ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਮਾਂਰੇਖਾ

ਅੰਤਿਕਾ

ਅੱਖਰ

ਫੁਟਨੋਟ

ਹਵਾਲੇ


ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
History of Israel ©HistoryMaps

2000 BCE - 2024

ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ



ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲੇਵੇਂਟਾਈਨ ਕੋਰੀਡੋਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਉਤਪਤੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਿਆਦ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਕਨਾਨ, ਫਲਸਤੀਨ, ਜਾਂ ਪਵਿੱਤਰ ਭੂਮੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।10ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਨਟੂਫੀਅਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।ਇਹ ਖੇਤਰ ਕਨਾਨੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 2000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਹਮਿਸਰ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।ਆਇਰਨ ਯੁੱਗ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਅਬ੍ਰਾਹਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ , ਈਸਾਈ ਧਰਮ ,ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[1]ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ, ਬਾਬਲੀਅਨ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਪੀਰੀਅਡ ਵਿੱਚ ਟਾਲੇਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਿਊਸੀਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅਧੀਨ ਯਹੂਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਸਮਾਂ ਸੀ।ਰੋਮਨ ਰੀਪਬਲਿਕ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯਹੂਦੀ ਉਜਾੜੇ ਹੋਏ।[2] ਈਸਾਈਅਤ ਦੇ ਉਭਾਰ, ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, 4ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਈਸਾਈ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣ ਗਏ।7ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਈਸਾਈ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ, ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਰੂਸੇਡਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਬਣ ਗਿਆ।ਇਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਤੱਕ ਮੰਗੋਲ ,ਮਾਮਲੂਕ ਅਤੇ ਓਟੋਮਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ।19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਇਓਨਿਜ਼ਮ, ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਆਵਾਸ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਖੇਤਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ।ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਯਹੂਦੀ ਵਤਨ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਕਾਰਨ ਅਰਬ-ਯਹੂਦੀ ਤਣਾਅ ਵਧਿਆ।1948 ਦੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਘੋਸ਼ਣਾ ਨੇ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫਲਸਤੀਨੀ ਵਿਸਥਾਪਨ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।ਅੱਜ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।1979 ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਅਤੇ 1994 ਵਿੱਚ ਜਾਰਡਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਧੀਆਂ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਤੇ 1993 ਦੇ ਓਸਲੋ I ਸਮਝੌਤੇ ਸਮੇਤ, ਫਲਸਤੀਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਫਲਸਤੀਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[3]
13000 BCE Jan 1

ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਪੂਰਵ ਇਤਿਹਾਸ

Levant
ਆਧੁਨਿਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 1.5 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਮਨੁੱਖੀ ਨਿਵਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ।ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਬੂਤ, ਗੈਲੀਲੀ ਸਾਗਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਬੇਦੀਆ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ, ਵਿੱਚ ਫਲਿੰਟ ਟੂਲ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਅਫਰੀਕਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲੱਭੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਨ।[3] ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੋਜਾਂ ਵਿੱਚ 1.4 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਅਚਿਉਲੀਅਨ ਉਦਯੋਗ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਬਿਜ਼ਾਟ ਰੁਹਾਮਾ ਸਮੂਹ, ਅਤੇ ਗੇਸ਼ਰ ਬਨੋਟ ਯਾਕੋਵ ਦੇ ਔਜ਼ਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[4]ਮਾਊਂਟ ਕਾਰਮੇਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਅਲ-ਤਾਬੂਨ ਅਤੇ ਐਸ ਸਕੁਲ ਵਰਗੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਵਾਂ ਨੇ ਨਿਏਂਡਰਥਲ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ।ਇਹ ਖੋਜਾਂ 600,000 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਮਨੁੱਖੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਹੇਠਲੇ ਪੈਲੀਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।[5] ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੌਲੀਓਲਿਥਿਕ ਸਾਈਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕਸੇਮ ਅਤੇ ਮਾਨੋਟ ਗੁਫਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।ਸਕੁਲ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ਜ਼ੇਹ ਹੋਮਿਨਿਡਜ਼, ਅਫਰੀਕਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪਾਏ ਗਏ ਸਰੀਰਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਜੀਵਾਸ਼ਮ, ਲਗਭਗ 120,000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਤਰੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।ਇਹ ਇਲਾਕਾ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਬੀ.ਸੀ.ਈ. ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਨੈਟੂਫੀਅਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਿਕਾਰੀ-ਸੰਗਠਨ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[6]
4500 BCE - 1200 BCE
ਕਨਾਨornament
ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਚੈਲਕੋਲੀਥਿਕ ਪੀਰੀਅਡ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਨਾਨ. ©HistoryMaps
4500 BCE Jan 1 - 3500 BCE

ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਚੈਲਕੋਲੀਥਿਕ ਪੀਰੀਅਡ

Levant
ਘਸੁਲੀਅਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਚਾਲਕੋਲੀਥਿਕ ਦੌਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, 4500 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਿਆ।[7] ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਵਤਨ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉੱਨਤ ਧਾਤੂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਹੁਨਰ ਲੈ ਕੇ ਆਏ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਸਮਿਥਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਮੂਲ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲਈ ਹੋਰ ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰੀਗਰੀ ਬਾਅਦ ਦੇ ਮੇਕੋਪ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਧਾਤੂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।ਘਸੁਲੀਅਨਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਮਬ੍ਰੀਅਨ ਬੁਰਜ ਡੋਲੋਮਾਈਟ ਸ਼ੈਲ ਯੂਨਿਟ ਤੋਂ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀ, ਖਣਿਜ ਮੈਲਾਚਾਈਟ ਨੂੰ ਕੱਢਿਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਦੀ ਫੇਨਾਨ ਵਿਖੇ।ਇਸ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਗੰਧ ਬੇਰਸ਼ੇਬਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਹੋਈ ਸੀ।ਉਹ ਵਾਇਲਨ-ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਈਕਲੇਡਿਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਮੇਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਵਿੱਚ ਬਾਰਕ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਕਲਾਤਮਕ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਜੈਨੇਟਿਕ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਘਸੁਲੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਵੈਸਟ ਏਸ਼ੀਅਨ ਹੈਪਲੋਗਰੁੱਪ T-M184 ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।[8] ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚੈਲਕੋਲੀਥਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਅੰਤ 'ਐਨ ਏਸੁਰ, ਦੱਖਣੀ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਤੱਟ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬਸਤੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ।[9]
ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਨਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਮਗਿੱਦੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਪੋਥੀ ਵਿੱਚ ਆਰਮਾਗੇਡਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ©Balage Balogh
3500 BCE Jan 1 - 2500 BCE

ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ

Levant
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਏਬਲਾ ਵਰਗੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਾਈਟਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੇ, ਜਿੱਥੇ ਈਬਲਾਟ (ਇੱਕ ਪੂਰਬੀ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ) ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।2300 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ, ਏਬਲਾ ਸਾਰਗੋਨ ਦ ਗ੍ਰੇਟ ਅਤੇ ਅੱਕਦ ਦੇ ਨਰਮ-ਸਿਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅੱਕਾਡੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ।ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਮੇਰੀਅਨ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰਾਤ ਨਦੀ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਟੂ ("ਤੰਬੂ ਨਿਵਾਸੀ", ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਮੋਰਾਈਟਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਉਰੂਕ ਦੇ ਐਨਸ਼ਾਕੁਸ਼ੰਨਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਗੋਲੀ ਸੁਮੇਰੀਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਲੁਗਲ-ਐਨ-ਮੁੰਡੂ ਨੂੰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗਤਾ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਹਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਕਾਦੇਸ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਅਮੋਰੀ, ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਕਨਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਅਮੋਰੀਟਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਯੂਗਾਰਿਟ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[10] 2154 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਅੱਕਾਡੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਜ਼ਾਗਰੋਸ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਖੀਰਬੇਟ ਕੇਰਕ ਦੇ ਵੇਅਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।ਡੀਐਨਏ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ 2500-1000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚੈਲਕੋਲਿਥਿਕ ਜ਼ੈਗਰੋਸ ਅਤੇ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਕਾਕੇਸਸ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਤੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।[11]ਇਸ ਮਿਆਦ ਨੇ 'ਐਨ ਏਸੁਰ ਅਤੇ ਮੇਗਗਿਡੋ' ਵਰਗੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਦੇਖਿਆ, ਇਹਨਾਂ "ਪ੍ਰੋਟੋ-ਕਨਾਨੀ" ਨੇ ਗੁਆਂਢੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਨਿਯਮਤ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਮਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਅਰਧ-ਖਾਨਾਬਦਾਈ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।[12] ਯੂਗਾਰਿਟ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦਾ ਕਨਾਨੀ ਰਾਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਨਾਨੀ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।[13]2000 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਅਰਲੀ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ,ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਸਮੇਤ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨੇੜੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਪਤਨ ਅਤੇ ਉੱਪਰੀ ਫਰਾਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅੱਕਦ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪਤਨ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੁਪ੍ਰਾ-ਖੇਤਰੀ ਢਹਿ, ਜਿਸ ਨੇ ਮਿਸਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 4.2 ਕੇ ਬੀਪੀ ਘਟਨਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੁੱਕਣ ਅਤੇ ਠੰਢਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।[14]ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੈ।ਮਿਸਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਵਿਗਾੜ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ ਜਿਸ ਨੇ ਕਨਾਨ ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, [15 ਦੇ] ਪਤਨ ਦੇ ਪੂਰੇ ਨੇੜਲੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਣਗੇ, ਵਪਾਰ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਗੇ।ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ਨੇ ਕਨਾਨ ਸਮੇਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਈ ਪੜਾਅ ਤੈਅ ਕੀਤਾ।
ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ
ਕਨਾਨੀ ਯੋਧੇ ©Angus McBride
2000 BCE Jan 1 - 1550 BCE

ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ

Levant
ਮੱਧ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕਨਾਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰੀਵਾਦ ਮੁੜ ਉਭਰਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰ-ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਜ਼ੋਰ ਇੱਕ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ।[16] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕਨਾਨ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਮੇਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਏ, ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ ਨੈਟਵਰਕ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ।2240 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਅੱੱਕਡ ਦੇ ਨਰਮ-ਸਿਨ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੁਬਰਤੂ/ਅਸੀਰੀਆ, ਸੁਮੇਰ ਅਤੇ ਏਲਾਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਮੂਰੂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਖੇਤਰ, ਅੱੱਕਦ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ "ਚਾਰ ਚੌਥਾਈ" ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਅਮੋਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਮੇਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਾਰਸਾ, ਆਈਸਿਨ ਅਤੇ ਬੇਬੀਲੋਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਇੱਕ ਅਮੋਰੀ ਸਰਦਾਰ, ਸੁਮੂ-ਅਬੂਮ ਦੁਆਰਾ 1894 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਸ਼ਹਿਰ-ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਬੇਬੀਲੋਨ (1792-1750 ਈਸਾ ਪੂਰਵ) ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੋਰੀ ਰਾਜੇ, ਹਮੁਰਾਬੀ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਬੈਬੀਲੋਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਸੀ।ਅਮੋਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ 1595 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਹਿੱਟੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬੇਦਖਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੱਕ ਬੈਬੀਲੋਨੀਆ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ।1650 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ, ਕਨਾਨੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿਕਸੋਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਨੀਲ ਡੈਲਟਾ ਉੱਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋ ਗਿਆ।[17] ਮਿਸਰੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਅਤੇ ਅਮਰੂ (ਅਮੋਰਾਈਟਸ) ਸ਼ਬਦ ਫੀਨੀਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਓਰੋਂਟੇਸ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੱਧ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਕਨਾਨ ਲਈ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਾਜ਼ੋਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਮਿਸਰ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਸੀ।ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਯਮਖਦ ਅਤੇ ਕਤਨਾ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਘਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਿਬਲੀਕਲ ਹਜ਼ੋਰ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ।
ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ
ਥੁਟਮੋਜ਼ III ਨੇ ਮੇਗਿਡੋ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰਜ ਕੀਤਾ। ©Anonymous
1550 BCE Jan 1 - 1150 BCE

ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ

Levant
ਅਰੰਭਕ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਕਨਾਨ ਨੂੰ ਮਗਿੱਦੋ ਅਤੇ ਕਾਦੇਸ਼ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੰਘਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹ ਖੇਤਰ ਰੁਕ-ਰੁਕ ਕੇਮਿਸਰੀ ਅਤੇ ਹਿੱਟੀ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਸੀ।ਮਿਸਰੀ ਨਿਯੰਤਰਣ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਛੁੱਟੜ, ਸਥਾਨਕ ਬਗਾਵਤਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਸ਼ਹਿਰ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ, ਪਰ ਪੂਰਾ ਦਬਦਬਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਨਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਨਹੀਂ ਸੀ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉੱਤਰੀ ਕਨਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਅੱਸ਼ੂਰੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਏ।ਥੁਟਮੋਜ਼ III (1479–1426 BCE) ਅਤੇ ਅਮੇਨਹੋਟੇਪ II (1427–1400 BCE) ਨੇ ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ, ਫੌਜੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੁਆਰਾ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਬੀਰੂ (ਜਾਂ 'ਅਪੀਰੂ) ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਇੱਕ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁਰੀਅਨ, ਸੇਮਾਈਟਸ, ਕਾਸਾਈਟਸ ਅਤੇ ਲੁਵਿਆਂ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।ਇਸ ਸਮੂਹ ਨੇ ਅਮੇਨਹੋਟੇਪ III ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।ਅਮੇਨਹੋਟੇਪ III ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਹਿੱਟੀਆਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਮਿਸਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਮੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ, ਵਧੇ ਹੋਏ ਸਾਮੀ ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।ਅਠਾਰਵੇਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਸੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹੀਵੇਂ ਅਤੇ ਵੀਹਵੇਂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਡਗਮਗਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।ਰਾਮਸੇਸ II ਨੇ 1275 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਕਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਟੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੰਟਰੋਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੱਟੀਆਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਲੇਵੈਂਟ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਘਰੇਲੂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ 'ਤੇ ਰਾਮਸੇਸ II ਦਾ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਾਰਨ ਮਿਸਰ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ।ਕਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਮਿਸਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਨਾਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣੀ ਪਈ, ਮੋਆਬ ਅਤੇ ਅਮੋਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਕਿਲ੍ਹਾ ਗੜੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਤੋਂ ਮਿਸਰ ਦੀ ਵਾਪਸੀ, ਜੋ ਕਿ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੱਕ ਚੱਲੀ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਕਾਰਨ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਸੀਮਤ ਸਬੂਤ ਹਨ। 1200 ਈ.ਪੂ.1200 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਬੂਤ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[18]
1150 BCE - 586 BCE
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹornament
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਸਰਾਏਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ
ਡੇਵਿਡ ਅਤੇ ਸ਼ਾਊਲ। ©Ernst Josephson
1150 BCE Jan 1 00:01 - 586 BCE

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਸਰਾਏਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ

Levant
ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇਰ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਅਰਲੀ ਆਇਰਨ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਲੋਕਾਂ ਵਜੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹਵਾਲਾਮਿਸਰ ਤੋਂ ਮਰਨੇਪਤਾਹ ਸਟੀਲ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜੋ ਲਗਭਗ 1208 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦਾ ਹੈ।ਆਧੁਨਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਕਨਾਨੀ ਸਭਿਅਤਾ ਤੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਲੋਹੇ ਦੇ ਯੁੱਗ II ਦੁਆਰਾ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰਾਜਾਂ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਰਾਜ (ਸਾਮਰੀਆ) ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਬਰਾਨੀ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੌਲ, ਡੇਵਿਡ ਅਤੇ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ "ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ" 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਮੰਦਰ ਵਾਲਾ।ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕਤਾ 'ਤੇ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਲਗਭਗ 900 BCE [19] ਅਤੇ 850 BCE [20] ਤੱਕ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਸਤੀਆਂ ਸਨ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਰਾਜ ਲਗਭਗ 720 ਈਸਾ ਪੂਰਵ [21] ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਨਿਓ-ਅਸੀਰੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਯਹੂਦਾਹ ਅੱਸ਼ੂਰੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗਾਹਕ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨਿਓ-ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ।ਬਾਬਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੇ 586 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਨਬੂਕਦਨੱਸਰ II ਦੁਆਰਾ ਯਹੂਦਾਹ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਬਾਬਲ ਨੂੰ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ।[22] ਇਸ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਵੱਲ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ।ਯਹੂਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ 538 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਾਬਲ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ।ਸਾਈਰਸ ਮਹਾਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਯਹੂਦਾਹ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਸੀਯੋਨ ਵਾਪਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।[23]
ਮੁਢਲੇ ਇਸਰਾਏਲੀ
ਅਰਲੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਪਹਾੜੀ ਪਿੰਡ। ©HistoryMaps
1150 BCE Jan 1 00:02 - 950 BCE

