Таърихи Малайзия Хронометраж

замимаҳо

эзоҳҳо

маълумотномаҳо


Таърихи Малайзия
History of Malaysia ©HistoryMaps

100 - 2024

Таърихи Малайзия



Малайзия як консепсияи муосир аст, ки дар нимаи дуюми асри 20 сохта шудааст.Бо вуҷуди ин, Малайзияи муосир тамоми таърихи Малайя ва Борнеоро, ки ҳазорон солро дар бар мегирад, то замонҳои пеш аз таърих ҳамчун таърихи худ медонад.Ҳиндуҳо ва буддизм азҲиндустон ваЧин дар таърихи аввали минтақавӣ бартарӣ доштанд ва ба авҷи худ аз асрҳои 7 то 13 дар давраи ҳукмронии тамаддуни Сривиҷая дар Суматра расидаанд.Ислом ҳузури аввалини худро дар нимҷазираи Малай ҳанӯз дар асри 10 ба даст оварда буд, аммо маҳз дар асри 15 ин дин ҳадди аққал дар байни элитаи дарборӣ, ки ба болоравии якчанд султонҳо дида буд, устуворона реша давонд;намоёнтарин султонати Малакка ва султонати Бруней буданд.[1]Португалияҳо аввалин қудрати мустамликавии аврупоӣ буданд, ки дар нимҷазираи Малайя ва Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ҷойгир шуда, Малаккаро дар соли 1511 забт карданд. Ин ҳодиса боиси таъсиси якчанд султонҳо ба монанди Ҷоҳор ва Перак гардид.Гегемонияи Голландия бар султонҳои Малай дар тӯли асри 17 то 18 афзоиш ёфт ва Малаккаро дар соли 1641 бо кӯмаки Ҷоҳор забт кард.Дар асри 19, инглисҳо дар ниҳоят дар тамоми қаламраве, ки ҳоло Малайзия аст, гегемония ба даст оварданд.Шартномаи Англия ва Голландия дар соли 1824 сарҳадҳои байни Малаяи Бритониё ва Ҳиндустони Шарқии Ҳолландро (ки Индонезия шуд) муайян кард ва Шартномаи Англия ва Сиам дар соли 1909 сарҳади байни Малаяи Бритониё ва Сиамро (ки Таиланд шуд) муайян кард.Марҳилаи чоруми таъсири хориҷӣ мавҷи муҳоҷирати коргарони чинӣ ва Ҳиндустон барои қонеъ кардани ниёзҳои иқтисоди мустамлика дар нимҷазираи Малайя ва Борнео буд.[2]Ҳуҷуми Ҷопон дар давраи Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ ҳукмронии Бритониёро дар Малайя хотима дод.Пас аз шикасти империяи Ҷопон аз ҷониби иттифоқчиён, Иттиҳоди Малайя дар соли 1946 таъсис дода шуд ва дар соли 1948 ҳамчун Федератсияи Малайя аз нав ташкил карда шуд. Дар нимҷазира, Ҳизби коммунистии Малайя (MCP) ба муқобили бритониёиҳо силоҳ гирифт ва шиддат боиси он гардид. ба эълони вазъияти фавкулодда аз соли 1948 то соли 1960. Чавоби пурзури харбй ба исьёни коммунистй ва баъд аз он дар соли 1955 гуфтушуниди Балинг, 31 августи соли 1957 тавассути гуфтушуниди дипломатй бо Англия ба истицлолияти Малайя оварда расонд.[3] 16 сентябри соли 1963 Федератсияи Малайзия таъсис ёфт;дар мохи августи соли 1965 Сингапур аз хайати федерация хорич карда шуда, мамлакати алохидаи мустакил гардид.[4] Шӯриши нажодӣ дар соли 1969, боиси ҷорӣ шудани режими фавқулодда, боздоштани кори парлумон ва эълони Рукун Негара, фалсафаи миллӣ, ки ба ваҳдати байни шаҳрвандон мусоидат мекунад, оварда расонд.[5] Сиёсати нави иқтисодӣ (НЭП), ки соли 1971 қабул шуда буд, барои аз байн бурдани камбизоатӣ ва таҷдиди сохтори ҷомеа барои аз байн бурдани муайянкунии нажод бо вазифаи иқтисодӣ кӯшиш мекард.[6] Дар замони сарвазир Маҳатхир Муҳаммад, давраи рушди босуръати иқтисодӣ ва урбанизатсия дар кишвар аз солҳои 1980 оғоз ёфт;[7] Сиёсати иқтисодии қаблӣ аз соли 1991 то 2000 аз ҷониби Сиёсати Миллии Рушд (NDP) муваффақ шуд. [8] Бӯҳрони молиявии Осиё дар охири солҳои 1990-ум ба кишвар таъсир карда, қариб боиси хароб шудани бозори асъор, саҳҳом ва амволи онҳо гардид;вале баъдтар шифо ёфтанд.[9] Дар аввали соли 2020 Малайзия бӯҳрони сиёсиро паси сар кард.[10] Ин давра дар баробари пандемияи COVID-19 боиси бӯҳрони сиёсӣ, тандурустӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ гардид.[11] Интихоботи умумии соли 2022 дар таърихи ин кишвар нахустин бор порлумони овезон шуд [12] ва Анвар Иброҳим 24 ноябри соли 2022 нахуствазири Малайзия шуд . [13]
2000 BCE Jan 1

Таърихи Малайзия

Malaysia
Таҳқиқоти генетикаи осиёӣ нишон медиҳад, ки одамони аслӣ дар Осиёи Шарқӣ аз Осиёи Ҷанубу Шарқӣ омадаанд.[14] Гуруҳҳои бумии нимҷазираро метавон ба се этникӣ тақсим кард: негритоҳо, сенойҳо ва протомалайҳо.[15] Аввалин сокинони нимҷазираи Малайя эҳтимолан Негритоҳо буданд.[16] Ин шикорчиёни мезолит эҳтимолан аҷдодони Семанг, як гурӯҳи этникии Негрито буданд.[17] Сенойҳо як гурӯҳи таркибӣ ба назар мерасанд, ки тақрибан нисфи наслҳои ДНК-и модарии митохондриалӣ ба аҷдодони Семангҳо ва тақрибан нисфи то муҳоҷирати аҷдодии баъдӣ аз Ҳиндухитой бармегарданд.Олимон тахмин мезананд, ки онҳо насли кишоварзони аввали австроосиёзабон ҳастанд, ки тақрибан 4000 сол пеш ҳам забон ва ҳам технологияи худро ба қисми ҷанубии нимҷазира овардаанд.Онхо бо ахолии махаллй муттахид ва муттахид шуданд.[18] Прото Малайзҳо пайдоиши гуногун доранд [19] ва дар Малайзия то соли 1000 пеш аз милод дар натиҷаи густариши Австронезия маскан гирифта буданд.[20] Ҳарчанд онҳо бо дигар сокинони Осиёи Ҷанубу Шарқӣ баъзе робитаҳо нишон медиҳанд, баъзеҳо низ дар Ҳиндухитой дар давраи ҳадди ниҳоии пиряхӣ тақрибан 20 000 сол пеш аҷдод доранд.Минтақаҳо, ки ҳоло Малайзияро дар бар мегиранд, дар роҳи баҳрии Jade иштирок карданд.Шабакаи савдо дар давоми 3000 сол, аз соли 2000 то 1000 эраи мо вуҷуд дошт.[21]Антропологҳо ақидаро дастгирӣ мекунанд, ки прото-малайҳо аз Юннан,Чин сарчашма мегиранд.[22] Пас аз он парокандашавии барвақти голосин тавассути нимҷазираи Малай ба Архипелаги Малайз ба амал омад.[23] Тақрибан дар соли 300 пеш аз милод, онҳоро Дейтеро-Малайзҳо, ки аз асри оҳан ё асри биринҷӣ қисман аз Чамҳои Камбоҷа ва Ветнам ба вуҷуд омадаанд, ба дарун тела доданд.Аввалин гурӯҳе, ки дар нимҷазира асбобҳои металлиро истифода бурданд, Дейтеро-Малайҳо аҷдодони бевоситаи Малайзияи имрӯзаи Малайзия буданд ва бо худ усулҳои пешрафтаи кишоварзиро оварданд.[17] Малайзияҳо дар саросари архипелаги Малай аз ҷиҳати сиёсӣ пароканда боқӣ мемонданд, гарчанде ки фарҳанг ва сохтори иҷтимоӣ муштарак буданд.[24]
100 BCE
Салтанатҳои ҳинду-буддоӣornament
Савдо бо Хиндустон ва Хитой
Trade with India and China ©Anonymous
100 BCE Jan 2

Савдо бо Хиндустон ва Хитой

Bujang Valley Archaeological M
Муносибатхои тичорати боХитой ваХиндустон дар асри 1 пеш аз милод ба рох монда шуда буданд.[32] Пораҳои сафолии чинӣ дар Борнео пайдо шудаанд, ки аз асри 1 пас аз густариши ба ҷануби сулолаи Ҳан тааллуқ доранд.[33] Дар асрҳои аввали ҳазораи аввал, мардуми нимҷазираи Малайя динҳои ҳиндуизм ва буддизмро қабул карданд, ки ба забон ва фарҳанги сокинони Малайзия таъсири калон расонд.[34] Системаи хатти санскрит ҳанӯз дар асри 4 истифода мешуд.[35]Птоломей, ҷуғрофиёи юнонӣ, дар бораи Черсонези тиллоӣ навишта буд, ки он нишон медиҳад, ки тиҷорат бо Ҳиндустон ва Чин аз асри 1-и мелодӣ вуҷуд дорад.[36] Дар ин вақт, давлатҳои шаҳрҳои соҳилӣ шабакае доштанд, ки қисми ҷанубии нимҷазираи Ҳиндухитой ва қисми ғарбии архипелаги Малайяро фаро мегирифтанд.Ин шаҳрҳои наздисоҳилӣ бо Чин муносибатҳои доимӣ ва тиҷоратӣ доштанд ва ҳамзамон бо тоҷирони ҳиндӣ робитаи доимӣ доштанд.Чунин ба назар мерасад, ки онҳо як фарҳанги муштараки маҳаллӣ доштанд.Оҳиста-оҳиста ҳокимони қисми ғарбии архипелаг намунаҳои фарҳангӣ ва сиёсии Ҳиндустонро қабул карданд.Се навиштаҷоти дар Палембанг (Суматраи Ҷанубӣ) ва дар ҷазираи Бангка пайдошуда, ки дар шакли малайӣ ва бо алифбои аз хатти Паллава гирифташуда навишта шудаанд, далели он аст, ки архипелаг моделҳои ҳиндиро ҳангоми нигоҳ доштани забони бумии худ ва низоми иҷтимоии худ қабул кардааст.Ин навиштаҷот мавҷудияти Дапунта Ҳянг (лорд) аз Шривиҷаяро нишон медиҳад, ки бар зидди душманонаш экспедитсия роҳбарӣ мекард ва ба онҳое, ки ба қонуни ӯ итоат намекунанд, лаънат мекунад.Дар масири тичоратии бахрй байни Хитой ва Хиндустони Чанубй вокеъ буда, нимчазираи Малай ба ин савдо машгул буд.Водии Буҷанг, ки аз ҷиҳати стратегӣ дар даромадгоҳи шимолу ғарбии гулӯгоҳи Малакка ҷойгир аст ва инчунин рӯ ба рӯ ба халиҷи Бангол буд, пайваста аз ҷониби тоҷирони чинӣ ва ҷанубии Ҳиндустон меомаданд.Инро кашфиёти сафолии тичорати, хайкалтарошй, катибахо ва ёдгорихои асрхои 5—14 исбот кард.
Салтанати Лангкасука
Тафсилот аз портретҳои пешниҳоди даврии Лян, ки эмиссар аз Лангкасукаро бо тавсифи салтанат нишон медиҳад.Нусхаи расми сулолаи Сун дар солҳои 526–539. ©Emperor Yuan of Liang
100 Jan 1 - 1400

Салтанати Лангкасука

Pattani, Thailand
Лангкасука як салтанати қадимии малайии ҳиндуҳо - буддоӣ буд, ки дар нимҷазираи Малай ҷойгир аст.[25] Ин ном аслан санскрит аст;Гумон меравад, ки он маҷмӯаи лангха барои "замини зебо" -сукха барои "саодат" аст.Подшоҳӣ дар якҷоягӣ бо Кедахи қадим, яке аз қадимтарин салтанатҳоест, ки дар нимҷазираи Малайя таъсис ёфтааст.Ҷойгиршавии дақиқи подшоҳӣ баҳсҳои зиёде дорад, аммо бозёфтҳои археологӣ дар Яранг дар наздикии Паттани Таиланд ҷойгиршавии эҳтимолиро нишон медиҳанд.Пешниҳод карда мешавад, ки салтанат дар асри 1, шояд дар байни солҳои 80 ва 100-и милод таъсис дода шудааст.[26] Пас аз он бо сабаби густариши Фуан дар ибтидои асри 3 давраи таназзулро паси сар кард.Дар асри 6 он дубора эҳё шуд ва ба фиристодани эмиссарҳо баЧин оғоз кард.Подшоҳ Бҳагадатта бори аввал бо Чин дар соли 515-и мелодӣ муносибатҳо барқарор кард ва сафоратхонаҳои минбаъда дар солҳои 523, 531 ва 568 фиристода шуданд. [27] Дар асри 8 он эҳтимолан таҳти назорати империяи афзояндаи Шривиҷая қарор дошт.[28] Дар соли 1025 ба он лашкари шоҳ Раҷендра Чола I дар маъракаи худ бар зидди Шривиҷая ҳамла карда шуд.Дар асри 12, Лангкасука шохоби Шривиҷая буд.Подшоҳӣ таназзул кард ва он чӣ гуна анҷом ёфт, бо якчанд назарияҳо маълум нест.Дар охири асри 13 солномаҳои Пасай зикр шудааст, ки Лангкасука дар соли 1370 нобуд карда шуд. Аммо, дар дигар сарчашмаҳо зикр шудаанд, ки Лангкасука то асри 14, вақте ки империяи Маҷапаҳит забт карда шуд, зери назорат ва таъсири империяи Шривиҷая боқӣ монд.Эҳтимол Лангкасука аз ҷониби Паттани забт карда шуда буд, зеро он дар асри 15 вуҷуд надошт.Якчанд таърихшиносон бо ин баҳс мекунанд ва боварӣ доранд, ки Лангкасука то солҳои 1470-ум зинда мондааст.Гумон меравад, ки минтақаҳои подшоҳӣ, ки таҳти ҳукмронии мустақими Паттанӣ набуданд, дар соли 1474 ҳамроҳ бо Кеда исломро қабул кардаанд [.29]Эҳтимол ин ном аз лангха ва Ашока, подшоҳи ҷанговари ҳиндуҳои афсонавии Маврия гирифта шуда бошад, ки дар ниҳоят пас аз қабули идеалҳои дар буддизм ҷонибдорӣшуда пасифист шуд ва мустамликадорони аввалиҲинд дар Истмуси Малайӣ ба шарафи ӯ салтанатро Лангкасука номиданд.[30] Сарчашмаҳои таърихии Чин дар бораи салтанат маълумот дода, шоҳ Бҳагадатро сабт кардаанд, ки ба дарбори Чин фиристодагон фиристодааст.Дар асрҳои 2-юм ва 3-ум салтанатҳои сершумори Малайзия вуҷуд доштанд, ки шумораи онҳо то 30 нафар буд, ки асосан дар тарафи шарқии нимҷазираи Малай ҷойгир буданд.[31] Лангкасука яке аз қадимтарин салтанатҳо буд.
Шривиҷая
Srivijaya ©Aibodi
600 Jan 1 - 1288

