የላኦስ ታሪክ የጊዜ መስመር

የግርጌ ማስታወሻዎች

ማጣቀሻዎች


የላኦስ ታሪክ
History of Laos ©HistoryMaps

2000 BCE - 2024

የላኦስ ታሪክ



የላኦስ ታሪክ አሁን ያለውን ቅርጽ በፈጠሩት ተከታታይ ጉልህ ክንውኖች ተለይቶ ይታወቃል።በአካባቢው ከታወቁት ቀደምት ሥልጣኔዎች አንዱ በ 1353 በፋ ንጉም የተመሰረተው የላን ዣንግ መንግሥት ነው።ላን ዣንግ በደቡብ ምስራቅ እስያ ከፍተኛ ደረጃ ላይ በነበረበት ወቅት ከነበሩት ትላልቅ መንግስታት አንዱ ሲሆን የላኦቲያን ማንነት በማቋቋም ረገድ ወሳኝ ሚና ተጫውቷል።ነገር ግን፣ ግዛቱ በመጨረሻ በውስጥ ግጭት ተዳክሞ በ17ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በሦስት የተለያዩ ግዛቶች ተከፈለ፡ ቪየንቲያን፣ ሉአንግ ፕራባንግ እና ሻምፓሳክ።እ.ኤ.አ. በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የፈረንሣይ ኢንዶቺና አካል በመሆን በ 1893 የፈረንሳይ ጠባቂ ስትሆን ለላኦስ የቅኝ ግዛት ዘመን አስከትሏል።የፈረንሳይ አገዛዝ እስከ ሁለተኛው የዓለም ጦርነት ድረስ ዘልቋል, በዚህ ጊዜ ላኦስበጃፓን ኃይሎች ተያዘ.ከጦርነቱ በኋላ ፈረንሳዮች እንደገና ለመቆጣጠር ሞክረዋል፣ነገር ግን ላኦስ በ1953 ሙሉ ነፃነት አገኘች።የቅኝ ግዛቱ ዘመን በሀገሪቱ ላይ ዘላቂ ተጽእኖ በማሳደር በፖለቲካዊ፣ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ ስርዓቷ ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል።የላኦስ ዘመናዊ ታሪክ ሁከት ፈጥሯል፣ በበላኦቲያ የእርስ በርስ ጦርነት (1959-1975)፣ እንዲሁም ሚስጥራዊ ጦርነት በመባል ይታወቃል።ይህ ወቅት በዩናይትድ ስቴትስ የሚደገፈውን የሮያል ላኦ መንግሥት በመቃወም በሶቭየት ኅብረት እና በቬትናም የሚደገፉ የኮሚኒስት ኃይሎች መነሳት ታይቷል።ጦርነቱ በዲሴምበር 2, 1975 የላኦ ህዝቦች ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ እንዲመሰረት ባደረገው የኮምኒስት አንጃ ፓት ላኦ ድል ተጠናቀቀ። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ሀገሪቱ የአንድ ፓርቲ ሶሻሊስት ሪፐብሊክ ሆና ከቬትናም ጋር በቅርበት ትገኛለች። እና ከቅርብ ጊዜ ወዲህከቻይና ጋር ባለው ግንኙነት እያደገ ነው።
የላኦስ ቅድመ ታሪክ
የጃርስ ሜዳ፣ Xiangkhouang ©Christopher Voitus
2000 BCE Jan 1

የላኦስ ቅድመ ታሪክ

Laos
የመጀመሪያዎቹ የላኦስ ነዋሪዎች - አውስትራሎ-ሜላኔዚያውያን - የኦስትሮ-እስያ ቋንቋ ቤተሰብ አባላት ተከትለዋል።እነዚህ ቀደምት ማህበረሰቦች በጋራ “ላኦ ቴውንግ” በመባል ለሚታወቁት የደጋ ላኦ ብሄረሰቦች ቅድመ አያቶች ዘረመል አስተዋጽዖ አበርክተዋል፣ ትላልቆቹ ብሄረሰቦች የሰሜን ላኦስ ካሙ እና በደቡብ ብራኦ እና ካታንግ ናቸው።[1]እርጥብ-ሩዝ እና ማሽላ የግብርና ቴክኒኮች ከ 2,000 ዓመታት በፊት ከዘአበ ጀምሮ በደቡብ ቻይና ከሚገኘው ከያንግትዝ ወንዝ ሸለቆ መጡ።ማደን እና መሰብሰብ የምግብ አቅርቦት አስፈላጊ ገጽታ ሆኖ ቆይቷል;በተለይም በደን ውስጥ እና ተራራማ አካባቢዎች.[2] በደቡብ ምስራቅ እስያ ውስጥ ቀደምት የታወቁ የመዳብ እና የነሐስ ምርቶች በባን ቺያንግ ቦታ በዘመናዊ ሰሜን ምስራቅ ታይላንድ እና በሰሜናዊ ቬትናም ከፑንግ ንጉየን ባህል መካከል ከ2000 ዓክልበ.[3]ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ8ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ እስከ 2ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ድረስ የሀገር ውስጥ የንግድ ማህበረሰብ በ Xieng Khuang Plateau ላይ፣ በሜጋሊቲክ ቦታ ዙሪያ የጃርስ ሜዳ ተብሎ በሚጠራው ቦታ ተፈጠረ።ማሰሮዎቹ ከጥንት የብረት ዘመን (ከ500 ዓክልበ. እስከ 800 ዓ.ም.) የተሰሩት የድንጋይ ሳርኮፋጊ ሲሆኑ የሰው ቅሪት፣ የመቃብር ዕቃዎች እና የሴራሚክስ ማስረጃዎች የያዙ ናቸው።አንዳንድ ጣቢያዎች ከ250 በላይ የግል ማሰሮዎችን ይይዛሉ።ረዣዥም ማሰሮዎች ቁመታቸው ከ 3 ሜትር (9.8 ጫማ) በላይ ነው።ማሰሮዎቹን ስላመረተውና ስለተጠቀመበት ባህል ብዙም የሚታወቅ ነገር የለም።ማሰሮዎቹ እና በክልሉ ውስጥ የብረት ማዕድን መኖሩ የጣቢያው ፈጣሪዎች ትርፋማ በሆነ የመሬት ላይ ንግድ ላይ እንደሚሰማሩ ይጠቁማሉ።[4]
ቀደምት የህንድ መንግስታት
ቼንላ ©North Korean artists
68 Jan 1 - 900

ቀደምት የህንድ መንግስታት

Indochina
በኢንዶቺና የወጣው የመጀመሪያው የአገሬው ተወላጅ መንግሥት በቻይና ታሪክ ውስጥ የፉናን መንግሥት ተብሎ የሚጠራ ሲሆን የዘመናዊ ካምቦዲያን አካባቢ እና የደቡብ ቬትናም እና የደቡብ ታይላንድ የባህር ዳርቻዎችን ከ1ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም.ፉናን የህንድ ተቋማትን፣ ሃይማኖትን፣ የመንግስት ስራን፣ አስተዳደርን፣ ባህልን፣ ኢፒግራፊን፣ ጽሑፍን እና አርክቴክቸርን ያቀፈ እና ትርፋማ በሆነ የህንድ ውቅያኖስ ንግድ ላይ የተሰማራየህንድ መንግስት ነው።[5]በ2ኛው ክፍለ ዘመን እዘአ፣ የኦስትሮኒያ ሰፋሪዎች በዘመናዊው ማዕከላዊ ቬትናም በኩል ሻምፓ በመባል የሚታወቅ ህንዳዊ መንግሥት መስርተዋል።የቻም ሰዎች የመጀመሪያዎቹን ሰፈሮች በዘመናዊው ሻምፓሳክ አቅራቢያ ላኦስ አቋቋሙ።ፉናን የሻምፓሳክን ክልል በስድስተኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ አስፋፍቷል፣ እሱም በተተኪው ቼንላ ሲተካ።በላኦቲያ ምድር ላይ የመጀመሪያውን ግዛት ስለሚይዝ ቼንላ በዘመናዊው የላኦስ ሰፊ ቦታዎችን ያዘ።[6]የጥንቷ ቼንላ ዋና ከተማ ሽሬስታፑራ በሻምፓሳክ አካባቢ እና በዩኔስኮ የዓለም ቅርስ የዋት ፉ ቦታ ላይ ትገኝ ነበር።ዋት ፉ በደቡባዊ ላኦስ የሚገኝ ሰፊ ቤተመቅደስ ሲሆን የተፈጥሮ አከባቢዎችን ከጌጣጌጥ የአሸዋ ድንጋይ ግንባታዎች ጋር በማጣመር እስከ 900 ዓ.ም ድረስ በቼንላ ህዝቦች ተጠብቀው እና ያጌጡ እና ከዚያ በኋላ በክሜሮች በ10ኛው ክፍለ ዘመን እንደገና ተገኝተው ያጌጡ ናቸው።በ 8 ኛው ክፍለ ዘመን እዘአ ቼላ በላኦስ ውስጥ የሚገኘው "ላንድ ቼንላ" እና "ውሃ ቼንላ" በካምቦዲያ ውስጥ በሳምቦር ፕሪይ ኩክ አቅራቢያ በማሄንድራቫርማን ተከፍሎ ነበር።ላንድ ቼንላ በቻይናውያን ዘንድ “ፖ ሉ” ወይም “ዌን ዳን” በመባል ይታወቅ የነበረ ሲሆን በ717 ዓ.ም የንግድ ተልዕኮን ወደ ታንግ ሥርወ መንግሥት ፍርድ ቤት ላከ።ዋተር ቼንላ በሻምፓ፣ በጃቫ ከሚገኙት የኢንዶኔዥያ የማታራም የባህር መንግስታት እና በመጨረሻም የባህር ወንበዴዎች ተደጋጋሚ ጥቃት ይደርስበታል።ካለመረጋጋት ክመር ብቅ አለ።[7]በዘመናዊው ሰሜናዊ እና መካከለኛው ላኦስ እና ሰሜናዊ ምስራቅ ታይላንድ የሞን ሰዎች በ8ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ የየራሳቸውን ግዛት መስርተዋል፣ የቼንላ መንግስታት ሊደርሱ አይችሉም።በ6ኛው ክፍለ ዘመን በቻኦ ፍራያ ወንዝ ሸለቆ፣ ሞን ህዝቦች የድቫራቫቲ መንግስታትን ለመፍጠር ተባብረው ነበር።በሰሜን ሃሪፑንጃያ (ላምፑን) ከድቫራቫቲ ጋር ተቀናቃኝ ሃይል ሆኖ ወጣ።በ8ኛው ክፍለ ዘመን ሞን የከተማ ግዛቶችን ለመፍጠር ወደ ሰሜን ገፋፍቶ ነበር፣ “ሙአንግ” በመባል የሚታወቁት በፋ ዴኤት (በሰሜን ምስራቅ ታይላንድ)፣ በሲሪ ጎታፑራ (ሲኮታቦንግ) በዘመናዊ ታ ኬክ አቅራቢያ፣ ላኦስ፣ ሙአንግ ሱአ (ሉአንግ ፕራባንግ) እና ቻንታቡሪ ( ቪየንቲያን)።በ 8 ኛው ክፍለ ዘመን እዘአ ስሪ ጎታፑራ (ሲኮታቦንግ) ከነዚህ ቀደምት የከተማ ግዛቶች በጣም ጠንካራ የነበረች እና በመሀል ሜኮንግ ክልል ውስጥ ንግድን ተቆጣጠረች።የከተማዋ ግዛቶች በፖለቲካዊ ጉዳዮች በቀላሉ የተሳሰሩ ነበሩ፣ ነገር ግን በባህል ተመሳሳይ ነበሩ እና በመላው ክልል ከሲሪላንካ ሚስዮናውያን የቴሬቫዳ ቡዲዝምን አስተዋውቀዋል።[8]
የታይስ መምጣት
የኩን ቦሮም አፈ ታሪክ። ©HistoryMaps
700 Jan 1

