የማሌዢያ ታሪክ የጊዜ መስመር

ተጨማሪዎች

የግርጌ ማስታወሻዎች

ማጣቀሻዎች


የማሌዢያ ታሪክ
History of Malaysia ©HistoryMaps

100 - 2024

የማሌዢያ ታሪክ



ማሌዥያ በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ላይ የተፈጠረ ዘመናዊ ጽንሰ-ሀሳብ ነው.ሆኖም፣ የዘመኗ ማሌዢያ የማላያ እና የቦርንዮ ታሪክን በሙሉ፣ በሺዎች ለሚቆጠሩ ዓመታት ወደ ቅድመ ታሪክ ጊዜ የተሸጋገረውን፣ እንደ ራሷ ታሪክ ትቆጥራለች።ከህንድ እናከቻይና የመጡት ሂንዱይዝም እና ቡዲዝም የቀደምት ክልላዊ ታሪክን ተቆጣጥረው ነበር፣ ከ7ኛው እስከ 13ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሱት በሱማትራ ላይ የተመሰረተው በስሪቪጃያ ስልጣኔ የግዛት ዘመን ነው።እስልምና በ 10 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በማሌይ ባሕረ ገብ መሬት ውስጥ መገኘቱን ገልጿል, ነገር ግን በ 15 ኛው ክፍለ ዘመን ነበር, ሃይማኖቱ ቢያንስ በቤተመንግስት ሊቃውንት መካከል ሥር የሰደዱ ሲሆን ይህም የበርካታ ሱልጣኔቶች መነሳት ያየ;በጣም ታዋቂው የማላካ ሱልጣኔት እና የብሩኔ ሱልጣኔት ነበሩ።[1]ፖርቹጋላውያን በማላይ ባሕረ ገብ መሬት እና በደቡብ ምሥራቅ እስያ ራሳቸውን የመሠረቱ የመጀመሪያው የአውሮፓ ቅኝ ገዥ ኃይሎች በ1511 ማላካን ያዙ።ከ17ኛው እስከ 18ኛው ክፍለ ዘመን ባለው ጊዜ ውስጥ የኔዘርላንድ የበላይነት በማላይ ሱልጣኔቶች ላይ ጨምሯል፣ በ1641 ማላካን በጆሆር በመታገዝ ያዘ።በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን እንግሊዛውያን በመጨረሻ አሁን ማሌዥያ በሆነው ግዛት ውስጥ የበላይነት አግኝተዋል።የ1824ቱ የአንግሎ-ደች ውል በብሪቲሽ ማላያ እና በኔዘርላንድ ምሥራቅ ህንዶች (ኢንዶኔዥያ የሆነው) ድንበሮችን ገልጿል (ይህም ኢንዶኔዥያ ሆነ)፣ እና የ1909 የአንግሎ-ሲያሜዝ ስምምነት በብሪቲሽ ማላያ እና በሲአም (ታይላንድ ሆነች) መካከል ያለውን ድንበር ወስኗል።አራተኛው የውጪ ተጽእኖ የቻይና እና የህንድ ሰራተኞች በማላይ ባሕረ ገብ መሬት እና በቦርኒዮ ውስጥ በቅኝ ግዛት ኢኮኖሚ የተፈጠረውን ፍላጎት ለማሟላት የስደት ማዕበል ነበር።[2]በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅትየጃፓን ወረራ የብሪታንያ ቅኝ ግዛት በማላያ አብቅቷል።የጃፓን ኢምፓየር በተባበሩት መንግስታት ከተሸነፈ በኋላ በ1946 የማላያ ህብረት የተቋቋመ ሲሆን በ1948 የማላያ ፌዴሬሽን ተብሎ በአዲስ መልክ ተደራጀ። በባሕረ ገብ መሬት የማላያ ኮሚኒስት ፓርቲ (ኤምሲፒ) በእንግሊዞች ላይ ጦር አነሳና ውጥረቱ እንዲፈጠር አድርጓል። እ.ኤ.አ. ከ1948 እስከ 1960 ድረስ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ ለማወጅ። ለኮሚኒስት አማጽያን ሀይለኛ ወታደራዊ ምላሽ እና በ1955 ባሊንግ ቶክስ ተከትሎ ከእንግሊዝ ጋር በዲፕሎማሲያዊ ድርድር ነሐሴ 31 ቀን 1957 የማሊያን ነፃነት አስገኘ።[3] በሴፕቴምበር 16 ቀን 1963 የማሌዢያ ፌዴሬሽን ተፈጠረ።በነሐሴ 1965 ሲንጋፖር ከፌዴሬሽኑ ተባረረች እና ራሱን የቻለች ሀገር ሆነች።[4] በ 1969 በዘር ላይ የተመሰረተ ብጥብጥ አስቸኳይ ጊዜ አዋጅ መጣል, የፓርላማ እገዳ እና የሩኩን ነጋራ አዋጅ, በዜጎች መካከል አንድነትን የሚያበረታታ ብሄራዊ ፍልስፍና አመጣ.[5] እ.ኤ.አ. በ 1971 የወጣው አዲሱ የኢኮኖሚ ፖሊሲ (NEP) ድህነትን ለማጥፋት እና ህብረተሰቡን እንደገና በማዋቀር የዘር መለያን በኢኮኖሚያዊ ተግባር ለማስወገድ ጥረት አድርጓል።[6] በጠቅላይ ሚኒስትር ማሃቲር መሀመድ ከ1980ዎቹ ጀምሮ በሀገሪቱ ፈጣን የኢኮኖሚ እድገት እና የከተሞች መስፋፋት ወቅት ነበር።[ 7] የቀድሞው የኢኮኖሚ ፖሊሲ በብሔራዊ ልማት ፖሊሲ (NDP) ከ1991 እስከ 2000 ተሳክቶለታል።በኋላ ግን አገግመዋል።[9] እ.ኤ.አ. በ2020 መጀመሪያ ላይ ማሌዢያ የፖለቲካ ቀውስ ገጠማት።[10] ይህ ወቅት፣ ከኮቪድ-19 ወረርሽኝ ጋር ፖለቲካዊ፣ ጤና፣ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ቀውስ አስከትሏል።[11] እ.ኤ.አ. የ 2022 አጠቃላይ ምርጫ በሀገሪቱ ታሪክ ለመጀመሪያ ጊዜ የተሰቀለውን ፓርላማ አስገኝቷል [12] እና አንዋር ኢብራሂም እ.ኤ.አ. ህዳር 24 ቀን 2022 የማሌዥያ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነ ። [13]
2000 BCE Jan 1

የማሌዢያ ቅድመ ታሪክ

Malaysia
የእስያ ጀነቲክስ ጥናት እንደሚያመለክተው በምስራቅ እስያ የመጀመሪያዎቹ ሰዎች ከደቡብ ምስራቅ እስያ የመጡ ናቸው።[14] በባሕረ ገብ መሬት ላይ ያሉ ተወላጆች በሦስት ጎሳዎች ሊከፈሉ ይችላሉ፡ ኔግሪቶስ፣ ሰኖይ እና ፕሮቶ-ማላይስ።[15] የማሌይ ባሕረ ገብ መሬት የመጀመሪያዎቹ ነዋሪዎች ምናልባት ኔግሪቶስ ነበሩ።[16] እነዚህ የሜሶሊቲክ አዳኞች የሴማንግ ቅድመ አያቶች ነበሩ፣ የነግሪቶ ጎሳ።[17] ሴኖይ የተዋሃደ ቡድን ይመስላል፣ ግማሹ የእናቶች ሚቶኮንድሪያል ዲኤንኤ የዘር ሐረግ ከሴማንግ ቅድመ አያቶች እና ከኢንዶቺና ወደ ግማሽ ያህሉ ወደ በኋላ የአያት ፍልሰት።ከ 4,000 ዓመታት በፊት ቋንቋቸውን እና ቴክኖሎጅዎቻቸውን ወደ ደቡባዊው ባሕረ ገብ መሬት ያመጡ የቀደምት ኦስትሮሲያቲክ ተናጋሪ የግብርና ባለሙያዎች ዘሮች መሆናቸውን ምሁራን ይጠቁማሉ።ከአገሬው ተወላጆች ጋር ተባበሩ እና ተባበሩ።[18] የፕሮቶ ማሌይ ተወላጆች የበለጠ የተለያየ አመጣጥ አላቸው [19] እና በኦስትሮኒያ መስፋፋት ምክንያት በ1000 ዓክልበ. ማሌዥያ ውስጥ ሰፍረዋል።[20] ምንም እንኳን በማሪታይም ደቡብ ምስራቅ እስያ ውስጥ ካሉ ሌሎች ነዋሪዎች ጋር አንዳንድ ግንኙነቶችን ቢያሳዩም አንዳንዶች ደግሞ ከ 20,000 ዓመታት በፊት በመጨረሻው ግላሲያል ከፍተኛ ጊዜ አካባቢ በኢንዶቺና ውስጥ የዘር ግንድ አላቸው።አሁን ማሌዥያ የሚባለውን ያካተቱ ቦታዎች በማሪታይም ጄድ መንገድ ተሳትፈዋል።የግብይት አውታር ከ2000 ዓክልበ እስከ 1000 ዓ.ም ባለው ጊዜ ውስጥ ለ3,000 ዓመታት ነበር።[21]አንትሮፖሎጂስቶች ፕሮቶ-ማላይስ ከዛሬ ዩናን፣ቻይና የመነጨ ነው የሚለውን አስተሳሰብ ይደግፋሉ።[22] ይህን ተከትሎ በማሌይ ባሕረ ገብ መሬት በኩል ወደ ማላይ ደሴቶች መበተን የቀደምት-ሆሎሴኔ ነበር።[23] በ300 ዓክልበ. አካባቢ፣ በዲዩትሮ-ማላይስ ተገፍተው ወደ ውስጥ ገቡ፣ የብረት ዘመን ወይም የነሐስ ዘመን ሰዎች በከፊል ከካምቦዲያ እና ከቬትናም ቻምስ ይወርዳሉ።በባሕረ ገብ መሬት ውስጥ የብረት መሣሪያዎችን ለመጠቀም የመጀመሪያው ቡድን ዲዩትሮ-ማላይስ የዛሬው የማሌዥያ ማሌይ ቀጥተኛ ቅድመ አያቶች ነበሩ እና የላቁ የግብርና ቴክኒኮችን ይዘው መጡ።[17] ማሌያውያን በማሌይ ደሴቶች ውስጥ በፖለቲካዊ መልኩ የተበታተኑ ሆነው ቆይተዋል፣ ምንም እንኳን የጋራ ባህል እና ማህበራዊ መዋቅር ቢጋሩም።[24]
100 BCE
የሂንዱ-ቡድሂስት መንግስታትornament
ከህንድ እና ቻይና ጋር ይገበያዩ
Trade with India and China ©Anonymous
100 BCE Jan 2

ከህንድ እና ቻይና ጋር ይገበያዩ

Bujang Valley Archaeological M
ከቻይና እናህንድ ጋር የንግድ ግንኙነት የተመሰረተው በ1ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ.[32] ከ 1 ኛው ክፍለ ዘመን የ ሃን ስርወ መንግስት ወደ ደቡብ መስፋፋት ተከትሎ በቦርኒዮ ውስጥ የቻይናውያን የሸክላ ስብርባሪዎች ተገኝተዋል ።[33] በመጀመሪዎቹ ሺህ ዓመታት መጀመሪያ ላይ የማሌይ ባሕረ ገብ መሬት ሰዎች የሕንድ ሃይማኖቶችን የሂንዱይዝም እና የቡድሂዝም እምነት ተቀብለዋል ይህም በማሌዥያ ውስጥ በሚኖሩት ቋንቋ እና ባህል ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል.[34] የሳንስክሪት የአጻጻፍ ስርዓት በ4ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ጥቅም ላይ ውሏል።[35]ቶለሚ የተባለ ግሪካዊ የጂኦግራፈር ተመራማሪ ስለ ወርቃማው ቼርሶኒዝ ጽፎ ነበር ይህም ከህንድ እና ከቻይና ጋር የንግድ ልውውጥ ከ 1 ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. ጀምሮ እንደነበረ ያመለክታል።[36] በዚህ ጊዜ፣ የባህር ዳርቻ ከተማ-ግዛቶች የኢንዶቻይን ባሕረ ገብ መሬት ደቡባዊ ክፍል እና የማላይ ደሴቶችን ምዕራባዊ ክፍል የሚያጠቃልል አውታረ መረብ ነበራቸው።እነዚህ የባህር ዳርቻ ከተሞች ቀጣይነት ያለው የንግድ ልውውጥ እና ከቻይና ጋር የግብርና ግንኙነት ነበራቸው፣ በተመሳሳይ ጊዜ ከህንድ ነጋዴዎች ጋር የማያቋርጥ ግንኙነት ነበራቸው።አንድ የጋራ አገር በቀል ባህል ያላቸው ይመስላሉ።ቀስ በቀስ የደሴቲቱ ምዕራባዊ ክፍል ገዥዎች የሕንድ ባህላዊ እና ፖለቲካዊ ሞዴሎችን ወሰዱ።በፓሌምባንግ (ደቡብ ሱማትራ) እና በባንግካ ደሴት በማላይ መልክ እና ከፓላቫ ስክሪፕት በተወሰዱ ፊደላት የተፃፉ ሶስት የተቀረጹ ጽሑፎች ደሴቶቹ የአገሬው ተወላጅ ቋንቋቸውን እና ማህበራዊ ስርዓታቸውን እየጠበቁ የህንድ ሞዴሎችን መያዛቸውን የሚያረጋግጡ ናቸው።እነዚህ ጽሑፎች በጠላቶቹ ላይ ዘመቻን የመራው እና ህጉን የማይታዘዙትን የሚረግም የሲሪቪጃያ ዳፑንታ ሃይንግ (ጌታ) መኖሩን ያሳያሉ።በቻይና እና በደቡብ ህንድ መካከል ባለው የባህር ንግድ መስመር ላይ፣ የማላይ ባሕረ ገብ መሬት በዚህ ንግድ ውስጥ ይሳተፋል።የቡጃንግ ሸለቆ፣ በማላካ የባህር ዳርቻ ሰሜናዊ ምዕራብ መግቢያ ላይ እና እንዲሁም የቤንጋልን የባህር ወሽመጥ በመግጠም ስልታዊ በሆነ መንገድ የሚገኝ ሲሆን በቻይና እና በደቡብ ህንድ ነጋዴዎች ያለማቋረጥ ይጓዝ ነበር።ከ 5 ኛው እስከ 14 ኛው ክፍለ ዘመን ባለው ጊዜ ውስጥ የንግድ ሴራሚክስ, ቅርጻ ቅርጾች, ጽሑፎች እና ሐውልቶች በመገኘቱ ተረጋግጧል.
Langkasuka መንግሥት
የሊንግ ወቅታዊ መስዋዕት የቁም ሥዕሎች ዝርዝሮች ከላንግካሱካ የመንግሥቱን መግለጫ የያዘ መልእክተኛ ያሳያሉ።የዘንግ ሥርወ መንግሥት የሊያንግ ሥርወ መንግሥት ሥዕል ቅጂ በ526–539። ©Emperor Yuan of Liang
100 Jan 1 - 1400

Langkasuka መንግሥት

Pattani, Thailand
ላንግካሱካ በማሌይ ባሕረ ገብ መሬት ውስጥ የሚገኝ ጥንታዊ ማሌይክ ሂንዱ - ቡዲስት መንግሥት ነበር።[25] ስሙ ከመነሻው ሳንስክሪት ነው;የላንግካ ጥምረት ነው ተብሎ ይታሰባል "ለደስታ መሬት" -ሱክካ ለ "ደስታ"።መንግሥቱ፣ ከብሉይ ኬዳህ ጋር፣ በማላይ ባሕረ ገብ መሬት ላይ ከተመሠረቱት ቀደምት መንግሥታት መካከል አንዱ ነው።የመንግሥቱ ትክክለኛ ቦታ የተወሰነ ክርክር ነው፣ነገር ግን በፓታኒ፣ ታይላንድ አቅራቢያ በሚገኘው ያራንግ የአርኪኦሎጂ ግኝቶች ሊፈጠር የሚችል ቦታ ይጠቁማሉ።መንግሥቱ በ1ኛው ክፍለ ዘመን፣ ምናልባትም በ80 እና 100 ዓ.ም. መካከል ለመመሥረት ታቅዷል።[26] ከዚያም በ 3 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በፉናን መስፋፋት ምክንያት የመቀነስ ጊዜ ታይቷል.በ 6 ኛው ክፍለ ዘመን እንደገና መነቃቃት አጋጥሞታል እና ወደቻይና መልእክተኞችን መላክ ጀመረ.ንጉስ ብሃጋዳታ ለመጀመሪያ ጊዜ ከቻይና ጋር ግንኙነት የመሰረተው በ515 ዓ.ም ሲሆን ተጨማሪ ኤምባሲዎች በ523፣ [531] እና 568 ተልከዋል።[28] እ.ኤ.አ. በ 1025 በንጉሥ ራጄንድራ ቾላ 1 ሰራዊት በስሪቪጃያ ላይ ባደረገው ዘመቻ ጥቃት ደርሶበታል።በ12ኛው ክፍለ ዘመን ላንግካሱካ የስሪቪጃያ ገባር ነበር።መንግሥቱ ውድቅ ተደረገ እና እንዴት እንደጨረሰ ግልጽ አይደለም በርካታ ንድፈ ሐሳቦች ሲወጡ።በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የነበረው ፓሳይ አናልስ፣ ላንግካሱካ በ1370 እንደጠፋች ጠቅሷል። ሆኖም ላንካሱካ የሚጠቅሱ ሌሎች ምንጮች በማጃፓሂት ግዛት እስከ 14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ድረስ በስሪቪጃያ ኢምፓየር ቁጥጥር እና ተጽእኖ ስር እንደቆዩ ገልጿል።ላንግካሱካ ምናልባት በ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መኖር ሲያበቃ በፓታኒ ተቆጣጥሮ ነበር።በርካታ የታሪክ ተመራማሪዎች ይህንን ይቃወማሉ እና ላንግካሱካ እስከ 1470ዎቹ ድረስ እንደተረፈ ያምናሉ።በፓታኒ ቀጥተኛ አስተዳደር ያልነበሩት የግዛቱ አካባቢዎች በ1474 ከኬዳህ ጋር እስልምናን እንደተቀበሉ ይታሰባል [። 29]ይህ ስም ከላንግካ እና አሾካ የተገኘ ሊሆን ይችላል፣የሞሪያን ሂንዱ ተዋጊ ንጉስ በመጨረሻ በቡድሂዝም ውስጥ የታቀዱትን ሀሳቦች ከተቀበለ በኋላ ሰላም ወዳድ የሆነው እና የማሌይክ እስትመስ ቀደምትየህንድ ቅኝ ገዥዎች መንግስቱን ላንግካሱካ ለክብር ብለው ሰየሙት።[30] የቻይና ታሪካዊ ምንጮች ስለ መንግሥቱ አንዳንድ መረጃዎችን ሰጡ እና ወደ ቻይና ፍርድ ቤት መልእክተኞችን የላከውን ንጉሥ ባጋዳታ መዝግበዋል ።በ2ኛው እና በ3ኛው መቶ ክፍለ ዘመን እስከ 30 የሚደርሱ የማሌይ ግዛቶች በዋነኛነት በምስራቃዊ የማሌይ ባሕረ ገብ መሬት ላይ የተመሰረቱ ናቸው።[31] ላንግካሱካ ከመጀመሪያዎቹ መንግስታት አንዱ ነበር።
ስሪቪጃያ
Srivijaya ©Aibodi
600 Jan 1 - 1288