Шривиҷая

Palembang, Palembang City, Sou
Дар байни асри 7 ва 13, қисми зиёди нимҷазираи Малай дар зери империяи буддоӣ Шривиҷая буд.Ҷойгоҳи Прасасти Ҳуҷунг Лангит, ки дар маркази империяи Сривиҷая ҷойгир аст, гумон меравад, ки дар соҳили дарё дар шарқи Суматра воқеъ аст, ки дар наздикии Палембанги Индонезия воқеъ аст.Дар асри 7 бандари нав бо номи Шилифоши зикр шудааст, ки ба гумони он тарҷумаи хитоии Шривиҷая аст.Дар тӯли зиёда аз шаш аср Маҳараҷаҳои Шривиҷая як империяи баҳриро идора мекарданд, ки қудрати асосӣ дар архипелаг гардид.Империя ба тиҷорат асос ёфта буд, ки подшоҳони маҳаллӣ (дҳатус ё пешвоёни ҷомеа), ки барои фоидаи мутақобила ба оғо байъат мекарданд.[37]Муносибати байни Шривиҷая ваИмперияи Чола дар ҷануби Ҳиндустон дар давраи ҳукмронии Раҷа Раҷа Чола I дӯстона буд, аммо дар давраи ҳукмронии Раҷендра Чола I империяи Чола шаҳрҳои Сривиҷаяро забт кард.[38] Солҳои 1025 ва 1026 ба Гангга Негара аз ҷониби Раҷендра Чола I аз Империяи Чола, императори Тамил, ки ҳоло гумон меравад, Кота Гелангиро хароб кардааст, ҳамла кард.Кеда (бо номи Кадарам дар Тамилӣ маъруф аст) дар соли 1025 аз ҷониби Чолас ишғол карда шуд. Ҳамлаи дуюмро Вираҷендра Чола аз сулолаи Чола, ки дар охири асри 11 Кедахро забт карда буд, роҳбарӣ мекард.[39] Ҷонишини калони Чола, Вира Раҷендра Чола, маҷбур шуд, ки шӯриши Кедаро сарнагун кунад, то истилогарони дигарро сарнагун кунад.Омадани Чола шаъну шарафи Шривиҷаяро коҳиш дод, ки ба Кеда, Паттани ва то Лигор таъсир расонидааст.Дар охири асри 12 Шривиҷая ба салтанате табдил ёфт, ки охирин ҳоким дар соли 1288 малика Секеруммонг, ки забт ва сарнагун карда шуд.Баъзан Шоҳигарии Кхмер , Шоҳигарии Сиам ва ҳатто Салтанати Чолас кӯшиш мекарданд, ки бар давлатҳои хурдтари Малай назорат кунанд.[40] Қудрати Шривиҷая аз асри 12 коҳиш ёфт, зеро муносибатҳои байни пойтахт ва вассалҳои он вайрон шуданд.Ҷангҳо бо Ёвонҳо сабаб шуд, ки он азЧин кӯмак дархост кунад ва ҷангҳо бо давлатҳои Ҳиндустон низ гумонбар мешаванд.Қудрати Маҳараҷаҳои буддоӣ бо паҳн шудани ислом боз ҳам заиф шуд.Минтаќањое, ки барваќт ба ислом ќабул шуда буданд, ба монанди Ачех, аз назорати Шривиљая дур шуданд.Дар охири асри 13, подшоҳони сиамии Сухотай қисми зиёди Малайяро зери ҳукмронии худ гирифтанд.Дар асри 14 империяи Ҳиндуҳо Маҷапаҳит дар ихтиёри нимҷазира қарор гирифт.
Империяи Мажапахит
Majapahit Empire ©Aibodi
1293 Jan 1 - 1527

Империяи Мажапахит

Mojokerto, East Java, Indonesi
Империяи Маҷапахит як империяи талассократии ҳинду буддоии явонӣ дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ буд, ки дар охири асри 13 дар шарқи Ява таъсис ёфтааст.он ба яке аз муҳимтарин империяҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ дар зери ҳукмронии Ҳаям Вурук ва сарвазири ӯ Гаҷа Мада дар асри 14 табдил ёфт.Он ба авҷи қудрати худ расид ва нуфузи худро аз Индонезияи имрӯза то қисматҳои нимҷазираи Малайя, Борнео, Суматра ва берун аз он фаро гирифт.Маҷапахит бо бартарияти баҳрӣ, шабакаҳои тиҷоратӣ ва муттаҳидшавии ғании фарҳангии худ машҳур аст, ки бо таъсири ҳиндуҳо-буддоӣ, санъати мураккаб ва меъморӣ хос аст.Баҳсҳои дохилӣ, бӯҳронҳои ворисонӣ ва фишорҳои беруна дар асри 15 таназзули империяро оғоз карданд.Вақте ки қудратҳои исломии минтақавӣ ба боло рафтанд, бахусус султонати Малакка, нуфузи Маҷапахит коҳиш ёфт.Назорати ҳудудии империя коҳиш ёфт, ки асосан дар Яваи Шарқӣ маҳдуд шуд ва якчанд минтақаҳо истиқлолият эълон карданд ё эътиқоди худро иваз карданд.
Шоҳигарии Сингапур
Kingdom of Singapura ©HistoryMaps
1299 Jan 1 - 1398

Шоҳигарии Сингапур

Singapore
Шоҳигарии Сингапур як ҳиндуи малайӣ буд - салтанати буддоӣ , ки гумон меравад дар таърихи аввали Сингапур дар ҷазираи асосии он Пулау Уҷонг, ки он вақт бо номи Темасек низ маъруф аст, аз соли 1299 то суқути он дар байни солҳои 1396 ва 1398 таъсис ёфтааст [. 41] Шартӣ аломатҳои дидан в.1299 ҳамчун соли таъсиси салтанат аз ҷониби Санг Нила Утама (инчунин бо номи "Шри Три Буана" маъруф аст), ки падараш Санг Сапурба, як шахсияти нимаиллоҳӣ аст, ки тибқи ривоят аҷдодони чанд подшоҳони малайӣ дар ҷаҳони Малайзия аст.Таърихии ин салтанат дар асоси ҳисобе, ки дар солномаҳои Малай оварда шудааст, номуайян аст ва бисёре аз муаррихон танҳо ҳокими охирини он Парамесвара (ё Шри Искандаршоҳ)-ро шахсияти таърихан тасдиқшуда медонанд.[42] Далелҳои археологӣ аз Форт Каннинг Ҳилл ва соҳилҳои наздики дарёи Сингапур мавҷудияти як шаҳраки шукуфоӣ ва бандари тиҷоратиро дар асри 14 нишон доданд.[43]Ин шаҳрак дар асри 13 ё 14 рушд карда, аз як посгоҳи хурди тиҷоратӣ ба маркази пурғавғои тиҷорати байналмилалӣ табдил ёфт, ки ба шабакаҳои тиҷоратӣ, ки Архипелаги Малайя,Ҳиндустон васулолаи Юанро мепайвандад, мусоидат кард.Аммо он вақт аз ҷониби ду қудрати минтақавӣ, Аютҳая аз шимол ва Маҷапахит аз ҷануб даъво карда буданд.Дар натиҷа, ба пойтахти мустаҳками салтанат ҳадди аққал ду ҳамлаи бузурги хориҷӣ ҳамла карда шуд, ки он дар ниҳоят аз ҷониби Маҷапахит дар соли 1398 мувофиқи маҷаллаи Малайзия ё аз ҷониби сиамҳо тибқи сарчашмаҳои Португалия забт карда шуд.[44] Подшоҳи охирин Парамесвара ба соҳили ғарбии нимҷазираи Малай фирор карда, соли 1400 султонати Малаккаро таъсис дод.
1300
Эҳёи давлатҳои мусулмонӣornament
Салтанати Патани
Patani Kingdom ©Aibodi
1350 Jan 1

Салтанати Патани

Pattani, Thailand
Пешниҳод шудааст, ки Патани чанд вақт байни солҳои 1350 ва 1450 таъсис ёфтааст, гарчанде таърихи он то соли 1500 маълум нест.[74] Мувофиқи маълумоти Сеҷара Мелайю, Чау Шри Вангса, шоҳзодаи сиамӣ, Патаниро бо забт кардани Кота Маҳлигай таъсис додааст.Ӯ дини исломро пазируфт ва дар охири асри 15 то ибтидои асри 16 унвони Шри Султон Аҳмадшоҳро гирифт.[75] Ҳикояти Меронг Маҳавангса ва Ҳикаят Патани мафҳуми хешутаборӣ байни Аюттҳая, Кеда ва Паттаниро тасдиқ намуда, қайд мекунад, ки онҳо аз ҳамон сулолаи авваланд.Эҳтимол, Патани чанд вақт дар миёнаҳои асри 15 исломи шуда бошад, дар як сарчашма санаи 1470-ро нишон медиҳад, аммо санаҳои пештар пешниҳод шудаанд.[74] Ҳикоят дар бораи як шайх бо номи Саид ё Шофиуддин аз Кампонг Пасой нақл мекунад (эҳтимолан як ҷамъияти хурди тоҷирон аз Пасой, ки дар канори Патани зиндагӣ мекард) подшоҳи бемории пӯсти нодирро шифо додааст.Пас аз гуфтушунидҳои зиёд (ва такрор шудани беморӣ) подшоҳ розӣ шуд, ки исломро қабул кунад ва номи Султон Исмоилшоҳро гирифт.Хамаи амалдорони султон низ ба дини ислом розй шуданд.Бо вуҷуди ин, далелҳои пора-пора вуҷуд доранд, ки баъзе аз мардуми маҳаллӣ пеш аз ин ба ислом ворид шуда буданд.Мавҷудияти як ҷамоати диаспораии Пасай дар наздикии Патани нишон медиҳад, ки сокинони маҳаллӣ бо мусулмонон тамоси доимӣ доштанд.Ҳисоботи сафарҳо, аз қабили Ибни Баттута ва гузоришҳои ибтидоии португалӣ, ки иддао мекарданд, ки Патани ҳатто пеш аз Мелака (ки дар асри 15 табдил ёфт) як ҷомеаи мусулмонӣ доштааст, ки ба он ишора мекунад, ки тоҷирон, ки бо дигар марказҳои мусулмонони рушдёбанда тамос доштанд. аввалин шуда ба вилоят табдил ёфтанд.Патани пас аз забт шудани Малакка аз ҷониби Португалия дар соли 1511 муҳимтар шуд, зеро тоҷирони мусулмон дар ҷустуҷӯи бандарҳои савдои алтернативӣ буданд.Як манбаи Ҳолланд нишон медиҳад, ки аксари тоҷирон чинӣ буданд, аммо 300 тоҷирони португалӣ низ то соли 1540 дар Патани маскан гирифта буданд.[74]
Султонати Малакка
Malacca Sultanate ©Aibodi
1400 Jan 1 - 1528

Султонати Малакка

Malacca, Malaysia
Султонати Малакка як султонати Малайя буд, ки дар давлати муосири Малаккаи Малайзия воқеъ буд.Нишонаҳои тезисҳои таърихии анъанавӣ в.Соли 1400 ҳамчун соли таъсиси султонӣ аз ҷониби подшоҳи Сингапур, Парамесвара, ки бо номи Искандаршоҳ низ маъруф аст, [45] , гарчанде ки санаҳои қаблии таъсиси он пешниҳод шуда буданд.[46] Дар авҷи қудрати султоният дар асри 15, пойтахти он ба яке аз муҳимтарин бандарҳои боркашонии замони худ табдил ёфт, ки қаламрави он қисми зиёди нимҷазираи Малайя, ҷазираҳои Риау ва як қисми муҳими соҳили шимолиро фаро гирифт. Суматра дар Индонезияи хозира.[47]Малакка ҳамчун як бандари пурғавғои тиҷорати байналмилалӣ ҳамчун маркази омӯзиш ва паҳнкунии исломӣ ба вуҷуд омад ва ба рушди забон, адабиёт ва санъати малай мусоидат кард.Он аз давраи тиллоии султонҳои Малай дар архипелаг мужда расонд, ки дар он Малайзияи классикӣ ба забони франка дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ табдил ёфт ва хатти ҷавӣ воситаи асосии табодули фарҳангӣ, динӣ ва зеҳнӣ гардид.Маҳз тавассути ин пешрафтҳои зеҳнӣ, маънавӣ ва фарҳангӣ, даврони Малаккан шоҳиди таъсиси як ҳувияти малайӣ, [48] малайизатсияи минтақа ва ташаккули минбаъдаи Алам Мелайю гардид.[49]Дар соли 1511, пойтахти Малакка ба империяи Португалия афтод ва охирин Султон Маҳмудшоҳро (ҳукмронии 1488–1511) маҷбур кард, ки ба ҷануб ақибнишинӣ кунад ва дар он ҷо наслҳои ӯ сулолаҳои нави ҳукмрон Ҷоҳор ва Перакро таъсис доданд.Мероси сиёсӣ ва фарҳангии султон то имрӯз боқӣ мондааст.Дар тӯли асрҳо, Малакка ҳамчун намунаи тамаддуни Малай-мусулмон нигоҳ дошта мешавад.Он системаҳои савдо, дипломатия ва идоракуниро таъсис дод, ки то асри 19 боқӣ мондаанд ва мафҳумҳоеро ба мисли даулат - мафҳуми возеҳи истиқлолияти малайзӣ ҷорӣ карданд, ки фаҳмиши муосири подшоҳии Малайро ташаккул медиҳанд.[50]
Султони Бруней (1368-1888)
Bruneian Sultanate (1368–1888) ©Aibodi
1408 Jan 1 - 1888

Султони Бруней (1368-1888)

Brunei
Султонати Бруней, ки дар соҳили шимолии Борнео ҷойгир аст, дар асри 15 ҳамчун султонати муҳими Малайзия пайдо шуд.Он ҳудудҳои худро пас аз суқути Малакка васеъ кард [58] ба португалӣ , дар як нуқта таъсири худро ба қисматҳои Филиппин ва Борнеои соҳилӣ дароз кард.Ҳокими ибтидоии Бруней мусалмон буд ва афзоиши султоният ба мавқеи стратегии тиҷорат ва тавоноии баҳрии он марбут буд.Бо вуҷуди ин, Бруней бо чолишҳои қудратҳои минтақавӣ рӯбарӯ шуд ва ба баҳсҳои дохилии меросӣ дучор шуд.Сабтҳои таърихии аввали Бруней каманд ва қисми зиёди таърихи аввали он аз сарчашмаҳои чинӣ гирифта шудааст.Солномаҳои Чин ба тиҷорӣ ва нуфузи ҳудудии Бруней ишора карда, робитаҳои онро бо империяи Маҷапаҳити Ява қайд мекунанд.Дар асри 14, Бруней ҳукмронии Яваро аз сар гузаронида буд, аммо пас аз таназзули Маҷапахит, Бруней қаламрави худро васеъ кард.Он минтақаҳоро дар шимолу ғарби Борнео, қисматҳои Минданао ва Архипелаги Сулу назорат мекард.Дар асри 16, империяи Бруней як сохтори пурқуввате буд, ки пойтахти он мустаҳкам буд ва таъсири он дар султонҳои наздики Малай эҳсос мешуд.Сарфи назар аз маъруфияти барвақти худ, Бруней дар асри 17 [59] ба сабаби низоъҳои дохилии шоҳона, густариши мустамликавии аврупоӣ ва чолишҳои Султонати ҳамсояи Сулу коҳиш ёфт.Дар асри 19, Бруней қаламравҳои назаррасро ба қудратҳои ғарбӣ аз даст дод ва ба таҳдидҳои дохилӣ дучор шуд.Султон Ҳошим Ҷалилул Алам Ақамаддин барои ҳифзи соҳибихтиёрии худ ба ҳимояти Бритониё муроҷиат кард, ки дар натиҷа Бруней дар соли 1888 ба протекторати Бритониё табдил ёфт. Ин мақоми протекторат то соли 1984, вақте ки Бруней истиқлолияти худро ба даст овард, идома ёфт.
Султонати Паханг
Pahang Sultanate ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1470 Jan 1 - 1623

Султонати Паханг

Pekan, Pahang, Malaysia
Султонати Паҳанг, ки онро Султонати кӯҳнаи Паҳанг низ меноманд, бар хилофи Султонати муосири Паҳанг, як давлати мусулмони малайӣ буд, ки дар асри 15 дар нимҷазираи шарқии Малай таъсис ёфтааст.Дар авҷи нуфузи худ, Султонат як қудрати муҳим дар таърихи Осиёи Ҷанубу Шарқӣ буд ва тамоми ҳавзаи Паҳангро, ки дар шимол бо Султонати Паттанӣ ҳамсарҳад аст ва дар ҷануб бо султонати Ҷоҳор ҳамсоя буд, назорат мекард.Дар ғарб, он инчунин салоҳияти як қисми Селангор ва Негери Сембилани муосирро васеъ кард.[60]Султоният ҳамчун вассали Мелака сарчашма мегирад ва султони аввалинаш шоҳзодаи Мелакан, Муҳаммадшоҳ, худ набераи Дева Сура, охирин ҳокими пеш аз Мелакан Паҳанг буд.[61] Дар тӯли солҳо, Паҳанг аз назорати Мелакан мустақил шуд ва дар як вақт ҳатто худро ҳамчун як давлати рақиби Мелака таъсис дод [62] то марги охирин дар 1511. Дар ин давра, Паҳанг дар кӯшишҳои халос кардани нимҷазираи сахт ҷалб карда шуд. куввахои гуногуни империалистии хоричй;Португалия , Голландия ва Ачех.[63] Пас аз як давраи ҳуҷумҳои Аченаҳо дар ибтидои асри 17, Паҳанг бо вориси Мелака Ҷоҳор ба иттиҳод даромад, вақте ки султони 14-уми он Абдулҷалилшоҳи III низ тоҷи 7-уми султони Ҷоҳор буд.[64] Пас аз як давраи иттиҳод бо Ҷоҳор, дар ниҳоят он ҳамчун султонати муосири соҳибихтиёр дар охири асри 19 аз ҷониби сулолаи Бендахара эҳё шуд.[65]
Султонати Кедах
Султонати Кедах. ©HistoryMaps
1474 Jan 1 - 1821

