የማያንማር ታሪክ የጊዜ መስመር

ተጨማሪዎች

የግርጌ ማስታወሻዎች

ማጣቀሻዎች


የማያንማር ታሪክ
History of Myanmar ©HistoryMaps

1500 BCE - 2024

የማያንማር ታሪክ



ምያንማር፣በርማ በመባልም የምትታወቀው፣የመጀመሪያው ሰው ሰፈራ ከተጀመረበት ከ13,000 ዓመታት በፊት ጀምሮ እስከ ዛሬ ድረስ ያለውን ጊዜ ይሸፍናል።በተመዘገበ ታሪክ ውስጥ የመጀመሪያዎቹ ነዋሪዎች የፒዩ ከተማ ግዛቶችን ያቋቋሙ እና የቴራቫዳ ቡዲዝምን የተቀበሉ የቲቤቶ-ቡርማን ተናጋሪ ህዝቦች ናቸው።ሌላ ቡድን የባማር ህዝብ በ9ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ወደ ላይኛው የኢራዋዲ ሸለቆ ገባ።የኢራዋዲ ሸለቆ እና አካባቢው ለመጀመሪያ ጊዜ የተዋሃደውን የአረማውያን መንግሥት (1044–1297) ለመመስረት ቀጠሉ።የበርማ ቋንቋ እና የበርማ ባህል ቀስ በቀስ የፒዩ ደንቦችን በዚህ ወቅት ለመተካት መጣ።እ.ኤ.አ. እና የማያቋርጥ ጦርነቶች።በ 16 ኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ላይ የቱንጎ ሥርወ መንግሥት (1510-1752) አገሪቷን እንደገና አንድ አደረገ እና በደቡብ ምስራቅ እስያ ታሪክ ውስጥ ለአጭር ጊዜ ትልቁን ግዛት መሰረተ።በኋላ ታውንጉ ነገሥታት በ17ኛው እና በ18ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ትንሽ፣ ሰላማዊ እና የበለጸገ መንግሥት ያስገኙ በርካታ ቁልፍ አስተዳደራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ማሻሻያዎችን አቋቋሙ።በ 18 ኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ላይ የኮንባንግ ሥርወ መንግሥት (1752-1885) መንግሥቱን መልሷል እና የ Taungoo ማሻሻያዎችን ቀጥሏል ፣ ይህም በከባቢያዊ ክልሎች ውስጥ ማዕከላዊ አገዛዝ እንዲጨምር እና በእስያ ውስጥ በጣም ማንበብና መጻፍ የሚችሉ ግዛቶችን አፈራ።ሥርወ መንግሥቱም ከሁሉም ጎረቤቶቹ ጋር ጦርነት ገጠመ።የአንግሎ-በርማ ጦርነት (1824-85) በመጨረሻ ወደ ብሪታንያ ቅኝ ግዛት አመራ።የብሪታንያ አገዛዝ በርካታ ዘላቂ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ባህላዊ እና አስተዳደራዊ ለውጦችን አምጥቷል ይህም በአንድ ወቅት ገበሬ የነበረውን ማህበረሰብ ሙሉ በሙሉ የለወጡት።የብሪታንያ አገዛዝ በሀገሪቱ በሚገኙት እልፍ አእላፍ ጎሳዎች መካከል ከቡድን ውጪ ያለውን ልዩነት አጉልቶ አሳይቷል።እ.ኤ.አ. በ 1948 ከነፃነት በኋላ ሀገሪቱ ከረጅም ጊዜ የዘለቀ የእርስ በርስ ጦርነቶች ውስጥ አንዱ ነው ፣ የፖለቲካ እና አናሳ የጎሳ ቡድኖችን እና ተከታታይ ማዕከላዊ መንግስታትን የሚወክሉ አማፂ ቡድኖች ።ሀገሪቱ ከ1962 እስከ 2010 እና ከ2021 እስከ አሁን ድረስ በተለያዩ መልኮች በወታደራዊ አስተዳደር ስር የነበረች ሲሆን ዑደታዊ በሚመስለው ሂደት ከአለም ዝቅተኛ እድገት ካላቸው ሀገራት ተርታ ትሰለፋለች።
1500 BCE Jan 1 - 200 BCE

የማያንማር ቅድመ ታሪክ

Myanmar (Burma)
የበርማ (የምያንማር) ቅድመ ታሪክ በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ ዓመታት እስከ 200 ዓ.ዓ.የአርኪዮሎጂ ማስረጃዎች እንደሚያሳዩት ሆሞ ኤሬክተስ በአሁኑ ጊዜ በርማ ተብሎ በሚጠራው አካባቢ ከ 750,000 ዓመታት በፊት ይኖሩ ነበር ፣ እና ሆሞ ሳፒየንስ በ11,000 ዓክልበ. በድንጋይ ዘመን አንያቲያን በተባለው ባህል ውስጥ ይኖሩ ነበር።አብዛኛዎቹ ቀደምት የሰፈራ ግኝቶች በሚገኙባቸው በማዕከላዊ ደረቅ ዞን ቦታዎች የተሰየሙ፣ የአንያቲያን ጊዜ ዕፅዋትና እንስሳት ለመጀመሪያ ጊዜ የቤት ውስጥ እርባታ የነበራቸው እና የሚያብረቀርቁ የድንጋይ መሣሪያዎች በበርማ የታዩበት ነበር።ምንም እንኳን እነዚህ ቦታዎች ለም በሆኑ አካባቢዎች የሚገኙ ቢሆኑም፣ መረጃዎች እንደሚያሳዩት እነዚህ ቀደምት ሰዎች የግብርና ዘዴን ገና አያውቁም።[1]የነሐስ ዘመን ሐ.1500 ዓክልበ. በክልሉ ውስጥ ያሉ ሰዎች መዳብ ወደ ነሐስ ሲቀየሩ፣ ሩዝ ሲያበቅሉ እና ዶሮዎችን እና አሳማዎችን ሲያጠቡ።የብረት ዘመን የመጣው በ500 ዓ.ዓ አካባቢ ብረት የሚሰሩ ሰፈራዎች ከዛሬ ማንዳላይ በስተደቡብ በሚገኝ አካባቢ ሲፈጠሩ ነው።[2] ከ500 ከክርስቶስ ልደት በፊት እስከ 200 ዓ.ም ባለው ጊዜ ውስጥ እስከቻይና ድረስ ያሉ ትላልቅ መንደሮች እና ትናንሽ ከተሞች ሩዝ የሚበቅሉ ሰፈሮችንም መረጃዎች ያሳያሉ።[3] በነሐስ ያጌጡ የሬሳ ሣጥኖች እና የመቃብር ቦታዎች በድግስና መጠጥ ቅሪት የተሞሉት የበለጸጉ ማህበረሰባቸውን የአኗኗር ዘይቤ ፍንጭ ይሰጣሉ።[2]የንግዱ ማስረጃዎች እንደሚያመለክቱት በቅድመ ታሪክ ጊዜ ውስጥ ቀጣይነት ያለው ፍልሰት ቢሆንም የመጀመሪያው የጅምላ ፍልሰት ማስረጃ ሐ.ከክርስቶስ ልደት በፊት 200 ዓ.ዓ. የፒዩ ህዝቦች ፣ የበርማ ቀደምት ነዋሪዎች ፣ መዝገቦች ያሉባቸው ፣ [4] ከአሁኑ ዩናን ወደ ላይኛው የኢራዋዲ ሸለቆ መሄድ ሲጀምሩ።[5] ፒዩ ከፓሊዮቲክ ጀምሮ ይኖሩ የነበሩት የኢራዋዲ እና ቺንድዊን ወንዞች መጋጠሚያ ላይ ያተኮሩ በሜዳው ክልል ውስጥ ሰፈሮችን አገኘ።[6] ፒዩ በመጀመርያው ሺህ አመት እንደ ሞን፣ አራካኒዝ እና ሚራንማ (በርማንስ) ባሉ የተለያዩ ቡድኖች ተከትለዋል።በአረማውያን ዘመን፣ ጽሑፎች፣ ቴትስ፣ ቅዱስ፣ ስጋውስ፣ ካንያን፣ ፓላንግስ፣ ዋስ እና ሻንስ የኢራዋዲ ሸለቆን እና በዙሪያው ያሉትን አካባቢዎች ይኖሩ እንደነበር ያሳያሉ።[7]
Pyu ከተማ-ግዛቶች
በደቡብ ምስራቅ እስያ የነሐስ ዘመን ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
100 BCE Jan 1 - 1050

Pyu ከተማ-ግዛቶች

Myanmar (Burma)
የፒዩ ከተማ ግዛቶች ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ2ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ እስከ 11ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ድረስ በዛሬዋ የላይኛው በርማ (ምያንማር) የነበሩ የከተማ-ግዛቶች ቡድን ነበሩ።የከተማ-ግዛቶች የተመሰረቱት የደቡብ ፍልሰት አካል በሆነው በቲቤቶ-በርማን ተናጋሪ የፒዩ ህዝብ ነበር፣የበርማ ቀደምት ነዋሪዎች መዝገቦቹ አሁንም አሉ።[8] የሺህ አመት ጊዜ፣ ብዙ ጊዜ ፒዩ ሚሊኒየም እየተባለ የሚጠራው፣ የነሐስ ዘመንን ከጥንታዊው የግዛት ዘመን መጀመሪያ ጋር ያገናኘው አረማዊ መንግስት በ9ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ነው።ፒዩ ከአሁኑ ዩናን ወደ ኢራዋዲ ሸለቆ ገባ፣ ሐ.ከክርስቶስ ልደት በፊት 2ኛው ክፍለ ዘመን፣ እና በኢራዋዲ ሸለቆ ውስጥ የከተማ ግዛቶችን አገኘ።የመጀመሪያው የፒዩ ቤት በአሁን ጊዜ በኪንጋይ እና በጋንሱ ውስጥ የQinghai ሐይቅ እንዲሆን በድጋሚ ተሠርቷል።[9] ፒዩ ቀደምት የበርማ ነዋሪዎች ነበሩ መዛግብታቸውም አለ።[10] በዚህ ወቅት፣ በርማከቻይና ወደህንድ የሚወስደው የመሬት ላይ የንግድ መስመር አካል ነበረች።ከህንድ ጋር የሚደረግ የንግድ ልውውጥ ቡዲዝምን ከደቡብ ህንድ እና እንዲሁም ሌሎች ባህላዊ ፣ሥነ ሕንፃ እና የፖለቲካ ጽንሰ-ሀሳቦችን አምጥቷል ፣ ይህም በበርማ የፖለቲካ ድርጅት እና ባህል ላይ ዘላቂ ተጽዕኖ ይኖረዋል።በ 4 ኛው ክፍለ ዘመን ብዙ በኢራዋዲ ሸለቆ ውስጥ ወደ ቡዲዝም ተለውጠዋል።[11] በብራህሚ ስክሪፕት ላይ የተመሰረተው የፒዩ ስክሪፕት የበርማ ቋንቋን ለመጻፍ ያገለገለው የበርማ ስክሪፕት ምንጭ ሊሆን ይችላል።[12] ከበርካታ የከተማ-ግዛቶች ትልቁ እና በጣም አስፈላጊው ከዘመናዊው ፒያ በስተደቡብ ምስራቅ ያለው የሽሪ ክሴትራ ግዛት ሲሆን እንዲሁም በአንድ ወቅት ዋና ከተማ እንደነበረ ይታሰባል።[13] በማርች 638 የ Sri Ksetra Pyu አዲስ የቀን መቁጠሪያ አወጣ በኋላ የበርማ አቆጣጠር ሆነ።[10]ዋናዎቹ የፒዩ ከተማ-ግዛቶች ሁሉም የሚገኙት በሦስቱ ዋና የመስኖ ልማት የላይኛው በርማ ክልሎች፡ የሙ ወንዝ ሸለቆ፣ የኪዩክሴ ሜዳዎች እና ሚንቡ ክልል፣ በኢራዋዲ እና ቺንድዊን ወንዞች መጋጠሚያ አካባቢ።አምስት ትላልቅ የግድግዳ ከተሞች - ቤይክታኖ፣ ማይንግማው፣ ቢናካ፣ ሀንሊን እና ስሪ ክሴትራ - እና በርካታ ትናንሽ ከተሞች በኢራዋዲ ወንዝ ተፋሰስ ውስጥ ተቆፍረዋል።በ1ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም የተመሰረተችው ሀንሊን እስከ 7ኛው ወይም 8ኛው ክፍለ ዘመን አካባቢ በፒዩ ግዛት ደቡባዊ ጫፍ ላይ በሽሪ ክሴትራ (በዘመናዊው ፒያ አቅራቢያ) እስከተተካች ድረስ ትልቁ እና በጣም አስፈላጊ ከተማ ነበረች።ከሃሊን በእጥፍ ከፍ ያለ፣ Sri Ksetra በመጨረሻ ትልቁ እና በጣም ተደማጭነት ያለው የፒዩ ማእከል ነበር።[10]የስምንተኛው ክፍለ ዘመን የቻይና መዛግብት በኢራዋዲ ሸለቆ ውስጥ የሚገኙ 18 የፒዩ ግዛቶችን ይገልፃሉ፣ እና ፒዩ ሰብአዊ እና ሰላማዊ ህዝብ እንደሆነ ይገልፃሉ፣ ጦርነት የማይታወቅበት እና የሐር ትል እንዳይገድሉ ከሐር ይልቅ የሐር ጥጥ ይለብሱ ነበር።የቻይንኛ መዛግብት ደግሞ ፒዩ የስነ ፈለክ ስሌትን እንደሚያውቅ እና ብዙ የፒዩ ወንዶች ልጆች ከሰባት እስከ 20 አመታቸው ወደ ምንኩስና ህይወት እንደገቡ ዘግበዋል [። 10]ከሰሜን የመጣው ባማርስ አዲስ ቡድን "ፈጣን ፈረሰኞች" ወደ ላይኛው የኢራዋዲ ሸለቆ እስኪገባ ድረስ ለአንድ ሺህ ዓመት የሚጠጋ እስከ 9ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ድረስ የዘለቀ የረዥም ጊዜ ስልጣኔ ነበር።በ 9 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የላይኛው በርማ የፒዩ ከተማ-ግዛቶች በናንዛኦ (በዘመናዊው ዩናን) የማያቋርጥ ጥቃት ደረሰባቸው።እ.ኤ.አ. በ 832 ናንዝሃዎ ሃሊንጊን ከስልጣኑ አሰናበቱ፣ እሱም ፕሮሜን የፒዩ ዋና ከተማ እና መደበኛ ያልሆነ ዋና ከተማ አድርጎታል።የባማር ሰዎች በኢራዋዲ እና ቺንድዊን ወንዞች መገናኛ ላይ በባጋን (ፓጋን) የጦር ሰፈር ከተማ አቋቋሙ።የፒዩ ሰፈሮች በላይኛው በርማ ውስጥ ለሚቀጥሉት ሶስት መቶ ዓመታት ቆዩ ነገር ግን ፒዩ ቀስ በቀስ ወደ እየሰፋው የፓጋን ግዛት ገቡ።የፒዩ ቋንቋ እስከ 12ኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ድረስ አለ።በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ፒዩ የቡርማን ጎሳ ወስዶ ነበር።የፒዩ ታሪኮች እና አፈ ታሪኮች ከባማር ሰዎች ጋርም ተካተዋል።[14]
የዳንያዋዲ መንግሥት
Kingdom of Dhanyawaddy ©Anonymous
300 Jan 1 - 370

የዳንያዋዲ መንግሥት

Rakhine State, Myanmar (Burma)
ዳንያዋዲ በአሁኑ ሰሜናዊ ራኪን ግዛት፣ ምያንማር ውስጥ የምትገኝ የመጀመሪያው የአራካን ግዛት ዋና ከተማ ነበረች።ስሙ የዳናቫቲ የተሰኘው የፓሊ ቃል ሙስና ሲሆን ትርጉሙም "ትልቅ ቦታ ወይም የሩዝ እርሻ ወይም የሩዝ ሳህን" ማለት ነው።እንደ ብዙዎቹ ተተኪዎቹ፣ የዳንያዋዲ መንግሥት የተመሠረተው በምስራቅ (ቅድመ ፓጋን ምያንማር፣ ፒዩ፣ ቻይና፣ ሞንስ) እና ምዕራባዊ (የህንድ ንዑስ አህጉር) መካከል ባለው ንግድ ላይ ነው።ቀደምት የተቀዳ ማስረጃዎች በ4ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም አካባቢ የተመሰረተውን የአራካን ሥልጣኔ ይጠቁማሉ።"በአሁኑ ጊዜ የበላይነት ያለው ራኪን የቲቤቶ-ቡርማን ዘር ናቸው፣ በ10ኛው ክፍለ ዘመን እና ከዚያ በኋላ ወደ አራካን የገቡ የመጨረሻው የሰዎች ቡድን።"ጥንታዊው ዳንያዋዲ በካላዳን እና በሌ-መሮ ወንዞች መካከል ካለው ተራራ ሸለቆ በስተ ምዕራብ ይገኛል። የከተማዋ ግንቦች ከጡብ የተሠሩ እና 9.6 ኪሎ ሜትር (6.0 ማይል) የሆነ ዙሪያ ያልተስተካከለ ክብ ይመሰርታሉ፣ ይህም ወደ 4.42 ኪ.ሜ. 1,090 ሄክታር) ከግድግዳው ባሻገር፣ አሁን በደለል የተሸፈነው እና በፓዲ ሜዳዎች የተሸፈነው የሰፊ የአፈር ንጣፍ ቅሪቶች አሁንም በቦታዎች ይታያሉ።በፀጥታ ጊዜ፣ ከተማዋ ከኮረብታ ጎሳዎች ጥቃት ሲደርስባት ወይም ከከተማው ወረራ ስትሞክር ከአጎራባች ሀይሎች፣ ህዝቡ ከበባ እንዲቋቋም የሚያስችል የተረጋገጠ የምግብ አቅርቦት ይኖር ነበር፣ ከተማዋ ሸለቆውን እና የታችኛውን ሸለቆዎችን በመቆጣጠር የተደባለቀ እርጥብ ሩዝ እና ታውንጃ (ስላሽ እና ማቃጠል) ኢኮኖሚን ​​በመደገፍ የአካባቢው አለቆች ይከፍላሉ ። ለንጉሱ ታማኝነት ።
ዋይታሊ
Waithali ©Anonymous
370 Jan 1 - 818

ዋይታሊ

Mrauk-U, Myanmar (Burma)
በ4ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የዳንያዋዲ መንግሥት በ370 ዓ.ም ሲያበቃ የአራካን ዓለም የሥልጣን ማዕከል ከዳንያዋዲ ወደ ዋይታሊ እንደተሸጋገረ ተገምቷል።ከዳንያዋዲ በኋላ የተቋቋመ ቢሆንም፣ ዋይታሊ ብቅ ካሉት ከአራቱ የአራካን መንግስታት ህንዳዊ ነው።ልክ እንደ ሁሉም የአራካን ግዛቶች፣ የዋይታሊ መንግስት የተመሰረተው በምስራቅ (Pyu ከተማ-ግዛቶች፣ ቻይና፣ ሞንስ) እና ምዕራባዊ (ህንድ ፣ ቤንጋል እና ፋርስ ) መካከል ባለው ንግድ ላይ ነው።ግዛቱ ያደገውከቻይና - ህንድ የባህር ዳርቻዎች ነው።[34] ዋይታሊ በዓመት በከፍታ ላይ በሺዎች የሚቆጠሩ መርከቦች የሚመጡበት ዝነኛ የንግድ ወደብ ነበር።ከተማዋ የተገነባችው በሞገድ ወንዝ ዳርቻ ላይ ሲሆን በጡብ ግድግዳዎች ተዘግታ ነበር.የከተማዋ አቀማመጥ ከፍተኛ የሂንዱ እና የህንድ ተጽእኖ ነበረው።[35] በ7349 ዓ.ም በተቀረጸው አናንዳቻንድራ ጽሑፍ መሠረት የዋይታሊ መንግሥት ተገዢዎች የማሃያና ቡድሂዝምን ይለማመዱ ነበር፣ እና የመንግሥቱ ገዥ ሥርወ መንግሥት የሂንዱ አምላክ ሺቫ ዘሮች መሆናቸውን ያውጃል።ግዛቱ በመጨረሻ በ10ኛው ክፍለ ዘመን አሽቆልቁሏል፣ የራኪን የፖለቲካ እምብርት ወደ ሌ-ሞሮ ሸለቆ ግዛቶች በተመሳሳይ ጊዜ ባጋን ግዛት በማዕከላዊ ምያንማር ሲነሳ።አንዳንድ የታሪክ ተመራማሪዎች ማሽቆልቆሉ የተገኘው በ10ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የመራንማ (የባማር ሕዝቦች) ፍልሰት ወይም ስደት ነው ብለው ይደመድማሉ።[34]
Mon መንግስታት
Mon Kingdoms ©Maurice Fievet
400 Jan 1 - 1000