ስሪቪጃያ

Palembang, Palembang City, Sou
በ 7 ኛው እና በ 13 ኛው ክፍለ ዘመን መካከል አብዛኛው የማሌይ ባሕረ ገብ መሬት በቡድሂስት ስሪቪጃያ ግዛት ስር ነበር።በስሪቪጃያ ግዛት መሃል ላይ የተቀመጠው ፕራሳስቲ ሁጁንግ ላንጊት የተሰኘው ቦታ በምስራቅ ሱማትራ በሚገኝ የወንዝ አፍ ላይ ይገኛል ተብሎ ይታሰባል።በ 7 ኛው ክፍለ ዘመን, ሺሊፎሺ የተባለ አዲስ ወደብ ተጠቅሷል, የቻይና የስሪቪጃያ አተረጓጎም እንደሆነ ይታመናል.ከስድስት መቶ ዓመታት በላይ የሲሪቪጃያ ማሃራጃዎች በደሴቲቱ ውስጥ ዋና ኃይል የሆነውን የባህር ግዛትን ይገዙ ነበር።ግዛቱ የተመሰረተው በንግድ ዙሪያ ሲሆን ከአካባቢው ንጉሶች (ዳቱስ ወይም የማህበረሰብ መሪዎች) ጋር ለጋራ ጥቅም ጌታን በመማል።[37]በሲሪቪጃያ እና በደቡብ ህንድየቾላ ኢምፓየር መካከል የነበረው ግንኙነት በራጃ ራጃ ቾላ I የግዛት ዘመን ወዳጃዊ ነበር ነገር ግን በራጄንድራ ቾላ 1 የቾላ ግዛት የስሪቪጃያ ከተሞችን ወረረ።[38] በ1025 እና 1026 ጋንጋ ኔጋራ በቾላ ኢምፓየር በራጄንድራ ቾላ አንደኛ ተጠቃ፣ የታሚል ንጉሠ ነገሥት በአሁኑ ጊዜ ኮታ ገላንጊን ለከንቱ አድርጎታል።ኬዳህ (በታሚል ውስጥ ካዳራም በመባል የሚታወቀው) በቾላስ በ1025 ተወረረ። ሁለተኛ ወረራ የተመራው በቾላ ሥርወ መንግሥት በቪራራጄንድራ ቾላ በ11ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ኬዳህን ድል አድርጓል።[39] ከፍተኛው የቾላ ተከታይ ቪራ ራጄንድራ ቾላ ሌሎች ወራሪዎችን ለመጣል የኬዳህ አመጽ ማስቆም ነበረበት።የቾላ መምጣት በኬዳህ፣ በፓታኒ እና በሊጎር ላይ ተጽእኖ ያሳደረውን የስሪቪጃያ ግርማ ሞገስን ቀንሷል።በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ስሪቪጃያ ወደ አንድ መንግሥት ተቀይሯል ፣ በ 1288 የመጨረሻው ገዥ ፣ ንግሥት ሴክሩሞንግ ፣ የተሸነፈች እና የተገለለች ናት።አንዳንድ ጊዜ፣ የክመር መንግሥት ፣ የሲያሜስ መንግሥት ፣ እና የቾላስ መንግሥት በትናንሾቹ የማሌይ ግዛቶች ላይ ለመቆጣጠር ሞክረዋል።[40] በዋና ከተማው እና በቫሳሎቿ መካከል ያለው ግንኙነት ሲቋረጥ የስሪቪጃያ ኃይል ከ12ኛው ክፍለ ዘመን ቀንሷል።ከጃቫናውያን ጋር የተደረጉ ጦርነቶችከቻይና እርዳታ እንዲጠይቁ አድርጓቸዋል፣ እና ከህንድ ግዛቶች ጋር የተደረጉ ጦርነቶችም ተጠርጥረዋል።በእስልምና መስፋፋት የቡድሂስት ማሃራጃስ ኃይል የበለጠ ተዳክሟል።ቀደም ብለው እስልምናን የተቀበሉ እንደ አሲህ ያሉ አካባቢዎች ከስሪቪጃያ ቁጥጥር ወጡ።በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ፣ የሱኮታይ የሲያም ነገሥታት አብዛኛውን ማሊያን በእነሱ አገዛዝ ሥር አድርገው ነበር።በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን የሂንዱ ማጃፓሂት ግዛት ባሕረ ገብ መሬት ያዘ።
ማጃፓሂት ኢምፓየር
Majapahit Empire ©Aibodi
1293 Jan 1 - 1527

ማጃፓሂት ኢምፓየር

Mojokerto, East Java, Indonesi
የማጃፓሂት ኢምፓየር በደቡብ ምስራቅ እስያ በ13ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በምስራቅ ጃቫ የተመሰረተ የጃቫኛ ሂንዱ-ቡድሂስት ታላሶክራቲክ ኢምፓየር ነበር።በ14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በሀያም ዉሩክ እና በጠቅላይ ሚኒስትሩ በጋጃህ ማዳ አገዛዝ ስር ከነበሩት ደቡብ ምስራቅ እስያ በጣም ጠቃሚ ኢምፓየሮች አንዱ ለመሆን በቅታለች።ከዘመናዊቷ ኢንዶኔዥያ እስከ ማላይ ባሕረ ገብ መሬት፣ ቦርንዮ፣ ሱማትራ እና ሌሎችም ክፍሎች ድረስ ተጽኖውን በመዘርጋት የስልጣን ጫፍ ላይ ደርሷል።ማጃፓሂት በባህር ላይ የበላይነት፣ በንግድ አውታሮች እና በበለጸገ የባህል ውህደት የታወቀ ነው፣ በሂንዱ-ቡድሂስት ተፅእኖዎች፣ በረቀቀ ጥበብ እና ስነ-ህንፃ።በ15ኛው ክፍለ ዘመን የግዛቱን ውድቀት የጀመሩት የውስጥ ውዝግቦች፣ የመተካካት ቀውሶች እና የውጭ ግፊቶች ናቸው።የክልል እስላማዊ ኃይሎች በተለይም የማላካ ሱልጣኔት ወደ ላይ መውጣት ሲጀምሩ የማጃፓሂት ተጽእኖ እየቀነሰ ሄደ።የግዛቱ ግዛት ቁጥጥር ቀንሷል፣ በአብዛኛው በምስራቅ ጃቫ ተወስኖ፣ ብዙ ክልሎች ነፃነትን ሲያውጁ ወይም ታማኝነታቸውን ሲቀይሩ።
የሲንጋፖር መንግሥት
Kingdom of Singapura ©HistoryMaps
1299 Jan 1 - 1398

የሲንጋፖር መንግሥት

Singapore
የሲንጋፑራ መንግሥት የማሌይ ሂንዱ ነበር - ቡዲስት መንግሥት በሲንጋፖር የመጀመሪያ ታሪክ በዋናው ደሴት ፑላው ኡጆንግ፣ ከዚያም ቴማሴክ በመባልም ይታወቃል፣ ከ 1299 እስከ ውድቀት ድረስ በ 1396 እና 1398 መካከል [። 41] የተለመደ ነው። የእይታ ምልክቶች ሐ.1299 በሳንግ ኒላ ኡታማ ("Sri Tri Buana" በመባልም ይታወቃል) የመንግስቱ መስራች አመት ሆኖ ሳለ አባቱ ሳንግ ሳፑርባ ከፊል መለኮታዊ ሰው ሲሆን በአፈ ታሪክ መሰረት በማላይ አለም ውስጥ የበርካታ የማሌይ ነገስታት ቅድመ አያት ነው።በማሌይ አናልስ ላይ በተገለጸው ዘገባ ላይ የተመሰረተው የዚህ መንግሥት ታሪካዊነት እርግጠኛ አይደለም፣ እና ብዙ የታሪክ ተመራማሪዎች የመጨረሻውን ገዥ ፓራሜስዋራ (ወይም ስሪ ኢስካንደር ሻህ) በታሪክ የተመሰከረ ሰው አድርገው ይቆጥሩታል።[42] ከፎርት ካኒንግ ሂል እና ከሲንጋፖር ወንዝ አቅራቢያ ከሚገኙት የአርኪኦሎጂ ማስረጃዎች ግን በ14ኛው ክፍለ ዘመን የበለፀገ ሰፈራ እና የንግድ ወደብ መኖሩን አረጋግጠዋል።[43]ሰፈራው በ13ኛው ወይም በ14ኛው ክፍለ ዘመን የዳበረ እና ከትንሽ የንግድ ማእከልነት ወደ ተጨናነቀ የአለም አቀፍ የንግድ ማዕከልነት የተቀየረ ፣የማላይ ደሴቶችን ፣ህንድን እናየዩዋን ስርወ መንግስትን የሚያገናኝ የንግድ ትስስር እንዲኖር አድርጓል።ሆኖም በዚያን ጊዜ በሁለት የክልል ኃይሎች ማለትም አዩትያ ከሰሜን እና ማጃፓሂት ከደቡብ የይገባኛል ጥያቄ ቀርቦ ነበር።በውጤቱም፣ የግዛቱ የተመሸገው ዋና ከተማ በ1398 በማሌይ አናልስ መሰረት በማጃፓሂት ከመባረሯ በፊት ወይም በፖርቹጋል ምንጮች በሲያሜዝ ከመባረሯ በፊት ቢያንስ በሁለት ታላላቅ የውጭ ወረራዎች ጥቃት ደርሶባታል።[44] የመጨረሻው ንጉስ ፓራሜስዋራ በ1400 የማላካ ሱልጣኔትን ለመመስረት ወደ ማሌይ ባሕረ ገብ መሬት ምዕራባዊ የባህር ጠረፍ ሸሸ።
1300
የሙስሊም ግዛቶች መነሳትornament
የፓታኒ መንግሥት
Patani Kingdom ©Aibodi
1350 Jan 1

የፓታኒ መንግሥት

Pattani, Thailand
ከ 1500 በፊት ያለው ታሪክ ግልጽ ባይሆንም ፓታኒ በ 1350 እና 1450 መካከል ለተወሰነ ጊዜ እንዲመሰረት ተጠቁሟል።[74] እንደ ሴጃራህ ሜላዩ፣ የሲያሜዝ ልዑል ቻው ስሪ ዋንግሳ፣ ኮታ ማህሊጋይን በማሸነፍ ፓታንያን መሰረተ።እስልምናን ተቀብሎ የስሪ ሱልጣን አህመድ ሻህ ማዕረግን ከ15ኛው እስከ 16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ድረስ ተቀበለ።[75] Hikayat Merong Mahawangsa እና Hikayat Patani በአዩትታያ፣ ኬዳህ እና ፓታኒ መካከል ያለውን ዝምድና ጽንሰ-ሀሳብ ያረጋግጣሉ፣ ይህም ከአንድ የመጀመሪያ ስርወ መንግስት የተወለዱ መሆናቸውን በመግለጽ ነው።ፓታኒ በ 15 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ከተወሰነ ጊዜ በኋላ እስላም ሊሆን ይችላል, አንድ ምንጭ የ 1470 ቀን ይሰጣል, ነገር ግን ቀደምት ቀናት ቀርበዋል.[74] ሰኢድ ወይም ሻፊዑዲን ስለሚባል ሼክ ከካምፖንግ ፓሳይ (በፓታኒ ዳርቻ ይኖሩ የነበሩ የፓሳይ ነጋዴዎች ትንሽ ማህበረሰብ ይገመታል) ስለ አንድ ታሪክ ንጉሱን ያልተለመደ የቆዳ በሽታ እንደፈወሰው ይነገራል።ከብዙ ድርድር (እና በሽታው ካገረሸ) በኋላ ንጉሱ ሱልጣን ኢስማኢል ሻህ የሚለውን ስም በመጥራት እስልምናን ለመቀበል ተስማሙ።ሁሉም የሱልጣኑ ባለስልጣናትም ለመለወጥ ተስማሙ።ነገር ግን ከዚህ በፊት አንዳንድ የአካባቢው ሰዎች እስልምናን መቀበል እንደጀመሩ ቁርሾ የሚያሳዩ መረጃዎች አሉ።በፓታኒ አቅራቢያ የዲያስፖራ የፓሳይ ማህበረሰብ መኖር የአካባቢው ነዋሪዎች ከሙስሊሞች ጋር መደበኛ ግንኙነት እንደነበራቸው ያሳያል።በተጨማሪም እንደ ኢብን ባቱታ ያሉ የጉዞ ዘገባዎች እና ፓታኒ ከሜላካ በፊት (በ15ኛው ክፍለ ዘመን የተለወጠው) የሙስሊም ማህበረሰብ እንደነበራት የሚናገሩ ቀደምት የፖርቹጋል ዘገባዎች፣ ይህ ደግሞ ከሌሎች ታዳጊ ሙስሊም ማዕከላት ጋር ግንኙነት የነበራቸው ነጋዴዎች እንዳሉ ይጠቁማሉ። ወደ ክልሉ የተቀየሩት የመጀመሪያዎቹ ነበሩ።በ1511 ሙስሊም ነጋዴዎች አማራጭ የንግድ ወደቦችን ሲፈልጉ ማላካ በፖርቹጋሎች ከተያዘ በኋላ ፓታኒ ይበልጥ አስፈላጊ ሆነ።የደች ምንጭ እንደሚያመለክተው አብዛኞቹ ነጋዴዎች ቻይናውያን ነበሩ፣ ነገር ግን 300 የፖርቹጋል ነጋዴዎች በ1540ዎቹ በፓታኒ ሰፍረው ነበር።[74]
ማላካ ሱልጣኔት
Malacca Sultanate ©Aibodi
1400 Jan 1 - 1528

ማላካ ሱልጣኔት

Malacca, Malaysia
የማላካ ሱልጣኔት በዘመናዊው ማላካ፣ ማሌዥያ ግዛት ላይ የተመሰረተ የማላይ ሱልጣኔት ነበር።ተለምዷዊ ታሪካዊ ተሲስ ምልክቶች ሐ.1400 በሲንጋፑራ ንጉስ ፓራሜስዋራ፣ ኢስካንዳር ሻህ በመባልም የሚታወቀው የሱልጣኔት መስራች ዓመት ሆኖ፣ [45] ምንም እንኳን ቀደም ብሎ የተቋቋመበት ቀን ቀርቦ ነበር።[46] በ 15 ኛው ክፍለ ዘመን የሱልጣኔቱ የስልጣን ከፍታ ላይ, ዋና ከተማዋ በጊዜው ከነበሩት በጣም አስፈላጊ የመተላለፊያ ወደቦች አንዱ ሆነች, ብዙ የማሌይ ባሕረ ገብ መሬት, የሪያው ደሴቶች እና የሰሜናዊ የባህር ጠረፍ ጉልህ ክፍል ይሸፍናል. የሱማትራ በአሁኑ ጊዜ ኢንዶኔዥያ ውስጥ።[47]ማላካ የተጨናነቀ ዓለም አቀፍ የንግድ ወደብ እንደመሆኗ የኢስላሚክ ትምህርት እና ስርጭት ማዕከል ሆና ብቅ አለች እና የማላይ ቋንቋን ፣ ሥነ ጽሑፍን እና ጥበብን አበረታታ።የማሌይ ሱልጣኔቶች ወርቃማ ዘመንን በደሴቲቱ ውስጥ አበሰረ፣ በዚህ ጊዜ ክላሲካል ማላይ የባህር ደቡብ ምስራቅ እስያ ቋንቋ ሆነ እና የጃዊ ፊደል ለባህል ፣ ሀይማኖታዊ እና አእምሯዊ ልውውጥ ቀዳሚ ዘዴ ሆነ።በእነዚህ ምሁራዊ፣ መንፈሳዊ እና ባህላዊ እድገቶች፣ የማላካን ዘመን የማላይኛ ማንነት መመስረትን፣ [48] የክልሉን ማላይዜሽን እና በመቀጠልም የአላም መላዩ ምስረታ ታይቷል።[49]እ.ኤ.አ. በ 1511 የማላካ ዋና ከተማ በፖርቱጋል ኢምፓየር ቁጥጥር ስር ወደቀች ፣ ይህም የመጨረሻው ሱልጣን መሀሙድ ሻህ (አር. 1488-1511) ወደ ደቡብ እንዲያፈገፍግ አስገደደው ፣ ዘሮቹ ጆሆር እና ፐራክ የተባሉትን አዲስ ገዥ ስርወ መንግስት አቋቋሙ።የሱልጣኔቱ ፖለቲካዊ እና ባህላዊ ትሩፋት ዛሬም አለ።ለብዙ መቶ ዘመናት ማላካ የማሌይ-ሙስሊም ስልጣኔን እንደ ምሳሌ ተቆጥራለች።በ19ኛው ክፍለ ዘመን በደንብ የቆዩ የንግድ፣ የዲፕሎማሲ እና የአስተዳደር ሥርዓቶችን ዘርግቷል፣ እና እንደ ዳውላት ያሉ ጽንሰ-ሀሳቦችን አስተዋውቋል - የተለየ የማሌይ የሉዓላዊነት እሳቤ - ስለ ማሌኛ ንግሥና ወቅታዊ ግንዛቤን እየፈጠረ ቀጥሏል።[50]
የብሩኒያ ሱልጣኔት (1368-1888)
Bruneian Sultanate (1368–1888) ©Aibodi
1408 Jan 1 - 1888

የብሩኒያ ሱልጣኔት (1368-1888)

Brunei
በቦርኒዮ ሰሜናዊ የባህር ጠረፍ ላይ የሚገኘው የብሩኒ ሱልጣኔት በ15ኛው ክፍለ ዘመን ጉልህ የሆነ የማሌይ ሱልጣኔት ሆኖ ብቅ አለ።የማላካ ውድቀትን ተከትሎ ግዛቶቿን አስፋፍታለች [58] ወደ ፖርቹጋሎች , በአንድ ወቅት ተጽኖውን ወደ ፊሊፒንስ እና የባህር ዳርቻ ቦርኒዮ ዘረጋ።የብሩኒ የመጀመሪያ ገዥ ሙስሊም ነበር፣ እና የሱልጣኔቱ እድገት በስልታዊ የንግድ ቦታው እና በባህር ላይ ባለው ችሎታ ምክንያት ነው።ይሁን እንጂ ብሩኒ ከክልላዊ ኃይሎች ተግዳሮቶች ገጥሟት ነበር እና የውስጥ የመተካካት አለመግባባቶችን ገጥሟታል።የብሩኔ ቀደምት የታሪክ መዛግብት ጥቂት ናቸው፣ እና አብዛኛው የቀድሞ ታሪኩ ከቻይና ምንጮች የተገኘ ነው።የቻይናውያን ዘገባዎች ከጃቫን ማጃፓሂት ኢምፓየር ጋር ያለውን ግንኙነት በመጥቀስ የብሩኔን የንግድ እና የግዛት ተፅእኖ ጠቅሰዋል።በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን ብሩኒ የጃቫን ግዛት አጋጥሞታል, ነገር ግን ከማጃፓሂት ውድቀት በኋላ ብሩኒ ግዛቷን አስፋፍቷል.በሰሜን ምዕራብ ቦርኒዮ፣ የሚንዳናኦን አንዳንድ ክፍሎች እና የሱሉ ደሴቶችን ተቆጣጠረ።በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የብሩኒ ግዛት ዋና ከተማዋ የተመሸገች እና በአካባቢው የማሌይ ሱልጣኔቶች ላይ ተጽእኖ የሚሰማት ኃይለኛ አካል ነበር።ቀደምት ታዋቂነት ቢኖራትም ብሩኒ በ17ኛው ክፍለ ዘመን [59] በውስጣዊ ንጉሣዊ ግጭቶች፣ በአውሮፓ የቅኝ ግዛት መስፋፋት እና ከጎረቤት የሱሉልታን ግዛት በተፈጠረው ፈተና ምክንያት መቀነስ ጀመረ።በ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ብሩኒ በምዕራባውያን ኃይሎች ጉልህ ግዛቶችን አጥታለች እና የውስጥ ሥጋቶች ገጥሟታል።ሱልጣን ሀሺም ጀሊሉል አላም አካማዲን ሉዓላዊነቷን ለማስጠበቅ የብሪታንያ ጥበቃን ፈለገ፣ በዚህም ምክንያት ብሩኒ በ1888 የብሪታንያ ጠባቂ ሆነች። ይህ የጥበቃ ሁኔታ እስከ 1984 ብሩኒ ነፃነቷን እስክታገኝ ድረስ ቀጥሏል።
ፓሃንግ ሱልጣኔት
Pahang Sultanate ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1470 Jan 1 - 1623

ፓሃንግ ሱልጣኔት

Pekan, Pahang, Malaysia
የፓሃንግ ሱልጣኔት፣ እንዲሁም የድሮው ፓሃንግ ሱልጣኔት ተብሎ የሚጠራው፣ ከዘመናዊው የፓሃንግ ሱልጣኔት በተቃራኒ፣ በ15ኛው ክፍለ ዘመን በምስራቃዊ ማላይ ባሕረ ገብ መሬት የተቋቋመ የማላይ ሙስሊም መንግሥት ነው።በተፅዕኖው ከፍተኛ ደረጃ ላይ በነበረበት ወቅት፣ ሱልጣኔት በደቡብ ምስራቅ እስያ ታሪክ ውስጥ ጠቃሚ ሃይል ነበር እና የፓሃንግ ተፋሰስን በሙሉ ተቆጣጥሮ በሰሜን ከፓታኒ ሱልጣኔት ጋር ይዋሰናል እና በደቡብ በኩል ከጆሆር ሱልጣኔት ጋር ይገናኛል።በምእራብ በኩል፣ የዘመናችን ሴላንጎር እና ነገሪ ሴምቢላን በከፊል ላይ ስልጣኑን አራዝሟል።[60]ሱልጣኔት መነሻው ለሜላካ ቫሳል ነው፣የመጀመሪያው ሱልጣን የሜላካን ልዑል መሀመድ ሻህ ነበር፣ እራሱ የዴዋ ሱራ የልጅ ልጅ፣የፓሃንግ የመጨረሻው ቅድመ-ሜላካን ገዥ።[61] ባለፉት ዓመታት ፓሃንግ ከሜላካን ቁጥጥር ነፃ ሆነ እና በአንድ ወቅት እራሱን ከሜላካ ጋር ተቀናቃኝ ግዛት አድርጎ አቋቋመ [62] የኋለኛው እ.ኤ.አ. ከተለያዩ የውጭ ንጉሠ ነገሥት ኃይሎች;ፖርቱጋል ፣ ሆላንድ እና አሴህ።[63] በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ከአቼኒዝ ወረራ በኋላ ፓሃንግ ከሜላካ ተተኪ ጆሆር ጋር ውህደት ፈጠረ። 14ኛው ሱልጣን አብዱልጀሊል ሻህ ሳልሳዊ እንዲሁም የጆሆር 7ኛ ሱልጣን ዘውድ ሲቀዳጅ።[64] ከጆሆር ጋር ከተዋሃደ ጊዜ በኋላ፣ በ19ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በቤንዳሃራ ስርወ መንግስት እንደ ዘመናዊ ሉዓላዊ ሱልጣኔት ታድሷል።[65]
ኬዳህ ሱልጣኔት
የኬዳ ሱልጣኔት። ©HistoryMaps
1474 Jan 1 - 1821

