ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਮਾਂਰੇਖਾ

-1000

ਯੂ

ਅੰਤਿਕਾ

ਫੁਟਨੋਟ

ਹਵਾਲੇ


ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
History of Vietnam ©HistoryMaps

500 BCE - 2024

ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ



ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ 20,000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਵਸਨੀਕਾਂ, ਹੋਆਬਿਨਹੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ।ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ Đông Sơn ਅਤੇ ਮੱਧ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ Sa Huynh ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।ਅਕਸਰਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਵਿਅਤਨਾਮ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟ੍ਰੰਗ ਸਿਸਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਨਗੋ ਕੁਏਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੇ ਰੁਕੇ ਹੋਏ ਦੌਰ ਦੇਖੇ।ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਚੀਨੀ ਅਤੇਭਾਰਤੀ ਦੋਵਾਂ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਚੌਰਾਹੇ ਬਣ ਗਿਆ।ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਿੱਤਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਮਰਾਜੀ ਚੀਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ।ਬਾਅਦ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਉਭਾਰ ਲਈ ਪੜਾਅ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵਿਆਪਕ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਤੱਕ ਦੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਸਦੇ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
66000 BCE
ਪੂਰਵ ਇਤਿਹਾਸornament
ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੌਰ
ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
65000 BCE Jan 1

ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੌਰ

Vietnam
ਵਿਅਤਨਾਮ ਮੇਨਲੈਂਡ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ 'ਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਨਸਲੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੈ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ 54 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਸਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਪੰਜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਸਲੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ: ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ, ਆਸਟ੍ਰੋਏਸੀਆਟਿਕ, ਹਮੋਂਗ-ਮੀਅਨ, ਕ੍ਰਾ-ਦਾਈ, ਚੀਨ-ਤਿੱਬਤੀ।54 ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਕਿਨਹ ਹੈ ਜੋ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 85.32% ਹੈ।ਬਾਕੀ 53 ਹੋਰ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਨਸਲੀ ਮੋਜ਼ੇਕ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕ ਆਏ ਅਤੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਸੈਟਲ ਹੋਏ, ਜੋ ਕਈ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਜ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਕਸਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈ।ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਬਹੁ-ਏਥਨਿਕ ਕਢਾਈ ਵਾਲਾ ਹੈ।[1]ਹੋਲੋਸੀਨ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪਲਾਈਸਟੋਸੀਨ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਸੀ।ਮੇਨਲੈਂਡ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਰੀਰਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖੀ ਬਸਤੀ 65 kya (65,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ) ਤੋਂ 10,5 kya ਤੱਕ ਸੀ।ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ-ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਬਿਨਹੀਅਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਮੂਹ ਜੋ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਵੱਸ ਗਿਆ, ਸ਼ਾਇਦ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁੰਡਾ ਲੋਕ (ਮੁੰਡਾਰੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ) ਅਤੇ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆਟਿਕਸ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ।[2]ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਅਸਲ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਹੋਆਬਿਨਹੀਅਨ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਸ਼ੱਕ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰੇਸ਼ੀਅਨ ਦਿੱਖ ਵਾਲੀ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸੀਆਟਿਕ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲਿਆ ਅਤੇ ਲੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਸ਼ਾਈ ਜੈਨੇਟਿਕ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤੀ-ਬਰਮਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾ-ਦਾਈ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀ ਆਬਾਦੀ, ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਮ ਹਮੋਂਗ-ਮੀਅਨ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਆਧੁਨਿਕ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰੇਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਹੋਬਿਨਹਿਅਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਜੈਨੇਟਿਕ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਨੁਪਾਤ ਹਨ।[1]ਚਾਮ ਲੋਕ, ਜੋ ਕਿ 2ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਤੱਟਵਰਤੀ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਵਸੇ, ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਅਤੇ ਸਭਿਅਕ ਸਨ, ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਮੂਲ ਦੇ ਹਨ।ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ, ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਪ੍ਰੋਟੋ-ਖਮੇਰ - ਅਤੇ ਖਮੇਰ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੂਨਾਨ, ਚੇਨਲਾ, ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਖਮੇਰ ਰਾਜ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਬਦਲਦਾ ਸੀ।[3]ਮਾਨਸੂਨ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ਨੇ ਉੱਚ ਬਾਰਿਸ਼, ਨਮੀ, ਗਰਮੀ, ਅਨੁਕੂਲ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ।ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਚੌਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਨਤ ਵਿਕਾਸ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਿਲ ਕੇ ਹਨ।ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉੱਚ ਮਾਤਰਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਅਤੇ ਵਾਢੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਇਹਨਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਤਾਲਮੇਲ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਜੀਵਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰਤਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ।ਜੀਵਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ, ਇਕਸੁਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਪਹਿਲੂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਪਿਆਰੇ ਮੰਨਦੇ ਸਨ।ਉਦਾਹਰਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭੌਤਿਕ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣਾ, ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰਤਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।[4]ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਮੁੱਖ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਦਾ ਪੂਰਕ ਹੈ।ਹਾਥੀਆਂ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਤੀਰਾਂ ਅਤੇ ਬਰਛਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਸੁਪਾਰੀ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਬਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਵਰਗ ਘੱਟ ਹੀ ਕਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਸਨ ਜੋ ਲੰਗੜੀ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਨ।ਹਰ ਬਸੰਤ, ਇੱਕ ਜਣਨ ਤਿਉਹਾਰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਜਿਨਸੀ ਤਿਆਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।ਲਗਭਗ 2000 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ, ਪੱਥਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਸੰਦਾਂ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਰੀਟਾਈਮ ਜੇਡ ਰੋਡ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ 2000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ 1000 ਈਸਵੀ ਤੱਕ 3,000 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।[5] ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਖੇਤੀ ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮਾਜ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਿੱਲੇ ਚਾਵਲ ਓਰੀਜ਼ਾ ਦੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ।ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਬੀਸੀਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੜਾਅ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਦਿੱਖ ਹੋਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਔਜ਼ਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਦੁਰਲੱਭ ਹਨ।ਲਗਭਗ 1000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੱਕ, ਕਾਂਸੀ ਨੇ ਲਗਭਗ 40 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਿਨਾਰੇ ਵਾਲੇ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਲਈ ਪੱਥਰ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ, ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ 60 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਵੱਧ ਗਿਆ।ਇੱਥੇ, ਸਿਰਫ਼ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਹਥਿਆਰ, ਕੁਹਾੜੇ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਗਹਿਣੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਦਾਤਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤੀ ਸੰਦ ਵੀ ਸਨ।ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਲਈ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਖਾਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਅਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕਬਰਾਂ ਹਨ - ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ - ਕੁਝ ਸੈਂਕੜੇ ਰਸਮੀ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਕਾਂਸੀ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਗੀਤਕ ਯੰਤਰ, ਬਾਲਟੀ- ਆਕਾਰ ਦੇ ਲੱਡੂ, ਅਤੇ ਗਹਿਣੇ ਖੰਜਰ।1000 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲੋਕ ਕੁਸ਼ਲ ਕਿਸਾਨ ਬਣ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਚੌਲ ਉਗਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੱਝਾਂ ਅਤੇ ਸੂਰ ਪਾਲਦੇ ਸਨ।ਉਹ ਨਿਪੁੰਨ ਮਛੇਰੇ ਅਤੇ ਦਲੇਰ ਮਲਾਹ ਵੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਪੁੱਟੀਆਂ ਡੰਡੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਲੰਘਦੀਆਂ ਸਨ।
ਫੁੰਗ ਨਗੁਏਨ ਕਲਚਰ
ਫੰਗ ਨਗੁਏਨ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਬਰਤਨ. ©Gary Todd
2000 BCE Jan 1 - 1502 BCE

ਫੁੰਗ ਨਗੁਏਨ ਕਲਚਰ

Viet Tri, Phu Tho Province, Vi
ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਫੂਂਗ ਨਗੁਏਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ (ਸੀ. 2,000 – 1,500 ਈ.ਪੂ.) ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਨਾਮ ਹੈ ਜੋ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ 18 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (11 ਮੀਲ) ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਫੂਂਗ ਨਗੁਏਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 1958 ਵਿੱਚ। [6] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਤੋਂ ਲਾਲ ਨਦੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[7] ਪਹਿਲੀ Phùng Nguyên ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ 1959 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ Co Nhue ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।Phùng Nguyên ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਜਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਾਲੋਂ ਕਈ ਮੀਟਰ ਉੱਚੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।[8]
Sa Huynh ਸੱਭਿਆਚਾਰ
ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਫਲ ਟ੍ਰੇ ©Bình Giang
1000 BCE Jan 1 - 200

Sa Huynh ਸੱਭਿਆਚਾਰ

Sa Huỳnh, Phổ Thạnh, Đức Phổ D
Sa Huỳnh ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸੀ ਜੋ 1000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਅਤੇ 200 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਧਿਆ ਸੀ।[9] ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਮੱਧ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ ਤੋਂ ਕੁਆਂਗ ਬਿਨਹ ਪ੍ਰਾਂਤ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।ਸਾ ਹਿਊਨਹ ਲੋਕ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਾਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸਨ, ਇੱਕ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ।[10]Sa Huỳnh ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਵਪਾਰਕ ਨੈਟਵਰਕ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿਖਾਇਆ ਜੋ 500 BCE ਤੋਂ CE 1500 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ Sa Huynh-Kalanay Interaction Sphere (Sa Huỳnh ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ Masbate, ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਦੀ ਕਲਾਨਾਏ ਗੁਫਾ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ Sa Huỳnh ਅਤੇ ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ, ਪਰ ਤਾਈਵਾਨ , ਦੱਖਣੀ ਥਾਈਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਬੋਰਨੀਓ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਇਹ ਸਾਂਝੀਆਂ ਲਾਲ-ਤਿਲਕੀਆਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਡਬਲ-ਸਿਰ ਅਤੇ ਪੈਨਾਨੂਲਰ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਿੰਗਲਿੰਗ-ਓ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗ੍ਰੀਨ ਜੇਡ (ਤਾਈਵਾਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ), ਹਰਾ ਮੀਕਾ (ਮਿੰਡੋਰੋ ਤੋਂ), ਬਲੈਕ ਨੈਫ੍ਰਾਈਟ (ਹਾ ਤਿਨਹ ਤੋਂ)। ) ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ (ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਤੋਂ)।[11] ਸਾ ਹਿਊਨ ਨੇ ਕੱਚ, ਕਾਰਨੇਲੀਅਨ, ਐਗੇਟ, ਓਲੀਵਿਨ, ਜ਼ੀਰਕੋਨ, ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਗਾਰਨੇਟ ਤੋਂ ਬਣੇ ਮਣਕੇ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ;ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਹ ਸਮੱਗਰੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਯਾਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼-ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵੀ ਸਾ ਹਿਊਨਹ ਸਾਈਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਸਨ।[11]
ਯੂ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂ ਲੋਕ. ©Shenzhen Museum
1000 BCE Jan 1

ਯੂ

Northern Vietnam, Vietnam
ਬੇਯੂਏ (ਸੌ ਯੂ, ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਯੂ), ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਸਨ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬੀਸੀਈ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਈਸਵੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਸਨ।[19] ਉਹ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਵਾਲਾਂ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਟੈਟੂ, ਵਧੀਆ ਤਲਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਹੁਨਰ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।ਜੰਗੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਬਦ "ਯੂ" ਝੀਜਿਆਂਗ ਵਿੱਚ ਯੂ ਰਾਜ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਫੁਜਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਿਨਿਯੂ ਅਤੇ ਗੁਆਂਗਡੋਂਗ ਵਿੱਚ ਨਾਨਯੂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਯੂਏ ਰਾਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਮੀਚਮ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਝੌ ਅਤੇ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਯੂ ਜੀ ਜਿਆਂਗਸੂ ਤੋਂ ਯੂਨਾਨ ਤੱਕ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, [20] ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਰਲੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੁਓਯੂ ਨੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਗੁਆਂਗਸੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।[21] ਹਾਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਯੂਏ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਆਈਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਜਿਆਓਜ਼ੀ ਤੱਕ ਲੋਕ ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।[22] ਯੂਏ ਕਬੀਲੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਏ ਜਾਂ ਚੀਨੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਹੁਣ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ।[23]
ਡੋਂਗ ਸੋਨ ਕਲਚਰ
ਡੋਂਗ ਸੋਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਡਰੱਮ ਮੱਧ-ਪਹਿਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬੀਸੀਈ ਤੱਕ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਏ ਸਨ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
700 BCE Jan 1

ਡੋਂਗ ਸੋਨ ਕਲਚਰ

Northern Vietnam, Vietnam
ਲਾਲ ਨਦੀ ਘਾਟੀ ਨੇ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਇਕਾਈ ਬਣਾਈ, ਜੋ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ, ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਹੈ।[12] ਲਾਲ ਨਦੀ ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਹਾਈਡ੍ਰੌਲਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ, ਵਪਾਰਕ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਇੱਕਲੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨੇ ਲਗਭਗ 2879 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਮਹਾਨ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ।ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਖੋਜ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਵੀਅਤਨਾਮੀ Đông Sơn ਸੱਭਿਆਚਾਰ 700 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ, ਗੁਆਂਗਸੀ ਅਤੇ ਲਾਓਸ ਵਿੱਚ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।[13]ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਾਨ ਲੈਂਗ ਅਤੇ ਆਉ ਲੈਕ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਗਭਗ 1000 BCE ਤੋਂ 1 BCE ਤੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਸਮੇਤ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ।ਡੋਂਗ ਸੋਨ ਲੋਕ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ, ਮੱਝਾਂ ਅਤੇ ਸੂਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ, ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਅਤੇ ਲੰਬੀਆਂ ਡੱਗੀਆਂ ਡੰਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸਨ।ਉਹ ਕੁਸ਼ਲ ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਕਾਸਟਰ ਵੀ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਸਬੂਤ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਡੋਂਗ ਸੋਨ ਡਰੱਮ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[14] ਡੋਂਗ ਸੋਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੋਟੋ-ਚਮਸ ਦੀ ਸਾ ਹੁਨਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਸੀ।
ਲੱਖ ਵਿਅਤ
Lạc Việt ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
700 BCE Jan 2 - 100

ਲੱਖ ਵਿਅਤ

Red River Delta, Vietnam
Lạc Việt ਜਾਂ Luoyue ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ਾਈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕ੍ਰਾ-ਦਾਈ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆਟਿਕ, ਯੂਏ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਸੀ ਜੋ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲਾਲ ਨਦੀ ਡੈਲਟਾ, [24] ਤੋਂ ca.700 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ 100 ਈਸਵੀ ਤੱਕ, ਨੀਓਲਿਥਿਕ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪੜਾਅ ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪੁਰਾਤਨ ਕਾਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੌਰਾਨ।ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੋਂਗਸੋਨਿਅਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।Lac Viet ਵੱਡੇ Heger Type I ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਡਰੰਮਾਂ ਨੂੰ ਕਾਸਟ ਕਰਨ, ਝੋਨੇ ਦੇ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਡਾਈਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।Lạc Việt ਜੋ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੇ Đông Sơn ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਲ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ (ਹੁਣ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ, ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ, [25] ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਕਿਨਹ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[26] ਲੁਓਯੂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਬਾਦੀ, ਜੋ ਜ਼ੂਓ ਨਦੀ ਦੀ ਘਾਟੀ (ਹੁਣ ਆਧੁਨਿਕ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਜ਼ੁਆਂਗ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;[27] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਲੁਓਯੂ ਨੂੰ ਹਲਾਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[28]
500 BCE - 111 BCE
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲornament
ਵੈਨ ਲੈਂਗ ਦਾ ਰਾਜ
ਹੰਗ ਰਾਜਾ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
500 BCE Jan 1

ਵੈਨ ਲੈਂਗ ਦਾ ਰਾਜ

Red River Delta, Vietnam
ਇੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦੰਤਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ Lĩnh nam chích quái ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਸੀ, ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੁਖੀ Lộc Tục ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ Kinh Dương Vương ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ Xích Quỷ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਹਾਂਗ ਬਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਧੁਨਿਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਰਾਜ ਦਾ ਦਰਜਾ ਸਿਰਫ ਪਹਿਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬੀਸੀਈ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਲਾਲ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।Kinh Dương Vương ਦਾ ਬਾਅਦ Sùng Lãm ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਅਗਲੇ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨੇ 18 ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੰਗ ਕਿੰਗਜ਼ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਤੀਸਰੇ ਹੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਵਾਨ ਲੈਂਗ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਫੋਂਗ ਚਾਉ (ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਯਤ ਤ੍ਰੀ, ਫੂ ਥਾਈ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਲਾਲ ਨਦੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। .[15]ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਮੁਖੀ (lạc tướng), Paladin (lạc hầu) ਅਤੇ ਮੈਂਡਰਿਨ (bố chính) ਵਰਗੇ ਦਫ਼ਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[16] ਉੱਤਰੀ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫੁੰਗ ਨਗੁਏਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਧਾਤ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਔਜ਼ਾਰ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।[17] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ Đông Sơn ਵਿਖੇ ਲਗਭਗ 500 BCE ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਨ ਲੈਂਗ, ਆਂਉ ਲੈਕ, ਅਤੇ ਹਾਂਗ ਬਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ Đông Sơn ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ।ਸਥਾਨਕ Lạc Việt ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ, ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਅਤੇ ਔਜ਼ਾਰਾਂ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਡਰੰਮਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਮੁੱਲ ਦੇ ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਰਸਮੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।ਇਹਨਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਪਿਘਲਣ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਿੱਚ, ਗੁੰਮ-ਮੋਮ ਦੀ ਕਾਸਟਿੰਗ ਤਕਨੀਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਹੁਨਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਉੱਕਰੀ ਲਈ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਐਗਜ਼ੀਕਿਊਸ਼ਨ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਹੁਨਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਸਨ।[18]
ਏਯੂ ਲੱਖ
Âu Lạc ©Thibaut Tekla
257 BCE Jan 1 - 179 BCE

ਏਯੂ ਲੱਖ

Co Loa Citadel, Cổ Loa, Đông A
ਤੀਸਰੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੱਕ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਅਤ ਸਮੂਹ, Âu Việt, ਅਜੋਕੇ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਤੋਂ ਹੋਂਗ ਨਦੀ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਵੈਨ ਲੈਂਗ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਰਲ ਗਿਆ।257 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਜ, ਆਉ ਲੈਕ, ਆਉ ਵਿਯਤ ਅਤੇ ਲੈਕ ਵਿਯਤ ਦੇ ਸੰਘ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਥੋਕ ਫੈਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਐਨ ਡੂਂਗ ਵੰਗ" ("ਰਾਜਾ ਐਨ ਡੰਗ") ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।ਕੁਝ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਥੋਕ ਫਾਨ Âu Việt ਖੇਤਰ (ਅਜੋਕੇ ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ, ਪੱਛਮੀ ਗੁਆਂਗਡੋਂਗ, ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਗੁਆਂਗਸੀ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਜਿਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅੱਜ ਕਾਓ ਬੰਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹੈ) ਉੱਤੇ ਆਈ ਸੀ।[29]ਇੱਕ ਫੌਜ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ 258 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਹੂੰਗ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਅਠਾਰਵੇਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ।ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਵਾਨ ਲੈਂਗ ਤੋਂ ਆਉ ਲੈਕ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਫੂ ਥਾਈ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਫੋਂਗ ਖੇ ਵਿਖੇ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ Cổ Loa Citadel (Cổ Loa Thành) ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਦਸ ਮੀਲ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕਿਲਾ।Cổ Loa, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਾਈ ਹੋਈ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬਸਤੀ, [30] ਪ੍ਰੀ-ਸਿਨੀਟਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 600 ਹੈਕਟੇਅਰ (1,500 ਏਕੜ) ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ 2 ਮਿਲੀਅਨ ਘਣ ਮੀਟਰ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। .ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਾਸੂਸੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਐਨ ਡੂਂਗ ਵੰਗ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਇਆ।
ਬੇਯੂਏ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਿਨ ਮੁਹਿੰਮ
ਬੇਯੂਏ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਿਨ ਮੁਹਿੰਮ ©Angus McBride
221 BCE Jan 1 - 214 BCE

ਬੇਯੂਏ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਿਨ ਮੁਹਿੰਮ

Guangxi, China
ਕਿਨ ਸ਼ੀ ਹੁਆਂਗ ਨੇ ਹਾਨ, ਝਾਓ, ਵੇਈ, ਚੂ, ਯਾਨ ਅਤੇ ਕਿਊ ਦੇ ਛੇ ਹੋਰ ਚੀਨੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੇ ਜ਼ਿਓਂਗਨੂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਦੇ ਸੌ ਯੂਏ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲ ਮੋੜਿਆ।ਕਿਉਂਕਿ ਵਪਾਰ ਤੱਟਵਰਤੀ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਦੇ ਬੇਈਯੂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਦੌਲਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਸੀ, ਯਾਂਗਸੀ ਨਦੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੇ ਸਮਰਾਟ ਕਿਨ ਸ਼ੀ ਹੁਆਂਗ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ।ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ, ਉਪਜਾਊ ਖੇਤਰਾਂ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਪਾਰਕ ਰੂਟਾਂ, ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਧੜਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਪੇਖਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਲਗਜ਼ਰੀ ਗਰਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ, ਸਮਰਾਟ ਨੇ 221 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਯੂਈ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜੀਆਂ।[31] ਲਗਭਗ 218 ਈਸਾ ਪੂਰਵ, ਪਹਿਲੇ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਜਨਰਲ ਟੂ ਸੂਈ ਨੂੰ 500,000 ਕਿਨ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਅਤੇ ਲਿੰਗਾਨ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੌ ਯੂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ 221 ਅਤੇ 214 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।[32] 214 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਨ ਨੇ ਯੂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜ ਫੌਜੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਕੀਤੇ।[33]
ਨੈਨੂਏ
Nanyue ©Thibaut Tekla
180 BCE Jan 1 - 111 BCE

ਨੈਨੂਏ

Guangzhou, Guangdong Province,
ਕਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਝਾਓ ਟੂਓ ਨੇ ਗੁਆਂਗਜ਼ੂ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲਾਲ ਨਦੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਖੇਤਰ ਵਧਾ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਟੀਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਪਾਰ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਟਵਰਤੀ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।[34] ਪਹਿਲੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਮੌਤ 210 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਝਾਓ ਹੂਹਾਈ ਕਿਨ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਮਰਾਟ ਬਣਿਆ।206 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਕਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਹੋਂਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਗੁਇਲਿਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਂਗ ਦੇ ਯੂ ਲੋਕ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋ ਗਏ।204 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਝਾਓ ਟੂਓ ਨੇ ਪੈਨਯੂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਾਨਯੂ ਦਾ ਮਾਰਸ਼ਲ ਕਿੰਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਸੱਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਹਾਨ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਯੂਏ ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਸਨ।[35]ਲਿਊ ਬੈਂਗ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨਾਲ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 202 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਚੀਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਏਕੀਕਰਨ ਕੀਤਾ।196 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਲਿਊ ਬੈਂਗ, ਜੋ ਹੁਣ ਸਮਰਾਟ ਗਾਓਜ਼ੂ ਹੈ, ਨੇ ਝਾਓ ਤੁਓ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਲੂ ਜੀਆ ਨੂੰ ਨਾਨਯੂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ।ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੂ ਨੇ ਝਾਓ ਟੂਓ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਯੂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਿਆ।ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਹੋਈ, [36] ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੂ ਨੇ ਝਾਓ ਟੂਓ ਨੂੰ ਨਸੀਹਤ ਦਿੱਤੀ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਹ ਚੀਨੀ ਸੀ, ਯੂਏ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਚੀਨੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ।ਲੂ ਨੇ ਹਾਨ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾਨਯੂ ਵਰਗੇ ਛੋਟੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਅੱਗੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਝਾਓ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਕਬਰਿਸਤਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਨਾਲ ਹੀ ਯੂ ਨੂੰ ਝਾਓ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।ਧਮਕੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਝਾਓ ਟੂਓ ਨੇ ਫਿਰ ਸਮਰਾਟ ਗਾਓਜ਼ੂ ਦੀ ਮੋਹਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਾਨ ਅਥਾਰਟੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।ਨਾਨਯੂ ਅਤੇ ਚਾਂਗਸ਼ਾ ਦੇ ਹਾਨ ਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਾਨ ਵਿਸ਼ਾ ਰਾਜ, ਨਾਨਯੂ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਮਾਪ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।ਨਾਨਿਊ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉ ਲੈਕ ਦਾ ਰਾਜ ਨਾਨਯੂ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਵਸਿਆ, ਆਉ ਲੈਕ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਲ ਨਦੀ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਨਿਊਏ ਨੇ ਨਨਹਾਈ, ਗੁਇਲਿਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਂਗ ਕਮਾਂਡਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਨੈਨਯੂ ਅਤੇ ਆਉ ਲੈਕ ਸਹਿ-ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਆਉ ਲੈਕ ਨੇ ਨੈਨਯੂ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਹਾਨ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ।ਹਾਨ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹੋਏ, ਝਾਓ ਟੂਓ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਹਾਨ ਅਤੇ ਨਾਨਿਊ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ, 179 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਝਾਓ ਟੂਓ ਨੇ ਰਾਜਾ ਐਨ ਡਾਂਗ ਵੋਂਗ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਆਉ ਲੈਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ।[37]
111 BCE - 934
ਚੀਨੀ ਨਿਯਮornament
ਉੱਤਰੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੁੱਗ
ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ©Osprey Publishing
111 BCE Jan 2 - 40

ਉੱਤਰੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੁੱਗ

Northern Vietnam, Vietnam
111 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਨੈਨਯੂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਧੁਨਿਕ ਗੁਆਂਗਡੋਂਗ ਅਤੇ ਗੁਆਂਗਸੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਜੋ ਹੁਣ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਹੈ, ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।[38]ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਗਲੇ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਨਿਯਮਤ ਬੰਦੋਬਸਤ ਅਤੇ ਹਾਨ ਚੀਨੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ, ਅਫਸਰਾਂ ਅਤੇ ਗੈਰੀਸਨਾਂ, ਵਪਾਰੀਆਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ, ਨੌਕਰਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਗਏ ਨੈਨਯੂ ਦਾ ਪਾਪੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। , ਭਗੌੜੇ, ਅਤੇ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ।[39] ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਚੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹਾਨ ਚੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਵਸੇ ਹਾਨ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਤੋਂ ਜਿੱਤੀ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤੀ।[40] ਹਾਨ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਚੌਕੀ ਵਜੋਂ ਸੰਚਾਲਿਤ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਜੋਂ ਦੇਸੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਆਂਦੇ।[41] ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਉਪਜਾਊ ਲਾਲ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬੇਤਾਬ ਸੀ, ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਇੱਕ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਸਪਲਾਈ ਬਿੰਦੂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹਾਨ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਲਈ ਵਪਾਰਕ ਚੌਕੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ.[42] ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਾਨਿਊ ਨਾਲ ਵਪਾਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਲੱਖਣ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਕਾਂਸੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਧੂਪ ਬਰਨਰ, ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਅਤੇ ਗੈਂਡੇ ਦੇ ਸਿੰਗਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੀਤਾ।ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਯੂਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਪਾਰਕ ਨੈਟਵਰਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਲਿੰਗਾਨ ਤੋਂ ਯੂਨਾਨ ਤੋਂ ਬਰਮਾ ਅਤੇਭਾਰਤ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।[43]ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤੁਰੰਤ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਨਰਮ ਅਤੇ ਅਸਿੱਧੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਲੈਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕ ਸਥਾਨਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਥਾਨਕ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਵਸੇ ਹੋਏ ਹਾਨ ਚੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[44] ਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜੀ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹਾਂ ਨੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ, ਪ੍ਰੀਫੈਕਚਰਲ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰਾਂ ਅਤੇ ਗੈਰੀਸਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਦਰਿਆਈ ਰੂਟਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ।[45] ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੱਕ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਟੈਕਸਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ ਅਤੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਕੂਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[46] ਜੱਦੀ ਲੂਓ ਮੁਖੀ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹਾਨ ਮੈਂਡਰਿਨ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਟੈਕਸ ਅਦਾ ਕੀਤੇ।[44] ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸੰਕੇਤ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਚੀਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਬਦਬੇ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।[41] ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਚੀਨੀ "ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮਿਸ਼ਨ" ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਤਾਲਮੇਲ ਵਾਲੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਚੀਨੀ ਲੋਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ "ਸੈਲੇਸਟੀਅਲ ਸਾਮਰਾਜ" ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਚੀਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਸਭਿਆਚਾਰੀ ਅਤੇ ਪਿਛੜੇ ਬਰਬਰ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਕੇਂਦਰ.[੪੦] ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ, ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਤਾਓਵਾਦ ਅਤੇ ਕਨਫਿਊਸ਼ਿਅਸਵਾਦ, ਇਸਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਅਤੇ ਮੈਂਡਰਿਨ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਸਮੇਤ ਚੀਨੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ।[47]ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੇ ਉੱਨਤ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਣਗੇ, ਬਾਹਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਾਵੀ ਹੋਣ ਦੀ ਆਮ ਇੱਛਾ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਹਮਲੇ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਬਦਬਾ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ।[48] ​​ਹਾਨ ਚੀਨੀ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹਾਂ ਨੇ ਚੀਨੀ ਉੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਉੱਤੇ ਥੋਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਕਨਫਿਊਸ਼ੀਅਨ ਨੈਤਿਕਤਾ, ਸਿੱਖਿਆ, ਕਲਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[49] ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਅਧੀਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਬੋਲੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਨਸਲੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਚੀਨੀ ਲਿਖਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਕਨਫਿਊਸ਼ੀਅਸਵਾਦ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪਿਆ।[41]ਉੱਤਰੀ ਦਬਦਬਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੁੱਗ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਮੌਜੂਦਾ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਜ਼ਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸੀ।ਇਸ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਚਾਰ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਲਗਭਗ ਨਿਰੰਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ Bắc thuộc ("ਉੱਤਰੀ ਦਬਦਬਾ") ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਟਰੰਗ ਸਿਸਟਰਜ਼ ਬਗਾਵਤ
ਟਰੰਗ ਸਿਸਟਰਜ਼ ਬਗਾਵਤ। ©HistoryMaps
40 Jan 1 - 43

ਟਰੰਗ ਸਿਸਟਰਜ਼ ਬਗਾਵਤ

Red River Delta, Vietnam
ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ (ਜਿਆਓਜ਼ੀ, ਟੋਨਕਿਨ, ਰੈੱਡ ਰਿਵਰ ਡੈਲਟਾ ਖੇਤਰ) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਲੈਕ ਵਿਅਤ ਜਾਂ ਲੁਓਯੁਏ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[50] ਲੁਓਯੂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਸਨ।ਉਹ ਗੈਰ-ਚੀਨੀ ਕਬਾਇਲੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਅਤੇ ਕੱਟਣ ਅਤੇ ਸਾੜਨ ਵਾਲੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਸਨ।[51] ਫ੍ਰੈਂਚ ਸਿਨੋਲੋਜਿਸਟ ਜੌਰਜ ਮਾਸਪੇਰੋ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੈਂਗ ਮਾਂਗ (9-25) ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੂਰਬੀ ਹਾਨ ਦੇ ਹੜੱਪਣ ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲਾਲ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੀਓਜ਼ੀ ਜ਼ੀ ਗੁਆਂਗ (?-30 ਈਸਵੀ) ਦੇ ਦੋ ਹਾਨ ਗਵਰਨਰ ਸਨ। ) ਅਤੇ ਰੇਨ ਯਾਨ, ਚੀਨੀ ਵਿਦਵਾਨ-ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, ਚੀਨੀ-ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਵਿਆਹ, ਪਹਿਲੇ ਚੀਨੀ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਲਈ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਨਕ ਕਬੀਲਿਆਂ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾ "ਸਿਨਿਕੀਕਰਨ" ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[52] ਅਮਰੀਕੀ ਫਿਲੋਲੋਜਿਸਟ ਸਟੀਫਨ ਓ'ਹੈਰੋ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚੀਨੀ-ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਖੇਤਰ ਦੀ ਮਾਤ੍ਰਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲਦੇ ਹੋਏ, ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[53]ਟਰਾਂਗ ਭੈਣਾਂ ਲੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕੁਲੀਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਸਨ।[54] ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮੇ ਲਿਨਹ ਜ਼ਿਲੇ (ਅਜੋਕੇ ਮੇ ਲਿਨਹ ਜ਼ਿਲਾ, ਹਨੋਈ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੱਖ ਲਾਰਡ ਸਨ।ਟਰੂਂਗ ਟ੍ਰਾਕ (ਜ਼ੇਂਗ ਸੀ) ਦਾ ਪਤੀ ਥੀ ਸਾਚ (ਸ਼ੀ ਸੂਓ) ਸੀ, ਉਹ ਚੂ ਦੀਨ (ਅਜੋਕੇ ਖੋਈ ਚਾਉ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਹਾਂਗ ਯੇਨ ਪ੍ਰਾਂਤ) ਦਾ ਲੱਖਾ ਮਾਲਕ ਵੀ ਸੀ।[55] ਸੂ ਡਿੰਗ (ਜਿਆਓਜ਼ੀ ਦਾ ਗਵਰਨਰ 37-40), ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜਿਆਓਜ਼ੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਚੀਨੀ ਗਵਰਨਰ, ਉਸਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਕੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[56] ਹੋਊ ਹੰਸ਼ੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਥੀ ਸਾਚ "ਇੱਕ ਕਰੜੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ" ਸੀ।ਟ੍ਰੈਂਗ ਟ੍ਰੋਕ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ "ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ" ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਨਿਡਰ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਸੂ ਡਿੰਗ ਨੇ ਥੀ ਸਾਚ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[57] Trưng Trắc ਚੀਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੱਖ ਲਾਰਡਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਹਸਤੀ ਬਣ ਗਿਆ।[58]40 ਈਸਵੀ ਦੇ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ, ਟਰਾਂਗ ਟ੍ਰਾਕ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਟ੍ਰੌਂਗ ਨਹ, ਨੇ ਲੈਕ ਵੀਅਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[59] ਹਾਉ ਹਾਨ ਸ਼ੂ ਨੇ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤ੍ਰੰਗ ਟ੍ਰੋਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਸਹਿਮਤ ਪਤੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।[55] ਹੋਰ ਸਰੋਤ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਗਾਵਤ ਵੱਲ ਤ੍ਰੰਗ ਟ੍ਰਾਕ ਦੀ ਲਹਿਰ ਰਵਾਇਤੀ ਮਾਤ੍ਰਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਲਈ ਇਰਾਦੇ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ।[53] ਇਹ ਰੈੱਡ ਰਿਵਰ ਡੈਲਟਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹੇਪੂ ਤੋਂ ਰਿਨਾਨ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹੋਰ ਲੱਖ ਕਬੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਹਾਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ।[54] ਚੀਨੀ ਬਸਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਸੂ ਟਿੰਗ ਭੱਜ ਗਏ।[58] ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਸੱਠ ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।[60] ਟ੍ਰੰਗ ਟ੍ਰੋਕ ਨੂੰ ਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[59] ਭਾਵੇਂ ਉਸਨੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਕਿਲਾਬੰਦ ਕਸਬਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਹਾਨ ਸਰਕਾਰ (ਲੁਓਯਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ) ਨੇ ਉਭਰ ਰਹੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।42 ਈਸਵੀ ਦੇ ਮਈ ਜਾਂ ਜੂਨ ਵਿੱਚ, ਸਮਰਾਟ ਗੁਆਂਗਵੂ ਨੇ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।ਜੀਓਜ਼ੀ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਤਾ ਇਸ ਤੱਥ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਹਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਜਰਨੈਲਾਂ, ਮਾ ਯੂਆਨ ਅਤੇ ਡੁਆਨ ਜ਼ੀ ਨੂੰ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।ਮਾ ਯੁਆਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਟਾਫ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਹਾਨ ਫੌਜ ਨੂੰ ਜੁਟਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਵਿੱਚ 20,000 ਰੈਗੂਲਰ ਅਤੇ 12,000 ਖੇਤਰੀ ਸਹਾਇਕ ਸਨ।ਗੁਆਂਗਡੋਂਗ ਤੋਂ, ਮਾ ਯੂਆਨ ਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਸਪਲਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੇੜਾ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤਾ।[59]42 ਦੀ ਬਸੰਤ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਲਾਂਗ ਬਾਕ ਵਿਖੇ ਉੱਚੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ, ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਬਾਕ ਨਿੰਹ ਦੇ ਟਿਏਨ ਡੂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ।ਯੁਆਨ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਤ੍ਰੰਗ ਭੈਣਾਂ ਨਾਲ ਲੜਿਆ, ਟਰਾਂਗ ਟ੍ਰਾਕ ਦੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਪੱਖਪਾਤੀਆਂ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[61] ਚੀਨੀ ਜਨਰਲ ਨੇ ਜਿੱਤ ਵੱਲ ਵਧਿਆ।ਯੁਆਨ ਨੇ ਤ੍ਰੰਗ ਟਰਾਕ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦਾ ਜਿਨਸੀ ਟਾਨ ਵਿਅਨ ਤੱਕ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਸਥਿਤ ਸੀ;ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਹਰਾਇਆ।ਵਧਦੀ ਹੋਈ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਤੋਂ ਕੱਟ, ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਟੈਂਡ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸਨ ਅਤੇ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ 43 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ [। 62] ਅਪ੍ਰੈਲ ਜਾਂ ਮਈ ਤੱਕ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ।ਮਾ ਯੁਆਨ ਨੇ ਤ੍ਰੰਗ ਤ੍ਰੋਕ ਅਤੇ ਤ੍ਰੂਂਗ ਨਹ, [59 ਦਾ] ਸਿਰ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲੁਓਯਾਂਗ ਵਿਖੇ ਹਾਨ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ।[61] 43 ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਹਾਨ ਫੌਜ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਆਖਰੀ ਜੇਬਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।[59]
ਉੱਤਰੀ ਦਬਦਬਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਯੁੱਗ
Second Era of Northern Domination ©Ấm Chè
43 Jan 1 - 544

ਉੱਤਰੀ ਦਬਦਬਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਯੁੱਗ

Northern Vietnam, Vietnam
ਉੱਤਰੀ ਦਬਦਬਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਯੁੱਗ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦੌਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੱਕ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਅਜੋਕੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ (ਜਿਆਓਜ਼ੀ) ਉੱਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੀਨੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹ ਸਮਾਂ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਟਰਾਂਗ ਸਿਸਟਰਜ਼ ਤੋਂ ਗਿਓ ਚੀ (ਜਿਆਓਜ਼ੀ) ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ 544 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਲੀ ਬੀ ਨੇ ਲਿਆਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਰਲੀ ਲੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।ਇਹ ਸਮਾਂ ਲਗਭਗ 500 ਸਾਲ ਚੱਲਿਆ।ਟਰਾਂਗ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਸਬਕ ਸਿੱਖਦਿਆਂ, ਹਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਫਲ ਚੀਨੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ।[63] ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕੁਲੀਨ ਲੋਕ ਚੀਨੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਇੱਕ Giao Chỉ ਪ੍ਰੀਫੈਕਟ, ਸ਼ੀ ਜ਼ੀ, ਨੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮ 'ਤੇ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਜੰਗਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਦੇਵਤਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।[64] ਸ਼ੀ ਜ਼ੀ ਨੇ ਚੀਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਵੂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ।ਪੂਰਬੀ ਵੂ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਸੀ।ਵਿਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਗਭਗ 200 ਸਾਲ ਬੀਤ ਗਏ।
ਫਨਨ
Funan ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
68 Jan 1 - 624

ਫਨਨ

Ba Phnum District, Cambodia
ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਹੇਠਲੇ ਮੇਕਾਂਗ ਉੱਤੇ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾਭਾਰਤੀ ਰਾਜ, ਜਿਸਨੂੰਚੀਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੂਨਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉੱਭਰਿਆ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣ ਗਿਆ, ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ Óc Eo ਨੇ ਚੀਨ, ਭਾਰਤ, ਤੋਂ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਤੇ ਰੋਮ ਵੀ.ਫੁਨਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਖਮੇਰ ਰਾਜ, ਜਾਂ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ, ਜਾਂ ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਚੀਨੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਸਾਮਰਾਜ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੁਝ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫੂਨਾਨ ਸ਼ਹਿਰ-ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।[65]ਫਨਾਨੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਸਲੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਉਤਪਤੀ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਣ ਬਹਿਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਠੋਸ ਸਿੱਟਾ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫਨਾਨੀਜ਼ ਚਾਮ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਸਮੂਹ ਤੋਂ, ਜਾਂ ਉਹ ਖਮੇਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆਈ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੱਜ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਖਮੇਰ" ਜਾਂ "ਖਮੇਰ ਕ੍ਰੋਮ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਖਮੇਰ ਸ਼ਬਦ "ਕ੍ਰੋਮ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਹੇਠਾਂ" ਜਾਂ "ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ" ਅਤੇ ਇਹ ਉਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[66] ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਨਿਰਣਾਇਕ ਅਧਿਐਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਫੂਨਾਨ ਦੇ ਨਸਲੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਹਿੱਸੇ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਸਨ ਜਾਂ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆਟਿਕ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਹੈ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਅਕਾਦਮਿਕਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਮੈਕ ਡੂਓਂਗ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਫੁਨਾਨ ਦੀ ਮੂਲ ਆਬਾਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਸਨ, ਨਾ ਕਿ ਖਮੇਰ;"ਫੁਨਾਨ ਦਾ ਪਤਨ ਅਤੇ 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਜ਼ੇਨਲਾ ਦਾ ਉਭਾਰ "ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ ਵਿੱਚ ਖਮੇਰ ਦੀ ਆਮਦ" ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਉਸ ਥੀਸਿਸ ਨੂੰ ਡੀਜੀਈ ਹਾਲ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।[67] ਹਾਲੀਆ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖੋਜ ਇਸ ਸਿੱਟੇ ਤੇ ਭਾਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਫੂਨਾਨ ਇੱਕ ਮੋਨ-ਖਮੇਰ ਰਾਜ ਸੀ।[68] ਆਪਣੀ ਫੂਨਾਨ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿੱਚ, ਮਾਈਕਲ ਵਿੱਕਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫੂਨਾਨ ਦੇ ਖਮੇਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਸਮਰਥਕ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ।
ਅਰਲੀ ਚਾਮ ਰਾਜ
ਚਾਮ ਲੋਕ, ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਪਹਿਰਾਵਾ. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
192 Jan 1 - 629

ਅਰਲੀ ਚਾਮ ਰਾਜ

Central Vietnam, Vietnam
192 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਅਜੋਕੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ, ਚਾਮ ਕੌਮਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਲ ਬਗ਼ਾਵਤ ਹੋਈ।ਚੀਨੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਲਿਨ-ਯੀ ਕਿਹਾ।ਇਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ, ਚੰਪਾ ਬਣ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ Quảng Bình ਤੋਂ Phan Thiết (Bình Thuận) ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਚਾਮ ਨੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮੂਲ ਲਿਖਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਬਚਿਆ ਸਾਹਿਤ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੋਧੀ , ਹਿੰਦੂ , ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[69]ਲਾਮ ਏਪ ਦਾ ਰਾਜਲਾਮ ਏਪ ਮੱਧ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਰਾਜ ਸੀ ਜੋ ਲਗਭਗ 192 ਈਸਵੀ ਤੋਂ 629 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਕੇਂਦਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਚੰਪਾ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਲਿਨਯੀ ਨਾਮ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਚੀਨੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੁਆਰਾ 192 ਤੋਂ 758 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਹੈਈ ਵਾਨ ਪਾਸ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚੰਪਾ ਰਾਜ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਖੰਡਰ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਹਿਰ ਕੰਡਾਪੁਰਪੁਰਾ ਹੁਣ ਹੂਏ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਲੋਂਗ ਥੋ ਹਿੱਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।Xitu ਦਾ ਰਾਜXitu ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਇੱਕ ਚਾਮਿਕ ਰਾਜ ਜਾਂ ਰਾਜ ਲਈ ਚੀਨੀ ਅਹੁਦਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਚੰਪਾ ਰਾਜ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਨੂੰ ਥੂ ਬੋਨ ਨਦੀ ਘਾਟੀ, ਅਜੋਕੇ ਕੁਆਂਗ ਨਾਮ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਕੇਂਦਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਕੁਦੁਕੀਅਨ ਦਾ ਰਾਜਕੁਦੁਕਿਅਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜ, ਸਰਦਾਰੀ, ਜਾਂ ਇੱਕ ਰਾਜਪਾਲਿਕਾ ਲਈ ਚੀਨੀ ਅਹੁਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਬਿਨਹ ਦਿਨਹ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਮੱਧ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਫਿਰ ਚੰਪਾ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਚੰਪਾ
ਚਾਮ (ਹੈਲਮੇਟ ਪਹਿਨਣ) ਅਤੇ ਖਮੇਰ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਬਾਯੋਨ ਮੰਦਿਰ ਤੋਂ ਬਸ ਰਾਹਤ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
200 Jan 1 - 1832

ਚੰਪਾ

Trà Kiệu, Quảng Nam, Vietnam
ਚੰਪਾ ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਮ ਰਾਜਨੀਤਿਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸੀ ਜੋ ਲਗਭਗ 2ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1832 ਤੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਤੱਟ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਹਿਲੀ ਚਾਮ ਰਾਜਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਈ. ਦੂਜੀ ਤੋਂ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ, ਚੀਨ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੁ ਲੀਨ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਚੰਪਾ ਦੀ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਮਿਨਹ ਮਾਂਗ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੀਤੀ ਨੂੰ.[73] ਰਾਜ ਨੂੰ ਨਾਗਰਕੰਪਾ, ਆਧੁਨਿਕ ਚਾਮ ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ, ਅਤੇ ਖਮੇਰ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਿੱਚ ਚੀਮ ਥਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਂਚੇਂਗ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[74]ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚੰਪਾ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਤੱਟ 'ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਚੈਮਿਕ ਸਾ ਹੁਨਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ।ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਉਭਾਰ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਰਾਜਕਰਾਫਟ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਚੰਪਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹੋਏ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰਕ ਨੈੱਟਵਰਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ।ਚੰਪਾ ਵਿੱਚ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵੀ ਪਹਿਲੀ ਦੇਸੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ਿਆਈ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।350 CE, ਸਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੇ ਖਮੇਰ, ਸੋਮ, ਮਾਲੇ ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਪੂਰਵ-ਅਨੁਮਾਨ।[75]ਆਧੁਨਿਕ ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਚਾਮਸ ਇਸ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਹਨ।ਉਹ ਚਾਮਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਮਲਾਇਓ-ਪੋਲੀਨੇਸ਼ੀਅਨ ਦਾ ਇੱਕ ਉਪ-ਪਰਿਵਾਰ ਮਲਾਇਕ ਅਤੇ ਬਾਲੀ-ਸਾਸਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੰਦਰੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਚਾਮ ਸਭਿਆਚਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਰਾਜ ਦੀ ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਚੈਮਿਕ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜੋ ਇਸਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ।ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਨ ਉਹ ਹਨ ਅਜੋਕੇ ਚਮਿਕ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਚਾਮ, ਰਾਡੇ ਅਤੇ ਜਰਾਈ ਲੋਕ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ;ਉੱਤਰੀ ਸੁਮਾਤਰਾ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਆਚਨੀਜ਼, ਮੱਧ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸੀਆਟਿਕ ਬਹਨਾਰਿਕ ਅਤੇ ਕਾਟੂਇਕ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਤੱਤ ਦੇ ਨਾਲ।[76]ਚੰਪਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲਾਮ ਅਪ, ਜਾਂ ਲਿਨੀ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਰਾਜ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 192 ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਸੀ;ਹਾਲਾਂਕਿ ਲਿਨੀ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੰਧ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਚੰਪਾ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਈ.ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਧੁਨਿਕ ਹਨੋਈ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜ, Đại Việt ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਗਿਰਾਵਟ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।1832 ਵਿੱਚ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਮਰਾਟ ਮਿਨਹ ਮਾਂਗ ਨੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਚਾਮ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ।ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ , 4 ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਗੁਆਂਢੀ ਫੂਨਾਨ ਤੋਂ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚਾਮ ਰਾਜ ਦੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਾਮ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਨੂੰ ਬਿੰਦੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਾਮ ਹਿੰਦੂ ਬੁੱਤਾਂ ਅਤੇ ਲਾਲ ਇੱਟ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਵਾਹੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।Mỹ Sơn, ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਧਾਰਮਿਕ ਕੇਂਦਰ, ਅਤੇ Hội An, ਚੰਪਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਬੰਦਰਗਾਹ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਹੁਣ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਥਾਨ ਹਨ।ਅੱਜ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਾਮ ਲੋਕ ਇਸਲਾਮ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜੋ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਧਰਮ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ;ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਣੀ (Ni tục, ਅਰਬੀ ਤੋਂ: Bani) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬੇਕਾਮ (ਬਚਮ, ਚੀਮ ਟੇਕ) ਹਨ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹਿੰਦੂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।ਬੇਕਮ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਿਰਫ ਦੋ ਬਚੇ ਹੋਏ ਗੈਰ-ਭਾਰਤੀ ਆਦਿਵਾਸੀ ਹਿੰਦੂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।ਦੂਜਾ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਾਲੀਨੀਜ਼ ਦੇ ਬਾਲੀਨੀ ਹਿੰਦੂ ਹਨ।[73]
ਲੇਡੀ ਟ੍ਰੀਯੂ
ਤ੍ਰਿਅੁ ਤਿਨ ਤ੍ਰਿੰਝ ॥ ©Cao Viet Nguyen
248 Jan 1

ਲੇਡੀ ਟ੍ਰੀਯੂ

Thanh Hoa Province, Vietnam
ਲੇਡੀ ਟ੍ਰੀਯੂ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਦੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਲਈ,ਚੀਨੀ ਪੂਰਬੀ ਵੂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕੀਤਾ।ਉਸਨੂੰ Triệu Thị Trinh ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦਾ ਅਸਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਅਣਜਾਣ ਹੈ।ਉਸ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, "ਮੈਂ ਤੂਫਾਨਾਂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਨਾ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਓਰਕਾਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ, ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ, ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਿੱਤਣਾ, ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਦਮੀ ਦੀ ਰਖੇਲ ਬਣਨ ਲਈ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ ਨਹੀਂ ਮੋੜਨਾ ਚਾਹਾਂਗੀ। "[70] ਲੇਡੀ ਟ੍ਰਾਈਯੂ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ "ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਬੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਘਰਸ਼" ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਅਧਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[71]
ਵੈਨ ਜ਼ੁਆਨ ਦਾ ਰਾਜ
Kingdom of Vạn Xuân ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
544 Jan 1 - 602