Mon መንግስታት

Thaton, Myanmar (Burma)
ለመጀመሪያ ጊዜ የተመዘገበው ለሞን ሕዝብ የተነገረለት መንግሥት ድቫራቫቲ ነው [15] እስከ 1000 ዓ.ም አካባቢ ዋና ከተማቸው በክሜር ኢምፓየር በተባረረችበት ጊዜ የበለፀገው እና ​​የነዋሪዎቹ ጉልህ ክፍል ወደ ምዕራብ ወደ ምዕራብ በመሸሽ የዛሬዋ የታችኛው በርማ እና በመጨረሻም አዲስ ፖሊሲዎችን መሰረተ። .ሌላ ሞንኛ ተናጋሪ ግዛት ሃሪፑንጃያ በሰሜናዊ ታይላንድ እስከ 13ኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ድረስ ይኖር ነበር።[16]በቅኝ ግዛት ዘመን ስኮላርሺፕ መሰረት፣ በ6ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ ሞን በዘመናዊቷ ታይላንድ ከሚገኙት የሃሪብሁንጃያ እና ድቫራቫቲ ሞን መንግስታት ወደ ዛሬው የታችኛው በርማ መግባት ጀመረ።በ9ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ፣ ሞን በባጎ እና ታቶን ዙሪያ ያተኮሩ ቢያንስ ሁለት ትናንሽ መንግስታትን (ወይም ትላልቅ የከተማ ግዛቶችን) መስርቷል።ግዛቶቹ በህንድ ውቅያኖስ እና በዋናው ደቡብ ምስራቅ እስያ መካከል አስፈላጊ የንግድ ወደቦች ነበሩ።አሁንም፣ በባህላዊ ተሃድሶ መሠረት፣ የመጀመሪያዎቹ የሞን ከተማ-ግዛቶች በ1057 ከሰሜን በፓጋን መንግሥት ተቆጣጠሩ፣ እናም የቲቶን ሥነ-ጽሑፋዊ እና ሃይማኖታዊ ወጎች የቀደመውን የፓጋን ሥልጣኔ ለመቅረጽ ረድተዋል።[17] ከ1050 እስከ 1085 ባለው ጊዜ ውስጥ የሞን የእጅ ጥበብ ባለሙያዎች እና የእጅ ባለሞያዎች በፓጋን ወደ ሁለት ሺህ የሚጠጉ ሀውልቶችን እንዲገነቡ ረድተዋል፣ ዛሬ ቅሪታቸው የአንግኮር ዋት ግርማ ሞገስ ያለው ነው።[18] የሞን ስክሪፕት የበርማ ስክሪፕት ምንጭ እንደሆነ ይታሰባል፣የመጀመሪያው ማስረጃው በ1058፣ ታቶን ድል ከተቀዳጀ ከአንድ አመት በኋላ፣ በቅኝ ግዛት ዘመን ስኮላርሺፕ ነው።[19]ነገር ግን፣ በ2000ዎቹ (እ.ኤ.አ.) የተደረገ ጥናት (አሁንም የአናሳ አመለካከት ነው) ሞን አናውራታ ከወረረ በኋላ በውስጥ ውስጥ ያለው ተጽእኖ በጣም የተጋነነ የድህረ-ፓጋን አፈ ታሪክ ነው፣ እና የታችኛው በርማ ከፓጋን መስፋፋት በፊት ትልቅ የነፃ ፖለቲካ እንደሌላት ይከራከራሉ።[20] ምናልባት በዚህ ጊዜ ውስጥ ፣ የዴልታ ደለል - አሁን የባህር ዳርቻውን በሦስት ማይሎች (4.8 ኪሎሜትሮች) በአንድ ምዕተ-አመት ውስጥ የሚያራዝመው - በቂ አልነበረም ፣ እና ባሕሩ አሁንም በጣም ሩቅ ወደ ውስጥ ደርሷል ፣ ይህም እንደ መጠነኛ ትልቅ ህዝብ እንኳን ይደግፋል። የኋለኛው ቅድመ-ቅኝ ግዛት ህዝብ።የቡርማ ስክሪፕት የመጀመሪያዎቹ ማስረጃዎች በ1035 እና ምናልባትም በ984 መጀመሪያ ላይ የቀረቡ ናቸው፣ ሁለቱም የ Burma Mon ስክሪፕት (1093) ከመጀመሪያው ማስረጃ ቀደም ብለው ናቸው።እ.ኤ.አ. በ 2000 ዎቹ የተደረጉ ጥናቶች የፒዩ ስክሪፕት የበርማ ስክሪፕት ምንጭ እንደነበር ይከራከራሉ።[21]ምንም እንኳን የእነዚህ ግዛቶች መጠን እና አስፈላጊነት አሁንም አከራካሪ ቢሆንም ፣ ሁሉም ምሁራን በ 11 ኛው ክፍለ ዘመን ፓጋን ሥልጣኑን በታችኛው በርማ እንዳቋቋመ እና ይህ ድል ከአከባቢው ሞን ጋር ካልሆነ ፣ ከዚያ ከህንድ እና ከቴራቫዳ ምሽግ ከሽሪ ጋር የባህል ልውውጥን አመቻችቷል ። ላንካከጂኦፖለቲካዊ እይታ አንፃር፣ አናውራታ ታቶንን ድል ማድረግ በቴናሴሪም የባህር ዳርቻ ያለውን የክመር ግስጋሴ ፈትሸ።[20]
849 - 1294
ባጋንornament
አረማዊ መንግሥት
አረማዊ ኢምፓየር። ©Anonymous
849 Jan 2 - 1297

አረማዊ መንግሥት

Bagan, Myanmar (Burma)
የአረማውያን መንግሥት ከጊዜ በኋላ የዘመናዊቷ ምያንማር የሆኑትን ክልሎች አንድ ያደረገ የመጀመሪያው የበርማ መንግሥት ነበር።የኢራዋዲ ሸለቆ እና አካባቢው ላይ የጣዖት አምላኪዎች የ250 ዓመታት አገዛዝ ለበርማ ቋንቋ እና ባህል መወጣጫ፣ የባማር ዘር በላይኛው ምያንማር እንዲስፋፋ እና የቴራቫዳ ቡድሂዝም በምያንማር እና በዋናው ደቡብ ምስራቅ እስያ እንዲስፋፋ መሰረት ጥሏል።[22]ግዛቱ ያደገው በ9ኛው ክፍለ ዘመን በፓጋን (በአሁኑ ባጋን) በመራንማ/ በርማን ሰፈር ነው፣ እሱም በቅርቡ ከናንዛኦ ግዛት ወደ ኢራዋዲ ሸለቆ ከገባ።በሚቀጥሉት ሁለት መቶ ዓመታት ውስጥ፣ ትንሹ ርእሰ መስተዳድር ቀስ በቀስ በዙሪያዋ ያሉትን ክልሎች እስከ 1050 ዎቹ እና 1060 ዎቹ ድረስ ንጉስ አናውራታ የአረማውያንን ኢምፓየር ሲመሰርት፣ ለመጀመሪያ ጊዜ የኢራዋዲ ሸለቆ እና አካባቢው በአንድ ፓሊቲ ስር አንድ ሆነዋል።በ12ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የአናውራታ ተተኪዎች ወደ ደቡብ ወደ ላይኛው ማላይኛ ባሕረ ገብ መሬት ፣ በምስራቅ ቢያንስ እስከ ሳልዌን ወንዝ፣ በሰሜን ራቅ ወዳለው እስከ አሁን ካለው የቻይና ድንበር በታች፣ እና በምዕራብ፣ በሰሜናዊው ክፍል ተጽኖአቸውን አስፍተዋል። አራካን እና ቺን ሂልስ።[23] በ12ኛው እና በ13ኛው ክፍለ ዘመን ፓጋን ከክመር ኢምፓየር ጎን ለጎን በደቡብ ምስራቅ እስያ ከሚገኙት ሁለት ዋና ዋና ግዛቶች አንዱ ነበር።[24]የቡርማ ቋንቋ እና ባህል ቀስ በቀስ በላይኛው የኢራዋዲ ሸለቆ ውስጥ የበላይ ሆነ፣ በ12ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የፒዩ፣ ሞን እና ፓሊ ደንቦችን ሸፍኗል።የቴራቫዳ ቡድሂዝም ቀስ በቀስ ወደ መንደር ደረጃ መስፋፋት ጀመረ ምንም እንኳን ታንትሪክ፣ ማሃያና፣ ብራህማኒክ እና አኒማዊ ልማዶች በሁሉም ማህበራዊ ዘርፎች ላይ ስር ሰድደው ቢቆዩም።የአረማውያን ገዥዎች በባጋን አርኪኦሎጂካል ዞን ውስጥ ከ10,000 በላይ የቡድሂስት ቤተመቅደሶችን ገነቡ ከ2000 በላይ የሚሆኑት።ሀብታሞች ከቀረጥ ነፃ መሬት ለሃይማኖት ባለስልጣናት ሰጥተዋል።[25]እ.ኤ.አ. በ1280ዎቹ ከቀረጥ ነፃ የሆነው የሀይማኖት ሀብት ቀጣይነት ያለው እድገት ዘውዱ የቤተ መንግስት እና የውትድርና አገልጋዮችን ታማኝነት ለማስጠበቅ ያለውን አቅም በእጅጉ ስለጎዳው መንግስቱ በ13ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ወደ ውድቀት ገባ።ይህ በአራካን፣ ሞንሶች፣ ሞንጎሊያውያን እና ሻንስ የውስጥ መታወክ እና ውጫዊ ተግዳሮቶች አስከፊ ክበብ ውስጥ አስከትሏል።ተደጋጋሚ የሞንጎሊያውያን ወረራዎች (1277–1301) በ1287 የአራት መቶ ዓመታትን መንግሥት ገርስሷል። ውድቀቱን ተከትሎ በ16ኛው ክፍለ ዘመን የዘለቀው የ250 ዓመታት የፖለቲካ ክፍፍል ነበር።[26] የአረማውያን መንግሥት ሊስተካከል በማይችል ሁኔታ ወደ ብዙ ትናንሽ መንግሥታት ተከፋፈለ።በ14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ሀገሪቱ በአራት ዋና ዋና የሀይል ማዕከላት ተደራጅታለች፡ የላይኛው በርማ፣ የታችኛው በርማ፣ የሻን ግዛቶች እና አራካን።ብዙዎቹ የኃይል ማእከሎች እራሳቸው የተሰሩት (ብዙውን ጊዜ በቀላሉ የሚያዙ) ጥቃቅን መንግስታት ወይም መኳንንት ግዛቶች ነበሩ።ይህ ዘመን በተከታታይ ጦርነቶች እና በሽርክና መቀያየር ይታወቃል።ትናንሽ መንግስታት ለበለጠ ኃያላን መንግስታት ታማኝነት የመክፈል ጥንቃቄ የተሞላበት ጨዋታ ተጫውተዋል፣ አንዳንዴም በተመሳሳይ ጊዜ።
ሻን ግዛቶች
Shan States ©Anonymous
1287 Jan 1 - 1563

ሻን ግዛቶች

Mogaung, Myanmar (Burma)
የሻን ግዛቶች ቀደምት ታሪክ በአፈ ታሪክ ውስጥ ደመናማ ነው።አብዛኞቹ ግዛቶች የሳንስክሪት ስም ሼን/ሴን ባለው የቀድሞ ግዛት እንደተመሰረቱ ይናገራሉ።የታይ ያይ ዜና መዋዕል ብዙውን ጊዜ የሚጀምረው ኩን ሉንግ እና ኩን ላይ በሚባሉ ሁለት ወንድማማቾች ታሪክ ሲሆን በ6ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከሰማይ ወርደው በህሰንዊ ያረፉ ሲሆን የአካባቢው ህዝብ እንደ ንጉስ ያወደሳቸው ነበር።[30] የሻን፣ የታይ ብሄረሰብ፣ የሻን ሂልስ እና ሌሎች የሰሜናዊ የዛሬዋ በርማ ክፍሎች እስከ 10ኛው ክፍለ ዘመን እዘአ ድረስ ኖረዋል።የሞንግ ማኦ የሻን መንግሥት (ሙአንግ ማኦ) በዩናን በ10ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ነበረ ነገር ግን በአረማዊው ንጉሥ አናውራታ (1044-1077) የበርማ ቫሳል መንግሥት ሆነ።[31]የዚያን ዘመን የመጀመሪያው ዋና የሻን ግዛት የተመሰረተው በ1215 በሞጋንግ፣ በመቀጠልም ሞኔ በ1223 ነው። እነዚህ በ1229 የአሆም ግዛት እና የሱክሆታይ መንግስት በ1253 የመሰረቱት ትልቁ የታይ ፍልሰት አካል ናቸው። [32] ሻንስ ጨምሮ ከሞንጎሊያውያን ጋር የወረደው አዲስ ፍልሰት ከሰሜናዊ ቺን ግዛት እና ከሰሜን ምዕራብ ሳጌንግ ክልል እስከ ዛሬው ሻን ሂልስ ድረስ ያለውን ቦታ በፍጥነት ለመቆጣጠር መጣ።አዲስ የተመሰረቱት የሻን ግዛቶች እንደ ቺን፣ ፓላውንግ፣ ፓ-ኦ፣ ካቺን፣ አካ፣ ላሁ፣ ዋ እና በርማን ያሉ ሌሎች አናሳ ብሄረሰቦችን ያካተቱ በርካታ ብሄረሰቦች ያቀፈ መንግስታት ነበሩ።በጣም ኃይለኛ የሆኑት የሻን ግዛቶች ሞህኒን (ሞንግ ያንግ) እና ሞጋንግ (ሞንግ ካውንንግ) በአሁን ጊዜ በካቺን ግዛት ውስጥ ነበሩ፣ በመቀጠልም ቴኢኒ (Hsenwi)፣ ቲባው (ህሲፓው)፣ ሞሜይክ (ሞንግ ሚት) እና ኪያንግንግ (ኬንግ ቱንግ) በአሁኑ- ቀን ሰሜናዊ ሻን ግዛት.[33]
ሃንታዋዲ መንግሥት
በበርማ ተናጋሪው የአቫ መንግሥት እና በሞን ተናጋሪው የሃንታዋዲ መንግሥት መካከል ያለው የአርባ ዓመት ጦርነት። ©Anonymous
1287 Jan 1 - 1552

ሃንታዋዲ መንግሥት

Mottama, Myanmar (Burma)
የሃንታዋዲ መንግሥት በበርማ የታችኛው በርማ (የምያንማር) ጉልህ የሆነ ፖሊሲ ሲሆን ይህም በሁለት የተለያዩ ጊዜያት ውስጥ ከ1287 እስከ [1539] እና በአጭር ጊዜ ከ1550 እስከ 1552 በንጉሥ ዋሬሩ የሱኮታይ መንግሥት እና የሞንጎሊያዩአን እንደ ቫሳል ግዛት የተመሰረተ ነው።ሥርወ መንግሥት [28] በመጨረሻ በ 1330 ነፃነቱን አገኘ። ሆኖም መንግሥቱ ሦስት ዋና ዋና የክልል ማዕከላትን ያቀፈ ልቅ ፌዴሬሽን ነበር - ባጎ ፣ ኢራዋዲ ዴልታ እና ሞታማ - የተማከለ ሥልጣን የተገደበ።በ14ኛው እና በ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የነበረው የንጉሥ ራዛዳሪት አገዛዝ እነዚህን ክልሎች አንድ ለማድረግ እና የአቫ ግዛትን ወደ ሰሜን በመከላከል ረገድ ወሳኝ ነበር።ግዛቱ ከ1420ዎቹ እስከ 1530ዎቹ ባለው ጊዜ ውስጥ በክልሉ እጅግ የበለጸገ እና ኃያል መንግስት ሆኖ ብቅ እያለ ከአቫ ጋር ከተካሄደው ጦርነት በኋላ ወርቃማ ዘመን ገባ።እንደ ቢንያ ራን 1፣ ሺን ሳውቡ እና ዳምማዜዲ ባሉ ተሰጥኦ ባላቸው ገዥዎች ሃንትዋዲ በኢኮኖሚ እና በባህል አደገ።የቴራቫዳ ቡዲዝም አስፈላጊ ማዕከል ሆነች እና በህንድ ውቅያኖስ ላይ ጠንካራ የንግድ ትስስር በመመሥረት ግምጃ ቤቱን እንደ ወርቅ፣ ሐር እና ቅመማ ቅመም ባሉ የውጭ እቃዎች አበለፀገ።ከስሪላንካ ጋር ጠንካራ ግንኙነት የመሰረተች ሲሆን በኋላም በመላ አገሪቱ የተስፋፋ ማሻሻያዎችን አበረታታ።[29]ሆኖም፣ መንግሥቱ በ16ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ በታውንጉ ሥርወ መንግሥት ከላዩ በርማ ድንገተኛ ውድቀት አጋጠመው።ሃንታዋዲ ብዙ ሃብት ቢኖረውም በንጉስ ታካዩትፒ ስር በታቢንሽቬህቲ እና በምክትል ጄኔራል ባይናንግ የሚመራውን ወታደራዊ ዘመቻ መከላከል አልቻለም።ሃንታዋዲ በመጨረሻ ተቆጣጥሮ ወደ ታውንጉ ግዛት ገባ፣ ምንም እንኳን በ1550 ታቢንሽዌህቲ ከተገደለ በኋላ ለአጭር ጊዜ ቢያንሰራራም።የመንግስቱ ውርስ በሞን ህዝቦች መካከል ኖሯል፣ እነሱም በመጨረሻ እንደገና በ1740 የተመለሰውን የሃንታዋዲ መንግስትን ያገኙ።
የአቫ መንግሥት
Kingdom of Ava ©Anonymous
1365 Jan 1 - 1555

የአቫ መንግሥት

Inwa, Myanmar (Burma)
እ.ኤ.አ. በ 1364 የተመሰረተው የአቫ መንግሥት እራሱን የፓጋን መንግሥት ተተኪ እንደሆነ አድርጎ በመቁጠር መጀመሪያ ላይ የቀድሞውን ግዛት እንደገና ለመፍጠር ፈለገ።አቫ በከፍተኛ ደረጃ በታውንጎ የሚመራውን መንግሥት እና አንዳንድ የሻን ግዛቶችን በእሱ ቁጥጥር ስር ማድረግ ቻለ።ይሁን እንጂ በሌሎች ክልሎች ላይ ሙሉ በሙሉ መቆጣጠር አልቻለም, ይህም ከሃንታዋዲ ጋር ለ 40 ዓመታት ጦርነት እንዲካሄድ በማድረግ አቫ እንዲዳከም አድርጓል.መንግሥቱ ከቫሳል ግዛቶች ተደጋጋሚ ዓመፆች ገጥሟቸዋል፣ በተለይም አዲስ ንጉሥ ዙፋን ላይ በወጣ ጊዜ፣ እና በመጨረሻም Prome Kingdom እና Taungooን ጨምሮ ግዛቶችን ማጣት በ15ኛው እና በ16ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ።ከሻን ግዛቶች በተጠናከረ ወረራ ምክንያት አቫ ማዳከሙን ቀጠለ፣ መጨረሻው በ1527 የሻን ግዛቶች ኮንፌዴሬሽን አቫን ሲይዝ ነበር።ኮንፌዴሬሽኑ የአሻንጉሊት ገዢዎችን በአቫ ላይ ጫነ እና በላይኛው በርማ ላይ ስልጣን ያዘ።ሆኖም ኮንፌዴሬሽኑ ራሱን የቻለ እና ቀስ በቀስ ስልጣን ያገኘውን የ Taungoo መንግሥት ማስወገድ አልቻለም።በጥላቻ መንግስታት የተከበበው ታውንጎ በ1534-1541 መካከል ያለውን ጠንካራውን የሃንታዋዲ መንግሥት ማሸነፍ ችሏል።ትኩረቱን ወደ ፕሮም እና ባጋን በማዞር፣ ታውንጉ እነዚህን ክልሎች በተሳካ ሁኔታ በመያዝ ለመንግስቱ መነሳት መንገዱን ጠርጓል።በመጨረሻም፣ በጃንዋሪ 1555፣ የታውንጉ ሥርወ መንግሥት ንጉሥ ባይናንግ አቫን ድል አደረገ፣ ይህም የአቫን ሚና ለሁለት መቶ ዓመታት ያህል ከቆየ በኋላ የላይኛው በርማ ዋና ከተማ ሆኖ የነበረውን ሚና ማብቃቱን ያሳያል።
የአርባ ዓመት ጦርነት
Forty Years' War ©Anonymous
1385 Jan 1 - 1423

የአርባ ዓመት ጦርነት

Inwa, Myanmar (Burma)
የአርባ ዓመት ጦርነት በበርማ ተናጋሪው የአቫ መንግሥት እና በሞን ተናጋሪው የሃንትዋዲ መንግሥት መካከል የተደረገ ወታደራዊ ጦርነት ነበር።ጦርነቱ የተካሄደው በሁለት የተለያዩ ጊዜያት ማለትም ከ1385 እስከ 1391 እና ከ1401 እስከ 1424 ሲሆን በ1391–1401 እና በ1403–1408 በሁለት እርቅ ጦርነት ተቋርጧል።በዋነኛነት የተካሄደው በዛሬዋ ታችኛው በርማ እና እንዲሁም በላይኛው በርማ፣ ሻን ግዛት እና ራኪን ግዛት ውስጥ ነው።የሃንታዋዲ ነፃነትን በማስጠበቅ እና የአቫን የቀድሞ የአረማውያን መንግስት መልሶ ለመገንባት የሚያደርገውን ጥረት በውጤታማነት በማቆም፣ በውጤታማነት ተጠናቀቀ።
ምሩክ ዩ ኪንግደም
Mrauk U Kingdom ©Anonymous
1429 Feb 1 - Apr 18

ምሩክ ዩ ኪንግደም

Arakan, Myanmar (Burma)
በ1406 [36] ከአቫ ግዛት የመጡ የበርማ ኃይሎች አራካን ወረሩ።የአራካን ቁጥጥር በበርማ ዋና ምድር ላይ በአቫ እና በሃንታዋዲ ፔጉ መካከል የተደረገው የአርባ አመት ጦርነት አካል ነበር።በ1412 የሃንታዋዲ ሃይሎች የአቫ ሃይሎችን ከማስወጣታቸው በፊት የአራካን ቁጥጥር እጅጉን ይቀየር ነበር። አቫ በሰሜናዊ አራካን እስከ 1416/17 ድረስ የእግር ጣትን ይይዛል ነገር ግን አራካንን መልሶ ለመያዝ አልሞከረም።በ1421 ንጉስ ራዛዳሪት ከሞተ በኋላ የሃንታዋዲ ተጽእኖ አብቅቷል።የቀድሞው የአራካን ገዥ ሚን ሳው ሞን በቤንጋል ሱልጣኔት ጥገኝነት አግኝቶ በፓንዱዋ ለ24 ዓመታት ኖረ።ሳው ሞን የንጉሱን ጦር አዛዥ ሆኖ እያገለገለ ከቤንጋል ሱልጣን ጃላሉዲን ሙሐመድ ሻህ ጋር ቀረበ።ሳው ሞን ሱልጣኑን ወደ ጠፋው ዙፋኑ እንዲመልሰው እንዲረዳው አሳመነው።[37]ሳው ሞን በ1430 ከቤንጋሊ አዛዦች ዋሊ ካን እና ሲንዲ ካን በመጡ ወታደራዊ እርዳታ የአራካን ዙፋን ተቆጣጠረ።በኋላ አዲስ የንጉሣዊ ዋና ከተማን ምሩክ ዩ መሰረተ። ግዛቱም ምሩክ ዩ ኪንግደም በመባል ይታወቃል።አራካን የቤንጋል ሱልጣኔት ቫሳል ግዛት ሆነ እና በአንዳንድ የሰሜን አራካን ግዛት ላይ የቤንጋል ሉዓላዊነት እውቅና ሰጥቷል።የአራካን ነገሥታት ቡድሂስት ቢሆኑም የግዛቱን የቫሳል ደረጃ በመገንዘብ እስላማዊ ማዕረጎችን ተቀበሉ እና በመንግሥቱ ውስጥ ከቤንጋል የሚገኘውን እስላማዊ የወርቅ ዲናር ሳንቲሞችን ሕጋዊ አደረጉ።ነገሥታቱ ራሳቸውን ከሱልጣኖች ጋር በማነፃፀር ሙስሊሞችን በንጉሣዊው አስተዳደር ውስጥ ትልቅ ቦታ ይዘው ቀጥረዋል።ሳው ሞን፣ አሁን እንደ ሱሌይማን ሻህ በ1433 ሞተ፣ እና በታናሽ ወንድሙ ሚን ካዪ ተተካ።ከ1429 እስከ 1531 የቤንጋል ሱልጣኔት ጥበቃ ሆኖ የጀመረው ምሩክ-ዩ በፖርቹጋሎች ታግዞ ቺታጎንግን ወረረ።በ1546–1547 እና በ1580–1581 የቱንጎ በርማ መንግስቱን ለመቆጣጠር ያደረጋቸውን ሙከራዎች ሁለት ጊዜ ከሽፏል።በስልጣን ላይ እያለ ከ1599 እስከ 1603 ድረስ የቤንጋል የባህር ወሽመጥን ከሱንዳርባንስ እስከ ማርታባን ባህረ ሰላጤ ድረስ [በአጭር] ጊዜ ተቆጣጠረ።የግዛቱ ዘመን እስከ 1785 ድረስ የቀጠለ ሲሆን በበርማ የኮንባንግ ሥርወ መንግሥት ሲቆጣጠር ነበር።የብዙ ብሄረሰቦች መኖሪያ ነበረው የምሩክ ዩ ከተማ የመስጊዶች ፣ ቤተመቅደሶች ፣ መቅደሶች ፣ ሴሚናሮች እና ቤተ-መጻሕፍት መኖሪያ ነበረች።ግዛቱ የዝርፊያ እና የባሪያ ንግድ ማዕከል ነበር።በአረብ፣ በዴንማርክ፣ በኔዘርላንድስ እና በፖርቱጋል ነጋዴዎች አዘውትሮ ነበር።
1510 - 1752
ታገስornament
የመጀመሪያው Toungoo ኢምፓየር
First Toungoo Empire ©Anonymous
1510 Jan 1 - 1599