ኬዳህ ሱልጣኔት

Kedah, Malaysia
በ Hikayat Merong Mahawangsa (በተጨማሪም የኬዳህ አናልስ በመባልም ይታወቃል) በተሰጠው አካውንት መሰረት የኬዳህ ሱልጣኔት የተመሰረተው ንጉስ ፍራ ኦንግ መሃዋንግሳ እስልምናን ሲቀበል እና ሱልጣን ሙድዛፋር ሻህ የሚለውን ስም ሲቀበል ነው።አት-ታሪክ ሳላሲላህ ነገሪ ኬዳህ ወደ ኢስላማዊ እምነት መለወጥ በ1136 እንደጀመረ ገልጿል።ይሁን እንጂ የታሪክ ምሁር የሆኑት ሪቻርድ ዊንስቴት የአኬንሲ ዘገባን በመጥቀስ በ1474 የኬዳ ገዥ እስልምናን የተቀበለበትን ቀን ተናገረ።ይህ የኋለኛው ቀን የማሌይ ሙስሊም ገዥን ሉዓላዊነት የሚያመለክተውን የንጉሣዊ ቡድን ክብር ለማግኘት በመጨረሻው ሱልጣን በነበረበት ወቅት የኬዳህ ራጃ ማልካን እንደጎበኘ በሚገልጸው በማሌይ አናልስ ውስጥ ካለው ዘገባ ጋር ይስማማል።የኬዳህ ጥያቄ የማላካ ቫሳል ምላሽ ነበር፣ ምናልባትም የአዩትታያን ጥቃትን በመፍራት።[76] የመጀመሪያው የብሪቲሽ መርከብ በ 1592 በኬዳ ደረሰ [። 77] በ1770 ፍራንሲስ ላይት በብሪቲሽ ኢስት ህንድ ኩባንያ (BEIC) ፔንግን ከኬዳ እንዲወስድ ታዘዘ።ይህንንም ማሳካት የቻለው ሠራዊቱ ኬዳህን ከማንኛውም የሲያም ወረራ እንደሚጠብቅ ለሱልጣን ሙሀመድ ጂዋ ዘይናል አዲሊን 2ኛ በማረጋገጥ ነው።በምላሹም ሱልጣኑ ፔንግን ለእንግሊዝ አሳልፎ ለመስጠት ተስማማ።
ማላካን መያዝ
የማላካ ድል ፣ 1511 ©Ernesto Condeixa
1511 Aug 15

ማላካን መያዝ

Malacca, Malaysia
እ.ኤ.አ. በ 1511በፖርቱጋል ህንድ ገዥ አፎንሶ ደ አልቡከርኪ መሪነት ፖርቹጋላውያንበቻይና እና በህንድ መካከል የባህር ላይ የንግድ ልውውጥ አስፈላጊ የሆነውን የማልካካን የባህር ዳርቻ የተቆጣጠረችውን ስትራቴጂካዊ የወደብ ከተማ ማልካን ለመያዝ ፈለጉ ።የአልበከርኪ ተልእኮ ሁለት ነበር፡ የፖርቹጋል ንጉስ ማኑዌል 1 በሩቅ ምስራቅ ለመድረስ ከካስቲሊያውያን በልጦ ለፖርቹጋሎች ያለውን እቅድ ተግባራዊ ማድረግ እና እንደ ሆርሙዝ፣ ጎዋ፣ አደን እና ማላካ ያሉ ቁልፍ ነጥቦችን በመቆጣጠር በህንድ ውቅያኖስ ላይ ለፖርቹጋል የበላይነት ጠንካራ መሰረትን መፍጠር ነው።በጁላይ 1 ማላካ እንደደረሱ አልበከርኪ ከሱልጣን ማህሙድ ሻህ ጋር የፖርቹጋል እስረኞች በሰላም እንዲመለሱ ለማድረግ ድርድር ሞክሮ የተለያዩ ካሳ ጠየቀ።ይሁን እንጂ የሱልጣኑ መሸሽ በፖርቹጋሎች የቦምብ ጥቃት እንዲሰነዘርበትና በኋላም ጥቃት እንዲደርስ አድርጓል።የከተማው መከላከያ ምንም እንኳን በቁጥር ብልጫ ያለው እና የተለያዩ መድፍ ቢኖረውም በፖርቹጋሎች ጦር ሃይሎች በከባድ ጥቃቶች ተጨናንቋል።በከተማዋ ውስጥ ያሉ ቁልፍ ነጥቦችን በፍጥነት ያዙ, ከጦርነት ዝሆኖች ጋር ተጋፍጠዋል, እና የመልሶ ማጥቃት ጥቃቶችን ተቋቁመዋል.በከተማው ከሚገኙ የተለያዩ የነጋዴ ማህበረሰቦች በተለይም ከቻይናውያን ጋር የተሳካ ድርድር የፖርቹጋልን አቋም የበለጠ አጠናክሮታል።[51]በነሀሴ ወር፣ ከጠንካራ የጎዳና ላይ ውጊያ እና ስልታዊ እንቅስቃሴዎች በኋላ፣ ፖርቹጋሎች ማላካን በብቃት ተቆጣጠሩት።ከከተማው የተወሰደው ዘረፋ በጣም ብዙ ነበር፣ ወታደሮች እና ካፒቴኖች ከፍተኛ ድርሻ ይወስዱ ነበር።ምንም እንኳን ሱልጣኑ ወደ ኋላ ቢያፈገፍግ እና ከተዘረፉ በኋላ ፖርቹጋላዊውን ለመልቀቅ ተስፋ ቢያደርጉም ፖርቹጋላውያን የበለጠ ቋሚ እቅድ ነበራቸው።ለዚያም ከባህር ዳርቻው አቅራቢያ የሚገኘው ምሽግ እንዲገነባ አዝዟል፣ እሱም ኤ ፋሞሳ ተብሎ የሚጠራው፣ ባልተለመደ መልኩ ከ59 ጫማ (18 ሜትር) በላይ ከፍታ ያለው ጥበቃ።የማላካን መያዝ ጉልህ የሆነ የግዛት ወረራ አመልክቷል፣ በአካባቢው የፖርቱጋል ተጽእኖን በማስፋፋት እና ቁልፍ በሆነ የንግድ መስመር ላይ መቆጣጠራቸውን አረጋግጧል።የማላካ የመጨረሻው ሱልጣን ልጅ አላውዲን ሪያያት ሻህ 2ኛ ወደ ባሕረ ገብ መሬት ደቡባዊ ጫፍ ሸሽቶ በ1528 የጆሆር ሱልጣኔት የሆነችውን ግዛት መሰረተ። ሌላ ልጅ ደግሞ በሰሜን በኩል የፔራክ ሱልጣኔትን አቋቋመ።የማልካን ህዝብ ወደ ካቶሊካዊነት ለመለወጥ አጥብቀው በመሞከራቸው የፖርቱጋል ተጽእኖ ጠንካራ ነበር።[52]
ፔርክ ሱልጣኔት
Perak Sultanate ©Aibodi
1528 Jan 1

ፔርክ ሱልጣኔት

Perak, Malaysia
የፔራክ ሱልጣኔት የተቋቋመው በ16ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በፔራክ ወንዝ ዳርቻ ላይ በሙዛፋር ሻህ 1፣ በማህሙድ ሻህ የበኩር ልጅ፣ 8ኛው የማላካ ሱልጣን ነው።ማላካ በፖርቹጋሎች በ1511 ከተያዘ በኋላ ሙዛፋር ሻህ በፔራክ ዙፋኑን ከመውጣቱ በፊት በሲያክ ሱማትራ መሸሸጊያ ፈለገ።የፔራክ ሱልጣኔትን መመስረት ቱን ሳባንን ጨምሮ በአካባቢው መሪዎች አመቻችቷል።በአዲሱ ሱልጣኔት ስር፣ የፔራክ አስተዳደር በዲሞክራቲክ ማላካ ከሚተገበረው የፊውዳል ስርዓት በመነሳት የበለጠ ተደራጅቷል።በ 16 ኛው ክፍለ ዘመን እየገፋ ሲሄድ ፐራክ የክልላዊ እና ዓለም አቀፍ ነጋዴዎችን በመሳብ የቆርቆሮ ማዕድን አስፈላጊ ምንጭ ሆነ።ሆኖም የሱልጣኔቱ መነሳት የኃይለኛውን የአሲህ ሱልጣኔት ትኩረት ስቧል፣ ይህም ወደ ውጥረት እና መስተጋብር ጊዜ መራ።እ.ኤ.አ. በ1570ዎቹ በሙሉ አሴህ የማሌይ ባሕረ ገብ መሬትን ያለማቋረጥ ትንኮሳ ነበር።እ.ኤ.አ. በ1570ዎቹ መገባደጃ ላይ የፔራክ ሱልጣን ማንሱር ሻህ 1ኛ በሚስጥር ሲጠፋ የአሲህ ተጽእኖ በግልፅ ታይቷል፣ይህም በአኬኔስ ሃይሎች የተወሰደበትን ግምት አባብሷል።ይህም የሱልጣኑ ቤተሰብ በምርኮ ወደ ሱማትራ እንዲወሰድ አድርጓል።በውጤቱም፣ የአኬኒዝ ልዑል ሱልጣን አህመድ ታጁዲን ሻህ ተብሎ በፔራክ ዙፋን ላይ ሲወጣ ፐራክ ለአጭር ጊዜ በአኬኔስ ግዛት ስር ነበር።ሆኖም፣ የአሲህ ተጽእኖ ቢኖርም፣ ፐራክ ራሱን ችሎ ነበር፣ ከሁለቱም የአቼኒዝ እና የሲያሜዝ ቁጥጥርን በመቃወም።በ17ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ከደች ምስራቅ ህንድ ኩባንያ (VOC) መምጣት ጋር በፔራክ ላይ ያለው አሴህ እየቀነሰ መጣ።Aceh እና VOC የፔራክን አትራፊ ቆርቆሮ ንግድ ለመቆጣጠር ተወዳድረዋል።እ.ኤ.አ. በ 1653 ለደች ለፔራክ ቆርቆሮ ብቸኛ መብቶችን የሚሰጥ ውል በመፈረም ስምምነት ላይ ደረሱ ።በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ፣ በጆሆር ሱልጣኔት ውድቀት፣ ፔራክ የማላካን የዘር ሐረግ የመጨረሻው ወራሽ ሆኖ ብቅ አለ፣ ነገር ግን በ18ኛው ክፍለ ዘመን በቆርቆሮ ገቢ ምክንያት ለ40 ዓመታት የዘለቀ የእርስ በርስ ጦርነትን ጨምሮ ውስጣዊ ግጭት ገጠመው።ይህ አለመረጋጋት በ1747 ከደች ጋር በተደረገው ስምምነት በቆርቆሮ ንግድ ላይ በብቸኝነት መያዛቸውን በመገንዘብ አብቅቷል።
Johor Sultanate
ፖርቱጋልኛ vs. Johor Sultanate ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1528 Jan 1

Johor Sultanate

Johor, Malaysia
እ.ኤ.አ. በ 1511 ማላካ በፖርቹጋሎች እጅ ወደቀ እና ሱልጣን ማህሙድ ሻህ ማላካን ለመሸሽ ተገደደ።ሱልጣኑ ዋና ከተማዋን ለማስመለስ ተደጋጋሚ ሙከራዎችን ቢያደርግም ጥረታቸው ግን ፍሬ አልባ ነበር።ፖርቹጋሎች አጸፋውን በመመለስ ሱልጣኑን ወደ ፓሃንግ እንዲሸሽ አስገደዱት።በኋላ, ሱልጣኑ በመርከብ ወደ ቢንታን በመርከብ አዲስ ዋና ከተማ አቋቋመ.ሱልጣኑ መሰረት ካደረገ በኋላ የተበታተነውን የማላይ ሃይል በማሰባሰብ በፖርቱጋል አቋም ላይ በርካታ ጥቃቶችን እና እገዳዎችን አደራጅቷል።በፔካን ቱአ፣ ሱንጋይ ቴሉር፣ ጆሆር፣ የጆሆር ሱልጣኔት የተመሰረተው በራጃ አሊ ኢብኒ ሱልጣን ማህሙድ መላካ፣ ሱልጣን አላውዲን ሪያያት ሻህ II (1528-1564) በመባል በሚታወቀው በ1528 ነው [። 53] ምንም እንኳን ሱልጣን አላውዲን ሪያያት ሻህ እና ተከታዩ በፖርቹጋሎች በማላካ እና በሱማትራ የሚገኙትን አቼናውያን ጥቃት መቋቋም ነበረባቸው፣ በጆሆር ሱልጣኔት ላይ ያላቸውን ይዞታ ለማስቀጠል ችለዋል።በማላካ ላይ ተደጋጋሚ ወረራ ፖርቹጋላውያንን ከባድ ችግር አስከትሏል እናም ፖርቹጋላውያን በግዞት የነበረውን የሱልጣን ጦር እንዲያጠፉ ረድቷቸዋል።ማሌይን ለመጨቆን ብዙ ሙከራዎች ተደርገዋል ግን እስከ 1526 ድረስ ፖርቹጋላውያን በመጨረሻ ቢንታን ከመሬት ጋር ያጋጩት።ከዚያም ሱልጣኑ ወደ ሱማትራ ወደ ካምፓር አፈገፈገ እና ከሁለት አመት በኋላ ሞተ።ሙዛፋር ሻህ እና አላውዲን ሪያያት ሻህ II የሚባሉ ሁለት ወንድ ልጆችን ትተዋል።[53] ሙዛፋር ሻህ ፐራክን መመስረቱን በመቀጠል አላውዲን ሪያያት ሻህ የጆሆር የመጀመሪያው ሱልጣን ሆነ።[53]
1528 Jan 1 - 1615

የሶስት ማዕዘን ጦርነት

Johor, Malaysia
አዲሱ ሱልጣን በጆሆር ወንዝ አዲስ ዋና ከተማ አቋቁሞ ከዚያ ተነስቶ በሰሜን በኩል ፖርቱጋሎችን ማዋከቡን ቀጠለ።ማላካን መልሶ ለመያዝ በፔራክ ከወንድሙ እና ከፓሃንግ ሱልጣን ጋር በቋሚነት ሠርቷል፣ ይህም በዚህ ጊዜ በ A Famosa ምሽግ የተጠበቀ ነበር።በሱማትራ ሰሜናዊ ክፍል በተመሳሳይ ወቅት፣ አኬህ ሱልጣኔት በማላካ የባህር ዳርቻዎች ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ማሳደር ጀመረ።ማላካ በክርስቲያኖች እጅ ስትወድቅ፣ ሙስሊም ነጋዴዎች ማላካንን በመዝለል አሴህ ወይም ደግሞ የጆሆር ዋና ከተማ ጆሆር ላማ (ኮታ ባቱ) ነበሩ።ስለዚህ ማላካ እና አሲህ ቀጥተኛ ተወዳዳሪዎች ሆኑ።ፖርቹጋላውያን እና ጆሆር በተደጋጋሚ ቀንድ በመቆለፍ፣ አሴህ በጠባቡ ላይ ያለውን ጥንካሬ ለማጠናከር በሁለቱም በኩል ብዙ ወረራዎችን ጀመረ።የአኬህ መነሳት እና መስፋፋት ፖርቹጋላውያን እና ጆሆር የእርቅ ስምምነት እንዲፈርሙ እና ትኩረታቸውን ወደ አሴ እንዲያዞሩ አበረታቷቸዋል።ይሁን እንጂ እርቁ ለአጭር ጊዜ የሚቆይ ነበር እና አሲህ በጣም በመዳከሙ ጆሆር እና ፖርቹጋሎች እንደገና እርስ በርስ ተያዩ.በሱልጣን ኢስካንዳር ሙዳ የግዛት ዘመን አሴህ በ1613 ጆሆርን እና እንደገና በ1615 አጠቃ [። 54]
የፓታኒ ወርቃማ ዘመን
አረንጓዴ ንጉሥ. ©Legend of the Tsunami Warrior (2010)
1584 Jan 1 - 1688

የፓታኒ ወርቃማ ዘመን

Pattani, Thailand
አረንጓዴዋ ንግሥት ራጃ ሂጃው በ1584 በወንድ ወራሾች እጦት ወደ ፓታኒ ዙፋን ወጣች።ለሲያሜስ ስልጣን እውቅና ሰጠች እና የፔራካውን ማዕረግ ተቀበለች።ለ 32 ዓመታት በዘለቀው የአገዛዝዋ ዘመን ፓታኒ የበለጸገች ሲሆን የባህል ማዕከል እና ታዋቂ የንግድ ማዕከል ሆነች።ቻይንኛ፣ማላይኛ፣ሲያሜዝ፣ፖርቹጋልኛ፣ጃፓንኛ፣ደች እና እንግሊዛዊ ነጋዴዎች ፓታንያን አዘውትረው በመጓዝ ለኢኮኖሚ ዕድገቷ አስተዋፅዖ አድርገዋል።ቻይናውያን ነጋዴዎች በተለይ ፓታኒ የንግድ ማዕከል እንድትሆን ትልቅ ሚና የተጫወቱ ሲሆን የአውሮፓ ነጋዴዎች ፓታንን የቻይና ገበያ መግቢያ አድርገው ይመለከቱት ነበር።ከራጃ ሂጃው የግዛት ዘመን በኋላ፣ ፓታኒ በተከታታይ ንግስቶች ስትገዛ ነበር፣ ከእነዚህም መካከል ራጃ ብሩ (ሰማያዊቷ ንግሥት)፣ ራጃ ኡንጉ (ሐምራዊቷ ንግሥት) እና ራጃ ኩኒንግ (ቢጫዋ ንግሥት)።ራጃ ብሩ የኬላንታን ሱልጣኔትን ወደ ፓታኒ በማዋሃድ፣ ራጃ ኡንጉ ግንባሮች ፈጥረው የሲያም የበላይነትን በመቃወም ከሲአም ጋር ግጭት አስከትሏል።የራጃ ኩኒንግ የግዛት ዘመን የፓታኒ ኃይል እና ተጽዕኖ ቀንሷል።ከሲያሜዝ ጋር እርቅን ፈለገች፣ ነገር ግን አገዛዟ በፖለቲካ አለመረጋጋት እና የንግድ ልውውጥ ቀንሷል።በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ የፓታኒ ንግስቶች ስልጣናቸው እየቀነሰ መምጣቱን እና የፖለቲካ ውዥንብር አካባቢውን አስጨነቀ።ራጃ ኩኒንግ በ1651 በኬላንታን ራጃ ከስልጣን ተወግዶ ነበር፣ ይህም በፓታኒ የሚገኘውን የኬላንታኒዝ ስርወ መንግስት አስገብቷል።ክልሉ አመፅ እና ወረራ ገጥሞታል፣ በተለይም ከአዩትያ።በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የፖለቲካ አለመረጋጋት እና ህገ-ወጥነት የውጭ ነጋዴዎች ከፓታኒ ጋር የንግድ ልውውጥ እንዳይያደርጉ ተስፋ አስቆርጧቸዋል, ይህም በቻይና ምንጮች እንደተገለፀው ውድቀት አስከትሏል.
1599 Jan 1 - 1641

