የሮማን ብሪታንያ

በጋሊካዊ ጦርነቱ ወቅት ጁሊየስ ቄሳር ብሪታንያን ሁለት ጊዜ ወረረ፡ በ55 እና 54 ዓክልበ.በመጀመሪያው አጋጣሚ ቄሳር ከእርሱ ጋር ሁለት ሌጌዎን ብቻ ይዞ በኬንት የባህር ዳርቻ ላይ ከማረፍ ያለፈ ውጤት አላሳየም።ሁለተኛው ወረራ 628 መርከቦች፣ አምስት ጭፍሮች እና 2,000 ፈረሰኞች ነበሩ።ኃይሉ በጣም ኃይለኛ ስለነበር ብሪታንያውያን ወደ ኬንት የቄሳርን ማረፊያ ለመወዳደር አልደፈሩም, ይልቁንስ ወደ ውስጥ መንቀሳቀስ እስኪጀምር ድረስ ይጠብቁ.በመጨረሻም ቄሳር ወደ ሚድልሴክስ ዘልቆ በመግባት ቴምስን ተሻግሮ የብሪታኒያውን የጦር አበጋዝ ካሲቬላኑስ ለሮም ገባር ሆኖ እንዲገዛ አስገድዶ የትሪኖቫንቱን ማንዱብራሲየስን ደንበኛ ንጉስ አድርጎ አቋቋመ።ቄሳር የሁለቱም ወረራ ዘገባዎችን በ Commentarii de Bello Gallico ውስጥ አካትቷል፣ ስለ ደሴቲቱ ህዝቦች፣ ባህል እና ጂኦግራፊ የመጀመሪያ ጉልህ መግለጫዎች።ይህ በትክክል የብሪታንያ የጽሑፍ ታሪክ ወይም ቢያንስ ፕሮቶታሪክ መጀመሪያ ነው።

የሮማውያን የብሪታንያ ድል የሮማውያንን ኃይሎች በመያዝ የብሪታንያ ደሴት ድልን ያመለክታል.በ43 ዓ.ም. በንጉሠ ነገሥት ገላውዴዎስ ሥር በቅንነት የጀመረ ሲሆን በ87 ስታኔጌት ሲመሠረት በብሪታንያ ደቡባዊ አጋማሽ ተጠናቀቀ።የሩቅ ሰሜን እና የስኮትላንድ ድል በተለዋዋጭ ስኬት ረዘም ያለ ጊዜ ወሰደ።የሮማውያን ጦር በአጠቃላይ በኢጣሊያ፣ በሂስፓኒያ እና በጎል ተመልምሏል።የእንግሊዝን ቻናል ለመቆጣጠር አዲስ የተቋቋመውን መርከቦች ተጠቅመዋል።ሮማውያን በጄኔራል አውሉስ ፕላውቲየስ ስር ወደ ውስጥ ለመግባት በመጀመሪያ ከብሪቲሽ ጎሳዎች ጋር ባደረጉት ጦርነት የሜድዌይ ጦርነትን፣ የቴምዝ ጦርነትን እና በኋለኞቹ አመታት የካራታከስ የመጨረሻ ጦርነት እና የሮማውያን የአንግሌሴይ ጦርነትን ጨምሮ ወደ ውስጥ ገብተዋል።እ.ኤ.አ.በመጨረሻ በሞንስ ግራውፒየስ ጦርነት እስከ ማዕከላዊ ካሌዶኒያ ድረስ ለመግፋት ሄዱ።የሃድሪያን ግንብ እንደ ድንበር ከተመሠረተ በኋላም በስኮትላንድ እና በሰሜን እንግሊዝ ያሉ ጎሳዎች በሮማውያን አገዛዝ ላይ በተደጋጋሚ ያመፁ ሲሆን ከእነዚህ ጥቃቶች ለመከላከል በሰሜን ብሪታንያ ምሽጎች መቆየታቸውን ቀጥለዋል።

ሮማውያን የደሴቲቱን ደቡባዊ ክፍል ከያዙ በኋላ ትኩረታቸውን አሁን ዌልስ ወደምትባል ቦታ አዙረዋል።እንደ ብሪጋንቶች እና አይሲኒ ባሉ የሮማ አጋሮች መካከል አልፎ አልፎ ጥቃቅን አመፆች ቢነሱም ሲሉሬዎች፣ ኦርዶቪስ እና ዲሴአንሊ ከወራሪዎች ጋር ፍጹም ተቃራኒ ሆነው ቆይተዋል እናም ለመጀመሪያዎቹ ጥቂት አስርት ዓመታት የሮማውያን ወታደራዊ ትኩረት ትኩረት ነበሩ።ሲሉሬዎች በካራታከስ ይመሩ ነበር፣ እና በገዥው ፑብሊየስ ኦስቶሪየስ ስካፑላ ላይ ውጤታማ የሽምቅ ዘመቻ አድርጓል።በመጨረሻም፣ በ51፣ ኦስቶሪየስ ካራታከስን ወደ ስብስብ-ቁራጭ ጦርነት አታልሎ አሸንፎታል።የብሪታንያ መሪ በብሬጋንቶች መካከል መሸሸጊያ ፈለገ፣ ነገር ግን ንግሥታቸው ካርቲማንዱዋ ታማኝነቷን ለሮማውያን አሳልፋ በመስጠት አረጋግጣለች።በምርኮ ወደ ሮም ተወሰደ፤ በዚያም በቀላውዴዎስ የድል አድራጊነት የተናገረው ንግግር ንጉሠ ነገሥቱን ሕይወቱን እንዲያተርፍ አሳመነው።Silures አሁንም ሰላም አላገኙም እና የካርቲማንዱዋ የቀድሞ ባል ቬኑቲየስ ካራታከስን በመተካት የብሪታንያ ተቃውሞ በጣም ታዋቂ መሪ አድርጎ ነበር።