ਵੈਨ ਜ਼ੁਆਨ ਦਾ ਰਾਜ

Hanoi, Vietnam
ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਵੱਲ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਅ ਸੀ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕੁਲੀਨਤਾ, ਚੀਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਚੀਨ ਤੋਂ ਵੱਧਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋ ਗਈ।ਚੀਨੀ ਖੰਡ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਟੈਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਏ।543 ਵਿੱਚ, ਲੀ ਬੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਲੀ ਥੀਅਨ ਬਾਓ ਨੇ ਚੀਨੀ ਲਿਆਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੂਈ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 544 ਤੋਂ 602 ਤੱਕ, ਲਗਭਗ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਵੈਨ ਜ਼ੁਆਨ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਸੰਖੇਪ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।[72]
ਉੱਤਰੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਯੁੱਗ
ਟੈਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
602 Jan 1 - 905

ਉੱਤਰੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਯੁੱਗ

Northern Vietnam, Vietnam
ਉੱਤਰੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਯੁੱਗ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਤੀਜੇ ਦੌਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਇਹ ਯੁੱਗ 602 ਵਿੱਚ ਅਰਲੀ ਲੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਖੂਕ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਅਤ ਜੰਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਤੱਕ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ 938 ਵਿੱਚ ਵਿਅਤ ਨੇਤਾ ਨਗੋ ਕੁਏਨ ਦੁਆਰਾ ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਆਰਮਾਡਾ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਤਮ ਹੋਇਆ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਤਿੰਨ ਚੀਨੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜੋ ਅੱਜ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਹੈ: ਸੂਈ, ਟਾਂਗ ਅਤੇ ਵੂ ਝਾਊ।ਸੂਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ 602 ਤੋਂ 618 ਤੱਕ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ 605 ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਲਗਾਤਾਰ ਤਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ 621 ਤੋਂ 690 ਤੱਕ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 705 ਤੋਂ 880 ਤੱਕ। ਵੂ ਝਾਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਚੀਨੀ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ।
ਸੂਈ-ਲਾਮ ਐਪ ਯੁੱਧ
ਸੂਈ ਨੇ ਚੰਪਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ©Angus McBride
605 Jan 1

ਸੂਈ-ਲਾਮ ਐਪ ਯੁੱਧ

Central Vietnam, Vietnam
ਲਗਭਗ 540 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਜਿਓਜ਼ੋਓ (ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ) ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੀ ਬੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਲੀ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ।[88] 589 ਵਿੱਚ, ਸੂਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਚੇਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ।ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੂਈ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ, ਜੀਓਜ਼ੂ ਵਿੱਚ ਵਾਨ ਜ਼ੁਆਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਲੀ ਫਾਟ ਟੂ ਨੇ ਸੂਈ ਓਵਰਲੋਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ।595 ਵਿੱਚ, ਲਾਮ ਅਪ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸੰਭੁਵਰਮਨ (ਆਰ. 572-629), ਇੱਕ ਚਾਮ ਰਾਜ, ਜਿਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦਾ ਨੰਗ ਜਾਂ ਤ੍ਰਾ ਕੀਯੂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਨੇ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਸੂਈ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਜੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿੱਥ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਚੰਪਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਮੀਰ ਇਲਾਕਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੂਈ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਜਗਾਈ।[89]601 ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸ਼ੀ ਲਿੰਗਹੂ ਨੇ ਸੂਈ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚਾਂਗਆਨ ਵਿਖੇ ਪੇਸ਼ ਹੋਣ ਲਈ ਫੀਟ ਟ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਸੰਮਨ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, Phật Tử ਨੇ ਸੰਮਨਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਕੇ ਦੇਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।ਸ਼ੀ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ, ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਹ ਸੰਜਮ ਵਰਤ ਕੇ Phật Tử ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ੀ 'ਤੇ ਫਿਟ ਟ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਜਦੋਂ 602 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ Phật Tử ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ, ਸ਼ੀ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ;ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[90] 602 ਵਿੱਚ, ਸੂਈ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਵੇਨ ਨੇ ਜਨਰਲ ਲਿਊ ਫੈਂਗ ਨੂੰ 27 ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯੂਨਾਨ ਤੋਂ ਫੇਟ ਟਾਟ ਉੱਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[91] ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਫਾਟ ਟੌ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਫੈਂਗ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਚਾਂਗਆਨ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ।Lý Phật Tử ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਹਿਤਾਂ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਮੁਸੀਬਤ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਿਰ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[91] ਮੁੜ ਕਬਜੇ ਵਾਲੇ ਜਿਆਓਜ਼ੌ ਤੋਂ, ਯਾਂਗ ਜਿਆਨ ਨੇ ਲਿਊ ਫੈਂਗ ਨੂੰ ਜੀਓਜ਼ੌ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਲਾਮ ਏਪ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।[89]ਚੰਪਾ ਦੇ ਸੂਈ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਲਿਊ ਫੈਂਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਫ਼ੌਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਕੁਐਡਰਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।[89] ਸੰਭੂਵਰਮਨ ਨੇ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚੀਨੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।ਲਿਨੀ ਦੇ ਹਾਥੀ ਕੋਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਝ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ।ਲਿਊ ਫੈਂਗ ਨੇ ਫਿਰ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਬੂਬੀ ਟ੍ਰੈਪ ਖੋਦਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂਦਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਘਾਹ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿੱਤਾ।ਹਾਥੀ ਜਾਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਚੇਤ ਹੋਏ, ਪਿੱਛੇ ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਲਤਾੜਦੇ ਰਹੇ।ਫਿਰ ਚੀਨੀ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਚਾਮ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਗਿਆ।[92] ਚੀਨੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ।ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲੁੱਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅਠਾਰਾਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਤਖ਼ਤੀਆਂ ਸਨ ਜੋ ਲਾਮ ਏਪ ਦੇ ਅਠਾਰਾਂ ਪੂਰਵਲੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਨ, ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 1,350 ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਤੇ ਮੇਕਾਂਗ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਆਰਕੈਸਟਰਾ ਸੀ।[93] ਸੂਈ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਲਾਮਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ 3 ਕਾਉਂਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ: Tỷ Ảnh, Hải Âm ਅਤੇ Tượng Lâm।[94] ਚੰਪਾ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸੂਈ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸੀ।ਸੰਬੂਵਰਮਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ "ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਮੰਨਣ" ਲਈ ਸੂਈ ਨੂੰ ਦੂਤਾਵਾਸ ਭੇਜਿਆ।[89] ਸੂਈ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦੌਰਾਨ ਚਾਮ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ 623 ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਤਾਂਗ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਹਫ਼ਾ ਭੇਜਿਆ [। 94]
ਤੰਗ ਨਿਯਮ
ਟੈਂਗ ਸੋਲਡਰਜ਼। ©Angus McBride
618 Jan 1 - 880

ਤੰਗ ਨਿਯਮ

Northern Vietnam, Vietnam
618 ਵਿੱਚ, ਤਾਂਗ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਗਾਓਜ਼ੂ ਨੇ ਸੂਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਤਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।ਕਿਉ ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 618 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਓ ਜ਼ਿਆਨ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ, ਫਿਰ 622 ਵਿੱਚ ਤਾਂਗ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ, ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਟਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।[95] ਜਿਉਜ਼ੇਨ (ਅੱਜ ਦਾ ਥਾਨ ਹੋਆ) ਦਾ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਾਸਕ, ਲੇ ਨਗਕ, ਜ਼ਿਆਓ ਜ਼ਿਆਨ ਦਾ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਤਾਂਗ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ।627 ਵਿੱਚ, ਸਮਰਾਟ ਤਾਈਜ਼ੋਂਗ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੁਧਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ।679 ਵਿੱਚ, ਜਿਆਓਜ਼ੂ ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟ ਜਨਰਲ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ (ਅਨਾਨ ਦੁਹੁਫੂ)।ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਇਕਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਟੈਂਗ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹੱਦਾਂ 'ਤੇ ਗੈਰ-ਚੀਨੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀਕੋਰੀਆ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟ ਜਨਰਲ।[96] ਹਰ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, "ਦੱਖਣੀ ਚੋਣ" ਪੰਜਵੇਂ ਡਿਗਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਮੁਖੀਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੇਗੀ।ਟੈਕਸ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੱਧਮ ਸੀ;ਵਾਢੀ ਦਾ ਟੈਕਸ ਮਿਆਰੀ ਦਰ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਗੈਰ-ਚੀਨੀ ਅਬਾਦੀ 'ਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਿਆਸੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ।[97] ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਕੁੜੀਆਂ: ਤਾਈਸ , ਵਿਏਟਸ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[98] ਵਿਅਤ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਟਾਂਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਰਾਂ ਅਤੇ ਨੌਕਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[99]ਹਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, ਚੀਨੀ ਸਕੂਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੋਂਗਪਿੰਗ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਾਈ ਲਾ) ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਡਾਈਕ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।ਲਾਲ ਨਦੀ ਦਾ ਡੈਲਟਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੈਦਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਚੰਪਾ ਅਤੇ ਜ਼ੇਨਲਾ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਸਤੇ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।[100] ਅੰਨਾਨ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਧਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਟੈਂਗ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਧਰਮ ਦਾਓਵਾਦ ਸੀ।ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਤੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 6 ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੇ ਤਾਂਗ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨਚੀਨ , ਸ਼੍ਰੀਵਿਜਯਾ,ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ।[101] ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਕਨਫਿਊਸ਼ੀਅਨ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।[102]
ਚਮ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ
ਚੰਪਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੰਕਲਪ ਕਲਾ। ©Bhairvi Bhatt
629 Jan 1 - 982

ਚਮ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ

Quang Nam Province, Vietnam
7ਵੀਂ ਤੋਂ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਚੰਪਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ।ਚਾਮ ਰਾਜਸੱਤਾ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਚਾਮ ਫਲੀਟਾਂ ਨੇਚੀਨ ,ਭਾਰਤ , ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ ਟਾਪੂਆਂ ਅਤੇ ਬਗਦਾਦ ਵਿੱਚ ਅੱਬਾਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਸਾਲੇ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਅਤੇ ਐਲੋ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਕੇ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂਆਂ ਅਤੇ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਵਪਾਰਕ ਰੂਟਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕੀਤੀ।[77] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਚੰਪਾ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੇ ਇੱਕ ਗੁਆਂਢੀ ਥੈਲਾਸੋਕ੍ਰੇਸੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਜੋ ਚੰਪਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ, ਜਾਵਾਨੀ (ਜਾਵਾਕਾ, ਸ਼ਾਇਦ ਸ਼੍ਰੀਵਿਜਯਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਮਲੇਈ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ , ਸੁਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਜਾਵਾ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ)।767 ਵਿੱਚ, ਟੋਨਕਿਨ ਤੱਟ ਉੱਤੇ ਜਾਵਨੀਜ਼ ਬੇੜੇ (ਡਾਬਾ) ਅਤੇ ਕੁਨਲੁਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, [78] ਚੰਪਾ ਉੱਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 774 ਅਤੇ 787 ਵਿੱਚ ਜਾਵਾਨੀ ਜਾਂ ਕੁਨਲੁਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ [। 79] 774 ਵਿੱਚ ਪੋ-ਨਾਗਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਹਾ ਤ੍ਰਾਂਗ ਜਿੱਥੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂਆਂ ਨੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ 787 ਵਿੱਚ ਫਾਨ ਰੰਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀਰਪੁਰਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[80] ਜਾਵਾਨੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ 799 ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਵਰਮਨ ਪਹਿਲੇ (ਆਰ. 787-801) ਦੁਆਰਾ ਭਜਾਏ ਜਾਣ ਤੱਕ ਦੱਖਣੀ ਚੰਪਾ ਤੱਟਵਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ [। 81]875 ਵਿੱਚ, ਇੰਦਰਵਰਮਨ II (ਆਰ.? – 893) ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਬੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜਾਂ ਚੰਪਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਇਆ।ਇੰਦਰਵਰਮਨ II ਨੇ ਮਾਈ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿਮਹਾਪੁਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੰਦਰਪੁਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[82] ਮਹਾਯਾਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ, ਰਾਜ ਧਰਮ ਬਣ ਗਿਆ।[83] ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਕਸਰ 875 ਅਤੇ 982 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਚੰਪਾ ਕਲਾ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ (ਆਧੁਨਿਕ ਚਮ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਵੱਖਰਾ) ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।[84] ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, 982 ਵਿੱਚ ਦਾਈ ਵਿਅਤ ਦੇ ਰਾਜਾ ਲੇ ਹੋਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਹਮਲੇ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਉ ਕੇ ਟੋਂਗ (ਆਰ. 986-989), ਇੱਕ ਕੱਟੜ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਹੜੱਪ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਜਿਸਨੇ 983 ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ ਦੀ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ, [85 ਨੇ] ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਉੱਤਰੀ ਚੰਪਾ ਦੀ ਤਬਾਹੀ।[86] ਇੰਦਰਪੁਰਾ ਅਜੇ ਵੀ ਚੰਪਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਜਯਾ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[87]
ਕਾਲਾ ਸਮਰਾਟ
ਮਾਈ ਥੁਕ ਲੋਨ ©Thibaut Tekla
722 Jan 1

ਕਾਲਾ ਸਮਰਾਟ

Ha Tinh Province, Vietnam
722 ਵਿੱਚ, ਜਿਉਦੇ (ਅੱਜ ਹਾ ਤੀਹ ਪ੍ਰਾਂਤ) ਤੋਂ ਮਾਈ ਥੂਕ ਲੋਨ ਨੇਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਸਵਾਰਥੀ ਸਮਰਾਟ" ਜਾਂ "ਕਾਲਾ ਸਮਰਾਟ" (Hắc Đẽ) ਸਟਾਈਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ 23 ਕਾਉਂਟੀਆਂ ਦੇ 400,000 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਅਤੇ ਚੇਨਲਾ, ਜਿਨਲਿਨ ("ਗੋਲਡ ਨੇਬਰ") ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਰਾਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਣਜਾਣ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਗੱਠਜੋੜ ਕੀਤਾ।[103] ਜਨਰਲ ਯਾਂਗ ਜ਼ਿਕਸੂ ਦੇ ਅਧੀਨ 100,000 ਦੀ ਇੱਕ ਤਾਂਗ ਫੌਜ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਜੋ ਟਾਂਗ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਮਾ ਯੂਆਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਪੁਰਾਣੀ ਸੜਕ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਿੱਧੇ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ।[103] ਯਾਂਗ ਜ਼ਿਕਸੂ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਮਾਈ ਥੂਕ ਲੋਨ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 723 ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।[105] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 726 ਤੋਂ 728 ਤੱਕ, ਯਾਂਗ ਜ਼ਿਕਸੂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਚੇਨ ਜ਼ਿੰਗਫਾਨ ਅਤੇ ਫੇਂਗ ਲਿਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੀ ਅਤੇ ਨੁੰਗ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ "ਨਾਨਯੂ ਦਾ ਸਮਰਾਟ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੋਰ 80,000 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।[104]
ਅੰਨਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਂਗ-ਨਾਨਝਾਓ ਝਗੜੇ
Tang-Nanzhao conflicts in Annan ©Thibaut Tekla
854 Jan 1 - 866

ਅੰਨਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਂਗ-ਨਾਨਝਾਓ ਝਗੜੇ

Từ Liêm District, Hanoi, Vietn
854 ਵਿੱਚ, ਅੰਨਾਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਗਵਰਨਰ, ਲੀ ਜ਼ੂਓ ਨੇ ਲੂਣ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਪਹਾੜੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਨਝਾਓ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਸਥਾਨਕ ਮੁਖੀ Lý ਡੋ Độc, Đỗ ਕਬੀਲਾ, ਜੰਗਬਾਜ਼ ਚੂ Đạo Cổ, ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ, ਨਨਜ਼ਾਓ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਾਂ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ।[106] 858 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਨਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਉਸੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ, ਤਾਂਗ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਵਾਂਗ ਸ਼ੀ ਨੂੰ ਅੰਨਾਨ ਦਾ ਫੌਜੀ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ, ਸੋਂਗਪਿੰਗ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨਾ ਹੈ।[107] 860 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਝੇਜਿਆਂਗ ਵਿੱਚ ਕਿਊ ਫੂ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਵੈਂਗ ਸ਼ੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਫਿਰ ਅਰਾਜਕਤਾ ਅਤੇ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਿਆ।ਨਵੇਂ ਚੀਨੀ ਮਿਲਟਰੀ ਗਵਰਨਰ, ਲੀ ਹੂ, ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਕ ਮੁਖੀ Đỗ Thủ Trừng ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਨਾਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨਕ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[108] ਨਾਨਝਾਓ ਫੌਜ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਫੋਰਸ ਨੇ ਜਨਵਰੀ 861 ਵਿੱਚ ਸੋਂਗਪਿੰਗ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਲੀ ਹੂ ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।[109] ਤਾਂਗ 861 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ। 863 ਦੀ ਬਸੰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਨਝਾਓ ਅਤੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 50,000 ਜਨਰਲਾਂ ਯਾਂਗ ਸਿਜਿਨ ਅਤੇ ਡੁਆਨ ਕਿਉਕਿਆਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਨੇ ਸੋਂਗਪਿੰਗ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈ ਸੀ।[110] ਅੰਨਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[111]ਤਾਂਗ ਨੇ ਸਤੰਬਰ 864 ਵਿੱਚ ਗਾਓ ਪਿਆਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਜਨਰਲ ਜਿਸਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕ ਅਤੇ ਟੈਂਗੂਟਸ ਨਾਲ ਲੜਿਆ ਸੀ।865-866 ਦੀਆਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਗਾਓ ਪਿਆਨ ਨੇ ਸੋਂਗਪਿੰਗ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਨਨਜ਼ਾਓ ਨੂੰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।[112] ਗਾਓ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਨਜ਼ਾਓ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਚੂ ਡੋ ਕਉ ਅਤੇ 30,000 ਸਥਾਨਕ ਬਾਗੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।[113] 868 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ "ਪੀਸਫੁੱਲ ਸੀ ਆਰਮੀ" (ਜਿੰਘਾਈ ਗੁਆਨ) ਰੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ ਗੜ੍ਹ ਸਿਨ ਸੋਂਗਪਿੰਗ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ Đại ਲਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, 5,000 ਮੀਟਰ ਖਰਾਬ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੰਧ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਲਈ 400,000 ਖਾੜੀਆਂ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ।[112] ਬਾਅਦ ਦੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਉਸਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[114]
ਆਟੋਨੋਮਸ ਯੁੱਗ
Autonomous Era ©Cao Viet Nguyen
905 Jan 1 - 938

ਆਟੋਨੋਮਸ ਯੁੱਗ

Northern Vietnam, Vietnam
905 ਤੋਂ, ਤਿਨਹਾਈ ਸਰਕਟ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਰਾਜ ਵਾਂਗ ਸਥਾਨਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[115] ਤਿਨਹਾਈ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣੀ ਪਈ।[116] 923 ਵਿੱਚ, ਨੇੜਲੇ ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਨੇ ਜਿੰਗਹਾਈ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੇਤਾ ਡੂਂਗ Đình Nghệ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ।[117] 938 ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਰਾਜ ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਵੀਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬੇੜਾ ਭੇਜਿਆ।ਜਨਰਲ ਨਗੋ ਕੁਏਨ (ਆਰ. 938–944), ਡੂਂਗ Đình ਨਘੇ ਦੇ ਜਵਾਈ, ਨੇ ਬਾਚ ਡੰਗ (938) ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਫਲੀਟ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਨਗੋ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਸੀ ਲੋਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
938 - 1862
ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਕਾਲornament
ਪਹਿਲਾ ਦਾਈ ਵਿਅਤ ਪੀਰੀਅਡ
First Dai Viet Period ©Koei
938 Jan 2 - 1009

ਪਹਿਲਾ ਦਾਈ ਵਿਅਤ ਪੀਰੀਅਡ

Northern Vietnam, Vietnam
Ngô Quyền ਨੇ 938 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਸਿਰਫ 6 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗੱਦੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਘਰੇਲੂ ਜੰਗ, ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਲਾਰਡਜ਼ (ਲੋਆਨ ਥਿਪ ਨਹ ਸੁਨ ਕੁਆਨ) ਦੀ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਹੋਈ।ਇਹ ਯੁੱਧ 944 ਤੋਂ 968 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ Đinh Bộ Lĩnh ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਕਬੀਲੇ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦੂਜੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।[123] Đinh Bộ Lĩnh ਨੇ Đinh ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ Đinh Tiên Hoàng (Đinh the Majestic ਸਮਰਾਟ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ Tĩnh Hải quân ਤੋਂ Đại Cồ Việt (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਮਹਾਨ ਵੀਅਤ") ਹੋਆ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। Lư (ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਨਿਨਹ ਬਿਨਹ ਪ੍ਰਾਂਤ)।ਨਵੇਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਾਪਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਜ਼ਾਬਤਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ।ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਰਾਣੀ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦੇ ਕੇ ਗਠਜੋੜ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।Đại La ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣ ਗਈ।979 ਵਿੱਚ, ਸਮਰਾਟ Đinh Tiên Hoàng ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਤਾਜ ਰਾਜਕੁਮਾਰ Đinh Liễn ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ, Đỗ Thích ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੁੱਤਰ, 6 ਸਾਲ ਦੇ Đinh Toàn ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਗੀਤ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ Đại Cồ Việt 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਗੰਭੀਰ ਖਤਰੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ, (ਥਿਪ Đạo Tướng Quân) ਲੇ ਹੋਨ ਨੇ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ, Đinh ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਅਰਲੀ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।ਇੱਕ ਸਮਰੱਥ ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤਕ, ਲੇ ਹੋਨ ਨੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੌਂਗ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਜੋਖਮਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ;ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਸਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜ ਨੂੰ ਚੀ ਲਾਂਗ ਦੱਰੇ ਵਿੱਚ ਭਰਮਾਇਆ, ਫਿਰ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, 981 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨ ਕੌਮ ਲਈ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਲੇ ਹੋਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ Đại Hành ਕਿਹਾ ਗਿਆ। Đại Hành Hoàng Đế)।[124] ਸਮਰਾਟ ਲੇ ਡਾਈ ਹਾਨ ਵੀ ਪਹਿਲਾ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਚੰਪਾ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਿਸਤਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।1005 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਲੇ ਦਾਈ ਹਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਲੜਾਈ ਹੋਈ।ਅੰਤਮ ਜੇਤੂ, ਲੇ ਲੌਂਗ Đĩnh, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਬਦਨਾਮ ਜ਼ਾਲਮ ਬਣ ਗਿਆ।ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਖਦਾਈ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਭਟਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਿਨਸੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ - ਉਸਦੀ 24 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 1009 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ - ਲੇ ਲੌਂਗ Đĩnh ਇੰਨਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਉਸਨੂੰ ਲੇਟਣਾ ਪਿਆ।[125]
ਬਾਚ ਡਾਂਗ ਦੀ ਲੜਾਈ
ਬਾਚ ਡਾਂਗ ਦੀ ਲੜਾਈ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
938 Sep 1

ਬਾਚ ਡਾਂਗ ਦੀ ਲੜਾਈ

Bạch Đằng River, Vietnam
938 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਲਿਊ ਹਾਂਗਕਾਓ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਫਲੀਟ ਨੇ ਬਾਚ ਡੰਗ ਨਦੀ ਦੇ ਗੇਟ 'ਤੇ ਨਗੋ ਕੁਏਨ ਦੇ ਬੇੜੇ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ।ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਫਲੀਟ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਹ ਆਦਮੀ ਸਨ- ਵੀਹ ਮਲਾਹ, ਪੱਚੀ ਯੋਧੇ, ਅਤੇ ਦੋ ਕਰਾਸਬੋਮੈਨ।[118] ਨਗੋ ਕੁਏਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੋਰਸ ਨੇ ਨਦੀ ਦੇ ਬੈੱਡ 'ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਫੋਇਲਡ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਦਾਅ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।[119] ਜਦੋਂ ਦਰਿਆ ਦੀ ਲਹਿਰ ਉੱਠਦੀ ਸੀ, ਤਿੱਖੇ ਹੋਏ ਦਾਅ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਢੱਕ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਮੁਹਾਨੇ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਛੋਟੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਲੁਭਾਇਆ।ਜਦੋਂ ਲਹਿਰਾਂ ਡਿੱਗੀਆਂ, ਨਗੋ ਕਯੂਨ ਦੀ ਫੋਰਸ ਨੇ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਬੇੜੇ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ।ਦੱਖਣੀ ਹਾਨ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਾਅ ਦੁਆਰਾ ਸਥਿਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[118] ਹਾਨ ਫੌਜ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਮਰ ਗਿਆ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਜਾਂ ਡੁੱਬ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਊ ਹਾਂਗਕਾਓ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।[119] ਜਦੋਂ ਹਾਰ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਲਿਊ ਯਾਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਗੁਆਂਗਜ਼ੂ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਿਆ।[120] ਬਸੰਤ 939 ਵਿੱਚ, ਨਗੋ ਕੁਯਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੋ ਲੋਆ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ।[121] ਬਾਚ Đằng ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਦਬਦਬੇ (ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਵਾਲੇ ਵੀਅਤਨਾਮ) ਦੇ ਤੀਜੇ ਯੁੱਗ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[122] ਇਸ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਮੋੜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[118]
12 ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਅਰਾਜਕਤਾ
ਅੰਨਮ ਵਾਰਲਡਰਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਕਲਾ। ©Thibaut Tekla
944 Jan 1 - 968