Султонати Кедах

Kedah, Malaysia
Бар асоси гузорише, ки дар Ҳикаят Меронг Маҳавангса (инчунин бо номи Солномаҳои Кеда маъруф аст), Султонати Кеда вақте таъсис ёфт, ки шоҳ Пра Онг Маҳавангса исломро қабул кард ва номи Султон Мудзафаршоҳро гирифт.Ат-Тарих Саласилах Негери Кеда табдили эътиқоди исломиро аз соли 1136 мелодӣ оғоз кардааст.Бо вуҷуди ин, муаррих Ричард Виншедт бо истинод ба як гузориши Ачена, санаи 1474-ро барои соли қабули ислом аз ҷониби ҳокими Кеда додааст.Ин санаи дертар ба ҳисобе дар Солномаҳои Малайя мувофиқат мекунад, ки дар он як раҷаи Кеда дар замони ҳукмронии охирин султонаш ба Малакка ташриф оварда, шарафи гурӯҳи шоҳонаро меҷӯяд, ки соҳибихтиёрии ҳокими мусулмони Малайро нишон медиҳад.Дархости Кеда дар посух ба вассали Малакка буд, эҳтимол аз тарси таҷовузи Аюттаян.[76] Аввалин киштии бритониёӣ соли 1592 ба Кеда омад [. 77] Дар соли 1770 ба Фрэнсис Лайт аз ширкати Бритониёи Шарқӣ Ҳиндустон (BEIC) дастур дод, ки Пенангро аз Кеда бигирад.Вай ба ин ноил шуд, ки ба Султон Муҳаммад Ҷива Зайнал Адилини II итминон дод, ки артиши ӯ Кедаро аз ҳама гуна ҳамлаи Сиамҳо муҳофизат мекунад.Дар навбати худ султон розӣ шуд, ки Пенангро ба ихтиёри англисҳо диҳад.
Забти Малакка
Фатҳи Малакка, 1511. ©Ernesto Condeixa
1511 Aug 15

Забти Малакка

Malacca, Malaysia
Дар соли 1511, бо роҳбарии губернаториҲиндустони Португалия , Афонсо де Альбукерке, португалиҳо кӯшиш карданд, ки шаҳри бандарии стратегии Малаккаро, ки гулӯгоҳи муҳими Малаккаро, як нуқтаи муҳими тиҷорати баҳрии байниЧин ва Ҳиндустон назорат мекарданд, забт кунанд.Рисолати Альбукерке дутарафа буд: амалӣ намудани нақшаи шоҳи Португалия Мануэли I, ки аз кастилияҳо дар расидан ба Шарқи Дур пештар гузарад ва барои бартарияти Португалия дар уқёнуси Ҳинд таҳкурсии қавӣ гузошта, бо назорати нуқтаҳои калидӣ ба монанди Ҳурмуз, Гоа, Аден ва Малакка.Баъди расидан ба Малакка дар 1 июл, Албукерке кӯшиш кард, ки бо Султон Маҳмудшоҳ барои бехатар баргардонидани маҳбусони Португалия гуфтушунид кунад ва ҷубронҳои гуногун талаб кард.Бо вуҷуди ин, саркашӣ кардани султон боиси бомбаборони португалӣ ва ҳамлаи минбаъда гардид.Мудофиаи шахр бо вучуди аз чихати шумора бартарй доштан ва тупхои гуногун доштан, дар ду хучуми калон аз тарафи кушунхои Португалия торумор карда шуданд.Онхо пунктхои асосии шахрро зуд забт карда, бо филхои чангй дучор омада, хучуми чавобиро зада гардонданд.Гуфтушуниди бомуваффакият бо чамъиятхои гуногуни тичоратии шахр, хусусан хитойхо мавкеи Португалияро боз хам мустахкам кард.[51]Моҳи август, пас аз муборизаи шадиди кӯчагӣ ва манёврҳои стратегӣ, португалиҳо ба таври муассир Малаккаро зери назорат гирифтанд.Ғорат аз шаҳр васеъ буд ва сарбозон ва капитанҳо ҳиссаи назаррасро гирифтанд.Ҳарчанд Султон ақибнишинӣ кард ва пас аз ғаниматҳои онҳо ба тарки Португалия умед дошт, португалиҳо нақшаҳои доимӣ доштанд.Бо ин мақсад, ӯ фармон дод, ки қалъае дар наздикии соҳил сохта шавад, ки он бо номи А Фамоса маъруф буд, аз сабаби нигоҳдории ғайриоддии он, баландии беш аз 59 фут (18 м).Забт кардани Малакка як забткунии назарраси ҳудудӣ буд, ки нуфузи Португалияро дар минтақа васеъ кард ва назорати онҳо дар роҳи асосии тиҷоратро таъмин кард.Писари охирин султони Малакка, Алоуддин Риоятшоҳи II ба нӯги ҷанубии нимҷазира гурехт ва дар он ҷо давлатеро таъсис дод, ки дар соли 1528 султонати Ҷоҳор шуд. Писари дигар дар шимол султонати Перакро таъсис дод.Таъсири Португалия қавӣ буд, зеро онҳо хашмгинона кӯшиш мекарданд, ки аҳолии Малаккаро ба католикӣ табдил диҳанд.[52]
Султони Перак
Perak Sultanate ©Aibodi
1528 Jan 1

Султони Перак

Perak, Malaysia
Султони Перак дар ибтидои асри 16 дар соҳили дарёи Перак аз ҷониби Музаффаршоҳи I, писари калонии Маҳмудшоҳ, султони 8-уми Малакка таъсис ёфтааст.Пас аз тасарруфи Малакка дар соли 1511 Музаффаршоҳ пеш аз нишастан ба тахт дар Перак дар Сиак, Суматра паноҳ бурд.Ба таъсиси Султонати Перак раҳбарони маҳаллӣ, аз ҷумла Тун Сабан мусоидат карданд.Дар замони султонати нав, маъмурияти Перак аз системаи феодалии дар Малаккаи демократӣ амалкунанда бештар муташаккил шуд.Бо пешравии асри 16, Перак ба манбаи муҳими маъдани калъа табдил ёфт ва тоҷирони минтақавӣ ва байналмилалиро ҷалб кард.Бо вуҷуди ин, болоравии султон таваҷҷӯҳи султонати пурқудрати Ачеро ба худ ҷалб кард, ки ба як давраи ташаннуҷ ва мутақобила оварда расонд.Дар тӯли солҳои 1570-ум, Ачех қисматҳои нимҷазираи Малайяро пайваста таъқиб мекард.Дар охири солҳои 1570-ум, таъсири Ачех, вақте ки Султон Мансуршоҳи I Перак ба таври мармуз нопадид шуд, маълум шуд, ки тахминҳоро дар бораи рабудани ӯ аз ҷониби нерӯҳои Ачена афзоиш дод.Ин боиси он шуд, ки оилаи Султон ба Суматра асир карда шуд.Дар натиҷа, вақте ки шоҳзодаи Ачена ба тахти Перак ҳамчун Султон Аҳмад Тоҷуддиншоҳ нишаст, Перак ба муддати кӯтоҳ зери ҳукмронии Ачена буд.Аммо, сарфи назар аз таъсири Ачех, Перак худмухтор боқӣ монд ва ба назорати ҳам аз Ачехҳо ва ҳам Сиамҳо муқовимат кард.Муборизаи Ачех ба Перак пас аз омадани ширкати Ҳолланд Ист Ҳиндустон (VOC) дар миёнаи асри 17 коҳиш ёфт.Ачех ва VOC барои назорат бар тичорати сердаромади калъаи Перак мубориза бурданд.То соли 1653, онҳо ба созиш расиданд ва шартномаеро имзо карданд, ки ба Голландия ҳуқуқҳои истисноии тини Перакро дод.Дар охири асри 17, бо таназзули Султонати Ҷоҳор, Перак ҳамчун вориси охирини насли Малаккан баромад, аммо он ба низоъҳои дохилӣ, аз ҷумла бо ҷанги 40-солаи шаҳрвандӣ дар асри 18 бар сари даромади тунука рӯбарӯ шуд.Ин нооромиҳо бо қарордоди соли 1747 бо Голландия, эътирофи монополияи онҳо бар тиҷорати тунука ба анҷом расид.
Султонати Ҷоҳор
Португалия бар зидди Султонати Ҷоҳор ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1528 Jan 1

Султонати Ҷоҳор

Johor, Malaysia
Соли 1511 Малакка ба дасти Португалия гузашт ва Султон Маҳмудшоҳ маҷбур шуд, ки Малаккаро тарк кунад.Султон барои бозпас гирифтани пойтахт чандин маротиба кӯшиш кард, аммо кӯшишҳои ӯ натиҷа надод.Португалихо ба чавоби интиком дода, султонро мачбур карданд, ки ба Паханг гурехт.Баъдтар, султон ба Бинтан рафт ва дар он ҷо пойтахти нав таъсис дод.Бо таъсиси пойгоҳ, султон қувваҳои бетартиби Малайзияро ҷамъ овард ва ба муқобили мавқеъи Португалия якчанд ҳамла ва блокадаҳо ташкил кард.Султонияти Ҷоҳор, ки дар Пекан Туа, Сунгай Телур, Ҷоҳор ҷойгир аст, аз ҷониби Раҷа Алӣ ибни Султон Маҳмуди Мелака, маъруф бо номи Султон Алоуддин Риёятшоҳи II (1528–1564) дар соли 1528 таъсис ёфтааст [. 53] Ҳарчанд Султон Алоуддин Риётшоҳ ва вориси ӯ маҷбур шуд, ки бо ҳамлаҳои португалҳо дар Малакка ва Аченаҳо дар Суматра мубориза баранд, онҳо тавонистанд дар султонати Ҷоҳор нигоҳ дошта шаванд.Ҳамлаҳои зуд-зуд ба Малакка боиси мушкилоти шадиди португалӣ шуданд ва он ба португалиҳо барои несту нобуд кардани нерӯҳои султони бадарғашуда кӯмак кард.Якчанд кӯшишҳо барои пахш кардани Малайзия анҷом дода шуданд, аммо танҳо то соли 1526, ки португалҳо Бинтанро ба хок яксон карданд.Сипас султон ба Кампар дар Суматра ақибнишинӣ кард ва пас аз ду сол мурд.Аз паси ӯ ду писар бо номи Музаффаршоҳ ва Алоуддин Риётшоҳи II боқӣ мондааст.[53] Музаффаршоҳ ба таъсиси Перак идома дод, дар ҳоле ки Алоуддин Риётшоҳ аввалин султони Ҷоҳор шуд.[53]
1528 Jan 1 - 1615

Ҷанги секунҷа

Johor, Malaysia
Султони нав дар соҳили дарёи Ҷоҳор пойтахти нав таъсис дод ва аз он ҷо ба таъқиби португалиён дар шимол идома дод.Вай пайваста бо бародараш дар Перак ва султони Паханг барои бозпас гирифтани Малакка, ки то ин вақт аз ҷониби қалъаи А Фамоса муҳофизат карда мешуд, кор мекард.Дар қисми шимолии Суматра тақрибан дар ҳамон давра, султонати Ачех ба гулӯгоҳҳои Малакка нуфузи назаррас пайдо кард.Бо суқути Малакка ба дасти насронӣ, тоҷирони мусулмон аксар вақт Малаккаро ба фоидаи Ачех ё инчунин пойтахти Ҷоҳор Лама (Кота Бату) гузаштанд.Аз ин рӯ, Малакка ва Аче рақибони мустақим шуданд.Бо шохҳои португалӣ ва Ҷоҳор зуд-зуд қуфл мекунанд, Ачех бар зидди ҳарду ҷониб рейдҳои сершумор оғоз кард, то фишори худро бар гулӯгоҳҳо пурзӯр кунад.Афзоиш ва тавсеаи Ачех Португалия ва Ҷоҳорро ташвиқ кард, ки созишро имзо кунанд ва таваҷҷӯҳи онҳоро ба Аче ҷалб кунанд.Аммо созиш кӯтоҳмуддат буд ва бо Ачех хеле заиф шуд, Ҷоҳор ва Португалия боз ҳамдигарро дар чашми худ диданд.Дар замони ҳукмронии Султон Искандар Мудо Аче соли 1613 ва боз соли 1615 ба Ҷоҳор ҳамла кард [.54]
Асри тиллоии Патани
Подшоҳи сабз. ©Legend of the Tsunami Warrior (2010)
1584 Jan 1 - 1688

Асри тиллоии Патани

Pattani, Thailand
Раҷа Ҳиҷоу, маликаи сабз, соли 1584 ба далели набуди ворисони мард ба тахти Патани нишаст.Вай қудрати сиамиро эътироф кард ва унвони перакаро қабул кард.Дар тахти хукмронии вай, ки 32 сол давом кард, Патани гул-гул шукуфта, ба маркази маданй ва маркази намоёни савдо табдил ёфт.Тоҷирони чинӣ, малайӣ, сиамӣ, португалӣ, ҷопонӣ, голландӣ ва англисӣ ба Патани зуд-зуд омада, ба рушди иқтисодии он мусоидат карданд.Тоҷирони чинӣ, бахусус, дар болоравии Патани ҳамчун маркази тиҷорат нақши муҳим бозиданд ва тоҷирони аврупоӣ Патаниро ҳамчун як дарвоза ба бозори Чин медонистанд.Пас аз ҳукмронии Раҷа Ҳиҷоу, Патани аз ҷониби як қатор маликаҳо, аз ҷумла Раҷа Биру (Маликаи кабуд), Раҷа Унгу (маликаи арғувон) ва Раҷа Кунинг (маликаи зард) ҳукмронӣ мекард.Раҷа Биру султонати Келантанро ба Патани ҳамроҳ кард, дар ҳоле ки Раҷа Унгу иттифоқҳо ташкил кард ва ба бартарияти сиамҳо муқовимат кард, ки боиси низоъ бо Сиам гардид.Ҳукмронии Раҷа Кунинг ба коҳиши қудрат ва нуфузи Патани ишора кард.Вай хостори оштӣ бо сиамҳо буд, аммо ҳукмронии вай бо бесуботии сиёсӣ ва коҳиши тиҷорат тавсиф мешуд.Дар миёнаи асри 17 қудрати маликаҳои Патани коҳиш ёфт ва бетартибиҳои сиёсӣ минтақаро фаро гирифт.Гуфта мешавад, ки Раҷа Кунинг аз ҷониби Раҷаи Келантан дар соли 1651 барканор карда шуда, сулолаи Келантанҳоро дар Патани оғоз кардааст.Минтақа ба шӯришҳо ва ҳамлаҳо дучор омад, махсусан аз Аюттая.Дар охири асри 17 нооромиҳои сиёсӣ ва беқонунӣ тоҷирони хориҷиро аз тиҷорат бо Патани бозмедорад ва ба таназзули он, тавре ки дар маъхазҳои чинӣ тасвир шудааст, оварда расонд.
1599 Jan 1 - 1641

Султонати Саравак

Sarawak, Malaysia
Султонати Саравак пас аз баҳсҳои вориси дохилӣ дар империяи Бруней таъсис дода шуд.Вақте ки Султон Муҳаммад Ҳасани Бруней даргузашт, писари калонии ӯ Абдулҷалилул Акбар ба унвони Султон тоҷ нишаст.Бо вуҷуди ин, Пенгиран Муда Тенгаҳ, шоҳзодаи дигар, бар сари баланд шудани Абдулҷалилул мухолифат карда ва иддаъо кардааст, ки ӯ бар асоси замони таваллуди ӯ дар робита ба салтанати падарашон даъвои бартарӣ ба тахт дорад.Барои рафъи ин баҳс Абдулҷалилу Акбар Пенгиран Муда Тенгаро султони Саравак, як қаламрави сарҳадӣ таъин кард.Бо ҳамроҳии сарбозони қабилаҳои гуногуни Борне ва ашрофи Бруней, Пенгиран Муда Тенга дар Саравак салтанати нав таъсис дод.Ӯ дар Сунгаи Бедил, Сантубонг пойтахти маъмурӣ таъсис дод ва пас аз бунёди низоми идоракунӣ унвони Султон Иброҳим Алӣ Умаршоҳро гирифт.Таъсиси султонати Саравак оғози давраи навро барои минтақа, ки аз империяи марказии Бруней ҷудо буд, нишон дод.
Муҳосираи Малакка (1641)
Ширкати Ҳолланд Ист Ҳиндустон ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1640 Aug 3 - 1641 Jan 14

Муҳосираи Малакка (1641)

