ 150,000 ወታደሮችን ወደ ደቡብ ላከ።ትራይንህ በጣም ጠንካራ ነበር፣ ብዙ ህዝብ፣ ኢኮኖሚ እና ጦር ነበረው፣ ነገር ግን ሁለት የመከላከያ ድንጋይ ግንቦችን የገነባውን እና በፖርቱጋል ጦር መሳሪያ ኢንቨስት ያደረገውን ንጉይễን ማሸነፍ አልቻሉም።የትሪንህ–ንጉዪን ጦርነት ከ1627 እስከ 1672 ዘልቋል።የትሪንህ ጦር ቢያንስ ሰባት ጥቃቶችን አካሂዷል፣ሁሉም ፉ ሹን መያዝ አልቻለም።ለተወሰነ ጊዜ፣ ከ1651 ጀምሮ፣ ንጉዪን ራሳቸው ጥቃት ሰንዝረው በትሪን ግዛት የተወሰኑትን አጠቁ።ሆኖም ትሪንህ በአዲሱ መሪ ትሪንህ ታክ በ1655 ንጉዪን እንዲመለስ አስገደዳቸው።ሀገሪቱ ውጤታማ በሆነ መንገድ ለሁለት ተከፈለች።የትሪንህ–ንጋይን ጦርነት ለአውሮፓ ነጋዴዎች እያንዳንዱን ወገን በመሳሪያ እና በቴክኖሎጂ እንዲደግፉ ዕድሎችን ሰጥቷቸዋል ፡ ፖርቹጋላውያን በደቡብ የሚገኘውን ኒጊን ሲረዱ ደች ደግሞ በሰሜን የሚገኘውን ትሪንህን ረዱ።ትሪንህ እና ንጉዪን ለሚቀጥሉት መቶ ዓመታት አንጻራዊ ሰላም አስጠብቀው ነበር፣ በዚህ ጊዜ ሁለቱም ወገኖች ጉልህ ስኬቶችን አሳይተዋል።ትሪንህ የመንግስት በጀትን የሚመሩ የተማከለ የመንግስት መስሪያ ቤቶችን ፈጠረ እና ምንዛሪ በማምረት ፣የክብደት ክፍሎችን በአስርዮሽ ስርዓት አንድ አደረገ ፣የህትመት ሱቆችን በማቋቋም ከቻይና የሚታተሙ ቁሳቁሶችን አስፈላጊነት ለመቀነስ ፣ወታደራዊ አካዳሚ ከፍቷል እና የታሪክ መጽሃፍቶችን አዘጋጅቷል።ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ የንጉዪን ጌቶች በቀሪው የቻም ምድር በመውረር የደቡብን መስፋፋት ቀጠሉ።የቪệt ሰፋሪዎችም በቀድሞው የክመር ኢምፓየር የታችኛው የሜኮንግ ዴልታ ክፍል በሆነው “ውሃ ቼንላ” ተብሎ በሚጠራው ብዙ ሕዝብ በማይኖርበት አካባቢ ደረሱ።ከ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ እስከ 18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ድረስ የቀድሞው የክሜር ግዛት በውስጥ ግጭት እና በሲያምስ ወረራ እየተዳከመ ሲሄድ የነጋይ ጌቶች የተለያዩ መንገዶችን፣ የፖለቲካ ጋብቻን፣ የዲፕሎማሲ ጫናን፣ የፖለቲካ እና ወታደራዊ ውዴታዎችን በመጠቀም አካባቢውን ለማግኘት ይጠቀሙበት ነበር። - ቀን ሳይጎን እና የሜኮንግ ዴልታ።የነጉዪን ጦር አንዳንድ ጊዜ በቀድሞው የክመር ኢምፓየር ላይ ተጽእኖ ለመፍጠር ከሲያሜዝ ጦር ጋር ይጋጭ ነበር።
1700 Jan 1

ቬትናም የሜኮንግ ዴልታ ድል

Mekong-delta, Vietnam
የቪệt ሰፋሪዎች በቀድሞው የክመር ኢምፓየር የታችኛው የሜኮንግ ዴልታ ክፍል በሆነው “ውሃ ቼንላ” ተብሎ በሚጠራው ብዙ ሕዝብ በማይኖርበት አካባቢ ደረሱ።ከ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ እስከ 18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ድረስ የቀድሞው የክሜር ግዛት በውስጥ ግጭት እና በሲያምስ ወረራ እየተዳከመ ሲሄድ የነጋይ ጌቶች የተለያዩ መንገዶችን፣ የፖለቲካ ጋብቻን፣ የዲፕሎማሲ ጫናን፣ የፖለቲካ እና የወታደራዊ ጥቅማ ጥቅሞችን በመጠቀም አካባቢውን ለማግኘት ይጠቀሙበት ነበር። - ቀን ሳይጎን እና የሜኮንግ ዴልታ።የንጉዪን ጦር አንዳንድ ጊዜ በቀድሞው የክመር ኢምፓየር ላይ ተጽእኖ ለመፍጠር ከሲያሜዝ ጦር ጋር ይጋጭ ነበር።
ታይ ወልድ አመፅ
በ1788 መገባደጃ ላይ የቻይና ወታደሮች ከቬትናምኛ ታይ ሶን ኃይሎች ጋር ሲዋጉ ነበር። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1771 Aug 1 - 1802 Jul 22

ታይ ወልድ አመፅ

Vietnam
የታይ ሴን ጦርነቶች ወይም የታይ ሴን ዓመፅ ተከታታይ ወታደራዊ ግጭቶች ማህበር የቬትናምኛ ገበሬዎች አመጽ የታይ ሴን ሶስት ወንድሞችን ንጉይễn ንሃክን፣ ንጉይễn ሁệ እና ንጉይễn Lữን መርተዋል።በ1771 ጀምረው በ1802 ንጉዪን ፉክ አንህ ወይም ንጉሰ ነገስት ጂያ ሎንግ የተባሉ የንጋይ ጌታ ዘር ታዬ ሴንን አሸንፈው Đại Việt ን እንደገና ሲያገናኙ ሀገሩን ወደ ቬትናም ለወጠው።እ.ኤ.አ. በ 1771 የታይ ሴን አብዮት በንጋይ ጌታ ቁጥጥር ስር በነበረችው በኩይ ኞን ፈነጠቀ።[181] የዚህ አብዮት መሪዎች Nguyễn Nhạc፣ Nguyễn Lữ እና Nguyễn Huệ የሚባሉ ከንጉዪን ጌታ ቤተሰብ ጋር ግንኙነት የሌላቸው ሶስት ወንድሞች ነበሩ።እ.ኤ.አ. በ1773 የታይ ሴን ታጣቂዎች ኩይ ኖንን የአብዮቱ ዋና ከተማ አድርገው ወሰዱ።የታይ ሴን ወንድሞች ሃይሎች ብዙ ድሆችን ገበሬዎችን፣ሰራተኞችን፣ክርስቲያኖችን፣በማእከላዊ ሀይላንድ [የሚገኙ] አናሳ ብሄረሰቦችን እና በናጋይ ጌታ ለረጅም ጊዜ ሲጨቆኑ የነበሩትን የቻም ህዝቦችን ስቧል። የታይ ሴን አመፅ የንጋይ ጌታን የከባድ የታክስ ፖሊሲ ይቆጥባል፣ነገር ግን በኋላ ላይ ያበረከቱት አስተዋፅኦ በታይ ሴን ብሔራዊ ፀረ-ቻይና ስሜት የተገደበ ነበር።[181] እ.ኤ.አ. በ1776፣ ታይ ሴን ሁሉንም የንጋይን ጌታ ምድር ተቆጣጥሮ ነበር እና መላውን የንጉሣዊ ቤተሰብ ገድሏል።በሕይወት የተረፈው ልዑል ንጉይễn ፉክ አንህ (ብዙውን ጊዜ ንጉይ አን አንህ ተብሎ የሚጠራው) ወደ ሲያም ሸሽቶ ከሲያም ንጉሥ ወታደራዊ ድጋፍ አገኘ።Nguyễn Anh 50,000 የሲያም ወታደሮችን ይዞ ተመልሶ ስልጣኑን መልሶ ለማግኘት መጣ፣ነገር ግን በራች ግም–Xoai ሙት ጦርነት ተሸንፎ ለመግደል ተቃርቧል።Nguyễn Anh ከቬትናም ሸሸ፣ ግን ተስፋ አልቆረጠም።[183]በNguyễn Huệ የሚመራው የታይ ሴን ጦር በ1786 ትሪንህ ጌታን ትሪንህ ክሂን ለመዋጋት ወደ ሰሜን ዘምቷል።የትሪንህ ጦር አልተሳካም እና ትሪንህ ክሂ እራሱን አጠፋ።የታይ ሴን ጦር ዋና ከተማዋን ሁለት ወር ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ያዘ።የመጨረሻው የሊ ንጉሠ ነገሥት ሊ ቺዩ ቱንግ ወደ ቺንግ ቻይና ሸሽቶ በ1788 ለኪያንሎግ ንጉሠ ነገሥት እርዳታ ጠየቀ።የኪያንሎንግ ንጉሠ ነገሥት ዙፋኑን ከወራሪው እጅ ለመመለስ ወደ 200,000 የሚጠጋ ከፍተኛ ጦር ለ ቺዩ ቱንግ አቀረበ።እ.ኤ.አ. በታህሳስ 1788 ንጉይễn ሁệ- ሶስተኛው የታይ ሴን ወንድም እራሱን አፄ ኩንግ ትሩንግ ብሎ ጠራ እና የኪንግ ወታደሮችን በ100,000 ሰዎች አሸንፎ በጨረቃ አዲስ አመት (ትህት) የ7 ቀን ዘመቻ።ምንም እንኳን ግልፅ ባይሆንም ኩንግ ትሩንግ ቻይናን ለመቆጣጠር አቅዶ ነበር የሚል ወሬም ነበር።በግዛቱ ዘመን ኩዋንግ ትሩንግ ብዙ ማሻሻያዎችን ቢያስብም በ1792 ወደ ደቡብ ሲዘምት በ40 አመቱ ባልታወቀ ምክንያት ሞተ። በአፄ ኳንግ ትሩንግ የግዛት ዘመን Đại Việt በእውነቱ በሦስት የፖለቲካ አካላት ተከፍሏል።[184] የታይ ሴን መሪ Nguyễn Nhạc ከዋና ከተማቸው ኲ ንሀክ የሀገሪቱን ማእከል ገዛ።ንጉሠ ነገሥት ኳንግ ትሩንግ በሰሜን በኩል ከዋና ከተማው ፉ ሹዋን ሁế ገዙ።በደቡብ.በ18ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ - በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በዓለም ላይ ካሉት በጣም ጠንካራ እና አስፈሪ የባህር ላይ ወንበዴዎች አንዱ የሆነውን የደቡብ ቻይና የባህር ዳርቻ የባህር ወንበዴዎችን የገንዘብ ድጋፍ እና ስልጠና በይፋ ሰጠ።[185] Nguyễn Anh ከደቡብ በመጡ ብዙ ጎበዝ ምልምሎች በመታገዝ በ1788 ጊያ ኢይንህን (የአሁኗ ሳይጎን) ያዘ እና ለኃይሉ ጠንካራ መሰረት መሰረተ።[186]በሴፕቴምበር 1792 ኳንግ ትሩንግ ከሞተ በኋላ፣ የቀሩት ወንድሞች እርስ በርስ ሲጣሉ እና ለNguyễn Huệ ወጣት ልጅ ታማኝ ከሆኑ ሰዎች ጋር ሲዋጉ የታይ ሴን ፍርድ ቤት አለመረጋጋት ተፈጠረ።የኳንግ ትሩንግ የ10 አመት ልጅ Nguyễn Quang Toản ዙፋኑን ተክቶ Cảnh Thinh ንጉሠ ነገሥት ሆነ፣ የታይ Sơn ሥርወ መንግሥት ሦስተኛው ገዥ።በደቡብ፣ ጌታ ንጉዪን አን እና የንጉዪን ንጉሣውያን በፈረንሳይ ፣በቻይና ፣ በሲያምሴ እና በክርስቲያናዊ ድጋፎች ታግዘው በ1799 ወደ ሰሜን በመርከብ የታይ ሴን ምሽግ Quy Nhon ያዙ።[187] እ.ኤ.አ. በ1801 ኃይሉ የታይ ሴይን ዋና ከተማ የሆነችውን ፉ ሹን ወሰደ።ንጉይ አን አን በመጨረሻ በ1802 ጦርነቱን አሸንፏል፣ ታንግ ሎንግ (ሃኖይን) ከበባ እና ንጉይễn Quang Toản ን ከበርካታ የታይ ሴን ንጉሳውያን፣ ጄኔራሎች እና ባለስልጣናት ጋር በገደለ ጊዜ።Nguyễn Ánh ወደ ዙፋኑ ወጣ እና እራሱን አፄ ጊያ ሎንግ ብሎ ጠራ።Gia ለ Gia Định ነው, ሳይጎን የድሮ ስም;ሎንግ ለ Thăng Long ነው፣ የድሮው የሃኖይ ስም።ስለዚህም ጂያ ሎንግ የሀገሪቱን ውህደት ያመለክታል።ቻይና ለዘመናት Đại Việt አናም ስትል፣ ጊያ ሎንግ የማንቹ ኪንግ ንጉሠ ነገሥት ከአናም ወደ ናም ቪệt የሚል ስያሜ እንዲሰጠው ጠየቀ።የጂያ ሎንግ መንግሥት ከትሪệu Đà ጥንታዊ መንግሥት ጋር ምንም ዓይነት ግራ መጋባትን ለመከላከል የማንቹ ንጉሠ ነገሥት የሁለቱን ቃላት ቅደም ተከተል ለቪệt Nam ቀይሮታል።
የሲያሜዝ - የቬትናም ጦርነት
ታላቁ ንጉስ ታክሲን. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1771 Oct 1 - 1773 Mar