12 ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਅਰਾਜਕਤਾ

Ninh Bình, Vietnam
Ngô Quyền ਨੇ 938 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਸਿਰਫ 6 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗੱਦੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਘਰੇਲੂ ਜੰਗ, ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਲਾਰਡਜ਼ ਦੀ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਹੋਈ।12 ਵਾਰਲਾਰਡਜ਼ ਦੀ ਅਰਾਜਕਤਾ, 12 ਵਾਰਲਾਰਡਜ਼ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵੀ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ 944 ਤੋਂ 968 ਤੱਕ, ਰਾਜਾ ਨਗੋ ਕੁਏਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਗੋ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ।Đinh Bộ Lĩnh, ਲਾਰਡ Trần Lãm ਦਾ ਗੋਦ ਲਿਆ ਪੁੱਤਰ ਜਿਸਨੇ Bố Hải Khẩu (ਹੁਣ ਥਾਈ ਬਿਨ ਪ੍ਰਾਂਤ) ਦੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਮ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਿਆ।968 ਵਿੱਚ, Đinh Bộ Lĩnh ਨੇ ਹੋਰ ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਡੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਇਕਜੁੱਟ ਕੀਤਾ।ਉਸੇ ਸਾਲ, Đinh Bộ Lĩnh ਨੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਏ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ Đinh Tiên Hoàng ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, Đinh ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਨਾਮ Đại Cồ Việt ("ਮਹਾਨ ਵੀਅਤ") ਰੱਖਿਆ।ਉਸਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਹੋਆ ਲਉ (ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਿਨਹ ਬਿਨਹ) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਗੀਤ-ਦਾਈ ਕੋ ਵੀਅਤ ਯੁੱਧ
Song–Đại Cồ Việt War ©Cao Viet Nguyen
981 Jan 1 - Apr

ਗੀਤ-ਦਾਈ ਕੋ ਵੀਅਤ ਯੁੱਧ

Chi Lăng District, Lạng Sơn, V
979 ਵਿੱਚ, ਸਮਰਾਟ Đinh Tiên Hoàng ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਤਾਜ ਰਾਜਕੁਮਾਰ Đinh Liễn ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ, Đỗ Thích ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੁੱਤਰ, 6 ਸਾਲ ਦੇ Đinh Toàn ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ,ਗੀਤ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ Đại Cồ Việt 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਗੰਭੀਰ ਖਤਰੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ, (ਥਿਪ Đạo Tướng Quân) ਲੇ ਹੋਨ ਨੇ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ, Đinh ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਅਰਲੀ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।ਇੱਕ ਸਮਰੱਥ ਫੌਜੀ ਰਣਨੀਤਕ, ਲੇ ਹੋਨ ਨੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੌਂਗ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਜੋਖਮਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ;ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਸਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜ ਨੂੰ ਚੀ ਲਾਂਗ ਦੱਰੇ ਵਿੱਚ ਭਰਮਾਇਆ, ਫਿਰ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, 981 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨ ਕੌਮ ਲਈ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਲੇ ਹੋਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ Đại Hành ਕਿਹਾ ਗਿਆ। Đại Hành Hoàng Đế)।[126] ਸਮਰਾਟ ਲੇ ਡਾਈ ਹਾਨ ਵੀ ਪਹਿਲਾ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਿਸਤਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਚੰਪਾ-ਦਾਈ ਕੋ ਵੀਅਤ ਯੁੱਧ
Champa–Đại Cồ Việt War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
982 Jan 1

ਚੰਪਾ-ਦਾਈ ਕੋ ਵੀਅਤ ਯੁੱਧ

Central Vietnam, Vietnam
ਅਕਤੂਬਰ 979 ਵਿੱਚ, ਦਾਈ ਕੋ ਵਿਅਤ ਦੇ ਸਮਰਾਟ Đinh Bộ Lĩnh ਅਤੇ Prince Đinh Liễn ਨੂੰ Đỗ Thích ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਖੁਸਰੇ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਹਿਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਸੌਂ ਰਹੇ ਸਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੂਰੇ ਦਾਈ ਵਿਅਤ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ।ਖ਼ਬਰ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਗੋ ਨਹਟ ਖਾਂਹ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਚੰਪਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੇ ਚਾਮ ਰਾਜਾ ਜਯਾ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰਵਰਮਨ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ Đại ਵੀਅਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।ਤੂਫ਼ਾਨ ਕਾਰਨ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਹਮਲਾ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[127] ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਵੇਂ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸ਼ਾਸਕ, ਲੇ ਹੋਨ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜਗੱਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਚੰਪਾ ਕੋਲ ਦੂਤ ਭੇਜੇ।[128] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਯਾ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰਵਰਮਨ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ।ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸੁਲ੍ਹਾ-ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਲੇ ਹੋਨ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਚੰਪਾ ਲਈ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ।[129] ਇਸ ਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।[130]982 ਵਿੱਚ, ਲੇ ਹੋਨ ਨੇ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਅਤੇ ਇੰਦਰਪੁਰਾ (ਅਜੋਕੇ ਕੁਆਂਗ ਨਾਮ) ਦੀ ਚਾਮ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਜਯਾ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰਵਰਮਨ I ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਫੋਰਸ ਨੇ ਇੰਦਰਪੁਰਾ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।983 ਵਿੱਚ, ਯੁੱਧ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਚੰਪਾ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫੌਜੀ ਅਫਸਰ, ਲਉ ਕੇ ਟੋਂਗ ਨੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਇੰਦਰਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਹਥਿਆ ਲਈ।[131] ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਸਨੇ ਲੇ ਹੋਨ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।[132] 986 ਵਿੱਚ, ਇੰਦਰਵਰਮਨ IV ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਲਉ ਕੇ ਟੋਂਗ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਪਾ ਦਾ ਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।[128] ਲਉ ਕੇ ਟੋਂਗ ਦੇ ਹੜੱਪਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਾਮ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਲਈ ਸੋਂਗ ਚੀਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਹੈਨਾਨ ਅਤੇ ਗੁਆਂਗਜ਼ੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਏ।[131] 989 ਵਿੱਚ ਲਉ ਕੇ ਟੋਂਗ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੱਦੀ ਚਾਮ ਰਾਜਾ ਜਯਾ ਹਰੀਵਰਮਨ II ਨੂੰ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ।
Ly ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਦਾਈ ਵੀਅਤ ਦਾ ਸੋਂਗ ਚੀਨ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਮਿਸ਼ਨ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1009 Jan 1 - 1225

Ly ਖ਼ਾਨਦਾਨ

Northern Vietnam, Vietnam
ਜਦੋਂ 1009 ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਲੇ ਲੋਂਗ Đĩnh ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਮਹਿਲ ਗਾਰਡ ਕਮਾਂਡਰ ਲੀ ਕੋਂਗ ਉਨ ਨਾਮਕ ਅਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਲੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।[133] ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਲੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕੀਤਾ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਲੀ ਕੋਂਗ ਉਨ ਦੇ ਸਿੰਘਾਸਣ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸੀ।ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਦਰਜੇ ਦੇ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਕੋਲ ਸਮਰਾਟ ਲੇ ਹੋਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸੱਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੌਕੇ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਡਿਊਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ।ਉਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ "ਚੁਣਿਆ" ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।[134] ਲੀ ਥਾਨ ਟੋਂਗ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਰਾਜ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਾਮ Đại Cồ Việt ਤੋਂ Đại Việt ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨਾਮ ਜੋ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਾਮ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ।ਘਰੇਲੂ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਲੀ ਸਮਰਾਟ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ, ਚੀਨ ਤੋਂ ਕਨਫਿਊਸ਼ਿਅਸਵਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸੀ, 1070 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਨਫਿਊਸ਼ਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਛੇ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1076 ਵਿੱਚ, Quốc Tử Giám (Guozijian) ਉਸੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ;ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੈਂਡਰਿਨ ਅਤੇ ਕੁਲੀਨ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਾਹੀ ਇਮਤਿਹਾਨ 1075 ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਲੇ ਵਾਨ ਥਨ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਤ੍ਰਾਂਗ ਨਗੁਏਨ ਬਣਿਆ।ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Đại La Citadel ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਥੈਂਗ ਲੋਂਗ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਨੋਈ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ)।ਲੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਪਿਛਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਵਾਂਗ ਫੌਜੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੀ ਆਰਥਿਕ ਤਾਕਤ, ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਆਮ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੱਤਾ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਰਿਹਾ।ਇਸਨੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਚੱਲੇ, ਅਕਸਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਤਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਲੇ ਵਾਨ ਥਾਨ, ਬੂਈ ਕੁਆਕ ਖਾਈ, ਡੋਆਨ ਵਾਨ ਖਾਮ, ਲੀ ਡਾਓ ਥਾਨ, ਅਤੇ ਟੋ ਹਿਨ ਥਾਨ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ 216 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਉੱਤਰੀ ਚੰਪਾ ਦੇ ਖਮੇਰ ਹਮਲੇ
ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1074 Jan 1 - 1080

ਉੱਤਰੀ ਚੰਪਾ ਦੇ ਖਮੇਰ ਹਮਲੇ

Tháp Chăm Cánh Tiên, Nhơn Hậu,
1074 ਵਿੱਚ, ਹਰੀਵਰਮਨ ਚੌਥਾ ਚੰਪਾ ਦਾ ਰਾਜਾ ਬਣਿਆ।ਉਸ ਦੇਸੋਂਗ ਚੀਨ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦਾਈ ਵਿਅਤ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਪਰ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ।[135] 1080 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਖਮੇਰ ਫੌਜ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਚੰਪਾ ਵਿੱਚ ਵਿਜਯਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੇਂਦਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਮੱਠਾਂ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਗਿਆ।ਬਹੁਤ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਾ ਹਰੀਵਰਮਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਚਾਮ ਫੌਜਾਂ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਈਆਂ।[136] ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਛਾਪਾਮਾਰ ਫੌਜਾਂ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਸਾਂਬੋਰ ਅਤੇ ਮੇਕਾਂਗ ਤੱਕ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[137]
Nhu Nguyet ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ
Battle of Như Nguyệt River ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1077 Feb 1

Nhu Nguyet ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ

Bac Ninh Province, Vietnam
ਲੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਸੋਂਗ ਚੀਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਗੁਆਂਢੀ ਚੰਪਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਝ ਹਮਲਾਵਰ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਸਨ।[138] ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟਕਰਾਅ 1075 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਖੇਤਰ ਗੁਆਂਗਸੀ ਉੱਤੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਜਾਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿ ਇੱਕ ਗੀਤ ਦਾ ਹਮਲਾ ਨੇੜੇ ਹੈ, ਲੀ ਥੂਂਗ ਕੀਟ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫੌਜ, ਅਤੇ ਟੋਂਗ ਡਾਨ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸੌਂਗ ਫੌਜੀ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਅਜੋਕੇ ਗੁਆਂਗਡੋਂਗ ਅਤੇ ਗੁਆਂਗਸੀ ਵਿੱਚ ਯੋਂਗਜ਼ੌ, ਕਿਨਝੋ, ਅਤੇ ਲਿਆਨਜ਼ੌ ਵਿਖੇ।ਸੌਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1076 ਵਿੱਚ Đại Việt ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਸੌਂਗ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ Như Nguyệt ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਰੋਕ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ Cầu ਨਦੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹੁਣ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹਨੋਈ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਬੇਕ ਨਿਨਹ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਹੈ।ਕੋਈ ਵੀ ਪੱਖ ਜਿੱਤ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇੱਕ ਯੁੱਧ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੀਤ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।[139]
ਦਾਈ ਵੀਅਤ-ਖਮੇਰ ਯੁੱਧ
Đại Việt–Khmer War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1123 Jan 1 - 1150

ਦਾਈ ਵੀਅਤ-ਖਮੇਰ ਯੁੱਧ

Central Vietnam, Vietnam
ਚੰਪਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ Đại Việt ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਗੀਤ ਨਾਲ Đại Việt ਦੇ ਭਟਕਣ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ 1128 ਅਤੇ 1132 ਵਿੱਚ Đại Việt ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। 1127 ਵਿੱਚ, 12 ਸਾਲ ਦਾ ਕ੍ਰਾਊਨ ਪ੍ਰਿੰਸ Lý Dương Hoán Đại Việt ਦਾ ਨਵਾਂ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ।[140] ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ II ਨੇ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ Đại Việt ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਵੀਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੇ ਖਮੇਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ II ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।[141]ਪਹਿਲਾ ਹਮਲਾ 1128 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ II ਨੇ 20,000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਵਨਾਖੇਤ ਤੋਂ ਨਘੇ ਐਨ ਤੱਕ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ।ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਝੜਪਾਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ ਅਤੇ 700 ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡਾਈ ਵੀਅਤ ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਬੰਬਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।ਯੁੱਧ 1132 ਵਿਚ ਵਧਿਆ ਜਦੋਂ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਨੇ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ Đại Việt 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ Nghệ An ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ।1136 ਵਿੱਚ, ਡਿਊਕ Đỗ Anh Vũ ਨੇ ਖਮੇਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਤੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸੈਨਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਂਗਖੋਆਂਗ ਵਿੱਚ ਉੱਚੀ ਭੂਮੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈ।[141] 1136 ਤੱਕ, ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜਾ ਜਯਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ III ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖਮੇਰ-ਚਮ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ।1138 ਵਿੱਚ, 22 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਲੀ ਥਾਨ ਟੋਂਗ ਦੀ ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲੀ ਐਨ ਟੋਂਗ ਨੇ ਉਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲਈ।ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ II ਨੇ 1150 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ Đại Việt ਉੱਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ [। 142]ਦੱਖਣੀ Đại Việt ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ ਨੇ 1145 ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੜਿਆ ਅਤੇ ਵਿਜਯਾ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਯਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ III ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮਯ ਸਨ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[143] ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਿਕ ਸਬੂਤ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੌਤ 1145 ਈਸਵੀ ਅਤੇ 1150 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਸੀ।ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਧਰਨੀੰਦਰਵਰਮਨ II, ਇੱਕ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ, ਰਾਜੇ ਦੀ ਮਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।ਕਮਜ਼ੋਰ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਝਗੜੇ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਅੰਗਕੋਰ ਦੇ ਚਾਮ ਹਮਲੇ
Cham Invasions of Angkor ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1170 Jan 1 - 1181

ਅੰਗਕੋਰ ਦੇ ਚਾਮ ਹਮਲੇ

Tonlé Sap, Cambodia
1170 ਵਿੱਚ Đại Việt ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਯਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ IV ਦੇ ਅਧੀਨ ਚਾਮ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।[144] ਉਸ ਸਾਲ, ਹੈਨਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਚਾਮ ਅਤੇ ਖਮੇਰ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਾਥੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇਖੀ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਾਮ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਚੀਨ ਤੋਂ ਜੰਗੀ ਘੋੜੇ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਸੌਂਗ ਕੋਰਟ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।1177 ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਮੇਕਾਂਗ ਨਦੀ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਝੀਲ ਟੋਨਲੇ ਸੱਪ ਤੱਕ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਯਸ਼ੋਧਰਪੁਰਾ ਦੀ ਖਮੇਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਖਮੇਰ ਰਾਜੇ ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਿਤਿਆਵਰਮਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।[145] 1171 ਵਿੱਚਸੌਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਤੋਂ ਚੰਪਾ ਨੂੰ ਮਲਟੀਪਲ-ਬੋ ਸੀਜ਼ ਕਰਾਸਬੋਜ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚਾਮ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀਆਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਏ ਗਏ ਸਨ।ਉਹ ਅੰਗਕੋਰ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਚਾਮ ਦੁਆਰਾ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਲੱਕੜ ਦੇ ਪੈਲੀਸਾਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਲਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਗਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਕੰਬੋਡੀਆ 'ਤੇ ਚਾਮ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ।[146] ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋਣ ਦੀ ਕਗਾਰ 'ਤੇ ਸੀ।ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਜੈਵਰਮਨ ਸੱਤਵੇਂ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ।ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ, 1140 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਚਾਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਚਾਮ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਜਯਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ।ਉਸਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਚਾਮ ਉੱਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਜਿੱਤੀ, ਅਤੇ 1181 ਤੱਕ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੈਵਰਮਨ ਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਚਾਮ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।[147]
ਜੈਵਰਮਨ VII ਦੀ ਚੰਪਾ ਦੀ ਜਿੱਤ
Jayavarman VII's Conquest of Champa ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1190 Jan 1 - 1203

ਜੈਵਰਮਨ VII ਦੀ ਚੰਪਾ ਦੀ ਜਿੱਤ

Canh Tien Cham tower, Nhơn Hậu
1190 ਵਿੱਚ, ਖਮੇਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੈਵਰਮਨ ਸੱਤਵੇਂ ਨੇ ਵਿਦਿਆਨੰਦਨ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਚਾਮ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ 1182 ਵਿੱਚ ਜੈਵਰਮਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਖਮੇਰ ਸੈਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ, ਅੰਗਕੋਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।ਵਿਦਿਆਨੰਦਨ ਨੇ ਚਾਮਸ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ, ਅਤੇ ਵਿਜੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਜਯਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ ਚੌਥੇ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਕੈਦੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਅੰਗਕੋਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।[147] ਸ਼੍ਰੀ ਸੂਰਿਆਵਰਮਦੇਵ (ਜਾਂ ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ) ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਵਿਦਿਆਨੰਦਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਾਂਡੁਰੰਗਾ ਦਾ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਖਮੇਰ ਵਾਸਲ ਬਣ ਗਿਆ।ਉਸਨੇ ਜੈਵਰਮਨ VII ਦੇ ਇੱਕ ਜੀਜਾ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਇਨ ਨੂੰ "ਵਿਜੇ ਦੇ ਨਗਾਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਸੂਰਯਜੈਵਰਮਦੇਵ" ਬਣਾਇਆ।1191 ਵਿੱਚ, ਵਿਜਯਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਗਾਵਤ ਨੇ ਸੂਰਿਆਜਯਵਰਮਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਯਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ V. ਵਿਦਿਆਨੰਦਨਾ, ਜਯਾਵਰਮਨ VII ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਵਿਜਯਾ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਯਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ IV ਅਤੇ ਜਯਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ V ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਰ "ਚਾੰਪ ਦੇ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ," [148] ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।ਜੈਵਰਮਨ VII ਨੇ 1192, 1195, 1198-1199, 1201-1203 ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ ਦੇ ਕਈ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਮੇਰ ਵਿੱਚ ਹਾਥੀਆਂ ਉੱਤੇ ਦੋਹਰੇ ਕਮਾਨ ਦੇ ਕਰਾਸਬੋ ਵੀ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਿਸ਼ੇਲ ਜੈਕ ਹਰਗੋਆਲਚ ਨੇ ਜੈਵਰਮਨ VII ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਚਾਮ ਭਾੜੇ ਦੇ ਤੱਤ ਸਨ।[149]ਜੈਵਰਮਨ VII ਦੇ ਅਧੀਨ ਖਮੇਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ 1203 ਵਿੱਚ ਚਾਮਸ ਦੀ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ [। 150] ਇੱਕ ਚਮ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹੀ-ਪ੍ਰਿੰਸ ਔਂਗ ਧਨਪਤੀਗ੍ਰਾਮਾ ਨੇ, ਆਪਣੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਭਤੀਜੇ ਵਿਦਿਆਨੰਦਨ/ਸੂਰਿਆਵਰਮਨ ਨੂੰ ਦਾਈ ਵਿਅਤ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਕੇ ਚਾਮਰੇਲਟ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।[151] 1203 ਤੋਂ 1220 ਤੱਕ, ਚੰਪਾ ਇੱਕ ਖਮੇਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਾਂ ਤਾਂ ਓਂਗ ਧਨਪਤੀਗ੍ਰਾਮਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਰੀਵਰਮਨ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅੰਗਸਾਰਜਾ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਯਾ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰਵਰਮਨ II ਬਣ ਗਏ ਸਨ।1207 ਵਿੱਚ, ਅੰਗਸਾਰਜਾ ਨੇ ਇੱਕ ਖਮੇਰ ਫੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਬਰਮੀ ਅਤੇ ਸਿਆਮੀ ਫੌਜੀ ਟੁਕੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯਵਾਨ (ਦਾਈ ਵੀਅਤ) ਫੌਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜਾਈ ਲਈ।[152] 1220 ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਰਹੀ ਖਮੇਰ ਫੌਜੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਦੀ ਸਵੈਇੱਛਤ ਖਮੇਰ ਨਿਕਾਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਗਸਾਰਜਾ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲੀ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਯਾ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰਵਰਮਨ II ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ।[153]
ਟਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਟਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਟਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ "ਟਰੁਕ ਲਾਮ ਦਾਈ ਸੁ ਤੂ" ਤੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ। ©Vietnam Centre
1225 Jan 1 - 1400

ਟਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼

Imperial Citadel of Thang Long
12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ, ਨਾਮ Định ਤੋਂ ਤ੍ਰਾਨ ਕਬੀਲੇ ਆਖਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ।[154] 1224 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਦਾਲਤੀ ਮੰਤਰੀ ਟਰਨ ਥੂ Độ ਨੇ ਸਮਰਾਟ ਲੀ ਹੂਏ ਟੋਂਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਅਤੇ ਹੂਏ ਟੋਂਗ ਦੀ 8 ਸਾਲ ਦੀ ਜਵਾਨ ਧੀ, ਲੀ ਚੀਉ ਹੋਂਗ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ।[155] ਟਰਨ ਥਾਈਂ ਨੇ ਫਿਰ ਚੀਊ ਹੋਂਗ ਦਾ ਵਿਆਹ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਤ੍ਰਾਨ ਕਾਨ ਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਗੱਦੀ ਨੂੰ ਤ੍ਰਾਨ ਕਾਨ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤ੍ਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ।[156] ਤ੍ਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼, ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹਾਨ ਵੀਅਤਨਾਮੀ, ਇੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1225 ਤੋਂ 1400 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਤ੍ਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਮੰਗੋਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਚ Đằng ਦੀ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ। Thiếu Đế, ਜਿਸਨੂੰ 1400 ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ, ਹੋ ਕਿਊ ਲੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਤ੍ਰਾਨ ਨੇ ਚੀਨੀ ਬਾਰੂਦ [157] ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਚੰਪਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰ ਸਕੇ।[158] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਾਗਜ਼ੀ ਪੈਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।[159] ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[160] Chữ Nôm ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਟੁਕੜੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ, [161] ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ।[162] ਇਸਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਦੇ ਹੋਰ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਮੰਗੋਲ ਹਮਲੇ
ਦਾਈ ਵੀਅਤ ਉੱਤੇ ਮੰਗੋਲ ਹਮਲਾ। ©Cao Viet Nguyen
1258 Jan 1 - 1288

ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਮੰਗੋਲ ਹਮਲੇ

Vietnam
ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਚਾਰ ਵੱਡੀਆਂ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚਯੁਆਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ, 1258 ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਾਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਿਤ Đại Việt (ਅਜੋਕੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ) ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਚੰਪਾ (ਅਜੋਕੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ) ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, 1282-1284, 1285, ਅਤੇ 1287-88।ਪਹਿਲਾ ਹਮਲਾ ਸੰਯੁਕਤ ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ 1258 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਕਲਪਕ ਰਸਤੇ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਮੰਗੋਲ ਜਨਰਲ ਉਰਿਯਾਂਗਖਦਾਈ 1259 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਮੁੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਥੈਂਗ ਲੋਂਗ (ਅਜੋਕੇ ਹਨੋਈ) ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੋਂਗਕੇ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਚੁਆਨ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਵਾਲੇ ਮੰਗੋਲ ਹਮਲੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਗੁਆਂਗਸੀ ਵਿੱਚ ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹੋਰ ਮੰਗੋਲ ਫੌਜਾਂ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸ਼ੈਡੋਂਗ ਅਤੇ ਹੇਨਾਨ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।[163] ਪਹਿਲੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜ, ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸੋਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਰਾਜ, ਅਤੇ ਯੂਆਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।1282 ਵਿੱਚ, ਕੁਬਲਾਈ ਖਾਨ ਅਤੇ ਯੁਆਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਚੰਪਾ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਜਲ ਸੈਨਾ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਹੋਈ।Đại Việt ਅਤੇ Champa ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਅਤੇ ਸਿੱਧੇ ਯੂਆਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਯੁਆਨ ਨੇ 1285 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। Đại Việt ਦਾ ਦੂਜਾ ਹਮਲਾ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਯੁਆਨ ਨੇ 1287 ਵਿੱਚ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਤੀਜਾ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਗੈਰ-ਸਹਿਯੋਗੀ Đại Việt ਸ਼ਾਸਕ ਟਰਨ ਨਾਹ ਟੌਂਗ ਦੀ ਥਾਂ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਤ੍ਰਾਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਟਰਨ Îਚ ਟੌਕ ਨਾਲ।ਅੰਨਮ ਦੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਖੁੱਲੇ ਮੈਦਾਨੀ ਲੜਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਸੀ-ਤ੍ਰਾਨ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।ਫਿਰ ਮੰਗੋਲਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਿੰਦੂਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਦਲਦਲ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੰਗ ਡਾਂਗ, ਹਾਮ ਟੌ, ਵਾਨ ਕੀਪ ਅਤੇ ਵੈਨ ਡਾਂਗ ਅਤੇ ਬਾਚ ਡੰਗ ਵਰਗੀਆਂ ਨਦੀਆਂ 'ਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਸਨ।ਮੰਗੋਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗਰਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਤ੍ਰਾਨ ਸੈਨਾ ਦੇ ਛਾਪਿਆਂ ਲਈ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਯੁਆਨ-ਤ੍ਰਾਨ ਯੁੱਧ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਰਹੇ ਯੁਆਨ ਫਲੀਟ ਨੂੰ ਬਾਚ ਡੰਗ (1288) ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਅੰਨਮ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਫੌਜੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਕਮਾਂਡਰ ਤ੍ਰਾਨ ਕਿਊਕ ਤੁਆਨ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟਰਨ ਹੰਗ ਡੋਓ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲਾਂ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਵੱਡੀਆਂ ਹਾਰਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਯੁਆਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਨਾਮਾਤਰ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਰਾਜ ਬਣ ਗਏ।[164]
14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ ਦਾ ਪਤਨ
ਚੰਪਾ ਦਾ ਪਤਨ ਅਤੇ ਪਤਨ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1300 Jan 1