የታይስ መምጣት

Laos
የታይ ሕዝቦችን አመጣጥ የሚያቀርቡ ብዙ ንድፈ ሐሳቦች አሉ - ከእነዚህ ውስጥ ላኦ ንዑስ ቡድን ነው።የቻይና ሃን ሥርወ መንግሥት የደቡባዊ ወታደራዊ ዘመቻዎች ዜና መዋዕሎች በዘመናዊው ዩናን ቻይና እና ጓንግዚ አካባቢዎች ይኖሩ ስለነበሩ የታይ–ካዳይ ተናጋሪ ሕዝቦች የመጀመሪያዎቹን የጽሑፍ ዘገባዎች ያቀርባሉ።ጄምስ አር ቻምበርሊን (2016) የታይ-ካዳይ (ክራ-ዳይ) የቋንቋ ቤተሰብ በ12ኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በፊት በመካከለኛው ያንግትዝ ተፋሰስ ውስጥ እንደተፈጠረ፣ ከቹ ምስረታ እና ከዙሁ ሥርወ መንግሥት መጀመሪያ ጋር በግምት ይገጣጠማል።[9] በ8ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከዘአበ አካባቢ የክራ እና ህላይ (ሪኢ/ሊ) ህዝቦች ወደ ደቡብ አቅጣጫ ፍልሰትን ተከትሎ፣ የቤ-ታይ ህዝቦች በዛሬዋ ዢጂያንግ፣ በ6ኛው ክፍለ ዘመን ከዘአበ በመፈጠር ወደ ምስራቃዊ ጠረፍ መውጣት ጀመሩ። የዩኤ ግዛት.[9] በ333 ዓክልበ. አካባቢ በቹ ጦር የዩዌ ግዛት ከተደመሰሰ በኋላ፣ የዩዌ ሰዎች (ቤ-ታይ) በቻይና ምስራቃዊ የባህር ዳርቻ ወደ ደቡብ አቅጣጫ መሰደድ ጀመሩ አሁን ጓንጊጊ ፣ጊዝሁ እና ሰሜናዊ ቬትናም ወደ ሚባሉ ስፍራዎች መሰደድ ጀመሩ። ማዕከላዊ-ደቡብ ምዕራብ ታይ) እና Xi Ou (ሰሜን ታይ)።[9] የታይ ሕዝቦች፣ ከጓንጊዚ እና ከሰሜን ቬትናም ወደ ደቡብ - እና ወደ ምዕራብ መንቀሳቀስ የጀመሩት በመጀመሪያው ሺህ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በኋላ ነው፣ በመጨረሻም በመላው የሜይን ላንድ ደቡብ ምሥራቅ እስያ ተስፋፋ።[10] በፕሮቶ-ደቡብ ምዕራባዊ ታይ እና ሌሎች ታሪካዊ ማስረጃዎች ላይ በቻይንኛ የብድር ቃላቶች ላይ በመመስረት ፒትያዋት ፒታያፖርን (2014) የታይ ቋንቋ ተናጋሪ ጎሳዎች ወደ ደቡብ ምዕራብ ፍልሰት ከዘመናዊው ጓንጊዚ እና ከሰሜን ቬትናም ወደ ደቡብ ምስራቅ እስያ ዋና መሬት መወሰድ አለበት የሚል ሀሳብ ይሰጣል ። በ 8 ኛው -10 ኛው ክፍለ ዘመን መካከል የተወሰነ ጊዜ ያስቀምጡ.[11] የታይ ቋንቋ ተናጋሪ ጎሳዎች ወደ ደቡብ ምዕራብ በወንዞች እና በታችኛው መተላለፊያ ወደ ደቡብ ምስራቅ እስያ ተሰደዱ።የ2016 ሚቶኮንድሪያል ጂኖም ካርታ የታይ እና የላኦ ህዝቦች ሁለቱም ጎሳዎች ከታይ–ካዳይ (ቲኬ) ቋንቋ ቤተሰብ የመጡ ናቸው የሚለውን ሃሳብ ይደግፋል።[12]ታይ፣ በደቡብ ምስራቅ እስያ ካለው አዲሱ ቤታቸው፣ በከሜር እና በሞን እና ከሁሉም በላይ በቡድሂስትህንድ ተጽዕኖ ነበራቸው።የላና የታይ መንግሥት በ1259 ተመሠረተ። የሱክሆታይ መንግሥት በ1279 ተመሠረተ እና ወደ ምሥራቅ ተዘርግቶ የቻንታቡሪን ከተማ ወስዶ ቪዬንግ ቻን ቪንንግ ካም (ዘመናዊ ቪየንቲያን) ወደ ሰሜን አቅጣጫ ወደ ሙአንግ ሱዋ ከተማ ተወስዷል። እ.ኤ.አ.ከጊዜ ወደ ጊዜ እየቀነሰ ከመጣው የክመር ኢምፓየር በስተሰሜን ምስራቅ የሚገኙ የታይ ህዝቦች ቁጥጥር ስር ውለዋል።የሱክሆታይ ንጉስ ራም ካምሀንግ ከሞተ በኋላ እና በላና ግዛት ውስጥ ያሉ ውስጣዊ አለመግባባቶች ሁለቱም ቪዬንግ ቻን ቪዬንግ ካም (ቪየንቲያን) እና ዢንግ ዶንግ ዢንግ ቶንግ (ሉአንግ ፕራባንግ) የላን ዣንግ መንግስት እስኪመሰረት ድረስ ራሳቸውን የቻሉ የከተማ ግዛቶች ነበሩ። በ1354. [13]ወደ ላኦስ የታይ ፍልሰት ታሪክ በአፈ ታሪክ እና በአፈ ታሪክ ተጠብቆ ቆይቷል።ኒታን ኩን ቦሮም ወይም "የኩን ቦሮም ታሪክ" የላኦን አመጣጥ አፈ ታሪክ ያስታውሳል እና የሰባት ልጆቹን ብዝበዛ ተከትሎ የደቡብ ምስራቅ እስያ የታይ መንግስታትን አግኝቷል።አፈ ታሪኮች በላኦ መካከል የጋራ ህግን እና ማንነትን መሰረት ያደረጉትን የኩን ቦሮምን ህጎች መዝግበዋል.ከካሙ መካከል የህዝባዊ ጀግናቸው ታኦ ሁንግ በስደት ጊዜ ከታይ ጎርፍ ጋር ያደረጉትን ተጋድሎ የሚያሳይ የTho Hung Thao Cheuang epic ላይ ተዘግቧል።በኋለኞቹ መቶ ዘመናት ላኦዎች ራሳቸው አፈ ታሪክን በጽሑፍ ያቆዩታል፣ በላኦስ ካሉት ታላላቅ የሥነ-ጽሑፍ ሀብቶች አንዱ እና ከቴሬቫዳ ቡድሂዝም እና ከታይ ባህላዊ ተጽዕኖ በፊት በደቡብ ምስራቅ እስያ ከነበሩት ጥቂት የሕይወት ምስሎች ውስጥ አንዱ ይሆናሉ።[14]
1353 - 1707
ላን ዣንግornament
የንጉሥ ፋ ኑጉም ድል
Conquests of King Fa Ngum ©Anonymous
1353 Jan 1

የንጉሥ ፋ ኑጉም ድል

Laos
የላን ዣንግ ባህላዊ የፍርድ ቤት ታሪክ የሚጀምረው በናጋ 1316 ፋ ንጉም በተወለደበት ዓመት ነው።[15] የፋ ኑጉም አያት ሱቫና ካምፖንግ የሙአንግ ሱዋ ንጉስ ነበር እና አባቱ ቻኦ ፋ ንጊያኦ ዘውድ ልዑል ነበሩ።በወጣትነቱ ፋ ንጉም የንጉሥ ጃያቫርማን ዘጠነኛ ልጅ ሆኖ እንዲኖር ወደ ክመር ኢምፓየር ተላከ፣ እዚያም ልዕልት ኬኦ ካንግ ያ ተሰጠው።እ.ኤ.አ. በ 1343 ንጉስ ሱቫና ካምፖንግ ሞተ ፣ እና ለ Muang Sua ተከታታይ ክርክር ተፈጠረ።[16] እ.ኤ.አ. በ 1349 ፋ ንጉም ዘውዱን ለመውሰድ “አስር ሺህ” ተብሎ የሚጠራ ሰራዊት ተሰጠው።በወቅቱ የክመር ኢምፓየር እያሽቆለቆለ ነበር (ምናልባትም ከጥቁር ሞት መከሰት እና ከታይ ህዝቦች ፍልሰት)፣ [16] ሁለቱምላና እና ሱክሆታይ የተመሰረቱት በክመር ግዛት ውስጥ ነበር፣ እና ሲያሜዝ በ ውስጥ እያደገ ነበር። የአዩታያ መንግሥት የሚሆነው የቻኦ ፍራያ ወንዝ አካባቢ።[17] ለክሜሮች እድሉ ከአሁን በኋላ መጠነኛ የሆነ ወታደራዊ ሃይል በብቃት መቆጣጠር በማይችሉበት አካባቢ ወዳጃዊ የሆነ የግዛት ግዛት መፍጠር ነበር።የፋ ኑጉም ዘመቻ በደቡብ ላኦስ ተጀመረ፣ በቻምፓሳክ አካባቢ ያሉትን ከተሞች እና ከተሞችን ይዞ ወደ ሰሜን አቅጣጫ በታኬክ እና በካም ሙአንግ በመሀል ሜኮንግ ተጓዘ።በመካከለኛው ሜኮንግ ላይ ከነበረው ቦታ፣ ፋ ኑጉም ሙአንግ ሱአን ለማጥቃት ከቪየንቲያን እርዳታ እና አቅርቦት ጠየቀ፣ እነሱም አልፈቀዱም።ሆኖም የሙአንግ ፉአን ልዑል ንሆ (ሙአንግ ፉዩን) ለፋ ኑጉም ርዳታ እና ቫሳላጅ አቅርበዋል ለራሱ ተከታታይ አለመግባባት እና ሙአንግ ፉዋንን ከĐại Việt ለመጠበቅ።ፋ ኑጉም ተስማምቶ በፍጥነት ሠራዊቱን ሙአንግ ፉአንን እንዲወስድ ከዚያም xam Neua እና በርካታ ትናንሽ የ Đại Việt ከተሞችን ወሰደ።[18]የቬትናምኛ ግዛት Đại Việt , በደቡብ ያለውን ተቀናቃኛቸው Champa ያሳሰበው ፋ Ngum እያደገ ኃይል ጋር በግልጽ የተገለጸ ድንበር ፈለገ.ውጤቱም አናሚት ክልልን እንደ ባህላዊ እና የግዛት አጥር መጠቀም በሁለቱ መንግስታት መካከል ነበር።ድሉን በመቀጠል ፋ Ngum በቀይ እና ጥቁር ወንዝ ሸለቆዎች ላይ ወደ ሲፕ ሶንግ ቻው ታይ ዞረ፣ እነዚህም ከላኦ ጋር በብዛት ይኖሩ ነበር።በእሱ ጎራ ስር ፋ ንጉም ከእያንዳንዱ ግዛት ከፍተኛ የሆነ የላኦ ሀይልን ካገኘ በኋላ ሙአንግ ሱአን ለመውሰድ ናም ኦውን ወረደ።የፋ ኑጉም አጎት የነበረው የሙአንግ ሱዋ ንጉስ ሶስት ጥቃት ቢሰነዘርበትም የፋ ኑጉምን ጦር ብዛት መግታት ባለመቻሉ እና በህይወት ከመወሰድ ይልቅ እራሱን አጠፋ።[18]እ.ኤ.አ. በ 1353 ፋ ኑጉም ዘውድ ተቀበለ ፣ [19] እና መንግስቱን ላን ዣንግ ሆም ካኦ “የአንድ ሚሊዮን ዝሆኖች ምድር እና የነጭ ፓራሶል” የሚል ስም ሰጠው ፣ ፋ ኑጉም ሲፕሶንግ ፓናን ለመውሰድ በመንቀሳቀስ በሜኮንግ ዙሪያ ያሉትን ቦታዎች ለማስጠበቅ ድሉን ቀጠለ ( ዘመናዊው Xishuangbanna Dai Autonomous Prefecture) እና ወደ ደቡብ ወደ ሜኮንግ ወደ ላና ድንበር መሄድ ጀመረ።የላና ንጉስ ፋዩም ጦርን አስነሳ ፋ ኑጉም በቺያንግ ሳኤን ላይ ድል በማድረግ ላና ግዛቷን እንድትሰጥ እና ለጋራ እውቅና ምትክ ጠቃሚ ስጦታዎችን እንድታቀርብ አስገደዳት።ፋ Ngum የቅርብ ድንበሮችን ከጠበቀ በኋላ ወደ ሙአንግ ሱአ ተመለሰ።[18] እ.ኤ.አ. በ 1357 ፋ ኑጉም ከሲፕሶንግ ፓና ከቻይና ድንበሮች በደቡብ እስከ [ሳምቦር] ከሜኮንግ ራፒድስ በታች በኮንግ ደሴት እና ከአናሚት ጋር ካለው የቬትናም ድንበር የሚዘረጋውን የላን ዣንግ መንግሥት ማንዳላ አቋቁሟል። በኮራት ፕላቱ ምዕራባዊ ግርዶሽ ክልል።[21] ስለዚህም በደቡብ ምሥራቅ እስያ ካሉት ትላልቅ መንግሥታት አንዱ ነበር።
የሳምሴንታይ ግዛት
Reign of Samsenthai ©Maurice Fievet
1371 Jan 1

የሳምሴንታይ ግዛት

Laos
ፋ ንጉም በድጋሚ ላን ዣንግን በ1360ዎቹ ከሱክሆታይ ጋር ወደ ጦርነት አመራ።በዚህም ላን ዣንግ ግዛታቸውን በመከላከል ድል ቢያደርግም ለተፎካካሪው የፍርድ ቤት አንጃዎች እና ለጦርነቱ የደከመው ህዝብ ፋ ንጉምን ለልጁ ኦውን ሁየንን እንዲደግፉ ማረጋገጫ ሰጠ።እ.ኤ.አ. በ 1371 ኦውን ሁየን ንጉስ ሳምሰንታይ (የ 300,000 ታይ ንጉስ) ተብሎ ዘውድ ተጫነው ለላኦ-ክመር ልዑል በጥንቃቄ የተመረጠ ስም ነበር ፣ ይህም በፍርድ ቤት ለክሜር አንጃዎች የሚያስተዳድረውን የላኦ-ታይ ህዝብ ምርጫ አሳይቷል።ሳሜንታይ የአባቱን ጥቅም ያጠናከረ እና በ1390ዎቹ በቺያንግሳኤን ከላናን ጋር ተዋጋ።በ 1402 በቻይና ከሚንግ ኢምፓየር ለ ላን ዣንግ መደበኛ እውቅና አግኝቷል.[22] በ1416 በስልሳ ዓመቱ ሳምሰንታይ ሞተ እና በላን ካም ዴንግ በተሰኘው ዘፈኑ ተተካ።የቬዬት ዜና መዋዕል በ1421 ላን ካም ዴንግ የግዛት ዘመን የላም Sơn አመፅ በLê Lợi ስር በ ሚንግ ላይ እንደተካሄደ እና የላን ዣንግ እርዳታ እንደፈለገ ዘግቧል።30,000 ሰራዊት ከ100 ዝሆን ፈረሰኞች ጋር ተልኮ ነበር፣ ይልቁንም ከቻይናውያን ጋር ቆመ።[23]
የንግሥት ማሃ ዴቪ ግዛት
Reign of Queen Maha Devi ©Maurice Fievet
1421 Jan 1 - 1456

የንግሥት ማሃ ዴቪ ግዛት

Laos
የላን ካም ዴንግ ሞት እርግጠኛ ባልሆነ ጊዜ ውስጥ አስከትሏል።ከ 1428 እስከ 1440 ሰባት ነገሥታት ላን ዣንግ ገዙ;ሁሉም የተገደሉት በማሃ ዴቪ ወይም በናንግ ኬኦ ፊምፋ “ጨካኙ” በተባለው ንግሥት በተመራች ግድያ ወይም ሴራ ነው።እ.ኤ.አ. ከ1440 እስከ 1442 ላን ዣንግን የመጀመሪያ እና ብቸኛ ሴት መሪ አድርጋ ገዝታለች፣ በ1442 በሜኮንግ ሰጥማ ለናጋ መስዋዕት አድርጋለች።እ.ኤ.አ. በ 1440 ቪየንቲያን አመፀች ፣ ግን ለዓመታት አለመረጋጋት ቢኖርም በ Muang Sua ዋና ከተማዋ አመፁን ማፈን ችላለች።አንድ interregnum በ 1453 ተጀምሮ በ 1456 በንጉሥ ቻካፋት (1456-1479) ዘውድ ተጠናቀቀ።[24]
ዳይ ቪየት-ላን ዣንግ ጦርነት
Đại Việt–Lan Xang War ©Anonymous
1479 Jan 1 - 1484