Malacca, Malaysia
Ширкати Ҳолланд Шарқӣ Ҳинд барои ба даст овардани назорат бар Ҳиндустони Шарқӣ, бахусус Малакка, аз Португалия кӯшиш кард.Аз соли 1606 то 1627, Голландия якчанд кӯшишҳои бемуваффақият анҷом дод, ки Корнелис Мателиф ва Питер Виллемс Верхоф дар байни онҳое, ки муҳосираи нокомро пешбарӣ мекарданд.То соли 1639, Голландия дар Батавия як қувваи бузург ҷамъ карда, бо ҳокимони маҳаллӣ, аз ҷумла Ачех ва Ҷоҳор иттифоқ бастаанд.Экспедицияи ба Малакка пешбинишуда бинобар чанчолхо дар Цейлон ва шиддати байни Ачех ва Чохор ба таъхир афтод.Сарфи назар аз нокомиҳо, то моҳи майи соли 1640, онҳо қарор доданд, ки Малаккаро забт кунанд ва сержант Адриан Антонисз пас аз марги фармондеҳи қаблӣ Корнелис Симонз ван дер Веер экспедитсияро роҳбарӣ мекард.Муҳосираи Малакка 3 августи соли 1640 вақте оғоз шуд, ки Голландия ҳамроҳ бо иттифоқчиёни худ дар наздикии қалъаи пурқуввати Португалия фуруд омад.Сарфи назар аз мудофиаи қалъа, ки деворҳои баландии 32 фут ва зиёда аз сад силоҳро дар бар мегирифт, Голландия ва иттифоқчиёни онҳо тавонистанд, ки португалҳоро баргардонанд, мавқеъҳо таъсис диҳанд ва муҳосираро нигоҳ доранд.Дар тӯли чанд моҳи оянда, Ҳолланд бо мушкилоте ба монанди марги якчанд фармондеҳон, аз ҷумла Адриан Антонис, Ҷейкоб Купер ва Питер ван ден Брук рӯбарӯ шуданд.Аммо азми онхо устувор монд ва 14 январи соли 1641 дар тахти рохбарии сержант Иоганнес Ламотиус калъаро бомуваффакият забт карданд.Ҳолландҳо дар бораи талафоти каме камтар аз ҳазор сарбоз хабар доданд, дар ҳоле ки Португалия шумораи талафоти бештари худро иддао кард.Дар пас аз муҳосира, Ҳолландҳо Малаккаро назорат карданд, аммо таваҷҷӯҳи онҳо ба колонияи асосии худ, Батавия боқӣ монд.Маҳбусони португалӣ, ки асир шудаанд, ноумедӣ ва тарсу ҳарос аз коҳиши нуфузи худ дар Ҳиндустони Шарқӣ дучор шуданд.Дар ҳоле ки ба баъзе сарватмандони португалӣ иҷозаи рафтан бо дороиҳои худ дода шуд, овозаҳо дар бораи хиёнат ва куштани губернатори Португалия бо гузоришҳо дар бораи марги табиии ӯ аз беморӣ рад карда шуданд.Султони Ачех Искандар Тани, ки ба дохил шудани Ҷоҳор ба истилоҳо мухолиф буд, дар моҳи январ дар шароити пурасрор вафот кард.Ҳарчанд Ҷоҳор дар забт нақш бозидааст, онҳо дар Малакка нақшҳои маъмуриро нагирифтанд ва онро зери назорати Голландия гузоштанд.Шаҳр баъдтар дар Шартномаи Англия ва Голландия дар соли 1824 ба ивази Бенкулени Бритониё ба Бритониё фурӯхта мешавад.
Малаккаи Голландия
Голландия Малакка, тақрибан.1665 ©Johannes Vingboons
1641 Jan 1 - 1825

Малаккаи Голландия

Malacca, Malaysia
Малаккаи Голландия (1641-1825) тӯлонитарин даврае буд, ки Малакка таҳти назорати хориҷӣ буд.Ҳолланд тақрибан 183 сол бо ишғоли фосилавии Бритониё дар давоми ҷангҳои Наполеон (1795-1815) ҳукмронӣ кард.Дар ин давра сулҳи нисбӣ мушоҳида шуд ва аз ҷониби султонҳои Малайзия ба сабаби фаҳмиши байни Голландия ва Султонати Ҷоҳор дар соли 1606 ба вуҷуд омада, оромии нисбӣ буд. Ин дафъа инчунин коҳиши аҳамияти Малаккаро қайд кард.Ҳолландҳо Батавияро (Ҷакартаи ҳозира) ҳамчун маркази иқтисодӣ ва маъмурии худ дар минтақа бартарӣ доданд ва нигоҳдории онҳо дар Малакка барои пешгирӣ кардани аз даст додани шаҳр ба дигар қудратҳои аврупоӣ ва баъдан рақобате, ки бо он хоҳад буд, буд.Ҳамин тариқ, дар асри 17, вақте ки Малакка аз бандари муҳим маҳрум шуд, султонати Ҷоҳор аз ҳисоби кушодани бандарҳои худ ва иттифоқ бо Голландия ба қудрати бартаридоштаи маҳаллӣ дар минтақа табдил ёфт.
Ҷанги Ҷохор-Ҷамби
Johor-Jambi War ©Aibodi
1666 Jan 1 - 1679

Ҷанги Ҷохор-Ҷамби

Kota Tinggi, Johor, Malaysia
Бо суқути Малаккаи Португалия дар соли 1641 ва таназзули Аче ба сабаби қудрати афзояндаи Голландия Ҷоҳор дар давраи ҳукмронии Султон Абдулҷалилшоҳи III (1623-1677) худро ҳамчун қудрат дар соҳили гулӯгоҳи Малакка барқарор кард. ).[55] Таъсири он ба Паханг, Сунгеи Ужонг, Малакка, Кланг ва Архипелаги Риау паҳн шудааст.[56] Дар давоми ҷанги секунҷа, Ҷамби инчунин ҳамчун як қудрати иқтисодиву сиёсии минтақавӣ дар Суматра пайдо шуд.Дар ибтидо кӯшиши иттифоқе байни Ҷоҳор ва Ҷамби бо издивоҷи ваъдашуда байни вориси Раҷа Муда ва духтари Пенгерани Ҷамби вуҷуд дошт.Аммо, Раҷа Муда ба ҷои он духтари Лаксамана Абдулҷамилро ба занӣ гирифт, ки аз коҳиши қудрат аз чунин иттифоқ нигарон шуда, ба ҷои он духтари худро барои издивоҷ пешниҳод кард.[57] Аз ин рӯ, иттифоқ пош хӯрд ва баъд аз соли 1666 байни Ҷоҳор ва давлати Суматран ҷанги 13-сола сар зад. Ҷанг барои Ҷоҳор фалокатовар буд, зеро пойтахти Ҷоҳор Бату Савар дар соли 1673 аз ҷониби Ҷамби барканор карда шуд. Султон фирор кард. ба Паханг омад ва баъди чор сол вафот кард.Ҷонишини ӯ Султон Иброҳим (1677–1685) баъдан дар мубориза барои мағлуб кардани Ҷамбӣ ба кумаки буғиҳо машғул шуд.[56] Ҷоҳор дар ниҳоят дар соли 1679 ғолиб меомад, аммо инчунин дар ҳолати заиф ба охир расид, зеро Бугиҳо аз рафтан ба хона худдорӣ карданд ва Минангкабауҳои Суматра низ таъсири худро нишон доданд.[57]
Асри тиллоии Ҷоҳор
Golden Age of Johor ©Enoch
1680 Jan 1

Асри тиллоии Ҷоҳор

Johor, Malaysia
Дар асри 17, вақте ки Малакка бандари муҳимро қатъ кард, Ҷоҳор ба қудрати бартари минтақавӣ табдил ёфт.Сиёсати Голландия дар Малакка савдогаронро ба Риау, ки бандаре, ки Ҷоҳор назорат мекунад, бурд.Савдо дар он чо аз савдои Малакка хеле зиёд буд.VOC аз ин норозӣ буд, аммо ба нигоҳ доштани иттифоқ идома дод, зеро суботи Ҷоҳор барои тиҷорат дар минтақа муҳим буд.Султон тамоми шароитеро, ки тоҷирон лозим буд, фароҳам овард.Дар зери сарпарастии элитаи Ҷоҳор савдогарон ҳифз ва обод шуданд.[66] Бо доираи васеи молҳои дастрас ва нархҳои мусоид, Риау авҷ гирифт.Киштиҳо аз ҷойҳои гуногун, аз қабили Камбоҷа , Сиам , Ветнам ва тамоми Архипелаги Малай ба тиҷорат омаданд.Киштиҳои Bugis Риауро ба маркази ҳанут табдил доданд.Ашёҳое, ки дар Чин ёфт шудаанд ё масалан, матоъ ва афюн бо маҳсулоти аз уқёнусҳо ва ҷангалҳо, қалъа, мурч ва гамби дар маҳаллӣ парваришшуда тиҷорат карда мешуданд.Боҷҳо кам буданд ва борҳо метавонистанд ба осонӣ холӣ шаванд ё нигоҳ дошта шаванд.Тоҷирон фаҳмиданд, ки ба онҳо лозим нест, ки қарзро дароз кунанд, зеро тиҷорат хуб буд.[67]Мисли Малакка пеш аз он, Риау низ маркази илмшиносӣ ва таълими исломӣ буд.Бисёре аз олимони православӣ аз сарзаминҳои мусулмонӣ, аз қабили нимҷазираи Ҳиндустон ва Арабистон дар хобгоҳҳои махсуси динӣ ҷойгир буданд, дар ҳоле ки мухлисони тасаввуф метавонистанд дар яке аз бисёре аз Тариқаҳо (бародарони сӯфӣ), ки дар Риау ривоҷ ёфтанд, ташаббус нишон диҳанд.[68] Аз бисёр ҷиҳатҳо, Риау тавонист як қисми ҷалоли кӯҳнаи Малаккаро бозпас гирад.Ҳарду аз ҳисоби тиҷорат обод шуданд, аммо фарқияти ҷиддӣ вуҷуд дошт;Малакка аз сабаби забт кардани территорияаш низ бузург буд.
1760 Jan 1 - 1784

Бартарияти Bugis дар Ҷоҳор

Johor, Malaysia
Охирин султони сулолаи Малаккан Султон Маҳмудшоҳи 2 бо рафтори номунтазами худ маъруф буд, ки пас аз марги Бендеҳара Ҳабиб ва баъдан таъйин шудани Бендаҳара Абдулҷалил ба таври назаррас санҷида нашуд.Ин рафтор ба авҷи худ расид, ки Султон фармон дод, ки зани ҳомилаи ашроф барои як гуноҳи ночиз кушта шавад.Дар интиқом, Султон аз ҷониби ашрофони ғазабшуда кушта шуд ва тахтро дар соли 1699 холӣ гузошт. Оранг Каяс, мушовирони султон, ба Са Акар ДиРаҷа, Раҷа Теменггонг аз Муар муроҷиат кард, ки пешниҳод кард, ки Бендахара Абдулҷалил ба тахт вориси тахт шавад.Бо вуҷуди ин, вориси бо баъзе норозигӣ, бахусус аз Оранг Лаут пешвоз гирифта шуд.Дар ин давраи ноустуворӣ, ду гурӯҳи бартаридошта дар Ҷоҳор - Бугиҳо ва Минангкабау - имконияти ба даст овардани қудратро диданд.Минангкабау Раҷа Кесил, шоҳзодаеро муаррифӣ кард, ки иддао дорад, писари баъди марги Султон Маҳмуди II аст.Бо ваъдаи сарват ва қудрат, Бугиҳо дар аввал Раҷа Кесилро дастгирӣ карданд.Аммо, Раҷа Кесил ба онҳо хиёнат кард ва бе ризоияти онҳо худро Султони Ҷоҳор эълон кард ва боис шуд, ки султони қаблӣ Абдулҷалили IV фирор кунад ва дар ниҳоят кушта шавад.Бугиҳо дар ҷавоб бо Раҷа Сулаймон, писари Султон Абдулҷалили IV ба ҳам пайвастанд, ки дар соли 1722 аз тахти Раҷа Кесил барканор шуд. Ҳангоме ки Раҷа Сулаймон ба унвони Султон нишаст, вай таъсири сахти буғиҳо гирифт, ки дар асл Ҷоҳорро идора мекард.Дар тӯли ҳукмронии Султон Сулаймон Бадрул Аламшоҳ дар миёнаҳои асри 18, Бугиҳо бар маъмурияти Ҷоҳор назорати назаррас доштанд.Таъсири онҳо ба дараҷае афзоиш ёфт, ки то соли 1760 оилаҳои гуногуни Бугис ба насли шоҳии Ҷоҳор издивоҷ карда, бартарии худро боз ҳам мустаҳкамтар карданд.Таҳти роҳбарии онҳо Ҷоҳор рушди иқтисодиро аз сар гузаронд, ки бо ҳамгироии тоҷирони чинӣ тақвият ёфт.Бо вуҷуди ин, дар охири асри 18, Энкау Муда аз фраксияи Теменггонг ба дубора ба даст овардани қудрат шурӯъ карда, барои шукуфоии ояндаи султоният зери роҳбарии Теменггонг Абдурраҳмон ва авлоди ӯ замина гузошт.
1766 Jan 1

Султонати Селангор

Selangor, Malaysia
Султонҳои Селангор насли худро ба як сулолаи Бугиҳо, ки аз ҳокимони Луву дар Сулавеси имрӯза сарчашма мегиранд, пайгирӣ мекунанд.Ин сулола дар баҳси асри 18 дар бораи султонии Ҷоҳор-Риау нақши муҳим бозид ва дар ниҳоят бо Сулаймон Бадрул Аламшоҳи Ҷоҳор бар зидди Раҷа Кечил аз насли Малаккан ҷонибдорӣ кард.Аз сабаби ин садоқат, ҳокимони Бендахараи Ҷоҳор-Риау ба ашрофони Бугис бар қаламравҳои гуногун, аз ҷумла Селангор назорат карданд.Даенг Челак, як ҷанговари барҷастаи Бугис, бо хоҳари Сулаймон издивоҷ кард ва писари ӯ Раҷа Лумуро дид, ки соли 1743 Ямтуан Селангор ва баъдтар аввалин султони Селангор Султон Солеҳиддин Шоҳ дар соли 1766 эътироф шудааст.Ҳукмронии Раҷа Луму кӯшишҳоро барои мустаҳкам кардани истиқлолияти Селангор аз империяи Ҷоҳор нишон дод.Дархости ӯ дар бораи эътирофи Султон Маҳмудшоҳи Перак дар соли 1766 ба суроғи ӯ ба унвони Султон Солеҳиддиншоҳи Селангорӣ ба авҷи аъло расид. Ҳукмронии ӯ бо даргузашти ӯ дар соли 1778 ба поён расид ва писараш Роҷа Иброҳим Марҳум Солеҳро ба Султон Иброҳимшоҳ расонд.Султон Иброҳим бо мушкилот, аз ҷумла ишғоли кӯтоҳи Голландия дар Куала Селангор рӯбарӯ шуд, аммо тавонист онро бо кӯмаки Султонати Паҳанг барқарор кунад.Муносибатҳо бо Султонати Перак аз сабаби ихтилофоти молиявӣ дар давраи кораш бад шуданд.Ҳукмронии минбаъдаи Султон Муҳаммадшоҳ, вориси Султон Иброҳим, бо муборизаҳои дохилӣ барои қудрат буд, ки дар натиҷа Селангор ба панҷ қаламрав тақсим шуд.Бо вуҷуди ин, салтанати ӯ инчунин шоҳиди рушди иқтисодӣ бо оғози конҳои тунука дар Ампанг буд.Пас аз марги Султон Муҳаммад дар соли 1857 бидуни таъини вориси худ, баҳси ҷиддии мерос ба вуҷуд омад.Дар ниҳоят, ҷияни ӯ, Раҷа Абдул Самад Раҷа Абдулло, ба тахт ҳамчун Султон Абдул Самад нишаст ва дар солҳои минбаъда салоҳияти Кланг ва Лангатро ба домодҳои худ вогузор кард.
Таъсиси Пенанг
Артиши ширкати Шарқи Ҳиндустон 1750–1850 ©Osprey Publishing
1786 Aug 11

Таъсиси Пенанг

Penang, Malaysia
Аввалин киштии бритониёӣ моҳи июни соли 1592 ба Пенанг омад. Ин киштӣ Эдвард Бонадвентурро Ҷеймс Ланкастер капитан дошт.[69] Аммо, танҳо дар асри 18 Бритониё ҳузури доимиро дар ҷазира таъсис дод.Дар солҳои 1770-ум, Фрэнсис Лайт аз ҷониби ширкати Бритониёи Ост-Индия дастур дода шуд, ки дар нимҷазираи Малай муносибатҳои тиҷоратӣ ташкил кунад.[70] Баъдан Нур дар Кеда фуруд омад, ки он вақт як давлати тобеи Сиам буд.Соли 1786 ширкати Бритониёи Шарқӣ Ҳиндустон ба Light фармон дод, ки ҷазираро аз Кеда ба даст орад.[70] Лайт бо Султон Абдулло Мукаррамшоҳ дар бораи додани ҷазира ба ширкати Бритониёи Ост-Индия ба ивази кӯмаки низомии Бритониё гуфтушунид кард.[70] Пас аз ба тасвиб расидани созишномаи байни Нур ва Султон, Лайт ва ҳамроҳонаш ба ҷазираи Пенанг рафтанд ва 17 июли соли 1786 ба он ҷо расиданд [71] ва 11 август ҷазираро расман тасарруф карданд.[70] Бехабар аз Султон Абдулло, Нур бе ваколат ё ризоияти сарони худ дар Ҳиндустон амал мекард.[72] Вақте ки Лайт аз ваъдаи худ оид ба ҳифзи ҳарбӣ даст кашид, Султон Кедах кӯшиши бозпас гирифтани ҷазираро дар соли 1791 оғоз кард;баъдширкати британии Ост-Хиндустон кушунхои Кедахро торумор кард.[70] Султон барои сулҳ даъво кард ва пардохти солонаи 6000 доллари испанӣ ба Султон мувофиқа шуд.[73]
1821 Nov 1