የሲያሜዝ - የቬትናም ጦርነት

Cambodia
በ1769 የሲያም ንጉስ ታክሲን የካምቦዲያን ክፍል ወረረ።በሚቀጥለው ዓመት የንጋይ ጌቶች የሲያም ከተማዎችን በማጥቃት በቬትናም እና በሲም መካከል የውክልና ጦርነት በካምቦዲያ ፈነዳ።በጦርነቱ መጀመሪያ ላይ ታክሲን በካምቦዲያ አልፎ አንግ ኖን IIን በካምቦዲያ ዙፋን ላይ አስቀመጠ።ቬትናሞች የካምቦዲያን ዋና ከተማ መልሰው በመያዝ ኦውዪ IIን እንደ ተመራጭ ንጉሠ ነገሥት በመትከል ምላሽ ሰጥተዋል።እ.ኤ.አ. በ1773 ቬትናሞች ከሲያም ጋር በተደረገው ጦርነት ምክንያት የሆነውን የታይ ሴን አመፅን ለመቋቋም ከሲያሜዝ ጋር ሰላም ፈጠሩ።ከሁለት አመት በኋላ አንግ ኖን II የካምቦዲያ ገዥ ተብሎ ተመረጠ።
የንጉየን ሥርወ መንግሥት
ንጉየን ፉክ አንህ ©Thibaut Tekla
1802 Jan 1 - 1945

የንጉየን ሥርወ መንግሥት

Vietnam
የNguyễn ሥርወ መንግሥት የመጨረሻው የቬትናም ሥርወ መንግሥት ነበር፣ እሱም በNguyễn ጌቶች ቀድሞ የነበረ እና የተዋሃደውን የቬትናም ግዛት ከ1802 እስከ 1883 በፈረንሳይ ከለላ ስር ከመውጣቱ በፊት ራሱን ችሎ ያስተዳድር ነበር።በኖረበት ዘመን፣ ግዛቱ ለዘመናት በዘለቀው የናም ቲሃን እና የሳይያም - ቬትናም ጦርነቶች በመቀጠል ወደ ዘመናዊ ደቡብ ቬትናም፣ ካምቦዲያ እና ላኦስ ተስፋፍቷል።በፈረንሣይ ቬትናምን ወረራ በ1862 እና 1874 በፈረንሳይ የንጉዪን ሥርወ መንግሥት በደቡብ ቬትናም የተወሰነውን ሉዓላዊነት ለመተው ተገደደ እና ከ1883 በኋላ የንጉዪን ሥርወ መንግሥት በስም የፈረንሳይን አናም (በማዕከላዊ ቬትናም ውስጥ) እንዲሁም የፈረንሳይ ጠባቂዎችን ብቻ ይገዛ ነበር። ቶንኪን (በሰሜን ቬትናም ውስጥ).በኋላም ከፈረንሳይ ጋር የገቡትን ስምምነቶች ሰርዘዋል እና እስከ ነሐሴ 25 ቀን 1945 ድረስ የቬትናም ግዛት ለአጭር ጊዜ ነበሩ።የነጉዪን ፉክ ቤተሰብ በ16ኛው ክፍለ ዘመን የታይ ሴን ስርወ መንግስትን በማሸነፍ እና በ19ኛው ክፍለ ዘመን የራሳቸውን ኢምፔሪያላዊ አገዛዝ ከመመስረታቸው በፊት እንደ ንጉዪን ጌቶች (1558-1777፣ 1780-1802) በትልቅ ግዛት ላይ የፊውዳል አገዛዝ መስርተዋል።ሥርወ መንግሥት የጀመረው በ 1802 ጂያ ሎንግ ዙፋን ላይ በወጣችበት ጊዜ ሲሆን ይህም ያለፈውን የታይ ሴን ሥርወ መንግሥት ካበቃ በኋላ።የንጉዪን ሥርወ መንግሥት ቀስ በቀስ በፈረንሳይ ለበርካታ አስርት ዓመታት በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ አጋማሽ ላይ በ 1858 ከኮቺቺና ዘመቻ ጀምሮ በ 1858 ደቡባዊ የቬትናም አካባቢ እንዲይዝ ምክንያት ሆኗል ።ተከታታይ እኩል ያልሆኑ ስምምነቶች ተከትለዋል;የተቆጣጠረው ግዛት በ1862 የሳይጎን ስምምነት የኮቺቺና የፈረንሳይ ቅኝ ግዛት ሆነ እና የ1863 የ Huế ስምምነት ፈረንሳይ የቬትናም ወደቦች እንድትጠቀም እና የውጭ ጉዳዮቿን እንድትቆጣጠር ፈቀደ።በመጨረሻም፣ የ1883 እና 1884 የHuế ስምምነቶች የቀረውን የቪዬትናም ግዛት የአናም እና ቶንኪን ጥበቃዎች በስመ ንጉዪን ፉክ አስተዳደር ከፍሎታል።እ.ኤ.አ. በ 1887 ኮቺቺና ፣ አናም ፣ ቶንኪን እና የካምቦዲያ የፈረንሣይ ጥበቃ ግዛት በአንድ ላይ ተሰባስበው የፈረንሳይ ኢንዶቺና ፈጠሩ።የንጉዪን ሥርወ መንግሥት በኢንዶቺና ውስጥ የአናም እና ቶንኪን መደበኛ ንጉሠ ነገሥት እስከ ሁለተኛው የዓለም ጦርነት ድረስ ቆይቷል።ጃፓን በ 1940 በፈረንሳይ ትብብር ኢንዶቺናን ተቆጣጠረች, ነገር ግን ጦርነቱ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጠፋ ሲሄድ, የፈረንሳይ አስተዳደርን በመጋቢት 1945 ገልብጦ ለተዋቀረው አገሮቹ ነጻነትን አወጀ.በ Bảo Đại ንጉሠ ነገሥት ሥር ያለው የቬትናም ኢምፓየር በጦርነቱ የመጨረሻ ወራት ውስጥ በስም ራሱን የቻለ የጃፓን አሻንጉሊት መንግሥት ነበር።እ.ኤ.አ. በነሐሴ 1945 የጃፓን እና የነሐሴ አብዮት በፀረ ቅኝ ገዥው ቪệt ሚን እጅ መሰጠቱን ተከትሎ Bảo Đại ንጉሠ ነገሥት ከስልጣን መውረድ ጋር አብቅቷል ። ይህ የ 143 ዓመታት የንጋይ ሥርወ መንግሥት አገዛዝ አብቅቷል።[188]
1831 Jan 1 - 1834

የሲያሜዝ - የቬትናም ጦርነት

Cambodia
የ1831-1834 የሲያሜዝ-ቬትናም ጦርነት የተቀሰቀሰው በጄኔራል ቦዲንዴቻ ስር በነበረ የሲያም ወረራ ኃይል ካምቦዲያን እና ደቡብ ቬትናምን ለመቆጣጠር ሲሞክር ነበር።በ1832 በኮምፖንግ ቻም ጦርነት የከሜር ጦር ከተሸነፈ በኋላ በደቡብ ቬትናም በ1833 በንጉዪን ሥርወ መንግሥት ወታደራዊ ኃይሎች የሳይያሜስ ግስጋሴ ተመታ።በካምቦዲያ እና በላኦስ አጠቃላይ ሕዝባዊ አመጽ ሲቀሰቀስ፣ ሲያሜውያን ለቀው ወጡ፣ እና ቬትናም በካምቦዲያ ተቆጣጠረች።
Le ቫን Khoi አመፅ
የLê Văn Khôi አመጽ የልዑል Cảnh መስመር እንደገና እንዲቋቋም ፈለገ (እዚህ በ1787 በፓሪስ ጉብኝቱ ወቅት)። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1833 Jan 1 - 1835

Le ቫን Khoi አመፅ

South Vietnam, South Vietnam,
የLê Văn Khôi አመጽ በ19ኛው ክፍለ ዘመን በቬትናም ውስጥ ወሳኝ አመፅ ሲሆን በደቡባዊ ቬትናምኛ፣ ቬትናም ካቶሊኮች፣ ፈረንሣይ ካቶሊካዊ ሚስዮናውያን እና ቻይናውያን ሰፋሪዎች በሌ ቫን ክሂ መሪነት የንጉሠ ነገሥቱን ሚንህ ማንግን የንጉሠ ነገሥት አገዛዝ ተቃውመዋል።ሚን ማንግ አመፁን ለመቀልበስ ጦር ሲያነሳ፣ ሌ ቫን ሖይ ራሱን ወደ ሳይጎን ምሽግ አጠናከረ እና የሲያሚስን እርዳታ ጠየቀ።የሲያም ንጉስ ራማ ሳልሳዊ ቅናሹን ተቀብሎ ወታደሮቹን ላከ በላኦስ እና ካምቦዲያ የሚገኙትን የቬትናም ግዛቶች የሃ-ቲን እና የአን-ጂያንግ እና የቬትናም ኢምፔሪያል ሀይሎችን ለማጥቃት ነበር።እነዚህ የሲያሜ እና የቬትናም ሃይሎች በ1834 ክረምት በጄኔራል ትሩንግ ሚን ጂያንግ ተባረሩ።ሚን ምአንግ አመፁን እና የሲያሜስን ጥቃት ለመቀልበስ ሶስት አመታት ፈጅቷል።የአመፁ ውድቀት በቬትናም ክርስቲያን ማህበረሰቦች ላይ አስከፊ ተጽእኖ አሳድሯል።በክርስቲያኖች ላይ አዲስ የስደት ማዕበል ተከትሏል፣ እና ቀሪ ሚስዮናውያንን ለማግኘት እና እንዲገደሉ ጥያቄ ቀረበ።
1841 Jan 1 - 1845

የሲያሜዝ-ቬትናም ጦርነት (1841-1845)

Cambodia
የ1841-1845 የሲያሜዝ–ቬትናም ጦርነት በቻክሪ ንጉስ ናንግክላኦ አስተዳደር በንጉሠ ነገሥት ቲệu ትሪ በሚገዛው Đại Nam እና በ Siam መንግሥት መካከል የተደረገ ወታደራዊ ግጭት ነበር።በታችኛው ሜኮንግ ተፋሰስ የካምቦዲያን መሀል አገር ለመቆጣጠር በቬትናምና በሲአም መካከል የነበረው ፉክክር ተባብሶ የቀጠለው ሲያም ካምቦዲያን ለመቆጣጠር ከሞከረ በኋላ በቀድሞው የሳይያሜ-ቬትናም ጦርነት (1831-1834) ነበር።የቬትናም ንጉሠ ነገሥት ሚን ምአንግ በ1834 ካምቦዲያን እንደ አሻንጉሊት ንግሥት እንድትገዛ ልዕልት አንግ ሜይን ሾመው እና በካምቦዲያ ላይ ሙሉ ሱዘራይንቲን አወጀ፣ እሱም ወደ ቬትናም 32ኛው ግዛት፣ ምዕራባዊ አዛዥ (ታይ ታንህ ግዛት) ዝቅ ብሏል።[189] እ.ኤ.አ. በ1841 ሲያም በቬትናምኛ አገዛዝ ላይ የተካሄደውን የክሜር አመጽ ለመርዳት የመረጠውን አጋጣሚ ተጠቅሞ ነበር።ንጉስ ራማ ሳልሳዊ የልዑል አንግ ዱንግን የካምቦዲያ ንጉስ አድርጎ መጫኑን ለማስፈጸም ሰራዊት ላከ።ከአራት ዓመታት የጦርነት ጦርነት በኋላ ሁለቱም ወገኖች ለመስማማት ተስማምተው ካምቦዲያን በጋራ አገዛዝ ሥር አስቀመጡት።[190]
1850 - 1945
ዘመናዊ ጊዜornament
የቬትናም የፈረንሳይ ድል
ፌብሩዋሪ 18 ቀን 1859 ሳይጎንን በፈረንሳይ ተወሰደ። ©Antoine Léon Morel-Fatio
1858 Sep 1 - 1885 Jun 9