ዳይ ቪየት-ላን ዣንግ ጦርነት

Laos
እ.ኤ.አ. በ 1448 በማሃ ዴቪ መታወክ ፣ ሙአንግ ፉአን እና በጥቁር ወንዝ ላይ ያሉ አንዳንድ አካባቢዎች በ Đại Việt መንግሥት ተያዙ እና በናን ወንዝ አጠገብበላና ግዛት ላይ ብዙ ግጭቶች ተካሂደዋል።[25] በ 1471 አጼ ሊ ታህ ቶንግ የĐại Việt የሻምፓን ግዛት ወረረ እና አጠፋ።እንዲሁም በ1471 ሙአንግ ፉአን አመፀ እና በርካታ ቬትናሞች ተገድለዋል።እ.ኤ.አ. በ 1478 ላን ዣንግ በሙአንግ ፉዋን ለተነሳው አመጽ እና ከሁሉም በላይ ደግሞ በ 1421 የሚንግ ኢምፓየርን ለመደገፍ ላን ዣንግ ሙሉ ወረራ ለማድረግ ዝግጅት ተደረገ [። 26]በተመሳሳይ ጊዜ አንድ ነጭ ዝሆን ተይዞ ወደ ንጉስ ቻካፋት ተወሰደ።ዝሆኑ በመላው ደቡብ ምሥራቅ እስያ የንግሥና ምልክት እንደሆነ የታወቀ ሲሆን ሊ ታህ ቶንግ የእንስሳትን ፀጉር በስጦታ ለቬትናም ፍርድ ቤት እንዲቀርብ ጠየቀ።ጥያቄው እንደ ጥቃት ይታይ ነበር, እና በአፈ ታሪክ መሰረት, በምትኩ እበት የተሞላ ሳጥን ተላከ.ሰበብ ከተዘጋጀ በኋላ 180,000 የቬትና ጦር ሙአንግ ፉዋንን ለማሸነፍ በአምስት አምዶች ተሰልፎ 200,000 እግረኛ እና 2,000 የዝሆን ፈረሰኞችን የሚደግፍ ላን ዣንግ ጦር ጋር ተገናኘ። .[27]የቬትናም ሃይሎች ጠንክሮ በድል አሸንፈው ሙአንግ ሱአን ለማስፈራራት ወደ ሰሜን ቀጠሉ።ንጉስ ቻካፋት እና ፍርድ ቤቱ በሜኮንግ በኩል ወደ ቬየንቴይን ወደ ደቡብ ሸሹ።ቬትናሞች የሉአንግ ፕራባንግ ዋና ከተማን ያዙ እና ከዚያም የፒንሰር ጥቃትን ለመፍጠር ኃይላቸውን ከፋፈሉ።አንደኛው ቅርንጫፍ ወደ ምዕራብ ቀጠለ፣ ሲፕሶንግ ፓናን ወስዶ ላናን በማስፈራራት፣ እና ሌላ ሃይል በሜኮንግ ወደ ደቡብ አቅጣጫ ወደ ቪየንቲያን አቀና።የቬትናም ወታደሮች ወደ ላይኛው የኢራዋዲ ወንዝ (የአሁኗ ምያንማር) መድረስ ችለዋል።[27] ንጉሱ ቲሎክ እና ላና የሰሜን ጦርን ቀድመው አወደሙ፣ እናም በቪየንቲያን ዙሪያ ያሉ ሀይሎች በንጉስ ቻካፋት ታናሽ ልጅ ልዑል ታይን ካም ስር ተሰባሰቡ።ጥምር ሃይሎች ወደ ሙአንግ ፉአን አቅጣጫ የሸሹትን የቬትናም ጦርን አወደሙ።ምንም እንኳን ወደ 4,000 የሚጠጉ ሰዎች ብቻ ቢሆኑም ቬትናማውያን ከማፈግፈግ በፊት የሙአንግ ፉዋንን ዋና ከተማ በአንድ የመጨረሻ የበቀል እርምጃ አወደሙ።[28]ልዑል ታየን ካም አባቱን ቻክፋትን ወደ ዙፋኑ ለመመለስ አቀረበ፣ነገር ግን ፈቃደኛ አልሆነም እና በ1479 ሱቫና ባላንግ (ወርቃማው ወንበር) ዘውድ ለተቀዳጀው ልጃቸው ከስልጣን ተነሱ። ቬትናሞች ለቀጣዩ የተዋሃደውን ላን ዣንግ አይወርሩም። 200 ዓመታት ፣ እና ላና ከላን ዣንግ ጋር የቅርብ አጋር ሆነች።[29]
ኪንግ ቪሶን
ዋት Visoun፣ በሉአንግ ፕራባንግ ውስጥ ያለማቋረጥ ጥቅም ላይ የሚውለው እጅግ ጥንታዊው ቤተመቅደስ። ©Louis Delaporte
1500 Jan 1 - 1520

ኪንግ ቪሶን

Laos
በቀጣዮቹ ነገሥታት ላን ዣንግ ከ Đại Việt ጋር ጦርነቱን ያደረሰውን ጉዳት ያስተካክላል፣ ይህ ደግሞ የባህል እና የንግድ ማበብ ፈጠረ።ኪንግ ቪሶን (1500-1520) የኪነጥበብ ዋነኛ ደጋፊ ነበር እና በንግሥናው ጊዜ የላን ዣንግ ክላሲካል ሥነ ጽሑፍ ለመጀመሪያ ጊዜ ተጽፏል።[30] የቴራቫዳ ቡዲስት መነኮሳት እና ገዳማት የመማሪያ ማዕከላት ሆኑ እና ሳንጋ በባህላዊ እና በፖለቲካዊ ሀይል ውስጥ አደገ።ትሪፒታካ ከፓሊ ወደ ላኦ የተገለበጠ ሲሆን የላኦው የራማያና ወይም የፕራ ላክ ፕራ ላም ቅጂም ተጽፏል።[31]ድንቅ ግጥሞች በህክምና፣ በኮከብ ቆጠራ እና በህግ ላይ ከተሰጡ አስተያየቶች ጋር አብረው ተጽፈዋል።የላኦ ፍርድ ቤት ሙዚቃም በስርዓት የተደራጀ ነበር እና የክላሲካል ፍርድ ቤት ኦርኬስትራ ቅርፅ ያዘ።ኪንግ ቪሶን በመላ አገሪቱ በርካታ ዋና ዋና ቤተመቅደሶችን ወይም "ዋትስ" ስፖንሰር አድርጓል።ፍራ ባንግ በጭቃ ውስጥ ያለ የቡድሃ ምስል ወይም “ፍርሃትን የማስወገድ” አቋም የላን ዣንግ ፓላዲየም እንዲሆን መረጠ።[31] Phra Bang በፋ ኑጉም ክመር ሚስት ኬኦ ካንግ ያ ከአንግኮር የመጣችው ከአባቷ በስጦታ ነበር።ምስሉ የቴሬቫዳ ቡድሂስት ባህል ማዕከል በሆነችው በሴሎን ውስጥ እንደተሰራ እና ከወርቅ እና ከብር ቅይጥ የተሰራ ነው ተብሎ ይታመናል።[32] ንጉስ ቪሱን፣ ልጁ ፎቲሳራት፣ የልጅ ልጁ ሴቲታቲራት፣ እና ታላቁ የልጅ ልጁ ኖኬኦ ኩማኔ በሚቀጥሉት አመታት አስደናቂ አለምአቀፍ ፈተናዎች ቢኖሩትም መንግስቱን ለመጠበቅ እና ወደነበረበት ለመመለስ የቻሉ ተከታታይ ጠንካራ መሪዎችን ላን ዣንግ ያቀርቡታል።
ንጉሥ ፎቲሳራት።
ኤመራልድ ቡድሃ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1520 Jan 1 - 1548

ንጉሥ ፎቲሳራት።

Vientiane, Laos
ንጉሥ ፎቲሳራት (1520–1550) ከላን ዣንግ ታላላቅ ነገሥታት አንዱ ነበር፣ ናንግ ዮት ካም ቲፕንከላና እንደ ንግሥት እና እንዲሁም ትናንሽ ንግሥቶች ከአዩትታያ እና ሎንግቬክ ወሰደ።[33] ፎቲሳራት አጥባቂ ቡዲስት ነበር፣ እና እንደ መንግስት ሃይማኖት ላን ዣንግ አውጇል።በ1523 በላና ከሚገኘው ንጉሥ ካኦ የትሪፒታካ ቅጂ ጠየቀ እና በ1527 የመንፈስ አምልኮን በመንግሥቱ ላይ አጠፋ።እ.ኤ.አ. በ 1533 ፍርድ ቤቱን በላንግ ፕራባንግ ከዋና ከተማው በታች ባለው የሜኮንግ ጎርፍ ሜዳ ላይ ወደምትገኘው የላን ዣንግ የንግድ ዋና ከተማ ወደሆነችው ቪየንቲያን ተዛወረ።ቪየንቲያን የላን ዣንግ ዋና ከተማ ነበረች፣ እና በንግድ መስመሮች መጋጠሚያ ላይ ትተኛለች፣ ነገር ግን ይህ መዳረሻ ለመከላከል አስቸጋሪ የሆነበትን ወረራ ማዕከል አድርጓታል።እርምጃው ፎቲሳራት መንግሥቱን በተሻለ ሁኔታ እንድታስተዳድር እና Đại Việt , Ayutthaya እና የበርማ እያደገ ላለው ኃይል ለሚዋሰኑት ወጣ ያሉ ግዛቶች ምላሽ እንድትሰጥ አስችሎታል።[34]ላና በ1540ዎቹ ውስጥ ተከታታይ የውስጥ ውርስ አለመግባባቶች ነበሯት።የተዳከመው መንግሥት በመጀመሪያ በበርማዎች ከዚያም በ1545 በአዩታያ ወረረ።በአካባቢው ገጠራማ አካባቢዎች ከፍተኛ ጉዳት ቢደርስም ሁለቱም የተሞከረው ወረራ ተቋቁሟል።ላን ዣንግ በላና ያሉትን አጋሮቻቸውን ለመደገፍ ማጠናከሪያዎችን ልኳል።በላና ውስጥ የነበረው የመተካካት ውዝግብ ቀጠለ፣ ነገር ግን በበርማ እና በአዩትታያ በተጨቃጨቁ ግዛቶች መካከል ያለው የላና አቋም መንግስቱ ወደ ስርዓት እንዲመለስ አስገድዶታል።በአዩትታያ ላይ ላደረገው እርዳታ እና ከላና ጋር በነበረው ጠንካራ ቤተሰባዊ ግንኙነት፣ ንጉስ ፎቲሳራት በ1547 በቺያንግ ማይ ንጉስ ለሆነው ለልጁ ልዑል ሴታቲራት የላና ዙፋን ተሰጠው።ላን ዣንግ በፖለቲካ ኃይላቸው ከፍታ ላይ ነበሩ፣ ፎቲሳራት እንደ ላን ዣንግ ንጉስ እና ሴታቲራት ልጁ የላና ንጉስ ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1550 ፎቲሳራት ወደ ሉአንግ ፕራባንግ ተመለሰች ፣ ግን ተመልካቾችን በሚፈልጉት አስራ አምስቱ አለም አቀፍ ልዑካን ፊት ዝሆን እየጋለበ ሳለ በአደጋ ሞተች።[35]
ንጉሥ ሴታቴራት።
የበርማ ወረራዎች ©Anonymous
1548 Jan 1 - 1571

ንጉሥ ሴታቴራት።

Vientiane, Laos
እ.ኤ.አ. በ 1548 ንጉስ ሴታቲራት (እንደላና ንጉስ) ቺያንግ ሳየንን ዋና ከተማው አድርጎ ወሰደ ።ቺያንግ ማይ አሁንም በፍርድ ቤት ኃይለኛ አንጃዎች ነበሩት፣ እና የበርማ እና የአዩትታያ ዛቻዎች እየጨመሩ ነበር።የአባቱን ያለጊዜው ሞት ተከትሎ፣ ንጉስ ሴታቲራት ሚስቱን እንደ ገዥነት ትቶ ላናን ተወ።ላን ዣንግ ሲደርስ ሴቲራት የላን ዣንግ ንጉስ ሆኖ ዘውድ ተቀዳጀ።መውጣቱ በ1551 ቻኦ መኩቲን የላና ንጉስ አድርጎ የዘውድ ዘውድ የጫኑትን ተፎካካሪ ወገኖች በፍርድ ቤት አበረታታቸው።[36] በ1553 ንጉስ ሴታቲራት ላናን መልሶ ለመያዝ ጦር ላከ ነገር ግን ተሸነፉ።እንደገና በ1555 ንጉስ ሴታቲራት በሴን ሱሊንታ ትእዛዝ ላናን መልሶ ለመያዝ ጦር ላከ እና ቺያንግ ሳኤንን ወሰደ።በ1556 በርማ በንጉሥ ባይናንግ መሪነት ላናን ወረረ።የላና ንጉስ መኩቲ ቺያንግ ማይን ያለ ጦርነት አስረከበ፣ ነገር ግን በወታደራዊ ወረራ እንደ በርማ ቫሳል ተመለሰ።[37]እ.ኤ.አ. በ 1560 ንጉስ ሴታቲራት የላን ዣንግ ዋና ከተማን ከሉአንግ ፕራባንግ ወደ ቪየንቲያን አዘዋውሯል ፣ ይህም በሚቀጥሉት ሁለት መቶ ሃምሳ ዓመታት ውስጥ ዋና ከተማ ሆኖ ይቆያል።[38] የዋና ከተማው መደበኛ እንቅስቃሴ የከተማ መከላከያን ማጠናከር፣ ትልቅ መደበኛ ቤተ መንግስት መገንባት እና የሃው ፍራ ካው የኤመራልድ ቡድሃን እና ትልቅ እድሳትን ጨምሮ በዛ ሉአንግ በቪየንቲያን የተካሄደውን ሰፊ ​​የግንባታ መርሃ ግብር ተከትሎ ነበር።በ1563 የበርማውያንን የአዩትታያ ወረራ መደገፍ ያልቻለውን የላናን ንጉስ መኩቲን ከስልጣን ለማውረድ ቡርማውያን ወደ ሰሜን ዞሩ። ቺያንግ ማይ በበርማዎች ስትወድቅ በርካታ ስደተኞች ወደ ቪየንቲያን እና ላን ዣንግ ተሰደዱ።ንጉሱ ሴታቲራት ቪየንቲያን ለረጅም ጊዜ ከበባ ሊታሰር እንደማይችል ስለተገነዘበ ከተማዋን ለቀው እንዲወጡ እና እቃዎቹን እንዲነጠቁ አዘዘ።ቡርማውያን ቪየንቲያንን በወሰዱ ጊዜ ንጉሠ ነገሥት ሴቲራት የበርማ ወታደሮችን ለማዋከብ የሽምቅ ውጊያዎችን እና ትናንሽ ወረራዎችን ባደራጀበት ገጠራማ አካባቢ ዕቃ ለማግኘት ተገደዱ።በሽታን፣ የተመጣጠነ ምግብ እጦት እና ተስፋ አስቆራጭ የሽምቅ ውጊያን በመጋፈጥ፣ ንጉስ ባይናንግ በ1565 ለማፈግፈግ ተገደደ።[39]
ላን ዣንግ መንታ መንገድ ላይ
ዝሆን ዱኤል ©Anonymous
1571 Jan 1 - 1593

