امپراتوری بیزانس: سلسله کومنین

پس از دوره ای از موفقیت و گسترش نسبی تحت سلسله مقدونیه (حدود 867 - حدود 1054)، بیزانس چندین دهه رکود و افول را تجربه کرد که به وخامت گسترده در وضعیت نظامی، ارضی، اقتصادی و سیاسی بیزانس منجر شد. امپراتوری با به قدرت رسیدن الکسیوس اول کومنوس در سال 1081.مشکلاتی که امپراتوری با آن مواجه بود تا حدی ناشی از نفوذ و قدرت فزاینده اشراف بود که ساختار نظامی امپراتوری را با تضعیف سیستم موضوعی که ارتش های آن را آموزش و اداره می کرد، تضعیف کرد.به بقایای نیروهای مسلح که زمانی مهیب بود، اجازه داده شد که از بین بروند، تا جایی که دیگر قادر به فعالیت به عنوان یک ارتش نبودند.ورود همزمان دشمنان متجاوز جدید - ترکها در شرق و نورمنها در غرب - یکی دیگر از عوامل مؤثر بود.در سال 1040، نورمن ها، که در اصل مزدوران بی زمین از مناطق شمالی اروپا در جستجوی غارت بودند، شروع به حمله به دژهای بیزانس در جنوبایتالیا کردند.ترکان سلجوقی مجموعه ای از حملات مخرب را به ارمنستان و شرق آناتولی - محل اصلی سربازگیری ارتش های بیزانس - انجام دادند.نبرد مانزیکرت در سال 1071 در نهایت منجر به از دست دادن کامل آناتولی بیزانسی شد.

آیزاک و الکسیوس کومنوس علیه نیکفوروس سوم بوتانیاتس کودتا می کنند.الکسیوس و نیروهایش در 1 آوریل 1081 دیوارهای قسطنطنیه را شکستند و شهر را غارت کردند.پاتریارک کوسماس نیکفوروس را متقاعد کرد که به جای طولانی کردن جنگ داخلی، از الکسیوس کناره گیری کند.الکسیوس امپراتور جدید بیزانس می شود.الکسیوس در همان ابتدای سلطنت خود با مشکلات متعددی مواجه شد.او باید با تهدید هولناک نورمن ها تحت رهبری رابرت گیسکارد و پسرش بوهموند تارانتو روبرو می شد.همچنین مالیات و اقتصاد کاملاً به هم ریخته بود.تورم از کنترل خارج شده بود، ضرب سکه به شدت تحقیر شده بود، سیستم مالی گیج شده بود (6 نامیسمتا مختلف در گردش بود)، و خزانه امپراتوری خالی بود.الکسیوس در ناامیدی مجبور شده بود با استفاده از ثروت کلیسای ارتدکس شرقی که توسط پاتریارک قسطنطنیه در اختیار او قرار گرفته بود، کمپین خود را علیه نورمن ها تامین کند.

نورمن ها از برکناری امپراتور قبلی میکائیل توسط نیکفور بوتانیاتس به عنوان کاسوس بلی برای حمله به بالکان استفاده کردند.این به رابرت انگیزه داد تا با ادعای بدرفتاری با دخترش به امپراتوری حمله کند.نبرد دیراخیوم بین امپراتوری بیزانس به رهبری امپراتور الکسیوس اول کومننوس و نورمن های جنوب ایتالیا به رهبری روبرت گیسکارد، دوک آپولیا و کالابریا، درگرفت.نبرد با پیروزی نورمن ها به پایان رسید و شکست سنگینی برای الکسیوس بود.مورخ جاناتان هریس بیان می کند که این شکست "به اندازه شکست مانزیکرت" بود.او حدود 5000 نفر از مردان خود را از دست داد، از جمله بیشتر وارنگیان.تلفات نورمن ناشناخته است، اما جان هالدون ادعا می کند که این تلفات قابل توجه است زیرا هر دو بال شکستند و فرار کردند.

الکسیوس به پادشاه آلمان هنری چهارم رشوه داد تا با 360000 قطعه طلا به نورمن ها در ایتالیا حمله کند، که روبرت گیسکارد و نورمن ها را وادار کرد تا در 1083–1084 روی دفاع خود در خانه تمرکز کنند.الکسیوس همچنین اتحاد هنری، کنت مونته سنت آنجلو، که شبه جزیره گارگانو را کنترل می کرد، تضمین کرد.

در 3 نوامبر 1082، نورمن ها شهر لاریسا را ​​محاصره کردند.در اوایل زمستان 1082، الکسیوس موفق شد یک نیروی مزدور متشکل از 7000 سرباز از سلطان سلجوقی ترک سلیمان بن قتلمیش به دست آورد.فرماندهی این گروه را ژنرالی به نام کامیرس بر عهده داشت.الکسیوس به جمع آوری نیرو در قسطنطنیه ادامه داد.در مارس 1083، الکسیوس در راس ارتشی که به سمت لاریسا حرکت کرده بود، از قسطنطنیه خارج شد.در ماه ژوئیه، الکسیوس به نیروی محاصره کننده حمله کرد و با کمانداران سوار ترکیه آن را مورد آزار و اذیت قرار داد و از طریق تکنیک های دیپلماتیک بین صفوف آن اختلاف ایجاد کرد.نورمن های تضعیف شده مجبور به شکستن محاصره شدند.اختلاف در ارتش نورمن گسترش یافت، زیرا افسران آن دو سال و نیم مطالبات معوقه پرداخت کردند، مبلغی که بوهموند در اختیار نداشت.بخش اعظم ارتش نورمن به ساحل بازگشت و با کشتی بهایتالیا بازگشت و تنها یک پادگان کوچک در کاستوریا باقی ماند.در همین حال، الکسیوس به ونیزی ها یک مستعمره تجاری در قسطنطنیه و همچنین معافیت از وظایف تجاری در ازای کمک های مجدد آنها اعطا کرد.آنها با بازپس گیری دیراخیوم و کورفو و بازگرداندن آنها به امپراتوری بیزانس پاسخ دادند.مرگ رابرت گیسکارد در سال 1085 و این پیروزی‌ها، امپراتوری را به وضعیت قبلی خود بازگرداند و آغاز بازسازی کومنین بود.