ሮማውያን በ60/61 ዓ.ም ደቡባዊ ብሪታንያ አብዛኛው ክፍል ከተገዙ በኋላ ሰሜን ምዕራብ ዌልስን ወረሩ።አንግልሴይ፣ በላቲን ሞና ተብሎ የተመዘገበ እና አሁንም የሞን ደሴት በዘመናዊ ዌልስ፣ በዌልስ ሰሜናዊ ምዕራብ ጥግ ላይ፣ የሮምን የመቋቋም ማዕከል ነበር።በ60/61 ዓ.ም ሱኢቶኒየስ ፓውሊኑስ የሞሬታኒያ (የአሁኗ አልጄሪያ እና ሞሮኮ) ድል አድራጊ ጋይዮስ ሱኢቶኒየስ ፓውሊኑስ የብሪታኒያ ገዥ ሆነ።ከድሩይዲዝም ጋር አካውንቶችን ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ለመፍታት የተሳካ ጥቃትን መርቷል።ጳውሊኖስ ሠራዊቱን የመናይ ባህርን አቋርጦ ድሩይዶችን ጨፈጨፈ እና የተቀደሰ ቁጥቋጦቻቸውን አቃጠለ።በቡዲካ መሪነት አመጽ ሳበው።የሚቀጥለው ወረራ በ77 ዓ.ም. በግኒየስ ጁሊየስ አግሪኮላ ተመርቷል።የረዥም ጊዜ የሮማውያን ወረራ አስከትሏል።እነዚህ ሁለቱም የአንግሌሴይ ወረራዎች የተመዘገቡት በሮማው የታሪክ ምሁር ታሲተስ ነው።

የቡዲካን አመፅ የሴልቲክ ነገዶች በሮማን ኢምፓየር ላይ የታጠቁ አመጽ ነበር።የተካሄደው ሐ.60-61 ዓ.ም በብሪታንያ የሮማ ግዛት ውስጥ፣ እና በአይስኒ ንግሥት ቦዲካ ይመራ ነበር።አመፁ ያነሳሳው ሮማውያን ከባለቤቷ ፕራሱታጉስ ጋር በሞቱበት ጊዜ የመንግሥቱን ርስት በሚመለከት የገቡትን ስምምነት ባለማከናወናቸው እና ሮማውያን በቦዲካ እና በሴቶች ልጆቿ ላይ በደረሰባቸው ጭካኔ የተሞላ በደል ነው።በቦዲካ ድል ከሮማውያን ድል በኋላ አመፁ ሳይሳካ ቀረ።

በሮም እና በስኮትላንድ መካከል ስላለው መደበኛ ግንኙነት የመጀመሪያው የጽሑፍ ዘገባ በ43 ዓ.ም በደቡብ ብሪታንያ ወረራ ከተፈጸመ በኋላ በ 43 ዓ.ም ለንጉሠ ነገሥት ክላውዴዎስ በኮልቼስተር ካስገዙት 11 የብሪታንያ ነገሥታት መካከል አንዱ የሆነው የ"ኦርክኒ ንጉሥ" መገኘቱ ነው።በኮልቼስተር የተመዘገቡት ጥሩ የሚመስሉ ጅምሮች አልዘለቀም።በ1ኛው ክፍለ ዘመን በዋናው ስኮትላንድ ውስጥ ስለነበሩት ከፍተኛ መሪዎች የውጭ ፖሊሲዎች ምንም የምናውቀው ነገር የለም፣ ነገር ግን እ.ኤ.አ. በ71 ዓ.ም የሮማው ገዥ ኩዊንተስ ፔቲሊየስ ሴሪያሊስ ወረራ እንደጀመረ።የስኮትላንድን ደቡብ-ምስራቅ የያዙት ቮታዲኒ ገና በመጀመርያ ደረጃ በሮማውያን ቁጥጥር ስር መጡ እና ሴሪያሊስ በግዛታቸው በኩል አንድ ክፍል ወደ ሰሜን ወደ ፈርዝ ኦፍ ፎርዝ የባህር ዳርቻ ላከ።የሌጂዮ ኤክስኤክስ ቫለሪያ ቪክትሪክስ ማእከላዊውን ደቡባዊ አፕላንድን የተቆጣጠሩትን ሴልጎቫን ለመክበብ እና ለማግለል በአናንዳሌ በኩል ምዕራባዊ መንገድን ወሰደ።ቀደምት ስኬት ሴሪያሊስን ወደ ሰሜን ፈተነው እና ከጋስክ ሪጅ በስተሰሜን እና በምዕራብ በኩል የግሌንብሎከር ምሽጎች መስመር መገንባት ጀመረ ይህም በቬኒኮኖች በደቡብ እና በካሌዶናውያን መካከል ያለውን ድንበር ያመለክታል።እ.ኤ.አ. በ78 የበጋ ወቅት ግኒየስ ጁሊየስ አግሪኮላ አዲሱ ገዥ ሆኖ የተሾመውን ብሪታንያ ደረሰ።ከሁለት አመት በኋላ የሱ ጦር በሜሎዝ አቅራቢያ በትሪሞንቲም ትልቅ ምሽግ ገነቡ።አግሪኮላ ሠራዊቱን በመግፋት ወደ "ወንዝ ታውስ" (ብዙውን ጊዜ ወንዝ ታይ ተብሎ ይገመታል) እና እዚያም ምሽጎችን እንዳቋቋመ ይነገራል፣ በኢንችቱቲል የሚገኘውን ሌጌዎንታሪ ምሽግን ጨምሮ።በፍላቪያን ወረራ ወቅት በስኮትላንድ የነበረው የሮማውያን ጦር ሠራዊት አጠቃላይ መጠን 25,000 ያህል ወታደሮች እንደነበሩ ይገመታል፣ በዓመት 16-19,000 ቶን እህል ያስፈልገዋል።