ላን ዣንግ መንታ መንገድ ላይ

Laos
እ.ኤ.አ. በ 1571 አዩትታያ ግዛት እና ላን ና የበርማ ቫሳልስ ነበሩ።ላን ዣንግን ከበርማዎች ወረራ ሁለት ጊዜ ሲከላከል፣ ንጉስ ሴታቲራት በከመር ኢምፓየር ላይ ዘመቻ ለማድረግ ወደ ደቡብ ተንቀሳቅሷል።ክመርን ማሸነፍ ላን ዣንግን በእጅጉ ያጠናክረው ነበር፣ ይህም የባህር መዳረሻን፣ የንግድ እድሎችን እና ከሁሉም በላይ ደግሞ ከ1500ዎቹ መጀመሪያ ጀምሮ ጥቅም ላይ እየዋለ ለነበረው የአውሮፓ የጦር መሳሪያዎች።በ1571 እና 1572 የላን ዣንግ ጦር እንደወረረ የክመር ዜና መዋዕል ዘግቧል፣ በሁለተኛው ወረራ ንጉስ ባሮም ሬቻ ቀዳማዊ በዝሆን ጦርነት ተገደለ።ክሜሮች ተሰብስበው ላን ዣንግ አፈገፈጉ፣ሴተቲራት በአታፔው አቅራቢያ ጠፋች።የበርማ እና የላኦ ዜና መዋዕል መዝገቡ በጦርነት እንደሞተ መገመት ብቻ ነው።[40]የሴታቲራት ጄኔራል ሴን ሱሊንታ ከላን ዣንግ ጉዞ ቀሪዎች ጋር ወደ ቪየንቲያን ተመለሰ።እሱ ወዲያውኑ ተጠርጥሮ ወደቀ፣ እና የእርስ በርስ ጦርነት በቪየንቲያን ተቀሰቀሰ፣ የእርስ በርስ ግጭት ሲፈጠር።እ.ኤ.አ. በ 1573 የንጉሥ ገዢ ሆኖ ብቅ አለ ፣ ግን ድጋፍ አላገኘም።ባይናንግ የግርግሩን ሪፖርቶች በሰማ ጊዜ ላን ዣንግ በአስቸኳይ እጅ እንዲሰጥ መልእክተኞችን ላከ።ሴን ሱሊንታ መልእክተኞቹን እንዲገደሉ አድርጓል።[41]ባይናንግ በ1574 ቪየንቲያንን ወረረ፣ሴን ሱሊንታ ከተማዋን ለቀው እንድትወጡ አዘዘ ነገር ግን የህዝቡ እና የሰራዊቱ ድጋፍ አጥቷል።ቪየንቲያን በበርማውያን እጅ ወደቀች።ሴን ሱሊንታ ከሴቲቲራት አልጋ ወራሽ ልዑል ኖኮ ኩማኔ ጋር በምርኮ ወደ በርማ ተላከ።[42] አንድ የቡርሜዝ ቫሳል ቻኦ ታሄዋ ቪየንቲያንን እንዲያስተዳድር ተወው፣ ግን የሚገዛው አራት አመት ብቻ ነበር።የመጀመሪያው ታውንጉ ኢምፓየር (1510-99) ተመስርቷል ነገር ግን ውስጣዊ አመጾች ገጥሟቸዋል።እ.ኤ.አ. በ 1580 ሴን ሱሊንታ እንደ በርማ ቫሳል ተመለሰ ፣ እና በ 1581 ባይናንግ ከልጁ ንጉስ ናንዳ ባይን ጋር የቱንጉ ኢምፓየር ተቆጣጥሮ ሞተ።ከ1583 እስከ 1591 በላን ዣንግ የእርስ በርስ ጦርነት ተካሄዷል።[43]
Lan Xang ወደነበረበት ተመልሷል
የንጉሥ ናሬሳን ጦር ከጦርነት ዝሆኖች ጋር በ1600 በርማ በምትገኝ ባጎ ወደ ተተወች ባጎ ገባ። ©Anonymous
1593 Jan 1

Lan Xang ወደነበረበት ተመልሷል

Laos
ልዑል ኖኮ ኩማኔ በ Taungoo ፍርድ ቤት ለአሥራ ስድስት ዓመታት ታስሮ የነበረ ሲሆን በ1591 ደግሞ ሃያ ዓመቱ ነበር።በላን ዣንግ ውስጥ የነበረው ሳንጋ ኖኬኦ ኩማኔን እንደ ቫሳል ንጉሥ ወደ ላን ዣንግ እንዲመለስ ለንጉሥ ናንዳባይን ተልዕኮ ላከ።እ.ኤ.አ. በ 1591 በቪዬንቲያን ዘውድ ተቀዳጅቷል ፣ ጦር ሰራዊትን ሰብስቦ ወደ ሉአንግ ፕራባንግ ዘምቶ ከተሞቹን አገናኘ ፣ የላን ዣንግ ነፃነትን አወጀ እና ለቱንጎ ኢምፓየር ታማኝነትን አጠፋ።ንጉስ ኖክዮ ኩማኔ ከዚያ ወደ ሙአንግ ፉአን ከዚያም ወደ ማእከላዊ ግዛቶች ዘምቶ የቀድሞዎቹን የላን ዣንግ ግዛቶች አንድ አደረገ።[44]በ1593 ንጉስ ኖኮ ኩማኔበላና እና በታውንጉ ልዑል ታራዋዲ ሚን ላይ ጥቃት ሰነዘረ።ታራዋዲ ሚን ከበርማ እርዳታ ፈለገ፣ ነገር ግን በመላው ኢምፓየር የተነሱ አመጾች ማንኛውንም ድጋፍ ከልክለዋል።በተስፋ መቁረጥ ስሜት በአዩትታያ ንጉስ ናሬሱዋን ለሚገኘው የበርማ ቫሳል ጥያቄ ተላከ።ንጉስ ናሬሱዋን ብዙ ጦር ልኮ ታራዋዲ ሚን ላይ አዞረ፣ ይህም በርማውያን አዩትታንን እንደ ገለልተኛ እና ላናን እንደ ቫሳል መንግሥት እንዲቀበሉ አስገደዳቸው።ንጉስ ኖክዮ ኩማኔ በአዩትታያ እና ላና ጥምር ጥንካሬ ከቁጥር እንደሚበልጥ ተረድቶ ጥቃቱን አቆመ።እ.ኤ.አ. በ 1596 ንጉስ ኖኮ ኩማኔ በድንገት እና ያለ ወራሽ ሞተ።ምንም እንኳን ላን ዣንግን አንድ አድርጎ ግዛቱን ወደነበረበት ቢመልስም የውጭውን ወረራ ሊያስወግድ ወደ ሚችልበት ደረጃ ቢመልስም፣ ተከታታይ አለመግባባት ተፈጠረ እና እስከ 1637 ድረስ ተከታታይ ደካማ ነገሥታት ተከተሉ [። 44]
የላን ዣንግ ወርቃማ ዘመን
Golden Age of Lan Xang ©Anonymous
1637 Jan 1 - 1694

የላን ዣንግ ወርቃማ ዘመን

Laos
በንጉሥ ሱሪኛ ቮንግሳ (1637-1694) ላን ዣንግ የሃምሳ ሰባት አመት የሰላም እና የተሃድሶ ጊዜን አሳልፏል።[45] ላን ዣንግ ሳንጋ በስልጣን ጫፍ ላይ በነበረበት ወቅት መነኮሳትን እና መነኮሳትን ከደቡብ ምስራቅ እስያ ለሃይማኖታዊ ጥናት ይሳቡ ነበር።ስነ-ጽሁፍ፣ ጥበብ፣ ሙዚቃ፣ የፍርድ ቤት ዳንስ መነቃቃት አጋጥሟቸዋል።ኪንግ ሱሪኛ ቮንግሳ ብዙ የላን ዣንግ ህጎችን አሻሽሎ የፍርድ ፍርድ ቤቶችን አቋቋመ።በተጨማሪም የንግድ ስምምነቶችን እና በዙሪያው ባሉ መንግስታት መካከል ድንበር የሚያቋቁሙ ተከታታይ ስምምነቶችን ጨርሷል.[46]በ1641 ጌሪት ቫን ዉይስቶፍ ከደች ኢስት ህንድ ኩባንያ ጋር ከላን ዣንግ ጋር መደበኛ የንግድ ግንኙነት አደረጉ።ቫን ዉይስተሆፍ ስለ ንግድ እቃዎች ዝርዝር የአውሮፓ ሂሳቦችን ትቶ ከላን ዣንግ ጋር በሎንግቬክ እና በሜኮንግ በኩል የኩባንያ ግንኙነት ፈጠረ።[46]Sourigna Vongsa በ 1694 ሲሞት, ሁለት ወጣት የልጅ ልጆችን (ልኡል ኪንግኪታራት እና ልዑል ኢንታሶም) እና ሁለት ሴት ልጆችን (ልዕልት ኩመር እና ልዕልት ሱማንጋላን) ከዙፋን የይገባኛል ጥያቄ ጋር ትቷቸዋል.የንጉሱ የወንድም ልጅ ልዑል ሳይ ኦንግ ሁ በተነሳበት የውርስ ክርክር ተከሰተ።የሶሪኛ ቮንግሳ የልጅ ልጆች በሲፕሶንግ ፓና እና ልዕልት ሱማንጋላ ወደ ሻምፓሳክ በግዞት ተሰደዱ።እ.ኤ.አ. በ 1705 ልዑል ኪንግኪታራት በሲፕሶንግ ፓና ከሚገኘው ከአጎቱ ትንሽ ኃይል ወሰደ እና ወደ ሉአንግ ፕራባንግ ዘመቱ።የሉአንግ ፕራባንግ ገዥ የነበረው የሳይ ኦንግ ሁዌ ወንድም ሸሽቶ ኪንግኪታራት በሉአንግ ፕራባንግ ተቀናቃኝ ንጉሥ ሆኖ ዘውድ ተቀዳጀ።እ.ኤ.አ. በ 1707 ላን ዣንግ ተከፍሎ የሉአንግ ፕራባንግ እና የቪየንቲያን መንግስታት ብቅ አሉ።
1707 - 1779
የክልል መንግስታትornament
የላን ዣንግ ግዛት ክፍል
Division of Lan Xang Kingdom ©Anonymous
1707 Jan 2

የላን ዣንግ ግዛት ክፍል

Laos
ከ 1707 ጀምሮ የላኦ የላን ዣንግ ግዛት በቪየንቲያን ፣ ሉአንግ ፕራባንግ እና በኋላም ቻምፓሳክ (1713) የክልል መንግስታት ተከፍሎ ነበር።የቪየንቲያን መንግሥት ከሦስቱ በጣም ጠንካራው ነበር፣ Vientiane በኮራት ፕላቱ (በአሁኑ ጊዜ የታይላንድ አካል የሆነችበት) እና ከሉአንግ ፕራባንግ መንግሥት ጋር የሚጋጭ የ Xieng Khouang Plateauን ለመቆጣጠር (በዘመናዊ ቬትናም ድንበር ላይ) ተጽዕኖ ያሳድራል።በ1707 የላን ዣንግ ንጉስ Xai Ong Hue በሶሪኛ ቮንግሳ የልጅ ልጅ በኪንግኪትሳራት ሲፈታተኑ የሉአንግ ፕራባንግ ግዛት ከክልላዊ መንግስታት የመጀመሪያው ነው።Xai Ong Hue እና ቤተሰቡ በሶሪኛ ቮንግሳ ዘመን በግዞት በነበሩበት ወቅት በቬትናም ጥገኝነት ጠይቀው ነበር።Xai Ong Hue የቬትናም ንጉሠ ነገሥት Le Duy Hiep ድጋፍ በላን ዣንግ ላይ የቬትናምኛ ሱዘራይንቲ እውቅና አግኝቷል።በቬትናም ጦር መሪ ዣ ኦንግ ሁዌ ቪየንቲያንን በማጥቃት ንጉስ ናንታራትን የዙፋኑ ይገባኛል ጥያቄ አቀረበ።በምላሹ የሶሪኛ ቮንግሳ የልጅ ልጅ ኪንግኪታራት አመፀ እና ከራሱ ጦር ጋር ከሲፕሶንግ ፓና ወደ ሉአንግ ፕራባንግ ተንቀሳቅሷል።ኪንግኪታራት ከዛ ወደ ደቡብ ተንቀሳቅሷል በቪየንቲያን የሚገኘውን ዣ ኦንግ ሁውን ለመቃወም።ከዛ ዣ ኦንግ ሁዌ ለድጋፍ ወደ አዩትታያ ግዛት ዞረ፣ እናም ዣ ኦንግ ሁዩን በሉአንግ ፕራባንግ እና በቪዬንቲያን መካከል ያለውን ክፍፍል የሚዳኝ ሳይሆን ጦር ተላከ።እ.ኤ.አ. በ 1713 የደቡባዊ ላኦ መኳንንት በ ኖካሳድ ፣ በ Sourigna Vongsa የወንድም ልጅ እና የሻምፓሳክ መንግሥት በ Xai Ong Hue ላይ አመፁን ቀጠለ።የቻምፓሳክ መንግሥት ከXe Bang River በስተደቡብ ያለውን አካባቢ እስከ ስቱንግ ትሬንግ ድረስ በኮራት ፕላቱ ላይ ከሚገኙት የታችኛው የሙን እና ቺ ወንዞች አካባቢዎች ጋር ያቀፈ ነው።ምንም እንኳን በሕዝብ ብዛት ከሉአንግ ፕራባንግ ወይም ከቪየንቲያን ያነሰ ቢሆንም፣ ሻምፓሳክ በሜኮንግ ወንዝ በኩል ለክልላዊ ኃይል እና ለአለም አቀፍ ንግድ ጠቃሚ ቦታን ያዘ።እ.ኤ.አ. በ1760ዎቹ እና 1770ዎቹ የሲያም እና የበርማ መንግስታት በከፋ የጦር መሳሪያ ፉክክር እርስ በርስ ሲፋለሙ እና ከላኦ መንግስታት ጋር ህብረት በመፍጠር አንጻራዊ አቋማቸውን ለማጠናከር የራሳቸውን ሃይሎች በመጨመር እና ጠላታቸውን በመካድ።በውጤቱም፣ ተፎካካሪ ጥምረቶችን መጠቀም በሰሜናዊው የላኦ ግዛት በሉአንግ ፕራባንግ እና በቪዬንቲያን መካከል ያለውን ግጭት የበለጠ ወታደራዊ ያደርገዋል።በሁለቱ ዋና ዋና የላኦ መንግስታት መካከል ከአንዱ ጋር ጥምረት በበርማ ወይም በሲም ከተፈለገ ሌላኛው የቀረውን ወገን መደገፍ ይፈልጋል።በአስራ ስምንተኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ አጋማሽ ላይ የትብብር አውታር ከፖለቲካዊ እና ወታደራዊ ምህዳር ጋር ተቀይሯል።
የሲያሜዝ የላኦስ ወረራ
ታላቁ ታክሲ ©Torboon Theppankulngam
1778 Dec 1 - 1779 Mar