የመጀመሪያው Toungoo ኢምፓየር

Taungoo, Myanmar (Burma)
ከ1480ዎቹ ጀምሮ፣ አቫ ከሻን ግዛቶች የማያቋርጥ የውስጥ አመጾች እና የውጭ ጥቃቶች ገጥሟቸዋል፣ እናም መበታተን ጀመረች።እ.ኤ.አ. በ 1510 በአቫ ግዛት በደቡብ ምስራቅ አቅጣጫ የሚገኘው ታውንጎ ነፃነቱን አወጀ።[39] የሻን ግዛቶች ኮንፌዴሬሽን በ1527 አቫን ሲቆጣጠር፣ ብዙ ስደተኞች ደቡብ ምስራቅ ወደ ታውንጎ ተሰደዱ፣ ወደብ የሌላት ትንሽ ግዛት በሰላም እና በትልልቅ ጠላት መንግስታት የተከበበ።ታውንጉ፣ በታቢንሽቬህቲ እና በምክትሉ ጄኔራል ባይናንግ የሚመራ፣ ከፓጋን ኢምፓየር ውድቀት ጀምሮ የነበሩትን ትንንሽ መንግስታትን አንድ ለማድረግ ይቀጥላል፣ እና በደቡብ ምስራቅ እስያ ታሪክ ትልቁን ግዛት አገኘ።በመጀመሪያ፣ ጀማሪው መንግሥት በTaungoo–Hanthawaddy ጦርነት (1534–41) የበለጠ ኃይለኛ ሀንታዋዲ አሸንፏል።ታቢንሽዌህቲ ዋና ከተማዋን በ1539 አዲስ ወደተያዘው ባጎ አዛወሯት። ታውንጉ በ1544 እስከ ፓጋን ድረስ ሥልጣኑን አስፋፍቷል ነገር ግን በ1545-47 አራካንን እና በ1547-49 ሲያምን ማሸነፍ አልቻለም።የታቢንሽዌህቲ ተተኪ ባይናንግ የማስፋፋቱን ፖሊሲ ቀጠለ፣ አቫን በ1555፣ ቀራቢ/ሲስ-ሳልዌን ሻን ግዛቶች (1557)፣ ላን ና (1558)፣ ማኒፑር (1560)፣ ፋርተር/ትራንስ-ሳልዌን ሻን ግዛቶች (1562–63)፣ ሲያም (1564፣ 1569)፣ እና ላን ዣንግ (1565–74)፣ እና አብዛኛውን ምዕራባዊ እና መካከለኛውን ደቡብ ምስራቅ እስያ በአገዛዙ ስር አመጣ።ባይናንግ በዘር የሚተላለፍ የሻን አለቆችን ስልጣን የሚቀንስ ዘላቂ አስተዳደራዊ ስርዓትን ዘርግቷል፣ እና የሻን ጉምሩክ ከዝቅተኛ መሬት ደንቦች ጋር እንዲስማማ አድርጓል።[40] ነገር ግን በሩቅ ግዛቱ ውስጥ በሁሉም ቦታ ውጤታማ የሆነ የአስተዳደር ስርዓት መድገም አልቻለም።የእሱ ግዛት የቀድሞ ሉዓላዊ መንግሥታት ስብስብ ነበር፣ ንጉሦቻቸው ለእርሱ ታማኝ ነበሩ እንጂ የታውንጎ መንግሥት አልነበሩም።በ1581 ከሞተ በኋላ በጣም የተራዘመው ኢምፓየር በ1581 አሽቆለቆለ። ሲያም በ1584 ተገንጥሎ ከበርማ ጋር እስከ 1605 ጦርነት ውስጥ ገባ። በ1597 ግዛቱ ታውንጎን ጨምሮ ንብረቶቹን አጥቶ ነበር። የስርወ መንግስት ቅድመ አያቶች ቤት.እ.ኤ.አ. በ 1599 የአራካን ጦር በፖርቱጋል ቅጥረኞች በመታገዝ እና ከአመፀኛ ታውንጎ ኃይሎች ጋር በመተባበር ፔጉን ወረረ።ሀገሪቱ ትርምስ ውስጥ ወደቀች፣ እያንዳንዱ ክልል ንጉስ ነኝ እያለ።የፖርቹጋላዊው ቅጥረኛ ፊሊፔ ደ ብሪቶ ኢ ኒኮት ወዲያውኑ በአራካን ጌቶች ላይ በማመፅ በጎዋ የተደገፈ የፖርቹጋል አገዛዝን በታንሊን በ1603 አቋቋመ።ለሚያንማር ሁከትና ብጥብጥ የነበረ ቢሆንም፣ የ Taungoo መስፋፋት የአገሪቱን ዓለም አቀፍ ተደራሽነት ጨምሯል።ከምያንማር የመጡ አዲስ ሀብታም ነጋዴዎች በፊሊፒንስ ውስጥ እስከ ራጃህኔት ኦፍ ሴቡ ድረስ ይገበያዩ ነበር የበርማ ስኳር (ሳርካራ) ለሴቡአኖ ወርቅ ይሸጡ ነበር።[41] ፊሊፒናውያን በምያንማር ውስጥ የነጋዴ ማህበረሰቦች ነበሯቸው። ታሪክ ምሁሩ ዊልያም ሄንሪ ስኮት የፖርቹጋላዊውን የእጅ ጽሑፍ ሱማ ኦሬንታሊስን በመጥቀስ በበርማ (ሚያንማር) የሚገኘው ሞታማ ከሚንዳናኦ፣ ፊሊፒንስ ብዙ ነጋዴዎች እንደነበሩ ተናግረዋል።[42] ከሌላኛው የፊሊፒንስ ቡድን ተቀናቃኝ የሆኑት ሚንዳናኦውያን ከሉዞን ደሴት የመጡት ሉኮዎች ለሁለቱም ለሲም (ታይላንድ) እና ለበርማ (ሚያንማር) በበርማ-ሲያሜዝ ቅጥረኛ እና ወታደር ሆነው ተቀጠሩ። ጦርነቶች፣ ከፖርቹጋሎች ጋር ተመሳሳይ፣ ለሁለቱም ወገኖች ቅጥረኞች ነበሩ።[43]
የሻን ግዛቶች ኮንፌዴሬሽን
Confederation of Shan States ©Anonymous
1527 Jan 1

የሻን ግዛቶች ኮንፌዴሬሽን

Mogaung, Myanmar (Burma)
የሻን ግዛቶች ኮንፌዴሬሽን በ1527 አቫ ግዛትን የተቆጣጠረ እና እስከ 1555 ድረስ የላይኛውን በርማን ያስተዳደረ የሻን ግዛቶች ቡድን ነበር። ኮንፌዴሬሽኑ በመጀመሪያ ሞህኒን፣ ሞጋንግ፣ ብሃሞ፣ ሞሚክ እና ካሌ ያቀፈ ነበር።በሞህኒን አለቃ ሳውሎን ይመራ ነበር።ኮንፌዴሬሽኑ በ16ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ (1502–1527) ላይኛውን በርማን ወረረ እና ከአቫ እና አጋር የቲባው ሻን ግዛት (ህሲፓው) ጋር ተከታታይ ጦርነት ተዋግቷል።ኮንፌዴሬሽኑ በመጨረሻ አቫን በ1527 አሸንፎ የሳውሎን የበኩር ልጅ ቶሃንብዋን በአቫ ዙፋን ላይ አስቀመጠው።ቲባው እና ገባሮቹ ኒያንግሽዌ እና ሞቢዬ ወደ ኮንፌዴሬሽኑ መጡ።የተስፋፋው ኮንፌዴሬሽን በ1533 የቀድሞ አጋራቸውን የፕሮም ኪንግደምን በማሸነፍ ሥልጣኑን እስከ ፕሮም (ፓይ) አራዘመ።ምክንያቱም ሳውሎን ፕሮም ከአቫ ጋር ባደረጉት ጦርነት በቂ እገዛ እንዳልሰጡ ተሰምቷቸው ነበር።ከፕሮም ጦርነት በኋላ ሳውሎን በራሱ ሚኒስትሮች ተገደለ፣ ይህም የአመራር ክፍተት ፈጠረ።ምንም እንኳን የሳውሎን ልጅ ቶሃንብዋ የኮንፌዴሬሽኑን መሪነት ለመረከብ ቢሞክርም፣ ከሌሎች ሳኦፋዎች እኩል የመጀመሪያው እንደሆነ ሙሉ በሙሉ እውቅና አልተሰጠውም።በታችኛው በርማ በToungoo–Hanthawaddy ጦርነት (1535–1541) የመጀመሪያዎቹ አራት ዓመታት ውስጥ ጣልቃ መግባቱን የተዘነጋ ያልተመጣጠነ ኮንፌዴሬሽን።እ.ኤ.አ. በ1539 ቱንጎ ሃንታዋዲንን ሲያሸንፍ እና የቫሳል ቃል ኪዳንን ሲቃወም የሁኔታውን ክብደት አላደነቁም።በመጨረሻም ሳኦፋዎች አንድ ላይ ተባብረው በ1539 ፕሮምን ለማስታገስ ጦር ላከ። ሆኖም የተቀናጀ ኃይሉ ፕሮም በ1542 ሌላ የቱንጎ ጥቃትን በመቃወም አልተሳካም።በ1543 የበርማ ሚኒስትሮች ቶሃንብዋን ገደሉት እና የቲባው ሳኦፋ የሆነውን ህኮንማንግን በአቫ ዙፋን ላይ አስቀመጧቸው።የሞህኒን መሪዎች፣ በሲቱ ኪውህቲን የሚመሩ፣ የአቫ ዙፋን የነሱ እንደሆነ ተሰምቷቸዋል።ነገር ግን ከቱንጎ ስጋት አንጻር፣የሞህኒን መሪዎች በቁጭት ለHkonmaing አመራር ተስማሙ።ኮንፌዴሬሽኑ በ1543 በታችኛው በርማ ላይ ከፍተኛ ወረራ ከፈተ ነገር ግን ኃይሎቹ ወደ ኋላ ተመለሱ።በ1544 የቱንጎ ሃይሎች እስከ ፓጋን ድረስ ተቆጣጠሩ።ኮንፌዴሬሽኑ ሌላ ወረራ አይሞክርም።ህኮንማኢንግ በ1546 ከሞተ በኋላ፣ ልጁ ሞቢ ናራፓቲ፣ የሞባይ ሳኦፋ፣ የአቫ ንጉስ ሆነ።የኮንፌዴሬሽኑ ንትርክ አሁንም እንደገና ቀጠለ።Sithu Kyawhtin ከአቫ ወንዝ ማዶ በሳጋንግ ተቀናቃኝ ፊፍዶምን አቋቋመ እና በመጨረሻ በ1552 ሞቢ ናራፓቲን አስወጥቷል። የተዳከመው ኮንፌዴሬሽን ከባይናንግ ቱንጎ ሃይሎች ጋር የሚወዳደር አልነበረም።ባይናንግ በ1555 አቫን ያዘ እና ከ1556 እስከ 1557 ባሉት ተከታታይ ወታደራዊ ዘመቻዎች ሁሉንም የሻን ግዛቶችን ድል አደረገ።
ቱንጎ - ሃንድዋዲ ጦርነት
Toungoo–Hanthawaddy War ©Anonymous
1534 Nov 1 - 1541 May

ቱንጎ - ሃንድዋዲ ጦርነት

Irrawaddy River, Myanmar (Burm
የቱንጎ–ሃንታዋዲ ጦርነት በበርማ (የምያንማር) ታሪክ ውስጥ የቱንጉ ግዛት መስፋፋት እና መጠናከር መድረክን ያዘጋጀ ወሳኝ ወቅት ነበር።ይህ ወታደራዊ ግጭት በሁለቱም ወገኖች ተከታታይ ወታደራዊ፣ ስልታዊ እና ፖለቲካዊ እንቅስቃሴዎች ተለይቶ ይታወቃል።የዚህ ጦርነት አንዱ አስደናቂ ገጽታ ትንሹ፣ በአንጻራዊ ሁኔታ አዲስ የሆነው የቱንጎ መንግሥት ይበልጥ የተመሰረተውን የሃንታዋዲ መንግሥት እንዴት ማሸነፍ እንደቻለ ነው።የተሳሳተ መረጃን ጨምሮ ብልህ ስልቶች እና በሃንትዋዲ በኩል ያለው ደካማ አመራር ቱንጎን አላማቸውን እንዲያሳኩ ረድቷቸዋል።የቱንጎ ቁልፍ መሪዎች ታቢንሽዌህቲ እና ባይናንግ ታክቲካል ብሩህነትን አሳይተዋል፣ በመጀመሪያ በሃንትዋዲ ውስጥ አለመግባባት በመፍጠር እና ከዚያም ፔጉን በመያዝ።ከዚህም በላይ ወደ ኋላ የሚያፈገፍጉትን የሃንታዋዲ ኃይሎችን ለማሳደድ ያሳዩት ቁርጠኝነት እና የተሳካው የናንግዮ ጦርነት ማዕበሉን ለውጦላቸዋል።እንደገና ከመሰባሰባቸው በፊት የሃንታዋዲ ወታደራዊ ኃይልን በፍጥነት ማጥፋት አስፈላጊ መሆኑን ተገንዝበው ነበር።የማርታባን ተቃውሞ፣ በተመሸገው ወደብ እና በፖርቹጋል ቱጃሮች [44] እርዳታ የሚታወቅ፣ ትልቅ እንቅፋት አቅርቧል።ሆኖም፣ እዚህም ቢሆን የቱንጎ ሃይሎች በራፎች ላይ የቀርከሃ ማማዎችን በመገንባት እና የእሳት አደጋ መከላከያ መሳሪያዎችን በመጠቀም ወደቡን የሚከላከሉትን የፖርቹጋል የጦር መርከቦችን በማሰናከል መላመድ አሳይተዋል።እነዚህ ድርጊቶች የወደብን ምሽጎች ለማለፍ እና በመጨረሻም የከተማዋን ጆንያ ለማስቀረት ወሳኝ ነበሩ።በማርታባን የመጨረሻው ድል የሃንታዋዲ እጣ ፈንታን ያዘጋ እና የቶንጎ ኢምፓየርን በእጅጉ አስፋፍቷል።በደቡብ ምስራቅ እስያ ክልላዊ ግጭቶች ውስጥ እንደ ሽጉጥ እና መድፍ ያሉ አዳዲስ የውጊያ ቴክኖሎጂዎችን ያመጡትን ሁለቱም ወገኖች የውጭ ቅጥረኞችን በተለይም ፖርቹጋሎችን እንዴት እንደቀጠሩ ልብ ሊባል ይገባል።በመሠረቱ፣ ጦርነቱ የግዛት ቁጥጥር ውድድርን ብቻ ሳይሆን የስትራቴጂዎችን ፍጥጫ ያንፀባርቃል፣ በውጤቱ ውስጥ የአመራር እና የታክቲክ ፈጠራ ሚና ከፍተኛ ነው።የሃንታዋዲ ውድቀት በጣም ኃይለኛ ከሆኑት የድህረ-ፓጋን መንግስታት [44] መጨረሻ ምልክት ሆኗል ፣ ይህም ቱንጎ ያገኙትን ሀብቶች ለተጨማሪ መስፋፋት እንዲጠቀም ፣ ሌሎች የተበታተኑ የበርማ ግዛቶችን እንደገና ማዋሃድን ጨምሮ ።ይህ ጦርነት በትልቁ የበርማ ታሪክ ትረካ ውስጥ ወሳኝ ቦታ አለው።
ቱንጎ-አቫ ጦርነት
ባይናንግ ©Kingdom of War (2007).
1538 Nov 1 - 1545 Jan

ቱንጎ-አቫ ጦርነት

Prome, Myanmar (Burma)
የቱንጎ-አቫ ጦርነት በአሁኑ ጊዜ ዝቅተኛ እና መካከለኛው በርማ (ሚያንማር) በቱንጎ ሥርወ መንግሥት እና በአቫ የሚመራው የሻን ግዛቶች ኮንፌዴሬሽን፣ ሃንታዋዲ ፔጉ እና አራካን (ምራክ-ዩ) መካከል የተካሄደ ወታደራዊ ግጭት ነበር።የቱንጎ ቆራጥ ድል የመጀመርያው መንግሥት የማዕከላዊ በርማን ሁሉ ቁጥጥር አድርጎ በ1287 የፓጋን ግዛት ከወደቀ በኋላ በበርማ ውስጥ ትልቁ ፖለቲካ መፈጠሩን አጠንክሮታል [። 45]ጦርነቱ የጀመረው በ1538 አቫ በቫሳል ፕሮም በኩል በቱንጎ እና በፔጉ መካከል ለአራት አመታት በዘለቀው ጦርነት ድጋፉን ከፔጉ ጀርባ ሲጥል ነበር።ወታደሮቹ በ1539 የፕሮምን ከበባ ከሰበሩ በኋላ፣ አቫ የኮንፌዴሬሽን አጋሮቹ ለጦርነት ለመዘጋጀት ተስማምተው ከአራካን ጋር ህብረት ፈጠሩ።[46] ግን ልቅ የሆነው ህብረት በ1540–41 ባሉት ሰባት የደረቅ ወቅት ወራት ቱንጎ ማርታባንን (ሞታማን) ለመቆጣጠር ሲታገል ሁለተኛ ግንባርን ለመክፈት አልቻለም።በህዳር 1541 የቱንጎ ሃይሎች በፕሮም ላይ ጦርነቱን ሲያድስ አጋሮቹ መጀመሪያ ላይ ዝግጁ አልነበሩም። በደካማ ቅንጅት ምክንያት የአቫ የሚመራው ኮንፌዴሬሽን እና የአራካን ጦር በሚያዝያ 1542 በተሻለ የተደራጁ የቱንጎ ሃይሎች ተባረሩ።ከዚያም የአራካን የባህር ኃይል ቀድሞውንም ሁለት ቁልፍ የኢራዋዲ ዴልታ ወደቦችን ወስዶ አፈገፈገ።ፕሮሜ ከአንድ ወር በኋላ እጅ ሰጠ።[47] ጦርነቱ ከዚያ በኋላ አራካን ኅብረቱን ለቆ የወጣበት የ18 ወራት ቆይታ ውስጥ ገባ፣ እና አቫ አወዛጋቢ የአመራር ለውጥ አደረገ።በታኅሣሥ 1543 ትልቁ ጦር እና የአቫ እና የኮንፌዴሬሽን ጦር ሠራዊት Promeን እንደገና ለመያዝ ወረደ።ነገር ግን አሁን የውጪ ቅጥረኞችን እና ሽጉጦችን ያስመዘገበው የቱንጎ ሃይሎች በቁጥር የላቀውን ወራሪ ሃይል ከማባረር ባለፈ ማእከላዊ በርማን እስከ ፓጋን (ባጋን) በሚያዝያ 1544 ተቆጣጠሩ። [48] በሚቀጥለው ደረቅ ወቅት፣ ሀ ትንሽ የአቫ ጦር ወደ ሳሊን ወረረ ነገር ግን በትልቁ የቱንጎ ኃይሎች ወድሟል።ተከታታይ ሽንፈቶች በአቫ እና በኮንፌዴሬሽኑ ሞህኒን መካከል ያለውን ረጅም አለመግባባት ወደ ፊት አመጡ።በሞህኒን የተደገፈ ከባድ አመጽ ገጥሞት አቫ በ1545 ከቱንጎ ጋር የሰላም ስምምነትን ፈለገ እና አቫ ሁሉንም ማዕከላዊ በርማን በፓጋን እና በፕሮም መካከል በይፋ አሳልፎ ሰጥቷል።[49] አቫ ለቀጣዮቹ ስድስት አመታት በአመፁ ትከበበታለች እና አንድ ደፋር ቱንጉ በ1545–47 አራካን እና ሲያምን በ1547–49 ፊቱን ወደ ድል ያዘነብላል።
የመጀመሪያው የበርማ - የሲያሜ ጦርነት
ንግስት ሱሪዮታይ (መሃል) በዝሆንዋ ላይ እራሷን በንጉስ ማሃ ቻክራፋት (በቀኝ) እና በፕሮም ምክትል (በግራ) መካከል በማስቀመጥ ላይ። ©Prince Narisara Nuvadtivongs
1547 Oct 1 - 1549 Feb