در سال 1087، الکسیوس با تهاجم جدیدی روبرو شد.این بار مهاجمان متشکل از 80000 پچنگ از شمال دانوب بودند و به سمت قسطنطنیه می رفتند.الکسیوس برای تلافی به موزیا وارد شد اما نتوانست دوروستولون را بگیرد.در طول عقب نشینی امپراتور توسط پچنگ ها محاصره و فرسوده شد و آنها او را مجبور به امضای آتش بس و پرداخت پول حفاظت کردند.در سال 1090 پچنگ ها دوباره به تراکیا حمله کردند، در حالی که تزاچاس، برادر شوهر سلطان روم، ناوگانی را راه اندازی کرد و تلاش کرد تا با پچنگ ها محاصره مشترک قسطنطنیه را ترتیب دهد.بدون داشتن نیروهای کافی برای دفع این تهدید جدید، الکسیوس از دیپلماسی برای دستیابی به پیروزی در برابر شانس استفاده کرد.الکسیوس با رشوه دادن به گروهی متشکل از 40000 کومان بر این بحران غلبه کرد و با کمک آنها پچنگ ها را در نبرد لوونیون در تراکیه در 29 آوریل 1091 غافلگیر کرد و نابود کرد.این به تهدید پچنگ پایان داد، اما در سال 1094 کومان ها شروع به حمله به سرزمین های امپراتوری در بالکان کردند.کومان ها به رهبری مدعی که مدعی بود کنستانتین دیوژن، پسر دیرین امپراتور رومانوس چهارم است، از کوه ها عبور کردند و به شرق تراکیه حمله کردند تا اینکه رهبر آنها در آدریانوپل از بین رفت.با آرام شدن بالکان، الکسیوس اکنون می توانست توجه خود را به آسیای صغیر معطوف کند، آسیایی که تقریباً به طور کامل توسط ترکان سلجوقی تسخیر شده بود.

از سال 1088، تزاخاس از پایگاه خود در اسمیرنا برای جنگ علیه بیزانس استفاده کرد.او با استخدام صنعتگران مسیحی، ناوگانی ساخت و فوکیا و جزایر شرقی دریای اژه لسبوس (به جز قلعه Methymna)، ساموس، خیوس و رودس را تصرف کرد.ناوگان بیزانسی تحت فرماندهی نیکتاس کاستامونیتس علیه او فرستاده شد، اما تزاخاس آن را در نبرد شکست داد.برخی از محققان مدرن حدس می‌زنند که فعالیت‌های او در این دوران ممکن است با دو شورشی معاصر بیزانسی، راپسومات‌ها در قبرس و کاریکس در کرت، در ارتباط، و شاید حتی هماهنگی بوده باشد.در سال 1090/91، بیزانسی ها تحت فرمان کنستانتین دالاسنوس، خیوس را بازپس گرفتند.تزاچاس که دلسرد نشده بود نیروهای خود را بازسازی کرد و حملات خود را از سر گرفت.در سال 1092، دالاسنوس و مگا دوکس جدید، جان دوکاس، علیه تزاچاس فرستاده شدند و به قلعه میتیلین در لسبوس حمله کردند.تزاچاس به مدت سه ماه مقاومت کرد، اما در نهایت مجبور شد برای تسلیم قلعه مذاکره کند.دالاسنوس در بازگشت به اسمیرنا به ناوگان ترکیه حمله کرد که تقریباً نابود شد.

الکسیوس علیرغم پیشرفت هایش، نیروی انسانی کافی برای بازیابی مناطق از دست رفته در آسیای صغیر را نداشت.او که تحت تأثیر توانایی‌های سواره نظام نورمنی در دیراخیوم قرار گرفته بود، سفیران خود را به غرب فرستاد تا از اروپا کمک بخواهند.این مأموریت به طرز ماهرانه ای انجام شد - در شورای پیاچنزا در سال 1095، پاپ اوربان دوم تحت تأثیر درخواست کمک آلکسیوس قرار گرفت که از رنج مسیحیان شرق صحبت می کرد و به اتحاد احتمالی کلیساهای شرقی و غربی اشاره می کرد.در 27 نوامبر 1095، اوربان دوم شورای کلرمون در فرانسه را فراخواند.در آنجا، در میان جمعیت هزاران نفری که برای شنیدن سخنان او آمده بودند، او از همه حاضران خواست تا زیر پرچم صلیب اسلحه به دست گرفته و جنگی مقدس را برای بازپس گیری اورشلیم و شرق از دست مسلمانان «کافر» آغاز کنند.قرار بود به همه کسانی که در این کار بزرگ شرکت کردند، عافیت داده شود.بسیاری قول دادند که فرمان پاپ را اجرا کنند و به زودی خبر جنگ صلیبی در سراسر اروپای غربی پخش شد.الکسیوس کمکی را در قالب نیروهای مزدور از غرب پیش بینی کرده بود، و برای میزبانی عظیم و بی انضباط که به زودی از راه رسیدند، کاملاً آماده نبود و باعث بهت و خجالت او شد.