የሞንስ ግራውፒየስ ጦርነት እንደ ታሲተስ አባባል የሮማውያን ወታደራዊ ድል በዛሬዋ ስኮትላንድ በ83 ዓ.ም. ወይም ምናልባትም ምናልባት 84 ነበር ። ጦርነቱ የተካሄደበት ትክክለኛ ቦታ አከራካሪ ጉዳይ ነው።የታሪክ ሊቃውንት ታሲተስ ስለ ጦርነቱ ያቀረበውን ዘገባ አንዳንድ ዝርዝሮችን ሲጠይቁ ቆይተዋል፣ ይህም የሮማውያንን ስኬት አጋንኖ ተናግሯል።ይህ በብሪታንያ ውስጥ የሮማ ግዛት ከፍተኛ የውሃ ምልክት ነበር።ከዚህ የመጨረሻ ጦርነት በኋላ፣ አግሪኮላ በመጨረሻ ሁሉንም የብሪታንያ ነገዶች እንዳሸነፈ ታወጀ።ብዙም ሳይቆይ ወደ ሮም ተጠራ, እና ልኡክ ጽሁፍ ወደ ሰልስቲየስ ሉኩለስ አለፈ.ምናልባት ሮም ግጭቱን ለመቀጠል አስቦ ሊሆን ይችላል፣ ነገር ግን በግዛቱ ውስጥ ሌላ ቦታ ወታደራዊ መስፈርቶች ወታደሮቹን ለቀው እንዲወጡ አስገድዷቸው እና እድሉ ጠፋ።

የሃድሪያን ግንብ፣ እንዲሁም የሮማን ግንብ፣ የፒክስ ግድግዳ ወይም በላቲን ቫሉም ሃድሪያኒ በመባል የሚታወቀው፣ በንጉሠ ነገሥት ሀድሪያን ዘመነ መንግሥት በ122 ዓ.ም የጀመረው የብሪታኒያ የሮማ ግዛት የቀድሞ መከላከያ ምሽግ ነው።በምስራቅ ከዎልሴንድ በታይን ወንዝ እስከ ቦውነስ-ኦን-ሶልዌይ በስተ ምዕራብ ሲሮጥ ግንቡ የደሴቱን አጠቃላይ ስፋት ሸፍኗል።ከግድግዳው የመከላከያ ወታደራዊ ሚና በተጨማሪ በሮች የጉምሩክ ምሰሶዎች ሊሆኑ ይችላሉ.የግድግዳው ወሳኝ ክፍል አሁንም ቆሞ እና በአቅራቢያው ባለው የሃድሪያን ግድግዳ መንገድ በእግር መከተል ይችላል።በብሪታንያ ውስጥ ትልቁ የሮማውያን አርኪኦሎጂካል ገፅታ በሰሜን እንግሊዝ በድምሩ 73 ማይል (117.5 ኪሎ ሜትሮች) ይሰራል።እንደ የብሪታንያ የባህል አዶ የሚታወቀው የሀድያን ግንብ የብሪታንያ ጥንታዊ የቱሪስት መስህቦች አንዱ ነው።እ.ኤ.አ. በ1987 በዩኔስኮ የዓለም ቅርስነት ተመዝግቧል። በአንጻሩ አንዳንዶች የሃድሪያን ግንብ ላይ የተመሠረተ ነው ብለው የሚገምቱት የአንቶኒን ግንብ እስከ 2008 ድረስ የዓለም ቅርስ ተብሎ አልተገለጸም። ወደ ሰሜን.ግድግዳው ሙሉ በሙሉ በእንግሊዝ ውስጥ የሚገኝ ሲሆን የአንግሎ-ስኮትላንድ ድንበር አልፈጠረም.

ኩዊንተስ ሎሊየስ ኡርቢከስ በ138 የሮማ ብሪታንያ ገዥ ሆኖ ተሾመ፣ በአዲሱ ንጉሠ ነገሥት አንቶኒነስ ፒየስ።አንቶኒኑስ ፒየስ ብዙም ሳይቆይ የቀድሞውን የሃድሪያንን የመያዣ ፖሊሲ ቀይሮ ኡርቢከስ የሎውንላንድ ስኮትላንድን ወደ ሰሜን በማንቀሳቀስ እንደገና መያዙን እንዲጀምር ታዘዘ።በ 139 እና 140 መካከል በኮርብሪጅ የሚገኘውን ምሽግ እንደገና ገነባ እና በ 142 ወይም 143, በብሪታንያ ድልን ለማክበር የመታሰቢያ ሳንቲሞች ወጡ.ስለዚህ ኡርቢከስ የደቡባዊ ስኮትላንድን እንደገና መያዙን የመራው ሳይሆን አይቀርም።141፣ ምናልባት 2 ኛውን ኦገስታን ሌጌዎን በመጠቀም።እሱ በበርካታ የብሪቲሽ ጎሳዎች (ምናልባትም የሰሜን ብሪጋንቶች አንጃዎችን ጨምሮ)፣ በቆላማው የስኮትላንድ ጎሳዎች፣ በስኮትላንድ ድንበር ክልል ቮታዲኒ እና ሴልጎቫ እና በዳምኖኒ የስትራትክሊድ ጎሳዎች ላይ ዘመቻ ዘምቷል።አጠቃላይ ኃይሉ 16,500 ያህል ሰዎች ሊሆን ይችላል።ኡርቢከስ የጥቃት ዘመቻውን ከኮርብሪጅ ያቀደ ይመስላል፣ ወደ ሰሜን እየገሰገሰ እና በኖርዝምበርላንድ ውስጥ በሚገኘው ሃይ ሮቸስተር እና ምናልባትም በትሪሞንቲየም ፎርት ኦፍ ፎርት ላይ ሲመታ።በዴሬ ስትሪት ለወታደሮች እና ለመሳሪያዎች የመሬት ላይ አቅርቦት መስመርን ካገኘ በኋላ ኡርቢከስ በ Damnonii ላይ ከመቀጠልዎ በፊት እህል እና ሌሎች የምግብ እቃዎችን ለማቅረብ በካሪደን የአቅርቦት ወደብ አቋቁሟል።ስኬት ፈጣን ነበር ።