የመጀመሪያው የበርማ - የሲያሜ ጦርነት

Tenasserim Coast, Myanmar (Bur
የበርማ–ሲያሜ ጦርነት (1547–1549)፣ እንዲሁም የሽዌህቲ ጦርነት በመባል የሚታወቀው፣ በበርማ ቱንጎ ስርወ መንግስት እና በአዩትታያ የሳይም መንግስት መካከል የተደረገ የመጀመሪያው ጦርነት እና እስከ እ.ኤ.አ. ድረስ የሚቀጥል የቡርማ-ሲያሜ ጦርነት የመጀመሪያው ጦርነት ነው። በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ.ጦርነቱ ቀደምት ዘመናዊ ጦርነትን ወደ ክልሉ በማስተዋወቅ ታዋቂ ነው.በታይላንድ ታሪክ ውስጥ የሲያሜሴ ንግሥት ሱሪዮታይ በጦርነት ዝሆኖ ላይ መሞቷ ይታወቃል።ግጭቱ ብዙ ጊዜ በታይላንድ ውስጥ ንግሥት ሱሪዮታይን መጥፋት ያስከተለ ጦርነት ተብሎ ይጠራል።በAyutthaya ውስጥ ካለው የፖለቲካ ቀውስ በኋላ ግዛታቸውን ወደ ምስራቅ ለማስፋፋት የበርማ ሙከራ ተብሎ ተገልጿል [53] እንዲሁም የሲያምስ ወደ ላይኛው የቴናሴሪም የባህር ዳርቻ ወረራ ለማስቆም የተደረገ ሙከራ ነው።[54] ጦርነቱ እንደ በርማዎች በጥር 1547 የጀመረው የሲያሜስ ሃይሎች የድንበር ከተማን ታቮይ (ዳዊን) ሲቆጣጠሩ ነው።በዓመቱ በኋላ፣ በጄኔራል ሳው ላጉን አይን የሚመራው የበርማ ጦር የላይኛውን ቴናሴሪም የባህር ዳርቻን እንደገና ወደ ታቮ ወሰደ።በሚቀጥለው ዓመት፣ በጥቅምት 1548፣ ሦስት የበርማ ጦር በንጉሥ ታቢንሽቬህቲ እና ምክትሉ ባይናንግ የሚመራው በሶስቱ ፓጎዳስ ማለፊያ በኩል ሲያምን ወረረ።የበርማ ጦር እስከ ዋና ከተማዋ አዩትታያ ድረስ ዘልቆ ገባ ነገር ግን በጣም የተመሸገችውን ከተማ መውሰድ አልቻለም።ከበባው አንድ ወር ከገባ በኋላ የሲያሜስ የመልሶ ማጥቃት ከበባውን ሰብሮ ወራሪውን ኃይል አስመለሰ።ነገር ግን በርማውያን የማረኩትን ሁለት አስፈላጊ የሲያም መኳንንት (ወራሹ ልዑል ራምሱዋን እና የፍቲሳኑሎክ ልዑል ታምራቻ) ለመመለስ በአስተማማኝ ሁኔታ ማፈግፈግ ተደራደሩ።የተሳካው መከላከያ የሲያምስ ነፃነትን ለ15 ዓመታት አስጠብቆታል።አሁንም ጦርነቱ ወሳኝ አልነበረም።
ላን ና የበርማ ድል
ሱዋን እየደማ ያለው ምስሎች። ©Mural Paintings
1558 Apr 2

ላን ና የበርማ ድል

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
የላን ና ግዛት በሻን ግዛቶች ላይ ከበርማ ንጉስ ባይናንግ ጋር ግጭት ተፈጠረ።የባይናንግ [ጦር] ላን ና ከሰሜን ወረረ፣ እና መኩቲ ሚያዝያ 2 ቀን 1558 እጁን ሰጠ።ነገር ግን ንጉሱ በህዳር 1564 በበርማ ሃይሎች ተይዘው ወደ ወቅቱ የበርማ ዋና ከተማ ፔጉ ተላከ።ባይናንግ የላን ና ንግስት የሆነችውን ዊሱቲቴዊን ንጉሣዊ አደረገች።ባዪናንግ ከሞተች በኋላ ከልጁ አንዱን ናውራታ ሚንሶ (ኖራትራ ሚንሶሲ) የላን ና ምክትል በጥር 1579 ሾመ። [51] በርማ ለላን ና ትልቅ የራስ ገዝ አስተዳደር ፈቀደች ነገር ግን ኮርቪያን እና ታክስን በጥብቅ ተቆጣጠረች።እ.ኤ.አ. በ1720ዎቹ የቱንጎ ሥርወ መንግሥት በመጨረሻው እግሩ ላይ ነበር።በ1727 ቺያንግ ማይ ከፍተኛ ግብር ስለነበረበት አመጸ።በ1727-1728 እና በ1731–1732 የተቃውሞ ሃይሎች የበርማ ጦርን መልሰው ወሰዱ፣ከዚያም ቺያንግ ማይ እና ፒንግ ሸለቆ ነጻ ሆኑ።[52] ቺያንግ ማይ በ1757 ለአዲሱ የቡርማ ሥርወ መንግሥት ገባር ሆነች።በ1761 በሲያሜዝ ማበረታቻ እንደገና አመፀ፤ ነገር ግን አመፁ በጥር 1763 ታፈነ። በ1765 በርማውያን ላን ናን እንደ ማስጀመሪያ ተጠቅመው የላኦታን ግዛቶችን እና ሲያም እራሱ ወረሩ።
በነጭ ዝሆኖች ላይ ጦርነት
የቡርማ ቱንጎ ግዛት አዩትታያ ከበባ። ©Peter Dennis
1563 Jan 1 - 1564

በነጭ ዝሆኖች ላይ ጦርነት

Ayutthaya, Thailand
የ1563-1564 የበርማ-ሲያሜ ጦርነት፣ በነጭ ዝሆኖች ላይ የተደረገ ጦርነት ተብሎም የሚታወቀው፣ በበርማ ቱንጎ ስርወ መንግስት እና በአዩታያ የሲም መንግስት መካከል ግጭት ነበር።የቱንጎ ሥርወ መንግሥት ንጉሥ ባይናንግ የአዩትታያ መንግሥትን በአገዛዙ ሥር ለማምጣት ፈለገ፣ ይህም ሰፊው የደቡብ ምሥራቅ እስያ ኢምፓየር የመገንባት ፍላጎት አካል ነው።ባይናንግ በመጀመሪያ ከአዩትታያ ንጉስ ማሃ ቻክራፓት ሁለት ነጭ ዝሆኖችን እንደ ግብር ከጠየቀ እና ውድቅ ከተደረገ በኋላ፣ ባይናንግ በሰፊ ሃይል ሲያምን በመውረር በመንገድ ላይ እንደ ፊትሳኑሎክ እና ሱክሆታይ ያሉ በርካታ ከተሞችን ያዘ።የበርማ ጦር አዩትታያ ደረሰ እና ለሳምንታት የፈጀ ከበባ ተጀመረ፣ ይህም በሶስት የፖርቱጋል የጦር መርከቦች በመታገዝ ነበር።ከበባው ወደ አዩታያ እንዲይዝ አላደረገም፣ ነገር ግን ለሲአም ከፍተኛ ዋጋ በመክፈል ድርድር ላይ የተመሰረተ ሰላም አስገኘ።ቻክክራፋት የአዩትታያ መንግሥት የቱንጎ ሥርወ መንግሥት ቫሳል ግዛት ለማድረግ ተስማማ።የበርማ ጦርን ለቆ ለመውጣት ባይናንግ ልዑል ራምሱዋንን ጨምሮ አራት የሲያም ነጭ ዝሆኖችን ታግቷል።በሜርጊ ወደብ ላይ የግብር የመሰብሰብ መብቶችን ሲፈቅድ ሲያም ለበርማዎች ዓመታዊ የዝሆኖች እና የብር ግብር መስጠት ነበረበት።ስምምነቱ በአዩትታያ እስከ 1568 ዓመጽ ድረስ የሚቆይ ለአጭር ጊዜ የሚቆይ የሰላም ጊዜ አመጣ።የበርማ ምንጮች ማሃ ቻክራፓት እንደ መነኩሴ ወደ አዩትታያ እንዲመለስ ከመፈቀዱ በፊት ወደ በርማ ተወስዶ እንደነበር ሲናገሩ የታይላንድ ምንጮች ደግሞ እሱ ዙፋኑን እንደተወ እና ሁለተኛ ልጁ ማሂንትራቲራት እንዳረገ ይናገራሉ።ጦርነቱ በበርማ እና በሲያምስ መካከል በተከሰቱት ተከታታይ ግጭቶች ውስጥ ትልቅ ቦታ የሚሰጠው ክስተት ሲሆን የቱንጉ ሥርወ መንግሥት በአዩትታያ መንግሥት ላይ ያለውን ተጽእኖ ለጊዜው አራዝሟል።
የናንድሪክ ጦርነት
በ1592 በኖንግ ሳራይ ጦርነት በንጉሥ ናሬሱአን እና በበርማ ልዑል ሚንጊ ስዋ መካከል ያለው ነጠላ ጦርነት። ©Anonymous
1584 Jan 1 - 1593

የናንድሪክ ጦርነት

Tenasserim Coast, Myanmar (Bur
የ1584-1593 የበርማ-ሲያሜ ጦርነት፣የናንድሪክ ጦርነት በመባልም የሚታወቀው፣በበርማ ቱንጎ ስርወ መንግስት እና በአዩትታያ የሳይም መንግስት መካከል ተከታታይ ግጭቶች ነበሩ።ጦርነቱ የጀመረው የአዩትታያ ንጉስ ናሬሱአን ከበርማ ሱዘራይንቲ ነፃ መውጣቱን ባወጀ ጊዜ ነው፣ የቫሳልነቱን ቦታ በመተው።ይህ ድርጊት አዩትታያን ለመንጠቅ ያለመ በርካታ የበርማ ወረራዎችን አስከትሏል።በጣም ታዋቂው ወረራ በ 1593 በበርማ ዘውድ ልዑል ሚንግጊ ስዋ የተመራ ሲሆን በዚህም ምክንያት በሚንጊ ስዋ እና ናሬሱዋን መካከል ዝነኛ ዝሆን የነበረው ዝሆን ጦርነት ተፈጠረ ፣ ናሬሱዋን የበርማውን ልዑል ገደለ።የሚንጊ ስዋ ሞት ተከትሎ በርማ ኃይሏን ማስወጣት ነበረባት፣ ይህም በአካባቢው የስልጣን ለውጥ እንዲመጣ አድርጓል።ይህ ክስተት የሲያሜስ ወታደሮችን ሞራል ከፍ አድርጎ ናሬሱን በታይ ታሪክ ውስጥ የጀግንነት ደረጃ እንዲኖረው ረድቷል።አዩትታያ ይህንን አጋጣሚ በመጠቀም የመልሶ ማጥቃት ጥቃቶችን በመክፈት በርካታ ከተሞችን በመቆጣጠር ቀደም ሲል በበርማዎች የጠፋውን ግዛት መልሶ ማግኘት ችሏል።እነዚህ ወታደራዊ ግኝቶች የበርማውያንን ተጽዕኖ በክልሉ ውስጥ አዳክመዋል እናም የአዩትታያን አቋም አጠናክረዋል።የበርማ-ሲያሜዝ ጦርነት በደቡብ ምሥራቅ እስያ ያለውን የኃይል ሚዛን በእጅጉ ለውጦታል።ያለማሳየቱ የተጠናቀቀ ቢሆንም፣ ግጭቱ የAyutthayaን ነፃነት እና ክልላዊ አቋም እያጠናከረ የቡርማ ተጽዕኖ እና ኃይል አዳክሟል።ጦርነቱ በተለይ የዝሆን ዱል ታዋቂ ነው፣ በታይላንድ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ የሚሰጠው፣ ብዙ ጊዜ የብሄራዊ ጀግንነት ምልክት እና የውጭ ወረራ የመቋቋም ምልክት ነው።ለዘመናት የቀጠለው በሁለቱ መንግስታት መካከል ለሚከሰቱ ግጭቶች እና ተለዋዋጭ ግንኙነቶች መድረክ አዘጋጅቷል።
የበርማ የሲያም ወረራ
ንጉስ ናሬሱአን በ1600 ወደተተወችው ፔጉ ገባ፣ የግድግዳ ሥዕል በፍራያ አኑሳቺትራኮን፣ ዋት ሱዋንዳራም፣ አዩትታያ። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1593 Jan 1 - 1600 May

የበርማ የሲያም ወረራ

Burma
የ1593-1600 የበርማ-ሲያሜ ጦርነት ከ1584-1593 በሁለቱ ሀገራት መካከል የተፈጠረውን ግጭት ተከትሎ በቅርብ ተከታትሏል።ይህ አዲስ ምዕራፍ የተቀሰቀሰው በናሬሱአን, በአዩትታያ (ሲያም) ንጉስ, የበርማ ውስጣዊ ጉዳዮችን በተለይም የዘውድ ልዑል ሚንጊ ስዋ ሞት ለመጠቀም ሲወስን ነው.ናሬሱዋን የበርማ ዋና ከተማ የሆነችውን ፔጉ ለመድረስ በመሞከር በበርማ ቁጥጥር ስር ወደነበረችው ላን ና (በሰሜን ታይላንድ ዛሬ) ወረራ ጀመረ።ይሁን እንጂ እነዚህ ታላቅ ዘመቻዎች በአብዛኛው ያልተሳኩ እና በሁለቱም ወገኖች ላይ ከፍተኛ ጉዳት አድርሰዋል።ናሬሱዋን ዋና አላማዎቹን ማሳካት ባይችልም፣ የግዛቱን ነፃነት ማረጋገጥ እና የተወሰነ ግዛት መልሶ ማግኘት ችሏል።በ1599 የፔጉ ከበባን ጨምሮ የተለያዩ ጦርነቶችን አካሂዷል። ሆኖም ዘመቻዎቹ የመጀመሪያ ግስጋሴያቸውን መቀጠል አልቻሉም።ፔጉ አልተወሰደም, እና የሲያሜስ ጦር በሎጂስቲክስ ጉዳዮች እና በወታደሮቹ መካከል በተከሰተው ወረርሽኝ ምክንያት መውጣት ነበረበት.ጦርነቱ ያለአንዳች ቆራጥ አሸናፊ ቢያበቃም ለሁለቱም መንግስታት መዳከም፣ ሀብታቸውን እና የሰው ሃይላቸውን በማሟሟት የበኩላቸውን አስተዋጽኦ አበርክተዋል።እ.ኤ.አ. በ 1593-1600 በበርማ እና በሲም መካከል የነበረው ግጭት ዘላቂ ውጤት ነበረው ።ሁለቱም ወገኖች ፍጹም ድል ሊናገሩ ባይችሉም፣ ጦርነቱ አዩትታያ ከበርማ ሱዘራይንቲ ነፃ መውጣቱን ለማጠናከር አገልግሏል፣ እናም የበርማ ኢምፓየርን በከፍተኛ ደረጃ አዳክሟል።እነዚህ ክስተቶች ለወደፊት ግጭቶች መድረክን ያዘጋጃሉ እና የደቡብ ምስራቅ እስያ ጂኦፖለቲካዊ ገጽታን ቀርፀዋል.ጦርነቱ ለዘመናት የዘለቀው የሁለቱ ብሄሮች ፉክክር ቀጣይነት ያለው ሆኖ የታየ ሲሆን ይህም የለውጥ ጥምረት ፣የግዛት ፍላጎት እና የክልላዊ የበላይነትን የመቀዳጀት ትግል ነው።
የታደሰ Taungoo መንግሥት
የታደሰ Taungoo መንግሥት። ©Kingdom of War (2007)
1599 Jan 1 - 1752

የታደሰ Taungoo መንግሥት

Burma
የፓጋን ኢምፓየር ውድቀትን ተከትሎ የመጣው የግዛት ዘመን ከ250 ዓመታት በላይ (1287-1555) ቢቆይም፣ የፈርስት ታውንጎ ውድቀት ተከትሎ በአንጻራዊ ሁኔታ አጭር ነበር።ከባዪናንግ ልጆች አንዱ ኒያንግያን ሚን ወዲያውኑ የመቀላቀል ጥረቱን ጀምሯል፣ በ1606 በተሳካ ሁኔታ የላይኛው በርማ እና የሻን ግዛቶች ላይ ማዕከላዊ ስልጣንን መለሰ። የእሱ ተተኪ አናውፔትሉን በ1613 ፖርቹጋላውያንን በታንሊን ድል አደረገ። በ1613 የላይኛውን የታኒንታሪን የባህር ዳርቻ ወደ ዳዌ እና ላን ና አስመለሰ። ከሲያምስ በ1614። በተጨማሪም ትራንስ-ሳልዌን ሻን ግዛቶችን (ኬንግቱንግ እና ሲፕሶንግፓናን) በ1622-26 ያዘ።ወንድሙ ታሉን በጦርነት የተመሰቃቀለችውን አገር ገነባ።እ.ኤ.አ. በ1635 በበርማ ታሪክ ለመጀመሪያ ጊዜ ቆጠራ እንዲካሄድ አዘዘ፣ ይህም መንግሥቱ ወደ ሁለት ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች እንዳሉት ያሳያል።እ.ኤ.አ. በ1650፣ ሦስቱ ነገሥታት - ኒያንግያን፣ ​​አናውፔትሉን እና ታሉን–ትንሽ ነገር ግን የበለጠ ማስተዳደር የሚችል መንግሥት በተሳካ ሁኔታ ገነቡ።ከሁሉም በላይ፣ አዲሱ ሥርወ መንግሥት በኮንባንግ ሥርወ መንግሥት እስከ 19ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ የሚቀጥል የሕግ እና የፖለቲካ ሥርዓት ፈጠረ።ዘውዱ በዘር የሚተላለፉ አለቆችን በጠቅላላ የኢራዋዲ ሸለቆ ውስጥ በተሾሙ ገዥዎች ሙሉ በሙሉ በመተካት የሻን አለቆች የዘር ውርስ መብቶችን በእጅጉ ቀንሷል።በተጨማሪም የገዳማዊ ሀብትና የራስ ገዝ አስተዳደር ቀጣይነት ያለው እድገትን በማጎልበት የላቀ የግብር መሠረት ሰጠ።የንግድ እና ዓለማዊ አስተዳደራዊ ማሻሻያዎች ከ 80 ዓመታት በላይ የበለፀገ ኢኮኖሚ ገነቡ።[55] ከጥቂት አልፎ አልፎ ከሚደረጉ አመፆች እና የውጭ ጦርነት በስተቀር—በርማ በ1662–64 ላን ና እና ሞታማን ለመውሰድ ሲያም ያደረገውን ሙከራ አሸንፋለች—መንግስቱ ለቀሪው 17ኛው ክፍለ ዘመን በአብዛኛው ሰላም ነበረው።መንግሥቱ ቀስ በቀስ እያሽቆለቆለ ሄደ፣ እና በ1720ዎቹ የ"ቤተ መንግስት ነገሥታት" ስልጣን በፍጥነት እያሽቆለቆለ ሄደ።ከ1724 ጀምሮ የሜይቴይ ህዝብ የላይኛውን የቺንድዊን ወንዝ መውረር ጀመረ።እ.ኤ.አ. በ 1727 ደቡባዊ ላን ና (ቺያንግ ማይ) በተሳካ ሁኔታ አመፀ ፣ ሰሜናዊ ላን ና (ቺያንግ ሳየን) ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ በሚሄደው የበርማ ህግ ስር ተወ።በ1730ዎቹ የሜይቴይ ወረራ ተጠናክሯል፣ ወደ ማዕከላዊ በርማ ይበልጥ ጥልቀት ያለው ክፍል ደረሰ።እ.ኤ.አ. በ 1740 ፣ በታችኛው በርማ ውስጥ ያለው ሞን አመጽ ጀመረ እና የተመለሰውን የሃንታዋዲ መንግሥት መሰረተ እና በ 1745 የታችኛውን በርማን ተቆጣጠረ።ሲያሜዎች ሥልጣናቸውን በ1752 ወደ ታኒንታሪ የባሕር ዳርቻ አንቀሳቅሰዋል። ሃንታዋዲ በኅዳር 1751 የላይኛው በርማን ወረረ እና በማርች 23 ቀን 1752 አቫን በመያዝ የ266 ዓመቱን የታውንጉ ሥርወ መንግሥት አብቅቷል።
የታደሰ የሃንታዋዲ መንግሥት
የበርማ ተዋጊዎች፣ በ18ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ©Anonymous
1740 Jan 1 - 1757

የታደሰ የሃንታዋዲ መንግሥት

Bago, Myanmar (Burma)
የተመለሰው የሃንታዋዲ መንግሥት የታችኛው በርማን እና የላይኛውን በርማን ከ1740 እስከ 1757 ያስተዳደረው መንግሥት ነው። ግዛቱ ያደገው በሞን በሚመራው የፔጉ ሕዝብ ዓመፅ ሲሆን ከዚያም ሌላውን ሞን እንዲሁም ዴልታ ባማ እና ካረንስን ሰበሰበ። የታችኛው በርማ፣ በላይኛው በርማ ውስጥ ካለው የቱንጎ ሥርወ መንግሥት አቫ ጋር።አመፁ የቱንጎ ታማኝ አማኞችን በማባረር ተሳክቶለታል እና ከ1287 እስከ 1539 የታችኛው በርማን ያስተዳደረውን የሃንታዋዲ ሞን ተናጋሪ መንግሥት መልሶ ተመለሰ። የተመለሰው የሃንታዋዲ መንግሥት የባይናንግ ቀደምት ቱንጎ ኢምፓየር ዋና ከተማው በፔጉ ላይ የተመሰረተ እና ላልሆኑ ሰዎች ታማኝነት ዋስትና ሰጥቷል። - የሰኞ ህዝብ የታችኛው በርማ።በፈረንሣይ እየተደገፈ፣ ጀማሪው መንግሥት በታችኛው በርማ ውስጥ ለራሱ ቦታ በፍጥነት ፈልፍሎ ወደ ሰሜን መግፋቱን ቀጠለ።በማርች 1752 ኃይሎቹ አቫን ያዙ እና የ 266 ዓመቱን የቶንጉ ሥርወ መንግሥት አብቅተዋል።[56]Konbaung የሚባል አዲስ ሥርወ መንግሥት በንጉሥ አላውንግፓያ የሚመራ በደቡብ በርማ ላይ ተነስቶ የደቡቡን ጦር ለመቃወም እስከ ታህሳስ 1753 ድረስ ሁሉንም የላይኛው በርማን ወረረ። የሃንታዋዲ የላይኛው በርማን ወረራ በ1754 ከከሸፈ በኋላ፣ ግዛቱ ሳይጣበቅ ቀረ።ራስን የማጥፋት እርምጃዎች ላይ ያለው አመራር የቱንጎ ንጉሣዊ ቤተሰብን ገደለ፣ እና በደቡብ የሚገኙ ታማኝ የበርማን ጎሳዎችን አሳድዷል፣ ሁለቱም የአላንግፓያን እጅ ያጠናከሩታል።[57] በ1755 አላንግፓያ የታችኛው በርማን ወረረ።የኮንባንግ ሃይሎች በግንቦት 1755 የኢራዋዲ ዴልታን፣ ፈረንሣይ በሐምሌ ወር 1756 የታንሊን ወደብ እና በመጨረሻም ዋና ከተማዋን ፔጉን በግንቦት 1757 ያዙ። የታደሰ ሃንታዋዲ ውድቀት የሞን ህዝቦች ለዘመናት የቆየው የታችኛው በርማ የበላይነት ማብቃት መጀመሪያ ነበር። .የኮንባንግ ሰራዊት በቀል በሺዎች የሚቆጠሩ ሞንሶች ወደ ሲያም እንዲሸሹ አስገደዳቸው።[58] በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ ከሰሜን የመጡ የበርማን ቤተሰቦች መዋሃድ፣ ጋብቻ እና የጅምላ ፍልሰት የሞን ህዝብ ወደ ትንሽ አናሳ ዝቅ አድርጎታል።[57]
1752 - 1885
ኮንባንግornament
የኮንባንግ ሥርወ መንግሥት
የኮንባንግ ምያንማር ንጉስ ህሲንቢዩሺን። ©Anonymous
1752 Jan 1 - 1885