"جنگ صلیبی شاهزاده" به تدریج به قسطنطنیه راه یافت که در بخش هایی توسط گادفری بویلون، بوهموند تارانتو، ریموند چهارم از تولوز و سایر اعضای مهم اشراف غربی رهبری می شد.الکسیوس از این فرصت استفاده کرد تا با رهبران صلیبی به طور جداگانه ملاقات کند و از آنها سوگند ادای احترام و قول تسلیم سرزمین های فتح شده به امپراتوری بیزانس بگیرد.الکسیوس با انتقال هر گروه به آسیا، قول داد در ازای سوگند ادای احترام به آنها آذوقه تهیه کند.جنگ صلیبی موفقیت قابل توجهی برای بیزانس بود، زیرا الکسیوس تعدادی شهر و جزیره مهم را بازیابی کرد.محاصره نیکیه توسط صلیبی ها این شهر را مجبور کرد در سال 1097 تسلیم امپراتور شود و پیروزی متعاقب آن توسط صلیبیون در دوریلئوم به نیروهای بیزانس اجازه داد تا قسمت اعظم غرب آسیای صغیر را پس بگیرند.جان دوکاس حکومت بیزانسی را در خیوس، رودس، اسمیرنا، افسوس، ساردیس و فیلادلفیا در 1097-1099 دوباره برقرار کرد.این موفقیت توسط آنا دختر الکسیوس به سیاست و دیپلماسی او نسبت داده می شود، اما تاریخ نویسان لاتین جنگ صلیبی به خیانت و فریب او نسبت می دهند.

علیرغم موفقیت های فراوان، الکسیوس در طول بیست سال آخر زندگی خود، محبوبیت خود را از دست داد.این تا حد زیادی به دلیل اقدامات سختی بود که او مجبور شد برای نجات امپراتوری درگیر انجام دهد.سربازی اجباری معرفی شد و با وجود نیاز مبرم به استخدام جدید در ارتش امپراتوری، باعث نارضایتی دهقانان شد.الکسیوس برای احیای خزانه داری امپراتوری اقداماتی را برای مالیات های سنگین از اشراف انجام داد.او همچنین بسیاری از معافیت های مالیاتی را که کلیسا قبلاً از آن برخوردار بود، لغو کرد.او برای اطمینان از پرداخت کامل مالیات ها و توقف چرخه تحقیر و تورم، ضرب سکه را کاملاً اصلاح کرد و یک سکه جدید طلای هایپرپیرون (بسیار تصفیه شده) برای این منظور منتشر کرد.تا سال 1109، او موفق شد با تعیین نرخ مناسب مبادله برای کل سکه، نظم را بازگرداند.هایپرپیرون جدید او سکه استاندارد بیزانس برای دویست سال آینده خواهد بود.سال‌های پایانی سلطنت الکسیوس با آزار و شکنجه پیروان بدعت‌های پولیسیان و بوگومیل مشخص شد - یکی از آخرین اقدامات او سوزاندن رهبر بوگومیل، باسیل پزشک، در آتش بود.با مبارزات مجدد با ترک ها (1110-1117).

پس از شکست جنگ صلیبی 1101، ترکان سلجوقی و دانشمند عملیات تهاجمی خود را علیه بیزانس از سر گرفتند.سلجوقیان به‌دنبال شکست‌های خود، کنترل آناتولی مرکزی را به دست گرفتند و دولت قابل دوام را در اطراف شهر ایکونیوم تثبیت کردند.امپراتور الکسیوس اول کومننوس، که سالخورده بود و از بیماری رنج می برد که ثابت شد، نمی توانست از حملات ترکیه به مناطق بازیابی شده آناتولی بیزانس جلوگیری کند، اگرچه تلاش برای تصرف نیکیه در سال 1113 توسط بیزانسی ها خنثی شد.در سال 1116 الکسیوس توانست شخصاً وارد میدان شود و در شمال غربی آناتولی درگیر عملیات دفاعی شد.نیروهای سلجوقی چندین بار به ارتش بیزانس حمله کردند که نتیجه ای نداشت.ملک شاه که در جریان این حملات متحمل خساراتی به ارتش خود شده بود، پیشنهاد صلح شامل توقف حملات ترکیه را به الکسیوس فرستاد.این لشکرکشی به دلیل سطح بالای نظم و انضباط ارتش بیزانس قابل توجه بود.الکسیوس نشان داده بود که می‌تواند ارتش خود را بدون مجازات از طریق سرزمین‌های تحت تسلط ترکیه عبور دهد.