የሳራዋክ ሱልጣኔት

Sarawak, Malaysia
የሳራዋክ ሱልጣኔት የተመሰረተው በብሩኒያ ኢምፓየር ውስጥ ከውስጥ የመተካካት አለመግባባቶች በኋላ ነው።የብሩኔው ሱልጣን ሙሐመድ ሀሰን ሲሞት የበኩር ልጁ አብዱልጀሊሉል አክባር የሱልጣን ዘውድ ተቀበለ።ነገር ግን ፔንጊራን ሙዳ ተንጋህ የተባለው ሌላኛው ልዑል አብዱልጀሊሉል ወደ እርገቱ ሲሄድ ከአባታቸው የንግስና ዘመን ጋር በተያያዘ በተወለዱበት ጊዜ ላይ በመነሳት በዙፋኑ ላይ የላቀ የይገባኛል ጥያቄ እንዳላቸው ተከራክረዋል።ይህንን ክርክር ለመፍታት አብዱልጀሊሉል አክባር የድንበር ግዛት የሆነውን የሳራዋክ ሱልጣን አድርጎ ፔንጊራን ሙዳ ተንጋህን ሾመ።ከተለያዩ የቦርኒያ ጎሳዎች እና የብሩኒያ መኳንንት ወታደሮች ታጅቦ ፔንጊራን ሙዳ ታንጋህ በሳራዋክ አዲስ ግዛት አቋቋመ።በሱንጋይ ቤዲል፣ ሳንቱቦንግ የአስተዳደር ዋና ከተማን አቋቁሞ፣ የአስተዳደር ስርዓትን ከገነባ በኋላ፣ ሱልጣን ኢብራሂም አሊ ኦማር ሻህ የሚል ማዕረግ ተቀበለ።የሳራዋክ ሱልጣኔት መመስረት ከማዕከላዊ ብሩኒያ ኢምፓየር የተለየ ለክልሉ አዲስ ዘመን መጀመሩን አመልክቷል።
የማላካ ከበባ (1641)
የደች ምስራቅ ህንድ ኩባንያ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1640 Aug 3 - 1641 Jan 14

የማላካ ከበባ (1641)

Malacca, Malaysia
የኔዘርላንድ ኢስት ህንድ ኩባንያ ከፖርቹጋሎች የምስራቅ ኢንዲስን በተለይም ማላካን ለመቆጣጠር ብዙ ሙከራዎችን አድርጓል።ከ1606 እስከ 1627 ድረስ ደች ብዙ ያልተሳኩ ሙከራዎችን አድርገዋል፣ ኮርኔሊስ ማትሊፍ እና ፒተር ዊለምስ ቬርሆፍ ያልተሳካውን ከበባ ከመሩት መካከል ነበሩ።እ.ኤ.አ. በ 1639 ደች በባታቪያ ከፍተኛ ኃይል በማሰባሰብ አሴ እና ጆሆርን ጨምሮ ከአካባቢው ገዥዎች ጋር ጥምረት ፈጠሩ።ወደ ማላካ የታቀደው ጉዞ በሴሎን ግጭቶች እና በአሴህ እና በጆሆር መካከል በተፈጠረው ውጥረት ምክንያት መዘግየቶች አጋጥመውታል።ምንም እንኳን መሰናክሎች ቢኖሩትም በግንቦት 1640 ማላካን ለመያዝ ወሰኑ ሳጅን ሜጀር አድሪያን አንቶኒስዝ የቀድሞ አዛዥ ኮርኔሊስ ሲሞንዝ ቫን ደር ቬር ከሞተ በኋላ ጉዞውን እየመራ ነበር።የማላካ ከበባ ነሐሴ 3 1640 የጀመረው ደች ከአጋሮቻቸው ጋር በጠንካራ የተመሸገው የፖርቱጋል ግንብ አጠገብ አረፉ።32 ጫማ ከፍታ ያላቸው ግድግዳዎች እና ከመቶ በላይ ሽጉጦችን ያካተተው ምሽጉ መከላከያ ቢሆንም፣ ደች እና አጋሮቻቸው ፖርቹጋሎችን መልሰው መንዳት፣ ቦታ መስርተው እና ከበባውን ማስቀጠል ችለዋል።በሚቀጥሉት ጥቂት ወራት ውስጥ፣ ደች አድሪያየን አንቶኒስዝ፣ ጃኮብ ኩፐር እና ፒተር ቫን ደን ብሬክን ጨምሮ የበርካታ አዛዦች ሞትን የመሳሰሉ ፈተናዎችን ገጥሟቸዋል።ሆኖም ቁርጠኝነታቸው ጸንቶ ነበር እና በጥር 14 ቀን 1641 በሳጅን ሻለቃ ዮሃንስ ላሞትዮስ መሪነት ምሽጉን በተሳካ ሁኔታ ያዙ።ደች ከአንድ ሺህ በታች ወታደሮች መጥፋታቸውን ዘግበዋል፣ ፖርቹጋላውያን ግን ከበለጠ የተጎጂዎች ቆጠራ ተናግረዋል።ከበባው ማግስት ደች ማላካን ተቆጣጠሩ ነገር ግን ትኩረታቸው በዋና ቅኝ ግዛታቸው ባታቪያ ላይ ቀረ።የተያዙት የፖርቹጋል እስረኞች በምስራቅ ህንዶች ላይ ያላቸው ተፅዕኖ ቀንሷል በሚል ብስጭት እና ፍርሃት ገጥሟቸዋል።አንዳንድ ሀብታም ፖርቹጋሎች ንብረታቸውን ይዘው እንዲወጡ ቢፈቀድላቸውም፣ ፖርቹጋላዊውን ገዥ ከድተው ገድለውታል የሚለው ወሬ ግን በተፈጥሮ በህመም መሞቱን የሚገልጹ ዘገባዎች ውድቅ ሆነዋል።የጆሆርን በወረራ ውስጥ መካተትን የተቃወመው የአሲ ሱልጣን ኢስካንዳር ታኒ በጥር ወር ውስጥ በሚስጥር ሁኔታ ሞተ።ምንም እንኳን ጆሆር በድል አድራጊው ውስጥ የተካፈለ ቢሆንም በማላካ ውስጥ አስተዳደራዊ ሚናዎችን አልፈለጉም, በኔዘርላንድ ቁጥጥር ስር ትተውታል.ከተማዋ በ 1824 በእንግሊዝ ቤንኩለን ምትክ በ 1824 በተደረገው የአንግሎ-ደች ውል ለእንግሊዞች ትሸጣለች።
ደች ማላካ
የደች ማላካ፣ ካ.በ1665 ዓ.ም ©Johannes Vingboons
1641 Jan 1 - 1825

ደች ማላካ

Malacca, Malaysia
የደች ማላካ (1641-1825) ማላካ በውጭ ቁጥጥር ስር የነበረችበት ረጅሙ ጊዜ ነበር።በናፖሊዮን ጦርነቶች (1795-1815) ደች ለ183 ዓመታት ያህል ገዝተዋል።በ1606 በኔዘርላንድስ እና በጆሆር ሱልጣኔት መካከል በተፈጠረው መግባባት የተነሳ የማሌይ ሱልጣኔቶች አንጻራዊ ሰላም በማግኘታቸው አንጻራዊ ሰላም ታየ። ይህ ጊዜ የማልካን አስፈላጊነት እያሽቆለቆለ መጥቷል።ኔዘርላንድስ ባታቪያን (የአሁኗ ጃካርታ) በቀጣናው የኢኮኖሚና የአስተዳደር ማዕከል አድርገው የመረጡት እና ማላካ ላይ የያዙት ከተማዋ በሌሎች የአውሮፓ ኃያላን እንዳይደርስባት እና ከዚያም ጋር የሚመጣውን ውድድር ለመከላከል ነበር።ስለዚህ በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ማላካ ጠቃሚ ወደብ መሆን አቆመ, የጆሆር ሱልጣኔት ወደቦች በመከፈቱ እና ከደች ጋር በመተባበር በክልሉ ውስጥ ዋነኛው የአካባቢ ኃይል ሆነ.
Johor-Jambi ጦርነት
Johor-Jambi War ©Aibodi
1666 Jan 1 - 1679

Johor-Jambi ጦርነት

Kota Tinggi, Johor, Malaysia
እ.ኤ.አ. በ1641 የፖርቹጋል ማላካ መውደቅ እና የአሴህ ውድቀት በኔዘርላንድስ እያደገ በመሄዱ፣ ጆሆር በማላካ ባህር ዳርቻ ላይ እራሱን እንደ አዲስ ሃይል ማቋቋም የጀመረው በሱልጣን አብዱልጀሊል ሻህ ሳልሳዊ (1623-1677) ዘመን ነው። ).[55] ተጽዕኖው እስከ ፓሃንግ፣ ሱንገይ ኡጆንግ፣ ማላካ፣ ክላንግ እና የሪያው ደሴቶች ተዘርግቷል።[56] በሶስት ማዕዘን ጦርነት ወቅት ጃምቢ በሱማትራ እንደ ክልላዊ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ሃይል ብቅ አለ።መጀመሪያ ላይ በጆሆር እና ጃምቢ መካከል በአልጋ ወራሽ በራጃ ሙዳ እና በጃምቢ የፔንጌራን ሴት ልጅ መካከል ቃል ከተገባለት ጋብቻ ጋር ጥምረት ለመፍጠር ሙከራ ነበር።ይሁን እንጂ ራጃ ሙዳ የላክሰማና አብዱል ጀሚል ልጅ የሆነችውን አገባች ከእንዲህ ዓይነቱ ጥምረት የስልጣን መሟሟት ያሳሰበችው በምትኩ የራሱን ሴት ልጅ ለትዳር አቀረበች።[57] ስለዚህ ህብረቱ ፈራረሰ እና ከ1666 ጀምሮ በጆሆር እና በሱማትራን ግዛት መካከል የ13 አመት ጦርነት ተጀመረ።ጦርነቱ ለጆሆር አስከፊ ነበር የጆሆር ዋና ከተማ ባቱ ሳዋር በ1673 በጃምቢ ተባረረ። ሱልጣኑ አመለጠ። ወደ ፓሃንግ እና ከአራት ዓመታት በኋላ ሞተ.የሱ ተተኪ ሱልጣን ኢብራሂም (1677–1685) ከዛም ጃምቢን ለማሸነፍ በተደረገው ትግል በቡጊዎች እርዳታ ተሰማሩ።[56] ጆሆር በመጨረሻ በ1679 ያሸንፋል፣ ነገር ግን ቡጊዎች ወደ ቤት ለመሄድ ፈቃደኛ ባለመሆናቸው በተዳከመ ሁኔታ ተጠናቀቀ፣ እና የሱማትራ ሚናንካባውስም ተፅኖአቸውን ማረጋገጥ ጀመሩ።[57]
የጆሆር ወርቃማ ዘመን
Golden Age of Johor ©Enoch
1680 Jan 1

የጆሆር ወርቃማ ዘመን

Johor, Malaysia
በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ማላካ ጠቃሚ ወደብ መሆኗን ካቆመች, ጆሆር ዋናው የክልል ኃይል ሆነ.በማላካ ያለው የኔዘርላንድ ፖሊሲ ነጋዴዎችን በጆሆር ቁጥጥር ስር ወደምትገኘው ወደ Riau ነዳ።በዚያ ያለው የንግድ ልውውጥ ከማላካ የበለጠ ነበር።ቪኦሲ በዚህ ደስተኛ አልነበረም ነገር ግን የጆሆር መረጋጋት በአካባቢው ለመገበያየት አስፈላጊ ስለነበር ጥምሩን ማቆየቱን ቀጠለ።ሱልጣኑ በነጋዴዎቹ የሚፈለጉትን ሁሉ አቅርቦ ነበር።በጆሆር ልሂቃን አስተባባሪነት፣ ነጋዴዎች ጥበቃና ብልጽግና ነበራቸው።[66] ሰፊ በሆኑ ሸቀጦች እና ምቹ ዋጋዎች, Riau ጨመረ.ከተለያዩ ቦታዎች እንደ ካምቦዲያ ፣ ሲያም ፣ ቬትናም እና በመላው የማላይ ደሴቶች ያሉ መርከቦች ለመገበያየት መጡ።የቡጊስ መርከቦች Riau የቅመማ ቅመሞች ማእከል አድርገውታል።በቻይና የተገኙ ዕቃዎች ወይም ለምሳሌ፣ ጨርቅ እና ኦፒየም የሚሸጡት ከአካባቢው ከሚመነጩ የውቅያኖስና የደን ውጤቶች፣ ቆርቆሮ፣ በርበሬ እና የአገር ውስጥ ጋምቢየር ነው።ግዴታዎች ዝቅተኛ ነበሩ፣ እና ጭነት በቀላሉ ሊወጣ ወይም ሊከማች ይችላል።ንግዱ ጥሩ ስለነበር ነጋዴዎች ብድር ማራዘም እንደማያስፈልጋቸው ተገንዝበዋል።[67]ከሱ በፊት እንደነበረው ማላካ፣ ሪያው የእስልምና ጥናትና የማስተማር ማዕከል ነበረች።እንደ ህንድ ክፍለሀገር እና አረብ ያሉ ከሙስሊም መሀል አገር የመጡ ብዙ የኦርቶዶክስ ሊቃውንት በልዩ ሀይማኖታዊ ሆስቴሎች ውስጥ ተቀምጠው ነበር፣ የሱፊዝም ምእመናን ግን በሪያው ውስጥ ከተስፋፉ ብዙ ታሪቃ (የሱፊ ወንድማማችነት) ውስጥ አንዱን ለመቀላቀል ይፈልጉ ነበር።[68] በብዙ መንገዶች ሪያው አንዳንድ የድሮውን የማላካ ክብር መልሶ ለመያዝ ችሏል።ሁለቱም በንግድ ምክንያት የበለጸጉ ሆኑ ነገር ግን ትልቅ ልዩነት ነበር;ማላካ በግዛት ወረራዋ ምክንያት ታላቅ ነበረች።
1760 Jan 1 - 1784

Bugis የበላይነት Johor ውስጥ

Johor, Malaysia
የማላካን ሥርወ መንግሥት የመጨረሻው ሱልጣን ሱልጣን ማሕሙድ ሻህ 2ኛ፣ በነደሃራ ሀቢብ ሞት እና በቤንዳሃራ አብዱልጀሊል ከተሾሙ በኋላ ብዙም ቁጥጥር ያልተደረገበት ባህሪው ይታወቅ ነበር።ይህ ባህሪ ሱልጣኑ የአንድ ክቡር ነፍሰ ጡር ሚስት በትንሽ ጥሰት እንድትገደል ትእዛዝ ሰጠ።በአጸፋውም ሱልጣኑን በተበሳጨው መኳንንት ተገደለ፣ በ1699 ዙፋኑ ባዶ ሆኖ ቀረ። የሱልጣኑ አማካሪ የሆኑት ኦራንግ ካያስ፣ ወደ ሳአካር ዲራጃ፣ የሙአር ራጃ ተሜንጎንግ ዞረው፣ እሱም ቤንዳሃራ አብዱልጀሊል ዙፋኑን እንዲወርስ ሐሳብ አቀረበ።ነገር ግን፣ ውርስው በተወሰነ ቅሬታ አጋጥሞታል፣ በተለይም ከኦራንግ ላውት።በዚህ አለመረጋጋት ወቅት፣ በጆሆር ውስጥ ያሉ ሁለት ዋና ዋና ቡድኖች-ቡጊስ እና ሚናንካባው—ስልጣንን የመጠቀም እድል አዩ።ሚናንካባው ራጃ ኬሲልን አስተዋወቀው፣ የሱልጣን ማህሙድ 2ኛ ከሞት በኋላ ልጅ ነኝ የሚል ልዑል።በሀብት እና በስልጣን ቃል ኪዳን ቡጊዎች መጀመሪያ ላይ ራጃ ኬሲልን ደግፈዋል።ሆኖም ራጃ ኬሲል ከድቷቸው እና ያለፈቃዳቸው እራሱን የጆሆር ሱልጣን ዘውድ ሾመ ይህም የቀድሞው ሱልጣን አብዱልጀሊል አራተኛ እንዲሸሽ እና በመጨረሻም እንዲገደል አድርጓል።በአጸፋው ቡጊዎች ከሱልጣን አብዱልጀሊል አራተኛ ልጅ ከራጃ ሱለይማን ጋር ተባብረው ራጃ ኬሲል በ1722 ከዙፋን እንዲወርዱ አድርጓል።በ18ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ በሱልጣን ሱለይማን በድሩል አላም ሻህ የግዛት ዘመን፣ ቡጊዎች በጆሆር አስተዳደር ላይ ከፍተኛ ቁጥጥር አድርገዋል።ተጽኖአቸው በጣም እያደገ ስለነበር በ1760 የተለያዩ የቡጊስ ቤተሰቦች ከጆሆር ንጉሣዊ የዘር ሐረግ ጋር ተጋብተው የበላይነታቸውን የበለጠ አጠናክረዋል።በእነሱ መሪነት ጆሆር በቻይና ነጋዴዎች ውህደት የታገዘ የኢኮኖሚ እድገት አሳይቷል።ነገር ግን በ18ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የተሜንግጎንግ አንጃ የነበረው ኤንካው ሙዳ በተመንጎንግ አብዱል ራህማን እና በዘሮቹ መሪነት ለሱልጣኔቱ የወደፊት ብልጽግና መሰረት ጥሎ ስልጣኑን ማስመለስ ጀመረ።
1766 Jan 1

ሴላንጎር ሱልጣኔት

Selangor, Malaysia
የሴላንጎር ሱልጣኖች የዘር ሐረጋቸውን ከቡጊ ሥርወ መንግሥት ይከተላሉ፣ ይህም በዛሬዋ ሱላዌሲ ከሉዋ ገዥዎች የመነጨ ነው።ይህ ስርወ መንግስት በ18ኛው ክፍለ ዘመን በጆሆር-ሪያው ሱልጣኔት ላይ በተነሳው አለመግባባት ውስጥ ጉልህ ሚና ተጫውቷል፣ በመጨረሻም ከማላካን የዘር ሐረግ ከራጃ ኬቺል ጋር ከጆሆር ሱሌይማን በድሩል አላም ሻህ ጋር ወግኗል።በዚህ ታማኝነት ምክንያት የጆሆር-ሪዮ የቤንዳሃራ ገዥዎች ለቡጊስ መኳንንት ሴላንጎርን ጨምሮ የተለያዩ ግዛቶችን እንዲቆጣጠሩ ሰጡ።ታዋቂው የቡጊስ ተዋጊ ዳኢንግ ቸላክ የሱለይማን እህት አግብቶ ልጁ ራጃ ሉሙ ያምቱዋን ሴላንጎር በ1743 እና በኋላም የሴላንጎር ሱልጣን ሱልጣን ሳሌሁዲን ሻህ በ1766 ሲታወቅ ተመለከተ።የራጃ ሉሙ የግዛት ዘመን የሴላንጎርን ከጆሆር ኢምፓየር ነፃ መውጣቱን ለማጠናከር ጥረት አድርጓል።ከፔራክ ሱልጣን መሀሙድ ሻህ እውቅና እንዲሰጠው ያቀረበው ጥያቄ በ1766 የሴላንጎር ሱልጣን ሳሌሁዲን ሻህ ወደ እርገቱ ደረሰ። የግዛቱ ዘመን በ1778 በመሞቱ ልጁ ራጃ ኢብራሂም ማርሁም ሳሌህ ሱልጣን ኢብራሂም ሻህ እንዲሆን አደረገ።ሱልጣን ኢብራሂም ተግዳሮቶችን አጋጥሞታል፣ የኳላ ሴላንጎርን አጭር የኔዘርላንድ ወረራ ጨምሮ፣ ነገር ግን በፓሃንግ ሱልጣኔት እርዳታ ማስመለስ ችሏል።በስልጣን ዘመናቸው በፋይናንስ አለመግባባቶች ከፔራክ ሱልጣኔት ጋር ያለው ግንኙነት ተበላሽቷል።የሱልጣን ኢብራሂም ተተኪ የሆነው የሱልጣን ሙሐመድ ሻህ የግዛት ዘመን በውስጣዊ የስልጣን ሽኩቻ ታይቷል፣ በዚህም ምክንያት የሴላንጎርን በአምስት ግዛቶች ተከፍሎ ነበር።ይሁን እንጂ የግዛቱ ዘመን በአምፓንግ የቆርቆሮ ፈንጂዎች መጀመሩን ተከትሎ የኢኮኖሚ እድገት አሳይቷል።በ1857 የሱልጣን መሐመድን ሞት ተከትሎ ተተኪ ሳይሾም ከፍተኛ የሆነ የእርስ በርስ አለመግባባት ተፈጠረ።በመጨረሻም የወንድሙ ልጅ ራጃ አብዱል ሳማድ ራጃ አብዱላህ ሱልጣን አብዱል ሳማድ ሆኖ ዙፋኑን ወጣ፣ በክላንግ እና በላንጋት ላይ ስልጣንን ለ አማቾቹ በቀጣዮቹ አመታት ውክልና ሰጠ።
የፔንንግ መስራች
የምስራቅ ህንድ ኩባንያ ሰራዊት 1750-1850 ©Osprey Publishing
1786 Aug 11