የሲያሜዝ የላኦስ ወረራ

Laos
የላኦ–ሲያሜዝ ጦርነት ወይም የላኦስ የሳይያም ወረራ (1778–1779) በቶንቡሪ የሲያም መንግሥት (አሁን ታይላንድ ) እና በቪየንቲያን እና ቻምፓሳክ ላኦ መንግስታት መካከል ያለው ወታደራዊ ግጭት ነው።ጦርነቱ ሦስቱንም የላኦ ግዛቶች የሉአንግ ፍራባንግ፣ ቪየንቲያን እና ቻምፓሳክ የሲያሜስ ገባር ቫሳል መንግስታት በሲያም ሱዘራይንቲ እና በቶንቡሪ እና በተከታዩ የራታናኮሲን ጊዜ የበላይነት ስር እንዲሆኑ አስችሏል።እ.ኤ.አ. በ 1779 ጄኔራል ታክሲን ቡርማውያንን ከሲያም አባረረ፣ የላኦን የቻምፓሳክ እና የቪየንቲያን መንግስታትን አሸንፏል እና ሉአንግ ፕራባንግ ቫሳላጅን እንዲቀበል አስገደደው (ሉአንግ ፕራባንግ በቪየንታንያን ከበባ ጊዜ ሲያምን ረድቷል)።በደቡብ ምስራቅ እስያ ያለው ባህላዊ የኃይል ግንኙነቶች የማንዳላ ሞዴልን ተከትለዋል ፣ ጦርነት የተካሄደው የህዝብ ማዕከላትን ለመጠበቅ ፣የክልላዊ ንግድን ለመቆጣጠር እና ኃይለኛ የቡድሂስት ምልክቶችን (ነጭ ዝሆኖችን ፣ አስፈላጊ ስቱፖችን ፣ ቤተመቅደሶችን እና የቡድሃ ምስሎችን) በመቆጣጠር የሃይማኖታዊ እና ዓለማዊ ሥልጣንን ለማረጋገጥ ነው ። .የቶንቡሪ ስርወ መንግስትን ህጋዊ ለማድረግ ጄኔራል ታክሲን የኤመራልድ ቡድሃ እና ፍራ ባንግ ምስሎችን ከቪየንቲያን ያዘ።ታክሲን በተጨማሪም የላኦ መንግስታት ገዥ ልሂቃን እና ንጉሣዊ ቤተሰቦቻቸው በማንዳላ ሞዴል መሰረት የክልል የራስ ገዝነታቸውን ለማስጠበቅ ለሲያም ቃል ኪዳን እንዲገቡ ጠይቀዋል።በባህላዊው ማንዳላ ሞዴል፣ ቫሳል ነገሥታት ቀረጥ የማሳደግ፣ የራሳቸዉን ሹማምንትን ተግሣጽ፣ የሞት ቅጣት እና የራሳቸዉን ባለ ሥልጣናት የመሾም ሥልጣናቸውን ጠብቀዋል።የጦርነት ጉዳዮች ብቻ፣ እና ተተኪነት ከሱዘራይን ፈቃድ ያስፈልገዋል።ቫሳልስ ዓመታዊ የወርቅ እና የብር ግብር (በተለምዶ በዛፍ ተመስሏል)፣ ታክስ እና ታክስን በዓይነት ማቅረብ፣ በጦርነት ጊዜ የድጋፍ ሰራዊቶችን ማሰባሰብ እና ለመንግስት ፕሮጀክቶች ኮርቪ ጉልበት መስጠት ይጠበቅበት ነበር።
1826 Jan 1 - 1828

የላኦ አመፅ

Laos
የ1826–1828 የላኦ አመፅ የሲያምን ሱዜራይንቲ ለማስቆም እና የቀድሞውን የላን ዣንግ መንግስት ለመፍጠር የቪየንቲያን መንግስት ንጉስ አኑቮንግ ሙከራ ነበር።በጥር 1827 የቪየንቲያን እና የሻምፓሳክ መንግስታት የላኦ ጦር ወደ ደቡብ እና ምዕራብ በኮራት ፕላቱ በኩል ተሻግረው እስከ ሳራቡሪ ድረስ በመሄድ ከሲያሜዝ ዋና ከተማ ባንኮክ የሶስት ቀን ጉዞ አድርገዋል።የሲያሜዎች በሰሜን እና በምስራቅ የመልሶ ማጥቃት ዘመቻ በማካሄድ የላኦ ሃይሎች እንዲያፈገፍጉ እና በመጨረሻም የቪየንቲያን ዋና ከተማ ያዙ።አኑቮንግ የሲያምሴን ጥቃት ለመቋቋም እና በላኦ መካከል ያለውን ተጨማሪ የፖለቲካ መከፋፈል ለመፈተሽ ባደረገው ሙከራ በሁለቱም አልተሳካም።የቪየንቲያን መንግሥት ተወገደ፣ ህዝቧ በግዳጅ ወደ ሲያም ተዛወረ፣ እና የቀድሞ ግዛቶቹ በቀጥታ በሲያሜዝ ግዛት አስተዳደር ስር ወድቀዋል።የቻምፓሳክ እና የላን ና መንግስታት ወደ ሲያሜዝ የአስተዳደር ስርዓት በቅርበት ተሳቡ።የሉአንግ ፕራባንግ መንግሥት ተዳክሟል ነገር ግን በጣም ክልላዊ ራስን በራስ ማስተዳደር ፈቀደ።ወደ ላኦ ግዛቶች ሲስፋፋ ሲያም እራሱን ከልክ በላይ ዘረጋ።አመፁ በ1830ዎቹ እና 1840ዎቹ ለሲያሜዝ-ቬትናምኛ ጦርነቶች ቀጥተኛ መንስኤ ነበር።በሲም የተካሄደው የባሪያ ወረራ እና የግዳጅ የህዝብ ዝውውሮች በስተመጨረሻ ታይላንድ እና ላኦስ በሚሆኑት አካባቢዎች መካከል የስነ-ሕዝብ ልዩነት እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል፣ እና በአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ አጋማሽ ላይ የፈረንሳይን “የስልጣኔ ተልእኮ” ወደ ላኦ አካባቢዎች አመቻችቷል።
ሃው ዋርስ
የጥቁር ባንዲራ ጦር ወታደር ፣ 1885 ©Charles-Édouard Hocquard
1865 Jan 1 - 1890

ሃው ዋርስ

Laos
እ.ኤ.አ. በ1840ዎቹ አልፎ አልፎ የሚነሱ አመፆች፣ የባሪያ ወረራዎች እና የስደተኞች እንቅስቃሴ ወደ ዘመናዊው ላኦስ በሚሸጋገርባቸው አካባቢዎች መላውን ክልሎች በፖለቲካዊ እና በወታደራዊ ሃይል ደክመዋል።በቻይና የኪንግ ስርወ መንግስት ኮረብታ ህዝቦችን ወደ ማእከላዊ አስተዳደር ለማካተት ወደ ደቡብ እየገፋ ነበር፣ መጀመሪያ ላይ የስደተኞች ጎርፍ እና በኋላምየታይፒንግ አመጽ አማፂ ቡድን ወደ ላኦ ምድር ገፋ።የአማፂ ቡድኖቹ በሰንደቅ ዓላማቸው ይታወቃሉ እና ቢጫ (ወይም የተሰነጠቀ) ባንዲራ፣ ቀይ ባንዲራ እና ጥቁር ባንዲራዎች ይገኙበታል።የሽፍታ ቡድኖቹ ከሲያም ብዙም ምላሽ ሳይሰጡ በመላ ገጠሪቱ ዘረፉ።በአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ እና አጋማሽ ላይ የመጀመሪያው ላኦ ሱንግ ህሞንግ፣ ሚየን፣ ያኦ እና ሌሎች የሲኖ-ቲቤት ቡድኖች በፎንግሳሊ ግዛት እና በሰሜን ምስራቅ ላኦስ ከፍ ባሉ ቦታዎች ላይ መኖር ጀመሩ።የኢሚግሬሽን መጉላላት የተቀናጀው ለሀው ሽፍቶች መጠለያ በሰጠው እና በላው ላኦስ ሰፊ አካባቢዎችን ያስቀረው በዚሁ የፖለቲካ ድክመት ነው።እ.ኤ.አ. በ 1860 ዎቹ የመጀመሪያዎቹ ፈረንሣውያን አሳሾች ወደ ደቡባዊ ቻይና የሚወስደውን የውሃ መንገድ ተስፋ በማድረግ የሜኮንግ ወንዝን መንገድ ወደ ሰሜን እየገፉ ነበር ።ከመጀመሪያዎቹ የፈረንሣይ አሳሾች መካከል በሃው አማፂያን በቶንኪን ባደረጉት ጉዞ የተገደለው በፍራንሲስ ጋርኒየር የሚመራ ጉዞ ነበር።ፈረንሳዮች እስከ 1880ዎቹ ድረስ በሁለቱም ላኦስ እና ቬትናም (ቶንኪን) በሃው ላይ ወታደራዊ ዘመቻዎችን ያካሂዳሉ።[47]
1893 - 1953
የቅኝ ግዛት ዘመንornament
የፈረንሳይ የላኦስ ድል
የፓክናም ክስተት ክስተቶችን የሚያሳይ የL'illustration የሽፋን ገጽ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1893 Jul 13

የፈረንሳይ የላኦስ ድል

Laos
የፈረንሳይ የቅኝ ግዛት ፍላጎቶች በ 1860 ዎቹ ውስጥ በዱዳርት ዴ ላግሬ እና ፍራንሲስ ጋርኒየር የአሳሽ ተልእኮዎች ጀመሩ።ፈረንሳይ የሜኮንግ ወንዝን ወደ ደቡብ ቻይና ለማድረስ ተስፋ አድርጋ ነበር።ምንም እንኳን ሜኮንግ በበርካታ የፈጣን ፍጥነቶች ምክንያት የማይንቀሳቀስ ቢሆንም፣ ተስፋው ወንዙ በፈረንሳይ ምህንድስና እና የባቡር ሀዲዶች ጥምርታ ሊገራ ይችላል።እ.ኤ.አ. በ 1886 ብሪታንያ በሰሜናዊ ሲያም በቺያንግ ማይ ተወካይ የመሾም መብት አገኘች።የብሪቲሽ ቁጥጥርን በበርማ እና በሲያም እያደገ የመጣውን ተፅእኖ ለመቋቋም በዚያው አመት ፈረንሳይ በሉአንግ ፕራባንግ ውክልና ለመመስረት ፈለገች እና የፈረንሳይን ፍላጎት ለማስጠበቅ አውጉስት ፓቪን ላከች።ፓቪ እና ፈረንሣይ ረዳቶች በ1887 ሉአንግ ፕራባንግ በሉአንግ ፕራባንግ ላይ ጥቃት ሲሰነዝሩ ለማየት በቻይና እና በታይ ወንበዴዎች ሲአምሴዎች ታስረው የነበሩትን የመሪያቸውን Đèo ቫን ትሪን ወንድሞች ነፃ ለማውጣት ተስፋ አድርገው ነበር።ፓቪ የታመመውን ንጉስ ኦውን ካም ከተቃጠለ ከተማ ወደ ደኅንነት በማጓጓዝ እንዳይያዝ አድርጓል።ክስተቱ የንጉሱን ምስጋና አሸንፏል, ፈረንሳይ የሲፕሶንግ ቹ ታይን በፈረንሳይ ኢንዶቺና ውስጥ የቶንኪን አካል እንድትቆጣጠር እድል ፈጠረ እና የሲያሜዝ ደካማነት በላኦስ አሳይቷል.እ.ኤ.አ. በ 1892 ፓቪ በባንኮክ የነዋሪነት ሚኒስትር ሆነ ፣ እሱም በመጀመሪያ በሜኮንግ ምስራቃዊ ዳርቻ በሚገኘው የላኦ ግዛቶች ላይ የሲያሜስን ሉዓላዊነት ለመካድ ወይም ችላ ለማለት የሚፈልግ የፈረንሣይ ፖሊሲን አበረታታ ፣ በሁለተኛ ደረጃ ደግሞ የደጋ ላኦ ቴውንግን ባርነት እና የህዝብ ዝውውሮችን ላኦ ሉም በ Siamese በላኦስ ውስጥ ጠባቂ ለመመስረት እንደ ቅድመ ሁኔታ።ሲያም ምላሽ የሰጠው በ1893 የፈረንሳይ የንግድ ፍላጎቶችን በመካድ ወታደራዊ መለጠፍ እና በጠመንጃ ጀልባ ዲፕሎማሲያዊ ስራ ላይ ተሰማርቷል።ፈረንሣይ እና ሲያም አንዳቸው የሌላውን ጥቅም ለመካድ ወታደሮቻቸውን ያቋቁማሉ፣ በዚህም ምክንያት የሲያሜዝ በደቡብ ኮንግ ደሴት ከበባ እና በሰሜናዊው የፈረንሳይ ጦር ሰፈር ላይ ተከታታይ ጥቃት ደረሰ።ውጤቱም በጁላይ 13 1893 የፓክናም ክስተት ፣ የፍራንኮ-ሲያሜዝ ጦርነት (1893) እና የፈረንሳይ የግዛት ይገባኛል ጥያቄዎች የመጨረሻው እውቅና በላኦስ ነበር።
የላኦስ የፈረንሳይ ጥበቃ
በአካባቢው ላኦ ወታደሮች በፈረንሳይ ቅኝ ግዛት ጠባቂ, c.1900 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1893 Aug 1 - 1937