የኮንባንግ ሥርወ መንግሥት

Burma
የኮንባንግ ሥርወ መንግሥት፣ ሦስተኛው የበርማ ኢምፓየር በመባልም ይታወቃል፣ [59] በርማን/ ምያንማርን ከ1752 እስከ 1885 የገዛ የመጨረሻው ሥርወ መንግሥት ነው። በበርማ ታሪክ ውስጥ ሁለተኛውን ትልቁን ግዛት ፈጠረ [60] እና በ Toungoo የተጀመረውን አስተዳደራዊ ማሻሻያ ቀጥሏል። ሥርወ መንግሥት፣ የዘመናዊውን የበርማ ግዛት መሠረት በመጣል።የተስፋፊ ሥርወ መንግሥት፣ የኮንባንግ ነገሥታት በማኒፑር፣ በአራካን፣ በአሳም፣ በፔጉ ሞን መንግሥት፣ በሲአም (አዩትታያ፣ ቶንቡሪ፣ ራታናኮሲን) እና በቻይና ቺንግ ሥርወ መንግሥት ላይ ዘመቻ ከፍተዋል – በዚህም ሦስተኛውን የቡርማ ግዛት አቋቋሙ።በኋለኞቹ ጦርነቶች እና ከብሪቲሽ ጋር የተደረጉ ስምምነቶች እንደተጠበቁ ሆነው፣ የዘመናዊቷ ምያንማር ግዛት አሁን ያላትን ድንበሮች ከእነዚህ ክስተቶች ጋር ማየት ይችላል።
የኮንባንግ-ሃንታዋዲ ጦርነት
የኮንባንግ-ሃንታዋዲ ጦርነት። ©Kingdom of War (2007)
1752 Apr 20 - 1757 May 6

የኮንባንግ-ሃንታዋዲ ጦርነት

Burma
የኮንባንግ–ሃንታዋዲ ጦርነት በኮንባንግ ሥርወ መንግሥት እና በተመለሰው የሃንታዋዲ የበርማ መንግሥት (የምያንማር) መካከል ከ1752 እስከ 1757 የተደረገ ጦርነት ነው። ጦርነቱ በሰሜን በርማ ተናጋሪው እና ሞን ተናጋሪ ደቡብ መካከል የተካሄደው የበርካታ ጦርነቶች የመጨረሻው ነው። የሞን ህዝቦች ለዘመናት የዘለቀ የደቡብ የበላይነት።[61] ጦርነቱ የጀመረው በሚያዝያ 1752 የቱንጉ ስርወ መንግስትን ገርስሶ በነበረው የሃንታዋዲ ጦር ላይ እራሱን የቻለ የመከላከል እንቅስቃሴ ነበር።የኮንባንግ ስርወ መንግስትን የመሰረተው አላንፓያ በፍጥነት እንደ ዋና የተቃውሞ መሪ ወጣ እና የሃንታዋዲ ዝቅተኛ ሰራዊት ደረጃን በመጠቀም በ1753 መገባደጃ ላይ ሁሉንም የላይኛው በርማን ወረራ ቀጠለ። ተዳክሟል።ጦርነቱ ከጊዜ ወደ ጊዜ በበርማን (ባማር) በሰሜን እና በደቡብ በደቡብ መካከል ወደ ጎሳነት ተቀየረ።የኮንባንግ ሃይሎች በጃንዋሪ 1755 የታችኛው በርማን ወረሩ፣ የኢራዋዲ ዴልታ እና ዳጎን (ያንጎን) በግንቦት ወር ያዙ።ፈረንሣይ የሶሪያ የወደብ ከተማን (ታንሊን) ተከላክሎ ለተጨማሪ 14 ወራት ቢቆይም በጁላይ 1756 ወድቋል፣ ይህም የፈረንሳይ በጦርነቱ ውስጥ መሳተፍ አቆመ።የ16 ዓመቱ የደቡብ መንግሥት መውደቅ ብዙም ሳይቆይ በግንቦት 1757 ዋና ከተማዋ ፔጉ (ባጎ) ከተባረረች በኋላ ተከተለ።ያልተደራጀ የሞን ተቃውሞ በሲያሜዝ እርዳታ በሚቀጥሉት ጥቂት አመታት ወደ ቴናሴሪም ባሕረ ገብ መሬት (የአሁኑ ሞን ግዛት እና ታኒንታሪ ክልል) ወደቀ፣ ነገር ግን በ1765 የኮንባንግ ጦር ከሲያምስ ባሕረ ገብ መሬት ሲይዝ ተባረረ።ጦርነቱ ወሳኝ ሆነ።ከሰሜን የመጡ የቡርማን ብሄረሰብ ቤተሰቦች ከጦርነቱ በኋላ በዴልታ ውስጥ መኖር ጀመሩ።በ19ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ መዋሃድ እና ጋብቻ የሞን ህዝብ ቁጥር ወደ ትንሽ አናሳ እንዲቀንስ አድርጓል።[61]
የአዮዱዲያ ውድቀት
የAyutthaya ከተማ ውድቀት ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1765 Aug 23 - 1767 Apr 7

የአዮዱዲያ ውድቀት

Ayutthaya, Thailand
የበርማ-ሲያሜዝ ጦርነት (1765-1767)፣ እንዲሁም የአዩዲያ ውድቀት በመባል የሚታወቀው በበርማ የኮንባንግ ሥርወ መንግሥት (የምያንማር) እና በአዩታያ የሳይያም መንግሥት ባን ፍሉ ሉአንግ ሥርወ መንግሥት መካከል ሁለተኛው ወታደራዊ ግጭት እና ያበቃው ጦርነት ነው። የ 417 ዓመቱ አዩታያ መንግሥት።[62] ቢሆንም፣ ቡርማውያን ብዙም ሳይቆይ ያገኙትን ያገኙትን ጥቅም ለመተው ተገደዱ የቻይናውያን የትውልድ አገራቸው ወረራ በ1767 መገባደጃ ላይ ሙሉ ለሙሉ ለቀው እንዲወጡ ሲያስገድዱ። አዲስ የሲያም ሥርወ መንግሥት፣ የአሁኑ የታይላንድ ንጉሣዊ ሥርዓት መነሻውን ያገኘበት። በ 1771 ሲያምን እንደገና ለማዋሃድ ብቅ አለ [63]ይህ ጦርነት የ1759-60 ጦርነት ቀጣይ ነበር።የዚህ ጦርነት ዋነኛ መንስኤ የቴናሴሪም የባህር ዳርቻ እና የንግድ እንቅስቃሴው ቁጥጥር እና የሲያሜዝ በበርማ ድንበር አከባቢዎች ለአማፂያን ድጋፍ ነበር።[64] ጦርነቱ የጀመረው እ.ኤ.አ. በነሐሴ 1765 20,000 ጠንካራ የሰሜን በርማ ጦር ሰሜናዊ ሲያምን በወረረ ጊዜ እና በጥቅምት ወር ከ 20,000 በላይ በሆኑ የሶስት የደቡብ ጦር ሰራዊት ተቀላቅሏል በአዩትታያ ላይ በፒንሰር እንቅስቃሴ።እ.ኤ.አ. በጥር 1766 መጨረሻ ላይ የበርማ ሰራዊት በቁጥር የላቀ ነገር ግን ደካማ የተቀናጀ የሲያሜዝ መከላከያዎችን አሸንፎ ከሲያሜስ ዋና ከተማ ፊት ለፊት ተሰብስቧል።[62]የአዩትታያ ከበባ የጀመረው በመጀመርያው የቻይና የበርማን ወረራ ወቅት ነው።Siamese እስከ ዝናባማ ወቅት ድረስ መቆየት ከቻሉ፣የሲያምስ ማእከላዊ ሜዳ ወቅታዊ ጎርፍ ማፈግፈግ እንደሚያስገድድ ያምኑ ነበር።የበርማ ንጉሥ ህሲንቢዩሺን ግን የቻይና ጦርነት መጠነኛ የድንበር ውዝግብ እንደሆነ ስላመነ ከበባውን ቀጠለ።እ.ኤ.አ. በ1766 ዝናባማ ወቅት (ከሰኔ እስከ ጥቅምት) ጦርነቱ ወደ ተጥለቀለቀው ሜዳ ውሃ ተዛወረ ነገር ግን አሁን ያለውን ሁኔታ መለወጥ አልቻለም።[62] ክረምት በመጣ ጊዜ ቻይናውያን የበለጠ ትልቅ ወረራ ጀመሩ ነገር ግን ህሲንቢዩሺን አሁንም ወታደሮቹን ለማስታወስ ፈቃደኛ አልሆነም።በማርች 1767 የሲያም ንጉስ ኤክካትት ገባር ለመሆን አቀረበ ነገር ግን በርማውያን ያለ ምንም ቅድመ ሁኔታ እጅ እንዲሰጡ ጠየቁ።[65] ኤፕሪል 7 ቀን 1767 በርማዎች በታሪኳ ለሁለተኛ ጊዜ የተራበችውን ከተማ ባረሩ ፣ በበርማ እና ታይላንድ ግንኙነት ላይ ትልቅ ጥቁር ምልክት የጣሉ ግፍ ፈጸሙ።በሺዎች የሚቆጠሩ የሲያሜዝ ምርኮኞች ወደ በርማ ተዛውረዋል።የበርማዎች ወረራ ብዙም አልቆየም።በኖቬምበር 1767 ቻይናውያን አሁንም ትልቁን ሀይላቸውን ወረሩ፣ በመጨረሻም ሀይሉን ከሲያም እንዲያወጣ ህሲንቢዩሺንን አሳምነው።በሲያም በተካሄደው የእርስ በርስ ጦርነት፣ በታክሲን የሚመራው የሲያሜዝ ቶንቡሪ ግዛት፣ ሁሉንም የተገነጠሉ የሲያም ግዛቶችን በማሸነፍ እና በ 1771 በአዲሱ አገዛዙ ላይ ያሉትን ስጋቶች በሙሉ አስወግዶ በ [1771] አሸንፏል። በታህሳስ 1769 አራተኛውን የቻይና የበርማን ወረራ በማሸነፍ ተጨነቀ።በዚያን ጊዜ፣ አዲስ አለመግባባት ተፈጥሯል።በርማ የታችኛውን የቴናሴሪም የባህር ዳርቻን ተቀላቀለች ነገር ግን በምስራቃዊ እና ደቡባዊ ድንበሮችዋ የአመፅ ስፖንሰር በመሆን ሲያምን ማጥፋት ተስኖታል።በቀጣዮቹ አመታት ህሲንቢዩሺን በቻይናውያን ስጋት ተጠምዶ ነበር፣ እና እስከ 1775 ድረስ የሲያሜስን ጦርነት አላድስም - ላን ና በሲያሜዝ ድጋፍ እንደገና ካመፀ በኋላ።ድህረ-Ayutthaya Siamese አመራር, በቶንቡሪ እና በኋላ Rattanakosin (Bangkok) ውስጥ, ችሎታ በላይ አረጋግጧል;ቀጣዮቹን ሁለቱን የበርማ ወረራዎች (1775-1776 እና 1785–1786) አሸንፈዋል፣ እና በሂደቱ ላን ቫሳላይዝድ ሆኑ።
የበርማ ኪንግ ወረራዎች
Qing አረንጓዴ መደበኛ ጦር ©Anonymous
1765 Dec 1 - 1769 Dec 22

የበርማ ኪንግ ወረራዎች

Shan State, Myanmar (Burma)
የሲኖ-በርማ ጦርነት፣ እንዲሁም የኪንግ የበርማ ወረራ ወይም የኪንግ ስርወ መንግስት ምያንማር ዘመቻ በመባልም ይታወቃል፣ [67] በቻይና ኪንግ ስርወ መንግስት እና በበርማ (የምያንማር) የኮንባንግ ስርወ መንግስት መካከል የተደረገ ጦርነት ነው።ቻይና በ ኪያንሎንግ ንጉሠ ነገሥት ሥር በ 1765 እና 1769 መካከል አራት የበርማ ወረራዎችን ከፈተች ፣ እነዚህም ከአስር ታላላቅ ዘመቻዎቹ አንዱ ተደርገው ይቆጠሩ ነበር።ቢሆንም፣ ከ70,000 በላይ የቻይና ወታደሮችን እና አራት አዛዦችን ህይወት የቀጠፈ ጦርነት [68] ] አንዳንዴ "የኪንግ ስርወ መንግስት ካካሄደው እጅግ አስከፊው የድንበር ጦርነት" ተብሎ ይገለጻል፣ [67] እና "የበርማ ነፃነትን ያረጋገጠ ጦርነት" ".[69] የበርማ የተሳካ መከላከያ ዛሬ በሁለቱ ሀገራት መካከል ያለውን ድንበር መሰረት ጥሏል።[68]መጀመሪያ ላይ የኪንግ ንጉሠ ነገሥት ቀላል ጦርነትን አስቦ ነበር፣ እና በዩናን የሰፈሩትን የግሪን ስታንዳርድ ጦር ሰራዊት ብቻ ላከ።የኪንግ ወረራ የመጣው አብዛኛው የበርማ ሃይሎች በቅርቡ በሲም ወረራ ላይ በተሰማሩበት ወቅት ነው።ቢሆንም፣ በጦርነት የተጠናከረው የበርማ ወታደሮች እ.ኤ.አ. በ1765–1766 እና በ1766–1767 ያሉትን የመጀመሪያዎቹን ሁለት ወረራዎች በድንበር አሸንፈዋል።የቀጣናው ግጭት አሁን ወደ ትልቅ ጦርነት ተሸጋግሮ በሁለቱም ሀገራት ወታደራዊ እንቅስቃሴዎችን ያካተተ ነው።በሶስተኛው ወረራ (1767-1768) በታላቅ ማንቹ ባነርመን መሪነት ከዋና ከተማዋ አቫ (ኢንዋ) በወጣ በጥቂት ቀናት ውስጥ ወደ መሃል በርማ ዘልቆ በመግባት ሊሳካ ተቃርቧል።[70] ነገር ግን የሰሜን ቻይና ባነሮች የማያውቁትን ሞቃታማ አካባቢዎችን እና ገዳይ የሆኑ በሽታዎችን መቋቋም አልቻሉም እና በከፍተኛ ኪሳራ ወደ ኋላ ተመለሱ።[71] ከጥሪው በኋላ ንጉስ ህሲንቢዩሺን ሰራዊቱን ከሲያም ወደ ቻይና ጦር ግንባር አሰማራ።አራተኛው እና ትልቁ ወረራ በድንበሩ ላይ ተጨናንቋል።የኪንግ ሃይሎች ሙሉ በሙሉ ተከበው በታህሳስ 1769 በሁለቱ ወገኖች የጦር አዛዦች መካከል እርቅ ተፈጠረ [። 67]የቺንግ ቡድን ለሁለት አስርት አመታት በድንበር መካከል ያለውን የንግድ እንቅስቃሴ ክልከላ በማድረግ ሌላ ጦርነት ለመግጠም በዩናን ድንበር አከባቢዎች ለአንድ አስርት አመታት ያህል ከባድ ወታደራዊ አሰላለፍ ጠብቋል።[67] ቡርማዎችም በቻይና ስጋት ተጠምደው በድንበር አካባቢ ተከታታይ የጦር ሰፈሮችን አቆይተዋል።ከሃያ ዓመታት በኋላ፣ በርማ እና ቻይና በ1790 ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነታቸውን ሲቀጥሉ፣ ቺንግ በአንድ ወገን ድርጊቱን እንደ በርማ መገዛት ቆጥረው አሸንፈዋል።[67] በመጨረሻ፣ የዚህ ጦርነት ዋነኛ ተጠቃሚዎች በ1767 ዋና ከተማቸውን አዩትታያ በበርማዎች ካጡ በኋላ በሚቀጥሉት ሶስት አመታት ውስጥ አብዛኛውን ግዛቶቻቸውን ያስመለሱት Siamese ናቸው [። 70]
የአንግሎ-በርማ ጦርነት
የብሪታንያ ወታደሮች የንጉሥ ቲባው ኃይሎች፣ ሦስተኛው የአንግሎ-በርማ ጦርነት፣ አቫ፣ ኅዳር 27 ቀን 1885 መድፍ ፈረሱ። ©Hooper, Willoughby Wallace
1824 Jan 1 - 1885

የአንግሎ-በርማ ጦርነት

Burma
በሰሜን ምስራቅከቻይና ኃያላን እና በደቡብ ምስራቅ ከትንሳኤዋ ሲያም ጋር ሲፋጠጥ ንጉስ ቦዳውፓያ ለመስፋፋት ወደ ምዕራብ ዞረ።[72] በ1785 አራካንን ድል አደረገ፣ በ1814 ማኒፑርን ተቀላቀለ፣ እና በ1817-1819 አሳምን ያዘ፣ ይህምከብሪቲሽ ህንድ ጋር ረጅም የታመመ ድንበር አስከትሏል።የቦዳውፓያ ተተኪ ንጉሥ ባጊዳው በ1819 በማኒፑር እና በአሳም በ1821-1822 የብሪታንያ አነሳሽ አመፅን ለማጥፋት ተወ።ከብሪቲሽ የተጠበቁ ግዛቶች አማፂያን ድንበር ዘለል ወረራ እና የበርማዎች ድንበር ተሻጋሪ ወረራ ወደ መጀመሪያው የአንግሎ-በርም ጦርነት (1824-26) አመራ።ለ 2 ዓመታት የዘለቀ እና 13 ሚሊዮን ፓውንድ የፈጀው የመጀመሪያው የአንግሎ-በርም ጦርነት በብሪቲሽ ህንድ ታሪክ ውስጥ ረጅሙ እና በጣም ውድ ጦርነት ነበር [73] ግን በብሪቲሽ ወሳኝ ድል ተጠናቀቀ።በርማ ሁሉንም የቦዳውፓያ ምዕራባውያን ግዥዎች (አራካን፣ ማኒፑር እና አሳም) እና ቴናሴሪምን ሰጥታለች።በርማ አንድ ሚሊዮን ፓውንድ (ከዚያም 5 ሚሊዮን ዶላር) የሆነ ትልቅ ካሳ በመክፈል ለአመታት ተጨፍጭፋለች።[74] እ.ኤ.አ. በ 1852 ብሪታኒያ በአንድነት እና በቀላሉ የፔጉ ግዛትን በሁለተኛው የአንግሎ-በርም ጦርነት ያዙ።ከጦርነቱ በኋላ ኪንግ ሚንዶን የበርማ ግዛትን እና ኢኮኖሚን ​​ለማዘመን ሞክሯል፣ እና ተጨማሪ የብሪታንያ ወረራዎችን ለመከላከል የንግድ እና የግዛት ስምምነቶችን በማድረግ የካሬኒ ግዛቶችን በ1875 ለእንግሊዝ አሳልፎ መስጠቱን ጨምሮ። ቢሆንም፣ ብሪቲሽ በፈረንሳይ መጠናከር አስደንግጧቸዋል። ኢንዶቺና፣ በ1885 በሦስተኛው የአንግሎ-በርማ ጦርነት የሀገሪቱን ቀሪ ክፍል በመቀላቀል የመጨረሻውን የበርማ ንጉስ ቲባው እና ቤተሰቡን ወደ ህንድ በግዞት ላከ።
የብሪታንያ አገዛዝ በበርማ
በ ህዳር 28 ቀን 1885 በሦስተኛው የአንግሎ-በርም ጦርነት ማብቂያ ላይ የብሪታንያ ጦር ወደ ማንዳላይ ደረሰ። ©Hooper, Willoughby Wallace (1837–1912)
1824 Jan 1 - 1948