የፔንንግ መስራች

Penang, Malaysia
የመጀመሪያው የብሪታንያ መርከብ በሰኔ 1592 ወደ ፔንንግ ደረሰ። ይህ መርከብ ኤድዋርድ ቦናድቬንቸር በጄምስ ላንካስተር ተመራ።[69] ይሁን እንጂ ብሪቲሽ በደሴቲቱ ላይ ቋሚ መገኘት እስከ 18ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ አልነበረም።በ 1770 ዎቹ ውስጥ, ፍራንሲስ ላይት በማሌይ ባሕረ ገብ መሬት የንግድ ግንኙነቶችን እንዲፈጥር በብሪቲሽ ምስራቅ ህንድ ኩባንያ ታዘዘ.[70] ብርሃን በመቀጠል በኬዳ አረፈ፣ እሱም በወቅቱ የሲያሜዝ ቫሳል ግዛት ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1786 የብሪቲሽ ኢስት ህንድ ኩባንያ ደሴቱን ከኬዳ እንዲያገኝ ብርሃን አዘዘ።[70] ብርሃኑ ከሱልጣን አብዱላህ መኩራም ሻህ ጋር ደሴቲቱን ለብሪቲሽ ወታደራዊ ርዳታ ለእንግሊዝ ኢስት ህንድ ኩባንያ መቋረጥን በተመለከተ ተወያይቷል።[70] በብርሃን እና በሱልጣን መካከል የተደረገ ስምምነት ከፀደቀ በኋላ ብርሃኑ እና ጓደኞቹ በመርከብ ወደ ፔንንግ ደሴት ተጓዙ፣ እ.ኤ.አ. ጁላይ 17 1786 [71] ደርሰው ደሴቲቱን በኦገስት 11 ቀን በመደበኛነት ያዙ።[70] ሱልጣን አብዱላህ ሳያውቅ ብርሃኑ ህንድ ውስጥ ያለ የበላይ አለቆቹ ፍቃድ ሲሰራ ነበር።[72] ብርሃኑ ወታደራዊ ጥበቃ ለማድረግ የገባውን ቃል ሲክድ ኬዳህ ሱልጣን በ 1791 ደሴቱን መልሶ ለመያዝ ሙከራ አደረገ።የብሪቲሽ ኢስት ህንድ ካምፓኒ የኬዳህ ጦርን አሸንፏል።[70] ሱልጣኑ ለሰላም ክስ አቅርቦ ለሱልጣኑ አመታዊ 6000 የስፔን ዶላር እንዲከፍል ተስማምቷል።[73]
1821 Nov 1

የሲያሜዝ የኬዳ ወረራ

Kedah, Malaysia
በ1821 የሳይያም የኬዳ ወረራ ዛሬ በሰሜናዊ ባሕረ ገብ መሬት ማሌዥያ ውስጥ በሚገኘው በኬዳ ሱልጣኔት ላይ በሲያም መንግሥት የተከፈተ ጉልህ ወታደራዊ ዘመቻ ነው።በታሪክ፣ ኬዳህ በሲያሜዝ ተጽእኖ ስር ነበረች፣ በተለይም በአዩትታያ ጊዜ።ይሁን እንጂ በ 1767 ከአዩትታያ ውድቀት በኋላ, ይህ ለጊዜው ተለውጧል.እ.ኤ.አ. በ1786፣ ብሪታኒያዎች ወታደራዊ ድጋፍ ለማግኘት ከኬዳህ ሱልጣን የፔንንግ ደሴት የሊዝ ውል ሲገዙ ተለዋዋጭነቱ እንደገና ተቀየረ።እ.ኤ.አ. በ1820 የኬዳህ ሱልጣን በሲአም ላይ ከበርማውያን ጋር ጥምረት እየፈጠረ እንደሆነ ሪፖርቶች ሲገልጹ ውጥረቱ ተባብሷል።ይህም የሲያም ንጉሥ ራማ II በ 1821 የኬዳ ወረራ እንዲያዝ አዘዘ።በኬዳህ ላይ የሲያሜዝ ዘመቻ ስልታዊ በሆነ መንገድ ተፈጽሟል።መጀመሪያ ላይ ስለ ኬዳህ እውነተኛ ዓላማ እርግጠኛ ባልሆኑት፣ ሲያሜሳውያን በፍራያ ናኮን ኖይ ስር ጉልህ የሆነ መርከቦችን አከማቹ፣ ይህም በሌሎች ቦታዎች ላይ ጥቃት መሰንዘር በማድረግ እውነተኛ ዓላማቸውን አስመስለዋል።አሎር ሰታር ሲደርሱ የኬዳሃን ሃይሎች ሊመጣ ያለውን ወረራ ሳያውቁ በጣም ተገረሙ።ፈጣን እና ወሳኝ የሆነ ጥቃት የኬዳሃን ዋና ሰዎችን በቁጥጥር ስር ለማዋል ያደረሰ ሲሆን ሱልጣኑ ግን በብሪቲሽ ቁጥጥር ስር ወደሚገኘው ፔንንግ ማምለጥ ችሏል።ከዚህ በኋላ ሲያም በኬዳ ላይ ቀጥተኛ አገዛዝ ሲገዛ፣ የሲያም ሰዎችን ለቁልፍ ቦታዎች በመሾም እና ለተወሰነ ጊዜ የሱልጣኔቱን ህልውና በተሳካ ሁኔታ አቆመ።የወረራው ውጤት ሰፋ ያለ ጂኦፖለቲካዊ አንድምታ ነበረው።ብሪታኒያዎች፣ ለግዛታቸው ቅርብ በሆነው የሲያሜስ መገኘት ያሳሰባቸው፣ በዲፕሎማሲያዊ ድርድር ላይ ተሰማርተው፣ ወደ በርኒ ስምምነት በ1826 አመሩ።ስምምነቱ ቢኖርም በኬዳ ውስጥ የሲያሜዝ አገዛዝን መቃወም ቀጥሏል.በ1838 ቻኦ ፍራያ ናኮን ኖይ ከሞተ በኋላ ነበር የማሌይ አገዛዝ እንደገና የተመለሰው፣ ሱልጣን አህመድ ታጁዲን በመጨረሻ ዙፋኑን በ1842 መልሶ ያገኘው፣ ምንም እንኳን በሲሜዝ ቁጥጥር ስር ነበር።
1824 Mar 17

የ1824 የአንግሎ-ደች ስምምነት

London, UK
እ.ኤ.አ. _ _ በ1819 እና ደች በጆሆር ሱልጣኔት ላይ የይገባኛል ጥያቄ አቅርበዋል።ድርድሩ በ1820 የተጀመረ ሲሆን በመጀመሪያ አወዛጋቢ ባልሆኑ ጉዳዮች ላይ ያተኮረ ነበር።ነገር ግን፣ በ1823፣ ውይይቶቹ በደቡብ ምሥራቅ እስያ ግልጽ የሆኑ የተፅእኖ መስኮችን ወደማቋቋም ተቀየሩ።ሆላንዳውያን የሲንጋፖርን እድገት በመገንዘብ የግዛት ልውውጥ ለማድረግ ሲደራደሩ ብሪቲሽ ቤንኩለንን እና ደች ማላካን አሳልፈው ሰጡ።ስምምነቱ በሁለቱም ሀገራት በ1824 ዓ.ም.እንደብሪቲሽ ህንድ ፣ ሲሎን እና ዘመናዊ ኢንዶኔዥያ፣ ሲንጋፖር እና ማሌዥያ ባሉ ግዛቶች ውስጥ የሁለቱም ሀገራት ተገዢዎች የንግድ መብቶችን የሚያረጋግጥ የስምምነቱ ውሎች ሁሉን አቀፍ ነበሩ።በተጨማሪም የባህር ላይ ወንበዴነትን የሚቃወሙ ደንቦችን፣ ከምስራቃዊ ግዛቶች ጋር ልዩ የሆነ ስምምነቶችን ላለማድረግ የተቀመጡ ድንጋጌዎችን፣ እና በምስራቅ ህንድ አዲስ ቢሮዎችን ለማቋቋም መመሪያዎችን አስቀምጧል።ልዩ የክልል ልውውጦች ተደርገዋል፡ ደች ህንድ ክፍለ አህጉር እና የማላካ ከተማ እና ምሽግ ላይ ተቋሞቻቸውን ሰጡ፣ ዩናይትድ ኪንግደም ፎርት ማርልቦሮውን በቤንኩለን እና ንብረቶቹን በሱማትራ ሰጠ።ሁለቱም ሀገራት በተወሰኑ ደሴቶች ላይ በሚያደርጉት እንቅስቃሴ ላይ ተቃውሞውን አነሱ።የ 1824 የአንግሎ-ደች ስምምነት አንድምታ ለረጅም ጊዜ የዘለቀ ነበር.በብሪታንያ የምትገዛውን ማላያ እና የደች ኢስት ኢንዲስን ሁለት ግዛቶችን አከላለች።እነዚህ ግዛቶች ከጊዜ በኋላ ወደ ዘመናዊው ማሌዥያ፣ ሲንጋፖር እና ኢንዶኔዥያ ተሻሽለዋል።ስምምነቱ በእነዚህ ሀገራት መካከል ያለውን ድንበር በመቅረጽ ረገድ ትልቅ ሚና ተጫውቷል።በተጨማሪም፣ የቅኝ ግዛት ተጽእኖዎች የማላይኛ ቋንቋ ወደ ማሌዥያ እና የኢንዶኔዥያ ልዩነቶች እንዲለያዩ አድርጓል።ስምምነቱ በአካባቢው የብሪታንያ ፖሊሲዎች ለውጥን ያመላክታል, ነፃ ንግድ እና የግለሰብ ነጋዴዎች በግዛቶች እና በተፅዕኖ መስኮች ላይ ተጽእኖ በማሳየት የሲንጋፖር ታዋቂ ነፃ ወደብ እንድትሆን መንገዱን ከፍቷል.
1826
የቅኝ ግዛት ዘመንornament
ብሪቲሽ ማላያ
ብሪቲሽ ማላያ ©Anonymous
1826 Jan 2 - 1957

ብሪቲሽ ማላያ

Singapore
“ብሪቲሽ ማላያ” የሚለው ቃል በ18ኛው እና በ20ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ መካከል በብሪቲሽ የበላይነት ወይም ቁጥጥር ስር የነበሩትን በማሌይ ባሕረ ገብ መሬት እና በሲንጋፖር ደሴት ላይ ያሉ ግዛቶችን ልቅ በሆነ መልኩ ይገልጻል።የሕንድ መኳንንት ግዛቶችን ከሚያካትተው "ብሪቲሽ ህንድ " ከሚለው ቃል በተቃራኒ ብሪቲሽ ማላያ ብዙውን ጊዜ የየራሳቸው የአካባቢ ገዥዎች የብሪታንያ ጠባቂዎች የነበሩትን የፌዴራል እና ያልተፈጠሩ የማሌይ ግዛቶችን እንዲሁም የስትሪት ሰፈራዎችን ለማመልከት ይጠቅማሉ ። በብሪቲሽ ዘውድ ሉዓላዊነት እና ቀጥተኛ አገዛዝ ስር፣ በምስራቅ ህንድ ኩባንያ ከተወሰነ ጊዜ በኋላ።እ.ኤ.አ. በ 1946 የማላያን ህብረት ከመፈጠሩ በፊት ግዛቶቹ በአንድ የተዋሃደ አስተዳደር ስር አልነበሩም ፣ ከጦርነቱ በኋላ ወዲያውኑ አንድ የእንግሊዝ ጦር መኮንን የማላያ ጊዜያዊ አስተዳዳሪ ከሆነበት ጊዜ በስተቀር ።በምትኩ፣ የብሪቲሽ ማላያ የስትራይት ሰፈራዎችን፣ የፌደራል ማሌይ ግዛቶችን እና ያልተፈጠሩ የማሌይ ግዛቶችን ያካትታል።በብሪታንያ የግዛት ዘመን ማላያ ከግዛቱ በጣም ትርፋማ ከሆኑት ግዛቶች አንዷ ነበረች፣ በዓለም ላይ ትልቁ ቆርቆሮ እና በኋላ ላስቲክ በማምረት ላይ ነች።በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅትጃፓን የማላያን ክፍል ከሲንጋፖር እንደ አንድ ክፍል ገዛች።[78] የማላያን ህብረት ተወዳጅነት የሌለው ነበር እና በ 1948 ፈርሶ በማላያ ፌዴሬሽን ተተክቷል ፣ በ 31 ኦገስት 1957 ሙሉ በሙሉ ነፃ ሆነ። በሴፕቴምበር 16 1963 ፌዴሬሽኑ ከሰሜን ቦርኒዮ (ሳባህ) ፣ ሳራዋክ እና ሲንጋፖር ጋር። ትልቁን የማሌዢያ ፌዴሬሽን አቋቋመ።[79]
የኩዋላ ላምፑር መመስረት
የኳላልምፑር ፓኖራሚክ እይታ አካል።1884. በግራ በኩል ፓዳንግ ነው።ህንጻዎቹ በ1884 በስዊተንሃም ከመውደቃቸው በፊት ህንጻዎቹ ከእንጨት እና ከአታፕ የተገነቡ ናቸው። ©G.R.Lambert & Co.
1857 Jan 1

የኩዋላ ላምፑር መመስረት

Kuala Lumpur, Malaysia
ኩዋላ ላምፑር፣ በመጀመሪያ ትንሽ መንደር የተመሰረተችው በ19ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ እያደገ በመጣው የቆርቆሮ ማዕድን ኢንዱስትሪ ምክንያት ነው።ክልሉ በሴላንጎር ወንዝ ዙሪያ ፈንጂዎችን ያቆሙ ቻይናውያን ማዕድን ማውጫዎችን እና በኡሉ ክላንግ አካባቢ እራሳቸውን ያቋቋሙ ሱማትራንስ ስቧል።ከተማዋ በአሮጌው ገበያ አደባባይ ዙሪያ ቅርጽ መያዝ የጀመረች ሲሆን መንገዶች ወደ ተለያዩ የማዕድን ማውጫ ቦታዎች ይዘልቃሉ።ኩዋላ ላምፑር እንደ ትልቅ ከተማ የተቋቋመው እ.ኤ.አ. በ1857 አካባቢ ራጃ አብዱላህ ቢን ራጃ ጃፋር እና ወንድሙ ከማላካን ቻይናውያን ነጋዴዎች በተገኘ ገንዘብ የቻይናውያን ማዕድን ማውጫዎችን በመቅጠር አዲስ የቆርቆሮ ፈንጂዎችን ሲከፍቱ ነበር።እነዚህ ፈንጂዎች ለቆርቆሮ መሰብሰቢያ እና መበታተን የሚያገለግሉ የከተማዋ የደም ስር ሆነዋል።በመጀመሪያዎቹ አመታት ኩዋላ ላምፑር ብዙ ፈተናዎችን ገጥሞታል።ከእንጨት የተሠሩ እና 'አታፕ' (የዘንባባ ፍሬንድ የሳር ክዳን) ህንጻዎች ለቃጠሎ የተጋለጡ ሲሆኑ ከተማዋ በመልክዓ ምድራዊ አቀማመጥዋ በበሽታ እና በጎርፍ ተጠቃች።ከዚህም በላይ ከተማዋ በሴላንጎር የእርስ በርስ ጦርነት ውስጥ ገብታለች፣ የተለያዩ ወገኖች የበለጸገውን ቆርቆሮ ፈንጂ ለመቆጣጠር ሲፋለሙ ነበር።እንደ ያፕ አህ ሎይ፣ ሦስተኛው የኩዋላ ላምፑር ቻይናዊ ካፒታን፣ በዚህ አስቸጋሪ ጊዜ ውስጥ ወሳኝ ሚናዎችን ተጫውተዋል።የያፕ አመራር እና ፍራንክ ስዌተንሃምን ጨምሮ ከብሪቲሽ ባለስልጣናት ጋር የነበረው ጥምረት ለከተማዋ ማገገም እና እድገት አስተዋፅዖ አድርጓል።የኳላ ላምፑርን ዘመናዊ ማንነት በመቅረጽ የብሪታንያ ቅኝ ገዥዎች ተጽእኖ ትልቅ ሚና ነበረው።በብሪቲሽ ነዋሪ ፍራንክ ስዌተንሃም ከተማዋ ጉልህ መሻሻሎችን ወስዳለች።ሕንፃዎች እሳትን ለመቋቋም ከጡብ እና ከጣፋው እንዲሠሩ ታዝዘዋል, ጎዳናዎች እየሰፉ እና የንፅህና አጠባበቅ ተሻሽለዋል.እ.ኤ.አ. አዲስ የተቋቋመው የፌዴሬድ ማሌይ ግዛቶች።
በብሪቲሽ ማላያ ውስጥ ከማዕድን ወደ ተክሎች
የጎማ እርሻዎች ውስጥ የህንድ ሰራተኞች። ©Anonymous
1877 Jan 1

በብሪቲሽ ማላያ ውስጥ ከማዕድን ወደ ተክሎች

Malaysia
የብሪታንያ የማላያ ቅኝ ግዛት በዋነኛነት የተመራው በኢኮኖሚያዊ ፍላጎቶች ነበር ፣የአካባቢው የበለፀገው ቆርቆሮ እና የወርቅ ማዕድን መጀመሪያ የቅኝ ግዛትን ትኩረት ስቧል።ይሁን እንጂ የጎማውን ተክል በ1877 ከብራዚል ማስተዋወቅ በማሌያ የኢኮኖሚ ገጽታ ላይ ትልቅ ለውጥ አምጥቷል።ከአውሮፓ ኢንዱስትሪዎች እየጨመረ የመጣውን ፍላጎት በማሟላት ላስቲክ በፍጥነት የማላያ ዋና ኤክስፖርት ሆነ።በማደግ ላይ ያለው የጎማ ኢንዱስትሪ፣ እንደ ታፒዮካ እና ቡና ካሉ ሌሎች የእፅዋት ሰብሎች ጋር በመሆን ትልቅ የሰው ኃይል አስፈልጓል።ይህንን የሰራተኛ መስፈርት ለማሟላት፣ እንግሊዞች በህንድ ውስጥ ለረጅም ጊዜ ከተመሰረተው ቅኝ ግዛታቸው፣ በዋናነት የታሚል ቋንቋ ተናጋሪዎችን ከደቡብ ህንድ የመጡ ሰዎችን በነዚህ እርሻዎች ላይ ሰርጎ ገብ ሰራተኛ ሆነው እንዲሰሩ አስመጡ።በተመሳሳይም የማዕድን እና ተዛማጅ ኢንዱስትሪዎች ከፍተኛ ቁጥር ያላቸውን ቻይናውያን ስደተኞችን ሳቡ።በውጤቱም፣ እንደ ሲንጋፖር ፣ ፔንንግ፣ አይፖህ እና ኩዋላ ላምፑር ያሉ የከተማ አካባቢዎች ብዙም ሳይቆይ ቻይናውያን በብዛት ያዙ።የሰራተኛ ፍልሰት የራሱን ፈተናዎች አመጣ።የቻይና እና የህንድ ስደተኛ ሰራተኞች ከኮንትራክተሮች ብዙ ጊዜ ከባድ ህክምና ያጋጥሟቸዋል እናም ለበሽታ የተጋለጡ ነበሩ።ብዙ ቻይናውያን ሰራተኞች እንደ ኦፒየም እና ቁማር ባሉ ሱሶች ምክንያት ዕዳ ውስጥ ገብተዋል፣ የህንድ የሰራተኞች ዕዳ ደግሞ በአልኮል መጠጥ ምክንያት አድጓል።እነዚህ ሱሶች ሠራተኞችን ከሠራተኛ ኮንትራት ውል ጋር በማያያዝ ብቻ ሳይሆን ለእንግሊዝ የቅኝ ግዛት አስተዳደር ከፍተኛ የገቢ ምንጭ ሆነዋል።ይሁን እንጂ ሁሉም የቻይናውያን ስደተኞች የጉልበት ሠራተኞች አልነበሩም.አንዳንዶቹ፣ ከጋራ መረዳጃ ማኅበራት አውታረ መረቦች ጋር የተገናኙ፣ በአዲሱ ምድር በለፀጉ።በተለይም ያፕ አህ ሎይ እ.ኤ.አ. በ1890ዎቹ የኳላምፑር ካፒታን ቻይና በሚል ርዕስ ከፍተኛ ሀብት እና ተፅዕኖን በማፍራት፣ የተለያዩ የንግድ ስራዎች ባለቤት በመሆን እና የማሊያን ኢኮኖሚ በመቅረፅ ረገድ አስተዋፅዖ አድርጓል።የቻይና ንግዶች በተደጋጋሚ ከለንደን ኩባንያዎች ጋር በመተባበር የማሊያን ኢኮኖሚ ተቆጣጥረው ነበር፣ እና ለማሌይ ሱልጣኖች የገንዘብ ድጋፍም ያደርጉ ነበር፣ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ጥቅም እያገኙ።በብሪቲሽ አገዛዝ ስር የነበረው ሰፊ የጉልበት ፍልሰት እና የኢኮኖሚ ለውጥ በማላያ ላይ ጥልቅ ማህበራዊ እና ፖለቲካዊ አንድምታ ነበረው።የማሌይ ባሕላዊ ማህበረሰብ ከፖለቲካዊ የራስ ገዝ አስተዳደር ማጣት ጋር ታግሏል, እና ሱልጣኖች አንዳንድ ባህላዊ ክብራቸውን ቢያጡም, በማሌይ ብዙሃን ዘንድ አሁንም በጣም የተከበሩ ነበሩ.የቻይናውያን ስደተኞች ቋሚ ማህበረሰቦችን መስርተዋል፣ ትምህርት ቤቶችን እና ቤተመቅደሶችን ገነቡ፣ በአካባቢው የማላይኛ ሴቶችን በመጀመሪያ ሲያገቡ፣ ይህም ወደ ሲኖ-ማላያን ወይም "ባባ" ማህበረሰብ አመራ።ከጊዜ በኋላ ሙሽሮችን ከቻይና ማስመጣት ጀመሩ, መገኘታቸውን የበለጠ ያጠናክራሉ.የእንግሊዝ አስተዳደር የማላይን ትምህርት ለመቆጣጠር እና የቅኝ ግዛት የዘር እና የመደብ ርዕዮተ ዓለምን ለማስረጽ በማለም በተለይ ለማሌይውያን ተቋማትን አቋቋመ።ማላያ የማሌያውያን ነች የሚለው ይፋዊ አቋም ቢኖርም፣ ዘርፈ ብዙ፣ ኢኮኖሚያዊ ትስስር ያለው ማላያ እውነታ መልክ መያዝ ጀመረ፣ ይህም በእንግሊዝ አገዛዝ ላይ ተቃውሞ አስከትሏል።
1909 Jan 1