14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ ਦਾ ਪਤਨ

Central Vietnam, Vietnam
ਚੌਦ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਘਾਟ ਦੇਖੀ, 1307 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1401 ਤੱਕ ਕੋਈ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਚਾਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਪਾਂਡੂਰੰਗਾ ਦੇ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।ਧਾਰਮਿਕ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਰੁਕ ਗਈ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਗੜ ਗਈ।[171] ਇਹ ਚੰਪਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਚੰਪਾ ਦੀ ਦਾਈ ਵਿਅਤ ਅਤੇ ਸੁਖੋਥਾਈ ਨਾਲ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਚਾਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਲੈਕਆਊਟ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਲਈ, ਪੀਅਰੇ ਲੈਫੋਂਟ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਚੰਪਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ, ਅੰਗਕੋਰ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਦਾਈ ਵਿਅਤ, ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ ਲੰਬੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਵਿਆਪਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਗਾੜ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ। .ਅਣਸੁਲਝੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗੜਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗਦੇ ਰਹੇ।ਚੰਪਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਉੱਕਰੀ, ਭਾਸ਼ਾ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, [1253] ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ।[173] 11ਵੀਂ ਤੋਂ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਧਾਰਮਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨੇ ਸਥਾਪਤ ਹਿੰਦੂ-ਬੋਧੀ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਬ੍ਰਹਮਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਚਮ ਕੁਲੀਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਾਹੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਝਗੜੇ ਵਧੇ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਲਗਾਤਾਰ ਅਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਅੰਤਮ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।[174]ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਚੰਪਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿ ਚੰਪਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਨਾਮ ਕੀ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹੜੇ ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਚੰਪਾ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।[175]
ਚੰਪਾ-ਦਾਈ ਵੀਅਤ ਯੁੱਧ
Champa–Đại Việt War ©Phòng Tranh Cu Tí
1318 Jan 1 - 1428

ਚੰਪਾ-ਦਾਈ ਵੀਅਤ ਯੁੱਧ

Vietnam
ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਯੁੱਧ ਛੇੜਿਆ, ਦੱਖਣੀ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੰਬੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਾਮ ਤਿਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਜੋ ਕਿ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਅਕਸਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਮਸ ਦੁਆਰਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।ਮੰਗੋਲ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਚੰਪਾ ਨਾਲ ਸਫਲ ਗੱਠਜੋੜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Đại Việt ਦੇ ਰਾਜਾ ਤ੍ਰਾਨ ਨਾਹ ਟੌਂਗ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਹੁਏਨ ਤ੍ਰਾਨ ਦੇ ਚਾਮ ਰਾਜਾ ਜਯਾ ਸਿਮਹਾਵਰਮਨ III ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸਾਧਨਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਮੌਜੂਦਾ ਹੂਏ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਦੋ ਚੰਪਾ ਸੂਬੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ।ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਰਾਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਇੱਕ ਚਾਮ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰੀ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ।[165] 1307 ਵਿੱਚ, ਨਵਾਂ ਚਾਮ ਰਾਜਾ ਸਿਮਹਾਵਰਮਨ ਚੌਥਾ (ਆਰ. 1307-1312), ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲਿਆ ਪਰ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।ਚੰਪਾ 1312 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜਾਗੀਰ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ [। 166] ਚਮ ਨੇ 1318 ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ। 1326 ਵਿੱਚ ਉਹ ਵੀਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦੁਬਾਰਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ।[167] ਚਾਮ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ਾਹੀ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ 1360 ਤੱਕ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਚਾਮ ਰਾਜਾ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਪੋ ਬਿਨਾਸੂਰ (ਆਰ. 1360-90) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਆਪਣੇ ਤੀਹ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਚੰਪਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਸਿਖਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਪੋ ਬਿਨਾਸੂਰ ਨੇ 1377 ਵਿੱਚ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, 1371, 1378, 1379 ਅਤੇ 1383 ਵਿੱਚ ਹਨੋਈ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ, ਲਗਭਗ 1380 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਰੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[168] 1390 ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਚਾਮ ਵਿਜੇਤਾ ਹਾਲਾਂਕਿ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਮ ਰਾਜ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਧ ਰਹੀ ਮਿਆਦ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।ਅਗਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਚੰਪਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ।ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯੁੱਧਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਾ ਇੰਦਰਵਰਮਨ VI (ਆਰ. 1400-41) ਨੇ 1428 ਵਿੱਚ ਦਾਈ ਵੀਅਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਲੇ ਲੋਈ ਦੇ ਦੂਜੇ ਰਾਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ [। 169]
1400 Jan 1 - 1407

ਰਾਜਵੰਸ਼ ਝੀਲ

Northern Vietnam, Vietnam
ਚੰਪਾ ਅਤੇ ਮੰਗੋਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਨੇ Đại Việt ਨੂੰ ਥੱਕਿਆ ਅਤੇ ਦੀਵਾਲੀਆ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।ਟਰੇਨ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਹੋ ਕਿਊ ਲੀ ਦੁਆਰਾ ਉਖਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਹੋ ਕਿਊ ਲੀ ਨੇ ਆਖ਼ਰੀ ਤ੍ਰਾਨ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1400 ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਉਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ Đại Ngu ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ Tây Đô, ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਹੁਣ ਥਾਨ ਹੋਆ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਥੈਂਗ ਲੋਂਗ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ Đông Đô, ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਖੰਡਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਿੰਗ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਆਉਣ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ, ਹੋ ਕਿਊ ਲੀ ਦੇ ਰਾਜ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ, ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ, ਕਨਫਿਊਸ਼ੀਅਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਆਲੋਚਨਾ, ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕਾਗਜ਼ੀ ਮੁਦਰਾ, ਵੱਡੇ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਸੁਧਾਰ।ਉਸਨੇ 1401 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ, ਹੋ ਹਾਨ ਥੂਂਗ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਤ੍ਰਾਨ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਥਾਈ ਥੰਗ ਹੋਂਗ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ।[176] ਚੀਨੀ ਮਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ 1407 ਵਿੱਚ ਹਾਓ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਉੱਤਰੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਚੌਥਾ ਯੁੱਗ
ਮਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸਮਰਾਟ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਲ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1407 Jan 1 - 1427

ਉੱਤਰੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਚੌਥਾ ਯੁੱਗ

Northern Vietnam, Vietnam
ਉੱਤਰੀ ਦਬਦਬਾ ਦਾ ਚੌਥਾ ਯੁੱਗ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਦੌਰ ਸੀ, 1407 ਤੋਂ 1427 ਤੱਕ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਮਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਜਿਓਜ਼ੀ (ਗਿਓ ਚੀ) ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਹੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਮਿੰਗ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਦੌਰ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ Bắc thuộc ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1000 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਚੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਚੌਥਾ ਦੌਰ ਆਖਰਕਾਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।
ਪਰ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਰੀਵਾਈਵਲ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1427 Jan 1 - 1524

ਪਰ ਰਾਜਵੰਸ਼

Vietnam
ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1428 ਤੋਂ 1789 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, 1527 ਅਤੇ 1533 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਅੰਤਰਾਲ ਦੇ ਨਾਲ। ਰਾਜਵੰਸ਼ (1428–1527), ਮੈਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਹੜੱਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1533–1789), ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸਮਰਾਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਟ੍ਰਾਂਹ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਦੋ ਲੰਬੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ: ਲੇ-ਮੈਕ ਯੁੱਧ (1533-1592) ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਜਾਇਜ਼ਤਾ ਲਈ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਟਰਨਹ-ਨਗੁਏਨ ਯੁੱਧ (1627-1672, 1774-17 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ) ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਨਗੁਏਨ ਪ੍ਰਭੂਆਂ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਤੋਂ ਮਿੰਗ ਫੌਜ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1428 ਵਿੱਚ ਲੇ ਲੋਈ ਦੇ ਰਾਜ-ਗੱਦੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ।ਲੇ ਥਾਨ ਟੋਂਗ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ 1497 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸਵੀਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। 1527 ਵਿੱਚ, ਮੈਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ;ਜਦੋਂ 1533 ਵਿੱਚ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਮੈਕ ਦੂਰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।ਬਹਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਲੇ ਸਮਰਾਟਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਅਸਲ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ 1677 ਵਿੱਚ ਮੈਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਸਲ ਸ਼ਕਤੀ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਹ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਨਗੁਏਨ ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਦੋਵੇਂ ਲੇ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸਮਰਾਟ।ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 1789 ਵਿੱਚ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਤਾਏ ਸੋਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹ ਨੇ ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਡੰਬਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟ੍ਰਨਹ ਅਤੇ ਨਗੁਏਨ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤਿਨ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਲਾਓਸ ਅਤੇ ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਲਗਭਗ ਤਾਏ ਸਨ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।ਇਸਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਬਦਲਾਅ ਵੀ ਵੇਖੇ: ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਬੋਧੀ ਰਾਜ ਮਿੰਗ ਰਾਜ ਦੇ ਪਿਛਲੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਨਫਿਊਸ਼ੀਅਨ ਬਣ ਗਿਆ।ਲੇ ਸਮਰਾਟਾਂ ਨੇ ਸਿਵਲ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਸਮੇਤ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤੇ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਮਰਾਟਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸੀ।ਲੇ ਲੁਈ ਦੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮਿੰਗ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਲੇ ਥਾਨ ਟੋਂਗ ਦੁਆਰਾ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਭਾਵੇਂ ਬਹਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਲੇ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਝਗੜੇ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆਉਣ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ।ਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵੀ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੇ ਆਉਣ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਸੀ।
1471 Feb 1

ਚੰਪਾ ਦਾ ਪਤਨ

Canh Tien Cham tower, Nhơn Hậu
ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।1471 ਵਿੱਚ, ਰਾਜਾ ਲੇ ਥਾਨ ਟੋਂਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦਾਈ ਵੀਅਤ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਚੰਪਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਜਯਾ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੰਪਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਚਮ ਰਾਜ ਕੁਝ ਸਦੀਆਂ ਹੋਰ ਚੱਲੇ।ਇਸਨੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਚਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਤਬਾਹ ਹੋਣ ਅਤੇ ਚਾਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਲਾਵਤਨ ਜਾਂ ਦਬਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਬਸਤੀਵਾਦ ਜੋ ਹੁਣ ਕੇਂਦਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਅਤੇ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਚਾਮ ਖੇਤਰ ਦੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਚਾਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਫਿਰ ਵੀ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਵਿਗੜਦਾ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਹੁਣ ਬਚਾਅ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਦਾਈ ਵੀਅਤ-ਲੈਨ ਜ਼ੈਂਗ ਯੁੱਧ
Đại Việt–Lan Xang War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1479 Jan 1 - 1484

ਦਾਈ ਵੀਅਤ-ਲੈਨ ਜ਼ੈਂਗ ਯੁੱਧ

Laos
1479-84 ਦੀ Đại Việt–Lan Xang ਯੁੱਧ, ਜਿਸਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਐਲੀਫੈਂਟ ਵਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [177] ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ ਜੋ ਵੀਅਤਨਾਮੀ Đại Việt ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਲਾਓ ਰਾਜ ਲੈਨ ਜ਼ਾਂਗ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਹਮਲਾ ਸਮਰਾਟ ਲੇ ਥਾਨ ਟੋਂਗ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ 1471 ਵਿੱਚ ਡਾਈ ਵੀਅਤ ਨੇ ਚੰਪਾ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੇਕਾਂਗ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿਪ ਸੋਂਗ ਚਾਉ ਤਾਈ ਦੇ ਆਈ-ਲਾਓ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਤਾਈ ਲੋਕ ਲੈਨ ਨਾ ਦੇ ਯੁਆਨ ਰਾਜ, ਲੂ ਰਾਜ ਸਿਪ ਸੌਂਗ ਪੈਨ ਨਾ (ਸਿਪਸੋਂਗ ਪੰਨਾ), ਉੱਪਰੀ ਇਰਾਵਦੀ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਆਂਗ ਤੱਕ।[178] ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਆਖਰਕਾਰ ਲਗਭਗ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮਿੰਗ ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।[179] ਮੁਢਲੇ ਬਾਰੂਦ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, Đại Việt ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ।ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ Đại Việt ਨੂੰ ਲਾਓ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲੁਆਂਗ ਪ੍ਰਬਾਂਗ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਂਗ ਖੂਆਂਗ ਦੇ ਮੁਆਂਗ ਫੁਆਨ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ।ਇਹ ਯੁੱਧ ਲੈਨ ਜ਼ਾਂਗ ਲਈ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਜਿੱਤ ਵਜੋਂ ਖਤਮ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਲੈਨ ਨਾ ਅਤੇ ਮਿੰਗ ਚੀਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸਨ।[180] ਆਖਰਕਾਰ ਯੁੱਧ ਨੇ ਲੈਨ ਨਾ, ਲੈਨ ਜ਼ਾਂਗ, ਅਤੇ ਮਿੰਗ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਲੈਨ ਨਾ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪਸਾਰ ਨੇ ਉਸ ਰਾਜ ਲਈ "ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ" ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਮੈਕ ਦੀ ਕਾਓ ਬੈਂਗ ਆਰਮੀ। ©Slave Dog
1533 Jan 1 - 1592

ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜਵੰਸ਼

Vietnam
ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜਵੰਸ਼, 1533 ਤੋਂ 1592 ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ, 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦੌਰ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਮੈਕ ਡਾਂਗ ਡੰਗ ਦੁਆਰਾ Đông Đô ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਮੈਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ (ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼), ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ (Lêdynasty) ਦੱਖਣੀ ਰਾਜਵੰਸ਼) ਟਾਏ ਡੋ ਵਿੱਚ ਅਧਾਰਤ ਵਿਵਾਦ ਵਿੱਚ ਸਨ।ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮੇਂ ਲਈ, ਇਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਲੰਮੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੈ-ਮੈਕ ਯੁੱਧ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਦੱਖਣੀ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਡੋਮੇਨ ਥਾਨ ਹੋਆ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਸੀ।ਮੈਕ ਗੈਰੀਸਨ ਫੋਰਸ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਨਗੁਏਨ ਹੋਆਂਗ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਥਾਨ ਹੋਆ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ।ਦੋਵੇਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਜਾਇਜ਼ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ।ਰਈਸ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੱਖ ਬਦਲਿਆ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੈਕ ਕਿਨਹ ਡੀਅਨ ਵਰਗੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੁਰਲੱਭ ਨੇਕ ਆਦਮੀਆਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਬਿਨਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਇਹ ਅਹਿਲਕਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਛੋਟੇ ਚੋਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜਾ ਜਾਂ ਵਧੀਆ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਛਾਪੇ ਮਾਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਲੁੱਟਦੀਆਂ ਸਨ।ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਦੀ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ Đông Kinh ਨੂੰ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ।ਦੋਨਾਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ ਸੱਠ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ, 1592 ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਡੋਂਗ ਕਿਨਹ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੈਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ 1677 ਤੱਕ ਚੀਨੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧੀਨ ਕਾਓ ਬਾਂਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।
Trinh - Nguyen ਯੁੱਧ
Trịnh–Nguyễn War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1627 Jan 1 - 1777

Trinh - Nguyen ਯੁੱਧ

Vietnam
ਲੇ-ਤ੍ਰਾਂਹ ਅਤੇ ਮੈਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ 1592 ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਤ੍ਰਾਂਹ ਤੁੰਗ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਨੋਈ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਮੈਕ ਮਯੂ ਹਪ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ।ਮੈਕ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਕਾਓ ਬਾਂਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪਹਾੜਾਂ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਏ ਅਤੇ 1677 ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਜਦੋਂ ਟਰਨਹ ਟਾਕ ਨੇ ਇਸ ਆਖਰੀ ਮੈਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।ਲੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਨਗੁਏਨ ਕਿਮ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ, ਸਿਰਫ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਮੈਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਅਸਲ ਸ਼ਕਤੀ ਤ੍ਰਾਂਹ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਸੀ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਮਿੰਗ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਬੇਝਿਜਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਦਖਲ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਮੈਕ ਡਾਂਗ ਡੰਗ ਨੇ ਮਿੰਗ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਅਧੀਨਗੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।ਸਾਲ 1600 ਵਿੱਚ, ਨਗੁਏਨ ਹੋਂਗ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ (ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ "Vương") ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿੰਹ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਹੋਰ ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਸਿਪਾਹੀ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਫੂ ਜ਼ੁਆਨ, ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹੂਏ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।ਤ੍ਰਾਂਹ ਤ੍ਰਾਂਗ 1623 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਤ੍ਰਾਂਹ ਤੁੰਗ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਗਿਆ। ਤ੍ਰਾਂਗ ਨੇ ਨਗੁਏਨ ਫੁਕ ਨਗੁਏਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ.1627 ਵਿੱਚ, ਤ੍ਰਾਂਹ ਤ੍ਰਾਂਗ ਨੇ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ 150,000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਭੇਜਿਆ।ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ, ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਨਾਲ, ਟ੍ਰਾਂਹ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਨਗੁਏਨ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸਨ, ਜਿਸਨੇ ਦੋ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਟਰਨਹ-ਨਗੁਏਨ ਯੁੱਧ 1627 ਤੋਂ 1672 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਟ੍ਰਾਂਹ ਫੌਜ ਨੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸੱਤ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਫੂ ਜ਼ੁਆਨ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ।ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ, 1651 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਨਗੁਏਨ ਨੇ ਖੁਦ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਟ੍ਰਨਹ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਟ੍ਰਨਹ, ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਨੇਤਾ, ਟ੍ਰਨਹ ਟਾਕ ਦੇ ਅਧੀਨ, 1655 ਤੱਕ ਨਗੁਏਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1672 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਖਰੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟ੍ਰਨਹ ਟਾਕ ਨੇ ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡ ਨਗੁਏਨ ਫੂਕ ਟਾਕ ਨਾਲ ਇੱਕ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ।ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਟਰਨਹ-ਨਗੁਏਨ ਯੁੱਧ ਨੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰ ਪਾਸੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ: ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਨਗੁਏਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਡੱਚਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਨਹ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।ਟ੍ਰਾਂਹ ਅਤੇ ਨਗੁਏਨ ਨੇ ਅਗਲੇ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ।ਟ੍ਰਾਂਹ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਬਜਟ ਅਤੇ ਮੁਦਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰ ਬਣਾਏ, ਵਜ਼ਨ ਯੂਨਿਟਾਂ ਨੂੰ ਦਸ਼ਮਲਵ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਚੀਨ ਤੋਂ ਛਪੀਆਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਯਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਛਪਾਈ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ ਖੋਲ੍ਹੀ, ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡਾਂ ਨੇ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਚਾਮ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਿਸਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਵਸਨੀਕ "ਵਾਟਰ ਚੇਨਲਾ" ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਅੰਦਰੂਨੀ ਝਗੜੇ ਅਤੇ ਸਿਆਮੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡਸ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਧਨਾਂ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਆਹ, ਕੂਟਨੀਤਕ ਦਬਾਅ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। -ਦਿਨ ਸਾਈਗਨ ਅਤੇ ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ।ਸਾਬਕਾ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਨਗੁਏਨ ਫੌਜ ਨੇ ਸਿਆਮੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਵੀ ਝੜਪ ਕੀਤੀ।
1700 Jan 1

ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ ਦੀ ਵਿਅਤ ਜਿੱਤ

Mekong-delta, Vietnam
ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਵਸਨੀਕ "ਵਾਟਰ ਚੇਨਲਾ" ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਅੰਦਰੂਨੀ ਝਗੜੇ ਅਤੇ ਸਿਆਮੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡਸ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਧਨਾਂ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਆਹ, ਕੂਟਨੀਤਕ ਦਬਾਅ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। -ਦਿਨ ਸਾਈਗਨ ਅਤੇ ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ।ਸਾਬਕਾ ਖਮੇਰ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਨਗੁਏਨ ਫੌਜ ਨੇ ਸਿਆਮੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਵੀ ਝੜਪ ਕੀਤੀ।
ਤੈ ਪੁੱਤਰ ਬਗਾਵਤ
1788 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਟੇ ਸੋਨ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਲੜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1771 Aug 1 - 1802 Jul 22