የላኦስ የፈረንሳይ ጥበቃ

Laos
የፈረንሳይ የላኦስ ጥበቃ ዛሬ ላኦስ በ 1893 እና 1953 መካከል ያለው የፈረንሳይ ጠባቂ ነበር - በ 1945 እንደ ጃፓን አሻንጉሊት ግዛት አጭር ኢንተርሬግነም ያለው - የፈረንሳይ ኢንዶቺና አካል የሆነው።በ1893 የፍራንኮ-ሲያሜዝ ጦርነትን ተከትሎ የሉአንግ ፍራባንግ ግዛት በሆነው በሲያሜዝ ቫሳል ላይ ተመሠረተ። ወደ ፈረንሣይ ኢንዶቺና ተቀላቀለ እና በሚቀጥሉት ዓመታት የሲያሜ ቫሳል ፣ የፉዋን እና የቻምፓሳክ መንግሥት ርዕሰ መስተዳድር ፣ ተቀላቀሉ። በ1899 እና በ1904 ዓ.ም.የሉአንግ ፕራባንግ ጥበቃ በስም በንጉሱ ስር ነበር፣ ነገር ግን ትክክለኛው ስልጣን በአካባቢው የፈረንሳይ ገዥ ጄኔራል ነበር፣ እሱም በተራው ለፈረንሳዩ ኢንዶቺና ጠቅላይ ገዥ ሪፖርት አድርጓል።በኋላ የተካተቱት የላኦስ ክልሎች ግን በፈረንሳይ አገዛዝ ሥር ነበሩ።የላኦስ የፈረንሳይ ጥበቃ በ1893 ከቬትናም የሚተዳደር ሁለት (እና አንዳንድ ጊዜ ሶስት) የአስተዳደር ክልሎችን አቋቋመ። ላኦስ በሳቫናክኸት እና በኋላ በቪዬንቲያን በአንድ ነዋሪ ሱፐርኢር በማእከላዊ የሚተዳደረው እስከ 1899 ነበር።ፈረንሳዮች ቪየንታንያንን የቅኝ ግዛት ዋና ከተማ ለማድረግ በሁለት ምክንያቶች የመረጡ ሲሆን በመጀመሪያ በመካከለኛው አውራጃዎች እና በሉአንግ ፕራባንግ መካከል ትገኛለች ፣ ሁለተኛም ፈረንሳዮች የቀድሞዋን የላን ዣንግ ግዛት ዋና ከተማ እንደገና የመገንባት ተምሳሌታዊ ጠቀሜታ ያውቁ ነበር። Siamese አጠፋ ነበር.እንደ ፈረንሣይ ኢንዶቺና አካል ሁለቱም ላኦስ እና ካምቦዲያ የጥሬ ዕቃ ምንጭ እና በቬትናም ውስጥ ላሉት አስፈላጊ ይዞታዎች የጉልበት ምንጭ ሆነው ይታዩ ነበር።የፈረንሳይ ቅኝ ግዛት በላኦስ ውስጥ መገኘት ብርሃን ነበር;የ Resident Superieur ከግብር እስከ ፍትህ እና ህዝባዊ ስራዎች ለሁሉም የቅኝ ግዛት አስተዳደር ሃላፊነት ነበረው።ፈረንሳዮች በቅኝ ግዛት ዋና ከተማ በጋርዴ ኢንዲጂን ስር በቬትናም ወታደሮች በፈረንሣይ አዛዥ ስር ወታደራዊ ይዞታ ነበራቸው።እንደ Luang Prabang፣ Savannakhet እና Pakse ባሉ አስፈላጊ የክልል ከተሞች ውስጥ ረዳት ነዋሪ፣ ፖሊስ፣ ክፍያ መምህር፣ የፖስታ መምህር፣ የትምህርት ቤት መምህር እና ዶክተር ይኖራሉ።ቬትናምኛ በቢሮክራሲው ውስጥ አብዛኛውን የከፍተኛ ደረጃ እና መካከለኛ ደረጃ ቦታዎችን ሞልቶ ነበር፣ ላኦ እንደ ጀማሪ ፀሐፊ፣ ተርጓሚዎች፣ የወጥ ቤት ሰራተኞች እና አጠቃላይ ሰራተኞች ተቀጠረ።መንደሮች በአካባቢው አስተዳዳሪዎች ወይም chao muang በባህላዊ ሥልጣን ስር ይቆያሉ።በላኦስ በነበረው የቅኝ ገዥ አስተዳደር የፈረንሳይ መገኘት ከጥቂት ሺህ አውሮፓውያን አይበልጥም ነበር።ፈረንሳዮች ያተኮሩት በመሠረተ ልማት ዝርጋታ፣ ባርነትን በማስወገድ እና ባርነትን በማስወገድ (ምንም እንኳን ኮርቪ የጉልበት ሥራ አሁንም በሥራ ላይ የነበረ ቢሆንም)፣ ኦፒየም ምርትን ጨምሮ ንግድ እና ከሁሉም በላይ ደግሞ የታክስ መሰብሰብ ላይ ነበር።በፈረንሣይ አገዛዝ፣ ቬትናሞች ወደ ላኦስ እንዲሰደዱ ይበረታታሉ፣ ይህም በፈረንሣይ ቅኝ ገዥዎች በኢንዶቺና-ሰፊ የቅኝ ግዛት ግዛት ውስጥ ለተግባራዊ ችግር እንደ ምክንያታዊ መፍትሔ ይታይ ነበር።[48] ​​እ.ኤ.አ. በ 1943 የቪዬትናም ህዝብ ብዛት ወደ 40,000 የሚጠጋ ሲሆን በትልቆቹ የላኦስ ከተሞች ውስጥ አብላጫውን የመሰረተ እና የራሳቸውን መሪዎች የመምረጥ መብት አግኝተዋል።[49] በዚህም ምክንያት 53% የሚሆነው የቪየንቲያን ህዝብ፣ 85% የታክክ እና 62% የፓክሴ ህዝብ ቬትናምኛ ሲሆኑ፣ ከሉአንግ ፍራባንግ በስተቀር ህዝቡ በብዛት ላኦ ነበር።[49] እ.ኤ.አ. በ 1945 መጨረሻ ላይ ፈረንሳዮች ከፍተኛ የሆነ የቬትናም ህዝብን ወደ ሶስት ቁልፍ ቦታዎች ማለትም ቪየንቲያን ሜዳ ፣ ሳቫናኬት ክልል ፣ ቦላቨን ፕላቱ ለማዛወር ታላቅ እቅድ ነድፈዋል ፣ ይህም በጃፓን በኢንዶቺና ወረራ ብቻ ተጥሏል።[49] ያለበለዚያ፣ ማርቲን ስቱዋርት ፎክስ እንዳለው፣ ላኦዎች በአገራቸው ላይ ያላቸውን ቁጥጥር አጥተው ሊሆን ይችላል።[49]ለፈረንሣይ ቅኝ ግዛት የላኦ ምላሽ የተደበላለቀ ነበር፣ ምንም እንኳን ፈረንሳዮች ከሲያምስ ይልቅ በመኳንንት እንደሚመረጡ ቢታዩም፣ አብዛኛው የላኦ ሉም፣ ላኦ ቴዎንግ እና ላኦ ሱንግ በዳግም ቀረጥ ተጭነዋል እና የቅኝ ግዛት ማዕከሎችን ለማቋቋም የኮርቪ ጉልበት ይጠይቃሉ።እ.ኤ.አ. በ 1914 የታይ ሉ ንጉስ ወደ ቻይናውያን የሲፕሶንግ ፓና ክፍሎች ሸሽቶ ነበር ፣ እዚያም በሰሜናዊ ላኦስ በፈረንሳዮች ላይ ለሁለት ዓመታት የዘለቀ የሽምቅ ዘመቻ ጀመረ ፣ ይህም ለማፈን ሶስት ወታደራዊ ጉዞዎችን አስፈልጎ ነበር እናም የፈረንሳይን ሙአንግ ሲንግን በቀጥታ መቆጣጠር አስከትሏል ። .እ.ኤ.አ. በ 1920 አብዛኛው የፈረንሳይ ላኦስ ሰላም ነበር እና የቅኝ ግዛት ስርዓት ተመስርቷል ።እ.ኤ.አ. በ 1928 የላኦ ሲቪል አገልጋዮችን ለማሰልጠን የመጀመሪያው ትምህርት ቤት ተቋቁሟል እና በላኦ ወደ ላይ ተንቀሳቃሽነት በቬትናምኛ የተያዙ ቦታዎችን ለመሙላት ተፈቅዶለታል ።እ.ኤ.አ. በ1920ዎቹ እና 1930ዎቹ ፈረንሳይ ምዕራባውያንን በተለይም ፈረንሣይኛን ፣ ትምህርትን ፣ ዘመናዊ የጤና አጠባበቅ እና ህክምናን እና የህዝብ ስራዎችን በተደባለቀ ስኬት ለመተግበር ሞከረች።ለቅኝ ገዥው ላኦስ በጀት ከሃኖይ ሁለተኛ ደረጃ ነበር፣ እና የአለም አቀፍ ታላቁ የኢኮኖሚ ድቀት ገንዘቦችን የበለጠ ገድቧል።በ1920ዎቹ እና 1930ዎቹ ውስጥም በፕሪንስ ፌትሳራት ራታናቮንግሳ እና በፈረንሣይ ኢኮል ፍራንሴይስ ዲ ጽንፈኛ ምስራቅ ስራዎች ምክንያት የላኦ ብሔረተኛ ማንነት የመጀመሪያ ሕብረቁምፊዎች የተገኙት ጥንታዊ ሐውልቶችን፣ ቤተመቅደሶችን ለማደስ እና በላኦ ታሪክ፣ ስነ-ጽሑፍ ላይ አጠቃላይ ምርምር ለማድረግ ነው። , ጥበብ እና አርክቴክቸር.
1939 Jan 1 - 1945

በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ላኦስ

Laos
የላኦ ብሔራዊ ማንነትን ማዳበር በ1938 ዓ.ም በባንኮክ የ ultranationalist ጠቅላይ ሚኒስትር ፊቡንሶንግክራም መነሳቱ አስፈላጊ ሆነ።ፊቡንሶንግክሃም በማዕከላዊ ታይላንድ ባንኮክ ስር ያሉትን ሁሉንም የታይ ህዝቦች አንድ ለማድረግ ትልቅ የፖለቲካ እንቅስቃሴ አካል የሆነ የስም ለውጥ ሲያምን ወደ ታይላንድ ለወጠው።ፈረንሳዮች እነዚህን እድገቶች በንቃት ይመለከቷቸዋል, ነገር ግን የቪቺ መንግስት በአውሮፓ እና በሁለተኛው የዓለም ጦርነት በተከሰቱት ክስተቶች ተዘዋውሯል.በጁን 1940 ምንም እንኳን ጠብ-አልባ ውል ቢፈረም ታይላንድ የፈረንሳይን አቋም ተጠቅማ የፍራንኮ-ታይ ጦርነትን አነሳች።ጦርነቱ ለላኦ ፍላጎቶች ከቶኪዮ ውል፣ እና የዛንያቡሪ ትራንስ-ሜኮንግ ግዛቶችን እና የሻምፓሳክን ክፍል መጥፋት ለላኦ ጥቅም በማይመች ሁኔታ ተጠናቀቀ።ውጤቱም ላኦ በፈረንሣይ አለመተማመን እና በላኦስ የመጀመሪያው ግልጽ የሆነ ብሔራዊ የባህል እንቅስቃሴ ነበር፣ ይህም ውስን የፈረንሳይ ድጋፍ ያለው ያልተለመደ ቦታ ላይ ነበር።በቪየንቲያን የፈረንሣይ የሕዝብ ትምህርት ዳይሬክተር ቻርለስ ሮሼት እና የላኦ ምሁራን በንዩይ አፋኢ እና በካታይ ዶን ሳሶሪት የሚመሩት የብሔራዊ እድሳት ንቅናቄን ጀመሩ።ሆኖም የሁለተኛው የዓለም ጦርነት ሰፋ ያለ ተጽእኖ በላኦስ ላይ እስከ የካቲት 1945 ድረስከጃፓን ኢምፔሪያል ጦር ሰራዊት ወደ ዢንግ ኩዋንግ ሲዘዋወር ብዙም ተፅዕኖ አልነበረውም።ጃፓኖች በ Admiral Decoux ስር የሚገኘው የፈረንሳይ ኢንዶቺና የቪቺ አስተዳደር በቻርለስ ደጎል ታማኝ የፍሪ ፈረንሣይ ተወካይ ይተካል እና ኦፕሬሽን ሜይጎን ("ብሩህ ጨረቃ") ፈጠረ።ጃፓኖች በቬትናም እና በካምቦዲያ በሚኖሩ ፈረንሣይቶች ውስጥ ተሳክቶላቸዋል።በላኦስ ያለው የፈረንሳይ ቁጥጥር ወደ ጎን ቀርቷል።
ላኦ ኢሳራ እና ነፃነት
የተማረኩት የፈረንሳይ ወታደሮች በቬትናም ወታደሮች ታጅበው በዲን ቢን ፉ ወደሚገኘው የጦር እስረኛ ካምፕ ሄዱ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1945 Jan 1 - 1953 Oct 22

ላኦ ኢሳራ እና ነፃነት

Laos
1945 በላኦስ ታሪክ ውስጥ የውሃ ተፋሰስ ዓመት ነበር።በጃፓን ግፊት ንጉስ ሲሳቫንግቮንግ በሚያዝያ ወር ነጻነቱን አወጀ።እርምጃው የላኦ ሴሪ እና የላኦ ፔን ላኦን ጨምሮ በላኦስ የነበሩት የነጻነት እንቅስቃሴዎች በልዑል ፌትሳራት ይመራ ወደነበረው የላኦስ እንቅስቃሴ ወይም የነፃ ላኦ እንቅስቃሴ እንዲቀላቀሉ አስችሏቸዋል።ጃፓኖች እ.ኤ.አ. ነሐሴ 15 ቀን 1945 የፈረንሣይ ደጋፊ አንጃዎችን በድፍረት ሰጡ እና ልዑል ፌትሳራት በንጉሥ ሲሳቫንግቮንግ ተባረሩ።ተስፋ ያልቆረጠው ልዑል ፌትሳራት በሴፕቴምበር ላይ መፈንቅለ መንግስት አድርጓል እና በሉአንግ ፕራባንግ የሚገኘውን ንጉሣዊ ቤተሰብ በቁም እስረኛ አደረገ።እ.ኤ.አ. ኦክቶበር 12 ቀን 1945 የላኦ ኢሳራ መንግስት በፕሪንስ ፌትሳራት ሲቪል አስተዳደር ታወጀ።በሚቀጥሉት ስድስት ወራት ውስጥ ፈረንሳዮች በላኦ ኢሳራ ላይ ዘምተው በኤፕሪል 1946 ኢንዶቺናን መቆጣጠር ቻሉ። ከቬትናም ጋር እና የኮሚኒስት ፓት ላኦ ተመሠረተ።ላኦ ኢሳራ በግዞት እያለ፣ በነሐሴ 1946 ፈረንሳይ በላኦስ በንጉሥ ሲሳቫንግቮንግ የሚመራ ሕገ መንግሥታዊ ንጉሣዊ አገዛዝ አቋቋመች፣ እና ታይላንድ በፍራንኮ-ታይላንድ ጦርነት የተያዙ ግዛቶችን በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ውክልና ለማግኘት ተስማምታለች።እ.ኤ.አ.እ.ኤ.አ. በ 1950 ለንጉሣዊ ላኦ መንግሥት ተጨማሪ ሥልጣኖች ተሰጥተዋል ፣ ይህም ለብሔራዊ ጦር ሠራዊት ሥልጠና እና ድጋፍን ይጨምራል ።እ.ኤ.አ. ኦክቶበር 22፣ 1953 የፍራንኮ-ላኦ ስምምነት እና ማህበር የቀሩትን የፈረንሳይ ስልጣኖችን ለነፃው የሮያል ላኦ መንግስት አስተላልፏል።እ.ኤ.አ. በ 1954 በዲን ቢየን ፉ የተካሄደው ሽንፈት በመጀመርያው የኢንዶቺን ጦርነት ወቅት ከቪየትሚንህ ጋር ለስምንት ዓመታት የዘለቀ ጦርነትን አመጣ እና ፈረንሳይ ሁሉንም የኢንዶቺና ቅኝ ግዛቶችን ትታለች።[50]
የላቲያ የእርስ በርስ ጦርነት
የላኦቲያ ሕዝቦች ነፃ አውጪ ጦር ፀረ-አውሮፕላን ወታደሮች። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1959 May 23 - 1975 Dec 2