የ 1909 የአንግሎ-ሲያሜዝ ስምምነት

Bangkok, Thailand
በ1909 በዩናይትድ ኪንግደም እና በሲያም መንግሥት መካከል የተፈረመው የአንግሎ-ሲያሜዝ ስምምነት ዘመናዊውን የማሌዢያ-ታይላንድ ድንበር አቋቋመ።ታይላንድ እንደ ፓታኒ፣ ናራቲዋት እና ያላ ባሉ ቦታዎች ላይ ተቆጣጥራለች ነገር ግን በኬዳህ፣ ኬላንታን፣ ፐርሊስ እና ቴሬንጋኑ ላይ ሉዓላዊነቷን ለእንግሊዝ ሰጠች፣ እሱም በኋላ የ Unfederated የማሌይ ግዛቶች አካል ሆነ።ከታሪክ አንጻር የሲያም ንጉሠ ነገሥት ከራማ አንደኛ ጀምሮ የሀገሪቱን ነፃነት ለማስጠበቅ ስልታዊ በሆነ መንገድ ሠርተዋል፣ ብዙ ጊዜ ከውጭ ኃይሎች ጋር በተደረገ ስምምነት እና ስምምነት።እንደ በርኒ ስምምነት እና ቦውሪንግ ውል ያሉ ጉልህ ስምምነቶች የሲያም ከብሪቲሽ ጋር ያለውን ግንኙነት፣ የንግድ መብቶችን በማረጋገጥ እና የክልል መብቶችን የሚያረጋግጡ ሲሆን ሁሉም እንደ ቹላሎንግኮርን ያሉ ገዥዎችን በማዘመን አገሪቱን ለማማለል እና ለማዘመን ማሻሻያዎችን አድርጓል።
የጃፓን የማላያ ሥራ
Japanese Occupation of Malaya ©Anonymous
1942 Feb 15 - 1945 Sep 2

የጃፓን የማላያ ሥራ

Malaysia
በታኅሣሥ 1941 በፓስፊክ ውቅያኖስ ውስጥ የተከፈተው ጦርነት ብሪቲሽ በማላያ ሙሉ በሙሉ ሳይዘጋጁ አገኛቸው።እ.ኤ.አ. በ 1930 ዎቹ ውስጥ የጃፓን የባህር ኃይል ኃይል እየጨመረ እንደሚሄድ በመገመት በሲንጋፖር ታላቅ የባህር ኃይል ሰፈር ሠርተዋል ፣ ግን ከሰሜን ወደ ማላያ ወረራ በጭራሽ አላሰቡም ።በሩቅ ምስራቅ የብሪታንያ የአየር አቅም አልነበረም ማለት ይቻላል።በዚህምጃፓኖች በፈረንሳይ ኢንዶ-ቻይና ከሚገኙት ሰፈራቸው ያለምንም ቅጣት ማጥቃት የቻሉ ሲሆን የእንግሊዝ፣ የአውስትራሊያ እናየህንድ ሃይሎች ቢቃወሟቸውም በሁለት ወራት ውስጥ ማላያን ወረሩ።ምንም የመሬት መከላከያ፣ የአየር ሽፋን እና የውሃ አቅርቦት የሌላት ሲንጋፖር በየካቲት 1942 እጅ ለመስጠት ተገደደች። ብሪቲሽ ሰሜን ቦርኔዮ እና ብሩኒም ተያዙ።የጃፓን ቅኝ ገዥ መንግስት ማሌዎችን ከፓን እስያ አንፃር ይመለከታቸዋል፣ እናም የተወሰነ የማሌይ ብሔርተኝነትን አበረታቷል።የሜላዩ ራያ ተሟጋች የሆነው የማላይ ብሔርተኛ ኬሳቱአን ሜላዩ ሙዳ ከጃፓኖች ጋር በመተባበር ጃፓን የኔዘርላንድስ ኢስት ኢንዲስ፣ ማላያ እና ቦርንዮ አንድ አድርጋ ነጻነቷን እንደምትሰጥ በመረዳት ላይ ነው።[80] ወራሪዎችቻይናውያንን እንደ ጠላት ይመለከቷቸው ነበር እናም በታላቅ ጭካኔ ያዙአቸው፡ በሶክ ቺንግ (በመከራ ማጥራት) እየተባለ በሚጠራው ወቅት በማላያ እና በሲንጋፖር እስከ 80,000 የሚደርሱ ቻይናውያን ተገድለዋል።በማሊያ ኮሚኒስት ፓርቲ (ኤምሲፒ) የሚመራው ቻይናውያን የማሊያን ሕዝቦች ፀረ-ጃፓን ጦር (MPAJA) የጀርባ አጥንት ሆኑ።በብሪታንያ እርዳታ MPAJA በተያዙት የእስያ አገሮች ውስጥ በጣም ውጤታማ የሆነ የመከላከያ ኃይል ሆነ።ጃፓኖች የማላይ ብሔርተኝነትን እንደሚደግፉ ቢከራከሩም አጋራቸው ታይላንድ በ1909 ወደ ብሪቲሽ ማላያ የተዛወሩትን አራት ሰሜናዊ ግዛቶች ኬዳህ፣ ፐርሊስ፣ ኬላንታን እና ቴሬንጋኑን እንደገና እንድትቀላቀል በመፍቀድ የማላይ ብሔርተኝነትን አሳዝነዋል። የወጪ ንግድ ገበያዎች ብዙም ሳይቆይ የጅምላ ሥራ አጥነትን አስከትለዋል ይህም ሁሉንም ዘር የሚነካ እና ጃፓናውያንን ተወዳጅነት ያጡ እንዲሆኑ አድርጓል።[81]
የማላያን ድንገተኛ አደጋ
በ1955 በማሌያን ጫካ ውስጥ በMNLA ሽምቅ ተዋጊዎች ላይ የብሪታንያ ጦር ተኩስ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1948 Jun 16 - 1960 Jul 31

የማላያን ድንገተኛ አደጋ

Malaysia
በወረራ ወቅት የብሄር ብሄረሰቦች ግጭት ተነስቶ ብሄርተኝነት እያደገ ሄደ።[82] ብሪታንያ ኪሳራ ደረሰች እና አዲሱ የሰራተኛ መንግስት ኃይሉን ከምስራቅ ለማስወጣት ከፍተኛ ፍላጎት ነበረው።ነገር ግን አብዛኛው ማሌያዎች ከብሪታኒያ ነፃነታቸውን ከመጠየቅ ይልቅ እራሳቸውን ከኤምሲፒ ለመከላከል ያሳስቧቸው ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1944 ብሪቲሽ የማላያን ህብረት እቅድ ነደፈ ፣ ይህም የፌዴሬሽን እና ያልተፈበረ ማላይን ግዛቶችን ፣ በተጨማሪም ፔንንግ እና ማላካ (ግን ሲንጋፖርን ) ወደ አንድ የዘውድ ቅኝ ግዛትነት የሚቀይር ፣የነፃነት እይታ።ይህ እርምጃ ወደ ውሎ አድሮ ነፃነትን ያቀዳጀው፣ ከማሌያውያን ከፍተኛ ተቃውሞ ገጥሞት ነበር፣ በዋነኛነት ለቻይና እና ለሌሎች አናሳ ብሄረሰቦች እኩል ዜግነት በቀረበው ሀሳብ ምክንያት።እንግሊዞች እነዚህ ቡድኖች በጦርነቱ ወቅት ከማሌውያን የበለጠ ታማኝ እንደሆኑ ተረድቷቸዋል።ይህ ተቃውሞ እ.ኤ.አ. በ 1948 የማላያን ህብረት እንዲፈርስ አደረገ ፣ ይህም የማላያ ፌዴሬሽን በብሪታንያ ከለላ ስር ያሉትን የማላይ ግዛት ገዥዎችን የራስ ገዝ አስተዳደር አስጠበቀ።ከእነዚህ የፖለቲካ ለውጦች ጋር በዋነኛነት በቻይናውያን የሚደገፈው የማላያ ኮሚኒስት ፓርቲ (ኤምሲፒ) እየተጠናከረ መጣ።መጀመሪያ ላይ ህጋዊ ፓርቲ የነበረው ኤምሲፒ፣ እንግሊዞችን ከማላያ የማባረር ፍላጎት ይዞ ወደ ሽምቅ ውጊያ ዞሯል።እ.ኤ.አ. በጁላይ 1948 የብሪታንያ መንግስት የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ በማወጅ ኤም.ሲ.ፒ. ወደ ጫካው በማፈግፈግ የማላያን ህዝቦች ነፃ አውጪ ጦርን አቋቋመ።የዚህ ግጭት ዋና መንስኤዎች የቻይናን ብሄረሰብ ያገለሉ ህገ-መንግስታዊ ለውጦች እስከ አርሶ አደሮች መፈናቀል ድረስ ለእርሻ ልማት የሚውሉ ነበሩ።ሆኖም፣ ኤምሲፒ ከዓለም አቀፍ የኮሚኒስት ኃይሎች አነስተኛ ድጋፍ አግኝቷል።እ.ኤ.አ. ከ1948 እስከ 1960 ድረስ የዘለቀው የማላያን ድንገተኛ አደጋ፣ ብሪታኒያ በኤም.ሲ.ፒ. ላይ በሌተናል ጄኔራል ሰር ጀራልድ ቴምፕለር የተቀነባበረ ዘመናዊ የፀረ-ሽምቅ ስልቶችን ሲጠቀሙ ተመልክቷል።ግጭቱ እንደ ባታንግ ካሊ ጭፍጨፋ ያሉ የጭካኔ ድርጊቶችን ሲመለከት፣ የእንግሊዝ ኤም.ሲ.ፒ.ን ከድጋፍ መሰረቱ የማግለል ስትራቴጂ ከኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ቅናሾች ጋር ተዳምሮ አማፂዎቹን ቀስ በቀስ አዳክሟል።እ.ኤ.አ. በ1950ዎቹ አጋማሽ ላይ ማዕበሉ በኤምሲፒ ላይ ተቀይሮ በ31 ኦገስት 1957 በኮመንዌልዝ ውስጥ የፌዴሬሽኑ ነፃነት እንዲቀዳጅ መንገዱን አመቻችቶ ቱንኩ አብዱል ራህማን የመክፈቻ ጠቅላይ ሚኒስትር አድርጎ ነበር።
1963
ማሌዥያornament
የኢንዶኔዥያ-ማሌዢያ ግጭት
የንግስት ባለቤት ሃይላንድስ 1ኛ ሻለቃ በብሩኒ ጫካ ውስጥ የጠላት ቦታዎችን ለመፈለግ ፓትሮል አካሄዱ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1963 Jan 20 - 1966 Aug 11

የኢንዶኔዥያ-ማሌዢያ ግጭት

Borneo
የኢንዶኔዢያ-ማሌዢያ ፍጥጫ፣ ኮንፍራርሲሲ በመባልም የሚታወቀው፣ ከ1963 እስከ 1966 በኢንዶኔዥያ ተቃውሞ የተነሳ የማሌያ፣ የሲንጋፖር እና የብሪታንያ ቅኝ ግዛቶችን የሰሜን ቦርኔዮ እና ሳራዋክን ያጣመረው የማሌያ ምስረታ ተቃውሞ የተነሳ ከ1963 እስከ 1966 ድረስ የታጠቀ ግጭት ነበር።ግጭቱ መነሻው ኢንዶኔዢያ ቀደም ሲል ከኔዘርላንድ ኒው ጊኒ ጋር ባደረገችው ፍጥጫ እና የብሩኔን አመጽ በመደገፍ ነው።ማሌዢያ ከእንግሊዝ ፣ ከአውስትራሊያ እና ከኒውዚላንድ ወታደራዊ እርዳታ ስትቀበል፣ ኢንዶኔዥያ ከዩኤስኤስአር እና ከቻይና በተዘዋዋሪ ድጋፍ ነበራት፣ ይህም በእስያ የቀዝቃዛ ጦርነት ምዕራፍ እንዲሆን አድርጎታል።አብዛኛው ግጭት የተካሄደው በኢንዶኔዥያ እና በምስራቅ ማሌዥያ ድንበር በቦርንዮ ነው።ጥቅጥቅ ያለዉ የጫካ መሬት በሁለቱም በኩል ሰፊ የእግረኛ ቅኝት እንዲያደርጉ አድርጓቸዋል ፣በዚህም ውጊያ ብዙውን ጊዜ ትናንሽ እንቅስቃሴዎችን ያካትታል ።ኢንዶኔዢያ ማሌዢያን ለማዳከም በሳባ እና ሳራዋክ ያለውን የዘር እና የሃይማኖት ልዩነት ለመጠቀም ፈለገች።ሁለቱም ሀገራት በቀላል እግረኛ እና በአየር ትራንስፖርት ላይ የተመሰረቱ ሲሆን ወንዞች ለመንቀሳቀስ እና ሰርጎ ለመግባት ወሳኝ ናቸው።ብሪታኒያዎች ከአውስትራሊያ እና ከኒውዚላንድ ሃይሎች በየጊዜው ከሚደረገው እርዳታ ጋር በመሆን የመከላከል አቅሙን ተሸክመዋል።የኢንዶኔዢያ ሰርጎ መግባት ስልቶች በጊዜ ሂደት ተሻሽለዋል፣ በአካባቢው በጎ ፈቃደኞች ላይ ከመታመን ወደ ይበልጥ የተዋቀሩ የኢንዶኔዥያ ወታደራዊ ክፍሎች።እ.ኤ.አ. በ 1964 ብሪቲሽ ኦፕሬሽን ክላሬት የተባለውን ኢንዶኔዥያ ካሊማንታን ወደ ሚስጥራዊ እንቅስቃሴዎች ጀመሩ።በዚያው ዓመት ኢንዶኔዥያ ጥቃቱን አጠናክራለች፣ ምዕራብ ማሌዢያንን ሳይቀር ኢላማ አድርጋለች፣ ነገር ግን ምንም ስኬት አላስገኘም።የኢንዶኔዢያ 1965 መፈንቅለ መንግስት ካደረገ በኋላ የግጭቱ መጠን እየቀነሰ ሄዶ ሱካርኖ በጄኔራል ሱሃርቶ ተተካ።የሰላም ንግግሮች እ.ኤ.አ. በ 1966 ጀመሩ ፣ በ 11 ኦገስት 1966 የሰላም ስምምነት ተጠናቀቀ ፣ ኢንዶኔዥያ ለማሌዥያ በይፋ እውቅና ሰጥታለች።
የማሌዢያ ምስረታ
የኮብቦልድ ኮሚሽን አባላት የተቋቋሙት በብሪቲሽ ቦርኒዮ ግዛቶች ሳራዋክ እና ሳባ ውስጥ የማሌዢያ ፌዴሬሽን ከማሊያ እና ሲንጋፖር ጋር ለመመስረት ሀሳቡን ይፈልጉ እንደሆነ ለማወቅ ጥናት ለማካሄድ። ©British Government
1963 Sep 16

የማሌዢያ ምስረታ

Malaysia
ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ በነበረበት ወቅት፣ የተቀናጀ እና የተባበረ ሀገር የመመሥረት ምኞት ማሌዢያ ለመመሥረት ሐሳብ አቀረበ።ይህ ሃሳብ መጀመሪያ ላይ በሲንጋፖር መሪ ሊ ኩዋን ለ ቱንኩ አብዱል ራህማን የማላያ ጠቅላይ ሚኒስትር የተጠቆመው ማላያ፣ ሲንጋፖር ፣ ሰሜን ቦርኔዮ፣ ሳራዋክ እና ብሩኔን ማዋሃድ ነው።[83] የዚህ ፌዴሬሽን ፅንሰ ሀሳብ በሲንጋፖር ውስጥ የኮሚኒስት እንቅስቃሴዎችን ይቀንሳል እና የጎሳ ሚዛንን ያስጠብቃል በሚለው አስተሳሰብ የተደገፈ ሲሆን ይህም የቻይና-አብዛኛዎቹ ሲንጋፖር የበላይነቱን እንዳትይዝ ነው.[84] ይሁን እንጂ ሃሳቡ ተቃውሞ ገጥሞታል፡ የሲንጋፖር ሶሻሊስት ግንባር ተቃወመው፣ ከሰሜን ቦርኔዮ የመጡ የማህበረሰብ ተወካዮች እና በብሩኒ የሚገኙ የፖለቲካ አንጃዎች እንዳደረጉት ሁሉ።የዚህን ውህደት አዋጭነት ለመገምገም የኮብቦልድ ኮሚሽን የተቋቋመው የሳራዋክ እና የሰሜን ቦርንዮ ነዋሪዎችን ስሜት ለመረዳት ነው።የኮሚሽኑ ግኝቶች ለሰሜን ቦርኔዮ እና ሳራዋክ ውህደትን ቢደግፉም፣ ብሩነያውያን በአብዛኛው ተቃውመዋል፣ ይህም በመጨረሻ ብሩኒ እንድትገለል አድርጓል።ሁለቱም ሰሜን ቦርኔዮ እና ሳራዋክ ለማካተታቸው ውሎችን አቅርበዋል፣ ይህም ወደ 20-ነጥብ እና ባለ 18-ነጥብ ስምምነቶች በቅደም ተከተል።እነዚህ ስምምነቶች ቢኖሩም፣ የሳራዋክ እና የሰሜን ቦርኔዮ መብቶች ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተሟሟቁ መሆናቸው ስጋቶች ቀጥለዋል።የሲንጋፖርን ማካተት የተረጋገጠው 70% ህዝቧ ውህደቱን በሪፈረንደም በመደገፍ፣ ነገር ግን ጉልህ በሆነ የመንግስት የራስ ገዝ አስተዳደር ሁኔታ።[85]እነዚህ የውስጥ ድርድር ቢኖርም ውጫዊ ተግዳሮቶች ቀጥለዋል።ኢንዶኔዢያ እና ፊሊፒንስ የማሌዢያ መመስረትን ተቃውመዋል፣ ኢንዶኔዥያ እንደ "ኒዮኮሎኒያሊዝም" ስትገነዘብ ፊሊፒንስ ደግሞ የሰሜን ቦርንዮ ይገባኛል ብላለች።እነዚህ ተቃውሞዎች ከውስጥ ተቃውሞ ጋር ተዳምረው የማሌዢያ ይፋዊ ምስረታ እንዲራዘም አድርገዋል።[86] በተባበሩት መንግስታት ቡድን ግምገማዎችን ተከትሎ ማሌዢያ በሴፕቴምበር 16 1963 በይፋ የተመሰረተች ሲሆን ይህም ማላያ፣ ሰሜን ቦርኔዮ፣ ሳራዋክ እና ሲንጋፖርን ያቀፈ ሲሆን ይህም በደቡብ ምስራቅ እስያ ታሪክ ውስጥ ጉልህ የሆነ ምዕራፍ ነው።
የሲንጋፖር አዋጅ
ሚስተር ሊ የስፖሬ ነፃነትን ሲያውጁ ይስሙ (ከዚያም ጠቅላይ ሚኒስትር ሊ ኩዋን ነሐሴ 9 ቀን 1965 በሰጡት ጋዜጣዊ መግለጫ ላይ የሲንጋፖርን ከማሌዢያ መገንጠሏን አስታውቀዋል። ©Anonymous
1965 Aug 7