የቬትናም የፈረንሳይ ድል

Vietnam
የፈረንሳይ ቅኝ ግዛት በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን በቬትናም ውስጥ ከፍተኛ ተሳትፎ ነበረው;ብዙ ጊዜ የፈረንሳይ ጣልቃ ገብነት በፓሪስ የውጭ ተልእኮዎች ማህበር በሀገሪቱ ውስጥ ያለውን ስራ ለመጠበቅ ነበር.የፈረንሳይ በእስያ ያለውን ተጽእኖ ለማስፋፋት ፈረንሳዊው ናፖሊዮን ሳልሳዊ ቻርለስ ሪጋልት ዴ ጄኑሊ ከ14 የፈረንሣይ የጦር መርከቦች ጋር በ1858 የ Đà Nẵng (ቱራን) ወደብ ላይ ጥቃት እንዲሰነዝሩ አዘዘ። ጥቃቱ ከፍተኛ ጉዳት አስከትሏል፣ ነገር ግን ምንም አይነት እርምጃ ሊወስድ አልቻለም። በእርጥበት እና በሞቃታማ በሽታዎች የተጠቁ.ደ Genouilly ወደ ደቡብ በመርከብ ለመጓዝ ወሰነ እና ደካማ የሆነችውን የጊያ ኢይንህን ከተማ (የአሁኗ ሆ ቺሚን ከተማ) ያዘ።እ.ኤ.አ. በ 1859 በሳይጎን ከበባ እስከ 1867 ድረስ የፈረንሳይ ወታደሮች በሜኮንግ ዴልታ ላይ በሁሉም ስድስት ግዛቶች ላይ ቁጥራቸውን በማስፋፋት ኮቺንቺና የሚባል ቅኝ ግዛት ፈጠሩ።ከጥቂት አመታት በኋላ የፈረንሳይ ወታደሮች ወደ ሰሜናዊ ቬትናም (ቶንኪን ብለው ይጠሩታል) ያረፉ እና በ 1873 እና 1882 ሀ Nội ን ሁለት ጊዜ ያዙ. ፈረንሳዮች ቶንኪን ለመያዝ ችለዋል, ምንም እንኳን ሁለት ጊዜ ዋና አዛዦቻቸው ፍራንሲስ ጋርኒየር እና ሄንሪ ሪቪዬር ነበሩ. በማንዳሪኖች የተቀጠሩትን የጥቁር ባንዲራ ጦር ዘራፊዎችን አድፍጦ ገደለ።የNguyễn ሥርወ መንግሥት በ ቬትናም ታሪክ ውስጥ የቅኝ ግዛት ዘመንን (1883-1954) ምልክት በማድረግ በሁế ስምምነት (1883) ለፈረንሳይ እጅ ሰጠ።ከቶንኪን ዘመቻ (1883-1886) በኋላ ፈረንሳይ መላውን ቬትናም ተቆጣጠረች።የፈረንሣይ ኢንዶቺና የተመሰረተው በጥቅምት 1887 ከአናም (ትሩግ ክỳ፣ መካከለኛው ቬትናም)፣ ቶንኪን (Bắc Kỳ፣ ሰሜናዊ ቬትናም) እና ኮቺቺና (Nam Kỳ፣ ደቡብ ቬትናም)፣ ካምቦዲያ እና ላኦስ በ1893 ተጨመሩ። በፈረንሳይ ኢንዶቺና ውስጥ ኮቺቺና የቅኝ ግዛት ሁኔታ፣ አናም በስም የንጉዪን ስርወ መንግስት የሚገዛበት ጠባቂ ነበር፣ እና ቶንኪን በቬትናም ባለስልጣናት የሚመሩ የአካባቢ መንግስታት ያሉት የፈረንሳይ ገዥ ነበረው።
የመቋቋም እንቅስቃሴ
የዱኦንግ ቤ፣ ቱ ቢንህ እና ዶይ ንሃን መሪዎች እ.ኤ.አ. ጁላይ 8፣ 1908 በፈረንሳዮች አንገታቸውን ቆረጡ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1860 Jan 2

የመቋቋም እንቅስቃሴ

Vietnam
በ1862 ቬትናም ጊያ ዪንህን፣ የፖውሎ ኮንዶር ደሴት እና ሶስት የደቡብ ግዛቶችን ከፈረንሳይ ጋር ካጣች በኋላ በNguyễn ስርወ መንግስት እና በፈረንሣይ መካከል በተደረገው የሳይጎን ስምምነት እ.ኤ.አ. አንዳንዶቹ በቀድሞ የፍርድ ቤት መኮንኖች የሚመሩ እንደ ትሪንህ፣ አንዳንዶቹ በገበሬዎች እና በሌሎች የገጠር ሰዎች፣ እንደ ንጉይ ቱንግ ትሩክ ያሉ፣ የፈረንሳይ የጦር መርከብ ኤል ኤስፔራንስን በሽምቅ ውጊያ ሰምጠውታል።በሰሜን አብዛኛው እንቅስቃሴ የሚመራው በቀድሞ የፍርድ ቤት መኮንኖች ሲሆን ተዋጊዎቹ ደግሞ ከገጠር ነዋሪዎች ነበሩ።ከ90 በመቶ በላይ የሚሆነው ህዝብ በገጠሩ አካባቢ በወረራ ላይ ያለው ስሜት ዘልቋል ምክንያቱም ፈረንሳዮች አብዛኛው ሩዝ በመያዝ ወደ ውጭ በመላክ ከ1880ዎቹ ጀምሮ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ፈጥሯል።እናም፣ ሁሉንም ወራሪዎች የመመከት ጥንታዊ ባህል ነበር።አብዛኞቹ የፈረንሳይን ወረራ የተቃወሙባቸው ሁለት ምክንያቶች ነበሩ።[191]የፈረንሳይ ወራሪዎች ብዙ የእርሻ መሬቶችን በመያዝ ካቶሊኮች ለነበሩ ፈረንሣውያን እና ተባባሪዎች ሰጡ።እ.ኤ.አ. በ 1898 እነዚህ ጥቃቶች ትንሽ ወይም ምንም መሬት የሌላቸው ብዙ ድሆች እና ጥቂት ሀብታም የመሬት ባለቤቶች በፈረንሣይ ላይ ፈጠሩ ።በ1905 አንድ ፈረንሳዊ “የህዝቡን ፍላጎት ለማርካት በጥሩ ሁኔታ የተደራጀው የአናሚት ማህበረሰብ በመጨረሻው ትንታኔ በኛ ወድሟል” ሲል ተናግሯል።ይህ የህብረተሰብ ክፍፍል በ1960ዎቹ ወደ ጦርነት ዘልቋል።ሁለት ትይዩ የዘመናዊነት እንቅስቃሴዎች ብቅ አሉ።የመጀመሪያው በ1905 በPhan Bội ቻው የተጀመረው የĐông Du ("ጉዞ ወደ ምስራቅ") እንቅስቃሴ ነበር።የቻው እቅድ የቬትናም ተማሪዎችን ዘመናዊ ክህሎቶችን እንዲማሩ ወደ ጃፓን መላክ ሲሆን ይህም ወደፊት በፈረንሳይ ላይ የተሳካ የትጥቅ አመጽ እንዲመሩ ነበር።ከፕሪንስ ቻን ጋር በጃፓን ሁለት ድርጅቶችን ፈጠረ ዱይ ታን ሃይ እና ቪệt ናም ኮንግ ሂếን ሂ።በፈረንሳይ ዲፕሎማሲያዊ ጫና ምክንያት ጃፓን ቻውን ከሀገሯ ወጣች።ፋን ቻው ትሪንህ ነፃነትን ለማግኘት ሰላማዊ ትግልን የደገፈው ዱይ ታን (ዘመናዊነት) የተሰኘ ሁለተኛ ንቅናቄን በመምራት ለብዙሃኑ ትምህርትን አፅንዖት በመስጠት፣ ሀገሪቱን በማዘመን፣ በፈረንሳይ እና በቬትናምኛ መካከል መግባባትና መቻቻልን ያጎናጽፋል። እና ሰላማዊ የስልጣን ሽግግር።በ20ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ለቬትናምኛ ቋንቋ የሮማናይዝድ ኩốc Ngữ ፊደል ደረጃ እያደገ ታየ።የቬትናም አርበኞች የ Quốc Ngữን መሃይምነትን በፍጥነት ለመቀነስ እና ብዙሃኑን ለማስተማር ጠቃሚ መሳሪያ እንደሆነ ተገንዝበዋል።ባህላዊው የቻይንኛ ስክሪፕቶች ወይም የ Nôm ስክሪፕት በጣም አስቸጋሪ እና ለመማር በጣም አስቸጋሪ ሆነው ይታዩ ነበር።ፈረንሳዮች ሁለቱንም እንቅስቃሴዎች ሲያፍኑ እና በቻይና እና ሩሲያ ውስጥ አብዮተኞችን በተግባር ካዩ በኋላ የቬትናም አብዮተኞች ወደ ይበልጥ ሥር ነቀል መንገዶች መዞር ጀመሩ።ፋን ብội ቻው በጓንግዙ ውስጥ Việt Nam Quang Phục Hội ፈጠረ፣ በፈረንሳዮች ላይ የትጥቅ ትግል ማቀድ።እ.ኤ.አ. በ 1925 የፈረንሳይ ወኪሎች በሻንጋይ ያዙት እና በመንፈስ ወደ ቬትናም ወሰዱት።በታዋቂነቱ ምክንያት ቻው ከመገደል ተርፎ በ1940 እስከሞተበት ጊዜ ድረስ በቁም እስራት ተቀጣ። በ1927 ቪệt Nam Quốc Dân Đảng (የቪየትናም ናሽናል ፓርቲ) በቻይና Kuomintang የተመሰለው ተቋቋመ እና ፓርቲው ተጀመረ። በ1930 የታጠቀው የን ባዪ ሙቲኒ በቶንኪን ውስጥ ሊቀመንበሩ ንጉዪን ታኢ ሆክ እና ሌሎች በርካታ መሪዎች በጊሎቲን ተይዘው ተገደሉ።
ቬትናም በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት
የቬትናም ወታደሮች ኩባንያ በአንደኛው የዓለም ጦርነት በኤታምፔስ ማስጌጫዎችን ለሥነ ሥርዓት ኢንቬስትመንት ሲያደርግ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1914 Jan 1 - 1918

ቬትናም በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት

Europe
በአንደኛው የዓለም ጦርነት መጀመሪያ ላይ ቬትናም በስም በNguyễn ሥርወ መንግሥት ሥር በፈረንሳይ ጥበቃ ሥር እና የፈረንሳይ ኢንዶቺና አካል ነበረች።ጦርነቱን ለመዋጋት የኢንዶቺናን የተፈጥሮ ሃብት እና የሰው ሃይል ለመጠቀም ስትፈልግ ፈረንሣይ ሁሉንም የቬትናም አርበኞች ጨፈጨፈች።[192] ፈረንሣይ ወደ አንደኛው የዓለም ጦርነት መግባቱ በቬትናም ውስጥ ያሉ ባለሥልጣናት በሺዎች የሚቆጠሩ “በጎ ፈቃደኞች” በአውሮፓ ውስጥ ለማገልገል በፕሬስ ጋንግ ሲያዩ በቶንኪን እና በኮቺቺና ሕዝባዊ አመጽ አስከትለዋል።[193] ወደ 100,000 የሚጠጉ ቬትናሞች ለግዳጅ ወታደሮች ነበሩ እና ወደ አውሮፓ ሄደው ለመዋጋት እና በፈረንሳይ የጦር ግንባር ለማገልገል ወይም በጉልበት ለመስራት።[194] በርካታ ሻለቃዎች በሶምሜ እና ፒካርዲ ተዋግተው የሰው ህይወት ጠፋባቸው፣ ሌሎች ደግሞ በቨርደን፣ በኬሚን ዴ ዴምስ እና በሻምፓኝ ተሰማርተዋል።[195] የቬትናም ወታደሮችም በባልካን እና በመካከለኛው ምስራቅ አገልግለዋል።ለአዳዲስ የፖለቲካ እሳቤዎች ተጋልጠው ወደ ሀገራቸው ቅኝ ገዥነት መመለስ (ብዙዎቹ የታገለላቸውና የሞቱለት ገዥ) መጠነኛ አስተሳሰቦችን አስከትሏል።ብዙዎቹ እነዚህ ወታደሮች ፈልገው የቬትናም ብሄራዊ ንቅናቄን ተቀላቅለው ፈረንሳይን በመገልበጥ ላይ ያተኮሩ ነበሩ።እ.ኤ.አ. በ1917 መካከለኛው የለውጥ አራማጅ ጋዜጠኛ ፋም ኩỳn የ quốc ngữ ጆርናል በሃኖይ ማተም ጀመረ።የቬትናም ብሔርን ባህላዊ ይዘት ሳያጠፋ ዘመናዊውን የምዕራባውያን እሴቶችን የመቀበል ችግርን ቀርፏል።በአንደኛው የዓለም ጦርነት፣ quốc ngữ የቪዬትናምኛ፣ የሃን እና የፈረንሣይኛ ሥነ-ጽሑፋዊ እና የፍልስፍና ክላሲኮች ብቻ ሳይሆን የማህበራዊ አስተያየት እና ትችትን የሚያጎላ አዲስ የቪዬትናም ብሔረተኛ ሥነ ጽሑፍ አካል ነበር።በኮቺቺና ውስጥ የአርበኝነት እንቅስቃሴ በክፍለ-ዘመን መጀመሪያ ላይ የመሬት ውስጥ ማህበረሰቦችን በመፍጠር እራሱን አሳይቷል ።ከእነዚህ ውስጥ በጣም አስፈላጊ የሆነው Thiên Đia Hội (የሰማይ እና የምድር ማህበር) ቅርንጫፎቹ በሳይጎን ዙሪያ ያሉ ብዙ ግዛቶችን ይሸፍኑ ነበር።እነዚህ ማኅበራት ብዙውን ጊዜ የፖለቲካ-ሃይማኖታዊ ድርጅቶችን መልክ ይይዙ ነበር, ከዋና ዋና ተግባራቸው አንዱ በፈረንሣይ ደመወዝ ውስጥ ከዳተኞችን መቅጣት ነበር.
በሁለተኛው የዓለም ጦርነት የፈረንሳይ ኢንዶቺና
የጃፓን ወታደሮች በብስክሌት ወደ ሳይጎን ገቡ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1940 Jan 1 - 1945