በሮማውያን ዘንድ ቫለም አንቶኒኒ በመባል የሚታወቀው የአንቶኒን ግንብ በፈርዝ ኦፍ ፎርዝ እና በክላይድ ፈርት መካከል በአሁኑ የስኮትላንድ ማዕከላዊ ቀበቶ በሮማውያን የተገነባው በድንጋይ መሠረቶች ላይ ያለ የሳር ምሽግ ነበር።ከሀድሪያን ግንብ ወደ ደቡብ ከሃያ ዓመታት በኋላ ተገንብቶ እሱን ለመተካት አስቦ ነበር፣ በተያዘበት ጊዜ ግን የሮማ ግዛት ሰሜናዊ ጫፍ ድንበር ነበር።ወደ 63 ኪሎ ሜትር (39 ማይል) የሚሸፍን ሲሆን ወደ 3 ሜትር (10 ጫማ) ቁመት እና 5 ሜትር (16 ጫማ) ስፋት ነበረው።የግድግዳውን ርዝመት እና ጥቅም ላይ የሚውሉትን የሮማውያን ርቀት ክፍሎች ለመለየት የሊዳር ስካን ተካሂደዋል.ደህንነት በሰሜናዊው በኩል ባለው ጥልቅ ጉድጓድ ተጠናክሯል።በሣር ሜዳው ላይ የእንጨት መከለያ እንዳለ ይታሰባል።እገዳው በሁለተኛው ክፍለ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ በታላቋ ብሪታንያ ሮማውያን ከፈጠሩት ሁለት “ታላላቅ ግንቦች” ሁለተኛው ነው።ፍርስራሽነቱ በደቡብ በኩል ከሚታወቀው እና ረዘም ላለው የሃድሪያን ግንብ ያነሰ ግልፅ ነው፣ በዋነኛነት የሳር እና የእንጨት ግንብ በድንጋይ ከተሰራው ደቡባዊ ቀዳሚው በተለየ መልኩ የአየር ሁኔታን ስላሳየ ነው።የአንቶኒን ግንብ የተለያዩ ዓላማዎች ነበሩት።በካሌዶኒያውያን ላይ የመከላከል መስመር አቅርቧል።Maeatae ን ከካሌዶኒያ አጋሮቻቸው ቆራርጦ ከሀድሪያን ግንብ በስተሰሜን የጠባቂ ዞን ፈጠረ።እንዲሁም በምስራቅ እና በምዕራብ መካከል የሰራዊት እንቅስቃሴን አመቻችቷል ነገር ግን ዋና አላማው በዋናነት ወታደራዊ ላይሆን ይችላል።ሮም ንግድን እንድትቆጣጠር እና እንድትታክስ አስችሏታል እናም ታማኝ ሊሆኑ የሚችሉ አዳዲስ የሮማውያን አገዛዝ ተገዢዎች ወደ ሰሜን ከሚገኙ ነጻ ወንድሞቻቸው ጋር እንዳይገናኙ እና አመጾችን እንዳያስተባብሩ ከልክሎ ሊሆን ይችላል።ኡርቢከስ አስደናቂ ተከታታይ ወታደራዊ ስኬቶችን አስመዝግቧል፣ነገር ግን እንደ አግሪኮላ እነሱ ለአጭር ጊዜ የሚቆዩ ነበሩ።ግንባታው በ142 ዓ.ም የጀመረው በሮማው ንጉሠ ነገሥት አንቶኒነስ ፒዩስ ትእዛዝ ሲሆን ለመጨረስ 12 ዓመታት ያህል ፈጅቷል።ግንባታው አሥራ ሁለት ዓመታት ከወሰደ በኋላ ከ160 ዓ.ም. በኋላ ፈርሶ ተወው። ግድግዳው ከተጠናቀቀ ከስምንት ዓመታት በኋላ የተተወ ሲሆን የጦር ሠራዊቱም ወደ ኋላ ወደ ሃድሪያን ግንብ ተዛወረ።የካሌዶኒያውያን ግፊት አንቶኒነስ የግዛቱን ወታደሮች ወደ ሰሜን እንዲልክ አድርጎ ሊሆን ይችላል።የአንቶኒን ግንብ በ 16 ምሽጎች በመካከላቸው ትናንሽ ምሽጎች ያሉት;የሠራዊቱ እንቅስቃሴ የተቀናበረው ወታደራዊ መንገድ ተብሎ የሚጠራውን ሁሉንም ቦታዎች በሚያገናኝ መንገድ ነው።ግድግዳውን የገነቡት ወታደሮች ግንባታውን እና ከካሌዶኒያውያን ጋር ያደረጉትን ትግል በጌጣጌጥ ሰሌዳዎች አስታውሰዋል, ከነዚህም ውስጥ ሃያ መትረፍ ችለዋል.

እ.ኤ.አ. በ 175 5,500 ሰዎችን ያቀፈ ብዙ የሳርማቲያን ፈረሰኞች ወደ ብሪታኒያ ደረሱ ፣ ምናልባት ያልተመዘገበ አመጽ የሚዋጉትን ​​ወታደሮች ለማጠናከር ።እ.ኤ.አ. በ 180 ፣ የሃድሪያን ግንብ በፒክቶች ፈረሰ እና አዛዡ ወይም ገዥው በካሲየስ ዲዮ የኮሞደስ የግዛት ዘመን በጣም ከባድ ጦርነት ሲል በገለፀው በዚያ ተገደለ።ኡልፒየስ ማርሴለስ ምትክ ገዥ ሆኖ ተልኮ በ184 ዓ.ም አዲስ ሰላም አሸንፏል፣ ነገር ግን ከገዛ ወታደሮቹ ጥቃት ደረሰበት።በማርሴለስ ጥብቅነት ስላልተደሰቱ ፕሪስከስ የተባለ ሌጌን እንደ አራጣ ገዥ ሊመርጡ ሞከሩ።እምቢ አለ፣ ነገር ግን ማርሴሉስ አውራጃውን በህይወት በመውጣቱ እድለኛ ነበር።በብሪታኒያ የሚገኘው የሮማውያን ጦር መገዛቱን ቀጠለ፡ ቲጊዲየስ ፔሬኒስ የተባለውን የንጉሠ ነገሥቱ አለቃ ቲጊዲየስ ፔሬኒስ እንዲገደል ልዑካን ልከው ቀደም ሲል በብሪታኒያ ዝቅተኛ ፍትሃዊ ገንዘቦችን በመለጠፍ የበደልኳቸው ነበር።ኮሞደስ ከሮም ውጭ ያለውን ፓርቲ አግኝቶ ፔሬኒስን ለመግደል ተስማምቶ ነበር፣ ነገር ግን ይህ በድብደባቸው የበለጠ ደህንነት እንዲሰማቸው አድርጓል።የወደፊቱ ንጉሠ ነገሥት ፔርቲናክስ ግጭቱን ለማርገብ ወደ ብሪታኒያ ተልኳል እና መጀመሪያ ላይ እንደገና መቆጣጠር ተሳክቶ ነበር, ነገር ግን በሠራዊቱ መካከል ግርግር ተነሳ.ፐርቲናክስ ጥቃት ደርሶበት ሞቶ ቀረ፣ እና ወደ ሮም እንዲጠራው ጠየቀ፣ እዚያም ኮሞደስን በ192 ንጉሠ ነገሥት አድርጎ ለአጭር ጊዜ ተተካ።