ਮੁਢਲੇ ਇਸਰਾਏਲੀ

Levant
ਆਇਰਨ ਯੁੱਗ I ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਬਾਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ 'ਇਜ਼ਰਾਈਲ' ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਤੋਂ ਵਿਲੱਖਣ ਅਭਿਆਸਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਤਰ-ਵਿਆਹ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ, ਅਤੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਗਿਆ।[24] ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲੋਹ ਯੁੱਗ I ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਉੱਚੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਲਗਭਗ 25 ਤੋਂ 300 ਤੱਕ, ਆਬਾਦੀ 20,000 ਤੋਂ 40,000 ਤੱਕ ਦੁੱਗਣੀ ਹੋ ਗਈ।[25] ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਕੁਝ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਖਾਕਾ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸੂਰ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਪਛਾਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਹਨ।[26]ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਧਿਐਨਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 1967 ਤੋਂ, ਪੱਛਮੀ ਫਲਸਤੀਨ ਦੇ ਉੱਚੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਫਿਲਿਸਤੀਨ ਅਤੇ ਕਨਾਨੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਨਾਲ ਪਛਾਣੀ ਗਈ ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਸੂਰ ਦੇ ਮਾਸ ਦੀ ਕਮੀ, ਸਰਲ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ, ਅਤੇ ਸੁੰਨਤ ਵਰਗੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੂਚ ਜਾਂ ਜਿੱਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਨਾਨੀ-ਫਿਲਸਤੀਨ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।[27] ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ 1200 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਨਾਨ ਦੇ ਮੱਧ ਪਹਾੜੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਾੜੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਸਥਾਪਨਾ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[28] ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਕਨਾਨੀ ਹਾਈਲੈਂਡਜ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਕਾਸ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ।[29]ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਇਰਨ ਯੁੱਗ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਮਾਜ ਛੋਟੇ, ਪਿੰਡ-ਵਰਗੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਮਾਮੂਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਸੀ।ਪਿੰਡ, ਅਕਸਰ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ 'ਤੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਵਿਹੜਿਆਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਝੁੰਡਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਘਰ, ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਨੀਂਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚਿੱਕੜ ਦੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਮੰਜ਼ਲਾਂ।ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਚਰਵਾਹੇ ਸਨ, ਛੱਤ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੇਤਰੀ ਆਰਥਿਕ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵੀ ਸੀ।ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਖੇਤਰੀ ਮੁਖੀਆਂ ਜਾਂ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਡੇ ਕਸਬਿਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ।ਲਿਖਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਛੋਟੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।[30]
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ ਏਜ ਦੇਰ ਨਾਲ
ਲਾਚੀਸ਼ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ, 701 ਈ.ਪੂ. ©Peter Connolly
950 BCE Jan 1 - 587 BCE