የብሪታንያ አገዛዝ በበርማ

Myanmar (Burma)
የብሪታንያ የበርማ አገዛዝ ከ1824 እስከ 1948 የቀጠለ ሲሆን በበርማ ውስጥ ከተለያዩ ጎሳ እና ፖለቲካ ቡድኖች ጦርነቶች እና ተቃውሞዎች ታይቷል።ቅኝ ግዛቱ የተጀመረው በአንደኛው የአንግሎ-በርማ ጦርነት (1824-1826) ሲሆን ይህም ወደ ቴናሴሪም እና አራካን መቀላቀል ደረሰ።ሁለተኛው የአንግሎ-በርማ ጦርነት (1852) እንግሊዞች የታችኛው በርማን እንዲቆጣጠሩ አደረገ፣ በመጨረሻም፣ ሦስተኛው የአንግሎ-በርማ ጦርነት (1885) የላይኛው በርማን በመቀላቀል የበርማ ንጉሣዊ አገዛዝ እንዲወርድ አደረገ።ብሪታንያ በ1886 በርማንየህንድ ግዛት አድርጋ ዋና ከተማዋን ራንጉን ላይ አድርጋለች።በንጉሣዊው ሥርዓት መጥፋት እና በሃይማኖት እና በመንግሥት መለያየት ምክንያት የቡርማ ማህበረሰብ በእጅጉ ተለውጧል።[75] ምንም እንኳን ጦርነቱ ከጥቂት ሳምንታት በኋላ በይፋ ቢቆምም፣ በሰሜን በርማ እስከ 1890 ድረስ ተቃውሞው ቀጠለ፣ እንግሊዞች በመጨረሻ መንደሮችን ስልታዊ በሆነ መንገድ ማውደም እና አዳዲስ ባለስልጣናትን በመሾም ሁሉንም የሽምቅ እንቅስቃሴ ለማስቆም ጀመሩ።የህብረተሰቡ ኢኮኖሚያዊ ባህሪም በእጅጉ ተለውጧል።የስዊዝ ካናል ከተከፈተ በኋላ የበርማ ሩዝ ፍላጎት እያደገ እና ሰፊ መሬት ለእርሻ ተከፍቷል።ነገር ግን አዲሱን መሬት ለእርሻ ለማዘጋጀት አርሶ አደሮች በከፍተኛ ወለድ ቼቲያርስ ከሚባሉ የህንድ አበዳሪዎች ገንዘብ ለመበደር የተገደዱ ሲሆን ብዙውን ጊዜ መሬትና ከብቶችን በመከልከል እና በማፈናቀል ይደረጉ ነበር።አብዛኛው ስራው ወደ ህንዳዊ ሰራተኞቻቸው ነበር፣ እና መንደሮች በሙሉ 'ዳኮቲ' (የታጠቁ ዘረፋ) ሲወስዱ ከህግ ወጡ።የበርማ ኢኮኖሚ ሲያድግ፣ አብዛኛው ኃይል እና ሀብት በበርካታ የብሪታንያ ኩባንያዎች፣ በአንግሎ-በርማ ሰዎች እና ከህንድ በመጡ ስደተኞች እጅ ውስጥ ቀርቷል።[76] ሲቪል ሰርቪሱ በአብዛኛው በአንግሎ-ቡርማውያን ማህበረሰብ እና ህንዶች ይሰራ ነበር፣ እና ባማርስ በአብዛኛው ሙሉ በሙሉ ከወታደራዊ አገልግሎት ተገለለ።የብሪታንያ አገዛዝ በበርማ ላይ ከፍተኛ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ተጽእኖ ነበረው።በኢኮኖሚ በርማ በሀብት የበለፀገ ቅኝ ግዛት ሆነች፣ የእንግሊዝ ኢንቨስትመንት ትኩረት ያደረገው እንደ ሩዝ፣ ቲክ እና ሩቢ ባሉ የተፈጥሮ ሃብቶች ላይ ነው።የባቡር ሀዲዶች፣ የቴሌግራፍ ስርዓቶች እና ወደቦች ተዘርግተው ነበር ነገር ግን በአብዛኛው ለአካባቢው ህዝብ ጥቅም ሳይሆን የሃብት ማውጣትን ለማመቻቸት ነው።በማህበረ-ባህል፣ እንግሊዞች የ‹‹ከፋፍለህ ግዛ›› ስትራቴጂን ተግባራዊ በማድረግ የተወሰኑ አናሳ ብሄረሰቦችን ከብዙሃኑ የባማር ህዝብ በላይ በማድላት እስከ ዛሬ ድረስ ያለውን የጎሳ ግጭት አባብሶታል።የትምህርት እና የህግ ስርአቶች ተስተካክለው ነበር፣ ነገር ግን እነዚህ ብዙውን ጊዜ እንግሊዞችን እና ከእነሱ ጋር የሚተባበሩትን ተመጣጣኝ ባልሆነ መንገድ ይጠቅማሉ።
1824 - 1948
የብሪታንያ አገዛዝornament
የበርማ ተቃውሞ እንቅስቃሴ
በሮያል ዌልች ፉሲሊየር በሽዌቦ፣ የላይኛው በርማ ላይ አንድ የበርማ አማፂ እየተገደለ ነው። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1885 Jan 1 - 1892

የበርማ ተቃውሞ እንቅስቃሴ

Myanmar (Burma)
እ.ኤ.አ. ከ1885 እስከ 1895 የነበረው የበርማ ተቃውሞ እንቅስቃሴ በ1885 በብሪታንያ ቅኝ ገዥዎች ላይ የብሪታንያ ቅኝ አገዛዝን በመቃወም ለአስር አመታት የዘለቀ ሽምቅ ውጊያ ነበር ፣ በ 1885 እንግሊዛውያን ግዛቱን ከተቀላቀለ በኋላ ። ተቃውሞው የተጀመረው የበርማ ዋና ከተማ የሆነችውን ማንዳላይ ከተያዘ በኋላ ነው ። የመጨረሻው የበርማ ንጉስ የነበረው የንጉስ ቲባው ግዞትግጭቱ የተለመደውን ጦርነት እና የሽምቅ ተዋጊ ስልቶችን ያካተተ ሲሆን የተቃውሞ ተዋጊዎች በተለያዩ ጎሳ እና ዘውዳዊ ቡድኖች እየተመሩ እያንዳንዳቸው በእንግሊዝ ላይ ራሳቸውን ችለው ይንቀሳቀሱ ነበር።እንቅስቃሴው የሚንህላ ከበባ፣እንዲሁም ሌሎች ስትራቴጂካዊ ቦታዎችን በመከላከል በሚታወቁ ጦርነቶች ተለይቶ ይታወቃል።በአካባቢው ስኬቶች ቢኖሩትም የበርማ ተቃውሞ ከፍተኛ ተግዳሮቶች ገጥሟቸው ነበር፣ ከእነዚህም መካከል የተማከለ አመራር እጥረት እና ውስን ሀብቶች።ብሪታኒያዎች የላቀ የጦር ሃይል እና ወታደራዊ ድርጅት ነበሯቸው፣ ይህም ከጊዜ በኋላ የተለያዩ አማፂ ቡድኖችን አሽቆልቁሏል።እንግሊዞች መንደሮችን ለማስጠበቅ የአካባቢ ሚሊሻዎችን መጠቀም፣ ተንቀሳቃሽ አምዶች ለቅጣት ጉዞዎች መሰማራት እና የተቃውሞ መሪዎችን ለመያዝ ወይም ለመግደል ሽልማት መስጠትን የሚያካትት የ"ሰላም" ስልት ወሰዱ።እ.ኤ.አ. በ1890ዎቹ አጋማሽ ላይ፣ በቀጣዮቹ ዓመታት አልፎ አልፎ የሚነሱ አመጾች ቢቀጥሉም የተቃውሞ እንቅስቃሴው በከፍተኛ ሁኔታ ተበታተነ።የተቃውሞው ሽንፈት የብሪታኒያ አገዛዝ በበርማ እንዲጠናከር ምክንያት ሆኗል፣ ይህም አገሪቱ በ1948 ነፃነቷን እስክትወጣ ድረስ የሚቆይ ነው።የንቅናቄው ትሩፋት በበርማ ብሔርተኝነት ላይ ዘላቂ ተጽእኖ ያሳደረ ሲሆን ወደፊት በሀገሪቱ ለሚደረጉ የነጻነት እንቅስቃሴዎች መሰረት ጥሏል።
በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በርማ
የጃፓን ወታደሮች በሽዌታልያንግ ቡድሃ፣ 1942 ©同盟通信社 - 毎日新聞社
1939 Jan 1 - 1940

በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በርማ

Myanmar (Burma)
በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በርማ ትልቅ የክርክር ነጥብ ሆናለች።የበርማ ብሔርተኞች በጦርነቱ ላይ ባላቸው አቋም ተከፋፈሉ።አንዳንዶች ከብሪቲሽ ቅናሾችን ለመደራደር እንደ እድል ቢያዩት, ሌሎች, በተለይም የታኪን ንቅናቄ እና ኦንግ ሳን, ሙሉ ነፃነትን ይፈልጉ እና በጦርነቱ ውስጥ ማንኛውንም አይነት ተሳትፎ ይቃወማሉ.አውንግ ሳን የበርማ ኮሚኒስት ፓርቲን (ሲ.ፒ.ቢ.) [77] እና በኋላም ህዝባዊ አብዮታዊ ፓርቲ (PRP) በመሠረተ፣ በመጨረሻምከጃፓኖች ጋር በመተባበር ጃፓን በታህሳስ 1941 ባንኮክን ስትይዝ የበርማ ነፃነት ጦር (BIA) ፈጠረ።BIA መጀመሪያ ላይ የተወሰነ የራስ ገዝ አስተዳደር ነበረው እና በ 1942 የጸደይ ወቅት በበርማ አንዳንድ ክፍሎች ጊዜያዊ መንግስት አቋቋመ። ሆኖም በጃፓን አመራር እና በ BIA መካከል በበርማ የወደፊት አስተዳደር ላይ ልዩነት ተፈጠረ።ጃፓኖች መንግስት ለመመስረት ወደ ባ ማው ዞረው BIA እንደገና በአንግ ሳን መሪነት ወደ በርማ መከላከያ ሰራዊት (ቢዲኤ) አዋቀሩ።ጃፓን በ1943 በርማን “ገለልተኛ” ስታውጅ BDA የበርማ ብሔራዊ ጦር (BNA) ተብሎ ተሰየመ።[77]ጦርነቱ በጃፓን ላይ ሲቀያየር እንደ አውንግ ሳን ላሉ የበርማ መሪዎች የእውነተኛ ነፃነት ተስፋ ባዶ እንደሆነ ግልጽ ሆነ።ተስፋ ቆርጦ ከሌሎች የበርማ መሪዎች ጋር በመሆን ፀረ ፋሺስት ድርጅት (አፎ) መመስረት ጀመረ፤ በኋላም ፀረ-ፋሽስት ህዝቦች ነፃነት ሊግ (አኤፍኤፍኤፍኤል) ተባለ።[77] ይህ ድርጅት የጃፓንን ወረራ እና ፋሺዝም በአለም አቀፍ ደረጃ ተቃዋሚ ነበር።መደበኛ ያልሆነ ግንኙነት በ AFO እና በብሪቲሽ መካከል በፎርስ 136 የተቋቋመ ሲሆን በማርች 27 ቀን 1945 BNA በጃፓኖች ላይ አገሪቷን አመፅ ጀመረ።[77] ይህ ቀን በመቀጠል 'የመቋቋም ቀን' ተብሎ ተከበረ።ከአመጽ በኋላ፣ ኦንግ ሳን እና ሌሎች መሪዎች የአርበኞች ቡርማ ጦር ሰራዊት (PBF) ሆነው ከተባበሩት መንግስታት ጋር በይፋ ተቀላቅለው ከብሪቲሽ የደቡብ ምስራቅ እስያ አዛዥ ሎርድ ማውንባተን ጋር ድርድር ጀመሩ።የጃፓን ወረራ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳደረ ሲሆን በዚህም ምክንያት ከ170,000 እስከ 250,000 የሚደርሱ የቡርማ ሰላማዊ ዜጎችን ህይወት ቀጥፏል።[78] የጦርነት ጊዜ ልምምዱ በበርማ የፖለቲካ ምህዳር ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል ፣ለወደፊት የሀገሪቱ የነፃነት እንቅስቃሴዎች እና ከብሪቲሽ ጋር ድርድር ለማድረግ የሚያስችል መድረክ ፈጥሯል ፣በመጨረሻም በርማ በ 1948 ነፃነቷን አገኘች።
ድህረ-ገለልተኛ በርማ
አንተ አሁን ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1948 Jan 1 - 1962

ድህረ-ገለልተኛ በርማ

Myanmar (Burma)
የበርማ የነጻነት የመጀመሪያዎቹ ዓመታት በውስጥ ግጭት የታጀቡ ሲሆን ከቀይ ባንዲራ እና ከነጭ ባንዲራ ኮሚኒስቶች፣ አብዮታዊ የበርማ ጦር እና እንደ ካረን ብሄራዊ ዩኒየን ያሉ ብሄረሰቦችን ጨምሮ ከተለያዩ ቡድኖች የተውጣጡ ነበሩ።[77] እ.ኤ.አ. በ 1949የቻይና ኮሚኒስት ድል ኩኦሚንታንግ በሰሜናዊ በርማ ወታደራዊ ሰልፉን እንዲመሰርት አድርጓል።[77] በውጭ ፖሊሲ ውስጥ፣ በርማ በተለይ ገለልተኛ ነበረች እና መጀመሪያ ላይ ለመልሶ ግንባታ ዓለም አቀፍ ዕርዳታ ተቀበለች።ይሁን እንጂ በበርማ ውስጥ ለቻይና ናሽናል ሃይሎች ቀጣይነት ያለው የአሜሪካ ድጋፍ አገሪቱ አብዛኛውን የውጭ ዕርዳታ እንድትቀበል፣ የደቡብ ምሥራቅ እስያ ስምምነት ድርጅት (SEATO) አባል እንድትሆን እና በምትኩ የ1955 የባንዱንግ ኮንፈረንስ እንድትደግፍ አድርጓታል [። 77]እ.ኤ.አ. በ 1958 ምንም እንኳን ኢኮኖሚያዊ ማገገም ቢኖርም ፣ በፀረ-ፋሽስት ህዝቦች ነፃነት ሊግ (ኤኤፍኤፍኤፍኤል) ውስጥ ባለው ክፍፍል እና ባልተረጋጋ የፓርላማ ሁኔታ ምክንያት የፖለቲካ አለመረጋጋት እየጨመረ ነበር።ጠቅላይ ሚንስትር ዩ ኑ በራስ የመተማመን ስሜትን ከማጣት የተረፈ ሲሆን የ'ክሪፕቶ-ኮምኒስቶች' በተቃዋሚዎች ላይ እያሳየ ያለውን ተጽእኖ በመመልከት [77] በመጨረሻ የሠራዊቱ ዋና አዛዥ ጄኔራል ኔ ዊን ስልጣን እንዲይዝ ጋበዙ።[77] ይህ ቁልፍ ተቃዋሚዎችን ጨምሮ በመቶዎች የሚቆጠሩ የኮሚኒስት ደጋፊዎቻቸውን በቁጥጥር ስር ለማዋል እና ለስደት እና ታዋቂ ጋዜጦች እንዲዘጉ አድርጓል።[77]በኔ ዊን የሚመራው ወታደራዊ አገዛዝ በ1960 አዲስ ጠቅላላ ምርጫ ለማድረግ ሁኔታውን በተሳካ ሁኔታ አረጋጋው፣ ይህም የዩ ኑ ህብረት ፓርቲን ወደ ስልጣን መለሰ።[77] ይሁን እንጂ መረጋጋት ለአጭር ጊዜ ነበር.በሻን ግዛት ውስጥ የነበረው እንቅስቃሴ 'ልቅ' የሆነ ፌዴሬሽን እንዲመሰረት ፈልጎ በ1947ቱ ሕገ መንግሥት የተደነገገውን የመገንጠል መብት መንግሥት እንዲያከብር አጥብቆ ጠየቀ።ይህ እንቅስቃሴ እንደ ተገንጣይ ተገንዝቦ ነበር፣ እና ኔ ዊን የሻን መሪዎችን ፊውዳላዊ ኃይላት በማፍረስ በጡረታ በመተካት በሀገሪቱ ላይ ያለውን ማዕከላዊነት የበለጠ አድርጓል።
1948
ገለልተኛ በርማornament
የበርማ ነፃነት
የበርማ የነጻነት ቀን።የብሪታንያ ገዥ ሁበርት ኤልቪን ራንስ ግራ እና የቡርማ የመጀመሪያው ፕሬዝዳንት ሳኦ ሽዌ ታይክ ጥር 4 ቀን 1948 የአዲሱ ሀገር ባንዲራ ሲውለበለብ በትኩረት ቆሙ። ©Anonymous
1948 Jan 4

የበርማ ነፃነት

Myanmar (Burma)
ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት እናከጃፓኖች እጅ ከተሰጠ በኋላ በርማ የፖለቲካ ትርምስ ውስጥ ገብታለች።ከጃፓናውያን ጋር የተሳሰረ ነገር ግን በኋላ በእነሱ ላይ የተቃወመው መሪ አውንግ ሳን በ1942 ግድያ ሊፈረድበት ይችላል ነገርግን የብሪታንያ ባለስልጣናት በታዋቂነቱ ምክንያት የማይቻል ነው ብለው አስበው ነበር።[77] የብሪቲሽ ገዥ ሰር ሬጂናልድ ዶርማን-ስሚዝ ወደ በርማ በመመለስ ከነጻነት ይልቅ የአካል ተሃድሶ ቅድሚያ በመስጠት ከአንግ ሳን እና ፀረ-ፋሽስት ህዝቦች የነጻነት ሊግ (AFPFL) ጋር ግጭት አስከትሏል።በኤኤፍኤፍኤፍኤል ውስጥ እራሱ በኮሚኒስቶች እና በሶሻሊስቶች መካከል መለያየት ተፈጠረ።ዶርማን-ስሚዝ በኋላ በሰር ሁበርት ራንስ ተተካ፣ እሱም እየተባባሰ የመጣውን የስራ ማቆም አድማ ሁኔታ አንግ ሳንን እና ሌሎች የ AFPFL አባላትን ወደ ገዥው አስተዳደር ምክር ቤት በመጋበዝ።በራንስ ስር ያለው የስራ አስፈፃሚ ምክር ቤት ለበርማ ነፃነት ድርድር ጀምሯል፣ይህም በጥር [27] ቀን 1947 የኦንግ ሳን-አትሌ ስምምነትን አስከተለ።አንግ ሳን በየካቲት 12, 1947 የፓንግሎንግ ኮንፈረንስ የህብረት ቀን ተብሎ በሚከበረው አናሳ ብሄረሰቦችን ወደ ማህደር ማምጣት ተሳክቶለታል።የ AFPFL ታዋቂነት የተረጋገጠው በሚያዝያ 1947 በተካሄደው የስብሰባ ምርጫ ላይ ወሳኝ በሆነ ሁኔታ ሲያሸንፍ ነው።ሀምሌ 19፣ 1947 አውንግ ሳን እና በርካታ የካቢኔ አባላቱ በተገደሉበት ወቅት አሳዛኝ ክስተት ደረሰ፣ [77] አሁን የሰማዕታት ቀን ተብሎ የሚታወስ ክስተት።እሳቸውን ከሞቱ በኋላ በተለያዩ ክልሎች አመጽ ተቀሰቀሰ።የሶሻሊስት መሪ የሆነው ታኪን ኑ አዲስ መንግስት እንዲመሰርት ተጠይቆ በጥር 4, 1948 የበርማን ነጻነት በበላይነት ተቆጣጠረ።ከህንድ እና ፓኪስታን በተለየ በርማ በሀገሪቱ ያለውን ጠንካራ ፀረ-ብሪታንያ ስሜት በማሳየት ወደ ህብረቱ አባልነት ላለመግባት መርጣለች። ጊዜው.[77]
የበርማ መንገድ ወደ ሶሻሊዝም
የበርማ ሶሻሊስት ፕሮግራም ፓርቲ ባንዲራ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1962 Jan 1 - 1988

የበርማ መንገድ ወደ ሶሻሊዝም

Myanmar (Burma)
በ1962 በጄኔራል ኔ ዊን የተመራውን መፈንቅለ መንግስት ተከትሎ በበርማ (የአሁኗ ምያንማር) “የበርማዝ መንገድ ወደ ሶሻሊዝም” የተጀመረ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ፕሮግራም ነበር።እቅዱ የቡድሂዝም እና የማርክሲዝም አካላትን በማጣመር በርማን ወደ ሶሻሊስት ግዛት ለመቀየር ያለመ ነበር።[81] በዚህ ፕሮግራም መሰረት፣ አብዮታዊ ካውንስል ኢኮኖሚውን ሀገራዊ በማድረግ ቁልፍ ኢንዱስትሪዎችን፣ ባንኮችን እና የውጭ ንግዶችን ተቆጣጠረ።የግል ኢንተርፕራይዞች በመንግስት ባለቤትነት የተያዙ አካላት ወይም በትብብር ቬንቸር ተተኩ።ይህ ፖሊሲ በርማን ከአለም አቀፍ ንግድ እና የውጭ ኢንቨስትመንት ያቋረጠች ሲሆን ሀገሪቱን በራስ እንድትተማመን አድርጓታል።የቡርማ መንገድን ወደ ሶሻሊዝም መተግበር ያስገኘው ውጤት ለሀገሪቱ አስከፊ ነበር።[82] የብሔር ብሔረሰቦች ጥረቶች ቅልጥፍና ማጣት፣ ሙስና እና የኢኮኖሚ ውድቀት አስከትለዋል።የውጭ ምንዛሪ ክምችት በመቀነሱ ሀገሪቱ ከፍተኛ የምግብ እና የነዳጅ እጥረት አጋጥሟታል።ኢኮኖሚው እየተጠናከረ ሲሄድ፣ የጥቁር ገበያው እያደገ ሄደ፣ እናም አጠቃላይ ህዝቡ ለከፋ ድህነት ተዳርገዋል።ከዓለም አቀፉ ማህበረሰብ መገለል የቴክኖሎጂ ኋላቀርነት እና የመሠረተ ልማት አውታሮች መበስበስን አስከትሏል።ፖሊሲው ጥልቅ ማህበረ-ፖለቲካዊ አንድምታ ነበረው።በጦር ኃይሉ ስር ለአስርት አመታት የሚቆይ አምባገነናዊ አገዛዝን አመቻችቷል፣ የፖለቲካ ተቃውሞን በማፈን እና የዜጎችን ነፃነት ማፈን።መንግሥት ጥብቅ ሳንሱር በማድረግ ብዙ አናሳ ብሔረሰቦችን መገለል እንዲሰማቸው ያደረገ ብሔርተኝነትን አስፋፋ።የእኩልነት እና የዕድገት ምኞቱ ቢሆንም፣ የቡርማ መንገድ የሶሻሊዝም ሥርዓት አገሪቱን ለድህነት እና ለገለልተኛነት እንድትዳርግ አድርጓታል፣ እናም ዛሬ ምያንማር ለገጠማት ውስብስብ የማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮች ድር ከፍተኛ አስተዋጽዖ አድርጓል።
1962 የበርማ መፈንቅለ መንግስት
በ1962 የበርማ መፈንቅለ መንግስት ከተደረገ ከሁለት ቀናት በኋላ በሻፍራዝ መንገድ (ባንክ ጎዳና) ላይ የሰራዊት ክፍሎች። ©Anonymous
1962 Mar 2