ምንም እንኳን የሮማውያን ወረራ ወደ ስኮትላንድ ቢቀጥልም የሮማውያን ድንበር እንደገና የሃድሪያን ግንብ ሆነ።መጀመሪያ ላይ፣ የውጪ ምሽጎች በደቡብ-ምዕራብ ተይዘዋል እና ትሪሞንቲየም ጥቅም ላይ እንደዋለ ግን ከ180ዎቹ አጋማሽ በኋላም ተትተዋል።የሮማውያን ወታደሮች ግን ወደ ዘመናዊው የስኮትላንድ ሰሜናዊ ክፍል ብዙ ጊዜ ዘልቀው ገቡ።በርግጥም አካባቢውን ለመቆጣጠር ቢያንስ በአራት ዋና ዋና ሙከራዎች ምክንያት በስኮትላንድ ውስጥ ከየትኛውም የአውሮፓ ክፍል ይልቅ የሮማውያን የማርሽ ካምፖች በብዛት አሉ።ከ197 ዓ.ም. በኋላ ለአጭር ጊዜ ያህል የአንቶኒን ግንብ ተይዞ ነበር። በጣም ታዋቂው ወረራ በ209 ንጉሠ ነገሥት ሴፕቲሞስ ሴቬረስ በማኤታኢ ጦርነት ተናድጃለሁ በማለት በካሌዶኒያ ኮንፌዴሬሽን ላይ ዘመቻ በከፈተበት ወቅት ነበር።ሴቬረስ ካሌዶኒያን ወረረ ምናልባትም ከ40,000 በላይ ኃያል ሠራዊት ይዞ።እንደ ዲዮ ካሲየስ ገለጻ፣ እነዚህ አሃዞች ጉልህ የሆነ የተጋነኑ ቢሆኑም፣ በአገሬው ተወላጆች ላይ የዘር ማጥፋት ወንጀል በማድረስ 50,000 የሚሆኑ የገዛ ወገኖቹን በሽምቅ ተዋጊ ስልቶች እንዲጠፉ አድርጓል።እ.ኤ.አ. በ 210 የ Severus ዘመቻ ትልቅ ጥቅም አስገኝቷል ፣ ግን በከባድ ህመም ታመመ ፣ በ 211 በኢቦራኩም ሞተ ። ምንም እንኳን ልጁ ካራካላ በሚቀጥለው ዓመት ዘመቻውን ቢቀጥልም ብዙም ሳይቆይ ሰላምን አገኘ ።ሮማውያን እንደገና ወደ ካሌዶኒያ ጥልቅ ዘመቻ አላደረጉም: ብዙም ሳይቆይ ወደ ደቡብ በቋሚነት ወደ ሃድሪያን ግንብ ሄዱ።ከካራካላ ጊዜ ጀምሮ በስኮትላንድ ውስጥ ግዛትን በቋሚነት ለመያዝ ምንም ተጨማሪ ሙከራዎች አልተደረጉም.

የኮሞደስ ሞት ወደ እርስበርስ ጦርነት የሚያመሩ ተከታታይ ክስተቶችን አስከተለ።የፐርቲናክስን አጭር የግዛት ዘመን ተከትሎ፣ ሴፕቲሚየስ ሰቬረስ እና ክሎዲየስ አልቢነስን ጨምሮ ለንጉሠ ነገሥቱ ብዙ ተቀናቃኞች መጡ።የኋለኛው የብሪታኒያ አዲሱ ገዥ ነበር፣ እና ቀደም ሲል ካመፁ በኋላ የአገሬውን ተወላጆች ያሸነፉ ይመስላል።እንዲሁም ሶስት ሌጌዎንን ተቆጣጠረ፣ ይህም ትልቅ የይገባኛል ጥያቄ አቅራቢ አድርጎታል።በወቅቱ ተቀናቃኙ ሴቨረስ አልቢኑስ በምስራቅ በፔሴኒየስ ኒጀር ላይ ላደረገው ድጋፍ የቄሳርን ማዕረግ ቃል ገባለት።አንዴ ኒጀር ገለልተኝታ ከወጣች፣ ሰቬረስ በብሪታኒያ አጋርነቱን አዞረ - አልቢኑስ ቀጣዩ ኢላማ እንደሚሆን አይቶ ሳይሆን አይቀርም ለጦርነት እየተዘጋጀ ነበር።አልቢኑስ በ195 ወደ ጋውል ተሻግሮ አውራጃዎቹም ርኅራኄ ስላደረጉለት በሉግዱኑም አቋቁሟል።ሴቬረስ በየካቲት 196 ደረሰ, እና የተከተለው ጦርነት ወሳኝ ነበር.አልቢኑስ ወደ ድል ተቃርቦ ነበር ነገርግን የሰቬረስ ማጠናከሪያዎች በእለቱ አሸንፈው የብሪታኒያ ገዥ እራሱን አጠፋ።ሰቨረስ ብዙም ሳይቆይ የአልቢኑስን ደጋፊ በማጽዳት በብሪታንያ ውስጥ ብዙ መሬቶችን ለቅጣት ወሰደ።አልቢኑስ በሮማን ብሪታንያ የተፈጠረውን ትልቅ ችግር አሳይቷል።ጸጥታውን ለማስጠበቅ አውራጃው የሶስት ሌጌዎችን መኖር አስፈልጎ ነበር።ነገር ግን የእነዚህ ኃይሎች ትዕዛዝ ለሥልጣን ፈላጊ ተቀናቃኞች ተስማሚ የኃይል መሠረት ሰጥቷል።እነዚያን ጦር ወደ ሌላ ቦታ ማሰማራት ደሴቲቱን የጦር ሰፈሯን ገፈፈ፣ ይህም አውራጃው በሴልቲክ ጎሳዎች ለሚነሳው አመጽ እና በፒክት እና ስኮትስ ወረራ እንዳይከላከል ያደርገዋል።