የሲንጋፖር አዋጅ

Singapore

የሲንጋፖር አዋጅ የሲንጋፖርን ከማሌዥያ እንደ ገለልተኛ እና ሉዓላዊ ሀገር የመለየት ስምምነት እ.ኤ.አ. ነሐሴ 7 ቀን 1965 በማሌዢያ መንግስት እና በሲንጋፖር መንግስት መካከል የተደረገ ስምምነት እና የማሌዢያ እና የማሌዢያ ህገ መንግስትን ለማሻሻል የተደረገ ስምምነት ነው። እ.ኤ.አ. ኦገስት 9 ቀን 1965 በዱሊ ያንግ ማሃ ሙሊያ ሴሪ ፓዱካ ባጊንዳ ያንግ ዲ-ፐርቱአን አጎንግ የተፈረመ እና ከማሌዢያ መለያየት ቀን ነሐሴ 9 ቀን 1965 በሊ ኩዋን ያው የመጀመሪያው የሲንጋፖር ጠቅላይ ሚኒስትር አንብብ።

በማሌዥያ ውስጥ የኮሚኒስት ዓመፅ
ሳራዋክ ሬንጀርስ (የአሁኑ የማሌዢያ ሬንጀርስ አካል) ኢባንስ ከሮያል አውስትራሊያ አየር ሃይል ቤል UH-1 Iroquois ሄሊኮፕተር ዘለለ የማሌይ-ታይላንድን ድንበር ከኮሚኒስቶች ጥቃት ለመከላከል እ.ኤ.አ. . ©W. Smither
1968 May 17 - 1989 Dec 2

በማሌዥያ ውስጥ የኮሚኒስት ዓመፅ

Jalan Betong, Pengkalan Hulu,
በማሌዥያ ያለው የኮሚኒስት ዓመፅ፣ ሁለተኛ የማሊያን ድንገተኛ አደጋ ተብሎ የሚታወቀው፣ በማሌዢያ ከ1968 እስከ 1989 በማሌያ ኮሚኒስት ፓርቲ (ኤምሲፒ) እና በማሌዢያ ፌደራል የጸጥታ ሃይሎች መካከል የተካሄደ የትጥቅ ግጭት ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1960 የማሊያን የአደጋ ጊዜ ማብቃት ተከትሎ፣ በብዛት የሚታወቀው የቻይና የማሊያ ብሄራዊ ነፃ አውጪ ጦር፣ የታጠቀው የኤምሲፒ ክንፍ ወደ ማሌዥያ እና ታይላንድ ድንበር በማፈግፈግ እንደገና ተሰብስቦ ወደፊት በማሌዢያ መንግስት ላይ ለማጥቃት ሰልጥኖ ነበር።ሰኔ 17 ቀን 1968 ኤምሲፒ የፀጥታ ኃይሎችን በክሮህ-ቤቶንግ የፀጥታ ኃይሎችን በሰኔ 17 ቀን 1968 ባደበደበበት ጊዜ ጠላትነቱ እንደገና ተቀስቅሷል። ወደ ቬትናም ጦርነት .[89]የማሊያ ኮሚኒስት ፓርቲ ከቻይና ሕዝባዊ ሪፐብሊክ የተወሰነ ድጋፍ አግኝቷል።እ.ኤ.አ ሰኔ 1974 የማሌዢያ እና የቻይና መንግስታት ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ሲፈጥሩ ድጋፉ አበቃ [። 90] በ1970 ኤምሲፒ መለያየት አጋጥሞታል ይህም ለሁለት የተገነጠሉ አንጃዎች እንዲፈጠሩ ምክንያት ሆኗል፡ የማላያ ኮሚኒስት ፓርቲ/ማርክሲስት-ሌኒኒስት (ሲፒኤም/) ኤምኤል) እና የማላያ ኮሚኒስት ፓርቲ/አብዮታዊ አንጃ (CPM-RF)።[91] ኤምሲፒን ወደ ማሌይ ብሄረሰብ ይግባኝ ለማቅረብ ጥረት ቢደረግም ድርጅቱ በጦርነቱ ጊዜ ሁሉ በቻይናውያን ማሌዢያውያን ተቆጣጠረ።[90] የማሌዢያ መንግስት ከዚህ ቀደም እንግሊዞች እንዳደረጉት "የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ" ከማወጅ ይልቅ የደህንነት እና ልማት መርሃ ግብር (KESBAN)፣ ሩኩን ታንጋ (የጎረቤት ጥበቃ) እና የፖሊሲ ውጥኖችን በማስተዋወቅ ለአመጹ ምላሽ ሰጠ። RELA Corps (የሰዎች በጎ ፈቃደኞች ቡድን)።[92]በዲሴምበር 2 1989 ኤምሲፒ ከማሌዥያ መንግስት ጋር በደቡባዊ ታይላንድ በ Hat Yai የሰላም ስምምነት ሲፈራረቅ ​​አመፁ አብቅቷል።ይህ በ1989 ከተደረጉት አብዮቶች እና በዓለም ዙሪያ ከበርካታ ታዋቂ የኮሚኒስት መንግስታት ውድቀት ጋር የተገጣጠመ ነው።[93] በማሌይ ባሕረ ገብ መሬት ላይ ከተካሄደው ጦርነት በተጨማሪ፣ ሌላ የኮሚኒስት ዓመፅ ደግሞ በቦርንዮ ደሴት ውስጥ በምትገኘው ሳራዋክ ግዛት በማሌዥያ ግዛት ውስጥ ተከስቷል፣ እሱም በሴፕቴምበር 16 ቀን 1963 በማሌዥያ ፌዴሬሽን ውስጥ ተካቷል [። 94]
የግንቦት 13 ክስተት
ከግርግሩ በኋላ። ©Anonymous
1969 May 13

የግንቦት 13 ክስተት

Kuala Lumpur, Malaysia
እ.ኤ.አ. ፓርቲ እና ጌራካን በገዥው ጥምር ፓርቲ፣ በአሊያንስ ፓርቲ ኪሳራ ትርፍ አግኝተዋል።በመንግስት ይፋዊ ዘገባዎች በተፈጠረው ሁከት ምክንያት የሟቾችን ቁጥር 196 አድርሶታል፣ ምንም እንኳን በወቅቱ አለም አቀፍ የዲፕሎማቲክ ምንጮች እና ታዛቢዎች ወደ 600 የሚጠጉ ሰዎች ጉዳቱን ሲገልጹ ሌሎች ደግሞ እጅግ ከፍ ያለ እንደሆነ ሲናገሩ አብዛኛዎቹ ተጎጂዎች የቻይናውያን ናቸው።[87] የዘር ብጥብጡ በያንግ ዲ-ፐርቱአን አጎንግ (ኪንግ) ብሔራዊ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ እንዲታወጅ ምክንያት ሆኗል, በዚህም ምክንያት ፓርላማው እንዲታገድ አድርጓል.በ1969 እና 1971 መካከል ሀገሪቱን በጊዜያዊነት ለማስተዳደር የብሔራዊ ኦፕሬሽን ካውንስል (NOC) እንደ ተጠባባቂ መንግስት ተቋቁሟል።የመጀመሪያው ጠቅላይ ሚኒስትር ቱንኩ አብዱል ራህማን ከስልጣን እንዲወርዱ እና ስልጣንን ለቱን አብዱል ራዛክ እንዲሰጡ ስላስገደዳቸው ይህ ክስተት በማሌዥያ ፖለቲካ ውስጥ ትልቅ ቦታ ነበረው።የራዛክ መንግሥት የአገር ውስጥ ፖሊሲያቸውን በአዲስ የኢኮኖሚ ፖሊሲ (ኤንኢፒ) ተግባራዊ ለማድረግ ማሌያንን ደግፈዋል፣ እና የማሌይ ፓርቲ UMNO የፖለቲካ ሥርዓቱን በማዋቀር በኬቱናን ሜላዩ ርዕዮተ ዓለም መሠረት የማላይን የበላይነት ለማራመድ (lit. "Malay Supremacy") .[88]
የማሌዢያ አዲስ የኢኮኖሚ ፖሊሲ
ኩዋላ ላምፑር 1970 ዎቹ። ©Anonymous
1971 Jan 1 - 1990

የማሌዢያ አዲስ የኢኮኖሚ ፖሊሲ

Malaysia
እ.ኤ.አ. በ 1970 ከድህነት ወለል በታች ከሚኖሩት የማሌዥያ ሶስት አራተኛው የማሌዥያ ዜጎች ፣ አብዛኛው ማሌይ አሁንም የገጠር ሰራተኞች ነበሩ ፣ እና ማሌይስ አሁንም ከዘመናዊው ኢኮኖሚ ውስጥ በብዛት ተገለሉ።የመንግስት ምላሽ ከ1971 እስከ [1990] ባሉት ተከታታይ አራት የአምስት ዓመታት እቅዶች ተግባራዊ ሊደረግ የነበረው የ1971 አዲስ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ነበር። በዘር እና በብልጽግና መካከል ያለውን መለያ ማስወገድ።https://i.pinimg.com/originals/6e/65/42/6e65426bd6f5a09ffea0acc58edce4de.jpg ይህ የኋለኛው ፖሊሲ ከቻይናውያን ወደ ማሌይውያን የኢኮኖሚ ኃይል ወሳኝ ለውጥ እንደሚያደርግ ተረድቷል። እስከዚያ ድረስ ከፕሮፌሽናል ክፍል ውስጥ 5% ብቻ ያቀፈው።[96]ለእነዚህ ሁሉ አዳዲስ የማሌይ ተመራቂዎች ሥራ ለመስጠት፣ መንግሥት በኢኮኖሚው ውስጥ ጣልቃ ለመግባት ብዙ ኤጀንሲዎችን ፈጠረ።ከእነዚህም ውስጥ በጣም አስፈላጊ የሆኑት PERNAS (ናሽናል ኮርፖሬሽን ሊሚትድ)፣ ፔትሮናስ (ብሔራዊ ፔትሮሊየም ሊሚትድ) እና HICOM (የማሌዢያ ከባድ ኢንዱስትሪ ኮርፖሬሽን) ሲሆኑ፣ ብዙ ማሌዎችን በቀጥታ ቀጥረው ብቻ ሳይሆን በማደግ ላይ ባሉ የኢኮኖሚ መስኮች ላይ ኢንቨስት አድርገዋል። ለማሌይስ ቅድሚያ የተሰጡ አዳዲስ የቴክኒክ እና የአስተዳደር ስራዎች።በዚህ ምክንያት የማሌይ ፍትሃዊነት በኢኮኖሚው ውስጥ ያለው ድርሻ በ1969 ከነበረበት 1.5 በመቶ በ1990 ወደ 20.3 በመቶ ከፍ ብሏል።
የማቲር አስተዳደር
ማቲር መሀመድ ማሌዢያን ትልቅ የኢንዱስትሪ ሃይል ለማድረግ ግንባር ቀደም ሃይል ነበር። ©Anonymous
1981 Jul 16

የማቲር አስተዳደር

Malaysia
ማሃቲር መሀመድ የማሌዢያ ጠቅላይ ሚንስትርነት ሚናን በ1981 ያዙ። ካበረከቱት አስተዋጾ አንዱ በ1991 ራዕይ 2020 መታወጁ ሲሆን ይህም ማሌዢያ በሶስት አስርት አመታት ውስጥ ሙሉ በሙሉ የበለፀገች ሀገር እንድትሆን ግብ አስቀምጧል።ይህ ራዕይ አገሪቱ በዓመት በአማካይ ወደ ሰባት በመቶ የሚጠጋ የኢኮኖሚ ዕድገት እንድታስመዘግብ አስፈልጓል።ከ2020 ራዕይ ጋር፣ የማሌዢያ አዲስ የኢኮኖሚ ፖሊሲን (NEP) በመተካት የብሔራዊ ልማት ፖሊሲ (NDP) ተጀመረ።ኤንዲፒ የድህነትን ደረጃ በመቀነስ ረገድ ስኬታማ ነበር፣ እና በማሃቲር አመራር መንግስት የድርጅት ታክሶችን በመቀነሱ እና የፋይናንስ ደንቦችን በመቀነሱ ጠንካራ የኢኮኖሚ እድገት አስገኝቷል።እ.ኤ.አ. በ1990ዎቹ፣ ማሃቲር በርካታ ጉልህ የሆኑ የመሠረተ ልማት ፕሮጀክቶችን ጀመረ።እነዚህም የሲሊኮን ቫሊ ስኬትን ለማንፀባረቅ ያለመ የመልቲሚዲያ ሱፐር ኮሪደር እና ፑትራጃያ የማሌዢያ የህዝብ አገልግሎት ማዕከል አድርጎ ማሳደግን ያጠቃልላል።ሀገሪቱ የፎርሙላ አንድ ግራንድ ፕሪክስንም በሴፓንግ አስተናግዳለች።ነገር ግን፣ እንደ ሳራዋክ እንደ ባኩን ግድብ ያሉ አንዳንድ ፕሮጀክቶች፣ በተለይም በእስያ የፋይናንስ ቀውስ ወቅት፣ ግስጋሴውን አቁሞ፣ ተግዳሮቶች ገጥሟቸው ነበር።እ.ኤ.አ. በ 1997 የእስያ የፋይናንስ ቀውስ በማሌዥያ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል ፣ ይህም የringgit ከፍተኛ ዋጋ እንዲቀንስ እና የውጭ ኢንቨስትመንት ላይ ከፍተኛ ውድቀት አስከትሏል።መጀመሪያ ላይ የአለም አቀፉን የገንዘብ ፈንድ ምክሮች በማክበር ላይ እያለ፣ ማሃቲር በመጨረሻ የመንግስት ወጪን በመጨመር እና ሪንጊትን ከአሜሪካ ዶላር ጋር በማያያዝ የተለየ አካሄድ ወሰደ።ይህ ስልት ማሌዢያ ከጎረቤቶቿ በበለጠ ፍጥነት እንድታገግም ረድታለች።በአገር ውስጥ ማሃቲር በአንዋር ኢብራሂም ይመራ በነበረው የተሃድሶ እንቅስቃሴ ተግዳሮቶች ገጥሟቸው ነበር፣ በኋላም በአወዛጋቢ ሁኔታዎች ታስሯል።እ.ኤ.አ. በጥቅምት 2003 ስልጣን በለቀቁበት ወቅት ማሃቲር ከ22 ዓመታት በላይ አገልግለዋል፣ ይህም በወቅቱ በአለም ረጅሙ የስልጣን ዘመን የተመረጠ መሪ አድርጎታል።
አብዱላህ አስተዳደር
አብዱላህ አህመድ ባዳዊ ©Anonymous
2003 Oct 31 - 2009 Apr 2

አብዱላህ አስተዳደር

Malaysia
አብዱላህ አህመድ ባዳዊ ሙስናን ለመዋጋት ቁርጠኝነትን በማሳየት፣ የፀረ-ሙስና አካላትን ለማበረታታት እርምጃዎችን በማስተዋወቅ እና እስልምና ሀሃሪ በመባል የሚታወቀውን የእስልምናን ትርጓሜ በማስተዋወቅ የማሌዢያ አምስተኛው ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነዋል።የማሌዢያ የግብርና ዘርፍን ማነቃቃትንም ቅድሚያ ሰጥቷል።በእርሳቸው አመራር የባሪሳን ናሽናል ፓርቲ እ.ኤ.አ. በ2004 አጠቃላይ ምርጫ ትልቅ ድል አስመዝግቧል።ሆኖም፣ እንደ እ.ኤ.አ. በ2007 እንደ ቤርሲህ Rally ያሉ ህዝባዊ ተቃውሞዎች፣ የምርጫ ማሻሻያዎችን የሚጠይቁ እና የ HINDRAF መድሎአዊ ፖሊሲዎችን በመቃወም የተቃውሞ ሰልፉ እያደገ መሆኑን አሳይቷል።እ.ኤ.አ. በ2008 ድጋሚ ቢመረጥም፣ አብዱላህ ውጤታማ እንዳልሆነ ተገንዝቦ ትችት ገጥሞታል፣ ይህም እ.ኤ.አ. በ2008 ስራ መልቀቁን አስታወቀ፣ ናጂብ ራዛክ በሚያዝያ 2009 ተተካ።
የናጂብ አስተዳደር
ናጂብ ራዛክ ©Malaysian Government
2009 Apr 3 - 2018 May 9

የናጂብ አስተዳደር

Malaysia
ናጂብ ራዛክ እ.ኤ.አ. በ2009 የ1ማሌዢያ ዘመቻን አስተዋውቋል እና በኋላ የ1960 የውስጥ ደህንነት ህግ መሰረዙን አስታውቋል ፣ በ2012 በደህንነት ጥፋቶች (ልዩ እርምጃዎች) በመተካት ። ሆኖም ፣ በ 2013 በላሃድ ዳቱ ውስጥ የተደረገውን ወረራ ጨምሮ ከፍተኛ ተግዳሮቶች ነበሩበት ። ወደ ሱሉ ዙፋን ሱልጣኔት የይገባኛል ጥያቄ አቅራቢ የላካቸው ታጣቂዎች።የማሌዢያ የጸጥታ ሃይሎች በፍጥነት ምላሽ ሰጡ፣ ይህም የምስራቅ ሳባ የጸጥታ ትዕዛዝ እንዲቋቋም አድርጓል።በ2014 በረራ ቁጥር 370 በመጥፋቱ እና በረራ 17 በምስራቅ ዩክሬን ላይ በጥይት ተመትቶ በመውደቁ በማሌዢያ አየር መንገድ ላይም አሳዛኝ ክስተት ታይቷል።የናጂብ አስተዳደር ከፍተኛ ውዝግቦች ገጥሟቸዋል፣ በተለይም የ1ኤምዲቢ የሙስና ቅሌት፣ እሱ እና ሌሎች ባለስልጣናት ከመንግስት የኢንቨስትመንት ፈንድ ጋር በተያያዘ በሙስና እና በህገወጥ የገንዘብ ዝውውር ላይ ተሳትፈዋል።ይህ ቅሌት ሰፊ ተቃውሞ አስነስቷል፣ ወደ የማሌዢያ የዜጎች መግለጫ እና የበርሲህ ንቅናቄ የምርጫ ማሻሻያዎችን፣ ንጹህ አስተዳደርን እና የሰብአዊ መብቶችን የሚጠይቅ ሰልፍ አድርጓል።ለሙስና ውንጀላ ምላሽ ለመስጠት ናጂብ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትሩን ከስልጣን ማባረር፣ አወዛጋቢ የሆነ የደህንነት ህግ ማውጣት እና ከፍተኛ የሆነ የድጎማ ቅናሽ በማድረግ የኑሮ ውድነትን እና የማሌዢያ ሪንጊት ዋጋን ጨምሮ በርካታ ፖለቲካዊ እንቅስቃሴዎችን አድርጓል።በ2017 ኪም ጆንግ-ናም በማሌዢያ ምድር መገደሉን ተከትሎ በማሌዢያ እና በሰሜን ኮሪያ መካከል ያለው ግንኙነት ከረረ።ይህ ክስተት አለም አቀፍ ትኩረትን የሳበ እና በሁለቱ ሀገራት መካከል ከፍተኛ የሆነ ዲፕሎማሲያዊ ቁርሾን አስከትሏል።
ሁለተኛ የማቲር አስተዳደር
የፊሊፒንስ ፕሬዝዳንት ዱቴርቴ እ.ኤ.አ. ©Anonymous
2018 May 10 - 2020 Feb