በሁለተኛው የዓለም ጦርነት የፈረንሳይ ኢንዶቺና

Indochina
እ.ኤ.አ. በ 1940 አጋማሽ ላይ ናዚ ጀርመን የፈረንሳይን ሶስተኛ ሪፐብሊክን በፍጥነት አሸንፏል, እና የፈረንሳይ ኢንዶቺና (የአሁኗ ቬትናም, ላኦስ እና ካምቦዲያ ) ቅኝ ገዥ አስተዳደር ወደ ፈረንሣይ ግዛት (ቪቺ ፈረንሳይ) አለፈ.እንደ ወደቦች፣ የአየር ማረፊያ ቦታዎች እና የባቡር ሀዲዶች አጠቃቀም ለናዚ ተባባሪውየጃፓን ኢምፓየር ብዙ ቅናሾች ተሰጥተዋል።[196] የጃፓን ወታደሮች ለመጀመሪያ ጊዜ በሴፕቴምበር 1940 ወደ ኢንዶቺና ክፍል ገቡ፣ እና በጁላይ 1941 ጃፓን በመላው የፈረንሳይ ኢንዶቺና ላይ ቁጥጥርዋን አራዘመች።የጃፓን መስፋፋት ያሳሰበው ዩናይትድ ስቴትስ ከጁላይ 1940 ጀምሮ ብረት እና ዘይት ወደ ጃፓን በመላክ ላይ እገዳ ማድረግ ጀመረች ። ከእነዚህ ማዕቀቦች ለማምለጥ እና በሀብት እራስን መቻል በመጨረሻ ጃፓን በታኅሣሥ 7, 1941 ላይ ጥቃት ለመሰንዘር ወሰነች ። ፣ የብሪቲሽ ኢምፓየር (በሆንግ ኮንግ እና ማላያ ) እና በተመሳሳይ ጊዜ ዩኤስኤ ( በፊሊፒንስ እና በፐርል ሃርበር ፣ ሃዋይ)።ይህም ዩኤስኤ በታህሳስ 8 ቀን 1941 በጃፓን ላይ ጦርነት እንዲያወጅ አደረገ። ከዚያም ዩኤስ ከብሪቲሽ ኢምፓየር ጎን ከጀርመን ጋር ከ1939 ጀምሮ በጦርነት እና በነባር አጋሮቿ ከአክሲስ ሀይሎች ጋር በመዋጋት ተቀላቀለች።የኢንዶቻይንኛ ኮሚኒስቶች በ1941 በካኦ ባንግ ግዛት ውስጥ ስውር ዋና መሥሪያ ቤት አቋቁመው ነበር፣ ነገር ግን አብዛኛው የቬትናም ተቃውሞ በጃፓን፣ ፈረንሳይ ወይም ሁለቱም፣ ሁለቱንም የኮሚኒስት እና የኮሚኒስት ቡድኖችን ጨምሮ፣ በቻይና ውስጥ በድንበር ላይ የተመሰረተ ነው።ቻይናውያን የጃፓን መስፋፋትን በመቃወም በናንኪንግ በ1935/1936፣ የቪዬትናም ብሔርተኝነት ተቃውሞ ንቅናቄ፣ ዶንግ ሚን ሆይ (ዲኤምኤች) እንዲመሰርቱ አድርገዋል።ይህ ኮሚኒስቶችን ይጨምራል፣ ነገር ግን በእነሱ ቁጥጥር አልተደረገም።ይህ የተፈለገውን ውጤት አላመጣም, ስለዚህ የቻይና ኮሙኒስት ፓርቲ በ 1941 በኮሚኒስት ቬትናም ላይ ያተኮረ የመሬት ውስጥ ጦርን እንዲመራ ሆቺሚን ወደ ቬትናም ላከ.ሆ በደቡብ ምስራቅ እስያ ውስጥ ከፍተኛ የኮሚኒስት ወኪል ነበር [197] እና በቻይና ውስጥ የቻይና ኮሚኒስት ጦር ኃይሎች አማካሪ ሆኖ ነበር።[198] ይህ ተልዕኮ በአውሮፓ የስለላ ኤጀንሲዎች እና በኋላ በዩኤስ የስትራቴጂክ አገልግሎቶች ቢሮ (OSS) ታግዟል።[199] ነፃ የፈረንሳይ ኢንተለጀንስ በቪቺ-ጃፓን ትብብር እድገት ላይ ተጽዕኖ ለማድረግም ሞክሯል።በመጋቢት 1945 ጃፓኖች የፈረንሳይ አስተዳዳሪዎችን በማሰር እስከ ጦርነቱ ማብቂያ ድረስ ቬትናምን በቀጥታ ተቆጣጠሩ።
የነሐሴ አብዮት
የቬትናም ወታደሮች በሴፕቴምበር 2, 1945 እ.ኤ.አ. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1945 Aug 16 - Aug 30

የነሐሴ አብዮት

Vietnam
የነሐሴ አብዮት በቪệt ሚንህ (የቬትናም የነጻነት ሊግ) የቬትናም ኢምፓየር እናየጃፓን ኢምፓየር በነሀሴ ወር መገባደጃ ላይ በ1945 ዓ.ም. የጀመረው አብዮት ነው። በኢንዶቺኒዝ ኮሚኒስት ፓርቲ የሚመራው ቪệt ሚን ተፈጠረ። እ.ኤ.አ. በ 1941 እና ኮሚኒስቶች ሊያዝዙ ከሚችሉት በላይ ሰፊውን ህዝብ ለመማረክ የተነደፈ።በሁለት ሳምንታት ውስጥ በቪት ሚንህ ስር ያሉ ሃይሎች ሁế (የያኔ የቬትናም ዋና ከተማ የነበረችውን) ሃኖይ እና ሳይጎንን ጨምሮ በሰሜን፣ መካከለኛው እና ደቡብ ቬትናም ያሉትን አብዛኞቹን የገጠር መንደሮች እና ከተሞች ተቆጣጥረዋል።የኦገስት አብዮት በቪệt ሚን አገዛዝ ስር ለመላው ሀገሪቱ አንድ ወጥ የሆነ አገዛዝ ለመፍጠር ፈለገ።የቪệt ሚን መሪ Hồ ቺ ሚን የቬትናም ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ነፃነቷን በሴፕቴምበር 2 ቀን 1945 አወጀ። ልክ ኤች ቺ ሚን እና ቪትሚን የ DRV ቁጥጥር ወደ ቬትናም ማራዘም እንደጀመሩ ሁሉ የአዲሱ መንግስት ትኩረት ከውስጥ እየተለወጠ ነበር። የሕብረት ወታደሮች መምጣት ጉዳይ።በሐምሌ 1945 በፖትስዳም ኮንፈረንስ ላይ አጋሮቹ በ16ኛው ትይዩ ኢንዶቺናን በሁለት ዞኖች ከፍሎ ደቡባዊውን ዞን ከደቡብ ምስራቅ እስያ ትዕዛዝ ጋር በማያያዝ ሰሜናዊውን ክፍል ለቺያንግ ካይ-ሼክሪፐብሊክ ቻይና ሪፐብሊክ በመተው የጃፓን እጅ መስጠትን ተቀበለ።የፈረንሳይ የጦር ወንጀሎችበሴፕቴምበር 13 ከደቡብ ምስራቅ እስያ ትዕዛዝ የብሪቲሽ ጦር ወደ ሳይጎን ሲደርሱ የፈረንሳይ ወታደሮችን ይዘው አመጡ።በደቡባዊ የብሪታንያ ወረራ ኃይሎች መገዛት ፈረንሳዮች በፍጥነት እንዲንቀሳቀሱ አስችሏቸዋል ኢኮኖሚያዊ ጥቅሟ ጠንካራ በሆነበት፣ የ DRV ሥልጣን በጣም ደካማ እና የቅኝ ገዥ ኃይሎች በጣም ሥር የሰደዱበት የሀገሪቱን ደቡብ ለመቆጣጠር እንደገና እንዲቆጣጠሩ አስችሏቸዋል።[] [200] የቬትናም ሲቪሎች በሳይጎን በሳይጎን ወታደሮች ተዘርፈዋል፣ ተደፈሩ እና ተገደሉ። ሰኔ 20 ቀን 1948 በፈረንሣይ የሰለጠኑ 400 ቬትናሞች እንዲከዱ ያደረጋቸው ፉ ሉ፣ የቡድሂስት ምስሎች ተዘርፈዋል እና ፈረንሳዮች በ1947-1948 በሰሜናዊ ቬትናም ቬትናምን ካደቋቸው በኋላ ቬትናሞች ተዘርፈዋል፣ ተደፈሩ እና አሰቃይተዋል። ቬትናምን ወደ ዩናን፣ ቻይና እንዲሸሹ ማስገደድ እና ከቻይና ኮሚኒስቶች እርዳታ ለማግኘት።አንድ የፈረንሣይ ጋዜጠኛ "ጦርነት ምን እንደሆነ እናውቃለን፣ ወታደሮቻችን እንስሶቻችንን፣ ጌጣጌጦቻችንን፣ ቡዳዎቻችንን እየወሰዱ እንደሆነ እንረዳለን፤ የተለመደ ነው፣ ሚስቶቻችንን እና ሴት ልጆቻችንን ለመደፈር ስራችንን ተወናል፤ ጦርነት ሁሌም እንደዛ ነው። ነገር ግን እኛ ልጆቻችን ብቻ ሳይሆኑ ራሳችን፣ ሽማግሌዎችና ታላላቅ ሰዎች እንደሆንን በተመሳሳይ መንገድ መደረጉን እንቃወማለን።በቬትናም መንደር ታዋቂዎች።የቬትናም አስገድዶ መድፈር ሰለባዎች "ግማሽ እብዶች" ሆነዋል።[202]
ሃይፖንግ እልቂት።
የዱሞንት ደ ኡርቪል በኔዘርላንድ ኢስት ኢንዲስ፣ 1930-1936 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1946 Nov 23

ሃይፖንግ እልቂት።

Haiphong, Hai Phong, Vietnam
በሰሜን በኩል በድርድሩ ወቅት ያልተረጋጋ ሰላም ተጠብቆ ነበር፣ነገር ግን በህዳር ወር በሀይፎንግ በቪትሚን መንግስት እና በፈረንሣይ መካከል በወደቡ ላይ የማስመጣት ቀረጥ የፍላጎት ግጭት የተነሳ ጦርነት ተከፈተ።[234] እ.ኤ.አ. ህዳር 23 ቀን 1946 የፈረንሣይ መርከቦች በቪዬትናም ከተሞች በቦምብ ደበደቡ በአንድ ቀን ከሰአት በኋላ 6,000 የቬትናም ዜጎችን ገድለዋል።[235] ጥቃቱ ከተፈፀመ ከሁለት ሳምንት ባነሰ ጊዜ ውስጥ ከፓሪስ ግፊት ከደረሰ በኋላ "ቬትናምኛን ትምህርት እንዲያስተምር" ጄኔራል ሞርሊየር ሙሉ በሙሉ ቬትናምኛ ከከተማው ለቀው እንዲወጡ አዘዙ፣ ሁሉም የቬትናም ወታደራዊ አካላት ከሀይፎንግ እንዲወጡ ጠይቀዋል።[236] በታህሳስ 1946 መጀመሪያ ላይ ሃይፖንግ ሙሉ በሙሉ በፈረንሳይ ወታደራዊ ወረራ ስር ነበር።[237] ፈረንሳዮች የሃይፎንግን ወረራ በተመለከተ የወሰዱት ጨካኝ እርምጃ በቬትናም ውስጥ የቅኝ ግዛት ይዞታን ለማስቀጠል እንዳሰቡ በቪየት ሚን እይታ ግልፅ አድርጓል።[238] ፈረንሳዮች የሃኖይ ከተማን በመክበብ በቬትናም የተለየ የደቡብ ግዛት የመመስረት ስጋት ለቬትናም ሚንህ ለመከላከል ቀዳሚ ጉዳይ ሆነ።ጄኔራል ሞርሊየር ግንባር ቀደሙን የቬትናም ሚሊሺያ ቱ ቬ ("ራስን መከላከል") ሙሉ በሙሉ ትጥቅ እንዲፈታ ባዘዘበት ጊዜ የመጨረሻው የቬትናምኛ ኡልቲማ በታህሳስ 19 ተሰጥቷል።በዚያ ምሽት በሃኖይ ሁሉም ኤሌክትሪክ ጠፋ እና ከተማዋ በድቅድቅ ጨለማ ውስጥ ቀረች።ቬትናምኛ (በተለይ የቱ ቬ ሚሊሻዎች) ፈረንሳዮችን ከሃኖይ ውስጥ በመትረየስ፣ በመድፍ እና በሞርታሮች አጠቁ።በሺዎች የሚቆጠሩ የፈረንሳይ ወታደሮች እና የቬትናም ዜጎች ህይወታቸውን አጥተዋል።ፈረንሳዮች በማግስቱ ሃኖይን በማውረር ምላሽ ሰጡ፣የቬትናም መንግስት ከከተማዋ ውጭ እንዲጠለል አስገደደው።ሆ ቺ ሚን እራሱ ሃኖይን ለቆ ራቅ ወዳለ ተራራማ አካባቢ ለመሸሽ ተገደደ።ጥቃቱ ሃይፖንግን ከተቆጣጠረ በኋላ በፈረንሳዮች ላይ እንደ ቅድመ መከላከል ጥቃት ሊገለጽ ይችላል የቬትናምኛን የሃኖይ እና የመላው ቬትናም የይገባኛል ጥያቄ አደጋ ላይ ጥሏል።በሃኖይ የተነሳው አመጽ በፈረንሣይ እና በቪየት ሚን መካከል የነበረውን ጠብ ወደ መጀመሪያው የኢንዶቺና ጦርነት ከፍ አድርጎታል።
የመጀመሪያው የኢንዶቺና ጦርነት
የተማረኩት የፈረንሳይ ወታደሮች በቬትናም ወታደሮች ታጅበው በዲን ቢን ፉ ወደሚገኘው የጦር እስረኛ ካምፕ ተራመዱ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1946 Dec 19 - 1954 Aug 1