የላቲያ የእርስ በርስ ጦርነት

Laos
የላኦስ የእርስ በርስ ጦርነት (1959-1975) በኮሚኒስት ፓት ላኦ እና በሮያል ላኦ መንግስት መካከል ከግንቦት 23 ቀን 1959 እስከ ታህሳስ 2 1975 ድረስ የተካሄደው በላኦስ የእርስ በርስ ጦርነት ነው። ከሁለቱም ጋር ከካምቦዲያ የእርስ በርስ ጦርነት እና ከቬትናም ጦርነት ጋር የተያያዘ ነው። በአለም አቀፉ የቀዝቃዛ ጦርነት ኃያላን ሀገራት መካከል በተካሄደው የውክልና ጦርነት ውስጥ ከፍተኛ የውጭ ድጋፍ የሚያገኙ ወገኖች።በአሜሪካ የሲአይኤ የልዩ እንቅስቃሴዎች ማእከል እና በግጭቱ ውስጥ የነበሩ የሃሞንግ እና ሚየን ሚስጥራዊ ጦርነት ይባላል።[51] የሚቀጥሉት አመታት በገለልተኞች መካከል በፕሪንስ ሶቫና ፎማ፣ በቀኝ ክንፍ በቻምፓስክ ልዑል ቦውን ኡም እና በግራ ክንፍ ላኦ አርበኞች ግንባር በልዑል ሱፋኑቮንግ እና በግማሽ የቬትናም የወደፊት ጠቅላይ ሚኒስትር ኬይሶኔ ፎምቪሀን በገለልተኞች መካከል ፉክክር ታይቷል።ጥምር መንግስታትን ለመመስረት ብዙ ሙከራዎች ተደርገዋል፣ እና "የሶስት ጥምረት" መንግስት በመጨረሻ በቪየንቲያን ተቀምጧል።የላኦስ ጦርነት የሰሜን ቬትናም ጦር፣ የአሜሪካ ወታደሮች እና የታይላንድ ጦር እና የደቡብ ቬትናም ጦር ሃይሎችን በቀጥታ እና መደበኛ ባልሆኑ ፕሮክሲዎች የላኦቲያን ፓንሃንድልን ለመቆጣጠር በተደረገው ትግል የተሳተፉ ናቸው።የሰሜን ቬትናም ጦር ለሆ ቺ ሚንህ መሄጃ መንገድ አቅርቦት ኮሪደር እና በደቡብ ቬትናም ውስጥ ለሚደረገው ጥቃት ማዘጋጃ ቦታ ለመጠቀም አካባቢውን ያዘ።በሰሜናዊው የጃርስ ሜዳ ላይ እና አቅራቢያ ሁለተኛ ትልቅ የተግባር ቲያትር ነበር።የሰሜን ቬትናምኛ እና ፓቴት ላኦ በመጨረሻ በ1975 የሰሜን ቬትናም ጦር ሰራዊት እና የደቡብ ቬትናም ቪየትኮንግ በቬትናም ጦርነት በተቀዳጀው ድል በተንሸራታች ዥረት ውስጥ በድል ወጡ።የፓት ላኦ ቁጥጥርን ተከትሎ ከላኦስ እስከ 300,000 የሚደርሱ ሰዎች ወደ ጎረቤት ታይላንድ ተሰደዋል።[52]በላኦስ ኮሚኒስቶች ስልጣን ከያዙ በኋላ፣የሆሞንግ አማፂያን አዲሱን መንግስት ተዋጉ።መንግስት እና የቬትናም አጋሮቹ በሃሞንግ ሲቪሎች ላይ የሰብአዊ መብት ረገጣ ሲፈጽሙ ህሞንግ የአሜሪካውያን ከዳተኞች እና "ሌላዎች" ተብለው ስደት ደርሶባቸዋል።በቬትናም እና በቻይና መካከል የጀመረው ግጭት የሂሞንግ አማፂያን ከቻይና ድጋፍ አግኝተዋል ተብለው ሲከሰሱ የራሱን ሚና ተጫውቷል።በግጭቱ ከ40,000 በላይ ሰዎች ሞተዋል።[53] የላኦ ንጉሣዊ ቤተሰብ ከጦርነቱ በኋላ በፓት ላኦ ተይዞ ወደ የጉልበት ሥራ ካምፖች ተላኩ፣ አብዛኞቹ በ1970ዎቹ እና 1980ዎቹ መጨረሻ ላይ፣ ንጉስ ሳቫንግ ቫታና፣ ንግሥት ካምፉዊ እና የዘውድ ልዑል ቮንግ ሳቫንግ ሞቱ።
1975 - 1991
ኮሚኒስት ላኦስornament
ኮሚኒስት ላኦስ
የላኦስ መሪ ኬይሶኔ ፎምቪሃን አፈ ታሪክ የሆነውን የቬትናም ጄኔራል ቮ ንጉየን ጊያፕን ተገናኙ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1975 Jan 1 - 1991

ኮሚኒስት ላኦስ

Laos
በታህሳስ 1975 በፖሊሲ ላይ ከፍተኛ ለውጥ ተደረገ።ሱፋኑቮንግ አፋጣኝ ለውጥ የጠየቀበት የመንግስት እና የምክር ምክር ቤቱ የጋራ ስብሰባ ተካሄዷል።ተቃውሞ አልነበረም።በዲሴምበር 2 ንጉሱ ከስልጣን ለመውረድ ተስማሙ፣ እና ሱቫናፉማ ስራ ለቀቁ።የላኦ ህዝቦች ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ በሱፋኑቮንግ ፕሬዝዳንትነት ታወጀ።ካይሶን ፎምቪሃን ከጥላቻ ወጥተው ጠቅላይ ሚኒስትር እና እውነተኛ የሀገሪቱ ገዥ ሆነዋል።ካይሶን አዲሱን ሪፐብሊክ እንደ አንድ ፓርቲ የኮሚኒስት መንግስት የማቋቋም ሂደቱን ወዲያውኑ ጀመረ።[54]ስለ ምርጫም ሆነ ስለ ፖለቲካ ነፃነት አልተሰማም፤ የኮሚኒስት ያልሆኑ ጋዜጦች ተዘግተዋል፣ በሲቪል ሰርቪስ፣ በጦር ሠራዊት እና በፖሊስ ላይ መጠነ ሰፊ የጽዳት ዘመቻ ተጀመረ።በርካቶች ሞተው በርካቶች ደግሞ እስከ አስር አመታት ድረስ እንዲቆዩ በተደረጉ ራቅ ባሉ የሀገሪቱ ክፍሎች በሺዎች የሚቆጠሩ ለ"ዳግም ትምህርት" ተልከዋል።ይህም ከአገሪቱ የታደሰ በረራ አደረገ።መጀመሪያ ላይ ለአዲሱ አገዛዝ ለመስራት ፈቃደኛ የነበሩት ብዙዎቹ የባለሙያ እና የእውቀት ክፍል ሃሳባቸውን ቀይረው ወጡ - ከቬትናም ወይም ካምቦዲያ ይልቅ ከላኦስ ለመስራት በጣም ቀላል ነገር ነው።እ.ኤ.አ. በ 1977 10 በመቶው ህዝብ አገሪቱን ለቆ ወጣ ፣ አብዛኛዎቹ የንግድ እና የተማሩ ክፍሎችን ጨምሮ።የላኦ ህዝቦች አብዮታዊ ፓርቲ አመራር ቡድን ፓርቲው ከተመሰረተበት ጊዜ ጀምሮ ብዙም ለውጥ አላመጣም እና በስልጣን ላይ በነበረበት የመጀመሪያዎቹ አስርት አመታት ውስጥ ብዙም ለውጥ አላመጣም።በፓርቲው ውስጥ ያለው እውነተኛ ስልጣን በአራት ሰዎች ነበር፡ ዋና ጸሃፊ ካይሶን፣ የታመነው ምክትሉ እና የኢኮኖሚክስ ሃላፊ ኑሃክ ፑምሳቫን (ሁለቱም ከትሑት መነሻዎች በሳቫናክሄት)፣ የፕላኒንግ ሚኒስትር ሳሊ ቮንካምክሳኦ (እ.ኤ.አ. በ1991 የሞቱት) እና የሰራዊቱ አዛዥ እና የደህንነት ሃላፊ ካሚታይ ሲፋንዶን ናቸው። .የፓርቲው በፈረንሳይ የተማሩ ምሁራን - ፕሬዝደንት ሱፋናቮንግ እና የትምህርት እና የፕሮፓጋንዳ ሚኒስትር ፉሚ ቮንቪቺት - በይበልጥ በአደባባይ የታዩ እና የፖሊት ቢሮ አባላት ነበሩ፣ ነገር ግን የውስጣዊው ቡድን አካል አልነበሩም።የፓርቲው ህዝባዊ ፖሊሲ "በካፒታሊዝም የዕድገት ደረጃ ሳያልፍ፣ ደረጃ በደረጃ ወደ ሶሻሊዝም መሄድ" ነበር።ይህ አላማ የፍላጎት በጎነትን አስገኝቷል፡ ላኦስ "የካፒታሊዝም የእድገት ደረጃ" እንድትሆን እድል አልነበረውም 90 በመቶ የሚሆነው ህዝቧ አርሶ አደሮች ነበሩ፣ እና በአንድ ሀገር ውስጥ በሰራተኛ መደብ አብዮት በኩል ወደ ሶሻሊዝም የኦርቶዶክስ ማርክሲስት መንገድ የመምራት እድል አልነበረውም። ምንም የኢንዱስትሪ የስራ ክፍል ያልነበረው.የቬትናም ፖሊሲዎች ላኦስን ከጎረቤቶቿ ሁሉ እንድትገለሉ አድርጓቸዋል ይህም በቬትናም ላይ ሙሉ ጥገኛ እንድትሆን አድርጓታል።ለካይሶን ወደ ሶሻሊዝም የሚወስደው መንገድ መጀመሪያ የቬትናምን ከዚያም የሶቪየት ሞዴሎችን በመምሰል ላይ ነው።"የምርት ሶሻሊስት ግንኙነት" መተዋወቅ አለበት, እና ይህ በግብርና ሀገር ውስጥ, በዋናነት የግብርና ማሰባሰብ ማለት ነው.ሁሉም መሬቶች የመንግስት ንብረት ናቸው ተብሎ የታወጀ ሲሆን የግለሰብ እርሻዎች ወደ ትላልቅ "የህብረት ስራ ማህበራት" ተዋህደዋል.የማምረቻው ዘዴ - በላኦስ ውስጥ ጎሽ እና የእንጨት ማረሻ ማለት ነው - በአንድነት ባለቤትነት መሆን ነበረበት.እ.ኤ.አ. በ 1978 መገባደጃ ላይ አብዛኛው የቆላማ ላኦ ሩዝ አብቃይ ገበሬዎች ለስብስብ ተዳርገዋል።በዚህ ምክንያት የመንግስት የምግብ ግዥዎች በከፍተኛ ሁኔታ ወድቀዋል፣ እና ይህ ከአሜሪካ እርዳታ መቋረጥ ጋር ተዳምሮ፣ ከጦርነቱ በኋላ የቬትናምኛ/ የሶቪየት ረድኤት መቋረጡ እና ከውጭ የሚገቡ ምርቶች ምናባዊ መጥፋት በከተሞች እጥረትን፣ ስራ አጥነትን እና ኢኮኖሚያዊ ችግርን አስከትሏል።በ1979 የቬትናም የካምቦዲያን ወረራ እና ተከትሎ የመጣው የሲኖ-ቬትናም ጦርነት የላኦ መንግስት በቬትናም ትዕዛዝ ከቻይና ጋር ያለውን ግንኙነት እንዲያቋርጥ ትእዛዝ ሲሰጥ ጉዳዩ የበለጠ የከፋ ሲሆን ይህም ሌላ የውጭ እርዳታ እና የንግድ ምንጭ አከተመ።እ.ኤ.አ. በ1979 አጋማሽ ላይ የኮሚኒስት አገዛዝ ውድቀት ላይ ነው ብለው በፈሩት የሶቪየት አማካሪዎች ግፊት መንግስት በድንገት የፖሊሲ ለውጥ ማድረጉን አስታውቋል።የዕድሜ ልክ ኮሙኒስት የሆነው ካይሶን ብዙዎች ከጠበቁት በላይ ራሱን የበለጠ ተለዋዋጭ መሪ መሆኑን አሳይቷል።በታህሳስ ወር ባደረገው ትልቅ ንግግር ላኦስ ለሶሻሊዝም ዝግጁ እንዳልሆነ አምኗል።የካይሶን ሞዴል ግን ሌኒን ሳይሆን የቻይናውዴንግ ዢኦፒንግ ነበር፣ በዚህ ጊዜ ለቻይና ቀጣይ የኢኮኖሚ እድገት መሰረት የጣለውን የነፃ ገበያ ማሻሻያዎችን የጀመረው።መሰብሰብ ተትቷል፣ እና ገበሬዎች ሁሉም ማለት ይቻላል ወዲያውኑ የሠሩትን “የኅብረት ሥራ” እርሻዎችን ለቀው በነፃነት የተረፈውን እህላቸውን በነጻ ገበያ ለመሸጥ እንደሚችሉ ተነገራቸው።ሌሎች ነፃነቶች ተከትለዋል.በውስጣዊ እንቅስቃሴ ላይ ተጥሎ የነበረው እገዳ ተነስቷል፣ እና የባህል ፖሊሲ ዘና ብሏል።በቻይና እንደነበረው ሁሉ ግን ፓርቲው በፖለቲካዊ ሥልጣን ላይ ያለውን የቁጥጥር ሁኔታ ዘና የሚያደርግ ነገር አልነበረም።ላኦስ በኢኮኖሚው ውስጥ የገበያ ዘዴዎችን ለማስተዋወቅ በአዲሱ የኢኮኖሚ ሜካኒዝም ከቬትናም ቀደመች።[55] በዚህም ላኦስ ከታይላንድ እና ሩሲያ ጋር ለመቀራረብ በሩን ከፍቷል በቬትናም ላይ ባለው ልዩ ጥገኝነት።[55] ላኦስ የቬትናምን ኢኮኖሚያዊ እና ዲፕሎማሲያዊ ለውጥ በመከተል ተመሳሳይ የመደበኛ ደረጃ ላይ ሊደርስ ይችል ነበር፣ ነገር ግን በቆራጥነት ወደፊት በመጓዝ እና ለታይላንድ እና ለሩሲያ ምልክቶች ምላሽ በመስጠት፣ ላኦስ ከቬትናም ሙከራዎች ነፃ የሆነ የለጋሾችን፣ የንግድ አጋሮችን እና ባለሃብቶችን በስፋት አስፍቷል። ተመሳሳይ ግብ ለማሳካት.[55] ስለዚህ ቬትናም እንደ አማካሪ እና የድንገተኛ አደጋ አጋር ሆና ቆይታለች እና የላኦስ ሞግዚትነት በአስደናቂ ሁኔታ ወደ ልማት ባንኮች እና አለም አቀፍ ስራ ፈጣሪዎች ተቀይሯል።[55]
ዘመናዊ ላኦስ
ዛሬ ላኦስ ታዋቂ የቱሪስት መዳረሻ ናት፣ የሉአንግ ፍራባንግ ባህላዊ እና ሀይማኖታዊ ክብር (የዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ቦታ) በተለይ ታዋቂ ነው። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1991 Jan 1