1962 የበርማ መፈንቅለ መንግስት

Rangoon, Myanmar (Burma)
እ.ኤ.አ.[79] መፈንቅለ መንግስቱ በነ ዊን ምክንያት እንደ አስፈላጊነቱ የሀገሪቱን አንድነት ለማስጠበቅ ነው፣ ምክንያቱም እያደጉ ያሉ የጎሳ እና የኮሚኒስት አመፆች ነበሩ።የመፈንቅለ መንግሥቱ ውሎ አድሮ የፌዴራል ሥርዓቱ መጥፋት፣ ሕገ መንግሥቱ ፈርሶ፣ በነ ዊን የሚመራ አብዮታዊ ምክር ቤት ተቋቁሟል።[80] በሺዎች የሚቆጠሩ የፖለቲካ ተቃዋሚዎች ታስረዋል፣ የበርማ ዩኒቨርሲቲዎች ለሁለት አመታት ተዘግተዋል።የነ ዊን አገዛዝ ኢኮኖሚውን ሀገራዊ ማድረግ እና ሁሉንም የውጭ ተጽእኖዎች ማቋረጥን ያካተተውን "የቡርማ ወደ ሶሻሊዝም መንገድ" ተግባራዊ አድርጓል.ይህም በበርማ ህዝብ ላይ የምግብ እጥረት እና የመሠረታዊ አገልግሎቶች እጥረትን ጨምሮ ኢኮኖሚያዊ ውድቀት እና ችግር አስከትሏል።ወታደሮቹ በሁሉም የህብረተሰብ ክፍሎች ላይ ጠንካራ ቁጥጥር በማድረግ በርማ ከአለም እጅግ በጣም ደሃ እና የተገለሉ ሀገራት አንዷ ሆናለች።እነዚህ ትግሎች ቢኖሩም አገዛዙ ለበርካታ አስርት ዓመታት በስልጣን ላይ ቆይቷል።የ1962ቱ መፈንቅለ መንግስት በበርማ ማህበረሰብ እና ፖለቲካ ላይ ዘላቂ ተጽእኖ ነበረው።ለአስርት አመታት የወታደራዊ አገዛዝ መድረክ ከመፍጠር ባለፈ በሀገሪቱ ያለውን የጎሳ ግጭት አባብሷል።ብዙ አናሳ ቡድኖች የተገለሉ እና ከፖለቲካዊ ስልጣን የተገለሉ ይመስላቸው ነበር፣ ይህም እስከ ዛሬ ድረስ የዘለቀውን የጎሳ ግጭቶች እንዲባባስ አድርጓል።መፈንቅለ መንግስቱ የፖለቲካ እና የዜጎችን ነፃነት በማፈን፣ ሀሳብን በነጻነት የመግለጽ እና የመሰብሰብ መብቶች ላይ ከፍተኛ ገደብ በማሳየቱ የማያንማርን (የቀድሞዋ በርማ) የፖለቲካ ምህዳርን ለሚቀጥሉት አመታት ቀርፆ ነበር።
8888 አመፅ
8888 ተማሪዎች የዲሞክራሲ ደጋፊ ናቸው። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1986 Mar 12 - 1988 Sep 21

8888 አመፅ

Myanmar (Burma)
እ.ኤ.አ. በነሀሴ 1988 በበርማ የተካሄደው የ8888 ዓመፅ ተከታታይ ሀገር አቀፍ ተቃውሞ፣ [83] ሰልፎች እና ብጥብጥ ነበር [84] በነሀሴ 1988 ዋና ዋና ክስተቶች የተከሰቱት እ.ኤ.አ. ነሐሴ 8 ቀን 1988 እና ስለሆነም በተለምዶ “8888 አመጽ” በመባል ይታወቃል።[85] የተቃውሞ ሰልፎቹ የተማሪ እንቅስቃሴ የጀመሩ ሲሆን በዋናነት በዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች በ Rangoon Arts and Sciences University እና Rangoon Institute of Technology (RIT) የተደራጁ ነበሩ።እ.ኤ.አ. የ8888 አመጽ በያንጎን (ራንጉ) በተማሪዎች የጀመረው እ.ኤ.አ. ነሐሴ 8 ቀን 1988 ነው። የተማሪዎች ተቃውሞ በመላ አገሪቱ ተስፋፋ።[86] በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ መነኮሳት፣ ሕፃናት፣ የዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች፣ የቤት እመቤቶች፣ ዶክተሮች እና ተራ ሰዎች መንግሥትን በመቃወም ተቃውመዋል።[87] በሴፕቴምበር 18 ላይ በመንግስት ህግ እና ትዕዛዝ እድሳት ምክር ቤት (SLORC) ደም አፋሳሽ ወታደራዊ መፈንቅለ መንግስት ከተደረገ በኋላ አመፁ አብቅቷል።በሺህዎች የሚቆጠሩ ሞት በጦር ኃይሉ ምክንያት የተከሰተ ሲሆን [86] በበርማ ውስጥ ያሉ ባለስልጣናት ቁጥሩን በ 350 አካባቢ ተገድለዋል ።[88]በችግር ጊዜ፣ አውንግ ሳን ሱ ኪ እንደ ብሔራዊ አዶ ብቅ አለ።እ.ኤ.አ. በ 1990 ወታደራዊው ጁንታ ምርጫን ሲያዘጋጅ ፓርቲያቸው ብሄራዊ ለዲሞክራሲ ሊግ 81% የመንግስት መቀመጫዎችን (392 ከ 492) አሸንፏል።[89] ሆኖም ወታደራዊው ጁንታ ለውጤቱ እውቅና ለመስጠት ፈቃደኛ ባለመሆኑ ሀገሪቱን እንደ የክልል ህግ እና ስርዓት ማደስ ምክር ቤት መግዛቱን ቀጠለ።ኦንግ ሳን ሱ ኪ በቁም እስር ተዳረገች።የስቴት ህግ እና ስርዓት መልሶ ማቋቋም ምክር ቤት ከበርማ ሶሻሊስት ፕሮግራም ፓርቲ የመዋቢያ ለውጥ ይሆናል.[87]
የክልል ሰላምና ልማት ምክር ቤት
የSPDC አባላት ከታይላንድ ልዑካን ጋር በጥቅምት 2010 በናይፒዳው ጉብኝት። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1990 Jan 1 - 2006

የክልል ሰላምና ልማት ምክር ቤት

Myanmar (Burma)
እ.ኤ.አ. በ1990ዎቹ የምያንማር ወታደራዊ አገዛዝ እ.ኤ.አ. በ1990 የመድብለ ፓርቲ ምርጫ ቢያሸንፍም የምያንማር ወታደራዊ አገዛዝ መቆጣጠሩን ቀጥሏል። ኪይ በ1991 የኖቤል የሰላም ሽልማትን አሸንፏል። በ1992 ሳው ማውንግን በጄኔራል Than Shwe በመተካት አገዛዙ አንዳንድ ገደቦችን ቢያቃለልም አዲስ ህገ መንግስት ለማርቀቅ የተደረገውን ጥረት ጨምሮ በስልጣን ላይ ያለውን ይዞታ አስጠብቋል።በአስር አመታት ውስጥ አገዛዙ የተለያዩ የጎሳ ግጭቶችን መፍታት ነበረበት።ከካረን ብሄረሰብ ጋር ዘላቂ ሰላም ማምጣት ባይቻልም ታዋቂ የሆኑ የተኩስ አቁም ስምምነቶች ከበርካታ የጎሳ ቡድኖች ጋር ድርድር ተደርጓል።በተጨማሪም የዩኤስ ግፊት በ1995 ከኩን ሳ ከኦፒየም የጦር አበጋዝ ጋር ስምምነት አደረገ። እነዚህ ተግዳሮቶች ቢኖሩም፣ በ1997 የስቴት የሰላምና ልማት ምክር ቤት (SPDC) ስም መቀየር እና መንቀሳቀስን ጨምሮ ወታደራዊውን አገዛዝ ለማዘመን ሙከራዎች ነበሩ። ዋና ከተማው ከያንጎን እስከ ናይፒዳው በ2005 ዓ.ም.መንግሥት በ2003 ሰባት እርከኖች ያሉት “የዴሞክራሲ መንገድ” ቢያወጣም የጊዜ ሰሌዳም ሆነ የማረጋገጫ ሂደት ባለመኖሩ በዓለም አቀፍ ታዛቢዎች ዘንድ ጥርጣሬ ፈጠረ።ብሄራዊ ኮንቬንሽኑ በ2005 እንደገና ተሰብስቦ ህገ መንግስቱን እንደገና ለመፃፍ ቢሞክርም ዋና ዋና የዲሞክራሲ ደጋፊ ቡድኖችን በማግለሉ ለበለጠ ትችት ዳርጓል።የግዳጅ ሥራን ጨምሮ የሰብአዊ መብት ረገጣዎች ዓለም አቀፉ የሰራተኛ ድርጅት እ.ኤ.አ. በ2006 የጁንታ አባላትን በሰብአዊነት ላይ በፈጸሙ ወንጀሎች ክስ እንዲመሰርት አድርጓል [። 90]
ሳይክሎን ናርጊስ
ከሳይክሎን ናርጊስ በኋላ የተበላሹ ጀልባዎች ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2008 May 1

ሳይክሎን ናርጊስ

Myanmar (Burma)
እ.ኤ.አ በግንቦት 2008 ምያንማር በሀገሪቱ ታሪክ ከታዩት እጅግ አስከፊ የተፈጥሮ አደጋዎች አንዱ በሆነው ሳይክሎን ናርጊስ ተመታች።አውሎ ነፋሱ በሰአት እስከ 215 ኪ.ሜ የሚደርስ ንፋስ ያስከተለ እና ከባድ ኪሳራ ያደረሰ ሲሆን ከ130,000 በላይ ሰዎች ሞተው ወይም ጠፍተዋል እና 12 ቢሊዮን ዶላር ጉዳቱ ይገመታል።አስቸኳይ እርዳታ የሚያስፈልገው ቢሆንም፣ የምያንማር ገለልተኝነት መንግስት የተባበሩት መንግስታት አስፈላጊ አቅርቦቶችን የሚያደርሱ አውሮፕላኖችን ጨምሮ የውጭ ዕርዳታ እንዳይገባ ገድቧል።የተባበሩት መንግስታት ድርጅት መጠነ ሰፊ የሆነ አለም አቀፍ እርዳታን የመፍቀድ ማመንታት “ከዚህ በፊት ታይቶ የማይታወቅ” ሲል ገልጿል።የመንግስት ገዳቢ አቋም ከአለም አቀፍ አካላት የሰላ ትችት አስከትሏል።የተለያዩ ድርጅቶች እና ሀገራት ምያንማር ያልተገደበ እርዳታ እንድትሰጥ አሳሰቡ።ውሎ አድሮ፣ ጁንታው እንደ ምግብ እና መድኃኒት ያሉ ውስን የእርዳታ ዓይነቶችን ለመቀበል ተስማምቷል ነገር ግን በሀገሪቱ ውስጥ የውጭ እርዳታ ሠራተኞችን ወይም ወታደራዊ ክፍሎችን መከልከሉን ቀጥሏል።ይህ ማመንታት ገዥው አካል ለ‹‹ሰው ሰራሽ ጥፋት›› እና በሰው ልጆች ላይ ወንጀል ሊፈጽም ይችላል የሚል ውንጀላ አስከትሏል።እ.ኤ.አ በሜይ 19፣ ምያንማር ከደቡብ-ምስራቅ እስያ ሀገራት ማህበር (ASEAN) እርዳታ ፈቀደች እና በኋላ ሁሉም የእርዳታ ሰራተኞች፣ ዜግነታቸው ምንም ይሁን ምን፣ ወደ አገሪቱ እንዲገቡ ተስማምታለች።ይሁን እንጂ መንግሥት የውጭ ወታደራዊ ክፍሎችን መኖሩን መቋቋም አልቻለም.በእርዳታ የተሞላ የአሜሪካ አጓጓዥ ቡድን እንዳይገባ ከተከለከለ በኋላ ለመልቀቅ ተገደደ።ከአለም አቀፍ ትችት በተቃራኒ የበርማ መንግስት የተባበሩት መንግስታት ድርጅትን እርዳታ አሞካሽቷል፣ ምንም እንኳን ስለ ወታደራዊ ንግድ ለጉልበት ርዳታ የሚገልጹ ዘገባዎችም ቢወጡም።
የማያንማር የፖለቲካ ማሻሻያዎች
አንግ ሳን ሱ ኪ ከእስር ከተፈታች በኋላ በኤንኤልዲ ዋና መሥሪያ ቤት ለተሰበሰበው ሕዝብ ንግግር አቀረበች። ©Htoo Tay Zar
2011 Jan 1 - 2015

የማያንማር የፖለቲካ ማሻሻያዎች

Myanmar (Burma)
የ2011-2012 የበርማ ዲሞክራሲያዊ ማሻሻያዎች በበርማ በወታደራዊ-የሚደገፈው መንግስት የተካሄዱ ተከታታይ ፖለቲካዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና አስተዳደራዊ ለውጦች ነበሩ።ከእነዚህ ማሻሻያዎች መካከል የዲሞክራሲ ደጋፊ መሪዋን አውንግ ሳን ሱ ኪን ከእስር ቤት መልቀቅ እና ከእርሷ ጋር የተደረገ ውይይት፣ የብሄራዊ ሰብአዊ መብት ኮሚሽን ማቋቋም፣ ከ200 በላይ የፖለቲካ እስረኞች አጠቃላይ ምህረት፣ የሰራተኛ ማህበራትን የሚፈቅደውን አዲስ የሰራተኛ ህግ ማቋቋም እና አድማዎች፣ የፕሬስ ሳንሱርን መዝናናት፣ እና የምንዛሬ አሰራር ደንቦችበተሃድሶው ውጤት፣ ASEAN በ2014 የበርማ ሊቀመንበርነትን ጨረታ አፀደቀ። የዩናይትድ ስቴትስ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ሂላሪ ክሊንተን ተጨማሪ እድገትን ለማበረታታት በታህሳስ 1 2011 በርማን ጎብኝተዋል።የአሜሪካ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ከሃምሳ ዓመታት በላይ ሲጎበኙ የመጀመሪያው ነው።የዩናይትድ ስቴትስ ፕሬዚዳንት ባራክ ኦባማ ከአንድ ዓመት በኋላ ጎበኘ፣ ሀገሪቱን የጎበኙ የመጀመሪያው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ሆነዋል።የሱ ኪ ፓርቲ፣ የናሽናል ሊግ ለዲሞክራሲ፣ በ2010 አጠቃላይ ምርጫ NLD እንዳይሳተፍ ያደረጉ ህጎችን ካስወገደ በኋላ ሚያዝያ 1 ቀን 2012 በተካሄደው የማሟያ ምርጫ ተሳትፏል።በተካሄደው የማሟያ ምርጫ ኤንኤልዲን በመምራት ከተወዳደሩት 44 ወንበሮች 41ቱን በማሸነፍ፣ ሱ ኪ እራሷ በቡርማ ፓርላማ የታችኛው ምክር ቤት የካውህሙ ምርጫ ክልልን በመወከል አሸንፋለች።እ.ኤ.አ. በ 2015 የምርጫ ውጤት ለዲሞክራሲ ብሔራዊ ሊግ በሁለቱም የበርማ ፓርላማ ምክር ቤቶች ፍጹም አብላጫ መቀመጫ ሰጠው ፣ ይህም እጩው ፕሬዝዳንት እንደሚሆን ለማረጋገጥ በቂ ነው ፣ የኤንኤልዲ መሪ አንግ ሳን ሱ ኪ ከፕሬዝዳንትነት በህገ መንግስቱ ታግደዋል።[91] ይሁን እንጂ በበርማ ወታደሮች እና በአካባቢው ታጣቂ ቡድኖች መካከል ግጭቶች ቀጥለዋል።
የሮሂንጋ የዘር ማጥፋት
በባንግላዲሽ በሚገኘው የስደተኞች ካምፕ ውስጥ የሮሂንጊያ ስደተኞች፣ 2017 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2016 Oct 9 - 2017 Aug 25

የሮሂንጋ የዘር ማጥፋት

Rakhine State, Myanmar (Burma)
የሮሂንጊያ ጭፍጨፋ የማይናማር ጦር በሙስሊም ሮሂንጋን ዜጎች ላይ እያደረሰ ያለው ተከታታይ ስደት እና ግድያ ነው።የዘር ጭፍጨፋው እስከ ዛሬ ድረስ ሁለት ደረጃዎችን ያቀፈ ነው [92] የመጀመሪያው ከጥቅምት 2016 እስከ [ጃንዋሪ] 2017 የደረሰው ወታደራዊ እርምጃ ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ከኦገስት 2017 ጀምሮ እየተከሰተ ነው። ወደ ሌሎች አገሮች.አብዛኞቹ ወደ ባንግላዲሽ ተሰደዱ፣ በዚህም ምክንያት በዓለም ትልቁ የስደተኞች ካምፕ ተፈጠረ፣ ሌሎች ደግሞ ወደህንድ ፣ ታይላንድ ፣ ማሌዥያ እና ሌሎች የደቡብ እና ደቡብ ምስራቅ እስያ ክፍሎች አምልጠዋል፣ አሁንም ስደት ይደርስባቸዋል።ሌሎች ብዙ አገሮች ክስተቶቹን እንደ “ዘር ማጽዳት” ይሏቸዋል።[94]በማይናማር በሮሂንጊያ ሙስሊሞች ላይ እየደረሰ ያለው ግፍ ቢያንስ ከ1970ዎቹ ጀምሮ ነው።[95] ከዚያን ጊዜ ጀምሮ የሮሂንጊያ ህዝብ በመንግስት እና በቡድሂስት ብሄርተኞች በየጊዜው ስደት ደርሶባቸዋል።[96] እ.ኤ.አ. በ2016 መገባደጃ ላይ የምያንማር ታጣቂ ሃይሎች እና ፖሊሶች በሀገሪቱ ሰሜናዊ ምእራብ ክልል ውስጥ በምትገኘው በራኪን ግዛት ውስጥ በሰዎች ላይ ትልቅ እርምጃ ወሰዱ።የተባበሩት መንግስታት [97] ከፍርድ ቤት ውጭ ግድያዎችን ጨምሮ መጠነ-ሰፊ የሰብአዊ መብት ጥሰቶች ማስረጃ አግኝቷል;ማጠቃለያ ግድያዎች;የቡድን አስገድዶ መድፈር;የሮሂንጊያ መንደሮችን፣ ንግዶችን እና ትምህርት ቤቶችን ማቃጠል;እና የጨቅላ ህጻናት.የበርማ መንግስት እነዚህን ግኝቶች "የተጋነኑ" ናቸው በማለት ውድቅ አድርጓል።[98]ወታደራዊ እርምጃው ብዙ ሰዎችን አፈናቅሏል፣ ይህም የስደተኞች ቀውስ አስከትሏል።እ.ኤ.አ. በ 2017 ትልቁ የሮሂንጊያ ስደተኞች ምያንማርን ለቀው የወጡ ሲሆን ይህም በእስያ ከቬትናም ጦርነት በኋላ ትልቁን የሰው ልጅ ስደት አስከትሏል ።[99] እንደ የተባበሩት መንግስታት ዘገባ ከሆነ ከ 700,000 በላይ ሰዎች ከራኪን ግዛት ተሰደዋል ወይም ተባረሩ እና ከሴፕቴምበር 2018 ጀምሮ በአጎራባች ባንግላዲሽ በስደተኛነት ተጠልለዋል ። በታህሳስ 2017 የኢን ዲን ጭፍጨፋ ሲዘግቡ የነበሩ ሁለት የሮይተርስ ጋዜጠኞች ተይዘዋል እና ታስሯል።የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ሚይንት ቱ ለጋዜጠኞች እንደተናገሩት ምያንማር እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2018 2,000 የሮሂንጊያ ስደተኞችን በባንግላዲሽ ከሚገኙት ካምፖች ለመቀበል ተዘጋጅታለች [።] በሁለት ወራት ጊዜ ውስጥ፣ ይህም ከዓለም አቀፍ ተመልካቾች የተለያየ ምላሽ አግኝቷል።[101]እ.ኤ.አ. በ2016 በሮሂንጊያውያን ላይ የተካሄደው ወታደራዊ እርምጃ በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ("በሰብአዊነት ላይ ሊፈጸሙ የሚችሉ ወንጀሎች")፣ የሰብአዊ መብት ተሟጋች ድርጅት አምነስቲ ኢንተርናሽናል፣ የአሜሪካ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር፣ የጎረቤት ባንግላዲሽ መንግስት እና የማሌዢያ መንግስት አውግዘዋል።የበርማ መሪ እና የግዛት አማካሪ (የመንግስት መሪ) እና የኖቤል የሰላም ተሸላሚዋ ኦንግ ሳን ሱ ኪ በጉዳዩ ላይ ያላደረጉት እንቅስቃሴ እና ዝምታ ተችቷቸዋል እና ወታደራዊ ጥቃቶችን ለመከላከል ብዙም አላደረጉም።[102]
2021 የምያንማር መፈንቅለ መንግስት
በካይን ግዛት ዋና ከተማ በHpa-An (የካቲት 9 ቀን 2021) መምህራን ተቃውሞ እያሰሙ ነው። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2021 Feb 1

2021 የምያንማር መፈንቅለ መንግስት

Myanmar (Burma)
በማይንማር መፈንቅለ መንግስት የጀመረው እ.ኤ.አ. የካቲት 1 2021 ማለዳ ላይ ሲሆን በዲሞክራሲያዊ መንገድ የተመረጡ የሀገሪቱ ገዥ ፓርቲ አባላት ብሄራዊ ለዴሞክራሲያዊ ሊግ (ኤንኤልዲ) በ ታትማዳው -የምያንማር ጦር - ስልጣን በተሰጠው ስልጣን ከስልጣን ሲወገዱ ወታደራዊ ጁንታ.ተጠባባቂው ፕሬዝዳንት ሚይንት ስዌ ለአንድ አመት የሚቆይ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ አውጀዋል እና ስልጣን ወደ የመከላከያ አገልግሎት ዋና አዛዥ ሚን አንግ ህላይንግ ተላልፏል።እ.ኤ.አ ህዳር 2020 የተካሄደውን አጠቃላይ ምርጫ ውጤት ልክ እንዳልሆነ በማወጅ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁ ሲያበቃ አዲስ ምርጫ ለማካሄድ ማሰቡን አስታውቋል።[103] መፈንቅለ መንግስቱ የተካሄደው የምያንማር ፓርላማ እ.ኤ.አ. በ 2020 ምርጫ ላይ የተመረጡትን አባላት ቃለ መሃላ ሊፈጽም ባለበት አንድ ቀን ሲሆን ይህም እንዳይሆን አድርጓል።[104] ፕሬዝዳንት ዊን ሚይንት እና የግዛቱ አማካሪ አውንግ ሳን ሱ ኪ ከሚኒስትሮች፣ ምክትሎቻቸው እና የፓርላማ አባላት ጋር ታስረዋል።[105]እ.ኤ.አ.አውንግ ሳን ሱ ኪ የአደጋ ጊዜ የኮቪድ-19 ህጎችን በመጣስ እና የሬዲዮ እና የመገናኛ መሳሪያዎችን በህገ-ወጥ መንገድ በማስመጣት እና በመጠቀሟ፣ በተለይም ስድስት የአይኮም መሣሪያዎች ከደህንነት ቡድኗ እና ዎኪ-ቶኪ፣ በምያንማር የተገደቡ እና ከወታደራዊ-ተያያዥነት ፈቃድ የሚያስፈልጋቸው ክስ ተመሰረተባት። ኤጀንሲዎች ከመግዛታቸው በፊት.[106] ሁለቱም ለሁለት ሳምንታት በእስር ላይ ይገኛሉ።[107] Aung San Suu Kyi በየካቲት 16፣ [108] የብሔራዊ አደጋ ህግን በመጣሱ ተጨማሪ የወንጀል ክስ ተቀበለች [108] ሁለት ተጨማሪ የኮሙኒኬሽን ህጎችን በመጣስ እና በማርች 1 ህዝባዊ አመጽ ለመቀስቀስ በማሰብ እና ሌላ ኦፊሴላዊ ሚስጥሮችን በመጣስ በኤፕሪል 1.[109]ወታደራዊ መንግስት በጸረ መፈንቅለ መንግስት ህዝባዊ ተቃውሞዎች ላይ የወሰደውን እርምጃ በመቃወም በብሄራዊ አንድነት መንግስት የህዝብ መከላከያ ሃይል የታጠቁ አመጾች በመላ ምያንማር ሰፍነዋል።[110] እ.ኤ.አ. ከማርች 29 ቀን 2022 ጀምሮ ቢያንስ 1,719 ሲቪሎች ሕፃናትን ጨምሮ በወታደራዊ ኃይሎች ተገድለዋል እና 9,984 ታሰሩ።[111] ሶስት ታዋቂ የኤንኤልዲ አባላት በፖሊስ ቁጥጥር ስር እያሉ በማርች 2021 ሞተዋል፣ [112] እና አራት የዲሞክራሲ ተሟጋቾች በጁንታ በጁላይ 2022 ተገደሉ [። 113]
የማያንማር የእርስ በርስ ጦርነት
ምያንማር የሕዝብ መከላከያ ኃይል። ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2021 May 5