የመጀመሪያው የኢንዶቺና ጦርነት

Indochina
የፀረ-ፈረንሳይ የመቋቋም ጦርነት በፈረንሳይ እና በቪትሚን (ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኦፍ ቪትናም) እና በተባባሪዎቻቸው መካከል ከታህሳስ 19 ቀን 1946 እስከ ጁላይ 20 ቀን [1954] ተካሄደ።[204] አብዛኛው ጦርነቱ የተካሄደው በሰሜን ቬትናም ውስጥ በቶንኪን ነው፣ ምንም እንኳን ግጭቱ መላውን ሀገር ቢያጠቃልልም ወደ አጎራባች የፈረንሳይ ኢንዶቺና ጥበቃዎች ላኦስ እና ካምቦዲያ ዘልቋል።በጦርነቱ የመጀመሪያዎቹ ጥቂት ዓመታት በፈረንሳይ ላይ ዝቅተኛ ደረጃ ያለው የገጠር ሽምቅ ተዋጊ ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1949 ግጭቱ ወደ ተለመደ ጦርነትነት የተቀየረው ዘመናዊ የጦር መሳሪያ በታጠቁ ሁለት ጦር ፣ ፈረንሳዮች በዩናይትድ ስቴትስ ፣ እና ቪệt ሚን በሶቭየት ህብረት እና በአዲሲቷ ኮሚኒስት ቻይና አቅርበዋል ።[205] የፈረንሣይ ኅብረት ጦር ከግዛቱ የተውጣጡ የቅኝ ግዛት ወታደሮችን ያጠቃልላል - የሰሜን አፍሪካውያን;የላኦቲ፣ የካምቦዲያ እና የቬትናም አናሳ ጎሳዎች;ከሰሃራ በታች ያሉ አፍሪካውያን - እና ፕሮፌሽናል የፈረንሳይ ወታደሮች፣ የአውሮፓ በጎ ፈቃደኞች እና የውጪ ሌጌዎን ክፍሎች።በፈረንሣይ ውስጥ በግራ ፈላጊዎች “ቆሻሻ ጦርነት” (la sale guerre) ተብሎ ይጠራ ነበር።[206]ቪệt Minh በሎጂስቲክስ መንገዶቻቸው መጨረሻ ላይ ራቅ ባሉ አካባቢዎች በደንብ የተከለከሉ ማዕከሎችን እንዲያጠቁ የማነሳሳት የፈረንሣይ ስትራቴጂ የተረጋገጠው በናሳን ጦርነት ወቅት ነው።የፈረንሳይ ጥረቶች የተደናቀፉት በደን የተሸፈነ አካባቢ ውስጥ የታንክ ጠቀሜታ ውስንነት፣ ጠንካራ የአየር ሃይል ባለመኖሩ እና ከፈረንሳይ ቅኝ ግዛት በመጡ ወታደሮች ላይ በመተማመን ነው።ቪệt ሚንህ በትልቅ ህዝባዊ ድጋፍ የተመቻቸ ከፍተኛ መደበኛ ሰራዊት በመመልመል ላይ የተመሰረተ ስትራቴጂ በመያዝ የመሬት እና የአየር አቅርቦትን ለማደናቀፍ ቀጥተኛ መድፍ፣ ኮንቮይ አድፍጦ እና ፀረ-አውሮፕላን መሳሪያን ጨምሮ አዲስ እና ቀልጣፋ ስልቶችን ተጠቅሟል።ከቻይና የተገኘ የሽምቅ ውጊያ ትምህርት እና መመሪያ ተጠቅመው በሶቭየት ኅብረት የቀረበ የጦር መሣሪያ ተጠቅመዋል።ይህ ጥምረት ለፈረንሣይ መሠረቶች ገዳይ ሆኗል፣ በዲየን ቢን ፉ ጦርነት የፈረንሣይ ቆራጥ ሽንፈት ተጠናቀቀ።[207]ሁለቱም ወገኖች በግጭቱ ወቅት የጦር ወንጀሎችን ፈጽመዋል፣ በሰላማዊ ሰዎች ላይ ግድያ (ለምሳሌ የፈረንሳይ ወታደሮች የ Mỹ ትራች ጭፍጨፋ)፣ አስገድዶ መድፈር እና ማሰቃየትን ጨምሮ።[208] እ.ኤ.አ. ጁላይ 21 ቀን 1954 በተደረገው አለም አቀፍ የጄኔቫ ኮንፈረንስ አዲሱ የሶሻሊስት የፈረንሳይ መንግስት እና ቪệt ሚን ሰሜን ቬትናምን ከ17ኛው ትይዩ በላይ እንዲቆጣጠሩ የሚያደርግ ስምምነት በቬትናም ግዛት ውድቅ ተደርጓል። እና ዩናይትድ ስቴትስ.ከአንድ አመት በኋላ፣ ቦኦ ቺ በጠቅላይ ሚኒስቴሩ ናጎ ኢንህ ዲệm ከስልጣን ይወርዳል፣ የቬትናም ሪፐብሊክ (ደቡብ ቬትናም) ይፈጥራል።ብዙም ሳይቆይ በሰሜን ኮሚኒስቶች የሚደገፈው በዲệm ፀረ-ኮምኒስት መንግሥት ላይ ዓመፅ ተነሳ።ይህ ግጭት፣ የቬትናም ጦርነት በመባል የሚታወቀው፣ ለደቡብ ቬትናምኛ ድጋፍ ትልቅ የአሜሪካ ወታደራዊ ጣልቃ ገብነትን አካቷል።
የቬትናም ጦርነት
እ.ኤ.አ. በ1973 የፑሊትዘር ሽልማት ለ Spot News Photography አሸናፊ የሆነው ኒክ ዩት “የጦርነት ሽብር” አንዲት የዘጠኝ ዓመቷ ልጅ በናፓልም ክፉኛ ከተቃጠለች በኋላ በመንገድ ላይ ስትሮጥ ያሳያል። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1955 Nov 1 - 1975 Apr 30

የቬትናም ጦርነት

Vietnam
የቬትናም ጦርነት በቬትናም፣ ላኦስ እና ካምቦዲያ ከህዳር 1 ቀን 1955 ጀምሮ እስከ ሳይጎን ውድቀት በ30 ኤፕሪል 1975 ድረስ [የተደረገ] ግጭት ነበር።ሰሜኑ በሶቭየት ዩኒየን ፣በቻይና እና በሌሎች የኮሚኒስት መንግስታት የተደገፈ ሲሆን ደቡቡ ደግሞ በዩናይትድ ስቴትስ እና በሌሎች ፀረ-ኮምኒስት አጋሮች ይደገፋል።[210] ለ20 ዓመታት ያህል የዘለቀ ሲሆን በቀጥታ የአሜሪካ ተሳትፎ በ1973 አብቅቷል።ግጭቱ ወደ አጎራባች ግዛቶችም ተንሰራፍቶ የላኦታን የእርስ በርስ ጦርነት እና የካምቦዲያን የእርስ በርስ ጦርነት በማባባስ ሦስቱም ሀገራት በ1976 የኮሚኒስት መንግስታት ሆነዋል። [211] በ1973 የመጨረሻው የአሜሪካ ጦር ከወጣ ከሁለት አመት በኋላ የደቡብ ቬትናም ዋና ከተማ ሳይጎን በኮሚኒስቶች እጅ ወደቀች እና የደቡብ ቬትናም ጦር በ1975 እጅ ሰጠ። ቺ ሚን ከተማ በ1969 ለሞተው Hồ ክብር።ጦርነቱ ከፍተኛ የሰው ልጅ ኪሳራ አስከትሎ ቬትናምን እንድትጎዳ አድርጓታል፣ አጠቃላይ የሟቾች ቁጥር ከ966,000 እስከ 3.8 ሚሊዮን፣ [212] እና ሌሎች ብዙ ሺዎች በጦር መሳሪያ እና እንደ ናፓልም እና ኤጀንት ኦሬንጅ ባሉ ንጥረ ነገሮች የአካል ጉዳተኛ ሆነዋል።የዩኤስ አየር ሃይል ወኪል ብርቱካንን ጨምሮ ከ20 ሚሊዮን ጋሎን በላይ መርዛማ ፀረ አረም ኬሚካሎችን በመርጨት ከ20% በላይ የሚሆነውን የደቡብ ቬትናም ጫካዎች እና 20-50% የማንግሩቭ ደኖችን አወደመ።[213] የቬትናም መንግሥት 4 ሚሊዮን የሚሆኑ ዜጎቿ ለአጀንት ኦሬንጅ ተጋልጠዋል፣ እና እስከ 3 ሚሊዮን የሚደርሱት በዚህ ምክንያት ለበሽታ ተዳርገዋል ብሏል።እነዚህ አኃዞች የተጋለጡትን ሰዎች ልጆች ያጠቃልላል.[214] የቬትናም ቀይ መስቀል በተበከለ ኤጀንት ኦሬንጅ እስከ 1 ሚሊዮን የሚደርሱ አካል ጉዳተኞች ወይም የጤና ችግር አለባቸው ብሏል።[215] የቬትናም ጦርነት ማብቂያ የቬትናም ጀልባ ሰዎችን እና ትልቁን የኢንዶቺና የስደተኞች ቀውስ ያነሳሳል፣ ይህም በሚሊዮን የሚቆጠሩ ስደተኞች ኢንዶቺናን ለቀው ሲወጡ፣ ከእነዚህ ውስጥ 250,000 የሚሆኑት በባህር ላይ ጠፍተዋል።
የተዋሃደ ዘመን
የሌ ዱዋን ምስል። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1972 Jan 1

የተዋሃደ ዘመን

Vietnam
በድህረ-1975 ጊዜ፣ የኮሚኒስት ፓርቲ ፖሊሲዎች ውጤታማነት የፓርቲውን የሰላም ጊዜ የሀገር ግንባታ ዕቅዶች ላይ እንዳልተዘረጋ ወዲያውኑ ግልጽ ነበር።ሰሜን እና ደቡብ በፖለቲካዊ አንድነት ካላቸው፣ ሲፒቪ አሁንም በማህበራዊ እና በኢኮኖሚ እነሱን ማዋሃድ ነበረበት።በዚህ ተግባር፣ የCPV ፖሊሲ አውጪዎች ከደቡብ በኩል የኮሚኒስት ለውጥን በመቃወም፣ እንዲሁም በሰሜን እና በደቡብ መካከል በባህላዊ እና ታሪካዊ ልዩነቶች የተነሱ ባህላዊ ጥላቻዎች ጋር ተፋጥጠዋል።ከጦርነቱ ማግስት በሌ ዱዋን አስተዳደር ከአሜሪካ ወይም ከሳይጎን መንግስት ጋር በመተባበር በደቡብ ቬትናምኛ ላይ ምንም አይነት የጅምላ ግድያ አልተፈጸመም ይህም የምዕራባውያንን ፍራቻ ግራ ያጋባ ነበር።[217] ነገር ግን እስከ 300,000 የሚደርሱ ደቡብ ቬትናምኛ ወደ ድጋሚ ትምህርት ካምፖች ተላኩ፣ ብዙዎች ከባድ የጉልበት ሥራ እንዲሠሩ ሲገደዱ ስቃይ፣ ረሃብ እና በሽታን ተቋቁመዋል።[218] አዲሱ የኢኮኖሚ ዞኖች ፕሮግራም ከሳይጎን ውድቀት በኋላ በቬትናም ኮሚኒስት መንግስት ተተግብሯል።እ.ኤ.አ. በ 1975 እና 1980 መካከል ከ 1 ሚሊዮን በላይ ሰሜናዊ ተወላጆች ወደ ደቡብ እና ማዕከላዊ ክልሎች በቀድሞ በቬትናም ሪፐብሊክ ስር ተሰደዱ።ይህ ፕሮግራም በበኩሉ ከ 750,000 እስከ 1 ሚሊዮን የሚደርሱ የደቡብ ተወላጆችን ከቤት ንብረታቸው አፈናቅለው ወደ ማይኖሩ ተራራማ ደን አካባቢዎች በግዳጅ እንዲሰፍሩ አድርጓል።[219]
የካምቦዲያ - የቬትናም ጦርነት
10 አመታት የቬትናም ካምፑቺያ በሴፕቴምበር 26 ቀን 1989 የተጠናቀቀው የመጨረሻው የቪዬትናም ወታደሮች ሲወጡ ነው።የሄዱት የቬትናም ወታደሮች በካምፑቺያ ዋና ከተማ በፍኖም ፔን ሲዘዋወሩ ከፍተኛ አድናቆት እና አድናቆት አግኝተዋል። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1978 Dec 23 - 1989 Sep 26

የካምቦዲያ - የቬትናም ጦርነት

Cambodia
የኢኮኖሚ ችግሮች መባባስ አዲስ ወታደራዊ ፈተናዎች ነበሩ።እ.ኤ.አ. በ1970ዎቹ መገባደጃ ላይ ካምቦዲያ በከመር ሩዥ አገዛዝ ስር በጋራ ድንበር ላይ የሚገኙትን የቬትናም መንደሮችን ማዋከብ እና ወረራ ጀመረች።እ.ኤ.አ. በ 1978 መገባደጃ ላይ የቪዬትናም መሪዎች በከሜር ሩዥ የሚመራውን የዴሞክራቲክ ካምፑቺ መንግስትን ለማስወገድ ወሰኑ ፣ የቻይና ደጋፊ እና በቬትናም ላይ ጠላት እንደሆነ በማሰብ።እ.ኤ.አ. በታህሳስ 25 ቀን 1978 150,000 የቪዬትናም ወታደሮች ዲሞክራቲክ ካምፑቻን ወረሩ እና የካምፑቺያን አብዮታዊ ጦርን በሁለት ሳምንታት ውስጥ አሸንፈው በካምቦዲያ በ1975 እና በታህሳስ 1978 መካከል ሩብ ለሚሆኑት የካምቦዲያውያን ሞት ተጠያቂ የሆነውን የፖል ፖት መንግስት አቆመ። የዘር ማጥፋትየቬትናም ወታደራዊ ጣልቃገብነት እና ወራሪው ሃይሎች ከፍተኛውን ረሃብ ለመቅረፍ የአለም አቀፍ የምግብ እርዳታን ማመቻቸት የዘር እልቂቱን አብቅቷል።[220]እ.ኤ.አ. ጥር 8 ቀን 1979 የቪዬትናምዝ የህዝብ ሪፐብሊክ የካምፑቺያ (PRK) በፕኖም ፔን ተቋቋመ፣ ይህም የአስር አመት የቬትናም ወረራ መጀመሩን ያመለክታል።በዚያ ጊዜ ውስጥ፣ የቬትናም ወረራዎችን ለመዋጋት በርካታ የታጠቁ የተቃውሞ ቡድኖች በመፈጠሩ፣የክመር ሩዥ ዴሞክራቲክ ካምፑቺያ በተባበሩት መንግስታት የካምፑቺያ ህጋዊ መንግስት እውቅና ማግኘቱን ቀጥሏል።በግጭቱ ወቅት እነዚህ ቡድኖች ከብሪቲሽ ጦር ልዩ አየር አገልግሎት በታይላንድ ስልጠና ወስደዋል።[221] ከትዕይንቱ በስተጀርባ የ PRK መንግስት ጠቅላይ ሚኒስትር ሁን ሴን የዴሞክራቲክ ካምፑቺያ ጥምረት መንግስት (ሲጂዲኬ) አንጃዎች የሰላም ንግግሮችን ለመጀመር ቀረቡ።በአለም አቀፉ ማህበረሰብ ዲፕሎማሲያዊ እና ኢኮኖሚያዊ ጫና የቬትናም መንግስት ተከታታይ የኢኮኖሚ እና የውጭ ፖሊሲ ማሻሻያዎችን በመተግበር በሴፕቴምበር 1989 ከካምፑቺያ ለቀቀ።
የሲኖ-ቬትናም ጦርነት
በሲኖ-ቬትናም ጦርነት ወቅት የቻይና ወታደሮች. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1979 Feb 17 - Mar 16