ሁለተኛ የማቲር አስተዳደር

Malaysia
ማሃቲር መሀመድ በግንቦት 2018 የማሌዢያ ሰባተኛው ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ተመረጡ፣ ናጂብ ራዛክን በመተካት የስልጣን ዘመናቸው በ1MDB ቅሌት፣ ተወዳጅነት በሌለው 6 በመቶው የእቃ እና የአገልግሎት ግብር እና የኑሮ ውድነትን ጨምሯል።በማሃቲር አመራር በ1MDB ቅሌት ላይ ግልፅ ጥያቄዎች ላይ በማተኮር "የህግ የበላይነትን ወደነበረበት ለመመለስ" ጥረቶች ቃል ተገብቶላቸዋል።ቁልፍ የፖለቲካ ሰው የነበረው አንዋር ኢብራሂም ንጉሣዊ ይቅርታ ተደርጎለት ከእስር ተፈትቷል፣ አላማውም በመጨረሻ በጥምረቱ በተስማማው መሰረት ማህቲርን ተክቷል።የማሃቲር አስተዳደር ከፍተኛ ኢኮኖሚያዊ እና ዲፕሎማሲያዊ እርምጃዎችን ወስዷል።አወዛጋቢው የሸቀጦች እና አገልግሎቶች ታክስ ተሰርዞ በሴፕቴምበር 2018 በሽያጭ ታክስ እና በአገልግሎት ታክስ ተተካ። ማሃቲር በቻይና ቤልት ኤንድ ሮድ ኢኒሼቲቭ ፕሮጄክቶች ውስጥም ማሌዢያ ያላትን ተሳትፎ ገምግሟል፣ አንዳንዶቹን ደግሞ “እኩል ያልሆኑ ስምምነቶች” በማለት እና ሌሎችን ከ1MDB ቅሌት ጋር በማገናኘት።እንደ ኢስት ኮስት ባቡር ሊንክ ያሉ አንዳንድ ፕሮጀክቶች እንደገና ድርድር ሲደረግ ሌሎች ደግሞ ተቋርጠዋል።በተጨማሪም ማሃቲር የማሌዢያ ኤምባሲ በሰሜን ኮሪያ ዳግም ለመክፈት በማሰቡ ለ2018–19 የኮሪያ የሰላም ሂደት ድጋፍ አሳይቷል።በሀገር ውስጥ፣ አስተዳደሩ የዘር ጉዳዮችን በሚፈታበት ጊዜ ተግዳሮቶች አጋጥመውታል፣ ለዚህም ማሳያው ከአለም አቀፍ የዘር መድልዎ መወገድ (ICERD) ከፍተኛ ተቃውሞ የተነሳ።በስልጣን ዘመናቸው መገባደጃ ላይ ማሃቲር የ2030 የጋራ ብልጽግና ራዕይን ይፋ አድርገዋል።በ2030 የሁሉም ብሄረሰቦች ገቢን በማሳደግ እና የቴክኖሎጂ ዘርፉን በማጉላት ማሌዢያን ከፍተኛ ገቢ ካላቸው ሀገራት ተርታ ለማሰለፍ ነው።የፕሬስ ነፃነት በስልጣን ዘመናቸው መጠነኛ መሻሻሎችን ቢያዩም፣ በገዥው የፓካታን ሃራፓን ጥምረት ውስጥ ያለው የፖለቲካ ውጥረት፣ ወደ አንዋር ኢብራሂም የተደረገው የአመራር ሽግግር እርግጠኛ ካልሆኑት ጋር ተዳምሮ በመጨረሻ በየካቲት 2020 በሸራተን እንቅስቃሴ የፖለቲካ ቀውስ ውስጥ ገባ።
ሙህይዲን አስተዳደር
ሙህይዲን ያሲን ©Anonymous
2020 Mar 1 - 2021 Aug 16

ሙህይዲን አስተዳደር

Malaysia
እ.ኤ.አ ማርች 2020፣ በፖለቲካዊ አለመረጋጋት ውስጥ፣ ማህቲር መሀመድ በድንገት የስራ መልቀቂያ መግባታቸውን ተከትሎ ሙሂዲን ያሲን የማሌዢያ ስምንተኛ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ተሾሙ።አዲሱን የፔሪካታን ናሽናል ጥምር መንግስትን መርተዋል።ስራ ከጀመረ ብዙም ሳይቆይ የCOVID-19 ወረርሽኝ ማሌዢያ በመታ፣ ሙህይዲን ስርጭቱን ለመግታት በማርች 2020 የማሌዢያ የንቅናቄ ቁጥጥር ትእዛዝን (MCO) ተግባራዊ እንዲያደርግ አነሳሳው።በዚህ ወቅት የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር ናጂብ ራዛክ በሙስና ክስ የተከሰሱበት በጁላይ 2020 ሲሆን ይህም የማሌዢያ ጠቅላይ ሚኒስትር ይህን የመሰለ የወንጀል ክስ ሲገጥማቸው ለመጀመሪያ ጊዜ ነው።እ.ኤ.አ. 2021 ለሙህይዲን አስተዳደር ተጨማሪ ፈተናዎችን አምጥቷል።በጥር ወር፣ ያንግ ዲ-ፐርቱአን አጎንግ ብሔራዊ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ በማወጅ፣ የፓርላማ ስብሰባዎችን እና ምርጫዎችን አቁሟል፣ እና በቀጠለው ወረርሽኝ እና በፖለቲካዊ አለመረጋጋት ምክንያት መንግስት ያለ ህግ አውጭ ይሁንታ ህግ እንዲያወጣ ፈቅዷል።እነዚህ ፈተናዎች ቢኖሩም፣ መንግሥት በየካቲት ወር ብሔራዊ የኮቪድ-19 የክትባት መርሃ ግብር አውጥቷል።ሆኖም በመጋቢት ወር አንድ የሰሜን ኮሪያ ነጋዴ ለአሜሪካ አሳልፎ የመስጠት ይግባኝ በኩዋላ ላምፑር ከፍተኛ ፍርድ ቤት ውድቅ ከተደረገ በኋላ በማሌዢያ እና በሰሜን ኮሪያ መካከል ያለው ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ተቋርጧል።እ.ኤ.አ. በነሀሴ 2021፣ የፖለቲካ እና የጤና ቀውሶች ተባብሰዋል፣ ሙህይዲን በመንግስት ወረርሽኙን እና ኢኮኖሚያዊ ውድቀትን በተመለከተ ሰፊ ትችት ገጥሞታል።ይህም የፓርላማውን አብላጫውን ድጋፍ እንዲያጣ አድርጎታል።በዚህም ምክንያት ሙህይዲን እ.ኤ.አ. ነሀሴ 16፣ 2021 ከጠቅላይ ሚኒስትርነት ለቀቁ። ስልጣናቸውን መልቀቃቸውን ተከትሎ ተስማሚ ተተኪ እስኪመረጥ ድረስ በያንግ ዲ-ፐርቱአን አጎንግ ተጠባባቂ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ተሾሙ።

Appendices



APPENDIX 1

Origin and History of the Malaysians


Play button




APPENDIX 2

Malaysia's Geographic Challenge


Play button

Footnotes



  1. Kamaruzaman, Azmul Fahimi; Omar, Aidil Farina; Sidik, Roziah (1 December 2016). "Al-Attas' Philosophy of History on the Arrival and Proliferation of Islam in the Malay World". International Journal of Islamic Thought. 10 (1): 1–7. doi:10.24035/ijit.10.2016.001. ISSN 2232-1314.
  2. Annual Report on the Federation of Malaya: 1951 in C.C. Chin and Karl Hack, Dialogues with Chin Peng pp. 380, 81.
  3. "Malayan Independence | History Today". www.historytoday.com.
  4. Othman, Al-Amril; Ali, Mohd Nor Shahizan (29 September 2018). "Misinterpretation on Rumors towards Racial Conflict: A Review on the Impact of Rumors Spread during the Riot of May 13, 1969". Jurnal Komunikasi: Malaysian Journal of Communication. 34 (3): 271–282. doi:10.17576/JKMJC-2018-3403-16. ISSN 2289-1528.
  5. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  6. Spaeth, Anthony (9 December 1996). "Bound for Glory". Time. New York.
  7. Isa, Mohd Ismail (20 July 2020). "Evolution of Waterfront Development in Lumut City, Perak, Malaysia". Planning Malaysia. 18 (13). doi:10.21837/pm.v18i13.778. ISSN 0128-0945.
  8. Ping Lee Poh; Yean Tham Siew. "Malaysia Ten Years After The Asian Financial Crisis" (PDF). Thammasat University.
  9. Cheng, Harrison (3 March 2020). "Malaysia's new prime minister has been sworn in — but some say the political crisis is 'far from over'". CNBC.
  10. "Malaysia's GDP shrinks 5.6% in COVID-marred 2020". Nikkei Asia.
  11. "Malaysia's Political Crisis Is Dooming Its COVID-19 Response". Council on Foreign Relations.
  12. Auto, Hermes (22 August 2022). "Umno meetings expose rift between ruling party's leaders | The Straits Times". www.straitstimes.com.
  13. Mayberry, Kate. "Anwar sworn in as Malaysia's PM after 25-year struggle for reform". www.aljazeera.com.
  14. "Genetic 'map' of Asia's diversity". BBC News. 11 December 2009.
  15. Davies, Norman (7 December 2017). Beneath Another Sky: A Global Journey into History. Penguin UK. ISBN 978-1-84614-832-3.
  16. Fix, Alan G. (June 1995). "Malayan Paleosociology: Implications for Patterns of Genetic Variation among the Orang Asli". American Anthropologist. New Series. 97 (2): 313–323. doi:10.1525/aa.1995.97.2.02a00090. JSTOR 681964.
  17. "TED Cast Study: Taman Negara Rain Forest Park and Tourism". August 1999.
  18. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford University Press.
  19. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Malaysia : Orang Asli". Ref World (UNHCR). 2008.
  20. Michel Jacq-Hergoualc'h (January 2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 Bc-1300 Ad). BRILL. p. 24. ISBN 90-04-11973-6.
  21. Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751.
  22. Moorhead, Francis Joseph (1965). A history of Malaya and her neighbours. Longmans of Malaysia,p. 21.
  23. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford Journals.
  24. Anthony Milner (25 March 2011). The Malays. John Wiley & Sons. p. 49. ISBN 978-1-4443-9166-4.
  25. Guy, John (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Yale University Press. pp. 28–29. ISBN 978-0300204377.
  26. Grabowsky, Volker (1995). Regions and National Integration in Thailand, 1892-1992. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-03608-5.
  27. Michel Jacq-Hergoualc'h (2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 BC-1300 AD). Victoria Hobson (translator). Brill. pp. 162–163. ISBN 9789004119734.
  28. Dougald J. W. O'Reilly (2006). Early Civilizations of Southeast Asia. Altamira Press. pp. 53–54. ISBN 978-0759102798.
  29. Kamalakaran, Ajay (2022-03-12). "The mystery of an ancient Hindu-Buddhist kingdom in Malay Peninsula".
  30. W. Linehan (April 1948). "Langkasuka The Island of Asoka". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 21 (1 (144)): 119–123. JSTOR 41560480.
  31. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  32. Derek Heng (15 November 2009). Sino–Malay Trade and Diplomacy from the Tenth through the Fourteenth Century. Ohio University Press. p. 39. ISBN 978-0-89680-475-3.
  33. Gernet, Jacques (1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press. p. 127. ISBN 978-0-521-49781-7.
  34. Ishtiaq Ahmed; Professor Emeritus of Political Science Ishtiaq Ahmed (4 May 2011). The Politics of Religion in South and Southeast Asia. Taylor & Francis. p. 129. ISBN 978-1-136-72703-0.
  35. Stephen Adolphe Wurm; Peter Mühlhäusler; Darrell T. Tryon (1996). Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-013417-9.
  36. Wheatley, P. (1 January 1955). "The Golden Chersonese". Transactions and Papers (Institute of British Geographers) (21): 61–78. doi:10.2307/621273. JSTOR 621273. S2CID 188062111.
  37. Barbara Watson Andaya; Leonard Y. Andaya (15 September 1984). A History of Malaysia. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-38121-9.
  38. Power and Plenty: Trade, War, and the World Economy in the Second Millennium by Ronald Findlay, Kevin H. O'Rourke p.67.
  39. History of Asia by B. V. Rao (2005), p. 211.
  40. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  41. Miksic, John N. (2013), Singapore and the Silk Road of the Sea, 1300–1800, NUS Press, ISBN 978-9971-69-574-3, p. 156, 164, 191.
  42. Miksic 2013, p. 154.
  43. Abshire, Jean E. (2011), The History of Singapore, Greenwood, ISBN 978-0-313-37742-6, p. 19&20.
  44. Tsang, Susan; Perera, Audrey (2011), Singapore at Random, Didier Millet, ISBN 978-981-4260-37-4, p. 120.
  45. Cœdès, George (1968). The Indianized states of Southeast Asia. University of Hawaii Press. pp. 245–246. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  46. Borschberg, Peter (28 July 2020). "When was Melaka founded and was it known earlier by another name? Exploring the debate between Gabriel Ferrand and Gerret Pieter Rouffaer, 1918−21, and its long echo in historiography". Journal of Southeast Asian Studies. 51 (1–2): 175–196. doi:10.1017/S0022463420000168. S2CID 225831697.
  47. Ahmad Sarji, Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 – The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 119.
  48. Barnard, Timothy P. (2004), Contesting Malayness: Malay identity across boundaries, Singapore: Singapore University press, ISBN 9971-69-279-1, p. 7.
  49. Mohamed Anwar, Omar Din (2011), Asal Usul Orang Melayu: Menulis Semula Sejarahnya (The Malay Origin: Rewrite Its History), Jurnal Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia, pp. 28–30.
  50. Ahmad Sarji 2011, p. 109.
  51. Fernão Lopes de Castanheda, 1552–1561 História do Descobrimento e Conquista da Índia pelos Portugueses, Porto, Lello & Irmão, 1979, book 2 ch. 106.
  52. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  53. Husain, Muzaffar; Akhtar, Syed Saud; Usmani, B. D. (2011). Concise History of Islam (unabridged ed.). Vij Books India Pvt Ltd. p. 310. ISBN 978-93-82573-47-0. OCLC 868069299.
  54. Borschberg, Peter (2010a). The Singapore and Melaka Straits: Violence, Security and Diplomacy in the 17th Century. ISBN 978-9971-69-464-7.
  55. M.C. Ricklefs; Bruce Lockhart; Albert Lau; Portia Reyes; Maitrii Aung-Thwin (19 November 2010). A New History of Southeast Asia. Palgrave Macmillan. p. 150. ISBN 978-1-137-01554-9.
  56. Tan Ding Eing (1978). A Portrait of Malaysia and Singapore. Oxford University Press. p. 22. ISBN 978-0-19-580722-6.
  57. Baker, Jim (15 July 2008). Crossroads: A Popular History of Malaysia and Singapore (updated 2nd ed.). Marshall Cavendish International (Asia) Pte Ltd. pp. 64–65. ISBN 978-981-4516-02-0. OCLC 218933671.
  58. Holt, P. M.; Lambton, Ann K. S.; Lewis, Bernard (1977). The Cambridge History of Islam: Volume 2A, The Indian Sub-Continent, South-East Asia, Africa and the Muslim West. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29137-8, pp. 129.
  59. CIA Factbook (2017). "The World Factbook – Brunei". Central Intelligence Agency.
  60. Linehan, William (1973), History of Pahang, Malaysian Branch Of The Royal Asiatic Society, Kuala Lumpur, ISBN 978-0710-101-37-2, p. 31.
  61. Linehan 1973, p. 31.
  62. Ahmad Sarji Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 - The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 80.
  63. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 79.
  64. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 81.
  65. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 83.
  66. E. M. Jacobs, Merchant in Asia, ISBN 90-5789-109-3, 2006, page 207.
  67. Andaya, Barbara Watson; Andaya, Leonard Y. (2001). A History of Malaysia. University of Hawaiʻi Press. ISBN 978-0-8248-2425-9., p. 101.
  68. Andaya & Andaya (2001), p. 102.
  69. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  70. "The Founding of Penang". www.sabrizain.org.
  71. Zabidi, Nor Diana (11 August 2014). "Fort Cornwallis 228th Anniversary Celebration". Penang State Government (in Malay).
  72. "History of Penang". Visit Penang. 2008.
  73. "Light, Francis (The Light Letters)". AIM25. Part of The Malay Documents now held by School of Oriental and African Studies.
  74. Bougas, Wayne (1990). "Patani in the Beginning of the XVII Century". Archipel. 39: 113–138. doi:10.3406/arch.1990.2624.
  75. Robson, Stuart (1996). "Panji and Inao: Questions of Cultural and Textual History" (PDF). The Siam Society. The Siam Society under Royal Patronage. p. 45.
  76. Winstedt, Richard (December 1936). "Notes on the History of Kedah". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 14 (3 (126)): 155–189. JSTOR 41559857.
  77. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  78. Cheah Boon Kheng (1983). Red Star over Malaya: Resistance and Social Conflict during and after the Japanese Occupation, 1941-1946. Singapore University Press. ISBN 9971695081, p. 28.
  79. C. Northcote Parkinson, "The British in Malaya" History Today (June 1956) 6#6 pp 367-375.
  80. Graham, Brown (February 2005). "The Formation and Management of Political Identities: Indonesia and Malaysia Compared" (PDF). Centre for Research on Inequality, Human Security and Ethnicity, CRISE, University of Oxford.
  81. Soh, Byungkuk (June 1998). "Malay Society under Japanese Occupation, 1942–45". International Area Review. 1 (2): 81–111. doi:10.1177/223386599800100205. ISSN 1226-7031. S2CID 145411097.
  82. David Koh Wee Hock (2007). Legacies of World War II in South and East Asia. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 978-981-230-468-1.
  83. Stockwell, AJ (2004). British documents of the end of empire Series B Volume 8 – "Paper on the future of the Federation of Malaya, Singapore, and Borneo Territories":memorandum by Lee Kuan Yew for the government of the Federation of Malaya (CO1030/973, no E203). University of London: Institute of Commonwealth Studies. p. 108. ISBN 0-11-290581-1.
  84. Shuid, Mahdi & Yunus, Mohd. Fauzi (2001). Malaysian Studies, p. 29. Longman. ISBN 983-74-2024-3.
  85. Shuid & Yunus, pp. 30–31.
  86. "Malaysia: Tunku Yes, Sukarno No". TIME. 6 September 1963.
  87. "Race War in Malaysia". Time. 23 May 1969.
  88. Lee Hock Guan (2002). Singh, Daljit; Smith, Anthony L (eds.). Southeast Asian Affairs 2002. Institute of Southeast Asian Studies. p. 178. ISBN 9789812301628.
  89. Nazar Bin Talib (2005). Malaysia's Experience In War Against Communist Insurgency And Its Relevance To The Present Situation In Iraq (PDF) (Working Paper thesis). Marine Corps University, pp.16–17.
  90. National Intelligence Estimate 54–1–76: The Outlook for Malaysia (Report). Central Intelligence Agency. 1 April 1976.
  91. Peng, Chin (2003). My Side of History. Singapore: Media Masters. ISBN 981-04-8693-6, pp.467–68.
  92. Nazar bin Talib, pp.19–20.
  93. Nazar bin Talib, 21–22.
  94. Cheah Boon Kheng (2009). "The Communist Insurgency in Malaysia, 1948–90: Contesting the Nation-State and Social Change" (PDF). New Zealand Journal of Asian Studies. University of Auckland. 11 (1): 132–52.
  95. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  96. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.

References



  • Andaya, Barbara Watson, and Leonard Y. Andaya. (2016) A history of Malaysia (2nd ed. Macmillan International Higher Education, 2016).
  • Baker, Jim. (2020) Crossroads: a popular history of Malaysia and Singapore (4th ed. Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2020) excerpt
  • Clifford, Hugh Charles; Graham, Walter Armstrong (1911). "Malay States (British)" . Encyclopædia Britannica. Vol. 17 (11th ed.). pp. 478–484.
  • De Witt, Dennis (2007). History of the Dutch in Malaysia. Malaysia: Nutmeg Publishing. ISBN 978-983-43519-0-8.
  • Goh, Cheng Teik (1994). Malaysia: Beyond Communal Politics. Pelanduk Publications. ISBN 967-978-475-4.
  • Hack, Karl. "Decolonisation and the Pergau Dam affair." History Today (Nov 1994), 44#11 pp. 9–12.
  • Hooker, Virginia Matheson. (2003) A Short History of Malaysia: Linking East and West (2003) excerpt
  • Kheng, Cheah Boon. (1997) "Writing Indigenous History in Malaysia: A Survey on Approaches and Problems", Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 10#2 (1997): 33–81.
  • Milner, Anthony. Invention of Politics in Colonial Malaya (Melbourne: Cambridge University Press, 1996).
  • Musa, M. Bakri (1999). The Malay Dilemma Revisited. Merantau Publishers. ISBN 1-58348-367-5.
  • Roff, William R. Origins of Malay Nationalism (Kuala Lumpur: University of Malaya Press, 1967).
  • Shamsul, Amri Baharuddin. (2001) "A history of an identity, an identity of a history: the idea and practice of 'Malayness' in Malaysia reconsidered." Journal of Southeast Asian Studies 32.3 (2001): 355–366. online
  • Ye, Lin-Sheng (2003). The Chinese Dilemma. East West Publishing. ISBN 0-9751646-1-9.