الحاق یوحنا مورد مناقشه قرار گرفت.زمانی که الکسیوس در 15 اوت 1118 در صومعه مانگانا در حال مرگ بود، جان با تکیه بر بستگان مورد اعتمادش، به ویژه برادرش اسحاق کومننوس، وارد صومعه شد و انگشتر امضای امپراتوری را از پدرش گرفت.سپس پیروان مسلح خود را جمع کرد و سوار بر کاخ بزرگ شد و حمایت شهروندان را در راه جمع کرد.نگهبان کاخ در ابتدا از پذیرش جان بدون دلیل روشنی بر خواسته‌های پدرش امتناع کرد، با این حال، گروهی که امپراتور جدید را احاطه کرده بودند به سادگی وارد خانه شدند.در قصر جان به امپراتوری تحسین شده بود.ایرن که غافلگیر شده بود، نتوانست پسرش را متقاعد کند که کناره گیری کند یا نیکفوروس را وادار کند تا برای تاج و تخت رقابت کند.الکسیوس شب بعد از حرکت قاطع پسرش برای به دست گرفتن قدرت درگذشت.جان علیرغم درخواست های مادرش از شرکت در مراسم خاکسپاری پدرش امتناع کرد، زیرا از یک ضد کودتا می ترسید.با این حال، در عرض چند روز، موقعیت او امن به نظر می رسید.با این حال، جان دوم در عرض یک سال پس از الحاق خود، توطئه ای را برای سرنگونی او کشف کرد که مادر و خواهرش را درگیر می کرد.نیکفورس شوهر آنا با جاه طلبی های او همدردی چندانی نداشت و این عدم حمایت او بود که توطئه را محکوم کرد.آنا از اموالش محروم شد که به دوست امپراطور جان آکسوش تقدیم شد.آکسوش عاقلانه امتناع کرد و نفوذ او تضمین کرد که اموال آنا در نهایت به او بازگردانده شد و جان دوم و خواهرش حداقل تا حدی با هم آشتی کردند.ایرن به یک صومعه بازنشسته شد و به نظر می رسد آنا به طور موثر از زندگی عمومی حذف شده است و شغل کمتر فعال مورخ را در پیش گرفته است.

در سال 1122، پچنگ ها از استپ های پونتیک با عبور از مرز دانوب به قلمرو بیزانس، به امپراتوری بیزانس حمله کردند.به گفته مایکل آنگولد، این احتمال وجود دارد که تهاجم آنها با همدستی ولادیمیر مونوماخ (حکم 1113–1125)، حاکم کیف صورت گرفته باشد، با توجه به این که پچنگ ها زمانی نیروهای کمکی او بوده اند.ثبت شده است که بقایای اوغوزها و پچنگها در سال 1121 از روسیه اخراج شده بودند. این تهاجم تهدیدی جدی برای کنترل بیزانس بر شمال بالکان بود.امپراتور جان دوم کومننوس بیزانس که مصمم بود با مهاجمان در میدان ملاقات کند و آنها را به عقب براند، ارتش صحرایی خود را از آسیای صغیر (جایی که علیه ترکان سلجوقی درگیر شده بود) به اروپا منتقل کرد و آماده لشکر کشیدن به سمت شمال شد.پیروزی بیزانس عملاً پچنگ ها را به عنوان یک نیروی مستقل نابود کرد.برای مدتی، جوامع قابل توجهی از پچنگ ها در مجارستان باقی ماندند، اما در نهایت پچنگ ها دیگر مردمی متمایز نبودند و توسط مردم همسایه مانند بلغارها و مجارها جذب شدند.برای بیزانسی ها، از زمانی که مجارها در سال 1128 به برانیتشوو، پاسگاه بیزانسی در رود دانوب حمله کردند، این پیروزی بلافاصله به صلح منجر نشد. بیزانس، به جان اجازه می دهد تا بر گسترش قدرت و نفوذ بیزانس در آسیای صغیر و سرزمین مقدس تمرکز کند.

پس از الحاق، جان دوم از تایید عهدنامه 1082 پدرش با جمهوری ونیز که به جمهوری ایتالیا حقوق تجاری منحصر به فرد و سخاوتمندانه ای در داخل امپراتوری بیزانس داده بود، خودداری کرده بود.با این حال، تغییر در سیاست ناشی از نگرانی های مالی نبود.حادثه ای که شامل آزار یکی از اعضای خانواده امپراتوری توسط ونیزی ها بود، منجر به درگیری خطرناکی شد، به خصوص که بیزانس برای قدرت دریایی خود به ونیز وابسته بود.پس از حمله تلافی جویانه بیزانس به کرکیرا، جان بازرگانان ونیزی را از قسطنطنیه تبعید کرد.اما این باعث تلافی بیشتر شد و ناوگان ونیزی متشکل از 72 کشتی رودس، خیوس، ساموس، لسبوس، آندروس را غارت کردند و کفالونیا را در دریای ایونی تصرف کردند.سرانجام جان مجبور شد به توافق برسد.جنگ بیش از آنچه ارزش داشت برای او هزینه داشت و او آمادگی انتقال وجوه از نیروهای زمینی امپراتوری به نیروی دریایی برای ساخت کشتی‌های جدید را نداشت.جان مجدداً قرارداد 1082 را در اوت 1126 تأیید کرد.

ازدواج جان با پرنسس مجارستانی پیروسکا او را درگیر مبارزات سلسله ای پادشاهی مجارستان کرد.جان با دادن پناهندگی به آلموس، مدعی نابینا تاج و تخت مجارستان، سوء ظن مجارها را برانگیخت.مجارها به رهبری استفان دوم، سپس در سال 1127 به استان های بالکان بیزانس حمله کردند و جنگ تا سال 1129 ادامه یافت. مجارها به بلگراد، نیش و صوفیه حمله کردند.جان، که در نزدیکی فیلیپوپولیس در تراکیه بود، با پشتیبانی یک ناوگان دریایی که در دانوب فعالیت می کرد، ضد حمله کرد.پس از یک لشکرکشی چالش برانگیز، که جزئیات آن مبهم است، امپراتور موفق شد مجارها و متحدان صرب آنها را در قلعه حرام یا کرامون، که نوا پالانکای مدرن است، شکست دهد.متعاقب آن مجارها با حمله به برانیچوو که بلافاصله توسط جان بازسازی شد، خصومت را از سر گرفتند.Choniates به موفقیت های نظامی بیشتر بیزانس چندین درگیری اشاره می کند که منجر به بازگرداندن صلح شد.مرز دانوب به طور قطعی ایمن شده بود.