የሲኖ-ቬትናም ጦርነት

Lạng Sơn, Vietnam
ቻይና አሁን በዴንግ ዚያኦፒንግ ስር የቻይናን የኢኮኖሚ ማሻሻያ በመጀመር እና ከምዕራቡ ዓለም ጋር የንግድ ልውውጥን እየከፈተች ነበር, ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሮ ዞሯል.ቻይና ቬትናም የሶቭየት ኅብረት አስመሳይ መከላከያ ልትሆን ትችላለች በሚል ስጋት በቬትናም ስላላት ጠንካራ የሶቪየት ተጽእኖ አሳስቧታል።ቬትናም በቬትናም ጦርነት ማሸነፏን ተከትሎ ከአለም ሶስተኛዋ ግዙፍ ወታደራዊ ሃይል መሆኗ የቻይናን ስጋት ጨምሯል።በቻይና እይታ ቬትናም ኢንዶቺናን ለመቆጣጠር በመሞከር ክልላዊ ሄጂሞኒክ ፖሊሲን ትከተል ነበር።በጁላይ 1978 የቻይንኛ ፖሊት ቢሮ የሶቪዬት ጦርነቶችን ለማደናቀፍ በቬትናም ላይ ሊወሰድ የሚችለውን ወታደራዊ እርምጃ ተወያይቷል እና ከሁለት ወራት በኋላ የPLA አጠቃላይ ሰራተኞች በቬትናም ላይ የቅጣት እርምጃዎችን አቀረቡ።[222]በቬትናም ውስጥ በቻይናውያን እይታ ውስጥ ትልቅ ውድቀት የተከሰተው በኖቬምበር 1978 ነው [. 222] ቬትናም ሲኤምኤኤኤአን ተቀላቀለች እና እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 3, ሶቪየት ህብረት እና ቬትናም የ 25 ዓመት የጋራ መከላከያ ስምምነት ተፈራርመዋል, ይህም ቬትናምን በ "ሊንችፒን" አድርጓታል. የሶቪየት ዩኒየን "ቻይናን ለመያዝ" [223] (ይሁን እንጂ ሶቪየት ዩኒየን ግልጽ የሆነ ጠላትነትን ከቻይና ጋር ወደ መደበኛ ግንኙነት በመቀየር ብዙም ሳይቆይ)።[224] ቬትናም በሦስቱ የኢንዶቻይና አገሮች መካከል ልዩ ግንኙነት እንዲፈጠር ጠይቋል፣ ነገር ግን የክሜር ሩዥ የዴሞክራቲክ ካምፑቺ አገዛዝ ሃሳቡን ውድቅ አደረገው።[222] እ.ኤ.አ. በታህሳስ 25 ቀን 1978 ቬትናም ዲሞክራቲክ ካምፑቺን ወረረ፣ አብዛኛው የአገሪቱን ክፍል ወረረ፣ ክመር ሩዥን አስወገደ እና ሄንግ ሳምሪንን የአዲሱ የካምቦዲያ መንግስት መሪ አድርጎ ሾመች።[225] ርምጃው ቻይናን የተቃወመች ሲሆን አሁን የሶቭየት ህብረትን ደቡባዊ ድንበሯን መክበብ እንደምትችል አድርጋ ትመለከታለች።[226]ለጥቃቱ ምክንያት የተጠቀሰው የቻይናው አጋር የሆነውን የካምቦዲያውን ክመር ሩዥን ለመደገፍ ሲሆን በቻይና ይገባኛል ከተባለው የቬትናም ጎሳ አባላት ላይ በደረሰው በደል እና ቬትናምኛ በስፕራትሊ ደሴቶች ላይ ከደረሰው ግፍ በተጨማሪ።በቬትናም በኩል የሶቪዬት ጣልቃ ገብነትን ለመከላከል, ዴንግ በማግስቱ ሞስኮን አስጠንቅቋል, ቻይና በሶቪየት ኅብረት ላይ ሙሉ ጦርነት ለማድረግ ዝግጁ መሆኗን;ለዚህ ግጭት በመዘጋጀት ላይ ቻይና በሲኖ-ሶቪየት ድንበር ያሉትን ወታደሮቿን በሙሉ በአስቸኳይ የጦርነት ማስጠንቀቂያ አስቀምጣለች፣ በዢንጂያንግ አዲስ ወታደራዊ እዝ አቋቁማ እስከ 300,000 የሚገመቱ ሰላማዊ ዜጎችን ከሲኖ-ሶቪየት ድንበር አስወጣች።[227] በተጨማሪም አብዛኛው የቻይና ንቁ ኃይሎች (እስከ አንድ ሚሊዮን ተኩል የሚደርሱ ወታደሮች) በቻይና ከሶቭየት ኅብረት ጋር በሚያዋስናት ድንበር ላይ ሰፍረዋል።[228]እ.ኤ.አ. በየካቲት 1979 የቻይና ጦር በሰሜናዊ ቬትናም ላይ ድንገተኛ ወረራ ከፈተ እና በድንበር አቅራቢያ ብዙ ከተሞችን በፍጥነት ያዘ።እ.ኤ.አ. በማርች 6፣ ቻይና "የሃኖይ በር" እንደተከፈተ እና የቅጣት ተልእኮዋ መፈጸሙን አወጀች።ከዚያም የቻይና ወታደሮች ከቬትናም ለቀው ወጡ።ሆኖም ቬትናም ካምቦዲያን እስከ 1989 ድረስ መያዙን ቀጥላ ነበር፣ ይህ ማለት ቻይና ቬትናምን በካምቦዲያ ውስጥ እንዳትሳተፍ ለማድረግ ያላትን ግብ አላሳካችም ማለት ነው።ነገር ግን፣ የቻይና ኦፕሬሽን ቢያንስ በተሳካ ሁኔታ ቬትናም የሃኖይን መከላከያ ለማጠናከር ከካምቦዲያ ወረራ ሃይሎች የተወሰኑ ክፍሎችን ማለትም 2ኛ ኮርፕ እንዲያወጣ አስገድዷታል።[229] ግጭቱ በቻይና እና በቬትናም መካከል ባለው ግንኙነት ላይ ዘላቂ ተጽእኖ ነበረው እና በሁለቱ ሀገራት መካከል ያለው ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት እስከ 1991 ድረስ ሙሉ በሙሉ አልተመለሰም. በ 1991 የሶቪየት ህብረት መፍረስን ተከትሎ የሲኖ-ቬትናም ድንበር ተጠናቀቀ.ቻይና ቬትናምን ፖል ፖትን ከካምቦዲያ ማባረር ባትችልም የሶቭየት ህብረት የቀዝቃዛው ጦርነት ኮሚኒስት ባላጋራ የቬትናም አጋሯን መጠበቅ እንዳልቻለች አሳይታለች።[230]
የተሃድሶ ዘመን
ዋና ጸሃፊ ንጉይễn ፉቱንግ ከዩናይትድ ስቴትስ ውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ጆን ኬሪ ጋር በሃኖይ፣ 2013። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1986 Jan 1

የተሃድሶ ዘመን

Vietnam
እ.ኤ.አ. በ2000 ፕሬዝዳንት ቢል ክሊንተን ቬትናምን ከጎበኘ በኋላ የቬትናም አዲስ ዘመን ተጀመረ።[231] ቬትናም ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የሚሄድ የኢኮኖሚ ልማት መዳረሻ ሆናለች።ከጊዜ በኋላ ቬትናም በዓለም መድረክ ላይ ጉልህ ሚና ተጫውታለች።የኤኮኖሚ ማሻሻያዎቹ የቬትናም ማህበረሰብን በከፍተኛ ሁኔታ ለውጠዋል እና የቬትናምኛ ጠቀሜታ በእስያ እና ሰፋ ያለ አለም አቀፍ ጉዳዮች ላይ ጨምሯል።እንዲሁም፣ በፓስፊክ እና ህንድ ውቅያኖሶች መጋጠሚያ አቅራቢያ በቬትናም ባላት ስልታዊ ጂኦፖለቲካዊ አቀማመጥ ምክንያት፣ ብዙ የአለም ኃያላን መንግስታት ወደ ቬትናም የበለጠ ምቹ አቋም መያዝ ጀምረዋል።ቢሆንም፣ ቬትናም እንዲሁ ውዝግብ ገጥሟታል፣ በተለይም ከካምቦዲያ ጋር በጋራ ድንበራቸው እና በተለይም ከቻይና ጋር፣ በደቡብ ቻይና ባህር ላይ።እ.ኤ.አ. በ2016 ፕሬዝዳንት ባራክ ኦባማ ቬትናምን የጎበኙ 3ኛው የአሜሪካ ርዕሰ መስተዳድር ሆነዋል።የእሱ ታሪካዊ ጉብኝት ከቬትናም ጋር ያለውን ግንኙነት መደበኛ እንዲሆን ረድቷል.ይህ የዩኤስ-ቬትናም ግንኙነት መሻሻሉ ገዳይ የጦር መሳሪያ ማዕቀብ በማንሳቱ የቬትናም መንግስት ገዳይ መሳሪያዎችን እንዲገዛ እና ወታደራዊ ኃይሉን ዘመናዊ ለማድረግ አስችሎታል።[232] ቬትናም አዲስ በኢንዱስትሪ የበለጸገች አገር፣ እና ደግሞ፣ ወደፊት የክልል ሃይል እንደምትሆን ይጠበቃል።ቬትናም ከሚቀጥሉት አሥራ አንድ አገሮች አንዷ ናት።[233]