Тачовузи сиамиён ба Кедах

Kedah, Malaysia
Ҳамлаи сиамҳо ба Кеда дар соли 1821 як амалиёти муҳими низомӣ буд, ки аз ҷониби Шоҳигарии Сиам алайҳи Султонати Кеда, воқеъ дар шимоли имрӯзаи нимҷазираи Малайзия оғоз шудааст.Таърихан, Кедах дар зери таъсири сиамҳо қарор дошт, махсусан дар давраи Аюттая.Аммо, пас аз суқути Ayutthaya дар 1767, ин муваққатан тағйир ёфт.Вақте ки дар соли 1786 Бритониё бар ивази дастгирии ҳарбӣ аз султони Кеда ҷазираи Пенангро ба иҷора гирифт, динамика боз дигар шуд.То соли 1820, вақте ки гузоришҳо пешниҳод карданд, ки султони Кеда бо Бирма бар зидди Сиам иттифоқ бастааст, шиддат афзоиш ёфт.Ин ба шоҳ Рама II аз Сиам оварда расонд, ки дар соли 1821 ба Кеда ҳамла кунад.Маъракаи сиамиён ба мукобили Кедах аз чихати стратегй ба амал бароварда шуд.Дар аввал дар бораи ниятҳои воқеии Кеда номуайян буданд, сиамҳо як флоти назаррасро дар зери Прая Нахон Ной ҷамъ карда, нияти аслии худро тавассути ҳамла ба дигар ҷойҳо пинҳон карданд.Вақте ки онҳо ба Алор Сетар расиданд, лашкари Кедаҳон, ки аз ҳамлаи дарпешистода бехабар буданд, ба ҳайрат афтоданд.Ҳамлаи зуд ва қатъӣ боиси забти шахсиятҳои калидии Кедаҳан гардид, дар ҳоле ки султон тавонист ба Пенанг таҳти назорати Бритониё фирор кунад.Пас аз он дид, ки Сиам ҳукмронии мустақимро бар Кеда ҷорӣ карда, кормандони сиамиро ба вазифаҳои калидӣ таъин кард ва ба таври муассир мавҷудияти султониро барои як муддат хотима дод.Оқибатҳои ҳамла оқибатҳои васеътари геополитикӣ доштанд.Бритониё, ки аз ҳузури сиамҳо дар наздикии қаламравҳои худ нигарон буд, ба музокироти дипломатӣ машғул шуданд, ки дар соли 1826 шартномаи Берниро ба вуҷуд овард. Ин шартнома нуфузи сиамҳоро бар Кеда эътироф кард, аммо инчунин барои таъмини манфиатҳои Бритониё шартҳои муайян муқаррар кард.Сарфи назар аз шартнома, дар Кеда му-кобилат ба мукобили хукмронии сиам давом кард.Танхо пас аз марги Чао-Фрая Нахон Ной дар соли 1838 хукмронии Малайз баркарор гардид ва Султон Ахмад Точуддин нихоят дар соли 1842 тахти тахти худро дубора ба даст овард, гарчанде ки зери назорати сиамиён буд.
1824 Mar 17

Шартномаи Англия ва Голландия 1824

London, UK
Шартномаи Англия ва Голландия дар соли 1824 созишномаи байни Британияи Кабир ва Нидерландия мебошад, ки 17 марти 1824 барои ҳалли баҳсҳо аз Шартномаи Англия ва Голландия дар соли 1814 ба имзо расида буд. соли 1819 ва Голландия бар султонати Йохор даъво мекунад.Музокирот дар соли 1820 оғоз ёфт ва дар аввал дар атрофи масъалаҳои баҳснок нигаронида шуда буданд.Бо вуҷуди ин, то соли 1823, мубоҳисаҳо ба сӯи таъсиси соҳаҳои равшани таъсир дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ гузаштанд.Ҳолландҳо афзоиши Сингапурро эътироф карда, дар бораи табодули қаламравҳо гуфтушунид карданд, Бритониё Бенкуленро дод ва Голландия Малаккаро дод.Шартнома аз ҷониби ҳарду давлат дар соли 1824 ба тасвиб расид.Шартҳои шартнома фарогир буданд, ки ҳуқуқҳои тиҷоратии субъектҳои ҳарду миллатро дар қаламравҳо ба монандиҲиндустони Бритониё , Цейлон ва Индонезияи муосир, Сингапур ва Малайзия таъмин мекарданд.Он инчунин қоидаҳои зидди роҳзанӣ, муқаррарот дар бораи бастани шартномаҳои истисноӣ бо давлатҳои Шарқӣ ва дастурҳоро барои таъсиси офисҳои нав дар Ҳиндустони Шарқӣ фаро гирифт.Мубодилаи мушаххаси ҳудудӣ сурат гирифт: Ҳолланд муассисаҳои худро дар нимҷазираи Ҳинд ва шаҳр ва қалъаи Малакка, дар ҳоле ки Бритониё Форт Марлборо дар Бенкулен ва моликияти онро дар Суматра дод.Ҳарду кишвар инчунин мухолифати худро ба ишғоли ҷазираҳои мушаххаси ҳамдигар даст кашиданд.Оқибатҳои шартномаи Англия ва Голландия дар соли 1824 дарозмуддат буданд.Он ду қаламравро ҷудо кард: Малайя, дар зери ҳукмронии Бритониё ва Ҳиндустони Шарқии Ҳолланд.Ин ҳудудҳо баъдтар ба Малайзияи муосир, Сингапур ва Индонезия табдил ёфтанд.Шартнома дар ташаккули сархадхои байни ин давлатхо роли калон бозид.Илова бар ин, таъсири мустамликавӣ боиси тафовути забони малайӣ ба вариантҳои Малайзия ва Индонезия гардид.Шартнома инчунин тағирот дар сиёсати Бритониёро дар минтақа нишон дода, ба тиҷорати озод ва таъсири инфиродии тоҷирон бар қаламравҳо ва соҳаҳои таъсир таъкид карда, роҳро барои болоравии Сингапур ҳамчун як бандари барҷастаи озод кушод.
1826
Давраи мустамликадорйornament
Малаяи Британия
Малаяи Британия ©Anonymous
1826 Jan 2 - 1957

Малаяи Британия

Singapore
Истилоҳи "Малайяи Бритониё" як қатор давлатҳоро дар нимҷазираи Малай ва ҷазираи Сингапур тавсиф мекунад, ки дар байни охири асри 18 ва нимаи асри 20 таҳти гегемония ё назорати Бритониё қарор гирифта буданд.Баръакси истилоҳи "Ҳиндустони Бритониё ", ки давлатҳои князи Ҳиндро истисно мекунад, Малаяи Бритониё аксар вақт барои истинод ба давлатҳои федератсия ва ғайрифедератсияи малайӣ истифода мешавад, ки онҳо протекторатҳои Бритониё бо ҳокимони маҳаллии худ буданд ва инчунин шаҳракҳои гулӯлаҳо, дар тахти сохибихтиёрй ва хукмронии бевоситаи точи Британия, баъд аз як давраи назорати ширкати Ост-Индия.Пеш аз ташкил ёфтани Иттифоки Малайя дар соли 1946, территорияхо ба ихтиёри маъмурияти ягонаи ягона дода нашуда буданд, ба истиснои давраи бевоситаи баъди чанг, ки офицери харбии Англия маъмурияти муваккатии Малайя гардид.Ба ҷои ин, Малаяи Бритониё аз шаҳракҳои Стрейтс, Иёлоти Муттаҳидаи Малайя ва Давлатҳои Малайии Федератсионӣ иборат буд.Дар зери гегемонияи Британия Малайя яке аз сердаромадтарин территорияхои империя буд, ки дар чахон калонтарин истехсолкунандаи калъа ва баъдтар каучук буд.Дар давоми Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ ,Ҷопон як қисми Малайяро ҳамчун як воҳиди ягона аз Сингапур ҳукмронӣ мекард.[78] Иттифоқи Малайя маъмул набуд ва дар соли 1948 барҳам дода шуд ва ба ҷои он Федератсияи Малайя, ки 31 августи соли 1957 комилан мустақил шуд. , федерациям калонтари-ни Малайзияро ташкил дод.[79]
Таъсиси Куала-Лумпур
Қисми манзараи панорамии Куала-Лумпур в.1884. Дар тарафи чап Паданг аст.Биноҳо аз чӯб ва атап сохта шуда буданд, то қоидаҳои аз ҷониби Светтенхэм дар соли 1884 қабулшуда аз биноҳо истифода бурдани хишт ва плитка талаб карда мешуданд. ©G.R.Lambert & Co.
1857 Jan 1

Таъсиси Куала-Лумпур

Kuala Lumpur, Malaysia
Куала-Лумпур, ки аслан як деҳаи хурд буд, дар миёнаҳои асри 19 дар натиҷаи рушди саноати истихроҷи калъа таъсис ёфтааст.Минтақа конканҳои чиниро, ки дар атрофи дарёи Селангор минаҳо гузоштаанд ва Суматранс, ки дар минтақаи Улу Кланг ҷойгир шудаанд, ҷалб кард.Шаҳр дар атрофи майдони Бозори кӯҳна шакл гирифт ва роҳҳо ба минтақаҳои гуногуни истихроҷи маъдан дароз карда шуданд.Таъсиси Куала-Лумпур ҳамчун як шаҳраки муҳим тақрибан дар соли 1857 ба вуқӯъ пайваст, ки Раҷа Абдуллоҳ бин Раҷа Ҷаъфар ва бародараш бо маблағгузории тоҷирони хитоии Малака конканҳои чиниро барои кушодани конҳои нави тунука ба кор ҷалб карданд.Ин конҳо хуни ҳаёти шаҳр гардиданд, ки ҳамчун нуқтаи ҷамъоварӣ ва паҳнкунандаи тунука хизмат мекарданд.Дар солҳои аввали худ Куала-Лумпур бо як қатор мушкилот рӯбарӯ шуд.Биноҳои чӯбӣ ва «атап» (баргҳои нахл) ба оташ осебпазир буданд ва шаҳр аз сабаби мавқеъи ҷуғрофӣ гирифтори бемориҳо ва обхезиҳо буд.Гузашта аз ин, шаҳр ба ҷанги шаҳрвандии Селангор гирифтор шуд, ки гурӯҳҳои гуногун барои назорат бар конҳои бои тунъагӣ мубориза мебурданд.Чеҳраҳои муҳиме ба мисли Яп Ах Лой, капитани сеюми чинии Куала-Лумпур, дар ин замонҳои пурташвиш нақши ҳалкунанда бозиданд.Роҳбарияти Яп ва иттифоқи ӯ бо мансабдорони Бритониё, аз ҷумла Фрэнк Светтенхэм, ба барқароршавӣ ва рушди шаҳр саҳм гузоштанд.Таъсири мустамликавии Бритониё дар ташаккули шахсияти муосири Куала-Лумпур муҳим буд.Дар зери роҳбарии сокини Бритониё Фрэнк Светтенҳэм, шаҳр беҳбудии назаррасро паси сар кард.Барои ба сухтор тобовар будани бинохо аз хишт ва черепица сохта шуда, кучахо васеъ карда, холати санитарй бехтар карда шуд.Таъсиси хати роҳи оҳан байни Куала-Лумпур ва Кланг дар соли 1886 афзоиши шаҳрро боз ҳам афзоиш дод ва шумораи аҳолӣ аз 4,500 дар соли 1884 то 20,000 дар соли 1890 афзоиш ёфт. То соли 1896, шӯҳрати Куала-Лумпур чунон афзоиш ёфт, ки он ҳамчун пойтахти он интихоб карда шуд. давлатхои Федеративии Малайяй, ки навташкил ёфтанд.
Аз минаҳо то плантатсияҳо дар Малая Бритониё
Мехнаткашони Хиндустон дар плантацияхои каучук. ©Anonymous
1877 Jan 1

Аз минаҳо то плантатсияҳо дар Малая Бритониё

Malaysia
Мустамликадории Британияи Кабир дар Малайя пеш аз ҳама бо манфиатҳои иқтисодӣ асос ёфта буд, ки конҳои бойи қалъа ва тилло дар минтақа дар аввал таваҷҷӯҳи мустамликадоронро ба худ ҷалб мекарданд.Бо вуҷуди ин, дар соли 1877 дар Бразилия ворид кардани заводи резинӣ дар манзараи иқтисодии Малайя тағироти назаррасро нишон дод.Каучук зуд ба экспорти асосии Малайя табдил ёфта, ба талаботи рузафзуни саноати Европа чавоб медод.Саноати рушдёбандаи резина, дар баробари дигар зироатҳои плантатсия, ба монанди тапиока ва қаҳва, қувваи зиёди кориро талаб мекард.Барои қонеъ кардани ин талаботи корӣ, бритониёиҳо одамонро аз мустамликаи дертар дар Ҳиндустон таъсисёфтаи худ, асосан аз Ҳиндустони ҷанубӣ, барои тамилзабонон оварданд, то дар ин плантатсияҳо ҳамчун коргарони шартномавӣ кор кунанд.Ҳамзамон, истихроҷи маъдан ва соҳаҳои ба он алоқаманд шумораи зиёди муҳоҷирони чиниро ҷалб карданд.Дар натиҷа, минтақаҳои шаҳрӣ ба монанди Сингапур , Пенанг, Ипоҳ ва Куала-Лумпур ба зудӣ аксариятҳои чиниро доштанд.Муњољирати мењнатї мушкилоти зиёдеро пеш овард.Коргарони муҳоҷири чинӣ ва ҳиндӣ зуд-зуд бо муомилаи сахти пудратчиён дучор мешуданд ва ба бемориҳо майл доштанд.Бисёре аз коргарони чинӣ ба сабаби нашъамандӣ, ба мисли афюн ва қимор, дар афзоиши қарз қарор гирифтанд, дар ҳоле ки қарзҳои коргарони Ҳиндустон аз сабаби истеъмоли машрубот афзоиш ёфтанд.Ин нашъамандӣ на танҳо коргаронро ба шартномаҳои меҳнатии онҳо дарозтар мепайвандад, балки барои маъмурияти мустамликавии Бритониё манбаи муҳими даромад низ гардид.Аммо на ҳама муҳоҷирони чинӣ мардикор буданд.Баъзехо, ки ба сети чамъиятхои ёрии хамдигарй пайвастанд, дар замини нав обод шуданд.Қобили зикр аст, ки Яп Ах Лой, ки дар солҳои 1890-ум Чини Капитани Куала-Лумпур ном дошт, дорои сарват ва нуфузи назаррас ҷамъоварӣ карда, як қатор тиҷоратҳоро соҳиб шуд ва дар ташаккули иқтисоди Малайя нақши муҳим дошт.Корхонаҳои чинӣ аксар вақт дар ҳамкорӣ бо ширкатҳои Лондон дар иқтисоди Малайя бартарӣ доштанд ва онҳо ҳатто ба султонҳои Малайя кӯмаки молиявӣ расонида, фишангҳои иқтисодӣ ва сиёсӣ ба даст оварданд.Муҳоҷирати васеи корӣ ва тағйироти иқтисодӣ дар зери ҳукмронии Бритониё барои Малайя оқибатҳои амиқи иҷтимоӣ ва сиёсӣ доштанд.Ҷамъияти анъанавии Малай бо аз даст додани автономияи сиёсӣ мубориза мебурд ва дар ҳоле ки султонҳо як қисми нуфузи анъанавии худро аз даст доданд, онҳо ҳанӯз ҳам аз ҷониби оммаи малайӣ эҳтироми зиёд доштанд.Муҳоҷирони чинӣ ҷамоатҳои доимӣ таъсис дода, мактабҳо ва маъбадҳо месозанд, дар ҳоле ки дар аввал бо занони малайӣ издивоҷ мекарданд, ки ба як ҷомеаи сино-малайя ё "баба" оварда мерасонанд.Бо гузашти вақт, онҳо воридоти арӯсҳоро аз Чин оғоз карданд ва ҳузури онҳоро боз ҳам мустаҳкам карданд.Маъмурияти Англия, ки максад аз он тахти назорат гирифтани маорифи малайй ва чорй намудани идеологияи нажодй ва синфии мустамликавй буд, махсус барои малайяхо муассисахо таъсис дод.Сарфи назар аз мавкеи расмие, ки Малайя ба Малайзия тааллук дорад, вокеияти Малайя аз чихати иктисодй ба хам ало-каманди бисьёр нажодй ташаккул ёфта, ба мукобили хукмронии Англия оварда расонд.
1909 Jan 1