در شام، امپراطور به دنبال تقویت ادعای بیزانس برای حاکمیت بر کشورهای صلیبی و احقاق حقوق خود بر انطاکیه بود.در سال 1137 او تارسوس، آدانا و موپسوستیا را از پادشاهی کیلیکیه ارمنستان فتح کرد و در سال 1138 شاهزاده لوون اول ارمنستان و اکثر اعضای خانواده اش به عنوان اسیر به قسطنطنیه آورده شدند. این امر راه را به شاهزاده انطاکیه باز کرد، جایی که ریموند پواتیه، شاهزاده انطاکیه، و ژوسلین دوم، کنت ادسا، در سال 1137 خود را به عنوان دست نشاندگان امپراتور شناختند. حتی ریموند دوم، کنت طرابلس، برای ادای احترام به جان، به سرعت به سمت شمال رفت تا ادای احترام جانی را تکرار کند. پدر در 1109.

امپراتور بیزانس جان دوم کومننوس که از تهدیدات خارجی فوری در بالکان یا آناتولی رها شده بود، مجارها را در 1129 شکست داد و ترک‌های آناتولی را به حالت تدافعی واداشت، می‌توانست توجه خود را به شام ​​معطوف کند، جایی که او به دنبال تقویت ادعاهای بیزانس بود. به فرمانروایی بر کشورهای صلیبی و احقاق حقوق و اختیارات خود بر انطاکیه.کنترل کیلیکیه مسیر شاهزاده نشین انطاکیه را برای بیزانسیان باز کرد.در مواجهه با نزدیک شدن ارتش مهیب بیزانس، ریموند پواتیه، شاهزاده انطاکیه، و ژوسلین دوم، کنت ادسا، با عجله به فرمانروایی امپراتور اعتراف کردند.جان خواستار تسلیم بی قید و شرط انطاکیه شد و پس از درخواست اجازه از فولک، پادشاه اورشلیم، ریموند پواتیه موافقت کرد که شهر را به جان تسلیم کند.محاصره شیزر از 28 آوریل تا 21 می 1138 انجام شد. نیروهای متحد امپراتوری بیزانس، شاهزاده انطاکیه و شهرستان ادسا به سوریه مسلمانان حمله کردند.پس از عقب راندن از هدف اصلی خود، شهر حلب، ارتش های مسیحی ترکیبی تعدادی از شهرک های مستحکم را با حمله به تصرف خود درآوردند و سرانجام شیزر، پایتخت امارت منقذی را محاصره کردند.محاصره شهر را تصرف کرد، اما نتوانست قلعه را تصرف کند.این امر باعث شد که امیر شیزر غرامت بپردازد و دست نشانده امپراتور بیزانس شود.نیروهای زنگی، بزرگترین شاهزاده مسلمان منطقه، با ارتش متفقین درگیر شدند، اما برای آنها قوی تر از آن بود که نبرد را به خطر بیندازند.این کارزار بر ماهیت محدود حاکمیت بیزانس بر ایالت های صلیبی شمالی و فقدان هدف مشترک بین شاهزادگان لاتین و امپراتور بیزانس تأکید کرد.

جان با آماده کردن ارتش خود برای حمله مجدد به انطاکیه، خود را با شکار گراز وحشی در کوه توروس در کیلیکیه سرگرم کرد، جایی که به طور تصادفی با یک تیر مسموم دست خود را برید.جان در ابتدا زخم را نادیده گرفت و عفونی شد.او چند روز پس از حادثه، در 8 آوریل 1143، احتمالاً بر اثر سپتی سمی درگذشت.اقدام نهایی جان به عنوان امپراتور این بود که مانوئل، کوچکتر از پسران بازمانده خود را به عنوان جانشین خود انتخاب کرد.جان به عنوان دو دلیل اصلی برای انتخاب مانوئل به برادر بزرگترش آیزاک ذکر شده است: عصبانیت آیزاک، و شجاعتی که مانوئل در مبارزات انتخاباتی در نئوکساریا نشان داده بود.نظریه دیگری ادعا می کند که دلیل این انتخاب پیشگویی AIMA بود که پیش بینی می کرد جانشین جان باید کسی باشد که نامش با "M" شروع شود.به درستی، جان آکسوش، دوست صمیمی جان، اگرچه ثبت شده است که او تلاش زیادی کرده است تا امپراتور در حال مرگ را متقاعد کند که آیزاک نامزد بهتری برای موفقیت است، اما در تضمین اینکه قدرت گرفتن مانوئل عاری از هرگونه مخالفت آشکار بود، نقش مهمی داشت.به طور کلی، جان دوم کومننوس امپراتوری را بسیار بهتر از آنچه که پیدا کرده بود ترک کرد.سرزمین‌های قابل توجهی بازپس گرفته شده بود و موفقیت‌های او در برابر پچنگ‌های مهاجم، صرب‌ها و ترک‌های سلجوقی ، همراه با تلاش‌های او برای ایجاد فرمانروایی بیزانس بر کشورهای صلیبی در انطاکیه و ادسا، کمک زیادی به بازگرداندن شهرت امپراتوری او کرد.رویکرد دقیق و روشمند او به جنگ، امپراتوری را از خطر شکست های ناگهانی محافظت کرده بود، در حالی که اراده و مهارت او به او اجازه داده بود تا فهرست طولانی از محاصره ها و حملات موفق علیه سنگرهای دشمن را جمع آوری کند.تا زمان مرگش، او به خاطر شجاعت، فداکاری و تقوای خود، احترام جهانی را حتی از جانب صلیبیون به دست آورده بود.