ዘመናዊ ላኦስ

Laos
የግብርና ስብስብን መተው እና አምባገነንነት ማብቃቱ አዳዲስ ችግሮች አመጣባቸው።እነዚህም ሙስና እና ዘመድ (የላኦ የፖለቲካ ሕይወት ባህላዊ ባህሪ) መጨመርን ያጠቃልላል ፣ ርዕዮተ ዓለም ቁርጠኝነት እየደበዘዘ እና የግል ጥቅምን ለመተካት እንደ ዋና መንስዔው ቢሮ ለመፈለግ እና ለመያዝ ነበር።የኤኮኖሚ ሊበራላይዜሽን ኢኮኖሚያዊ ፋይዳዎችም ብቅ እያሉ ነበር።ከቻይና በተለየ መልኩ ላኦስ በግብርና ነፃ የገበያ ዘዴዎች እና በኤክስፖርት ላይ የተመሰረተ ዝቅተኛ የደመወዝ ምርትን በማጎልበት ፈጣን የኢኮኖሚ ዕድገት አቅም አልነበራትም።ይህ የሆነበት ምክንያት በከፊል ላኦስ ትንሽ፣ ድሃ፣ ወደብ የሌላት ሀገር በመሆኗ ቻይና ግን ለአስርተ አመታት የበለጠ የኮሚኒስት ልማት ተጠቃሚ ነች።በዚህም ምክንያት፣ የላኦ ገበሬዎች፣ አብዛኛው ከኑሮ በታች የሚኖሩት፣ የቻይናውያን ገበሬዎች ከዴንግ የግብርና ምርት መሰብሰብ በኋላ ሊያደርጉት የሚችሉትን እና የሚያደርጉትን ኢኮኖሚያዊ ማበረታቻዎች እንኳን ሳይቀር ትርፍ ማመንጨት አልቻሉም።በምዕራቡ ዓለም ካለው የትምህርት እድሎች ተቆርጠው፣ ብዙ ወጣት ላኦ በቬትናም ፣ በሶቪየት ኅብረት ወይም በምስራቅ አውሮፓ ለከፍተኛ ትምህርት ተልከዋል፣ ነገር ግን የብልሽት ትምህርት ኮርሶች የሰለጠኑ መምህራንን፣ መሐንዲሶችን እና ዶክተሮችን ለማፍራት ጊዜ ወስደዋል።ያም ሆነ ይህ፣ በአንዳንድ ሁኔታዎች የሥልጠና ደረጃው ከፍ ያለ አልነበረም፣ እና ብዙዎቹ የላኦ ተማሪዎች የሚማሩትን ለመረዳት የቋንቋ ክህሎት የላቸውም።ዛሬ ከእነዚህ ላኦዎች ውስጥ ብዙዎቹ እራሳቸውን እንደ "የጠፋ ትውልድ" አድርገው ይቆጥራሉ እናም ሥራ ለማግኘት በምዕራባዊ ደረጃዎች አዲስ መመዘኛዎችን ማግኘት ነበረባቸው።እ.ኤ.አ. በ1980ዎቹ አጋማሽ ላይ ቻይናውያን በ1979 ላኦ ለቬትናም የሰጡት ንዴት እየደበዘዘ እና በላኦስ ውስጥ ያለው የቬትናም ሃይል እየቀነሰ በመምጣቱ ከቻይና ጋር የነበረው ግንኙነት መቀቀል ጀመረ።እ.ኤ.አ. በ1989 ተጀምሮ በሶቭየት ህብረት መውደቅ በ1991 የተጠናቀቀው በምስራቅ አውሮፓ የኮሚኒዝም ስርዓት በመፈራረስ በላኦ ኮሚኒስት መሪዎች ላይ ከባድ ድንጋጤ ፈጠረ።በርዕዮተ ዓለም ፣ በሶሻሊዝም ውስጥ እንደ ሀሳብ መሰረታዊ ስህተት እንዳለ ለላኦ መሪዎች አልጠቆመም ፣ ግን ከ 1979 ጀምሮ በኢኮኖሚ ፖሊሲ ውስጥ ያደረጉትን ስምምነት ጥበብ አረጋግጦላቸዋል ። እ.ኤ.አ. የታደሰ የኢኮኖሚ ቀውስ።ላኦስ ፈረንሳይን እናጃፓንን ለአደጋ ጊዜ እርዳታ ለመጠየቅ እንዲሁም የዓለም ባንክን እና የእስያ ልማት ባንክን እርዳታ ለመጠየቅ ተገደደ።በመጨረሻም፣ በ1989፣ ካይሶን የወዳጅነት ግንኙነቱን ወደነበረበት ለመመለስ እና የቻይናን እርዳታ ለማግኘት ቤጂንግ ጎበኘ።እ.ኤ.አ. በ 1990 ዎቹ ውስጥ የላኦ ኮሙኒዝም አሮጌ ጠባቂ ከቦታው አልፏል.ከ1990ዎቹ ጀምሮ በላኦ ኢኮኖሚ ውስጥ ዋነኛው ምክንያት በደቡብ-ምስራቅ እስያ ክልል እና በተለይም በታይላንድ ውስጥ አስደናቂ እድገት ነው።ይህንን ለመጠቀም የላኦ መንግሥት የታይላንድ እና ሌሎች የውጭ ኩባንያዎች በአገሪቱ ውስጥ በነፃነት እንዲቋቋሙ እና እንዲነግዱ በመፍቀድ በውጭ ንግድ እና ኢንቨስትመንት ላይ ያሉትን ሁሉንም ገደቦች በማንሳት ነበር።የላኦ እና የቻይና ግዞተኞች ወደ ላኦስ እንዲመለሱ እና ገንዘባቸውን ይዘው እንዲመጡ ተበረታተዋል።ብዙዎች እንዲህ አደረጉ - ዛሬ የቀድሞ የላኦ ንጉሣዊ ቤተሰብ አባል ልዕልት ማኒላይ በሉአንግ ፍራባንግ የሆቴል እና የጤና ሪዞርት ባለቤት ሲሆኑ እንደ ኢንታቮንግስ ያሉ አንዳንድ የላኦ ልሂቃን ቤተሰቦች እንደገና በ ሀገር ።እ.ኤ.አ. ከ1980ዎቹ ማሻሻያዎች ወዲህ ላኦስ ከ1988 ጀምሮ በአማካይ ስድስት በመቶ እድገት አስመዝግቧል፣ ከ1997 የኤዥያ የፋይናንስ ቀውስ በስተቀር።አብዛኛው የግሉ ዘርፍ በታይላንድ እና በቻይና ኩባንያዎች ቁጥጥር ስር ያለ ሲሆን በእርግጥም ላኦስ በተወሰነ ደረጃ የታይላንድ ኢኮኖሚያዊ እና የባህል ቅኝ ግዛት ሆናለች፣ ይህም በላኦ መካከል የተወሰነ ቅሬታ ምንጭ ሆኗል።ላኦስ አሁንም በከፍተኛ የውጭ ዕርዳታ ላይ ጥገኛ ነች፣ ነገር ግን የታይላንድ ቀጣይነት ያለው መስፋፋት የእንጨት እና የሃይድሮ ኤሌክትሪክ ፍላጎትን ጨምሯል፣ የላኦስ ብቸኛ ዋና የኤክስፖርት ምርቶች።በቅርቡ ላኦስ ከአሜሪካ ጋር ያለውን የንግድ ግንኙነት መደበኛ አድርጓል፣ ነገር ግን ይህ እስካሁን ምንም አይነት ትልቅ ጥቅም አላመጣም።የአውሮፓ ህብረት ላኦስ የአለም ንግድ ድርጅት አባልነት መስፈርቶችን እንድታሟላ ለማስቻል የገንዘብ ድጋፍ አድርጓል።ዋነኛው መሰናክል ላኦ ኪፕ ነው፣ እሱም አሁንም በይፋ የሚቀየር ገንዘብ አይደለም።የኮሚኒስት ፓርቲው የፖለቲካ ስልጣንን በብቸኝነት ይይዛል፣ ነገር ግን የኢኮኖሚውን እንቅስቃሴ ለገበያ ኃይሎች ይተወዋል፣ እና የላኦ ህዝብ አገዛዙን እስካልተቃወሙ ድረስ በዕለት ተዕለት ኑሮው ውስጥ ጣልቃ አይገባም።ምንም እንኳን ክርስቲያናዊ የወንጌል ስርጭት በይፋ ቢበረታም የህዝቡን ሀይማኖታዊ፣ባህላዊ፣ኢኮኖሚያዊ እና ጾታዊ እንቅስቃሴዎችን ፖሊስ ለማድረግ የተደረገው ሙከራ ሙሉ በሙሉ ቀርቷል።ሚዲያው በመንግስት ቁጥጥር ስር ነው፣ ነገር ግን አብዛኛው ላኦ የታይላንድ ሬዲዮ እና ቴሌቪዥን በነጻ ማግኘት ይችላል (ታይ እና ላኦ እርስ በርሳቸው የሚግባቡ ቋንቋዎች ናቸው) ይህም ከውጭው ዓለም ዜናዎችን ይሰጣቸዋል።በመጠኑ ሳንሱር የተደረገ የኢንተርኔት አገልግሎት በአብዛኛዎቹ ከተሞች ይገኛል።ላኦ ወደ ታይላንድ ለመጓዝ ነፃ ነው፣ እና በእርግጥ ህገወጥ የላኦ ወደ ታይላንድ ስደት የታይላንድ መንግስት ችግር ነው።የኮሚኒስቱን አገዛዝ የሚቃወሙ ግን ከባድ አያያዝ ይደርስባቸዋል።ለጊዜው አብዛኛው ላኦ ላለፉት አስርት ዓመታት ባሳለፉት የግል ነፃነት እና መጠነኛ ብልጽግና የረካ ይመስላል።

Footnotes



  1. Tarling, Nicholas (1999). The Cambridge History of Southeast Asia, Volume One, Part One. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-66369-4.
  2. Higham,Charles. "Hunter-Gatherers in Southeast Asia: From Prehistory to the Present".
  3. Higham, Charles; Higham, Thomas; Ciarla, Roberto; Douka, Katerina; Kijngam, Amphan; Rispoli, Fiorella (10 December 2011). "The Origins of the Bronze Age of Southeast Asia". Journal of World Prehistory. 24 (4): 227–274. doi:10.1007/s10963-011-9054-6. S2CID 162300712.
  4. Maha Sila Viravond. "History of laos" (PDF). Refugee Educators' Network.
  5. Carter, Alison Kyra (2010). "Trade and Exchange Networks in Iron Age Cambodia: Preliminary Results from a Compositional Analysis of Glass Beads". Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. Indo-Pacific Prehistory Association. 30. doi:10.7152/bippa.v30i0.9966.
  6. Kenneth R. Hal (1985). Maritime Trade and State Development in Early Southeast Asia. University of Hawaii Press. p. 63. ISBN 978-0-8248-0843-3.
  7. "Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations by Charles F. W. Higham – Chenla – Chinese histories record that a state called Chenla..." (PDF). Library of Congress.
  8. Maha Sila Viravond. "History of laos" (PDF). Refugee Educators' Network.
  9. Chamberlain, James R. (2016). "Kra-Dai and the Proto-History of South China and Vietnam", pp. 27–77. In Journal of the Siam Society, Vol. 104, 2016.
  10. Grant Evans. "A Short History of Laos – The land in between" (PDF). Higher Intellect – Content Delivery Network. Retrieved December 30, 2017.
  11. Pittayaporn, Pittayawat (2014). Layers of Chinese loanwords in Proto-Southwestern Tai as Evidence for the Dating of the Spread of Southwestern Tai. MANUSYA: Journal of Humanities, Special Issue No 20: 47–64.
  12. "Complete mitochondrial genomes of Thai and Lao populations indicate an ancient origin of Austroasiatic groups and demic diffusion in the spread of Tai–Kadai languages" (PDF). Max Planck Society. October 27, 2016.
  13. Maha Sila Viravond. "History of laos" (PDF). Refugee Educators' Network.
  14. Maha Sila Viravond. "History of laos" (PDF). Refugee Educators' Network.
  15. Simms, Peter and Sanda (1999). The Kingdoms of Laos: Six Hundred Years of History. Curzon Press. ISBN 978-0-7007-1531-2, p. 26.
  16. Coe, Michael D. (2003). Angkor and Khmer Civilization. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-02117-0.
  17. Wyatt, David K. (2003). Thailand: A Short History. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08475-7, p. 30–49.
  18. Simms (1999), p. 30–35.
  19. Coedès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  20. Simms (1999), p. 32.
  21. Savada, Andrea Matles, ed. (1995). Laos: a country study (3rd ed.). Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. ISBN 0-8444-0832-8. OCLC 32394600, p. 8.
  22. Stuart-Fox, Martin (2003). A Short History of China and Southeast Asia: Trade, Tribute and Influence. Allen & Unwin. ISBN 978-1-86448-954-5, p. 80.
  23. Simms (1999), p. 47–48.
  24. Stuart-Fox (1993).
  25. Stuart-Fox (1998), p. 65.
  26. Simms (1999), p. 51–52.
  27. Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press. ISBN 9780190053796, p. 211.
  28. Stuart-Fox (1998), p. 66–67.
  29. Stuart-Fox (2006), p. 21–22.
  30. Stuart-Fox (2006), p. 22–25.
  31. Stuart-Fox (1998), p. 74.
  32. Tossa, Wajupp; Nattavong, Kongdeuane; MacDonald, Margaret Read (2008). Lao Folktales. Libraries Unlimited. ISBN 978-1-59158-345-5, p. 116–117.
  33. Simms (1999), p. 56.
  34. Simms (1999), p. 56–61.
  35. Simms (1999), p. 64–68.
  36. Wyatt, David K.; Wichienkeeo, Aroonrut, eds. (1995). The Chiang Mai Chronicle. Silkworm Books. ISBN 978-974-7100-62-4, p. 120–122.
  37. Simms (1999), p. 71–73.
  38. Simms (1999), p. 73.
  39. Simms (1999), p. 73–75.
  40. Stuart-Fox (1998), p. 83.
  41. Simms (1999), p. 85.
  42. Wyatt (2003), p. 83.
  43. Simms (1999), p. 85–88.
  44. Simms (1999), p. 88–90.
  45. Ivarsson, Soren (2008). Creating Laos: The Making of a Lao Space Between Indochina and Siam, 1860–1945. Nordic Institute of Asian Studies. ISBN 978-87-7694-023-2, p. 113.
  46. Stuart-Fox (2006), p. 74–77.
  47. Maha Sila Viravond. "History of laos" (PDF). Refugee Educators' Network.
  48. Ivarsson, Søren (2008). Creating Laos: The Making of a Lao Space Between Indochina and Siam, 1860–1945. NIAS Press, p. 102. ISBN 978-8-776-94023-2.
  49. Stuart-Fox, Martin (1997). A History of Laos. Cambridge University Press, p. 51. ISBN 978-0-521-59746-3.
  50. M.L. Manich. "HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)" (PDF). Refugee Educators' Network.
  51. "Stephen M Bland | Journalist and Author | Central Asia Caucasus".
  52. Courtois, Stephane; et al. (1997). The Black Book of Communism. Harvard University Press. p. 575. ISBN 978-0-674-07608-2.
  53. Laos (Erster Guerillakrieg der Meo (Hmong)). Kriege-Archiv der Arbeitsgemeinschaft Kriegsursachenforschung, Institut für Politikwissenschaft, Universität Hamburg.
  54. Creak, Simon; Barney, Keith (2018). "Conceptualising Party-State Governance and Rule in Laos". Journal of Contemporary Asia. 48 (5): 693–716. doi:10.1080/00472336.2018.1494849.
  55. Brown, MacAlister; Zasloff, Joseph J. (1995). "Bilateral Relations". In Savada, Andrea Matles (ed.). Laos: a country study (3rd ed.). Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. pp. 244–247. ISBN 0-8444-0832-8. OCLC 32394600.

References



  • Conboy, K. The War in Laos 1960–75 (Osprey, 1989)
  • Dommen, A. J. Conflict in Laos (Praeger, 1964)
  • Gunn, G. Rebellion in Laos: Peasant and Politics in a Colonial Backwater (Westview, 1990)
  • Kremmer, C. Bamboo Palace: Discovering the Lost Dynasty of Laos (HarperCollins, 2003)
  • Pholsena, Vatthana. Post-war Laos: The politics of culture, history and identity (Institute of Southeast Asian Studies, 2006).
  • Stuart-Fox, Martin. "The French in Laos, 1887–1945." Modern Asian Studies (1995) 29#1 pp: 111–139.
  • Stuart-Fox, Martin. A history of Laos (Cambridge University Press, 1997)
  • Stuart-Fox, M. (ed.). Contemporary Laos (U of Queensland Press, 1982)