Шартномаи Англияю Сиам соли 1909

Bangkok, Thailand
Шартномаи Англия ва Сиам дар соли 1909, ки байни Британияи Кабир ва Шоҳигарии Сиам ба имзо расид, сарҳади муосири Малайзия ва Таиландро муқаррар кард.Таиланд назоратро бар минтақаҳо ба монанди Паттани, Наративат ва Яла нигоҳ дошт, аммо соҳибихтиёрии Кедах, Келантан, Перлис ва Теренгануро ба Бритониё дод, ки баъдтар як қисми Иёлоти Муттаҳидаи Малайя шуданд.Таърихан, монархҳои Сиам, ки аз Рама I сар карда, ба таври стратегӣ барои нигоҳ доштани истиқлолияти миллат, аксар вақт тавассути шартномаҳо ва консессияҳо бо қудратҳои хориҷӣ кор мекарданд.Шартномаҳои муҳим, ба монанди Аҳдномаи Берни ва Аҳдномаи Боуринг, ҳамкориҳои Сиамро бо бритониёӣ қайд карданд, имтиёзҳои тиҷоратӣ ва тасдиқи ҳуқуқҳои ҳудудиро тасдиқ карданд, дар ҳоле ки модернизатсияи ҳокимон ба монанди Чулалонгкорн ислоҳотро барои мутамарказ ва навсозии миллат анҷом доданд.
Ишғоли Ҷопон Малайя
Japanese Occupation of Malaya ©Anonymous
1942 Feb 15 - 1945 Sep 2

Ишғоли Ҷопон Малайя

Malaysia
Дар моҳи декабри соли 1941 сар задани ҷанг дар укёнуси Ором инглисҳоро дар Малайя комилан омода набуд.Дар давоми солҳои 1930-ум, ки таҳдиди афзояндаи нерӯи баҳрии Ҷопонро интизор буд, онҳо дар Сингапур як пойгоҳи бузурги баҳрӣ бунёд карданд, аммо ҳеҷ гоҳ ҳамла ба Малайяро аз шимол интизор набуданд.Дар Шарки Дур иктидори хавоии Англия амалан набуд.Ба хамин тарик баяпонхо муяссар шуд, ки аз базахои худ дар Хинду Хитой бе чазо хучум кунанд ва ба мукобилияти кушунхои Англия, Австралия ваХиндустон нигох накарда, дар давоми ду мох Малайяро ишгол карданд.Сингапур, ки мудо-фиаи хушкигард надорад, сар-фаи хаво ва таъминоти об набуд, дар феврали соли 1942 мачбур шуд, ки таслим шавад. Борнеои Шимолй ва Бруней низ Англия ишгол карда шуда буд.Хукумати мустамликавии Япония ба малайяхо аз нуктаи назари умумиосиёгй бахо дода, шакли махдуди миллатчигии малайиро инкишоф дод.Миллатчии малайй Кесатуан Мелайю Муда, тарафдорони Мелайю Рая, дар асоси фаҳмиши он, ки Ҷопон Ҳиндустони Шарқии Ҳолланд, Малайя ва Борнеоро муттаҳид мекунад ва ба онҳо истиқлолият медиҳад, бо японҳо ҳамкорӣ мекард.[80] Бо вуҷуди ин, истилогаронхитоиро ҳамчун ғарибони душман медонистанд ва бо онҳо хеле сахтгирона рафтор мекарданд: ҳангоми ба истилоҳ сок чинг (тозакунӣ тавассути азоб) дар Малайя ва Сингапур то 80 000 хитоӣ кушта шуданд.Хитоихо бо сардории Партияи коммунистии Малайя (МКП) такьягохи армияи зидди японии халки Малайя (MPAJA) гардиданд.MPAJA бо ёрии Англия дар мамлакатхои ишголшудаи Осиё ба кувваи самарабахштарини муковимат табдил ёфт.Ҳарчанд ҷопонҳо даъво мекарданд, ки онҳо миллатгароии Малайзияро дастгирӣ мекунанд, онҳо миллатчигии Малайзияро таҳқир карда, ба иттифоқчии худ иҷозат доданд, ки чаҳор иёлати шимолӣ, Кедах, Перлис, Келантан ва Теренгануро, ки дар соли 1909 ба Малайя Бритониё интиқол дода шуда буданд, дубора аннексия кунанд. бозорҳои содиротӣ ба зудӣ бекории оммавиро ба вуҷуд овард, ки он ба ҳама нажодҳо таъсир расонд ва Ҷопонро торафт машҳуртар кард.[81]
Ҳолати фавқулоддаи Малайя
Артиллерияи Британия ба суи партизанҳои MNLA дар ҷангали Малайя, 1955 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1948 Jun 16 - 1960 Jul 31

Ҳолати фавқулоддаи Малайя

Malaysia
Дар давраи истилогарй муно-сибатхои этникй баланд шуда, миллатчигй авч гирифт.[82] Бритониё муфлис шуд ва ҳукумати нави лейбористӣ мехост, ки нерӯҳои худро аз Шарқ барорад.Аммо аксарияти малайзиён бештар дар бораи дифоъ аз худ аз MCP нигарон буданд, на аз талаби истиқлолият аз Бритониё.Дар соли 1944, Бритониё нақшаҳои Иттиҳоди Малайзияро таҳия карданд, ки он давлатҳои федератсия ва ғайрифедератсияи Малайя, инчунин Пенанг ва Малаккаро (вале на Сингапур ) ба як колонияи ягонаи тоҷ бо мақсади истиқлолият табдил медиҳад.Ин иқдом, ки ба сӯи истиқлолияти ниҳоӣ нигаронида шудааст, бо муқовимати ҷиддии малайҳо рӯбарӯ шуд, пеш аз ҳама аз сабаби пешниҳоди шаҳрвандии баробарии чинӣ ва ақаллиятҳои дигар.Бритониё ин гурӯҳҳоро дар давоми ҷанг нисбат ба Малайзия содиқтар медонист.Ин мухолифат дар соли 1948 ба пароканда шудани Иттифоқи Малайя оварда расонд ва ба Федератсияи Малайя, ки автономияи хокимони давлати Малайяро дар зери ҳимояти Бритониё нигоҳ дошт, дод.Дар баробари ин дигаргунихои сиёсй Партияи Коммунистии Малайя (МКП), ки дар навбати аввал хитоихои этникй дастгирй мекард, торафт авч гирифт.MCP, ки дар аввал як ҳизби қонунӣ буд, ба ҷанги партизанӣ бо саъю кӯшиши ихроҷи Бритониё аз Малая гузашт.Мохи июли соли 1948 хукумати Англия вазъияти фавкулодда эълон кард, ки ин боиси он гардид, ки МКП ба даруни чангал акиб кашад ва Армияи озодихохии халкии Малайяро ташкил кунад.Сабабҳои аслии ин низоъ аз тағйироти конститутсионӣ, ки Чини этникиро ба канор гузоштанд, то кӯчонидани деҳқонон барои рушди киштзорҳо иборат буд.Бо вуҷуди ин, MCP аз қудратҳои коммунистии ҷаҳонӣ дастгирии ҳадди ақал ба даст овард.Вазъияти фавқулоддаи Малайя, ки аз соли 1948 то 1960 давом кард, дид, ки Бритониё ба муқобили MCP тактикаи муосири зидди исёнгаронро, ки аз ҷониби генерал-лейтенант Сер Ҷералд Темплер таҳия шудааст, истифода бурд.Дар ҳоле ки муноқиша саҳми ваҳшиёнаи худро, аз қабили куштори Батанг Кали дид, стратегияи Бритониё дар бораи ҷудо кардани MCP аз пойгоҳи пуштибонии он, бо гузаштҳои иқтисодӣ ва сиёсӣ, шӯришгаронро тадриҷан суст кард.Дар миёнаҳои солҳои 1950, мавҷ ба муқобили MCP рӯ ба рӯ шуда, 31 августи соли 1957 барои истиқлолияти Федератсия дар дохили Иттиҳод замина гузошт ва Тунку Абдул Раҳмон ҳамчун сарвазири аввали он.
1963
Малайзияornament
Муқовимати Индонезия-Малайзия
Батальони 1-уми кӯҳистонии Малика барои ҷустуҷӯи мавқеъҳои душман дар ҷангали Бруней посбонӣ мекунад. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1963 Jan 20 - 1966 Aug 11

Муқовимати Индонезия-Малайзия

Borneo
Муқовимати Индонезия ва Малайзия, ки бо номи Конфронтаси низ маъруф аст, як муноқишаи мусаллаҳона аз соли 1963 то 1966 буд, ки аз мухолифати Индонезия ба ташкили Малайзия, ки Федератсияи Малайя, Сингапур ва колонияҳои Бритониёи Борнеои Шимолӣ ва Саравакро муттаҳид кардааст.Ин низоъ дар муқовиматҳои қаблии Индонезия бар зидди Гвинеяи Нави Ҳолланд ва пуштибонии он аз шӯриши Бруней сарчашма гирифтааст.Дар ҳоле, ки Малайзия аз Британияи Кабир , Австралия ва Зеландияи Нав кӯмаки низомӣ мегирифт, Индонезия аз СССР ва Чин пуштибонии ғайримустақим дошт ва ин як боби Ҷанги сард дар Осиё гардид.Қисми асосии низоъ дар марзи байни Индонезия ва Малайзияи Шарқӣ дар Борнео рух додааст.Минтақаи зиччи ҷангал боиси он гардид, ки ҳарду ҷониб патрули васеъи пиёда гузаронанд ва ҷанг одатан амалиёти хурдро дар бар мегирифт.Индонезия кӯшиш кард, ки аз гуногунии этникӣ ва мазҳабӣ дар Сабоҳ ва Саравак истифода кунад, то Малайзияро хароб кунад.Ҳарду миллат ба аскарони сабук ва нақлиёти ҳавоӣ такя мекарданд, ки дарёҳо барои ҳаракат ва воридшавӣ муҳим буданд.Бритониё дар баробари кӯмаки даврии нерӯҳои Австралия ва Зеландияи Нав бори гарони дифоъро ба дӯш мегирифт.Тактикаи воридшавии Индонезия бо мурури замон таҳаввул ёфт ва аз такя ба ихтиёриёни маҳаллӣ ба воҳидҳои низомии сохтории Индонезия гузашт.То соли 1964, Бритониё амалиёти махфиро ба Калимантани Индонезия бо номи "Амалиёти Кларет" оғоз кард.Худи хамон сол Индонезия хучуми худро вусъат дода, хатто Малайзияи Гарбиро хам нишон дод, вале муваффакияти калон ба даст наовард.Пас аз табаддулоти соли 1965 дар Индонезия, ки Сукарноро генерал Сухарто иваз кард, шиддати низоъ паст шуд.Гуфтушуниди сулҳ дар соли 1966 оғоз шуда, бо созишномаи сулҳ дар 11 августи соли 1966 анҷом ёфт, ки дар он Индонезия Малайзияро расман эътироф кард.
Таъсиси Малайзия
Аъзоёни Комиссияи Кобболд барои гузаронидани тадқиқот дар сарзаминҳои Борнеои Бритониёи Саравак ва Сабоҳ таъсис дода шуданд, то бубинанд, ки оё онҳо ба идеяи таъсис додани Федератсияи Малайзия бо Малайя ва Сингапур манфиатдоранд. ©British Government
1963 Sep 16

Таъсиси Малайзия

Malaysia
Дар давраи пас аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ , саъйҳо барои миллати муттаҳид ва муттаҳид боиси пешниҳоди ташкили Малайзия гардид.Ин идея, ки дар аввал Ли Куан Ю, раҳбари Сингапур ба Тунку Абдул Раҳмон, нахуствазири Малайя пешниҳод карда буд, ҳадафи муттаҳид кардани Малайя, Сингапур , Борнеои Шимолӣ, Саравак ва Бруней буд.[83] Консепсияи ин федератсия аз ҷониби чунин мафҳум дастгирӣ карда шуд, ки он фаъолияти коммунистиро дар Сингапур маҳдуд мекунад ва мувозинати этникиро нигоҳ дошта, аз ҳукмронии Сингапури Чин иборат аст.[84] Бо вуҷуди ин, ин пешниҳод ба муқовимат дучор шуд: Ҷабҳаи Сотсиалистии Сингапур ба он муқобил баромад, инчунин намояндагони ҷомеаи Борнеои Шимолӣ ва гурӯҳҳои сиёсии Бруней.Барои арзёбии қобилияти ин муттаҳидшавӣ, Комиссияи Кобболд барои фаҳмидани эҳсосоти сокинони Саравак ва Борнеои Шимолӣ таъсис дода шуд.Дар ҳоле, ки хулосаҳои комиссия ба муттаҳидшавии Борнеои Шимолӣ ва Саравак мусоидат карданд, Брунейҳо асосан эътироз карданд, ки боиси хориҷ шудани Бруней гардид.Ҳам Борнеои Шимолӣ ва ҳам Саравак шартҳои ворид кардани онҳоро пешниҳод карданд, ки ба созишҳои мутаносибан 20 ва 18 банд оварда расонид.Бо вуҷуди ин созишномаҳо, нигарониҳо боқӣ монданд, ки ҳуқуқҳои Саравак ва Борнеои Шимолӣ бо мурури замон коҳиш меёбанд.Дохил шудани Сингапур бо он тасдиқ карда шуд, ки 70% аҳолии он ҳамроҳшавӣ тавассути раъйпурсӣ ҷонибдорӣ карданд, аммо бо шарти мухторияти назарраси давлатӣ.[85]Бо вуҷуди ин гуфтушунидҳои дохилӣ, мушкилоти беруна боқӣ монданд.Индонезия ва Филиппин ба ташкили Малайзия эътироз карданд ва Индонезия онро ҳамчун "неоколониализм" қабул кард ва Филиппин ба Борнеои Шимолӣ даъво кард.Ин эътирозҳо дар якҷоягӣ бо мухолифати дохилӣ ташкили расмии Малайзияро ба таъхир андохтанд.[86] Пас аз баррасиҳои гурӯҳи СММ, Малайзия 16 сентябри соли 1963 расман таъсис ёфт, ки Малайя, Борнеои Шимолӣ, Саравак ва Сингапурро дар бар мегирад, ки дар таърихи Осиёи Ҷанубу Шарқӣ як боби муҳимме буд.
Эъломияи Сингапур
Гӯш кунед, ки ҷаноби Ли истиқлолияти Спораро эълон кунад ■ (Баъд сарвазир Ли Куан Ю дар конфронси матбуотӣ 9 августи соли 1965 дар бораи аз Малайзия ҷудо шудани Сингапур эълон кард. ©Anonymous
1965 Aug 7

Эъломияи Сингапур

Singapore

Эъломияи Сингапур замимаи Созишнома дар бораи ҷудо кардани Сингапур аз Малайзия ҳамчун давлати мустақил ва соҳибихтиёр аз 7 августи соли 1965 байни Ҳукумати Малайзия ва ҳукумати Сингапур ва санад оид ба ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Сарқонуни Малайзия ва Малайзия мебошад. Санади 9 августи соли 1965 аз ҷониби Дули Янг Маха Мулиа Сери Падука Багинда Янг ди-Пертуан Агонг ба имзо расид ва дар рӯзи ҷудо шудан аз Малайзия, ки 9 августи соли 1965 буд, аз ҷониби Ли Куан Ю, аввалин сарвазири Сингапур хонда шуд.