مانوئل اول کومننوس امپراتور بیزانسی قرن دوازدهم بود که بر یک نقطه عطف مهم در تاریخ بیزانس و دریای مدیترانه سلطنت کرد.سلطنت او شاهد آخرین شکوفایی بازسازی کومنین بود که طی آن امپراتوری بیزانس شاهد تجدید قوای نظامی و اقتصادی خود بود و از احیای فرهنگی برخوردار بود.مانوئل که مشتاق بازگرداندن امپراتوری خود به شکوه های گذشته اش به عنوان ابرقدرت دنیای مدیترانه بود، سیاست خارجی پر انرژی و جاه طلبانه ای را دنبال کرد.در این روند، او با پاپ آدریان چهارم و غرب در حال ظهور متحد شد.او به پادشاهی نورمن سیسیل حمله کرد، اگرچه ناموفق بود، اما آخرین امپراتور روم شرقی بود که برای تسخیر مجدد در غرب مدیترانه تلاش کرد.عبور از جنگ صلیبی بالقوه خطرناک دوم از طریق امپراتوری او به طرز ماهرانه ای مدیریت شد.مانوئل تحت الحمایه بیزانسی بر ایالت های صلیبی اوترمر تأسیس کرد.در مواجهه با پیشروی‌های مسلمانان در سرزمین مقدس، او با پادشاهی اورشلیم مشترک شد و در تهاجم ترکیبی بهمصر فاطمی شرکت کرد.مانوئل نقشه‌های سیاسی بالکان و شرق مدیترانه را تغییر داد و پادشاهی مجارستان و اوترمر را تحت سلطه بیزانس قرار داد و به شدت علیه همسایگانش در غرب و شرق مبارزه کرد.با این حال، در اواخر سلطنت او، دستاوردهای مانوئل در شرق با شکست جدی در Myriokephalon به خطر افتاد، که تا حد زیادی ناشی از گستاخی او در حمله به موقعیت سلجوقیان بود که به خوبی از آن دفاع شده بود.اگرچه بیزانسی ها بهبود یافتند و مانوئل با سلطان کیلیج ارسلان دوم صلح سودمندی را منعقد کرد، اما ثابت شد که میریوکفالون تلاش نهایی و ناموفق امپراتوری برای بازپس گیری فضای داخلی آناتولی از دست ترک ها بود.مانوئل که یونانی‌ها او را مگاس می‌نامیدند، الهام‌بخش وفاداری شدید کسانی بود که به او خدمت می‌کردند.او همچنین به عنوان قهرمان تاریخ نوشته شده توسط منشی خود، جان کیناموس ظاهر می شود که در آن هر فضیلتی به او نسبت داده شده است.مانوئل که تحت تأثیر تماس او با صلیبیون غربی قرار داشت، در بخش‌هایی از جهان لاتین نیز از شهرت «مبارک‌ترین امپراتور قسطنطنیه» برخوردار بود.با این حال، مورخان مدرن کمتر مشتاق او بوده‌اند.برخی از آنها ادعا می کنند که قدرت بزرگی که او در اختیار داشت دستاورد شخصی او نبود، بلکه دستاورد سلسله ای بود که او نماینده آن بود.آنها همچنین استدلال می کنند که از آنجایی که قدرت امپراتوری بیزانس پس از مرگ مانوئل به طرز فاجعه باری کاهش یافت، طبیعی است که به دنبال علل این کاهش در سلطنت او باشیم.

در سال 1147 مانوئل اول به دو ارتش از جنگ صلیبی دوم به رهبری کنراد سوم آلمان و لویی هفتم از فرانسه ، گذرگاهی از قلمرو خود اعطا کرد.در این زمان، هنوز اعضای دربار بیزانس بودند که گذر از اولین جنگ صلیبی را به یاد داشتند.کیناموس مورخ معاصر بیزانسی درگیری تمام عیار بین یک نیروی بیزانسی و بخشی از ارتش کنراد را در خارج از دیوارهای قسطنطنیه توصیف می کند.بیزانسی ها آلمانی ها را شکست دادند و از نظر بیزانس، این معکوس باعث شد که کنراد موافقت کند که ارتش خود را سریعاً به دامالیس در ساحل آسیایی بسفر برساند.اما پس از سال 1147 روابط دو رهبر دوستانه تر شد.تا سال 1148 مانوئل حکمت برقراری اتحاد با کنراد را که قبلاً با خواهر زنش برتا از سولزباخ ازدواج کرده بود، دیده بود.او در واقع پادشاه آلمان را متقاعد کرد که اتحاد خود را علیه راجر دوم سیسیلی تجدید کند.متأسفانه برای امپراتور بیزانس، کنراد در سال 1152 درگذشت و با وجود تلاش های مکرر، مانوئل نتوانست با جانشین خود فردریک بارباروسا به توافق برسد.