የሮማውያን የካሌዶኒያ ወረራ በ 208 በሮማ ንጉሠ ነገሥት ሴፕቲሚየስ ሴቬረስ ተጀመረ።ወረራው እስከ 210 መገባደጃ ድረስ ንጉሠ ነገሥቱ ታምመው በኤቦራኩም (ዮርክ) የካቲት 4 ቀን 211 ሞቱ። ጦርነቱ ለሮማውያን በጥሩ ሁኔታ ተጀመረ Severus በፍጥነት ወደ አንቶኒን ግንብ መድረስ ችሏል፣ ነገር ግን ሴቬሩስ ወደ ሰሜን ወደ ደጋማ ቦታዎች ሲገፋ ሆነ። በሽምቅ ውጊያ ውስጥ ገብቷል እናም ካሌዶኒያን ሙሉ በሙሉ ማስተዳደር አልቻለም።የሞንስ ግራውፒየስን ጦርነት ተከትሎ ከ100 አመት በፊት በአግሪኮላ የተገነቡትን ብዙ ምሽጎች እንደገና ያዘ እና የካሌዶናውያን የሮማን ብሪታንያ ለመውረር ያላቸውን አቅም አንካሳ አድርጎታል።ወረራውን በሴቬሩስ ልጅ ካራካላ በመተው የሮማውያን ኃይሎች እንደገና ወደ ሃድሪያን ግንብ ወጡ።ምንም እንኳን ካራካላ በጦርነቱ ወቅት ከተወሰዱት ግዛቶች ሁሉ ቢወጣም, ሁለተኛው ለሮማውያን አንዳንድ ተግባራዊ ጥቅሞች አሉት.እነዚህም እንደገና የሮማን ብሪታንያ ድንበር የሆነውን የሃድሪያን ግንብ እንደገና መገንባትን ያካትታሉ።ጦርነቱ ከፍተኛ ማጠናከሪያ የሚያስፈልገው የእንግሊዝ ድንበር እንዲጠናከር እና የተለያዩ የካሌዶኒያ ነገዶች እንዲዳከሙ አድርጓል።ኃይላቸውን መልሰው በጥንካሬ ወረራ እስኪጀምሩ ድረስ ብዙ ዓመታት ይፈጅባቸዋል።

የካራውሺያን አመፅ (እ.ኤ.አ. 286-296) በሮማውያን ታሪክ ውስጥ ያለ ክስተት ነበር፣ በዚህ ጊዜ የሮማ የባህር ኃይል አዛዥ ካራውሲየስ እራሱን በብሪታንያ እና በሰሜናዊ ጎል ላይ ንጉሠ ነገሥት አድርጎ የፈረጀበት ክስተት ነበር።የጋሊ ግዛቶች በ293 በምዕራባዊው ቄሳር ቆስጠንጢዩስ ክሎረስ ተወስደዋል፣ከዚያም ካራውስየስ በበታቹ በአሌክተስ ተገደለ።ብሪታንያ በ296 በኮንስታንቲየስ እና በበታቹ አስክሊፒዮዶተስ ተመለሰች።

ብሪታኒያ ፕሪማ ወይም ብሪታኒያ 1 (ላቲን ለ "የመጀመሪያው ብሪታንያ") በ 3 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በዲዮቅላጢያን ማሻሻያ ወቅት ከተፈጠሩት "ብሪታኒያዎች" ሀገረ ስብከት አውራጃዎች አንዱ ነበር.በ296 ዓ.ም. በቆስጠንጢዩስ ክሎረስ በተቀማቹ አሌክተስ ከተሸነፈ በኋላ የተፈጠረ እና በሐ.312 ቬሮና የሮማ ግዛቶች ዝርዝር.ቦታው እና ዋና ከተማው በእርግጠኝነት አይታወቅም ፣ ምንም እንኳን ምናልባት ከብሪታኒያ II ይልቅ ወደ ሮም ቅርብ የነበረ ቢሆንም ።በአሁኑ ጊዜ፣ አብዛኞቹ ምሁራን ብሪታኒያ 1ኛን በዌልስ፣ ኮርንዋል እና እነሱን በሚያገናኙት አገሮች ያስቀምጣሉ።በተመለሰው ጽሑፍ መሠረት ዋና ከተማው ብዙውን ጊዜ የሚገኘው በዶቡኒ ኮሪኒየም (ሲረንሴስተር) ነው ነገር ግን በ 315 የአርልስ ምክር ቤት ላይ የሚሳተፉት የኤጲስ ቆጶሳት ዝርዝር አንዳንድ ማሻሻያዎች የኢስካ (ኬርሊዮን) ወይም ዴቫ (ቼስተር) የአውራጃ ዋና ከተማ ይሆናሉ። ) የሚታወቁት ሌጋዮናዊ መሠረቶች ነበሩ።