የማያንማር የእርስ በርስ ጦርነት

Myanmar (Burma)
የማይናማር የእርስ በርስ ጦርነት እ.ኤ.አ. በ 2021 ለተካሄደው ወታደራዊ መፈንቅለ መንግስት እና በመቀጠልም በፀረ-መንግስት ግልበጣ ሰልፎች ላይ የተወሰደውን የሃይል እርምጃ ተከትሎ በከፍተኛ ደረጃ ተባብሶ የቆየውን የምያንማርን የረዥም ጊዜ ዓመፅ ተከትሎ ቀጣይነት ያለው የእርስ በርስ ጦርነት ነው።[114] መፈንቅለ መንግስቱን ተከትሎ በነበሩት ወራት ተቃዋሚዎች በብሄራዊ አንድነት መንግስት ዙሪያ መሰባሰብ የጀመሩ ሲሆን ይህም በጁንታ ላይ ጥቃት ሰነዘረ።እ.ኤ.አ. በ 2022፣ ተቃዋሚዎች ብዙ ህዝብ ባይኖርም ፣ ግዛትን ተቆጣጠሩ።[115] በብዙ መንደሮች እና ከተሞች የጁንታ ጥቃት በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ ሰዎችን አስወጥቷል።የመፈንቅለ መንግስቱ ሁለተኛ አመት የምስረታ በዓል ላይ፣ በየካቲት 2023፣ የክልል አስተዳደር ምክር ቤት ሊቀመንበር ሚን አንግ ህላይንግ “ከሶስተኛ በላይ” የከተማ መስተዳድሮች ላይ የተረጋጋ ቁጥጥር ማጣታቸውን አምነዋል።ገለልተኛ ታዛቢዎች እውነተኛው ቁጥር እጅግ ከፍ ያለ ሊሆን እንደሚችል ይገነዘባሉ፣ ከ330 የከተማ መስተዳድሮች ጥቂቶቹ 72 ያህሉ እና ሁሉም ዋና ዋና የህዝብ ማእከላት በተረጋጋ ቁጥጥር ውስጥ ይቀራሉ።[116]ከሴፕቴምበር 2022 ጀምሮ 1.3 ሚሊዮን ሰዎች ከአገር ውስጥ ተፈናቅለዋል፣ እና ከ13,000 በላይ ህጻናት ተገድለዋል።እ.ኤ.አ. በመጋቢት 2023 የመንግስታቱ ድርጅት ከመፈንቅለ መንግስቱ በኋላ 17.6 ሚሊዮን ሰዎች በምያንማር ሰብአዊ እርዳታ እንደሚያስፈልጋቸው፣ 1.6 ሚሊዮን ደግሞ በአገር ውስጥ ተፈናቅለዋል፣ እና 55,000 የሲቪል ሕንፃዎች ወድመዋል።UNOCHA ከ40,000 በላይ ሰዎች ወደ ጎረቤት ሀገራት መሰደዳቸውን ገልጿል።[117]
A Quiz is available for this HistoryMap.

Appendices



APPENDIX 1

Myanmar's Geographic Challenge


Play button




APPENDIX 2

Burmese War Elephants: the Culture, Structure and Training


Play button




APPENDIX 3

Burmese War Elephants: Military Analysis & Battlefield Performance


Play button




APPENDIX 4

Wars and Warriors: Royal Burmese Armies: Introduction and Structure


Play button




APPENDIX 5

Wars and Warriors: The Burmese Praetorians: The Royal Household Guards


Play button




APPENDIX 6

Wars and Warriors: The Ahmudan System: The Burmese Royal Militia


Play button




APPENDIX 7

The Myin Knights: The Forgotten History of the Burmese Cavalry


Play button

Footnotes



  1. Cooler, Richard M. (2002). "Prehistoric and Animist Periods". Northern Illinois University, Chapter 1.
  2. Myint-U, Thant (2006). The River of Lost Footsteps—Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-16342-6, p. 45.
  3. Hudson, Bob (March 2005), "A Pyu Homeland in the Samon Valley: a new theory of the origins of Myanmar's early urban system", Myanmar Historical Commission Golden Jubilee International Conference, p. 1.
  4. Hall, D.G.E. (1960). Burma (3rd ed.). Hutchinson University Library. ISBN 978-1-4067-3503-1, p. 8–10.
  5. Moore, Elizabeth H. (2007). Early Landscapes of Myanmar. Bangkok: River Books. ISBN 978-974-9863-31-2, p. 236.
  6. Aung Thaw (1969). "The 'neolithic' culture of the Padah-Lin Caves" (PDF). The Journal of Burma Research Society. The Burma Research Society. 52, p. 16.
  7. Lieberman, Victor B. (2003). Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800–1830, volume 1, Integration on the Mainland. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80496-7, p. 114–115.
  8. Hall, D.G.E. (1960). Burma (3rd ed.). Hutchinson University Library. ISBN 978-1-4067-3503-1, p. 8-10.
  9. Moore, Elizabeth H. (2007). Early Landscapes of Myanmar. Bangkok: River Books. ISBN 978-974-9863-31-2, p.236.
  10. Hall 1960, p. 8–10.
  11. Myint-U, Thant (2006). The River of Lost Footsteps—Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-16342-6. p. 51–52.
  12. Jenny, Mathias (2015). "Foreign Influence in the Burmese Language" (PDF). p. 2. Archived (PDF) from the original on 20 March 2023.
  13. Luce, G. H.; et al. (1939). "Burma through the fall of Pagan: an outline, part 1" (PDF). Journal of the Burma Research Society. 29, p. 264–282.
  14. Myint-U 2006, p. 51–52.
  15. Coedès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1, p. 63, 76–77.
  16. Coedès 1968, p. 208.
  17. Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press, p. 32–33.
  18. South, Ashley (2003). Mon nationalism and civil war in Burma: the golden sheldrake. Routledge. ISBN 978-0-7007-1609-8, p. 67.
  19. Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd., p. 307.
  20. Lieberman, Victor B. (2003). Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800–1830, volume 1, Integration on the Mainland. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80496-7, p. 91.
  21. Aung-Thwin, Michael (2005). The Mists of Rāmañña: the Legend that was Lower Burma. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-2886-8, p. 167–178, 197–200.
  22. Lieberman 2003, p. 88–123.
  23. Lieberman 2003, p. 90–91, 94.
  24. Lieberman 2003, p. 24.
  25. Lieberman 2003, p. 92–97.
  26. Lieberman 2003, p. 119–120.
  27. Coedès, George (1968), p. 205–206, 209 .
  28. Htin Aung 1967, p. 78–80.
  29. Myint-U 2006, p. 64–65.
  30. Historical Studies of the Tai Yai: A Brief Sketch in Lak Chang: A Reconstruction of Tai Identity in Daikong by Yos Santasombat
  31. Nisbet, John (2005). Burma under British Rule - and before. Volume 2. Adamant Media Corporation. p. 414. ISBN 1-4021-5293-0.
  32. Maung Htin Aung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press. p. 66.
  33. Jon Fernquest (Autumn 2005). "Min-gyi-nyo, the Shan Invasions of Ava (1524–27), and the Beginnings of Expansionary Warfare in Toungoo Burma: 1486–1539". SOAS Bulletin of Burma Research. 3 (2). ISSN 1479-8484.
  34. Williams, Benjamin (25 January 2021). "Ancient Vesali: Second Capital of the Rakhine Kingdom". Paths Unwritten.
  35. Ba Tha (Buthidaung) (November 1964). "The Early Hindus and Tibeto-Burmans in Arakan. A brief study of Hindu civilization and the origin of the Arakanese race" (PDF).
  36. William J. Topich; Keith A. Leitich (9 January 2013). The History of Myanmar. ABC-CLIO. pp. 17–22. ISBN 978-0-313-35725-1.
  37. Sandamala Linkara, Ashin (1931). Rakhine Yazawinthit Kyan (in Burmese). Yangon: Tetlan Sarpay. Vol. 2, p. 11.
  38. William J. Topich; Keith A. Leitich (9 January 2013). The History of Myanmar. ABC-CLIO. pp. 17–22. ISBN 978-0-313-35725-1.
  39. Fernquest, Jon (Autumn 2005). "Min-gyi-nyo, the Shan Invasions of Ava (1524–27), and the Beginnings of Expansionary Warfare in Toungoo Burma: 1486–1539". SOAS Bulletin of Burma Research. 3 (2). ISSN 1479-8484, p.25-50.
  40. Htin Aung 1967, p. 117–118.
  41. Santarita, J. B. (2018). Panyupayana: The Emergence of Hindu Polities in the Pre-Islamic Philippines. Cultural and Civilisational Links Between India and Southeast Asia, 93–105.
  42. Scott, William Henry (1989). "The Mediterranean Connection". Philippine Studies. 37 (2), p. 131–144.
  43. Pires, Tomé (1944). Armando Cortesao (translator) (ed.). A suma oriental de Tomé Pires e o livro de Francisco Rodriguez: Leitura e notas de Armando Cortesão [1512 - 1515] (in Portuguese). Cambridge: Hakluyt Society.
  44. Harvey 1925, p. 153–157.
  45. Aung-Thwin, Michael A.; Maitrii Aung-Thwin (2012). A History of Myanmar Since Ancient Times (illustrated ed.). Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 978-1-86189-901-9, p. 130–132.
  46. Royal Historical Commission of Burma (1832). Hmannan Yazawin (in Burmese). Vol. 1–3 (2003 ed.). Yangon: Ministry of Information, Myanmar, p. 195.
  47. Hmannan Vol. 2 2003: 204–213
  48. Hmannan Vol. 2 2003: 216–222
  49. Hmannan Vol. 2 2003: 148–149
  50. Wyatt, David K. (2003). Thailand: A Short History (2nd ed.). ISBN 978-0-300-08475-7., p. 80.
  51. Hmannan, Vol. 3, p. 48
  52. Hmannan, Vol. 3, p. 363
  53. Wood, William A. R. (1924). History of Siam. Thailand: Chalermit Press. ISBN 1-931541-10-8, p. 112.
  54. Phayre, Lt. Gen. Sir Arthur P. (1883). History of Burma (1967 ed.). London: Susil Gupta, p. 100.
  55. Liberman 2003, p. 158–164.
  56. Harvey (1925), p. 211–217.
  57. Lieberman (2003), p. 202–206.
  58. Myint-U (2006), p. 97.
  59. Scott, Paul (8 July 2022). "Property and the Prerogative at the End of Empire: Burmah Oil in Retrospect". papers.ssrn.com. doi:10.2139/ssrn.4157391.
  60. Ni, Lee Bih (2013). Brief History of Myanmar and Thailand. Universiti Malaysi Sabah. p. 7. ISBN 9781229124791.
  61. Lieberman 2003, p. 202–206.
  62. Harvey, pp. 250–253.
  63. Wyatt, David K. (2003). History of Thailand (2 ed.). Yale University Press. ISBN 9780300084757., p. 122.
  64. Baker, et al., p. 21.
  65. Wyatt, p. 118.
  66. Baker, Chris; Phongpaichit, Pasuk. A History of Ayutthaya (p. 263-264). Cambridge University Press. Kindle Edition.
  67. Dai, Yingcong (2004). "A Disguised Defeat: The Myanmar Campaign of the Qing Dynasty". Modern Asian Studies. Cambridge University Press. 38: 145–189. doi:10.1017/s0026749x04001040. S2CID 145784397, p. 145.
  68. Giersch, Charles Patterson (2006). Asian borderlands: the transformation of Qing China's Yunnan frontier. Harvard University Press. ISBN 0-674-02171-1, pp. 101–110.
  69. Whiting, Marvin C. (2002). Imperial Chinese Military History: 8000 BC – 1912 AD. iUniverse. pp. 480–481. ISBN 978-0-595-22134-9, pp. 480–481.
  70. Hall 1960, pp. 27–29.
  71. Giersch 2006, p. 103.
  72. Myint-U 2006, p. 109.
  73. Myint-U 2006, p. 113.
  74. Htin Aung 1967, p. 214–215.
  75. "A Short History of Burma". New Internationalist. 18 April 2008.
  76. Tarun Khanna, Billions entrepreneurs : How China and India Are Reshaping Their Futures and Yours, Harvard Business School Press, 2007, ISBN 978-1-4221-0383-8.
  77. Smith, Martin (1991). Burma – Insurgency and the Politics of Ethnicity. London and New Jersey: Zed Books.
  78. Micheal Clodfelter. Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000. 2nd Ed. 2002 ISBN 0-7864-1204-6. p. 556.
  79. Aung-Thwin & Aung-Thwin 2013, p. 245.
  80. Taylor 2009, pp. 255–256.
  81. "The System of Correlation of Man and His Environment". Burmalibrary.org. Archived from the original on 13 November 2019.
  82. (U.), Khan Mon Krann (16 January 2018). Economic Development of Burma: A Vision and a Strategy. NUS Press. ISBN 9789188836168.
  83. Ferrara, Federico. (2003). Why Regimes Create Disorder: Hobbes's Dilemma during a Rangoon Summer. The Journal of Conflict Resolution, 47(3), pp. 302–303.
  84. "Hunger for food, leadership sparked Burma riots". Houston Chronicle. 11 August 1988.
  85. Tweedie, Penny. (2008). Junta oppression remembered 2 May 2011. Reuters.
  86. Ferrara (2003), pp. 313.
  87. Steinberg, David. (2002). Burma: State of Myanmar. Georgetown University Press. ISBN 978-0-87840-893-1.
  88. Ottawa Citizen. 24 September 1988. pg. A.16.
  89. Wintle, Justin. (2007). Perfect Hostage: a life of Aung San Suu Kyi, Burma’s prisoner of conscience. New York: Skyhorse Publishing. ISBN 978-0-09-179681-5, p. 338.
  90. "ILO seeks to charge Myanmar junta with atrocities". Reuters. 16 November 2006.
  91. "Suu Kyi's National League for Democracy Wins Majority in Myanmar". BBC News. 13 November 2015.
  92. "World Court Rules Against Myanmar on Rohingya". Human Rights Watch. 23 January 2020. Retrieved 3 February 2021.
  93. Hunt, Katie (13 November 2017). "Rohingya crisis: How we got here". CNN.
  94. Griffiths, David Wilkinson,James (13 November 2017). "UK says Rohingya crisis 'looks like ethnic cleansing'". CNN. Retrieved 3 February 2022.
  95. Hussain, Maaz (30 November 2016). "Rohingya Refugees Seek to Return Home to Myanmar". Voice of America.
  96. Holmes, Oliver (24 November 2016). "Myanmar seeking ethnic cleansing, says UN official as Rohingya flee persecution". The Guardian.
  97. "Rohingya Refugee Crisis". United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. 21 September 2017. Archived from the original on 11 April 2018.
  98. "Government dismisses claims of abuse against Rohingya". Al Jazeera. 6 August 2017.
  99. Pitman, Todd (27 October 2017). "Myanmar attacks, sea voyage rob young father of everything". Associated Press.
  100. "Myanmar prepares for the repatriation of 2,000 Rohingya". The Thaiger. November 2018.
  101. "Myanmar Rohingya crisis: Deal to allow return of refugees". BBC. 23 November 2017.
  102. Taub, Amanda; Fisher, Max (31 October 2017). "Did the World Get Aung San Suu Kyi Wrong?". The New York Times.
  103. Chappell, Bill; Diaz, Jaclyn (1 February 2021). "Myanmar Coup: With Aung San Suu Kyi Detained, Military Takes Over Government". NPR.
  104. Coates, Stephen; Birsel, Robert; Fletcher, Philippa (1 February 2021). Feast, Lincoln; MacSwan, Angus; McCool, Grant (eds.). "Myanmar military seizes power, detains elected leader Aung San Suu Kyi". news.trust.org. Reuters.
  105. Beech, Hannah (31 January 2021). "Myanmar's Leader, Daw Aung San Suu Kyi, Is Detained Amid Coup". The New York Times. ISSN 0362-4331.
  106. Myat Thura; Min Wathan (3 February 2021). "Myanmar State Counsellor and President charged, detained for 2 more weeks". Myanmar Times.
  107. Withnall, Adam; Aggarwal, Mayank (3 February 2021). "Myanmar military reveals charges against Aung San Suu Kyi". The Independent.
  108. "Myanmar coup: Aung San Suu Kyi faces new charge amid protests". BBC News. 16 February 2021.
  109. Regan, Helen; Harileta, Sarita (2 April 2021). "Myanmar's Aung San Suu Kyi charged with violating state secrets as wireless internet shutdown begins". CNN.
  110. "Myanmar Violence Escalates With Rise of 'Self-defense' Groups, Report Says". voanews.com. Agence France-Presse. 27 June 2021.
  111. "AAPP Assistance Association for Political Prisoners".
  112. "Myanmar coup: Party official dies in custody after security raids". BBC News. 7 March 2021.
  113. Paddock, Richard C. (25 July 2022). "Myanmar Executes Four Pro-Democracy Activists, Defying Foreign Leaders". The New York Times. ISSN 0362-4331.
  114. "Myanmar Violence Escalates With Rise of 'Self-defense' Groups, Report Says". voanews.com. Agence France-Presse. 27 June 2021.
  115. Regan, Helen; Olarn, Kocha. "Myanmar's shadow government launches 'people's defensive war' against the military junta". CNN.
  116. "Myanmar junta extends state of emergency, effectively delaying polls". Agence France-Presse. Yangon: France24. 4 February 2023.
  117. "Mass Exodus: Successive Military Regimes in Myanmar Drive Out Millions of People". The Irrawaddy.

References



  • Aung-Thwin, Michael, and Maitrii Aung-Thwin. A history of Myanmar since ancient times: Traditions and transformations (Reaktion Books, 2013).
  • Aung-Thwin, Michael A. (2005). The Mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma (illustrated ed.). Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 0824828860.
  • Brown, Ian. Burma’s Economy in the Twentieth Century (Cambridge University Press, 2013) 229 pp.
  • Callahan, Mary (2003). Making Enemies: War and State Building in Burma. Ithaca: Cornell University Press.
  • Cameron, Ewan. "The State of Myanmar," History Today (May 2020), 70#4 pp 90–93.
  • Charney, Michael W. (2009). A History of Modern Burma. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-61758-1.
  • Charney, Michael W. (2006). Powerful Learning: Buddhist Literati and the Throne in Burma's Last Dynasty, 1752–1885. Ann Arbor: University of Michigan.
  • Cooler, Richard M. (2002). "The Art and Culture of Burma". Northern Illinois University.
  • Dai, Yingcong (2004). "A Disguised Defeat: The Myanmar Campaign of the Qing Dynasty". Modern Asian Studies. Cambridge University Press. 38: 145–189. doi:10.1017/s0026749x04001040. S2CID 145784397.
  • Fernquest, Jon (Autumn 2005). "Min-gyi-nyo, the Shan Invasions of Ava (1524–27), and the Beginnings of Expansionary Warfare in Toungoo Burma: 1486–1539". SOAS Bulletin of Burma Research. 3 (2). ISSN 1479-8484.
  • Hall, D. G. E. (1960). Burma (3rd ed.). Hutchinson University Library. ISBN 978-1-4067-3503-1.
  • Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd.
  • Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press.
  • Hudson, Bob (March 2005), "A Pyu Homeland in the Samon Valley: a new theory of the origins of Myanmar's early urban system" (PDF), Myanmar Historical Commission Golden Jubilee International Conference, archived from the original (PDF) on 26 November 2013
  • Kipgen, Nehginpao. Myanmar: A political history (Oxford University Press, 2016).
  • Kyaw Thet (1962). History of Burma (in Burmese). Yangon: Yangon University Press.
  • Lieberman, Victor B. (2003). Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800–1830, volume 1, Integration on the Mainland. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80496-7.
  • Luce, G. H.; et al. (1939). "Burma through the fall of Pagan: an outline, part 1" (PDF). Journal of the Burma Research Society. 29: 264–282.
  • Mahmood, Syed S., et al. "The Rohingya people of Myanmar: health, human rights, and identity." The Lancet 389.10081 (2017): 1841-1850.
  • Moore, Elizabeth H. (2007). Early Landscapes of Myanmar. Bangkok: River Books. ISBN 978-974-9863-31-2.
  • Myint-U, Thant (2001). The Making of Modern Burma. Cambridge University Press. ISBN 0-521-79914-7.
  • Myint-U, Thant (2006). The River of Lost Footsteps—Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-16342-6.
  • Phayre, Lt. Gen. Sir Arthur P. (1883). History of Burma (1967 ed.). London: Susil Gupta.
  • Seekins, Donald M. Historical Dictionary of Burma (Myanmar) (Rowman & Littlefield, 2017).
  • Selth, Andrew (2012). Burma (Myanmar) Since the 1988 Uprising: A Select Bibliography. Australia: Griffith University.
  • Smith, Martin John (1991). Burma: insurgency and the politics of ethnicity (Illustrated ed.). Zed Books. ISBN 0-86232-868-3.
  • Steinberg, David I. (2009). Burma/Myanmar: what everyone needs to know. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-539068-1.
  • Wyatt, David K. (2003). Thailand: A Short History (2 ed.). p. 125. ISBN 978-0-300-08475-7.