ارتش بیزانس به زودی به سمت انطاکیه پیشروی کرد.رینالد می دانست که امیدی به شکست امپراتور ندارد و علاوه بر این می دانست که نمی تواند از بالدوین سوم پادشاه اورشلیم انتظار کمک داشته باشد.بالدوین حمله رینالد به قبرس را تایید نکرد و در هر صورت قبلاً با مانوئل توافق کرده بود.بنابراین، رینالد که توسط متحدانش منزوی و رها شده بود، به این نتیجه رسید که تسلیم افتضاح تنها امید اوست.او با یک گونی که طنابی به گردنش بسته بود ظاهر شد و طلب بخشش کرد.مانوئل ابتدا رینالد سجده‌شده را نادیده گرفت و با درباریانش گفتگو کرد.سرانجام، مانوئل رینالد را به شرط اینکه تابع امپراتوری شود، بخشید و عملاً استقلال انطاکیه را به بیزانس تسلیم کرد.پس از برقراری صلح، یک راهپیمایی تشریفاتی بزرگ در 12 آوریل 1159 برای ورود پیروزمندانه ارتش بیزانس به شهر برگزار شد، مانوئل سوار بر اسب در خیابان ها سوار شد، در حالی که شاهزاده انطاکیه و پادشاه اورشلیم پیاده به دنبال آن بودند.

از اواسط قرن یازدهم، پادشاهی مجارستان در حال گسترش قلمرو و نفوذ خود به سمت جنوب بود، با این هدف که مناطق دالماسی و کرواسی را ضمیمه کند.بیزانسی ها و مجارها حملات متعددی به قلمرو یکدیگر انجام دادند و بیزانسی ها مرتباً به مدعیان تاج و تخت مجارستان کمک می کردند.اصطکاک و شروع جنگ آشکار بین بیزانس و مجارستان در دهه های 1150 و 1160 به اوج خود رسید.امپراتور بیزانس مانوئل اول کومنوس تلاش کرد تا به یک توافق دیپلماتیک و خاندانی با پادشاهی مجارستان دست یابد.در سال 1163، بر اساس یک معاهده صلح موجود، برادر کوچکتر شاه استفان سوم بلا به قسطنطنیه فرستاده شد تا تحت سرپرستی شخصی خود امپراتور بزرگ شود.بلا به عنوان خویشاوند مانوئل (مادر مانوئل یک شاهزاده خانم مجارستانی) و نامزد دخترش، مستبد شد (لقبی که به تازگی برای او ایجاد شده است) و در سال 1165 با نام الکسیوس به عنوان وارث تاج و تخت معرفی شد.اما در سال 1167، شاه استفان از دادن کنترل به مانوئل بر سرزمین‌های بیزانسی سابق که به بلا-الکسیوس به عنوان گروه خود اختصاص داده شده بود، خودداری کرد.این به طور مستقیم منجر به جنگی شد که با نبرد سیرمیوم به پایان رسید.بیزانسی ها به پیروزی قاطعی دست یافتند و مجارها را مجبور کردند که برای صلح با شرایط بیزانس شکایت کنند.آنها همچنین موافقت کردند که گروگان ها را برای رفتار خوب فراهم کنند.برای پرداخت خراج به بیزانس و در صورت درخواست سربازان.نبرد سیرمیوم تلاش مانوئل را برای تامین امنیت مرزهای شمالی خود کامل کرد.

در پاییز 1169 مانوئل یک لشکرکشی مشترک با آمالریک بهمصر فرستاد: یک ارتش بیزانسی و یک نیروی دریایی متشکل از 20 کشتی جنگی بزرگ، 150 گالی و 60 ترابری با آمالریک در اسکالن متحد شدند.نیروهای متحد مانوئل و آمالریک در 27 اکتبر 1169 دمیتا را محاصره کردند، اما به دلیل شکست صلیبیون و بیزانسی ها در همکاری کامل، محاصره ناموفق بود.وقتی باران آمد، هم ارتش لاتین و هم ناوگان بیزانس به خانه بازگشتند، اگرچه نیمی از ناوگان بیزانس در طوفان ناگهانی از دست رفت.

نبرد Myriokephalon نبردی بین امپراتوری بیزانس و ترک‌های سلجوقی در فریجیا در مجاورت دریاچه بی‌شهیر در جنوب غربی ترکیه در 17 سپتامبر 1176 بود. عبور.این آخرین و ناموفق تلاش بیزانسی ها برای بازپس گیری مناطق داخلی آناتولی از دست ترکان سلجوقی بود.

از اواخر قرن یازدهم، بازرگانان غربی، عمدتاً از شهرهای ایتالیایی ونیز ، جنوا و پیزا، در شرق ظاهر شدند.اولین آنها ونیزی ها بودند که امتیازات تجاری بزرگی را از امپراتور بیزانس الکسیوس اول کومننوس دریافت کرده بودند.گسترش بعدی این امتیازات و ناتوانی دریایی خود بیزانس در آن زمان منجر به انحصار دریایی مجازی و خفه شدن امپراتوری توسط ونیزی ها شد.نوه الکسیوس، مانوئل اول کومننوس، که مایل به کاهش نفوذ آنها بود، شروع به کاهش امتیازات ونیز کرد و در حین انعقاد قراردادهایی با رقبای خود: پیزا، جنوا و آمالفی.به تدریج، هر چهار شهر ایتالیا نیز اجازه یافتند محله های خود را در قسمت شمالی خود قسطنطنیه، به سمت شاخ طلایی ایجاد کنند.پس از مرگ مانوئل اول در سال 1180، بیوه او، شاهزاده خانم لاتین ماریا از انطاکیه، به عنوان نایب السلطنه پسرش الکسیوس دوم کومننوس عمل کرد.نایب السلطنه او به دلیل طرفداری که به بازرگانان لاتین و صاحبان زمین های اشرافی بزرگ نشان می داد بدنام بود و در آوریل 1182 توسط آندرونیکوس اول کومننوس که در موجی از حمایت مردمی وارد شهر شد، سرنگون شد.تقریباً بلافاصله، جشن ها به خشونت علیه لاتین های منفور تبدیل شد و پس از ورود به محله لاتین شهر، گروهی از مردم شروع به حمله به ساکنان کردند.خیلی ها این وقایع را پیش بینی کرده بودند و از طریق دریا فرار کردند.کشتار متعاقب آن بدون تبعیض بود: نه زنان و نه کودکان در امان ماندند و بیماران لاتینی که روی تخت بیمارستان دراز کشیده بودند به قتل رسیدند.خانه ها، کلیساها و مؤسسات خیریه غارت شد.روحانیون لاتین مورد توجه ویژه قرار گرفتند و کاردینال جان، نماینده پاپ، سر بریده شد و سر او در خیابان ها در دم سگی کشیده شد.اگرچه ارقام دقیقی در دسترس نیست، اما بخش عمده ای از جامعه لاتین که در آن زمان توسط یوستاتیوس تسالونیکی 60000 نفر تخمین زده می شد، نابود شدند یا مجبور به فرار شدند.جوامع جنوا و پیسان به ویژه ویران شدند و حدود 4000 نفر از بازماندگان به عنوان برده بهسلطنت (ترکیه) روم فروخته شدند.این کشتار باعث بدتر شدن روابط و افزایش دشمنی بین کلیساهای مسیحی غربی و شرقی شد و متوالی خصومت هایی بین این دو به دنبال داشت.