ਤੈ ਪੁੱਤਰ ਬਗਾਵਤ

Vietnam
Tây Sơn ਯੁੱਧ ਜਾਂ Tây Sơn ਵਿਦਰੋਹ ਤਿੰਨ ਭਰਾਵਾਂ Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, ਅਤੇ Nguyễn Lữ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫੌਜੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੰਘ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸੀ।ਇਹ 1771 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਅਤੇ 1802 ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਨਗੁਏਨ ਫੂਕ ਆਂਹ ਜਾਂ ਸਮਰਾਟ ਗੀਆ ਲੋਂਗ ਨੇ ਤਾਏ ਸੋਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ Đại ਵਿਯਤ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲਾਇਆ, ਫਿਰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਰੱਖਿਆ।1771 ਵਿੱਚ, ਕਿਊ ਨਹੋਨ ਵਿੱਚ ਤਾਏ ਸਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਕਿ ਨਗੁਏਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਸੀ।[181] ਇਸ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਆਗੂ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, ਅਤੇ Nguyễn Huệ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ Nguyễn ਸੁਆਮੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਸਨ।1773 ਵਿੱਚ, ਤਾਏ ਸੋਨ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਕਿਊ ਨੋਨ ਨੂੰ ਲੈ ਲਿਆ।ਤਾਏ ਸੋਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਕੇਂਦਰੀ ਹਾਈਲੈਂਡਜ਼ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ, ਈਸਾਈਆਂ, ਨਸਲੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀਆਂ ਅਤੇ ਚਾਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, [182] ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਚੀਨੀ ਵਪਾਰੀ ਵਰਗ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ Tây Sơn ਵਿਦਰੋਹ ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡ ਦੀ ਭਾਰੀ ਟੈਕਸ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਵੇਗਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਤਾਏ ਸਨ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਚੀਨੀ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[181] 1776 ਤੱਕ, ਤਾਏ ਸਨ ਨੇ ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨਗੁਏਨ ਫੂਕ ਆਂਹ (ਅਕਸਰ ਨਗੁਏਨ ਆਂਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਸਿਆਮ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਸਿਆਮੀ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਫੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।Nguyễn Ánh ਸੱਤਾ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ 50,000 ਸਿਆਮੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਆਇਆ, ਪਰ ਰਾਚ ਗਮ-ਜ਼ੋਈ ਮਟ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।Nguyễn Ánh ਵੀਅਤਨਾਮ ਭੱਜ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ।[183]1786 ਵਿੱਚ ਨਗੁਏਨ ਹੁਏ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਤਾਏ ਸੋਨ ਫੌਜ ਨੇ ਤ੍ਰਣਹ ਲਾਰਡ, ਤ੍ਰਿਨਹ ਖਾਈ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ।ਤ੍ਰਿੰਹ ਸੈਨਾ ਅਸਫਲ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿੰਹ ਖ਼ਾਈ ਨੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ।ਤਾਏ ਸੋਨ ਫੌਜ ਨੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਆਖਰੀ ਲੇ ਸਮਰਾਟ, ਲੇ ਚੀਉ ਥੌਂਗ, ਕਿੰਗ ਚੀਨ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ 1788 ਵਿੱਚ ਕਿਆਨਲੋਂਗ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਮਦਦ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।ਕਿਆਨਲੌਂਗ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਹੜੱਪਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਗੱਦੀ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਲੇ ਚੀਉ ਥੌਂਗ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 200,000 ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੌਜ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ।ਦਸੰਬਰ 1788 ਵਿੱਚ, ਨਗੁਏਨ ਹੁਏ-ਤੀਜੇ ਤਾਏ ਸੋਨ ਭਰਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਕਵਾਂਗ ਟਰੂਂਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚੰਦਰ ਨਵੇਂ ਸਾਲ (ਟੀਏਟ) ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ 7 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ 100,000 ਆਦਮੀਆਂ ਨਾਲ ਕਿੰਗ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।ਇੱਕ ਅਫਵਾਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਕਵਾਂਗ ਟਰੂੰਗ ਨੇ ਵੀ ਚੀਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟ ਸੀ।ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਕੁਆਂਗ ਟ੍ਰੰਗ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਪਰ 40 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 1792 ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਗਿਆਤ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਮਰਾਟ ਕੁਆਂਗ ਟਰੂੰਗ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, Đại ਵੀਅਤ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[184] ਤਾਏ ਸੋਨ ਨੇਤਾ, ਨਗੁਏਨ ਨਹਾਕ, ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਿਊ ਨਹੋਂ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।ਸਮਰਾਟ ਕੁਆਂਗ ਟ੍ਰੰਗ ਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਫੂ ਜ਼ੁਆਨ ਹੂਏ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ.ਉਸਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਤੱਟ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂਆਂ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ - 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ - 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਅਤੇ ਡਰਾਉਣੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ।[185] ਨਗੁਏਨ ਆਹ, ਦੱਖਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਰੰਗਰੂਟਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਨੇ 1788 ਵਿੱਚ ਗੀਆ ਡਾਂਹ (ਅਜੋਕੇ ਸਾਈਗੋਨ) ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਅਧਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ।[186]ਸਤੰਬਰ 1792 ਵਿੱਚ ਕੁਆਂਗ ਟਰੂੰਗ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਾਏ ਸੋਨ ਅਦਾਲਤ ਅਸਥਿਰ ਹੋ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਦੇ ਭਰਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਤੇ ਨਗੁਏਨ ਹੁਏ ਦੇ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦੇ ਸਨ।ਕੁਆਂਗ ਟਰੂੰਗ ਦਾ 10 ਸਾਲ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਨਗੁਏਨ ਕੁਆਂਗ ਟੋਆਨ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ, ਤਾਏ ਸਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸ਼ਾਸਕ, ਕਾਨ ਥਾਨ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਗਿਆ।ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ, ਲਾਰਡ ਨਗੁਏਨ Ánh ਅਤੇ ਨਗੁਏਨ ਸ਼ਾਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫ੍ਰੈਂਚ ,ਚੀਨੀ , ਸਿਆਮੀ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ, 1799 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ, ਤਾਏ ਸੋਨ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਕਿਊ ਨੋਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।[187] 1801 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਤਾਏ ਸਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਫੂ ਜ਼ੁਆਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ।Nguyễn Ánh ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1802 ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਥੈਂਗ ਲੋਂਗ (ਹਨੋਈ) ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਗੁਏਨ ਕੁਆਂਗ ਟੋਆਨ ਨੂੰ ਕਈ ਤਾਏ ਸਨ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ, ਜਰਨੈਲਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ।Nguyễn Ánh ਸਿੰਘਾਸਣ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਜੀਆ ਲੋਂਗ ਕਿਹਾ।Gia Gia Định ਲਈ ਹੈ, Saigon ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ;ਲੌਂਗ ਹਨੋਈ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਥਾਂਗ ਲੋਂਗ ਲਈ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਜੀਆ ਲੌਂਗ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦਾ ਭਾਵ ਕੀਤਾ।ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੀਨ ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ Đại Việt ਨੂੰ ਅੰਨਮ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਗੀਆ ਲੌਂਗ ਨੇ ਮਾਂਚੂ ਕਿੰਗ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਅੰਨਾਮ ਤੋਂ ਨਾਮ ਵਿਯਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।Triệu Đà ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ Gia Long ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਲਝਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਮੰਚੂ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਸਿਆਮੀ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ
ਰਾਜਾ ਟਾਕਸਿਨ ਮਹਾਨ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1771 Oct 1 - 1773 Mar

ਸਿਆਮੀ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ

Cambodia
1769 ਵਿੱਚ, ਸਿਆਮ ਦੇ ਰਾਜਾ ਟਾਕਸਿਨ ਨੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਸਿਆਮ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰੌਕਸੀ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡਸ ਨੇ ਸਿਆਮੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।ਯੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ, ਟਕਸਿਨ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਸਿੰਘਾਸਣ 'ਤੇ ਐਂਗ ਨਾਨ II ਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ 'ਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਆਊਟੀ II ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।1773 ਵਿੱਚ, ਵਿਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੇ ਤਾਏ ਸੋਨ ਬਗਾਵਤ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਸਿਆਮੀਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ, ਜੋ ਕਿ ਸਿਆਮ ਨਾਲ ਜੰਗ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਐਂਗ ਨਾਨ II ਨੂੰ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼
Nguyen Phuc Anh ©Thibaut Tekla
1802 Jan 1 - 1945

ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼

Vietnam
ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਆਖ਼ਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਗੁਏਨ ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1802 ਤੋਂ 1883 ਤੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਜ 'ਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਇਸਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਸਦੀਆਂ-ਲੰਬੀਆਂ ਨਾਮ ਤਿਨ ਅਤੇ ਸਿਆਮੀ -ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਯੁੱਧਾਂ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਵਿਅਤਨਾਮ, ਕੰਬੋਡੀਆ ਅਤੇ ਲਾਓਸ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।ਵਿਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ 1862 ਅਤੇ 1874 ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸ ਦੁਆਰਾ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 1883 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਅੰਨਮ (ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਾਮਾਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਟੋਨਕਿਨ (ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ)।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸ ਨਾਲ ਸੰਧੀਆਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 25 ਅਗਸਤ 1945 ਤੱਕ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਰਿਹਾ।ਨਗੁਏਨ ਫੁਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਨਗੁਏਨ ਲਾਰਡਜ਼ (1558-1777, 1780-1802) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਲਾਕੇ ਉੱਤੇ ਸਾਮੰਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਤਾਏ ਸਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ।ਵੰਸ਼ਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪਿਛਲੇ ਤਾਏ ਸਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1802 ਵਿੱਚ ਗੀਆ ਲੌਂਗ ਦੇ ਸਿੰਘਾਸਣ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਹੋਈ।ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਫਰਾਂਸ ਦੁਆਰਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, 1858 ਵਿੱਚ ਕੋਚੀਨਚਿਨਾ ਮੁਹਿੰਮ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਅਸਮਾਨ ਸੰਧੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ;1862 ਦੀ ਸਾਈਗੋਨ ਸੰਧੀ ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲਾ ਇਲਾਕਾ ਕੋਚੀਨਚੀਨਾ ਦੀ ਫ੍ਰੈਂਚ ਬਸਤੀ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ 1863 ਦੀ ਹੂਏ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੇ ਫਰਾਂਸ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਹੂਏ ਦੀਆਂ 1883 ਅਤੇ 1884 ਸੰਧੀਆਂ ਨੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਨਾਮਾਤਰ ਨਗੁਏਨ ਫੁਕ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅੰਨਮ ਅਤੇ ਟੋਂਕਿਨ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ।1887 ਵਿੱਚ, ਕੋਚੀਨਚੀਨਾ, ਅੰਨਮ, ਟੋਨਕਿਨ, ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟ ਨੂੰ ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੱਕ ਇੰਡੋਚੀਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਨਮ ਅਤੇ ਟੋਂਕਿਨ ਦੇ ਰਸਮੀ ਸਮਰਾਟ ਰਿਹਾ।ਜਾਪਾਨ ਨੇ 1940 ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਇੰਡੋਚੀਨ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਗ ਵਧਦੀ ਹਾਰੀ ਜਾਪਦੀ ਸੀ, ਮਾਰਚ 1945 ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਘਟਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।ਬਾਓ Đại ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਯੁੱਧ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਨਾਮਾਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਜਾਪਾਨੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਰਾਜ ਸੀ।ਇਹ ਅਗਸਤ 1945 ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਵਿਯਤ ਮਿਨਹ ਦੁਆਰਾ ਅਗਸਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਾਓ Đại ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਤਿਆਗ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ 143 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ।[188]
1831 Jan 1 - 1834

ਸਿਆਮੀ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ

Cambodia
1831-1834 ਦੀ ਸਿਆਮੀਜ਼-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ ਜਨਰਲ ਬੋਡਿਨਡੇਚਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਸਿਆਮੀ ਹਮਲਾਵਰ ਬਲ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਕੰਬੋਡੀਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ 1832 ਵਿੱਚ ਕੋਮਪੋਂਗ ਚਾਮ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਖਮੇਰ ਫੌਜ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1833 ਵਿੱਚ ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀਆਂ ਫੌਜੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਸਿਆਮੀਜ਼ ਅਗੇਤੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਕੰਬੋਡੀਆ ਅਤੇ ਲਾਓਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਫੈਲਣ ਤੇ, ਸਿਆਮੀਜ਼ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ, ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਿਆ।
ਲੇ ਵੈਨ ਖੋਈ ਵਿਦਰੋਹ
ਲੇ ਵਾਨ ਖੋਈ ਵਿਦਰੋਹ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਕਾਨ (ਇੱਥੇ ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ 1787 ਦੀ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ) ਦੀ ਲਾਈਨ ਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1833 Jan 1 - 1835

ਲੇ ਵੈਨ ਖੋਈ ਵਿਦਰੋਹ

South Vietnam, South Vietnam,
ਲੇ ਵਾਨ ਖੋਈ ਬਗ਼ਾਵਤ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇ ਵਾਨ ਖੋਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕੈਥੋਲਿਕ, ਫ੍ਰੈਂਚ ਕੈਥੋਲਿਕ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੇ ਸਮਰਾਟ ਮਿਨਹ ਮਾਂਗ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿਨਹ ਮਾਂਗ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜ ਖੜੀ ਕੀਤੀ, ਲੇ ਵਾਨ ਖੋਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਈਗਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਮੀਜ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਕਿਹਾ।ਸਿਆਮ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਮਾ III ਨੇ ਇਸ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲਾਓਸ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਹਾ-ਟਿਏਨ ਅਤੇ ਐਨ-ਗਿਆਂਗ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਫੌਜਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫੌਜ ਭੇਜੀ।ਇਹਨਾਂ ਸਿਆਮੀਜ਼ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ 1834 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਟਰੂਂਗ ਮਿਨਹ ਗਿਆਂਗ ਦੁਆਰਾ ਭਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਮਿਨਹ ਮਾਂਗ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਅਤੇ ਸਿਆਮੀ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ। ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਈਸਾਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ।ਈਸਾਈਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਚੱਲੀਆਂ, ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ।
1841 Jan 1 - 1845

ਸਿਆਮੀ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ (1841-1845)

Cambodia
1841-1845 ਦੀ ਸਿਆਮੀਜ਼-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ ਸਮਰਾਟ ਥੀਯੂ ਟ੍ਰੋ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਿਤ Đại ਨਾਮ, ਅਤੇ ਚੱਕਰੀ ਰਾਜਾ ਨੰਗਕਲਾਓ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ, ਸਿਆਮ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ।ਲੋਅਰ ਮੇਕਾਂਗ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਸਿਆਮ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਉਦੋਂ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਿਆਮ ਨੇ ਪਿਛਲੀ ਸਿਆਮੀ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ (1831-1834) ਦੌਰਾਨ ਕੰਬੋਡੀਆ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਮਿਨਹ ਮਾਂਗ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਐਂਗ ਮੇ ਨੂੰ 1834 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਰਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਡੀਆ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਉੱਤੇ ਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ 32ਵੇਂ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡਰੀ (ਤਾਏ ਥਾਨ ਪ੍ਰਾਂਤ) ਵਿੱਚ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ।[189] 1841 ਵਿੱਚ, ਸਿਆਮ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖਮੇਰ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ।ਰਾਜਾ ਰਾਮ III ਨੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਿੰਸ ਐਂਗ ਡੂਂਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜ ਭੇਜੀ।ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ।[190]
1850 - 1945
ਆਧੁਨਿਕ ਪੀਰੀਅਡornament
ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਜਿੱਤ
ਫਰਾਂਸ ਦੁਆਰਾ ਸਾਈਗਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ, 18 ਫਰਵਰੀ 1859। ©Antoine Léon Morel-Fatio
1858 Sep 1 - 1885 Jun 9

ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਜਿੱਤ

Vietnam
ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਾਮਰਾਜ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ;ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਿਸ਼ਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅਕਸਰ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ, ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਨੈਪੋਲੀਅਨ III ਨੇ 1858 ਵਿੱਚ 14 ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚਾਰਲਸ ਰਿਗੌਲਟ ਡੀ ਜੇਨੌਇਲੀ ਨੂੰ Đà Nẵng (Tourane) ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਨਮੀ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ.ਡੀ ਜੇਨੌਲੀ ਨੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ਹਿਰ ਗੀਆ Định (ਅਜੋਕੇ ਹੋ ਚੀ ਮਿਨਹ ਸਿਟੀ) ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।1859 ਤੋਂ ਸਾਈਗੋਨ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ 1867 ਤੱਕ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਮੇਕਾਂਗ ਡੈਲਟਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਛੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਧਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਲੋਨੀ ਬਣਾਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੋਚੀਨਚੀਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫੌਜਾਂ ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਟੋਨਕਿਨ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ) ਵਿੱਚ ਉਤਰੀਆਂ ਅਤੇ 1873 ਅਤੇ 1882 ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਹਾ ਨੋਈ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਟੋਂਕਿਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੋ ਵਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਫਰਾਂਸਿਸ ਗਾਰਨੀਅਰ ਅਤੇ ਹੈਨਰੀ ਰਿਵੀਏਰ ਸਨ। ਮੈਂਡਰਿਨ ਦੁਆਰਾ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਬਲੈਕ ਫਲੈਗ ਆਰਮੀ ਦੇ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਡਾਕੂਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਯੁੱਗ (1883–1954) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਹੂਏ ਦੀ ਸੰਧੀ (1883) ਦੁਆਰਾ ਫਰਾਂਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਟੋਨਕਿਨ ਮੁਹਿੰਮ (1883-1886) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਰਾਂਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰ ਲਿਆ।ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਡੋਚੀਨ ਦਾ ਗਠਨ ਅਕਤੂਬਰ 1887 ਵਿੱਚ ਅੰਨਾਮ (ਟਰੁੰਗ ਕ, ਕੇਂਦਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ), ਟੋਨਕਿਨ (ਬਿਕ ਕੋ, ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ) ਅਤੇ ਕੋਚਿਨਚਿਨਾ (ਨਾਮ ਕੋ, ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ) ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੰਬੋਡੀਆ ਅਤੇ ਲਾਓਸ ਨੂੰ 1893 ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਬਸਤੀ ਦਾ ਦਰਜਾ, ਅੰਨਮ ਨਾਮਾਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਰੱਖਿਆ ਰਾਜ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਟੋਨਕਿਨ ਕੋਲ ਇੱਕ ਫ੍ਰੈਂਚ ਗਵਰਨਰ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
ਵਿਰੋਧ ਲਹਿਰ
8 ਜੁਲਾਈ, 1908 ਨੂੰ ਫ੍ਰੈਂਚਾਂ ਦੁਆਰਾ ਡੂਆਂਗ ਬੇ, ਟੂ ਬਿਨਹ ਅਤੇ ਦੋਈ ਨਹਾਨ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1860 Jan 2

ਵਿਰੋਧ ਲਹਿਰ

Vietnam
1862 ਵਿੱਚ ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਈਗੋਨ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨਾਲ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੁਆਰਾ ਗੀਆ Định, ਪੌਲੋ ਕੰਡੋਰ ਦੇ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਰੋਧ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਕੁਝ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸਾਬਕਾ ਅਦਾਲਤੀ ਅਫਸਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟਰੂੰਗ Định, ਕੁਝ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਗੁਏਨ ਟਰੂਂਗ ਟ੍ਰੋਕ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰੀਲਾ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀ ਐਲ'ਐਸਪੇਰੈਂਸ ਨੂੰ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ।ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸਾਬਕਾ ਅਦਾਲਤੀ ਅਫਸਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਲੜਾਕੇ ਪੇਂਡੂ ਆਬਾਦੀ ਤੋਂ ਸਨ।ਹਮਲੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਵਨਾ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ - 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ - ਕਿਉਂਕਿ ਫ੍ਰੈਂਚਾਂ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚੌਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ, 1880 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਆਪਕ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।ਅਤੇ, ਸਾਰੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰੰਪਰਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।ਇਹ ਦੋ ਕਾਰਨ ਸਨ ਕਿ ਵੱਡੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਨੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।[191]ਫ੍ਰੈਂਚ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸਨ।1898 ਤੱਕ, ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਬਤਾਂ ਨੇ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜਮਾਤ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਕੋਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਜ਼ਮੀਨ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਮਾਤ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ।1905 ਵਿਚ, ਇਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ "ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਅੰਨਾਮਾਈਟ ਸਮਾਜ, ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਨਾ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅੰਤਮ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿਚ, ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ."ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੰਡ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਤੱਕ ਚੱਲੀ।ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਲਹਿਰਾਂ ਉਭਰੀਆਂ।ਪਹਿਲੀ Đông Du ("ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਯਾਤਰਾ") ਲਹਿਰ 1905 ਵਿੱਚ ਫਾਨ ਬੋਈ ਚਾਉ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਚਾਉ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਹੁਨਰ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਜਾਪਾਨ ਭੇਜਣ ਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਸਫਲ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਸਕਣ।ਪ੍ਰਿੰਸ ਕਉਂਗ Để ਦੇ ਨਾਲ, ਉਸਨੇ ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ: Duy Tân Hội ਅਤੇ Việt Nam Công Hiến Hội।ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕੂਟਨੀਤਕ ਦਬਾਅ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚਾਉ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ।ਫਾਨ ਚਾਉ ਤ੍ਰਿਨਹ, ਜਿਸਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ, ਅਹਿੰਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਲਹਿਰ, ਡੂਏ ਤਾਨ (ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ, ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ, ਫ੍ਰੈਂਚ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਪਰਿਵਰਤਨ।20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਈ ਰੋਮਨਾਈਜ਼ਡ ਕਿਊਕ ਨਗਯੂ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਉਪਯੋਗੀ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ Quốc Ngữ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ।ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਚੀਨੀ ਲਿਪੀਆਂ ਜਾਂ Nôm ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬੋਝਲ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫ੍ਰੈਂਚ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਹੋਰ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਮਾਰਗਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਫਾਨ ਬੋਈ ਚਾਉ ਨੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਗੁਆਂਗਜ਼ੂ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮ ਕੁਆਂਗ Phục Hội ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।1925 ਵਿਚ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੰਘਾਈ ਵਿਚ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਚਾਉ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1940 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1927 ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਕੁਓਮਿਨਤਾਂਗ ਦੇ ਮਾਡਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੈਸ਼ਨਲਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਟੋਨਕਿਨ ਵਿੱਚ 1930 ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਯੇਨ ਬਾਈ ਬਗਾਵਤ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਸ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ, ਨਗੁਏਨ ਥਾਈ ਹਾਕ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗਿਲੋਟਿਨ ਦੁਆਰਾ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਵੀਅਤਨਾਮ
ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਐਟੈਂਪਸ ਵਿਖੇ ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਨਾਲ ਰਸਮੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਲਈ ਪਰੇਡ ਕਰਦੀ ਹੈ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1914 Jan 1 - 1918

ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਵੀਅਤਨਾਮ

Europe
ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵੇਲੇ, ਵੀਅਤਨਾਮ, ਨਾਮਾਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਗੁਏਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਫ੍ਰੈਂਚ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟ ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਡੋਚੀਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।ਜੰਗ ਲੜਨ ਲਈ ਇੰਡੋਚੀਨ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਫਰਾਂਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ।[192] ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰੈੱਸ-ਗੈਂਗ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ "ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ" ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਟੋਨਕਿਨ ਅਤੇ ਕੋਚੀਨਚੀਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਏ।[193] ਲਗਭਗ 100,000 ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਭਰਤੀ ਸਨ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੋਰਚੇ 'ਤੇ ਲੜਨ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ, ਜਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਯੂਰਪ ਗਏ ਸਨ।[194] ਕਈ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਨੇ ਸੋਮੇ ਅਤੇ ਪਿਕਾਰਡੀ ਵਿਖੇ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਾਨਾਂ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵਰਡਨ, ਕੇਮਿਨ ਡੇਸ ਡੇਮਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੈਂਪੇਨ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[195] ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਬਾਲਕਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।ਨਵੇਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣਾ (ਇੱਕ ਸ਼ਾਸਕ ਦੁਆਰਾ ਜਿਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੜੇ ਅਤੇ ਮਰ ਗਏ ਸਨ), ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਖੱਟੇ ਰਵੱਈਏ ਹੋਏ।ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਫਰਾਂਸ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਭਾਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ।1917 ਵਿੱਚ ਮੱਧਮ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਫਾਮ ਕੁਨਹ ਨੇ ਹਨੋਈ ਵਿੱਚ quốc ngữ ਜਰਨਲ ਨਾਮ ਫੋਂਗ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਇਸਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਤੱਤ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਆਧੁਨਿਕ ਪੱਛਮੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ।ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੁਆਰਾ, quốc ngữ ਨਾ ਸਿਰਫ ਵਿਅਤਨਾਮੀ, ਹਾਨ, ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਕਲਾਸਿਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦਾ ਵਾਹਨ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਟਿੱਪਣੀ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੰਸਥਾ ਵੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।ਕੋਚੀਨਚੀਨਾ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀਗਤ ਸਮਾਜਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ।ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥੀਏਨ Địa Hội (ਸਵਰਗ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ) ਸੀ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਸਾਈਗਨ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।ਇਹਨਾਂ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਿਆ, ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਵਿੱਚ ਗੱਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸੀ।
ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ
ਸਾਈਕਲਾਂ 'ਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਸਾਈਗਨ ਵੱਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1940 Jan 1 - 1945

ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ

Indochina
1940 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ, ਨਾਜ਼ੀ ਜਰਮਨੀ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫ੍ਰੈਂਚ ਥਰਡ ਰਿਪਬਲਿਕ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ, ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਡੋਚੀਨ (ਅਜੋਕੇ ਵੀਅਤਨਾਮ, ਲਾਓਸ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ) ਦਾ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਰਾਜ (ਵਿਚੀ ਫਰਾਂਸ) ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ।ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਨਾਜ਼ੀ-ਮਿੱਤਰ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ, ਹਵਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਰੇਲਮਾਰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ।[196] ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜਾਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਤੰਬਰ 1940 ਵਿੱਚ ਇੰਡੋਚੀਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ 1941 ਤੱਕ ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਪੂਰੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਇੰਡੋਚੀਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਵਧਾ ਲਿਆ ਸੀ।ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ , ਜਾਪਾਨੀ ਵਿਸਤਾਰ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ, ਜੁਲਾਈ 1940 ਤੋਂ ਜਾਪਾਨ ਨੂੰ ਸਟੀਲ ਅਤੇ ਤੇਲ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਅਤੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 7 ​​ਦਸੰਬਰ, 1941 ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। , ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ (ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਅਤੇ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ) ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਮਰੀਕਾ ( ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪਰਲ ਹਾਰਬਰ, ਹਵਾਈ ਵਿੱਚ)।ਇਸ ਕਾਰਨ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ 8 ਦਸੰਬਰ, 1941 ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਅਮਰੀਕਾ ਫਿਰ 1939 ਤੋਂ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਧੁਰੇ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।ਇੰਡੋਚੀਨੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਨੇ 1941 ਵਿੱਚ ਕਾਓ ਬਾਂਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਿਰੋਧ ਜਪਾਨ, ਫਰਾਂਸ, ਜਾਂ ਦੋਵਾਂ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸਮੂਹਾਂ ਸਮੇਤ, ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਰਿਹਾ।ਜਾਪਾਨੀ ਵਿਸਤਾਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ 1935/1936 ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਲਹਿਰ, ਡੋਂਗ ਮਿਨਹ ਹੋਈ (DMH) ਦੇ ਗਠਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ;ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਨਾਲ ਲੋੜੀਂਦੇ ਨਤੀਜੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ, ਇਸ ਲਈ ਚੀਨੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 1941 ਵਿੱਚ ਹੋ ਚੀ ਮਿਨਹ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਵੀਅਤ ਮਿਨਹ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਭੂਮੀਗਤ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀਅਤਨਾਮ ਭੇਜਿਆ।ਹੋ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਕੋਮਿਨਟਰਨ ਏਜੰਟ ਸੀ, [197] ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸੀ।[198] ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਯੂਐਸ ਆਫਿਸ ਆਫ ਸਟ੍ਰੈਟਜਿਕ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ (OSS) ਦੁਆਰਾ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[199] ਮੁਫਤ ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਨੇ ਵੀਚੀ-ਜਾਪਾਨੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।ਮਾਰਚ 1945 ਵਿੱਚ, ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਨੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ।
ਅਗਸਤ ਇਨਕਲਾਬ
2 ਸਤੰਬਰ, 1945 ਨੂੰ ਵਿਅਤ ਮਿਨਹ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1945 Aug 16 - Aug 30