Шуриши коммунистй дар Малайзия
Саравак Рейнджерс (қисми ҳозираи Рейнджерсҳои Малайзия) иборат аз Ибанҳо аз чархболи Нерӯҳои Ҳавоии Шоҳии Австралия Bell UH-1 Iroquois барои муҳофизат кардани сарҳади Малайзия ва Таиланд аз ҳамлаҳои эҳтимолии коммунистон дар соли 1965, се сол пеш аз оғози ҷанг дар соли 1968 ҷаҳиш мекунад. . ©W. Smither
1968 May 17 - 1989 Dec 2

Шуриши коммунистй дар Малайзия

Jalan Betong, Pengkalan Hulu,
Шӯриши коммунистӣ дар Малайзия, ки ҳамчун ҳолати фавқулоддаи дуввуми Малайя маъруф аст, як муноқишаи мусаллаҳона буд, ки дар Малайзия аз соли 1968 то 1989 байни Ҳизби коммунисти Малайзия (MCP) ва нерӯҳои амниятии федералии Малайзия рух дод.Пас аз ба охир расидани ҳолати фавқулоддаи Малайя дар соли 1960, Артиши миллии озодихоҳии Чин, ки асосан этникӣ мебошанд, ҷиноҳи мусаллаҳи MCP ба сарҳади Малайзия ва Таиланд ақибнишинӣ карданд, ки дар он ҷо барои ҳамлаҳои ояндаи зидди ҳукумати Малайзия дубора ҷамъ шуда ва бозомӯзӣ карда буд.Вақте ки МКП 17 июни соли 1968 ба нерӯҳои амниятӣ дар Кроҳ-Бетонг, дар шимоли нимҷазираи Малайзия камин гирифт, амалиёти ҷангӣ расман дубора оғоз шуд. Ин муноқиша инчунин бо шиддати дубораи дохилӣ байни малайҳои этникӣ ва чинӣ дар нимҷазираи Малайзия ва ташаннуҷи низомии минтақавӣ, ки аз сабаби он ба вуҷуд омадааст, рост омад. ба чанги Вьетнам .[89]Партияи коммунистии Малайя аз Республикаи Халкии Хитой як кадар ёрй расонд.Дастгирӣ вақте ба охир расид, ки ҳукуматҳои Малайзия ва Чин дар моҳи июни соли 1974 муносибатҳои дипломатӣ барқарор карданд [. 90] Дар соли 1970, MCP ихтилофро аз сар гузаронида, боиси пайдоиши ду фраксияи ҷудоихоҳ гардид: Ҳизби коммунистии Малайя/Марксистӣ-ленинӣ (CPM/) ML) ва Партияи коммунистии Малайя/Фракцияи революционй (КПМ—РФ).[91] Сарфи назар аз кӯшишҳо барои ҷалби MCP ба малайҳои этникӣ, дар тӯли ҷанг дар ин созмон малайзияҳои чинӣ бартарӣ доштанд.[90] Ба ҷои эълон кардани "вазъияти фавқулодда", ки қаблан Бритониё карда буд, ҳукумати Малайзия ба шӯришиён бо пешниҳоди як қатор ташаббусҳои сиёсӣ, аз ҷумла Барномаи Амният ва Рушд (KESBAN), Рукун Тетанга (Назорати ҳамсоягӣ) ва Корпуси RELA (Гурӯҳи ихтиёрии мардумӣ).[92]Исьён 2 декабри соли 1989 вакте ба охир расид, ки MCP бо хукумати Малайзия дар Хат-Яи дар чануби Таиланд созишномаи сулхро имзо кард.Ин ба инқилобҳои соли 1989 ва суқути чанд режими коммунистии барҷаста дар саросари ҷаҳон рост омад.[93] Ба ғайр аз ҷанг дар нимҷазираи Малай, боз як шӯриши коммунистӣ дар иёлати Сараваки Малайзия дар ҷазираи Борнео, ки 16 сентябри соли 1963 ба Федератсияи Малайзия дохил карда шуда буд, рух дод [. 94]
Ҳодисаи 13 май
Оқибати ошӯбҳо. ©Anonymous
1969 May 13

Ҳодисаи 13 май

Kuala Lumpur, Malaysia
Ҳодисаи рӯзи 13 май як эпизоди хушунатҳои мазҳабии Чину Малай буд, ки 13 майи соли 1969 дар Куала-Лумпур, пойтахти Малайзия ба вуқӯъ пайваст. Ин ошӯб дар пайи интихоботи умумии Малайзия дар соли 1969, вақте ки аҳзоби мухолиф ба мисли Ҳаракати демократӣ ба амал омад, рух дод. Партия ва Геракан аз хисоби коали-цияи хукмрон — партияи иттифокй музаффариятхо ба даст оварданд.Гузоришҳои расмии ҳукумат шумори кушташудагон бар асари ошӯбҳоро 196 нафар арзёбӣ кардаанд, ҳарчанд манобеъи дипломатӣ ва нозирони байналмилалӣ дар он замон теъдоди қурбониёнро наздик ба 600 нафар гуфта буданд, дар ҳоле ки иддаои дигар рақамҳои хеле бештарро пешниҳод карданд, ки аксари қурбониён чиниҳо буданд.[87] Бетартибиҳои нажодӣ боиси эълони вазъияти фавқулоддаи миллӣ аз ҷониби Янг ди-Пертуан Агонг (подшоҳ) гардид, ки дар натиҷа кори парлумон боздошт.Совета Миллии Операционй (НОК) хамчун хукумати муваккатй барои муваккатан рохбарии мамлакат дар байни солхои 1969—1971 ташкил карда шуд.Ин рӯйдод дар сиёсати Малайзия муҳим буд, зеро он нахуствазир Тунку Абдураҳмонро маҷбур кард, ки аз мақомаш истеъфо диҳад ва қудратро ба Тун Абдул Разоқ вогузор кунад.Ҳукумати Разоқ сиёсати дохилии худро ба манфиати Малайзияҳо бо татбиқи Сиёсати нави иқтисодӣ (NEP) тағйир дод ва ҳизби Малайя UMNO системаи сиёсиро барои пешбурди бартарияти Малайзӣ мувофиқи идеологияи Кетуанан Мелайу (афзуд. "Бартарияти Малайя") аз нав сохт. .[88]
Сиёсати нави иқтисодии Малайзия
Куала-Лумпур 1970. ©Anonymous
1971 Jan 1 - 1990

Сиёсати нави иқтисодии Малайзия

Malaysia
Дар соли 1970 аз чор се ҳиссаи малайзияҳое, ки дар зери хатти камбизоатӣ зиндагӣ мекарданд, малайяҳо буданд, аксарияти малайиҳо ҳанӯз ҳам коргарони деҳот буданд ва малайзияҳо ҳанӯз аз иқтисодиёти муосир ба таври назаррас хориҷ карда шуданд.Ҷавоби ҳукумат Сиёсати нави иқтисодии соли 1971 буд, ки бояд тавассути як силсила нақшаҳои чаҳор панҷсола аз соли 1971 то соли 1990 амалӣ карда шавад. [95] Нақша ду ҳадаф дошт: рафъи камбизоатӣ, бахусус камбизоатии деҳот ва аз байн бурдани мушаххасоти байни нажод ва шукуфоӣ.https://i.pinimg.com/originals/6e/65/42/6e65426bd6f5a09ffea0acc58edce4de.jpg Ин сиёсати охирин маънои тағироти қатъӣ дар қудрати иқтисодӣ аз Чин ба Малайзияро дошт. ки то ин вакт хамагй 5 фоизи синфи касбиро ташкил медоданд.[96]Барои бо ҷои кор таъмин кардани ҳамаи ин хатмкунандагони нави Малай, ҳукумат якчанд агентиҳои дахолат ба иқтисодиёт таъсис дод.Муҳимтарини онҳо PERNAS (National Corporation Ltd.), PETRONAS (National Petroleum Ltd.) ва HICOM (Corporation Heavy Industry of Malaysia) буданд, ки на танҳо бисёр малайзиёнро мустақиман бо кор таъмин мекарданд, балки ба соҳаҳои афзояндаи иқтисод барои эҷоди корхонаҳо сармоягузорӣ карданд. ҷойҳои нави техникӣ ва маъмурӣ, ки афзалият ба Малайзия ҷудо карда шудаанд.Дар натича хиссаи сармояи малай дар иктисодиёт аз 1,5 фоизи соли 1969 дар соли 1990 ба 20,3 фоиз расид.
Маъмурияти Махатхир
Маҳатхир Муҳаммад қувваи пешбарандаи Малайзияро ба як қудрати бузурги саноатӣ табдил дод. ©Anonymous
1981 Jul 16

Маъмурияти Махатхир

Malaysia
Маҳатхир Муҳаммад соли 1981 нақши нахуствазири Малайзияро бар ӯҳда гирифт. Яке аз саҳмҳои барҷастаи ӯ эълони Vision 2020 дар соли 1991 буд, ки ҳадафи Малайзияро дар тӯли се даҳсола ба як кишвари комили пешрафта табдил дод.Ин дидгоҳ аз кишвар тақозо мекард, ки ҳар сол ба ҳисоби миёна дар ҳудуди ҳафт дарсад рушди иқтисодӣ ба даст ояд.Дар баробари Vision 2020, Сиёсати миллии рушд (NDP) ҷорӣ карда шуд, ки Сиёсати нави иқтисодии Малайзияро (NEP) иваз кард.NDP дар паст кардани сатҳи камбизоатӣ муваффақ буд ва таҳти роҳбарии Маҳатхир, ҳукумат андозҳои корпоративиро коҳиш дод ва қоидаҳои молиявиро сабук кард, ки ба рушди устувори иқтисодӣ оварда расонд.Дар солҳои 1990-ум, Маҳатхир ба якчанд лоиҳаҳои муҳими инфрасохторӣ шурӯъ кард.Ба инҳо долони мултимедиявии супер, ки ба инъикоси муваффақияти водии Силикон нигаронида шудааст ва рушди Путрадҷая ҳамчун маркази хидматрасонии ҷамъиятии Малайзия иборат буд.Ин кишвар ҳамчунин дар Сепанг Гран-при Формула 1 баргузор кард.Аммо, баъзе лоиҳаҳо, ба монанди сарбанди Бакун дар Саравак, бо мушкилот рӯбарӯ шуданд, бахусус дар давраи бӯҳрони молиявии Осиё, ки пешрафти онро бозмедорад.Бӯҳрони молиявии Осиё дар соли 1997 ба Малайзия таъсири сахт расонд, ки боиси беқурбшавии шадиди рингит ва коҳиши назарраси сармоягузории хориҷӣ гардид.Маҳатхир дар ибтидо ба тавсияҳои Сандуқи Байналмилалии Пул риоя мекард, дар ниҳоят бо афзоиши хароҷоти давлатӣ ва пайвастани ринггит ба доллари ИМА равиши дигарро пеш гирифт.Ин стратегия ба Малайзия кӯмак кард, ки нисбат ба ҳамсоягонаш зудтар барқарор шавад.Маҳатхир дар дохили кишвар бо мушкилоти ҷунбиши ислоҳот бо роҳбарии Анвар Иброҳим рӯбарӯ шуд, ки баъдтар дар шароити баҳсбарангез зиндонӣ шуд.Вақте ки ӯ дар моҳи октябри соли 2003 аз мақомаш истеъфо дод, Маҳатхир зиёда аз 22 сол хидмат карда буд, ки ӯ дар он вақт тӯлонитарин раҳбари интихобшудаи ҷаҳон буд.
Маъмурияти Абдулло
Абдуллоҳ Аҳмад Бадавӣ ©Anonymous
2003 Oct 31 - 2009 Apr 2

Маъмурияти Абдулло

Malaysia
Абдуллоҳ Аҳмад Бадавӣ панҷумин нахуствазири Малайзия шуд бо тааҳҳуд дар мубориза бо фасод, ҷорӣ кардани чораҳо барои тавонмандии ниҳодҳои зидди фасод ва таблиғи тафсири ислом, маъруф ба Ислом Ҳазарӣ, ки мутобиқати ислом ва рушди муосирро таъкид мекунад.Вай инчунин ба эҳёи бахши кишоварзии Малайзия афзалият дод.Таҳти роҳбарии ӯ, ҳизби Барисан Национал дар интихоботи умумии соли 2004 пирӯзии назаррас ба даст овард.Бо вуҷуди ин, эътирозҳои оммавӣ ба монанди Ралли Берсих дар соли 2007, ки бо талаби ислоҳоти интихоботӣ ва тазоҳуроти HINDRAF бар зидди сиёсати эҳтимолии табъизи табъиз, афзоиши мухолифатро нишон доданд.Ҳарчанд Абдуллоҳ дар соли 2008 дубора интихоб шуд, аммо бо интиқодҳо ба далели бесамарӣ рӯбарӯ шуд ва боис шуд, ки дар соли 2008 истеъфои худро эълон кунад ва Наҷиб Разоқ дар моҳи апрели соли 2009 ҷойгузини ӯ шуд.
Маъмурияти Начиб
Наҷиб Разоқ ©Malaysian Government
2009 Apr 3 - 2018 May 9

Маъмурияти Начиб

Malaysia
Наҷиб Разоқ маъракаи 1 Малайзияро дар соли 2009 муаррифӣ кард ва баъдтар эълон кард, ки Санади амнияти дохилии соли 1960 лағв карда шуда, онро бо Санади ҷиноятҳои амниятӣ (тадбирҳои махсус) дар соли 2012 иваз кард. Бо вуҷуди ин, давраи фаъолияти ӯ шоҳиди мушкилоти ҷиддӣ, аз ҷумла ҳамла ба Лаҳад Дату дар соли 2013 буд. чанговароне, ки як даъвогар ба тахти султони Сулу фиристода буд.Нерӯҳои амниятии Малайзия ба зудӣ вокуниш нишон доданд, ки боиси таъсиси Фармондеҳии амниятии Шарқи Сабоҳ гардид.Дар ин давра низ фоҷиаҳоро бо ширкати ҳавопаймоии Малайзия мушоҳида кард, зеро рейси 370 дар соли 2014 нопадид шуд ва рейси 17 дар охири ҳамон сол дар шарқи Украина суқут дода шуд.Маъмурияти Наҷиб бо ихтилофҳои ҷиддӣ, бахусус моҷарои коррупсионии 1MDB рӯбарӯ шуд, ки дар он ӯ ва дигар мансабдорон дар тасарруф ва шустушӯи пулҳои марбут ба фонди сармоягузории давлатӣ даст доштаанд.Ин ҷанҷол боиси эътирозҳои густурда шуд, ки боиси Эъломияи шаҳрвандони Малайзия ва тазоҳуроти ҷунбиши Берсиҳ бо талаби ислоҳоти интихоботӣ, идоракунии пок ва ҳуқуқи инсон шуд.Дар посух ба иттиҳомоти фасодкорӣ Наҷиб чанд иқдоми сиёсӣ кард, аз ҷумла барканории муовини нахуствазир, пешниҳоди қонуни баҳсбарангези амният ва коҳиши ҷиддии субсидия, ки ба арзиши зиндагӣ ва арзиши ринггитҳои Малайзия таъсир расонд.Муносибати Малайзия ва Кореяи Шимолӣ дар соли 2017 пас аз кушта шудани Ким Чен Нам дар хоки Малайзия сард шуд.Ин ҳодиса таваҷҷуҳи ҷаҳониро ба худ ҷалб кард ва боиси ихтилофоти ҷиддии дипломатӣ миёни ду кишвар шуд.
Маъмурияти дуюми Маҳатхир
Президенти Филиппин Дутерте дар мулоқот бо Маҳатхир дар Қасри Малакананг дар соли 2019. ©Anonymous
2018 May 10 - 2020 Feb

Маъмурияти дуюми Маҳатхир

Malaysia
Маҳатхир Муҳаммад моҳи майи соли 2018 дар мақоми ҳафтумин нахуствазири Малайзия савганд дошт ва ба ҷои Наҷиб Раззоқ, ки давраи ӯ бо ҷанҷоли 1MDB, андози номатлуби 6% аз мол ва хидматҳо ва афзоиши хароҷоти зиндагӣ олуда буд.Тахти рохбарии Махатхир кушишхо барои «баркарор намудани волоияти конун» бо тамаркуз ба тафтиши шаффоф оид ба мочарои 1MDB ваъда дода шуд.Анвар Иброҳим, як шахсияти муҳими сиёсӣ, авфи шоҳона шуд ва аз ҳабс озод карда шуд, бо нияти ӯ дар ниҳоят ба ҷои Маҳатхир мувофиқи эътилоф.Маъмурияти Махатхир тадбирхои калони иктисодй ва дипломатй дид.Моҳи сентябри соли 2018 андози баҳсбарангези молу хизматрасонӣ лағв ва бо андоз аз фурӯш ва хизматрасонӣ иваз карда шуд. Маҳатхир ҳамчунин ширкати Малайзияро дар лоиҳаҳои Ташаббуси як камарбанд ва роҳ дар Чин баррасӣ карда, баъзеро ҳамчун "шартномаҳои нобаробар" унвон кард ва дигаронро ба ҷанҷоли 1MDB пайванд дод.Баъзе лоиҳаҳо, аз қабили пайванди роҳи оҳани соҳили Шарқӣ, аз нав баррасӣ шуданд, дар ҳоле ки дигарон қатъ карда шуданд.Илова бар ин, Маҳатхир аз раванди сулҳи Кореяи 2018-19 пуштибонӣ карда, ният дорад сафорати Малайзияро дар Кореяи Шимолӣ боз кунад.Дар дохили мамлакат маъмурият хангоми халли проблемахои нажодй ба душворихо дучор шуд, ки инро карори хамрох нашудан ба Конвенсияи байналхалкии бархам додани хамаи шаклхои табъизи нажодй (ICERD) бинобар мукобилати зиёд шаходат медихад.Дар охири мӯҳлати ваколати худ, Маҳатхир Дидгоҳи муштараки шукуфоӣ 2030-ро муаррифӣ кард, ки ҳадафи он боло бурдани Малайзияро то соли 2030 ба як кишвари сердаромад тавассути афзоиши даромади ҳамаи гурӯҳҳои этникӣ ва таъкид ба бахши технологӣ.Дар ҳоле, ки озодии матбуот дар тӯли фаъолияти ӯ беҳбудиҳои ночизро мушоҳида кард, танишҳои сиёсӣ дар эътилофи ҳокими Пакатан Ҳарапан, дар якҷоягӣ бо номуайянӣ дар бораи гузариши раҳбарӣ ба Анвар Иброҳим, дар ниҳоят дар бӯҳрони сиёсии Шератон Move дар моҳи феврали соли 2020 ба авҷ гирифт.
Маъмурияти Мухиддин
Муҳиддин Ёсин ©Anonymous
2020 Mar 1 - 2021 Aug 16

Маъмурияти Мухиддин

Malaysia
Моҳи марти соли 2020, дар пасманзари тазоҳуроти сиёсӣ, Муҳиддин Ёсин дар пайи истеъфои ногаҳонии Маҳатхир Муҳаммад ба мақоми ҳаштумин сарвазири Малайзия таъин шуд.Вай ба хукумати нави коалиционии Перикатан Национал рохбарй мекард.Чанде пас аз ба кор даромадан, пандемияи COVID-19 ба Малайзия зарба зад ва Муҳиддинро водор кард, ки фармоиши назорати ҳаракати Малайзияро (MCO) дар моҳи марти соли 2020 барои ҷилавгирӣ аз паҳншавии он иҷро кунад.Дар ин давра ҳамчунин шоҳиди он буд, ки нахуствазири собиқ Наҷиб Разоқ дар моҳи июли соли 2020 бо иттиҳоми фасод маҳкум шуд, ки бори аввал нахуствазири Малайзия бо чунин маҳкумият рӯбарӯ шуд.Соли 2021 барои маъмурияти Муҳиддин мушкилоти иловагӣ овард.Моҳи январ Янг ди-Пертуан Агонг вазъияти фавқулодда эълон кард, иҷлосияҳои парлумонӣ ва интихоботро мутаваққиф кард ва ба ҳукумат иҷоза дод, ки қонунҳоро бидуни тасдиқи қонунгузорӣ бо сабаби идомаи пандемия ва ноустувории сиёсӣ қабул кунад.Бо вуҷуди ин мушкилот, ҳукумат дар моҳи феврал як барномаи миллии эмкунии COVID-19-ро таҳия кард.Бо вуҷуди ин, дар моҳи март муносибатҳои дипломатӣ байни Малайзия ва Кореяи Шимолӣ пас аз он қатъ карда шуд, ки шикояти як соҳибкори Кореяи Шимолӣ ба ИМА дар бораи истирдоди Додгоҳи олии Куала-Лумпур рад шуд.То августи соли 2021, бӯҳрони сиёсӣ ва саломатӣ шиддат гирифт ва Муҳиддин бо интиқоди густарда барои мубориза бо пандемия ва таназзули иқтисодӣ аз ҷониби ҳукумат рӯбарӯ шуд.Ин боиси он шуд, ки ӯ аз пуштибонии аксарият дар парлумон маҳрум шуд.Дар натиҷа, Муҳиддин 16 августи соли 2021 аз вазифаи сарвазир истеъфо дод. Пас аз истеъфоаш, ӯро Янг ​​ди-Пертуан Агонг то интихоби вориси мувофиқ сарвазири муваққат таъин кард.