مرگ مانوئل در 24 سپتامبر 1180 نقطه عطفی در ثروت امپراتوری بیزانس بود.آندرونیکوس سلطنت خود را به خوبی آغاز کرد.به ویژه، اقداماتی که او برای اصلاح حکومت امپراتوری انجام داد، مورد ستایش مورخان قرار گرفته است.در استان ها، اصلاحات آندرونیکوس پیشرفتی سریع و قابل توجه ایجاد کرد.عزم شدید آندرونیکوس برای ریشه کن کردن فساد و بسیاری از سوء استفاده های دیگر قابل تحسین بود.تحت آندرونیکوس، فروش دفاتر متوقف شد.انتخاب بر اساس شایستگی بود، نه بر اساس علاقه.برای کاهش وسوسه رشوه، به مقامات حقوق کافی پرداخت می شد.هر شکلی از فساد با غیرت وحشیانه از بین رفت.چندین شورش رخ داد که منجر به تهاجم پادشاه سیسیل ویلیام دوم شد.آندرونیکوس با عجله پنج ارتش مختلف را برای جلوگیری از رسیدن ارتش سیسیلی به قسطنطنیه جمع کرد، اما نیروهایش نتوانستند بایستند و به تپه های دورتر عقب نشینی کردند.آندرونیکوس همچنین ناوگانی متشکل از 100 کشتی را برای جلوگیری از ورود ناوگان نورمن به دریای مرمره جمع آوری کرد.هنگامی که آندرونیکوس به قسطنطنیه بازگشت، متوجه شد که قدرت او سرنگون شده است: اسحاق آنجلوس امپراتور اعلام شده بود.امپراتور مخلوع به همراه همسرش اگنس و معشوقه اش قصد فرار با قایق را داشت، اما دستگیر شد.اسحاق او را به دست مردم شهر سپرد و به مدت سه روز در معرض خشم و کینه آنان قرار گرفت.دست راستش را بریدند، دندان‌ها و موهایش را درآوردند، یکی از چشم‌هایش را بیرون آوردند و در کنار بسیاری از مصائب، آب جوش به صورتش ریختند.او در 12 سپتامبر 1185 درگذشت. با خبر مرگ امپراتور، پسر و امپراتور همکارش، جان، توسط نیروهای خودی در تراکیا به قتل رسید.

اسحاق دوکاس کومننوس مدعی امپراتوری بیزانس و حاکم قبرس از 1184 تا 1191 بود. منابع معاصر معمولاً او را امپراتور قبرس می نامند.او جزیره را به ریچارد اول پادشاه انگلستان در جریان جنگ صلیبی سوم از دست داد.

در طول دوره کومننیان بود که تماس بین بیزانس و غرب مسیحی «لاتین»، از جمله دولت های صلیبی ، در حساس ترین مرحله خود بود.بازرگانان ونیزی و سایر تجار ایتالیایی به تعداد زیادی در قسطنطنیه و امپراتوری ساکن شدند و حضور آنها همراه با مزدوران لاتین متعددی که به ویژه توسط مانوئل به کار گرفته شده بودند به گسترش فناوری، هنر، ادبیات و فرهنگ بیزانس در سراسر غرب کاتولیک رومی کمک کرد.مهمتر از همه، تأثیر فرهنگی هنر بیزانس در غرب در این دوره بسیار زیاد و دارای اهمیت طولانی مدت بود.کومننوی ها نیز سهم بسزایی در تاریخ آسیای صغیر داشتند.با تسخیر مجدد بیشتر منطقه، کومننوی ها پیشروی ترک ها در آناتولی را بیش از دو قرن عقب انداختند.پس از دوره کومنین، سلسله آنجلوها، که شاید حیاتی ترین دوره در انحطاط امپراتوری بیزانس را تحت نظر داشتند، دنبال شد.در ربع قرن بعدی، قسطنطنیه برای اولین بار در تاریخ خود به دست یک نیروی مهاجم سقوط کرد و وضعیت «قدرت بزرگ» امپراتوری از دست رفت.با این حال، با مرگ آندرونیکوس، سلسله کومنیان که 104 سال دوام آورد، سرانجام به پایان رسید.