ਅਗਸਤ ਇਨਕਲਾਬ

Vietnam
ਅਗਸਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਗਸਤ 1945 ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇਜਾਪਾਨ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਅਤ ਮਿਨਹ (ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੀਗ) ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸੀ। ਇੰਡੋਚੀਨੀਜ਼ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1941 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਵੀਅਤ ਮਿਨਹ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਲਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ, ਮੱਧ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੇਂਡੂ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੂਏ (ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ), ਹਨੋਈ ਅਤੇ ਸਾਈਗਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਅਗਸਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਵੀਅਤ ਮਿਨਹ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਾਸਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਨੇਤਾ ਹੋ ਚੀ ਮਿਨਹ ਨੇ 2 ਸਤੰਬਰ 1945 ਨੂੰ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੋ ਚੀ ਮਿਨਹ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ DRV ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਧਿਆਨ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੋਂ ਹਟ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਹਿਯੋਗੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਲਈ ਮਾਇਨੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।ਜੁਲਾਈ 1945 ਵਿਚ ਪੋਟਸਡੈਮ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿਚ, ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ 16ਵੇਂ ਸਮਾਨਾਂਤਰ 'ਤੇ ਇੰਡੋਚੀਨ ਨੂੰ ਦੋ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ, ਦੱਖਣੀ ਜ਼ੋਨ ਨੂੰ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਕਮਾਂਡ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਚਿਆਂਗ ਕਾਈ-ਸ਼ੇਕਦੇ ਗਣਰਾਜ ਚੀਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।ਫ੍ਰੈਂਚ ਯੁੱਧ ਅਪਰਾਧਜਦੋਂ 13 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਕਮਾਂਡ ਦੀਆਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ੌਜਾਂ ਸਾਈਗਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਉਹ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਲੈ ਕੇ ਆਈਆਂ।ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨਵੀ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੱਖਣ ਉੱਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਇਸਦੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਸਨ, DRV ਅਥਾਰਟੀ ਸਭ ਤੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸੀ ਅਤੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸਨ।[200] ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸੈਗੋਨ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੈਂਚ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਗਸਤ 1945 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ [। 201] ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਵੀ ਉੱਤਰੀ ਵਿਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੈਂਚਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਓ ਹਾ, ਬਾਓ ਯੇਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਲਾਓ ਕਾਈ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ। ਅਤੇ ਫੂ ਲੂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ 20 ਜੂਨ 1948 ਨੂੰ ਫ੍ਰੈਂਚ ਦੁਆਰਾ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ 400 ਵਿਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1947-1948 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ੍ਰੈਂਚਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਧੀ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ, ਵਿਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਚੀਨੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਤੋਂ ਪਨਾਹ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਵੀਅਤ ਮਿਨਹ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨ, ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨਾ।ਇੱਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਰਿਪੋਰਟਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ "ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੰਗ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਪਾਹੀ ਸਾਡੇ ਜਾਨਵਰਾਂ, ਸਾਡੇ ਗਹਿਣਿਆਂ, ਸਾਡੇ ਬੁੱਧਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਇਹ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਡੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਯੁੱਧ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਅਤੇ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ।ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਬਲਾਤਕਾਰ ਪੀੜਤ "ਅੱਧੇ ਪਾਗਲ" ਬਣ ਗਏ.[202]
ਹੈਫੋਂਗ ਕਤਲੇਆਮ
ਡੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਡੂਮੋਂਟ ਡੀ'ਉਰਵਿਲ, 1930-1936 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1946 Nov 23

ਹੈਫੋਂਗ ਕਤਲੇਆਮ

Haiphong, Hai Phong, Vietnam
ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਅਸਹਿਜ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਆਯਾਤ ਡਿਊਟੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਅਤ ਮਿਨਹ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈਫੋਂਗ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[234] 23 ਨਵੰਬਰ, 1946 ਨੂੰ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬੇੜੇ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਅਤਨਾਮੀ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਬੰਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦੁਪਹਿਰ ਵਿੱਚ 6,000 ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।[235] ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਤੋਂ ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਪੈਰਿਸ ਤੋਂ "ਵੀਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ" ਲਈ ਦਬਾਅ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਨਰਲ ਮੋਰਲੀਏਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫੌਜੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹੈਫੋਂਗ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[236] ਦਸੰਬਰ 1946 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ, ਹੈਫੋਂਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫੌਜੀ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਸੀ।[237] ਹੈਫੋਂਗ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਬਾਰੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦੀਆਂ ਹਮਲਾਵਰ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਵਿਅਤ ਮਿਨਹ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।[238] ਫ੍ਰੈਂਚ ਦੁਆਰਾ ਹਨੋਈ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਵਿਅਤ ਮਿਨਹ ਲਈ ਟਾਕਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤਰਜੀਹ ਬਣ ਗਈ।ਵਿਅਤਨਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਅਲਟੀਮੇਟਮ 19 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਜਨਰਲ ਮੋਰਲੀਏਰ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਮਿਲਿਸ਼ੀਆ, ਟੂ ਵੇ ("ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ") ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਉਸ ਰਾਤ, ਹਨੋਈ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਵੀਅਤਨਾਮੀ (ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟੂ ਵੀ ਮਿਲਸ਼ੀਆ) ਨੇ ਮਸ਼ੀਨ ਗਨ, ਤੋਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਮੋਰਟਾਰ ਨਾਲ ਹਨੋਈ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸੈਨਿਕ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਗਈਆਂ।ਫ੍ਰੈਂਚ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹਨੋਈ 'ਤੇ ਤੂਫਾਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕੀਤੀ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।ਹੋ ਚੀ ਮਿਨਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਨੋਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਲਈ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਹੈਨੋਈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵੀਅਤਨਾਮ 'ਤੇ ਹੈਫੋਂਗ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾੜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ੍ਰੈਂਚ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਅਗਾਊਂ ਹੜਤਾਲ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਹਨੋਈ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਨੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਅਤੇ ਵੀਅਤ ਮਿਨਹ ਵਿਚਕਾਰ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।
ਪਹਿਲੀ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ ਜੰਗ
ਫੜੇ ਗਏ ਫ੍ਰੈਂਚ ਸਿਪਾਹੀ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਡਿਏਨ ਬਿਏਨ ਫੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1946 Dec 19 - 1954 Aug 1

ਪਹਿਲੀ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ ਜੰਗ

Indochina
ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਵਿਯਤ ਮਿਨਹ (ਵੀਅਤਨਾਮ [ਦਾ] ਜਮਹੂਰੀ ਗਣਰਾਜ) ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ 19 ਦਸੰਬਰ 1946 ਤੋਂ 20 ਜੁਲਾਈ 1954 ਤੱਕ ਫਰਾਂਸ ਵਿਰੋਧੀ ਵਿਰੋਧ ਯੁੱਧ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[204] ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੜਾਈ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਟੋਨਕਿਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲਾਓਸ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਫ੍ਰੈਂਚ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲਿਆ।ਯੁੱਧ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੈਂਚ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।1949 ਤੱਕ ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਦੋ ਫੌਜਾਂ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵੀਅਤ ਮਿਨਹ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ।[205] ਫ੍ਰੈਂਚ ਯੂਨੀਅਨ ਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਫੌਜਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ - ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕੀ;ਲਾਓਸ਼ੀਅਨ, ਕੰਬੋਡੀਅਨ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨਸਲੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ;ਉਪ-ਸਹਾਰਨ ਅਫਰੀਕੀ - ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫੌਜਾਂ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਵਲੰਟੀਅਰ, ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ।ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਖੱਬੇਪੱਖੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ "ਗੰਦੀ ਜੰਗ" (ਲਾ ਸੇਲ ਗੁਏਰੇ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[206]ਨਾ ਸਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਟਿਕਾਣਿਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਅਤ ਮਿਨਹ ਨੂੰ ਉਕਸਾਉਣ ਦੀ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਰਣਨੀਤੀ ਨੂੰ ਨਾ ਸਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਫ੍ਰੈਂਚ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗਲੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਟੈਂਕਾਂ ਦੀ ਸੀਮਤ ਉਪਯੋਗਤਾ, ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਬਸਤੀਆਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ।ਵੀਅਤ ਮਿਨਹ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਦੁਆਰਾ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਨਿਯਮਤ ਫੌਜ ਦੀ ਭਰਤੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨੀ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਸਪਲਾਈ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਧੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ, ਕਾਫਲੇ ਦੇ ਹਮਲੇ, ਅਤੇ ਐਂਟੀ-ਏਅਰਕ੍ਰਾਫਟ ਹਥਿਆਰਾਂ ਸਮੇਤ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੀਨ ਤੋਂ ਵਿਕਸਤ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜੰਗੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।ਇਹ ਸੁਮੇਲ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਲਈ ਘਾਤਕ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸਦਾ ਸਿੱਟਾ ਡਿਏਨ ਬਿਏਨ ਫੂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਹਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।[207]ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਜੰਗੀ ਅਪਰਾਧ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਤਿਆਵਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਯ ਤ੍ਰਾਚ ਕਤਲੇਆਮ), ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[208] 21 ਜੁਲਾਈ, 1954 ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਨੇਵਾ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ, ਨਵੀਂ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਯਤ ਮਿਨਹ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ 17ਵੇਂ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ।ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਬਾਓ Đại ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, Ngô Đình Diệm ਦੁਆਰਾ, ਵਿਅਤਨਾਮ ਗਣਰਾਜ (ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ) ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਬਗਾਵਤ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਉੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ, ਡਿਏਮ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਯੁੱਧ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜੀ ਦਖਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਵੀਅਤਨਾਮ ਜੰਗ
ਨਿਕ ਉਟ ਦੁਆਰਾ "ਦ ਟੈਰਰ ਆਫ਼ ਵਾਰ", ਜਿਸਨੇ ਸਪਾਟ ਨਿਊਜ਼ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਲਈ 1973 ਦਾ ਪੁਲਿਤਜ਼ਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੈਪਲਮ ਦੁਆਰਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਸੜਕ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੌੜਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1955 Nov 1 - 1975 Apr 30

ਵੀਅਤਨਾਮ ਜੰਗ

Vietnam
ਵੀਅਤਨਾਮ ਯੁੱਧ 1 ਨਵੰਬਰ 1955 ਤੋਂ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1975 ਨੂੰ ਸਾਈਗਨ ਦੇ ਪਤਨ ਤੱਕ ਵੀਅਤਨਾਮ, ਲਾਓਸ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ। [209] ਇਹ ਇੰਡੋਚਾਈਨਾ ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ,ਚੀਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਰਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਵਿਰੋਧੀ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ।[210] ਇਹ ਲਗਭਗ 20 ਸਾਲ ਚੱਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1973 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਾਓਸ਼ੀਅਨ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਅਨ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਧ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਤ 1976 ਤੱਕ ਤਿੰਨੋਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ। [211] 1973 ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਾਈਗੋਨ, ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 1975 ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1976 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਈਗੋਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਹਾਓ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਹੋ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਚੀ ਮਿਨਹ ਸਿਟੀ, ਜਿਸਦੀ ਮੌਤ 1969 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।ਯੁੱਧ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਮਨੁੱਖੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਈ ਅਤੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 966,000 ਅਤੇ 3.8 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ, [212] ਅਤੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੈਪਲਮ ਅਤੇ ਏਜੰਟ ਔਰੇਂਜ ਦੁਆਰਾ ਅਪੰਗ ਹੋ ਗਏ।ਯੂਐਸ ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਨੇ ਏਜੰਟ ਔਰੇਂਜ ਸਮੇਤ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਗੈਲਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ (ਡਿਫੋਲੀਅਨਾਂ) ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਕੇ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ 20% ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੰਗਲ ਅਤੇ 20-50% ਮੈਂਗਰੋਵ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[213] ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ 4 ਮਿਲੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਏਜੰਟ ਔਰੇਂਜ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 3 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਹਨ;ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[214] ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਸ਼ਿਤ ਏਜੰਟ ਔਰੇਂਜ ਕਾਰਨ 1 ਮਿਲੀਅਨ ਤੱਕ ਲੋਕ ਅਪਾਹਜ ਹਨ ਜਾਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ।[215] ਵਿਅਤਨਾਮ ਯੁੱਧ ਦਾ ਅੰਤ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਇੰਡੋਚੀਨ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦੇਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੰਡੋਚੀਨ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 250,000 ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਯੁੱਗ
ਲੇ ਡੁਆਨ ਦਾ ਪੋਰਟਰੇਟ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1972 Jan 1

ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਯੁੱਗ

Vietnam
1975 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਤੁਰੰਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਸੀਪੀਵੀ) ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਂਤੀ-ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਨਿਰਮਾਣ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, CPV ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਇਸ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ, CPV ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿਚਕਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅੰਤਰਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਯੁੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਲੇ ਡੁਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮੂਹਿਕ ਫਾਂਸੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਂ ਸਾਈਗਨ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪੱਛਮੀ ਡਰ ਨੂੰ ਉਲਝਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[217] ਹਾਲਾਂਕਿ, 300,000 ਤੱਕ ਦੱਖਣੀ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਸਿੱਖਿਆ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਸੀਹੇ, ਭੁੱਖਮਰੀ ਅਤੇ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਸਨ।[218] ਸਾਇਗਨ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਆਰਥਿਕ ਜ਼ੋਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।1975 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 1 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਤਰੀ ਲੋਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਅਤਨਾਮ ਗਣਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ।ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੇ, ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ 750,000 ਤੋਂ 1 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੱਖਣੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਉਜਾੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਬੇਆਬਾਦ ਪਹਾੜੀ ਜੰਗਲਾਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[219]
ਕੰਬੋਡੀਅਨ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ
ਕੰਪੂਚੀਆ 'ਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ 10 ਸਾਲ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 26 ਸਤੰਬਰ 1989 ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਟੁਕੜੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਗਿਆ।ਵਿਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਧੂਮਧਾਮ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੰਪੂਚੀਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਫਨੋਮ ਪੇਨ ਤੋਂ ਲੰਘੇ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1978 Dec 23 - 1989 Sep 26

ਕੰਬੋਡੀਅਨ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ

Cambodia
ਆਰਥਿਕ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਵਧਣਾ ਨਵੀਂ ਫੌਜੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਸਨ।1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਖਮੇਰ ਰੂਜ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਬੋਡੀਆ ਨੇ ਸਾਂਝੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।1978 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਕੰਪੂਚੀਆ ਦੀ ਖਮੇਰ ਰੂਜ-ਦਬਦਬਾ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਨੂੰ ਚੀਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ।25 ਦਸੰਬਰ 1978 ਨੂੰ, 150,000 ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਕੰਪੂਚੀਆ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੰਪੂਚੀਅਨ ਰੈਵੋਲਿਊਸ਼ਨਰੀ ਆਰਮੀ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੋਲ ਪੋਟ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ 1975 ਤੋਂ ਦਸੰਬਰ 1978 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੰਬੋਡੀਅਨਾਂ ਦੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ.ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਫੌਜੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ, ਅਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭੋਜਨ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਹੂਲਤ, ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[220]8 ਜਨਵਰੀ 1979 ਨੂੰ ਪ੍ਰੋ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਪੀਪਲਜ਼ ਰੀਪਬਲਿਕ ਆਫ ਕੰਪੂਚੀਆ (PRK) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਫਨੋਮ ਪੇਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਬਜ਼ੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਖਮੇਰ ਰੂਜ ਦੇ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਕੰਪੂਚੀਆ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪੂਚੀਆ ਦੀ ਜਾਇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਬਜ਼ੇ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਕਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਸਮੂਹ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਇਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਵਾਈ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[221] ਪਰਦੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ, ਪੀਆਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੁਨ ਸੇਨ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਾਰਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰ ਆਫ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਕੰਪੂਚੀਆ (ਸੀਜੀਡੀਕੇ) ਦੇ ਧੜਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ।ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਦਬਾਅ ਹੇਠ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨੀਤੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ 1989 ਵਿੱਚ ਕੰਪੂਚੀਆ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ।
ਚੀਨ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ
ਚੀਨ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1979 Feb 17 - Mar 16

ਚੀਨ-ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਜੰਗ

Lạng Sơn, Vietnam
ਚੀਨ , ਹੁਣ ਡੇਂਗ ਜ਼ਿਆਓਪਿੰਗ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਚੀਨੀ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਖੋਲ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਚੀਨ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਸੋਵੀਅਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਇਸ ਡਰ ਨਾਲ ਕਿ ਵੀਅਤਨਾਮ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਡੋ-ਰੱਖਿਅਕ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਵਿਅਤਨਾਮ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਤੀਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਨੇ ਵੀ ਚੀਨੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਚੀਨੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ, ਵਿਅਤਨਾਮ ਇੰਡੋਚੀਨ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਹੇਜੀਮੋਨਿਕ ਨੀਤੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਜੁਲਾਈ 1978 ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਪੋਲਿਟ ਬਿਊਰੋ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਤੈਨਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਭਾਵਿਤ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਪੀਐਲਏ ਜਨਰਲ ਸਟਾਫ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੰਡਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ।[222]ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਚੀਨੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਵਿਘਨ ਨਵੰਬਰ 1978 ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਿਆ [। 222] ਵੀਅਤਨਾਮ CMEA ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ, 3 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ ਇੱਕ 25-ਸਾਲ ਦੀ ਆਪਸੀ ਰੱਖਿਆ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿੱਚ "ਲਿੰਚਪਿਨ" ਬਣ ਗਿਆ। ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ "ਚੀਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ" [223] (ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਛੇਤੀ ਹੀ ਚੀਨ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸਧਾਰਣ ਸਬੰਧਾਂ ਵੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਤੋਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ)।[224] ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ ਤਿੰਨ ਇੰਡੋਚੀਨੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਕੰਪੂਚੀਆ ਦੇ ਖਮੇਰ ਰੂਜ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[222] 25 ਦਸੰਬਰ 1978 ਨੂੰ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਕੰਪੂਚੀਆ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਖਮੇਰ ਰੂਜ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਹੈਂਗ ਸਮਰਿਨ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਕੰਬੋਡੀਆ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।[225] ਇਸ ਕਦਮ ਨੇ ਚੀਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਹੁਣ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੱਖਣੀ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਘੇਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਸਮਝਦਾ ਹੈ।[226]ਹਮਲੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਚੀਨ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਖਮੇਰ ਰੂਜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਨਸਲੀ ਚੀਨੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਨਾਲ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਸਪ੍ਰੈਟਲੀ ਟਾਪੂਆਂ 'ਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਬਜ਼ੇ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਚੀਨ ਦੁਆਰਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਸੋਵੀਅਤ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਡੇਂਗ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਾਸਕੋ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਚੀਨ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪੂਰੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਜੰਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ;ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਚੀਨ-ਸੋਵੀਅਤ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਯੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ, ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਚੀਨ-ਸੋਵੀਅਤ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 300,000 ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ।[227] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ (ਡੇਢ ਲੱਖ ਫੌਜਾਂ) ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ।[228]ਫਰਵਰੀ 1979 ਵਿੱਚ, ਚੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ ਉੱਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਜਲਦੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਉਸ ਸਾਲ ਦੇ 6 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਚੀਨ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ "ਹਨੋਈ ਦਾ ਗੇਟ" ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਦੰਡਕਾਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਵੀਅਤਨਾਮ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈਆਂ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ 1989 ਤੱਕ ਕੰਬੋਡੀਆ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਕੰਬੋਡੀਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਟੀਚਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।ਪਰ, ਚੀਨ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਵਿਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਹਨੋਈ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਹਮਲਾਵਰ ਬਲਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਯੂਨਿਟਾਂ, ਅਰਥਾਤ ਦੂਜੀ ਕੋਰ, ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।[229] ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਚੀਨ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ 'ਤੇ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ, ਅਤੇ 1991 ਤੱਕ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਹਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਨ। 1991 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਭੰਗ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੀਨ-ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਕੰਬੋਡੀਆ ਤੋਂ ਪੋਲ ਪੋਟ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ, ਚੀਨ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ, ਇਸਦਾ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਦਾ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਵਿਰੋਧੀ, ਆਪਣੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ।[230]
ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਯੁੱਗ
ਹਨੋਈ, 2013 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਜੌਹਨ ਕੈਰੀ ਨਾਲ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਨਗੁਏਨ ਫੂ ਟ੍ਰੰਗ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1986 Jan 1

ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਯੁੱਗ

Vietnam
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਿਲ ਕਲਿੰਟਨ ਦੇ 2000 ਵਿੱਚ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।[231] ਵੀਅਤਨਾਮ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧਦੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਮੰਜ਼ਿਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਧਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।ਇਸਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਨਾਲ ਹੀ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰਾਂ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਵਿਅਤਨਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਨੁਕੂਲ ਰੁਖ ਅਪਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਵੀ ਝਗੜਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੰਬੋਡੀਆ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਾਂਝੀ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੀਨ ਨਾਲ, ਦੱਖਣੀ ਚੀਨ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ।2016 ਵਿੱਚ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੀਜੇ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦੌਰੇ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।ਅਮਰੀਕਾ-ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸੁਧਾਰ ਨੂੰ ਘਾਤਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੀਅਤਨਾਮ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਘਾਤਕ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[232] ਵੀਅਤਨਾਮ ਤੋਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਉਦਯੋਗਿਕ ਦੇਸ਼, ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।ਵੀਅਤਨਾਮ ਅਗਲੇ ਗਿਆਰਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।[233]