Appendices



APPENDIX 1

Vietnam's Geographic Challenge


Play button




APPENDIX 2

Nam tiến: Southward Advance


Nam tiến: Southward Advance
Nam tiến: Southward Advance ©Anonymous




APPENDIX 3

The Legacy Chinese Settlers in Hà Tiên and Vietnam


Play button




APPENDIX 4

Geopolitics of Vietnam


Play button

Footnotes



  1. Liu D, Duong NT, Ton ND, Van Phong N, Pakendorf B, Van Hai N, Stoneking M (April 2020). "Extensive ethnolinguistic diversity in Vietnam reflects multiple sources of genetic diversity". Molecular Biology and Evolution. 37 (9): 2503–2519. doi:10.1093/molbev/msaa099. PMC 7475039. PMID 32344428.
  2. Tagore, Debashree; Aghakhanian, Farhang; Naidu, Rakesh; Phipps, Maude E.; Basu, Analabha (2021-03-29). "Insights into the demographic history of Asia from common ancestry and admixture in the genomic landscape of present-day Austroasiatic speakers". BMC Biology. 19 (1): 61. doi:10.1186/s12915-021-00981-x. ISSN 1741-7007. PMC 8008685. PMID 33781248.
  3. Tarling, Nicholas (1999). The Cambridge History of Southeast Asia, Volume One, Part One. Cambridge University Press. p. 102. ISBN 978-0-521-66369-4.
  4. Trần Ngọc Thêm (2016). Hệ Giá Trị Việt Nam từ Truyền thống đến Hiện Đại và con đường tới tương lai. Thành Phố Hồ Chí Minh: NXB Văn hóa – Văn nghê, pp. 153–80, 204–205. Well over 90 percent rural. Trần Ngọc Thêm, Hệ Giá Trị Việt Nam từ Truyền thống đến Hiện Đại và con đường tới tương lai, p. 138.
  5. Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751.
  6. Xavier Guillaume La Terre du Dragon Tome 1 - Page 265 "Phùng Nguyên (18 km à l'O. de Viêt Tri) : Site archéologique découvert en 1958 et datant du début de l'âge du bronze (4.000 ans av. J.-C.). De nombreux sites d'habitat ainsi que des nécropoles ont été mis à jour. Cette culture est illustrée par ..."
  7. Nola Cooke, Tana Li, James Anderson - The Tongking Gulf Through History 2011- Page 6 "Charles Higham and Tracey L.-D. Lu, for instance, have demonstrated that rice was introduced into the Red River region from southern China during the prehistoric period, with evidence dating back to the Phùng Nguyên culture (2000–1500 ..."
  8. Khoach, N. B. 1983. Phung Nguyen. Asian Perspectives 23 (1): 25.
  9. John N. Miksic, Geok Yian Goh, Sue O Connor - Rethinking Cultural Resource Management in Southeast Asia 2011 p. 251.
  10. Higham, C., 2014, Early Mainland Southeast Asia, Bangkok: River Books Co., Ltd., ISBN 9786167339443, p. 211–217 .
  11. Hung, Hsiao-chun; Nguyen, Kim Dung; Bellwood, Peter; Carson, Mike T. (2013). "Coastal Connectivity: Long-Term Trading Networks Across the South China Sea". Journal of Island & Coastal Archaeology. 8 (3): 384–404. doi:10.1080/15564894.2013.781085. S2CID 129020595.
  12. Charles F. W. Higham (2017-05-24). "First Farmers in Mainland Southeast Asia". Journal of Indo-Pacific Archaeology. University of Otago. 41: 13–21. doi:10.7152/jipa.v41i0.15014.
  13. "Ancient time". Archived from the original on July 23, 2011.
  14. SOLHEIM, WILHELM G. (1988). "A Brief History of the Dongson Concept". Asian Perspectives. 28 (1): 23–30. ISSN 0066-8435. JSTOR 42928186.
  15. "Early History & Legend". Asian-Nation. Retrieved March 1, 2019.
  16. "Administration of Van Lang – Au Lac era Vietnam Administration in Van Lang – Au Lac period". Đăng Nhận. Retrieved March 1, 2019.
  17. Daryl Worthington (October 1, 2015). "How and When the Bronze Age Reached South East Asia". New Historian. Retrieved March 7, 2019.
  18. Higham, Charles; Higham, Thomas; Ciarla, Roberto; Douka, Katerina; Kijngam, Amphan; Rispoli, Fiorella (10 December 2011). "The Origins of the Bronze Age of Southeast Asia". Journal of World Prehistory. 24 (4): 227–274. doi:10.1007/s10963-011-9054-6. S2CID 162300712. Retrieved 7 March 2019 – via Researchgate.net.
  19. aDiller, Anthony; Edmondson, Jerry; Luo, Yongxian (2008). The Tai-Kadai Languages. Routledge (published August 20, 2008). p. 9. ISBN 978-0700714575.
  20. Meacham, William (1996). "Defining the Hundred Yue". Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. 15: 93–100. doi:10.7152/bippa.v15i0.11537.
  21. Barlow, Jeffrey G. (1997). "Culture, ethnic identity, and early weapons systems: the Sino-Vietnamese frontier". In Tötösy de Zepetnek, Steven; Jay, Jennifer W. (eds.). East Asian cultural and historical perspectives: histories and society—culture and literatures. Research Institute for Comparative Literature and Cross-Cultural Studies, University of Alberta. p. 2. ISBN 978-0-921490-09-8.
  22. Brindley, Erica Fox (2003), "Barbarians or Not? Ethnicity and Changing Conceptions of the Ancient Yue (Viet) Peoples, ca. 400–50 BC" (PDF), Asia Major, 3rd Series, 16 (2): 1–32, JSTOR 41649870, p. 13.
  23. Carson, Mike T. (2016). Archaeological Landscape Evolution: The Mariana Islands in the Asia-Pacific Region. Springer (published June 18, 2016). p. 23. ISBN 978-3319313993.
  24. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird, Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-01145-8, p. 14.
  25. Hoàng, Anh Tuấn (2007). Silk for Silver: Dutch-Vietnamese Rerlations ; 1637 - 1700. BRILL. p. 12. ISBN 978-90-04-15601-2.
  26. Ferlus, Michel (2009). "A Layer of Dongsonian Vocabulary in Vietnamese". Journal of the Southeast Asian Linguistics Society. 1: 105.
  27. "Zuojiang Huashan Rock Art Cultural Landscape - UNESCO World Heritage". www.chinadiscovery.com. Retrieved 2020-01-20.
  28. "黎族 (The Li People)" (in Chinese). 国家民委网站 (State Ethnic Affairs Commission). 14 April 2006. Retrieved 22 March 2020. 在我国古籍上很早就有关于黎族先民的记载。西汉以前曾经以 "骆越"，东汉以"里"、"蛮"，隋唐以"俚"、"僚"等名称，来泛称我国南方的一些少数民族，其中也包括海南岛黎族的远古祖先。"黎"这一族称最早正式出现在唐代后期的文献上...... 南朝梁大同中(540—541年)，由于儋耳地方俚僚（包括黎族先民）1000多峒 "归附"冼夫人，由"请命于朝"，而重置崖州.
  29. Chapuis, Oscar (1995-01-01). A History of Vietnam: From Hong Bang to Tu Duc. Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-313-29622-2.
  30. Kim, Nam C. (2015). The Origins of Ancient Vietnam. Oxford University Press. ISBN 978-0-199-98089-5, p. 203.
  31. Stein, Stephen K. (2017). The Sea in World History: Exploration, Travel, and Trade. ABC-CLIO. p. 61. ISBN 978-1440835506.
  32. Holcombe, Charles (2001). The Genesis of East Asia: 221 B.C. - A.D. 907. University of Hawaii Press. p. 147. ISBN 978-0824824655.
  33. Stein, Stephen K. (2017). The Sea in World History: Exploration, Travel, and Trade. ABC-CLIO. p. 60. ISBN 978-1440835506.
  34. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. p. 156. ISBN 978-0415735544.
  35. Howard, Michael C. (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: The Role of Cross-Border Trade and Travel. McFarland Publishing. p. 61. ISBN 978-0786468034.
  36. Records of the Grand Historian, vol. 113 section 97 史記·酈生陸賈列傳.
  37. Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 23-27.
  38. Chua, Amy (2018). Political Tribes: Group Instinct and the Fate of Nations. Penguin Press. ISBN 978-0399562853, p. 43.
  39. Chua, Amy (2003). World On Fire. Knopf Doubleday Publishing. ISBN 978-0385721868, p. 33.
  40. Tucker, Spencer (1999). Vietnam. University of Kentucky Press. ISBN 978-0813121215, p. 6-7.
  41. Murphey, Rhoads (1997). East Asia: A New History. Pearson. ISBN 978-0205695225, p. 119-120.
  42. Cima, Ronald J. (1987). Vietnam: A Country Study. United States Library of Congress. ISBN 978-0160181436, p. 8.
  43. Ebrey, Patricia; Walthall, Anne (2013). "The Founding of the Bureaucratic Empire: Qin-Han China (256 B.C.E. - 200 C.E.)".
  44. Ebrey, Patricia B.; Walthall, Anne (eds.). East Asia: A Cultural, Social, and Political History (3rd ed.). Boston: Cengage Learning. pp. 36–60. ISBN 978-1133606475, p. 54.
  45. Tucker, Spencer (1999). Vietnam. University of Kentucky Press. ISBN 978-0813121215, p. 6.
  46. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. ISBN 978-0415735544, p. 157.
  47. Anderson, David (2005). The Vietnam War (Twentieth Century Wars). Palgrave. ISBN 978-0333963371, p. 3.
  48. Hyunh, Kim Khanh (1986). Vietnamese Communism, 1925-1945. Cornell University Press. ISBN 978-0801493973, p. 33-34.
  49. Cima, Ronald J. (1987). Vietnam: A Country Study. United States Library of Congress. ISBN 978-0160181436, p. 3.
  50. Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press, pp. 41–42.
  51. Kiernan (2019), p. 28.
  52. Kiernan (2019), pp. 76–77.
  53. O'Harrow, Stephen (1979). "From Co-loa to the Trung Sisters' Revolt: VIET-NAM AS THE CHINESE FOUND IT". Asian Perspectives. 22 (2): 159–61. JSTOR 42928006 – via JSTOR.
  54. Brindley, Erica (2015). Ancient China and the Yue: Perceptions and Identities on the Southern Frontier, C.400 BCE-50 CE. Cambridge University Press. ISBN 978-1-10708-478-0, p. 235.
  55. Lai, Mingchiu (2015), "The Zheng sisters", in Lee, Lily Xiao Hong; Stefanowska, A. D.; Wiles, Sue (eds.), Biographical Dictionary of Chinese Women: Antiquity Through Sui, 1600 B.C.E. - 618 C.E, Taylor & Francis, pp. 253–254, ISBN 978-1-317-47591-0, p. 253.
  56. Scott, James George (1918). The Mythology of all Races: Indo-Chinese Mythology. University of Michigan, p. 312.
  57. Scott (1918), p. 313.
  58. Taylor, Keith Weller (1983). The Birth of Vietnam. University of California Press. ISBN 978-0-520-07417-0..
  59. Bielestein, Hans (1986), "Wang Mang, the restoration of the Han dynasty, and Later Han", in Twitchett, Denis C.; Fairbank, John King (eds.), The Cambridge History of China: Volume 1, The Ch'in and Han Empires, 221 BC-AD 220, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 223–290, p. 271.
  60. Yü (1986), p. 454.
  61. Kiernan (2019), p. 80.
  62. Lai (2015), p. 254.
  63. Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-4772-6516-1, pp. 111–112.
  64. Walker 2012, p. 132.
  65. Hà Văn Tấn, "Oc Eo: Endogenous and Exogenous Elements", Viet Nam Social Sciences, 1–2 (7–8), 1986, pp.91–101.
  66. Asia: A Concise History by Milton W. Meyer p.62
  67. Wessel, Ingrid (1994). Nationalism and Ethnicity in Southeast Asia: Proceedings of the Conference "Nationalism and Ethnicity in Southeast Asia" at Humboldt University, Berlin, October 1993 · Band 2. LIT. ISBN 978-3-82582-191-3.
  68. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge.
  69. Coedes, George (1975), Vella, Walter F. (ed.), The Indianized States of Southeast Asia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0368-1, p. 48.
  70. Nguyen, Khac Vien (2002). Vietnam, a Long History. Gioi Publishers., p. 22.
  71. Churchman, Catherine (2016). The People Between the Rivers: The Rise and Fall of a Bronze Drum Culture, 200–750 CE. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1-442-25861-7, p. 127.
  72. Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 158–159.
  73. Parker, Vrndavan Brannon. "Vietnam's Champan Kingdom Marches on". Hinduism Today. Archived from the original on 7 October 2019. Retrieved 21 November 2015.
  74. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. ISBN 978-0-41573-554-4, p. 337.
  75. Vickery, Michael (2011), "Champa Revised", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 363–420, p. 376.
  76. Tran, Ky Phuong; Lockhart, Bruce, eds. (2011). The Cham of Vietnam: History, Society and Art. University of Hawaii Press. ISBN 978-9-971-69459-3, pp. 28–30.
  77. Lê Thành Khôi, Histoire du Vietnam, p.109.
  78. Cœdès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-824-80368-1, p. 91.
  79. Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department. p. 6.Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (the Oriental Library). Toyo Bunko. p. 6.
  80. Cœdès 1968, p. 95.
  81. Cœdès 1968, p. 122.
  82. Guy, John (2011), "Pan-Asian Buddhism and the Bodhisattva Cult in Champa", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 300–322, p. 305.
  83. Momorki, Shiro (2011), ""Mandala Campa" Seen from Chinese Sources", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 120–137, p. 126.
  84. Vickery, Michael (2011), "Champa Revised", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 363–420, pp. 383–384.
  85. Tran, Quoc Vuong (2011), "Việt–Cham Cultural Contacts", in Lockhart,
  86. Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 263–276, p. 268.
  87. Vickery 2011, pp. 385–389.
  88. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird: T'ang Images of the South, Los Angeles: University of California Press, ISBN 9780520011458, p. 19.
  89. Wright, Arthur F. (1979), "The Sui dynasty (581–617)", in Twitchett, Denis Crispin; Fairbank, John King (eds.), The Cambridge History of China: Sui and T'ang China, 589-906 AD, Part One. Volume 3, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 48–149, ISBN 9780521214469, p. 109.
  90. Taylor, Keith Weller (1983), The Birth of the Vietnam, University of California Press, ISBN 9780520074170, p. 161.
  91. Taylor 1983, p. 162.
  92. Schafer 1967, p. 17.
  93. Taylor 1983, p. 165.
  94. Schafer 1967, p. 74.
  95. Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-477-26516-1, p. 179.
  96. Taylor, Keith Weller (1983), The Birth of the Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 171.
  97. Taylor 1983, p. 188.
  98. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird, Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-01145-8, p. 56.
  99. Schafer 1967, p. 57.
  100. Taylor 1983, p. 174.
  101. Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press. ISBN 978-0-190-05379-6., p. 109.
  102. Kiernan 2019, p. 111.
  103. Taylor 1983, p. 192.
  104. Schafer 1967, p. 63.
  105. Walker 2012, p. 180.
  106. Wang, Zhenping (2013). Tang China in Multi-Polar Asia: A History of Diplomacy and War. University of Hawaii Press., p. 121.
  107. Taylor 1983, pp. 241–242.
  108. Taylor 1983, p. 243.
  109. Wang 2013, p. 123.
  110. Kiernan 2019, pp. 120–121.
  111. Schafer 1967, p. 68.
  112. Wang 2013, p. 124.
  113. Kiernan 2019, p. 123.
  114. Paine 2013, p. 304.
  115. Juzheng, Xue (1995), Old History of the Five Dynasties, Zhonghua Book Company, ISBN 7101003214, p. 53.
  116. Juzheng 1995, p. 100.
  117. Taylor 2013, p. 45.
  118. Paine, Lincoln (2013), The Sea and Civilization: A Maritime History of the World, United States of America: Knopf Doubleday Publishing Group, p. 314.
  119. Kiernan 2019, p. 127.
  120. Taylor 1983, p. 269.
  121. Coedes 2015, p. 80.
  122. Womack, Brantly (2006), China and Vietnam: The Politics of Asymmetry, Cambridge University Press, ISBN 0-5216-1834-7, p. 113.
  123. Taylor 2013, p. 47.
  124. Walker 2012, p. 211-212.
  125. Taylor 2013, p. 60.
  126. Walker 2012, p. 211-212.
  127. Kiernan 2019, p. 144.
  128. Hall, Daniel George Edward (1981), History of South East Asia, Macmillan Education, Limited, ISBN 978-1-349-16521-6, p. 203.
  129. Kiernan 2019, p. 146.
  130. Walker 2012, p. 212.
  131. Coedès 1968, p. 125.
  132. Coedès 2015, p. 82.
  133. Ngô Sĩ Liên (2009), Đại Việt sử ký toàn thư (in Vietnamese) (Nội các quan bản ed.), Hanoi: Cultural Publishing House, ISBN 978-6041690134, pp. 154
  134. Ngô Sĩ Liên 2009, pp. 155
  135. Maspero, Georges (2002). The Champa Kingdom. White Lotus Co., Ltd. ISBN 9789747534993, p. 72.
  136. Ngô, Văn Doanh (2005). Mỹ Sơn relics. Hanoi: Thế Giới Publishers. OCLC 646634414, p. 188.
  137. Hall, Daniel George Edward (1981). History of South East Asia. Macmillan Education, Limited. ISBN 978-1349165216., p. 205.
  138. Twitchett, Denis (2008), The Cambridge History of China 1, Cambridge University Press, p. 468.
  139. Taylor 2013, p. 84.
  140. Kiernan 2017, pp. 161.
  141. Kiernan 2017, pp. 162–163.
  142. Kohn, George Childs (2013), Dictionary of Wars, Routledge, ISBN 978-1-135-95494-9., pp. 524.
  143. Coèdes (1968). The Indianized States of Southeast Asia. p. 160.
  144. Hall 1981, p. 206.
  145. Maspero 2002, p. 78.
  146. Turnbull, Stephen (2001), Siege Weapons of the Far East (1) AD 612-1300, Osprey Publishing, p. 44.
  147. Coedès 1968, p. 170.
  148. Maspero 2002, p. 79.
  149. Liang 2006, p. 57.
  150. Ngô, Văn Doanh (2005). Mỹ Sơn relics. Hanoi: Thế Giới Publishers. OCLC 646634414, p. 189.
  151. Miksic & Yian 2016, p. 436.
  152. Coedès 1968, p. 171.
  153. Maspero 2002, p. 81.
  154. Taylor 2013, p. 103.
  155. Taylor 2013, p. 109.
  156. Taylor 2013, p. 110.
  157. Tuyet Nhung Tran; Reid, Anthony J. S. (2006), Việt Nam Borderless Histories, Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, ISBN 978-0-299-21770-9, pp. 89–90.
  158. Tuyet Nhung Tran & Reid 2006, pp. 75–77.
  159. Chapuis, Oscar (1995), A history of Vietnam: from Hong Bang to Tu Duc, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-29622-7, p. 95.
  160. Miller, Terry E.; Williams, Sean (2008), The Garland handbook of Southeast Asian music, Routledge, ISBN 978-0-415-96075-5, p. 249.
  161. Kevin Bowen; Ba Chung Nguyen; Bruce Weigl (1998). Mountain river: Vietnamese poetry from the wars, 1948–1993 : a bilingual collection. Univ of Massachusetts Press. pp. xxiv. ISBN 1-55849-141-4.
  162. Lê Mạnh Thát. "A Complete Collection of Trần Nhân Tông's Works". Thuvienhoasen.org. Archived from the original on December 2, 2008. Retrieved 2009-12-10.
  163. Haw, Stephen G. (2013). "The deaths of two Khaghans: a comparison of events in 1242 and 1260". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 76 (3): 361–371. doi:10.1017/S0041977X13000475. JSTOR 24692275., pp. 361–371.
  164. Buell, P. D. (2009), "Mongols in Vietnam: End of one era, beginning of another", First Congress of the Asian Association of World Historian, Osaka University Nakanoshima-Center, 29-31 May 2009., p. 336.
  165. Maspero 2002, p. 86-87.
  166. Coedes 1975, p. 229.
  167. Coedes 1975, p. 230.
  168. Coedes 1975, p. 237.
  169. Coedes 1975, p. 238.
  170. Taylor, p. 144
  171. Lafont, Pierre-Bernard (2007). Le Campā: Géographie, population, histoire. Indes savantes. ISBN 978-2-84654-162-6., p. 122.
  172. Lafont 2007, p. 89.
  173. Lafont 2007, p. 175.
  174. Lafont 2007, p. 176.
  175. Lafont 2007, p. 173.
  176. Walker 2012, p. 257.
  177. Stuart-Fox, Martin (1998). The Lao Kingdom of Lan Xang: Rise and Decline. White Lotus Press. ISBN 974-8434-33-8., p. 66.
  178. Whitmore, John K. (2004). "The Two Great Campaigns of the Hong-Duc Era (1470–97) in Dai Viet". South East Asia Research. 12: 119–136 – via JSTOR, p. 130-133.
  179. Whitmore (2004), p. 133.
  180. Wyatt, David K.; Wichienkeeo, Aroonrut, eds. (1998). The Chiang Mai Chronicle. Silkworm Books. ISBN 974-7100-62-2., p. 103-105.
  181. Dutton, George Edson (2008), The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Eighteenth-century Vietnam, Silkworm Books, ISBN 978-9749511541, p. 43.
  182. Dutton 2008, p. 42.
  183. Dutton 2008, p. 45-46.
  184. Dutton 2008, p. 48-49.
  185. Murray, Dian H. (1987). Pirates of the South China Coast, 1790–1810. Stanford University Press. ISBN 0-8047-1376-6.
  186. Choi, Byung Wook (2004). Southern Vietnam Under the Reign of Minh Mạng (1820–1841): Central Policies and Local Response. SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-138-3., p. 22-24.
  187. Choi 2004, p. 42-43.
  188. Lockhart, Bruce (2001). "Re-assessing the Nguyễn Dynasty". Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies. 15 (1): 9–53. JSTOR 40860771.
  189. Kiernan, Ben (17 February 2017). Viet Nam: A History from Earliest Times to the Present. Oxford University Press. pp. 283–. ISBN 978-0-19-062729-4.
  190. Schliesinger, Joachim (2017). The Chong People: A Pearic-Speaking Group of Southeastern Thailand and Their Kin in the Region. Booksmango. pp. 106–. ISBN 978-1-63323-988-3.
  191. De la Roche, J. “A Program of Social and Cultural Activity in Indo-China.” US: Virginia, Ninth Conference of the Institute of Pacific Relations, French Paper No. 3, pp. 5-6.
  192. Drake, Jeff. "How the U.S. Got Involved In Vietnam".
  193. Jouineau, Andre (April 2009). French Army 1918 1915 to Victory. p. 63. ISBN 978-2-35250-105-3.
  194. Sanderson Beck: Vietnam and the French: South Asia 1800–1950, paperback, 629 pages.
  195. Jouineau, Andre (April 2009). French Army 1918 1915 to Victory. p. 63. ISBN 978-2-35250-105-3.
  196. Spector, Ronald H. (2007). In the ruins of empire : the Japanese surrender and the battle for postwar Asia (1st ed.). New York. p. 94. ISBN 9780375509155.
  197. Tôn Thất Thiện (1990) Was Ho Chi Minh a Nationalist? Ho Chi Minh and the Comintern. Singapore: Information and Resource Centre. p. 39.
  198. Quinn-Judge, Sophie (2002) Ho Chi Minh: The Missing Years 1919–1941. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. p. 20.
  199. Patti, Archimedes L. A. (1980). Why Viet Nam? Prelude to America's Albatross. University of California Press. ISBN 0520041569., p. 477.
  200. Chapman, Jessica M. (2013). Cauldron of Resistance: Ngo Dinh Diem, the United States, and 1950s Southern Vietnam. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-5061-7, pp. 30–31.
  201. Donaldson, Gary (1996). America at War Since 1945: Politics and Diplomacy in Korea, Vietnam, and the Gulf War. Religious Studies; 39 (illustrated ed.). Greenwood Publishing Group. p. 75. ISBN 0275956601.
  202. Chen, King C. (2015). Vietnam and China, 1938–1954 (reprint ed.). Princeton University Press. p. 195. ISBN 978-1400874903. 2134 of Princeton Legacy Library.
  203. Vo, Nghia M. (August 31, 2011). Saigon: A History. McFarland. ISBN 9780786486342 – via Google Books.
  204. Encyclopaedia Britannica. "Ho Chi Minh, President of North Vietnam".
  205. Fall, Bernard B. (1994). Street Without Joy: The French Debacle in Indochina, p. 17.
  206. Rice-Maximin, Edward (1986). Accommodation and Resistance: The French Left, Indochina, and the Cold War, 1944–1954. Greenwood.
  207. Flitton, Dave. "Battlefield Vietnam – Dien Bien Phu, the legacy". Public Broadcasting System. Archived from the original on 2021-10-30. Retrieved 29 July 2015.
  208. Goscha, Christopher (2016). The Penguin History of Modern Vietnam. London: Penguin Books. p. 260. ISBN 9780141946658 – via Google Books.
  209. The Paris Agreement on Vietnam: Twenty-five Years Later (Conference Transcript). Washington, DC: The Nixon Center. April 1998.
  210. Encyclopædia Britannica. "Vietnam War".
  211. HISTORY. "Vietnam War: Causes, Facts & Impact". 28 March 2023.
  212. Hirschman, Charles; Preston, Samuel; Vu Manh Loi (1995).
  213. "Vietnamese Casualties During the American War: A New Estimate" (PDF). Population and Development Review. 21 (4): 783–812. doi:10.2307/2137774. JSTOR 2137774.
  214. Fox, Diane N. (2003). "Chemical Politics and the Hazards of Modern Warfare: Agent Orange". In Monica, Casper (ed.). Synthetic Planet: Chemical Politics and the Hazards of Modern Life (PDF). Routledge Press.
  215. Ben Stocking for AP, published in the Seattle Times May 22, 2010.
  216. Jessica King (2012-08-10). "U.S. in first effort to clean up Agent Orange in Vietnam". CNN.
  217. Elliot, Duong Van Mai (2010). "The End of the War". RAND in Southeast Asia: A History of the Vietnam War Era. RAND Corporation. pp. 499, 512–513. ISBN 978-0-8330-4754-0.
  218. Sagan, Ginetta; Denney, Stephen (October–November 1982). "Re-education in Unliberated Vietnam: Loneliness, Suffering and Death". The Indochina Newsletter.
  219. Desbarats, Jacqueline. Repression in the Socialist Republic of Vietnam: Executions and Population Relocation.
  220. 2.25 Million Cambodians Are Said to Face StarvationThe New York Times, August 8, 1979.
  221. "Butcher of Cambodia set to expose Thatcher's role". TheGuardian.com. 9 January 2000.
  222. Zhao, Suisheng (2023). The dragon roars back : transformational leaders and dynamics of Chinese foreign policy. Stanford, California: Stanford University Press, ISBN 978-1-5036-3415-2. OCLC 1332788951. p. 55.
  223. Scalapino, Robert A. (1982) "The Political Influence of the Soviet Union in Asia" In Zagoria, Donald S. (editor) (1982) Soviet Policy in East Asia Yale University Press, New Haven, Connecticut, page 71.
  224. Scalapino, Robert A., pp. 107–122.
  225. Zhao, Suisheng (2023), pp. 55–56.
  226. Zhao, Suisheng (2023), pp. 56.
  227. Chang, Pao-min (1985), Kampuchea Between China and Vietnam. Singapore: Singapore University Press. pp. 88–89. ISBN 978-9971690892.
  228. Scalapino, Robert A. (1986), p. 28.
  229. "Early History & Legend". Asian-Nation. Retrieved March 1, 2019.
  230. "Administration of Van Lang – Au Lac era Vietnam Administration in Van Lang – Au Lac period". Đăng Nhận. Retrieved March 1, 2019.
  231. Engel, Matthew; Engel, By Matthew (23 November 2000). "Clinton leaves his mark on Vietnam". The Guardian.
  232. Thayer, Carl. "Obama's Visit to Vietnam: A Turning Point?". thediplomat.com.
  233. "What Are the Next Eleven Economies With Growth Prospects?". The Balance.
  234. Windrow, Martin (2011). The Last Valley: A Political, Social, and Military History. Orion. ISBN 9781851099610, p. 90.
  235. Barnet, Richard J. (1968). Intervention and Revolution: The United States in the Third World. World Publishing. p. 185. ISBN 978-0-529-02014-7.
  236. "Haiphong, Shelling of". Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History. Ed. Spencer C. Tucker. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2011. Credo Reference. Web. 17 Feb. 2016.
  237. Hammer, Ellen (1954). The Struggle for Indochina. Stanford, California: Stanford University Press. p. 185.
  238. Le Monde, December 10, 1946