Appendices



APPENDIX 1

Origin and History of the Malaysians


Play button




APPENDIX 2

Malaysia's Geographic Challenge


Play button

Footnotes



  1. Kamaruzaman, Azmul Fahimi; Omar, Aidil Farina; Sidik, Roziah (1 December 2016). "Al-Attas' Philosophy of History on the Arrival and Proliferation of Islam in the Malay World". International Journal of Islamic Thought. 10 (1): 1–7. doi:10.24035/ijit.10.2016.001. ISSN 2232-1314.
  2. Annual Report on the Federation of Malaya: 1951 in C.C. Chin and Karl Hack, Dialogues with Chin Peng pp. 380, 81.
  3. "Malayan Independence | History Today". www.historytoday.com.
  4. Othman, Al-Amril; Ali, Mohd Nor Shahizan (29 September 2018). "Misinterpretation on Rumors towards Racial Conflict: A Review on the Impact of Rumors Spread during the Riot of May 13, 1969". Jurnal Komunikasi: Malaysian Journal of Communication. 34 (3): 271–282. doi:10.17576/JKMJC-2018-3403-16. ISSN 2289-1528.
  5. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  6. Spaeth, Anthony (9 December 1996). "Bound for Glory". Time. New York.
  7. Isa, Mohd Ismail (20 July 2020). "Evolution of Waterfront Development in Lumut City, Perak, Malaysia". Planning Malaysia. 18 (13). doi:10.21837/pm.v18i13.778. ISSN 0128-0945.
  8. Ping Lee Poh; Yean Tham Siew. "Malaysia Ten Years After The Asian Financial Crisis" (PDF). Thammasat University.
  9. Cheng, Harrison (3 March 2020). "Malaysia's new prime minister has been sworn in — but some say the political crisis is 'far from over'". CNBC.
  10. "Malaysia's GDP shrinks 5.6% in COVID-marred 2020". Nikkei Asia.
  11. "Malaysia's Political Crisis Is Dooming Its COVID-19 Response". Council on Foreign Relations.
  12. Auto, Hermes (22 August 2022). "Umno meetings expose rift between ruling party's leaders | The Straits Times". www.straitstimes.com.
  13. Mayberry, Kate. "Anwar sworn in as Malaysia's PM after 25-year struggle for reform". www.aljazeera.com.
  14. "Genetic 'map' of Asia's diversity". BBC News. 11 December 2009.
  15. Davies, Norman (7 December 2017). Beneath Another Sky: A Global Journey into History. Penguin UK. ISBN 978-1-84614-832-3.
  16. Fix, Alan G. (June 1995). "Malayan Paleosociology: Implications for Patterns of Genetic Variation among the Orang Asli". American Anthropologist. New Series. 97 (2): 313–323. doi:10.1525/aa.1995.97.2.02a00090. JSTOR 681964.
  17. "TED Cast Study: Taman Negara Rain Forest Park and Tourism". August 1999.
  18. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford University Press.
  19. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Malaysia : Orang Asli". Ref World (UNHCR). 2008.
  20. Michel Jacq-Hergoualc'h (January 2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 Bc-1300 Ad). BRILL. p. 24. ISBN 90-04-11973-6.
  21. Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751.
  22. Moorhead, Francis Joseph (1965). A history of Malaya and her neighbours. Longmans of Malaysia,p. 21.
  23. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford Journals.
  24. Anthony Milner (25 March 2011). The Malays. John Wiley & Sons. p. 49. ISBN 978-1-4443-9166-4.
  25. Guy, John (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Yale University Press. pp. 28–29. ISBN 978-0300204377.
  26. Grabowsky, Volker (1995). Regions and National Integration in Thailand, 1892-1992. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-03608-5.
  27. Michel Jacq-Hergoualc'h (2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 BC-1300 AD). Victoria Hobson (translator). Brill. pp. 162–163. ISBN 9789004119734.
  28. Dougald J. W. O'Reilly (2006). Early Civilizations of Southeast Asia. Altamira Press. pp. 53–54. ISBN 978-0759102798.
  29. Kamalakaran, Ajay (2022-03-12). "The mystery of an ancient Hindu-Buddhist kingdom in Malay Peninsula".
  30. W. Linehan (April 1948). "Langkasuka The Island of Asoka". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 21 (1 (144)): 119–123. JSTOR 41560480.
  31. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  32. Derek Heng (15 November 2009). Sino–Malay Trade and Diplomacy from the Tenth through the Fourteenth Century. Ohio University Press. p. 39. ISBN 978-0-89680-475-3.
  33. Gernet, Jacques (1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press. p. 127. ISBN 978-0-521-49781-7.
  34. Ishtiaq Ahmed; Professor Emeritus of Political Science Ishtiaq Ahmed (4 May 2011). The Politics of Religion in South and Southeast Asia. Taylor & Francis. p. 129. ISBN 978-1-136-72703-0.
  35. Stephen Adolphe Wurm; Peter Mühlhäusler; Darrell T. Tryon (1996). Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-013417-9.
  36. Wheatley, P. (1 January 1955). "The Golden Chersonese". Transactions and Papers (Institute of British Geographers) (21): 61–78. doi:10.2307/621273. JSTOR 621273. S2CID 188062111.
  37. Barbara Watson Andaya; Leonard Y. Andaya (15 September 1984). A History of Malaysia. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-38121-9.
  38. Power and Plenty: Trade, War, and the World Economy in the Second Millennium by Ronald Findlay, Kevin H. O'Rourke p.67.
  39. History of Asia by B. V. Rao (2005), p. 211.
  40. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  41. Miksic, John N. (2013), Singapore and the Silk Road of the Sea, 1300–1800, NUS Press, ISBN 978-9971-69-574-3, p. 156, 164, 191.
  42. Miksic 2013, p. 154.
  43. Abshire, Jean E. (2011), The History of Singapore, Greenwood, ISBN 978-0-313-37742-6, p. 19&20.
  44. Tsang, Susan; Perera, Audrey (2011), Singapore at Random, Didier Millet, ISBN 978-981-4260-37-4, p. 120.
  45. Cœdès, George (1968). The Indianized states of Southeast Asia. University of Hawaii Press. pp. 245–246. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  46. Borschberg, Peter (28 July 2020). "When was Melaka founded and was it known earlier by another name? Exploring the debate between Gabriel Ferrand and Gerret Pieter Rouffaer, 1918−21, and its long echo in historiography". Journal of Southeast Asian Studies. 51 (1–2): 175–196. doi:10.1017/S0022463420000168. S2CID 225831697.
  47. Ahmad Sarji, Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 – The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 119.
  48. Barnard, Timothy P. (2004), Contesting Malayness: Malay identity across boundaries, Singapore: Singapore University press, ISBN 9971-69-279-1, p. 7.
  49. Mohamed Anwar, Omar Din (2011), Asal Usul Orang Melayu: Menulis Semula Sejarahnya (The Malay Origin: Rewrite Its History), Jurnal Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia, pp. 28–30.
  50. Ahmad Sarji 2011, p. 109.
  51. Fernão Lopes de Castanheda, 1552–1561 História do Descobrimento e Conquista da Índia pelos Portugueses, Porto, Lello & Irmão, 1979, book 2 ch. 106.
  52. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  53. Husain, Muzaffar; Akhtar, Syed Saud; Usmani, B. D. (2011). Concise History of Islam (unabridged ed.). Vij Books India Pvt Ltd. p. 310. ISBN 978-93-82573-47-0. OCLC 868069299.
  54. Borschberg, Peter (2010a). The Singapore and Melaka Straits: Violence, Security and Diplomacy in the 17th Century. ISBN 978-9971-69-464-7.
  55. M.C. Ricklefs; Bruce Lockhart; Albert Lau; Portia Reyes; Maitrii Aung-Thwin (19 November 2010). A New History of Southeast Asia. Palgrave Macmillan. p. 150. ISBN 978-1-137-01554-9.
  56. Tan Ding Eing (1978). A Portrait of Malaysia and Singapore. Oxford University Press. p. 22. ISBN 978-0-19-580722-6.
  57. Baker, Jim (15 July 2008). Crossroads: A Popular History of Malaysia and Singapore (updated 2nd ed.). Marshall Cavendish International (Asia) Pte Ltd. pp. 64–65. ISBN 978-981-4516-02-0. OCLC 218933671.
  58. Holt, P. M.; Lambton, Ann K. S.; Lewis, Bernard (1977). The Cambridge History of Islam: Volume 2A, The Indian Sub-Continent, South-East Asia, Africa and the Muslim West. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29137-8, pp. 129.
  59. CIA Factbook (2017). "The World Factbook – Brunei". Central Intelligence Agency.
  60. Linehan, William (1973), History of Pahang, Malaysian Branch Of The Royal Asiatic Society, Kuala Lumpur, ISBN 978-0710-101-37-2, p. 31.
  61. Linehan 1973, p. 31.
  62. Ahmad Sarji Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 - The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 80.
  63. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 79.
  64. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 81.
  65. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 83.
  66. E. M. Jacobs, Merchant in Asia, ISBN 90-5789-109-3, 2006, page 207.
  67. Andaya, Barbara Watson; Andaya, Leonard Y. (2001). A History of Malaysia. University of Hawaiʻi Press. ISBN 978-0-8248-2425-9., p. 101.
  68. Andaya & Andaya (2001), p. 102.
  69. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  70. "The Founding of Penang". www.sabrizain.org.
  71. Zabidi, Nor Diana (11 August 2014). "Fort Cornwallis 228th Anniversary Celebration". Penang State Government (in Malay).
  72. "History of Penang". Visit Penang. 2008.
  73. "Light, Francis (The Light Letters)". AIM25. Part of The Malay Documents now held by School of Oriental and African Studies.
  74. Bougas, Wayne (1990). "Patani in the Beginning of the XVII Century". Archipel. 39: 113–138. doi:10.3406/arch.1990.2624.
  75. Robson, Stuart (1996). "Panji and Inao: Questions of Cultural and Textual History" (PDF). The Siam Society. The Siam Society under Royal Patronage. p. 45.
  76. Winstedt, Richard (December 1936). "Notes on the History of Kedah". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 14 (3 (126)): 155–189. JSTOR 41559857.
  77. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  78. Cheah Boon Kheng (1983). Red Star over Malaya: Resistance and Social Conflict during and after the Japanese Occupation, 1941-1946. Singapore University Press. ISBN 9971695081, p. 28.
  79. C. Northcote Parkinson, "The British in Malaya" History Today (June 1956) 6#6 pp 367-375.
  80. Graham, Brown (February 2005). "The Formation and Management of Political Identities: Indonesia and Malaysia Compared" (PDF). Centre for Research on Inequality, Human Security and Ethnicity, CRISE, University of Oxford.
  81. Soh, Byungkuk (June 1998). "Malay Society under Japanese Occupation, 1942–45". International Area Review. 1 (2): 81–111. doi:10.1177/223386599800100205. ISSN 1226-7031. S2CID 145411097.
  82. David Koh Wee Hock (2007). Legacies of World War II in South and East Asia. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 978-981-230-468-1.
  83. Stockwell, AJ (2004). British documents of the end of empire Series B Volume 8 – "Paper on the future of the Federation of Malaya, Singapore, and Borneo Territories":memorandum by Lee Kuan Yew for the government of the Federation of Malaya (CO1030/973, no E203). University of London: Institute of Commonwealth Studies. p. 108. ISBN 0-11-290581-1.
  84. Shuid, Mahdi & Yunus, Mohd. Fauzi (2001). Malaysian Studies, p. 29. Longman. ISBN 983-74-2024-3.
  85. Shuid & Yunus, pp. 30–31.
  86. "Malaysia: Tunku Yes, Sukarno No". TIME. 6 September 1963.
  87. "Race War in Malaysia". Time. 23 May 1969.
  88. Lee Hock Guan (2002). Singh, Daljit; Smith, Anthony L (eds.). Southeast Asian Affairs 2002. Institute of Southeast Asian Studies. p. 178. ISBN 9789812301628.
  89. Nazar Bin Talib (2005). Malaysia's Experience In War Against Communist Insurgency And Its Relevance To The Present Situation In Iraq (PDF) (Working Paper thesis). Marine Corps University, pp.16–17.
  90. National Intelligence Estimate 54–1–76: The Outlook for Malaysia (Report). Central Intelligence Agency. 1 April 1976.
  91. Peng, Chin (2003). My Side of History. Singapore: Media Masters. ISBN 981-04-8693-6, pp.467–68.
  92. Nazar bin Talib, pp.19–20.
  93. Nazar bin Talib, 21–22.
  94. Cheah Boon Kheng (2009). "The Communist Insurgency in Malaysia, 1948–90: Contesting the Nation-State and Social Change" (PDF). New Zealand Journal of Asian Studies. University of Auckland. 11 (1): 132–52.
  95. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  96. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.

References



  • Andaya, Barbara Watson, and Leonard Y. Andaya. (2016) A history of Malaysia (2nd ed. Macmillan International Higher Education, 2016).
  • Baker, Jim. (2020) Crossroads: a popular history of Malaysia and Singapore (4th ed. Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2020) excerpt
  • Clifford, Hugh Charles; Graham, Walter Armstrong (1911). "Malay States (British)" . Encyclopædia Britannica. Vol. 17 (11th ed.). pp. 478–484.
  • De Witt, Dennis (2007). History of the Dutch in Malaysia. Malaysia: Nutmeg Publishing. ISBN 978-983-43519-0-8.
  • Goh, Cheng Teik (1994). Malaysia: Beyond Communal Politics. Pelanduk Publications. ISBN 967-978-475-4.
  • Hack, Karl. "Decolonisation and the Pergau Dam affair." History Today (Nov 1994), 44#11 pp. 9–12.
  • Hooker, Virginia Matheson. (2003) A Short History of Malaysia: Linking East and West (2003) excerpt
  • Kheng, Cheah Boon. (1997) "Writing Indigenous History in Malaysia: A Survey on Approaches and Problems", Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 10#2 (1997): 33–81.
  • Milner, Anthony. Invention of Politics in Colonial Malaya (Melbourne: Cambridge University Press, 1996).
  • Musa, M. Bakri (1999). The Malay Dilemma Revisited. Merantau Publishers. ISBN 1-58348-367-5.
  • Roff, William R. Origins of Malay Nationalism (Kuala Lumpur: University of Malaya Press, 1967).
  • Shamsul, Amri Baharuddin. (2001) "A history of an identity, an identity of a history: the idea and practice of 'Malayness' in Malaysia reconsidered." Journal of Southeast Asian Studies 32.3 (2001): 355–366. online
  • Ye, Lin-Sheng (2003). The Chinese Dilemma. East West Publishing. ISBN 0-9751646-1-9.