Appendices



APPENDIX 1

Vietnam's Geographic Challenge


Play button




APPENDIX 2

Nam tiến: Southward Advance


Nam tiến: Southward Advance
Nam tiến: Southward Advance ©Anonymous




APPENDIX 3

The Legacy Chinese Settlers in Hà Tiên and Vietnam


Play button




APPENDIX 4

Geopolitics of Vietnam


Play button

Footnotes



  1. Liu D, Duong NT, Ton ND, Van Phong N, Pakendorf B, Van Hai N, Stoneking M (April 2020). "Extensive ethnolinguistic diversity in Vietnam reflects multiple sources of genetic diversity". Molecular Biology and Evolution. 37 (9): 2503–2519. doi:10.1093/molbev/msaa099. PMC 7475039. PMID 32344428.
  2. Tagore, Debashree; Aghakhanian, Farhang; Naidu, Rakesh; Phipps, Maude E.; Basu, Analabha (2021-03-29). "Insights into the demographic history of Asia from common ancestry and admixture in the genomic landscape of present-day Austroasiatic speakers". BMC Biology. 19 (1): 61. doi:10.1186/s12915-021-00981-x. ISSN 1741-7007. PMC 8008685. PMID 33781248.
  3. Tarling, Nicholas (1999). The Cambridge History of Southeast Asia, Volume One, Part One. Cambridge University Press. p. 102. ISBN 978-0-521-66369-4.
  4. Trần Ngọc Thêm (2016). Hệ Giá Trị Việt Nam từ Truyền thống đến Hiện Đại và con đường tới tương lai. Thành Phố Hồ Chí Minh: NXB Văn hóa – Văn nghê, pp. 153–80, 204–205. Well over 90 percent rural. Trần Ngọc Thêm, Hệ Giá Trị Việt Nam từ Truyền thống đến Hiện Đại và con đường tới tương lai, p. 138.
  5. Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751.
  6. Xavier Guillaume La Terre du Dragon Tome 1 - Page 265 "Phùng Nguyên (18 km à l'O. de Viêt Tri) : Site archéologique découvert en 1958 et datant du début de l'âge du bronze (4.000 ans av. J.-C.). De nombreux sites d'habitat ainsi que des nécropoles ont été mis à jour. Cette culture est illustrée par ..."
  7. Nola Cooke, Tana Li, James Anderson - The Tongking Gulf Through History 2011- Page 6 "Charles Higham and Tracey L.-D. Lu, for instance, have demonstrated that rice was introduced into the Red River region from southern China during the prehistoric period, with evidence dating back to the Phùng Nguyên culture (2000–1500 ..."
  8. Khoach, N. B. 1983. Phung Nguyen. Asian Perspectives 23 (1): 25.
  9. John N. Miksic, Geok Yian Goh, Sue O Connor - Rethinking Cultural Resource Management in Southeast Asia 2011 p. 251.
  10. Higham, C., 2014, Early Mainland Southeast Asia, Bangkok: River Books Co., Ltd., ISBN 9786167339443, p. 211–217 .
  11. Hung, Hsiao-chun; Nguyen, Kim Dung; Bellwood, Peter; Carson, Mike T. (2013). "Coastal Connectivity: Long-Term Trading Networks Across the South China Sea". Journal of Island & Coastal Archaeology. 8 (3): 384–404. doi:10.1080/15564894.2013.781085. S2CID 129020595.
  12. Charles F. W. Higham (2017-05-24). "First Farmers in Mainland Southeast Asia". Journal of Indo-Pacific Archaeology. University of Otago. 41: 13–21. doi:10.7152/jipa.v41i0.15014.
  13. "Ancient time". Archived from the original on July 23, 2011.
  14. SOLHEIM, WILHELM G. (1988). "A Brief History of the Dongson Concept". Asian Perspectives. 28 (1): 23–30. ISSN 0066-8435. JSTOR 42928186.
  15. "Early History & Legend". Asian-Nation. Retrieved March 1, 2019.
  16. "Administration of Van Lang – Au Lac era Vietnam Administration in Van Lang – Au Lac period". Đăng Nhận. Retrieved March 1, 2019.
  17. Daryl Worthington (October 1, 2015). "How and When the Bronze Age Reached South East Asia". New Historian. Retrieved March 7, 2019.
  18. Higham, Charles; Higham, Thomas; Ciarla, Roberto; Douka, Katerina; Kijngam, Amphan; Rispoli, Fiorella (10 December 2011). "The Origins of the Bronze Age of Southeast Asia". Journal of World Prehistory. 24 (4): 227–274. doi:10.1007/s10963-011-9054-6. S2CID 162300712. Retrieved 7 March 2019 – via Researchgate.net.
  19. aDiller, Anthony; Edmondson, Jerry; Luo, Yongxian (2008). The Tai-Kadai Languages. Routledge (published August 20, 2008). p. 9. ISBN 978-0700714575.
  20. Meacham, William (1996). "Defining the Hundred Yue". Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. 15: 93–100. doi:10.7152/bippa.v15i0.11537.
  21. Barlow, Jeffrey G. (1997). "Culture, ethnic identity, and early weapons systems: the Sino-Vietnamese frontier". In Tötösy de Zepetnek, Steven; Jay, Jennifer W. (eds.). East Asian cultural and historical perspectives: histories and society—culture and literatures. Research Institute for Comparative Literature and Cross-Cultural Studies, University of Alberta. p. 2. ISBN 978-0-921490-09-8.
  22. Brindley, Erica Fox (2003), "Barbarians or Not? Ethnicity and Changing Conceptions of the Ancient Yue (Viet) Peoples, ca. 400–50 BC" (PDF), Asia Major, 3rd Series, 16 (2): 1–32, JSTOR 41649870, p. 13.
  23. Carson, Mike T. (2016). Archaeological Landscape Evolution: The Mariana Islands in the Asia-Pacific Region. Springer (published June 18, 2016). p. 23. ISBN 978-3319313993.
  24. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird, Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-01145-8, p. 14.
  25. Hoàng, Anh Tuấn (2007). Silk for Silver: Dutch-Vietnamese Rerlations ; 1637 - 1700. BRILL. p. 12. ISBN 978-90-04-15601-2.
  26. Ferlus, Michel (2009). "A Layer of Dongsonian Vocabulary in Vietnamese". Journal of the Southeast Asian Linguistics Society. 1: 105.
  27. "Zuojiang Huashan Rock Art Cultural Landscape - UNESCO World Heritage". www.chinadiscovery.com. Retrieved 2020-01-20.
  28. "黎族 (The Li People)" (in Chinese). 国家民委网站 (State Ethnic Affairs Commission). 14 April 2006. Retrieved 22 March 2020. 在我国古籍上很早就有关于黎族先民的记载。西汉以前曾经以 "骆越"，东汉以"里"、"蛮"，隋唐以"俚"、"僚"等名称，来泛称我国南方的一些少数民族，其中也包括海南岛黎族的远古祖先。"黎"这一族称最早正式出现在唐代后期的文献上...... 南朝梁大同中(540—541年)，由于儋耳地方俚僚（包括黎族先民）1000多峒 "归附"冼夫人，由"请命于朝"，而重置崖州.
  29. Chapuis, Oscar (1995-01-01). A History of Vietnam: From Hong Bang to Tu Duc. Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-313-29622-2.
  30. Kim, Nam C. (2015). The Origins of Ancient Vietnam. Oxford University Press. ISBN 978-0-199-98089-5, p. 203.
  31. Stein, Stephen K. (2017). The Sea in World History: Exploration, Travel, and Trade. ABC-CLIO. p. 61. ISBN 978-1440835506.
  32. Holcombe, Charles (2001). The Genesis of East Asia: 221 B.C. - A.D. 907. University of Hawaii Press. p. 147. ISBN 978-0824824655.
  33. Stein, Stephen K. (2017). The Sea in World History: Exploration, Travel, and Trade. ABC-CLIO. p. 60. ISBN 978-1440835506.
  34. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. p. 156. ISBN 978-0415735544.
  35. Howard, Michael C. (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: The Role of Cross-Border Trade and Travel. McFarland Publishing. p. 61. ISBN 978-0786468034.
  36. Records of the Grand Historian, vol. 113 section 97 史記·酈生陸賈列傳.
  37. Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 23-27.
  38. Chua, Amy (2018). Political Tribes: Group Instinct and the Fate of Nations. Penguin Press. ISBN 978-0399562853, p. 43.
  39. Chua, Amy (2003). World On Fire. Knopf Doubleday Publishing. ISBN 978-0385721868, p. 33.
  40. Tucker, Spencer (1999). Vietnam. University of Kentucky Press. ISBN 978-0813121215, p. 6-7.
  41. Murphey, Rhoads (1997). East Asia: A New History. Pearson. ISBN 978-0205695225, p. 119-120.
  42. Cima, Ronald J. (1987). Vietnam: A Country Study. United States Library of Congress. ISBN 978-0160181436, p. 8.
  43. Ebrey, Patricia; Walthall, Anne (2013). "The Founding of the Bureaucratic Empire: Qin-Han China (256 B.C.E. - 200 C.E.)".
  44. Ebrey, Patricia B.; Walthall, Anne (eds.). East Asia: A Cultural, Social, and Political History (3rd ed.). Boston: Cengage Learning. pp. 36–60. ISBN 978-1133606475, p. 54.
  45. Tucker, Spencer (1999). Vietnam. University of Kentucky Press. ISBN 978-0813121215, p. 6.
  46. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. ISBN 978-0415735544, p. 157.
  47. Anderson, David (2005). The Vietnam War (Twentieth Century Wars). Palgrave. ISBN 978-0333963371, p. 3.
  48. Hyunh, Kim Khanh (1986). Vietnamese Communism, 1925-1945. Cornell University Press. ISBN 978-0801493973, p. 33-34.
  49. Cima, Ronald J. (1987). Vietnam: A Country Study. United States Library of Congress. ISBN 978-0160181436, p. 3.
  50. Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press, pp. 41–42.
  51. Kiernan (2019), p. 28.
  52. Kiernan (2019), pp. 76–77.
  53. O'Harrow, Stephen (1979). "From Co-loa to the Trung Sisters' Revolt: VIET-NAM AS THE CHINESE FOUND IT". Asian Perspectives. 22 (2): 159–61. JSTOR 42928006 – via JSTOR.
  54. Brindley, Erica (2015). Ancient China and the Yue: Perceptions and Identities on the Southern Frontier, C.400 BCE-50 CE. Cambridge University Press. ISBN 978-1-10708-478-0, p. 235.
  55. Lai, Mingchiu (2015), "The Zheng sisters", in Lee, Lily Xiao Hong; Stefanowska, A. D.; Wiles, Sue (eds.), Biographical Dictionary of Chinese Women: Antiquity Through Sui, 1600 B.C.E. - 618 C.E, Taylor & Francis, pp. 253–254, ISBN 978-1-317-47591-0, p. 253.
  56. Scott, James George (1918). The Mythology of all Races: Indo-Chinese Mythology. University of Michigan, p. 312.
  57. Scott (1918), p. 313.
  58. Taylor, Keith Weller (1983). The Birth of Vietnam. University of California Press. ISBN 978-0-520-07417-0..
  59. Bielestein, Hans (1986), "Wang Mang, the restoration of the Han dynasty, and Later Han", in Twitchett, Denis C.; Fairbank, John King (eds.), The Cambridge History of China: Volume 1, The Ch'in and Han Empires, 221 BC-AD 220, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 223–290, p. 271.
  60. Yü (1986), p. 454.
  61. Kiernan (2019), p. 80.
  62. Lai (2015), p. 254.
  63. Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-4772-6516-1, pp. 111–112.
  64. Walker 2012, p. 132.
  65. Hà Văn Tấn, "Oc Eo: Endogenous and Exogenous Elements", Viet Nam Social Sciences, 1–2 (7–8), 1986, pp.91–101.
  66. Asia: A Concise History by Milton W. Meyer p.62
  67. Wessel, Ingrid (1994). Nationalism and Ethnicity in Southeast Asia: Proceedings of the Conference "Nationalism and Ethnicity in Southeast Asia" at Humboldt University, Berlin, October 1993 · Band 2. LIT. ISBN 978-3-82582-191-3.
  68. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge.
  69. Coedes, George (1975), Vella, Walter F. (ed.), The Indianized States of Southeast Asia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0368-1, p. 48.
  70. Nguyen, Khac Vien (2002). Vietnam, a Long History. Gioi Publishers., p. 22.
  71. Churchman, Catherine (2016). The People Between the Rivers: The Rise and Fall of a Bronze Drum Culture, 200–750 CE. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1-442-25861-7, p. 127.
  72. Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 158–159.
  73. Parker, Vrndavan Brannon. "Vietnam's Champan Kingdom Marches on". Hinduism Today. Archived from the original on 7 October 2019. Retrieved 21 November 2015.
  74. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. ISBN 978-0-41573-554-4, p. 337.
  75. Vickery, Michael (2011), "Champa Revised", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 363–420, p. 376.
  76. Tran, Ky Phuong; Lockhart, Bruce, eds. (2011). The Cham of Vietnam: History, Society and Art. University of Hawaii Press. ISBN 978-9-971-69459-3, pp. 28–30.
  77. Lê Thành Khôi, Histoire du Vietnam, p.109.
  78. Cœdès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-824-80368-1, p. 91.
  79. Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department. p. 6.Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (the Oriental Library). Toyo Bunko. p. 6.
  80. Cœdès 1968, p. 95.
  81. Cœdès 1968, p. 122.
  82. Guy, John (2011), "Pan-Asian Buddhism and the Bodhisattva Cult in Champa", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 300–322, p. 305.
  83. Momorki, Shiro (2011), ""Mandala Campa" Seen from Chinese Sources", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 120–137, p. 126.
  84. Vickery, Michael (2011), "Champa Revised", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 363–420, pp. 383–384.
  85. Tran, Quoc Vuong (2011), "Việt–Cham Cultural Contacts", in Lockhart,
  86. Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 263–276, p. 268.
  87. Vickery 2011, pp. 385–389.
  88. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird: T'ang Images of the South, Los Angeles: University of California Press, ISBN 9780520011458, p. 19.
  89. Wright, Arthur F. (1979), "The Sui dynasty (581–617)", in Twitchett, Denis Crispin; Fairbank, John King (eds.), The Cambridge History of China: Sui and T'ang China, 589-906 AD, Part One. Volume 3, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 48–149, ISBN 9780521214469, p. 109.
  90. Taylor, Keith Weller (1983), The Birth of the Vietnam, University of California Press, ISBN 9780520074170, p. 161.
  91. Taylor 1983, p. 162.
  92. Schafer 1967, p. 17.
  93. Taylor 1983, p. 165.
  94. Schafer 1967, p. 74.
  95. Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-477-26516-1, p. 179.
  96. Taylor, Keith Weller (1983), The Birth of the Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 171.
  97. Taylor 1983, p. 188.
  98. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird, Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-01145-8, p. 56.
  99. Schafer 1967, p. 57.
  100. Taylor 1983, p. 174.
  101. Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press. ISBN 978-0-190-05379-6., p. 109.
  102. Kiernan 2019, p. 111.
  103. Taylor 1983, p. 192.
  104. Schafer 1967, p. 63.
  105. Walker 2012, p. 180.
  106. Wang, Zhenping (2013). Tang China in Multi-Polar Asia: A History of Diplomacy and War. University of Hawaii Press., p. 121.
  107. Taylor 1983, pp. 241–242.
  108. Taylor 1983, p. 243.
  109. Wang 2013, p. 123.
  110. Kiernan 2019, pp. 120–121.
  111. Schafer 1967, p. 68.
  112. Wang 2013, p. 124.
  113. Kiernan 2019, p. 123.
  114. Paine 2013, p. 304.
  115. Juzheng, Xue (1995), Old History of the Five Dynasties, Zhonghua Book Company, ISBN 7101003214, p. 53.
  116. Juzheng 1995, p. 100.
  117. Taylor 2013, p. 45.
  118. Paine, Lincoln (2013), The Sea and Civilization: A Maritime History of the World, United States of America: Knopf Doubleday Publishing Group, p. 314.
  119. Kiernan 2019, p. 127.
  120. Taylor 1983, p. 269.
  121. Coedes 2015, p. 80.
  122. Womack, Brantly (2006), China and Vietnam: The Politics of Asymmetry, Cambridge University Press, ISBN 0-5216-1834-7, p. 113.
  123. Taylor 2013, p. 47.
  124. Walker 2012, p. 211-212.
  125. Taylor 2013, p. 60.
  126. Walker 2012, p. 211-212.
  127. Kiernan 2019, p. 144.
  128. Hall, Daniel George Edward (1981), History of South East Asia, Macmillan Education, Limited, ISBN 978-1-349-16521-6, p. 203.
  129. Kiernan 2019, p. 146.
  130. Walker 2012, p. 212.
  131. Coedès 1968, p. 125.
  132. Coedès 2015, p. 82.
  133. Ngô Sĩ Liên (2009), Đại Việt sử ký toàn thư (in Vietnamese) (Nội các quan bản ed.), Hanoi: Cultural Publishing House, ISBN 978-6041690134, pp. 154
  134. Ngô Sĩ Liên 2009, pp. 155
  135. Maspero, Georges (2002). The Champa Kingdom. White Lotus Co., Ltd. ISBN 9789747534993, p. 72.
  136. Ngô, Văn Doanh (2005). Mỹ Sơn relics. Hanoi: Thế Giới Publishers. OCLC 646634414, p. 188.
  137. Hall, Daniel George Edward (1981). History of South East Asia. Macmillan Education, Limited. ISBN 978-1349165216., p. 205.
  138. Twitchett, Denis (2008), The Cambridge History of China 1, Cambridge University Press, p. 468.
  139. Taylor 2013, p. 84.
  140. Kiernan 2017, pp. 161.
  141. Kiernan 2017, pp. 162–163.
  142. Kohn, George Childs (2013), Dictionary of Wars, Routledge, ISBN 978-1-135-95494-9., pp. 524.
  143. Coèdes (1968). The Indianized States of Southeast Asia. p. 160.
  144. Hall 1981, p. 206.
  145. Maspero 2002, p. 78.
  146. Turnbull, Stephen (2001), Siege Weapons of the Far East (1) AD 612-1300, Osprey Publishing, p. 44.
  147. Coedès 1968, p. 170.
  148. Maspero 2002, p. 79.
  149. Liang 2006, p. 57.
  150. Ngô, Văn Doanh (2005). Mỹ Sơn relics. Hanoi: Thế Giới Publishers. OCLC 646634414, p. 189.
  151. Miksic & Yian 2016, p. 436.
  152. Coedès 1968, p. 171.
  153. Maspero 2002, p. 81.
  154. Taylor 2013, p. 103.
  155. Taylor 2013, p. 109.
  156. Taylor 2013, p. 110.
  157. Tuyet Nhung Tran; Reid, Anthony J. S. (2006), Việt Nam Borderless Histories, Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, ISBN 978-0-299-21770-9, pp. 89–90.
  158. Tuyet Nhung Tran & Reid 2006, pp. 75–77.
  159. Chapuis, Oscar (1995), A history of Vietnam: from Hong Bang to Tu Duc, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-29622-7, p. 95.
  160. Miller, Terry E.; Williams, Sean (2008), The Garland handbook of Southeast Asian music, Routledge, ISBN 978-0-415-96075-5, p. 249.
  161. Kevin Bowen; Ba Chung Nguyen; Bruce Weigl (1998). Mountain river: Vietnamese poetry from the wars, 1948–1993 : a bilingual collection. Univ of Massachusetts Press. pp. xxiv. ISBN 1-55849-141-4.
  162. Lê Mạnh Thát. "A Complete Collection of Trần Nhân Tông's Works". Thuvienhoasen.org. Archived from the original on December 2, 2008. Retrieved 2009-12-10.
  163. Haw, Stephen G. (2013). "The deaths of two Khaghans: a comparison of events in 1242 and 1260". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 76 (3): 361–371. doi:10.1017/S0041977X13000475. JSTOR 24692275., pp. 361–371.
  164. Buell, P. D. (2009), "Mongols in Vietnam: End of one era, beginning of another", First Congress of the Asian Association of World Historian, Osaka University Nakanoshima-Center, 29-31 May 2009., p. 336.
  165. Maspero 2002, p. 86-87.
  166. Coedes 1975, p. 229.
  167. Coedes 1975, p. 230.
  168. Coedes 1975, p. 237.
  169. Coedes 1975, p. 238.
  170. Taylor, p. 144
  171. Lafont, Pierre-Bernard (2007). Le Campā: Géographie, population, histoire. Indes savantes. ISBN 978-2-84654-162-6., p. 122.
  172. Lafont 2007, p. 89.
  173. Lafont 2007, p. 175.
  174. Lafont 2007, p. 176.
  175. Lafont 2007, p. 173.
  176. Walker 2012, p. 257.
  177. Stuart-Fox, Martin (1998). The Lao Kingdom of Lan Xang: Rise and Decline. White Lotus Press. ISBN 974-8434-33-8., p. 66.
  178. Whitmore, John K. (2004). "The Two Great Campaigns of the Hong-Duc Era (1470–97) in Dai Viet". South East Asia Research. 12: 119–136 – via JSTOR, p. 130-133.
  179. Whitmore (2004), p. 133.
  180. Wyatt, David K.; Wichienkeeo, Aroonrut, eds. (1998). The Chiang Mai Chronicle. Silkworm Books. ISBN 974-7100-62-2., p. 103-105.
  181. Dutton, George Edson (2008), The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Eighteenth-century Vietnam, Silkworm Books, ISBN 978-9749511541, p. 43.
  182. Dutton 2008, p. 42.
  183. Dutton 2008, p. 45-46.
  184. Dutton 2008, p. 48-49.
  185. Murray, Dian H. (1987). Pirates of the South China Coast, 1790–1810. Stanford University Press. ISBN 0-8047-1376-6.
  186. Choi, Byung Wook (2004). Southern Vietnam Under the Reign of Minh Mạng (1820–1841): Central Policies and Local Response. SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-138-3., p. 22-24.
  187. Choi 2004, p. 42-43.
  188. Lockhart, Bruce (2001). "Re-assessing the Nguyễn Dynasty". Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies. 15 (1): 9–53. JSTOR 40860771.
  189. Kiernan, Ben (17 February 2017). Viet Nam: A History from Earliest Times to the Present. Oxford University Press. pp. 283–. ISBN 978-0-19-062729-4.
  190. Schliesinger, Joachim (2017). The Chong People: A Pearic-Speaking Group of Southeastern Thailand and Their Kin in the Region. Booksmango. pp. 106–. ISBN 978-1-63323-988-3.
  191. De la Roche, J. “A Program of Social and Cultural Activity in Indo-China.” US: Virginia, Ninth Conference of the Institute of Pacific Relations, French Paper No. 3, pp. 5-6.
  192. Drake, Jeff. "How the U.S. Got Involved In Vietnam".
  193. Jouineau, Andre (April 2009). French Army 1918 1915 to Victory. p. 63. ISBN 978-2-35250-105-3.
  194. Sanderson Beck: Vietnam and the French: South Asia 1800–1950, paperback, 629 pages.
  195. Jouineau, Andre (April 2009). French Army 1918 1915 to Victory. p. 63. ISBN 978-2-35250-105-3.
  196. Spector, Ronald H. (2007). In the ruins of empire : the Japanese surrender and the battle for postwar Asia (1st ed.). New York. p. 94. ISBN 9780375509155.
  197. Tôn Thất Thiện (1990) Was Ho Chi Minh a Nationalist? Ho Chi Minh and the Comintern. Singapore: Information and Resource Centre. p. 39.
  198. Quinn-Judge, Sophie (2002) Ho Chi Minh: The Missing Years 1919–1941. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. p. 20.
  199. Patti, Archimedes L. A. (1980). Why Viet Nam? Prelude to America's Albatross. University of California Press. ISBN 0520041569., p. 477.
  200. Chapman, Jessica M. (2013). Cauldron of Resistance: Ngo Dinh Diem, the United States, and 1950s Southern Vietnam. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-5061-7, pp. 30–31.
  201. Donaldson, Gary (1996). America at War Since 1945: Politics and Diplomacy in Korea, Vietnam, and the Gulf War. Religious Studies; 39 (illustrated ed.). Greenwood Publishing Group. p. 75. ISBN 0275956601.
  202. Chen, King C. (2015). Vietnam and China, 1938–1954 (reprint ed.). Princeton University Press. p. 195. ISBN 978-1400874903. 2134 of Princeton Legacy Library.
  203. Vo, Nghia M. (August 31, 2011). Saigon: A History. McFarland. ISBN 9780786486342 – via Google Books.
  204. Encyclopaedia Britannica. "Ho Chi Minh, President of North Vietnam".
  205. Fall, Bernard B. (1994). Street Without Joy: The French Debacle in Indochina, p. 17.
  206. Rice-Maximin, Edward (1986). Accommodation and Resistance: The French Left, Indochina, and the Cold War, 1944–1954. Greenwood.
  207. Flitton, Dave. "Battlefield Vietnam – Dien Bien Phu, the legacy". Public Broadcasting System. Archived from the original on 2021-10-30. Retrieved 29 July 2015.
  208. Goscha, Christopher (2016). The Penguin History of Modern Vietnam. London: Penguin Books. p. 260. ISBN 9780141946658 – via Google Books.
  209. The Paris Agreement on Vietnam: Twenty-five Years Later (Conference Transcript). Washington, DC: The Nixon Center. April 1998.
  210. Encyclopædia Britannica. "Vietnam War".
  211. HISTORY. "Vietnam War: Causes, Facts & Impact". 28 March 2023.
  212. Hirschman, Charles; Preston, Samuel; Vu Manh Loi (1995).
  213. "Vietnamese Casualties During the American War: A New Estimate" (PDF). Population and Development Review. 21 (4): 783–812. doi:10.2307/2137774. JSTOR 2137774.
  214. Fox, Diane N. (2003). "Chemical Politics and the Hazards of Modern Warfare: Agent Orange". In Monica, Casper (ed.). Synthetic Planet: Chemical Politics and the Hazards of Modern Life (PDF). Routledge Press.
  215. Ben Stocking for AP, published in the Seattle Times May 22, 2010.
  216. Jessica King (2012-08-10). "U.S. in first effort to clean up Agent Orange in Vietnam". CNN.
  217. Elliot, Duong Van Mai (2010). "The End of the War". RAND in Southeast Asia: A History of the Vietnam War Era. RAND Corporation. pp. 499, 512–513. ISBN 978-0-8330-4754-0.
  218. Sagan, Ginetta; Denney, Stephen (October–November 1982). "Re-education in Unliberated Vietnam: Loneliness, Suffering and Death". The Indochina Newsletter.
  219. Desbarats, Jacqueline. Repression in the Socialist Republic of Vietnam: Executions and Population Relocation.
  220. 2.25 Million Cambodians Are Said to Face StarvationThe New York Times, August 8, 1979.
  221. "Butcher of Cambodia set to expose Thatcher's role". TheGuardian.com. 9 January 2000.
  222. Zhao, Suisheng (2023). The dragon roars back : transformational leaders and dynamics of Chinese foreign policy. Stanford, California: Stanford University Press, ISBN 978-1-5036-3415-2. OCLC 1332788951. p. 55.
  223. Scalapino, Robert A. (1982) "The Political Influence of the Soviet Union in Asia" In Zagoria, Donald S. (editor) (1982) Soviet Policy in East Asia Yale University Press, New Haven, Connecticut, page 71.
  224. Scalapino, Robert A., pp. 107–122.
  225. Zhao, Suisheng (2023), pp. 55–56.
  226. Zhao, Suisheng (2023), pp. 56.
  227. Chang, Pao-min (1985), Kampuchea Between China and Vietnam. Singapore: Singapore University Press. pp. 88–89. ISBN 978-9971690892.
  228. Scalapino, Robert A. (1986), p. 28.
  229. "Early History & Legend". Asian-Nation. Retrieved March 1, 2019.
  230. "Administration of Van Lang – Au Lac era Vietnam Administration in Van Lang – Au Lac period". Đăng Nhận. Retrieved March 1, 2019.
  231. Engel, Matthew; Engel, By Matthew (23 November 2000). "Clinton leaves his mark on Vietnam". The Guardian.
  232. Thayer, Carl. "Obama's Visit to Vietnam: A Turning Point?". thediplomat.com.
  233. "What Are the Next Eleven Economies With Growth Prospects?". The Balance.
  234. Windrow, Martin (2011). The Last Valley: A Political, Social, and Military History. Orion. ISBN 9781851099610, p. 90.
  235. Barnet, Richard J. (1968). Intervention and Revolution: The United States in the Third World. World Publishing. p. 185. ISBN 978-0-529-02014-7.
  236. "Haiphong, Shelling of". Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History. Ed. Spencer C. Tucker. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2011. Credo Reference. Web. 17 Feb. 2016.
  237. Hammer, Ellen (1954). The Struggle for Indochina. Stanford, California: Stanford University Press. p. 185.
  238. Le Monde, December 10, 1946

References



  • Choi, Byung Wook (2004). Southern Vietnam Under the Reign of Minh Mạng (1820–1841): Central Policies and Local Response. SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-138-3.
  • Vietnamese National Bureau for Historical Record (1998), Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (in Vietnamese), Hanoi: Education Publishing House
  • Ngô Sĩ Liên (2009), Đại Việt sử ký toàn thư (in Vietnamese) (Nội các quan bản ed.), Hanoi: Cultural Publishing House, ISBN 978-6041690134
  • Trần Trọng Kim (1971), Việt Nam sử lược (in Vietnamese), Saigon: Center for School Materials
  • Coedes, George (1975), Vella, Walter F. (ed.), The Indianized States of Southeast Asia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0368-1
  • Dutton, George Edson (2008), The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Eighteenth-century Vietnam, Silkworm Books, ISBN 978-9749511541
  • Maspero, Georges (2002), The Champa Kingdom, White Lotus Co., Ltd, ISBN 978-9747534993
  • Phạm Văn Sơn (1960), Việt Sử Toàn Thư (in Vietnamese), Saigon
  • Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0
  • Taylor, K.W. (2013), A History of the Vietnamese, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-69915-0
  • Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-4772-6516-1
  • Dutton, George E.; Werner, Jayne S.; Whitmore, John K., eds. (2012). Sources of Vietnamese Tradition. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-51110-0.
  • Juzheng, Xue (1995), Old History of the Five Dynasties, Zhonghua Book Company, ISBN 7101003214
  • Twitchett, Denis (2008), The Cambridge History of China 1, Cambridge University Press