References



  • Choi, Byung Wook (2004). Southern Vietnam Under the Reign of Minh Mạng (1820–1841): Central Policies and Local Response. SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-138-3.
  • Vietnamese National Bureau for Historical Record (1998), Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (in Vietnamese), Hanoi: Education Publishing House
  • Ngô Sĩ Liên (2009), Đại Việt sử ký toàn thư (in Vietnamese) (Nội các quan bản ed.), Hanoi: Cultural Publishing House, ISBN 978-6041690134
  • Trần Trọng Kim (1971), Việt Nam sử lược (in Vietnamese), Saigon: Center for School Materials
  • Coedes, George (1975), Vella, Walter F. (ed.), The Indianized States of Southeast Asia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0368-1
  • Dutton, George Edson (2008), The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Eighteenth-century Vietnam, Silkworm Books, ISBN 978-9749511541
  • Maspero, Georges (2002), The Champa Kingdom, White Lotus Co., Ltd, ISBN 978-9747534993
  • Phạm Văn Sơn (1960), Việt Sử Toàn Thư (in Vietnamese), Saigon
  • Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0
  • Taylor, K.W. (2013), A History of the Vietnamese, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-69915-0
  • Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-4772-6516-1
  • Dutton, George E.; Werner, Jayne S.; Whitmore, John K., eds. (2012). Sources of Vietnamese Tradition. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-51110-0.
  • Juzheng, Xue (1995), Old History of the Five Dynasties, Zhonghua Book Company, ISBN 7101003214
  • Twitchett, Denis (2008), The Cambridge History of China 1, Cambridge University Press