ንጉሠ ነገሥት ቆስጠንጢኖስ በ 306 ጤንነቱ ደካማ ቢሆንም ወደ ሰሜናዊ ብሪታንያ ለመውረር ያሰበ ጦር ይዞ ወደ ብሪታንያ ተመለሰ, የግዛቱ መከላከያዎች ባለፉት ዓመታት እንደገና ተገንብተዋል.ስለ ዘመቻዎቹ ጥቂት የማይታወቅ የአርኪኦሎጂ ማስረጃዎች ብዙም አይታወቅም ነገር ግን ቁርሾ የታሪክ ምንጮች እንደሚጠቁሙት ከብሪታኒያ ራቅ ወዳለ ሰሜናዊ ክፍል እንደደረሰ እና በበጋው መጀመሪያ ላይ ወደ ደቡብ ከመመለሱ በፊት ትልቅ ጦርነትን አሸንፏል.ልጁ ቆስጠንጢኖስ (በኋላ ቆስጠንጢኖስ ታላቁ ) በሰሜናዊ ብሪታንያ በአባቱ ጎን ለአንድ አመት አሳልፏል, በበጋ እና በመጸው ከሀድሪያን ግንብ ባሻገር በፎቶዎች ላይ ዘመቻ አድርጓል.ቆስጠንጢዮስ በጁላይ 306 ከልጁ ጋር በዮርክ ሞተ ።ከዚያም ቆስጠንጢኖስ ብሪታንያን በተሳካ ሁኔታ ወደ ንጉሠ ነገሥቱ ዙፋን የዘመተበት መነሻ አድርጎ ተጠቅሞበታል፣ ከቀድሞው አራጣይ አልቢኑስ በተለየ።

ብሪታኒያ ሴኩንዳ ወይም ብሪታኒያ II (ላቲን ለ “ሁለተኛው ብሪታንያ”) በ 3 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ በዲዮቅላጢያን ተሐድሶ ወቅት ከተፈጠሩት “ብሪታኒያዎች” ሀገረ ስብከት አውራጃዎች አንዱ ነው።በ296 ዓ.ም. በቆስጠንጢዩስ ክሎረስ በተቀማቹ አሌክተስ ከተሸነፈ በኋላ የተፈጠረ እና በሐ.312 ቬሮና የሮማ ግዛቶች ዝርዝር.ቦታው እና ዋና ከተማዋ እርግጠኛ አይደሉም፣ ምንም እንኳን ከብሪታኒያ ቀዳማዊ የበለጠ ከሮም ርቆ የሚገኝ ቢሆንም፣ በአሁኑ ጊዜ፣ አብዛኞቹ ምሁራን ብሪታኒያ IIን በዮርክሻየር እና በሰሜን እንግሊዝ ያስቀምጣሉ።እንደዚያ ከሆነ ዋና ከተማዋ ኢቦራኩም (ዮርክ) ትሆን ነበር።

እ.ኤ.አ. በ 367 ክረምት ፣ የሃድሪያን ግንብ ላይ ያለው የሮማውያን ጦር ሰራዊት አመፀ ፣ እና ከካሌዶኒያ የመጡ ፒክትስ ወደ ብሪታኒያ እንዲገቡ ፈቀደ።በተመሳሳይ ጊዜ፣ አታኮቲ፣ ስኮቲዎቹ ከሂበርኒያ እና ሳክሶኖች ከጀርመንያ በተቀናጁ እና አስቀድሞ በተዘጋጁት ማዕበሎች በደሴቲቱ መካከለኛ ምዕራብ እና ደቡብ ምስራቅ ድንበሮች ላይ እንደቅደም ተከተላቸው አረፉ።ፍራንክስ እና ሳክሰንም በሰሜናዊ ጎል አረፉ።እነዚህ የጦር ባንዳዎች ታማኝ የሆኑትን የሮማውያን ጦር ሰፈሮችን እና ሰፈሮችን በሙሉ ማለት ይቻላል ማሸነፍ ችለዋል።የብሪታኒያ ምዕራባዊ እና ሰሜናዊ አካባቢዎች በሙሉ ተጨናንቀዋል፣ ከተሞቹ ተባረሩ እና ሲቪል ሮማኖ-ብሪቲሽ ተገድለዋል፣ ተደፈሩ ወይም በባርነት ተያዙ።ኔክታሪየስ ፣ የባህር ዳርቻው ትራክተስ (የባህር ጠረፍ ክልል አዛዥ ጄኔራል) ተገደለ እና ዱክስ ብሪታኒያሩም ፣ ፉሉፋውድስ ፣ ወይ ተከበበ ወይም ተያዘ እና የተቀሩት ታማኝ የሰራዊት ክፍሎች በደቡብ ምስራቅ ከተሞች ውስጥ ታስረው ቆዩ።የአረመኔን እንቅስቃሴ በተመለከተ መረጃ የሰጡ ማይሎች አካባቢ ወይም የሮማውያን ወኪሎች ከፋዮቻቸውን ለጉቦ የከዱ ይመስላል፣ ይህም ጥቃቱ ያልተጠበቀ እንዲሆን አድርጎታል።በረሃ የወጡ ወታደሮችና ያመለጡ ባሮች በየገጠሩ እየዞሩ ራሳቸውን ለመደገፍ ወደ ዝርፊያ ተሸጋገሩ።ትርምስ የተስፋፋው እና መጀመሪያ ላይ የተቀናጀ ቢሆንም፣ የአማፂዎቹ አላማ የግል ማበልፀግ ብቻ ነበር እና እነሱ ከትልቅ ሰራዊት ይልቅ እንደ ትንሽ ቡድን ይሰሩ ነበር።

ሌላው የንጉሠ ነገሥት ቀማኛ ማግኑስ ማክሲሙስ በሰሜን ዌልስ በሴጎንቲየም (ኬርናርፎን) በ383 የአመፅ ደረጃን ከፍ አድርጎ የእንግሊዝን ቻናል ተሻገረ።ማክሲሞስ አብዛኛው የምዕራባውያን ግዛት ይይዝ ነበር እና በ 384 አካባቢ በፒክስ እና ስኮትስ ላይ የተሳካ ዘመቻ ተዋግቷል ። የእሱ አህጉራዊ ብዝበዛ ከብሪታንያ ወታደሮችን ይፈልጋል ፣ እናም በዚህ ጊዜ በቼስተር እና በሌሎች ቦታዎች ምሽጎች የተተዉ ይመስላል ፣ ይህም በሰሜን ወረራ እና ሰፈራ አስከትሏል ። ዌልስ በአይርላንድ።የሱ አገዛዝ በ 388 አብቅቷል, ነገር ግን ሁሉም የብሪቲሽ ወታደሮች አልተመለሱም ይሆናል: የግዛቱ ወታደራዊ ሀብቶች በራይን እና በዳኑብ ዳርቻ ላይ ተዘርግተዋል.ወደ 396 አካባቢ ተጨማሪ አረመኔያዊ ወረራዎች ወደ ብሪታንያ ነበሩ።ስቲሊቾ የቅጣት ጉዞ መርቷል።በ 399 ሰላም የተመለሰ ይመስላል, እና ምናልባት ምንም ተጨማሪ የጦር ሰራዊት አልታዘዘም;በ 401 ተጨማሪ ወታደሮች ከአላሪክ 1 ጋር በተደረገው ጦርነት ለመርዳት ተወስደዋል.

በ 5 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የሮማ ኢምፓየር በምዕራብ አውሮፓ እየተስፋፋ የመጣውን የጀርመን ጎሳዎች ከውስጣዊ አመፅም ሆነ ከውጫዊ ስጋት እራሱን መከላከል አልቻለም።ይህ ሁኔታ እና ውጤቶቹ በመጨረሻ ብሪታንያ ከቀሪው ኢምፓየር እንድትነጠል አድርጓል።ከአካባቢው የራስ አስተዳደር ጊዜ በኋላ አንግሎ-ሳክሶኖች በ 440 ዎቹ ውስጥ ወደ ደቡብ እንግሊዝ መጡ።በብሪታንያ የሮማውያን አገዛዝ መጨረሻ ከሮማን ብሪታንያ ወደ ድህረ-ሮማን ብሪታንያ የተደረገ ሽግግር ነበር።የሮማውያን አገዛዝ በተለያዩ የብሪታንያ ክፍሎች በተለያዩ ጊዜያት እና በተለያዩ ሁኔታዎች አብቅቷል።እ.ኤ.አ. በ 383 አራጣፊው ማግኑስ ማክሲሞስ ከሰሜን እና ከምእራብ ብሪታንያ ወታደሮችን አስወጣ ፣ ምናልባትም የአካባቢ የጦር አበጋዞችን ይመራ ነበር።እ.ኤ.አ. በ 410 አካባቢ ሮማኖ-ብሪቲሽ የቁጥጥር ገዢውን ቆስጠንጢኖስ III ዳኞችን አባረሩ።ቀደም ሲል በ 406 መገባደጃ ላይ የራይን ወንዝ መሻገርን ተከትሎ የሮማን ጦር ሰራዊትን ከብሪታንያ አውጥቶ ወደ ጋውል ወስዶ ደሴቲቱን በአረመኔዎች ጥቃት ሰለባ አድርጓታል።የሮማው ንጉሠ ነገሥት ሆኖሪየስ ለሪስክሪፕት ኦፍ ሆኖሪየስ ለቀረበለት ጥያቄ ምላሽ ሰጠ፣ የሮማውያን ከተሞች የራሳቸውን መከላከያ እንዲመለከቱ በመንገር ጊዜያዊ የብሪታንያ ራስን በራስ የማስተዳደር ስልታዊ ተቀባይነት አላቸው።ሆኖሪየስ በመሪያቸው አላሪክ ስር ከቪሲጎቶች ጋር በጣሊያን ውስጥ መጠነ ሰፊ ጦርነትን ይዋጋ ነበር፣ ሮም ራሷን ከበባለች።የሩቅቷን ብሪታንያ ለመጠበቅ ምንም አይነት ሃይል ሊታደግ አልቻለም።ምንም እንኳን Honorius በቅርቡ በግዛቶቹ ላይ እንደገና እንደሚቆጣጠር ቢጠብቅም፣ በ6ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ፕሮኮፒየስ የሮማውያን የብሪታኒያ ቁጥጥር ሙሉ በሙሉ እንደጠፋ ተገንዝቦ ነበር።

ሮማውያን በብሪታንያ ሲቆጣጠሩ በኋለኞቹ መቶ ዘመናት ጥቅም ላይ የሚውሉትን ሰፊ የመንገድ አውታር ገነቡ እና ብዙዎቹ ዛሬም ይከተላሉ.ሮማውያን የውሃ አቅርቦትን፣ የአካባቢ ጽዳትና የግል ንፅህና አጠባበቅ ሥርዓትን ገንብተዋል።እንደ ለንደን (ሎንዲኒየም)፣ ማንቸስተር (ማሙሲየም) እና ዮርክ (ኢቦራኩም) የመሳሰሉ የብሪታንያ ዋና ዋና ከተሞች በሮማውያን የተመሰረቱ ናቸው፣ ነገር ግን የመጀመሪያዎቹ የሮማውያን ሰፈሮች ሮማውያን ከሄዱ ብዙም ሳይቆይ ተተዉ።እንደሌሎች የምዕራቡ የሮማ ኢምፓየር አካባቢዎች፣ አሁን ያለው ብዙ ቋንቋ የሮማንስ ቋንቋ አይደለም፣ ወይም ቋንቋ ከቅድመ ሮማውያን ነዋሪዎች የመጣ ቋንቋ አይደለም።በወረራ ጊዜ የብሪቲሽ ቋንቋ የጋራ ብሪቶኒክ ነበር ፣ እና ሮማውያን ከወጡ በኋላ እንደዚያው ቀረ።በኋላም ወደ ክልላዊ ቋንቋዎች ተከፋፈለ፣ በተለይም Cumbric፣ Cornish፣ Breton እና Welsh።የእነዚህ ቋንቋዎች ምርመራ 800 የሚያህሉ የላቲን ቃላቶች ወደ ኮመን ብሪቶኒክ መግባታቸውን ያሳያል (የብሪታኒክ ቋንቋዎችን ይመልከቱ)።አሁን ያለው አብላጫ ቋንቋ እንግሊዘኛ ከ5ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ከአህጉር አውሮፓ ወደ ደሴቲቱ በፈለሱት የጀርመን ጎሳዎች ቋንቋዎች ላይ የተመሰረተ ነው።