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ ਏਜ ਦੇਰ ਨਾਲ

Levant
10ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਗਿਬਿਓਨ-ਗਿਬੇਹ ਪਠਾਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਉਭਰਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਸ਼ੇਂਕ I ਦੁਆਰਾ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਸ਼ਿਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[31] ਇਸ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰ-ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਹੋਈ।ਹਾਲਾਂਕਿ, 950 ਅਤੇ 900 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਉੱਤਰੀ ਹਾਈਲੈਂਡਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਰਾਜਸੱਤਾ ਬਣਾਈ ਗਈ, ਜਿਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤਿਰਜ਼ਾਹ ਸੀ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਪੂਰਵਗਾਮੀ ਬਣ ਗਿਆ।[32] ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਰਾਜ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ [31] ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ 722 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਨਵ-ਅਸ਼ੂਰੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਿਆ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ, 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਰਾਜ ਵਧਣਾ-ਫੁੱਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।[31]ਲੋਹ ਯੁੱਗ II ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲ ਮੌਸਮੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਵਾਧੇ, ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ।[33] ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਮਰੀਆ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੇਂਦਰੀ ਹਾਈਲੈਂਡਜ਼ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ [33] , ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਤੱਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਮਿਸਰੀ ਫੈਰੋਨ ਸ਼ੋਸ਼ੇਂਕ I ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[34] ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਰਾਜ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਬੂਤ 853 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਕਰਕਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ ਰਾਜਾ ਸ਼ਾਲਮਨਸੇਰ III ਦੁਆਰਾ "ਅਹਾਬ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ" ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[31] ਮੇਸ਼ਾ ਸਟੀਲ, ਲਗਭਗ 830 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੀ ਡੇਟਿੰਗ, ਯਹੋਵੇਹ ਨਾਮ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਦੇਵਤੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਵਾਧੂ-ਬਾਈਬਲਿਕ ਹਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[35] ਬਿਬਲੀਕਲ ਅਤੇ ਅਸੂਰੀਅਨ ਸਰੋਤ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਅਸੂਰੀ ਸ਼ਾਹੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।[36]9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ [31] ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।[37] 10ਵੀਂ ਅਤੇ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਉੱਚੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।[38] ਲਗਭਗ 715 ਅਤੇ 686 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਹਿਜ਼ਕੀਯਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਧਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[39] ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਕੰਧ ਅਤੇ ਸਿਲੋਆਮ ਸੁਰੰਗ ਵਰਗੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ।[39]ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਰਾਜ ਨੇ ਆਇਰਨ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾਂ, ਵੱਡੇ ਸ਼ਾਹੀ ਘੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਸੀ।[40] ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿਭਿੰਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੈਤੂਨ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਵਾਈਨ ਉਦਯੋਗ ਸਨ।[41] ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਰਾਜ ਘੱਟ ਉੱਨਤ ਸੀ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਛੋਟੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਸੀ।[42] ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਗਤੀਵਿਧੀ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ।[43]7ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੱਕ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਉੱਤੇ ਦਬਦਬਾ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ।[44] ਇਹ ਵਾਧਾ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੈਤੂਨ ਦੇ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯਹੂਦਾਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਾਗੀਰ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਸ਼ੂਰੀਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।[44] ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦਮਿਸਰ ਅਤੇ ਨਿਓ-ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਕਾਰਨ ਯਹੂਦਾਹ ਨੂੰ 597 ਅਤੇ 582 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿਚਕਾਰ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।[44]
ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਰਾਜ
ਰਹਾਬੁਆਮ, ਇਬਰਾਨੀ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜਾ ਸੀ। ©William Brassey Hole
930 BCE Jan 1 - 587 BCE

ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਰਾਜ

Judean Mountains, Israel
ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਰਾਜ, ਲੋਹੇ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਰਾਜ, ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਜੂਡੀਆ ਦੇ ਉੱਚੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ।[45] ਯਹੂਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਰਾਜ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ।[46] ਇਬਰਾਨੀ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਯਹੂਦਾਹ ਰਾਜੇ ਸ਼ਾਊਲ, ਡੇਵਿਡ ਅਤੇ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਾਜ ਦੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।[47] 10ਵੀਂ ਅਤੇ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦਾਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਛੋਟੀਆਂ, ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਮੰਦਭਾਗੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਸਨ।[48] ​​1993 ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਡੈਨ ਸਟੀਲ ਦੀ ਖੋਜ ਨੇ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਹੱਦ ਅਸਪਸ਼ਟ ਰਹੀ।[49] ਖੀਰਬੇਤ ਕਿਆਫਾ ਵਿਖੇ ਖੁਦਾਈ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਰਾਜ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।[47]7ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦਾਹ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਅੱਸ਼ੂਰੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਹਿਜ਼ਕੀਯਾਹ ਨੇ ਅੱਸ਼ੂਰੀ ਰਾਜੇ ਸਨਹੇਰੀਬ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।[50] ਜੋਸੀਯਾਹ, ਅੱਸ਼ੂਰ ਦੇ ਪਤਨ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਮੌਕੇ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਬਿਵਸਥਾ ਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ।ਇਹ ਸਮਾਂ ਵੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬਿਵਸਥਾ ਸਾਰ ਇਤਿਹਾਸ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਹਨਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[51] 605 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਨਿਓ-ਅਸੀਰੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਨੇ ਲੇਵੈਂਟ ਉੱਤੇਮਿਸਰ ਅਤੇ ਨਿਓ-ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਇਆ।6ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਮਿਸਰੀ ਸਮਰਥਿਤ ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।587 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਨਬੂਕਦਨੱਸਰ ਦੂਜੇ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਯਹੂਦੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਬਲ ਵਿਚ ਗ਼ੁਲਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਬਾਬਲ ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[52]
ਇਸਰਾਏਲ ਦਾ ਰਾਜ
ਰਾਜਾ ਸੁਲੇਮਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਬਾ ਦੀ ਰਾਣੀ ਦੀ ਫੇਰੀ। ©Sir Edward John Poynter
930 BCE Jan 1 - 720 BCE

ਇਸਰਾਏਲ ਦਾ ਰਾਜ

Samaria
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਰਾਜ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਾਮਰੀਆ ਦਾ ਰਾਜ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੋਹੇ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰਾਜ ਸੀ, ਜੋ ਸਾਮਰੀਆ, ਗੈਲੀਲ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਜਾਰਡਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ।10ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ [53] ਵਿੱਚ, ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਕੇਮ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤਿਰਜ਼ਾਹ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਸਨ।ਰਾਜ ਉੱਤੇ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਓਮਰੀਡ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੇਂਦਰ ਸਾਮਰੀਆ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ।ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰਾਜ ਦੀ ਹੋਂਦ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ।[54] ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਜ਼ਿਕਰ c.853 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਕੁਰਖ ਸਟੈਲਾ ਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਲਮਨਸੇਰ III ਨੇ "ਅਹਾਬ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ", ਅਤੇ "ਭੂਮੀ" ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।[55] ਇਸ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨੀਵੇਂ ਇਲਾਕਿਆਂ (ਸ਼ੇਫੇਲਾ), ਯੀਜ਼ਰੇਲ ਦਾ ਮੈਦਾਨ, ਹੇਠਲਾ ਗਲੀਲ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਜਾਰਡਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ।[55]ਅਹਾਬ ਦੀ ਇੱਕ ਅਸ਼ੂਰ ਵਿਰੋਧੀ ਗੱਠਜੋੜ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰਾਂ, ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਮੋਨ ਅਤੇ ਮੋਆਬ।[55] ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਗਭਗ 840 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਮੇਸ਼ਾ ਸਟੀਲ, ਮੋਆਬ ਸਮੇਤ ਗੁਆਂਢੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਰਾਜ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਰਾਜ ਨੇ ਓਮਰਾਈਡ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪਾਇਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖੋਜਾਂ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪੂਰਬੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ, ਅਤੇ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੈ।[56]ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ "ਓਮਰੀ ਦਾ ਘਰ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[55] ਸ਼ਾਲਮਨਸੇਸਰ III ਦੇ "ਬਲੈਕ ਓਬਿਲਿਸਕ" ਵਿੱਚ ਓਮਰੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜੇਹੂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।[55] ਅੱਸ਼ੂਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਦਾਦ-ਨਿਰਾਰੀ III ਨੇ 803 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਕੀਤੀ ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਿਮਰੂਦ ਸਲੈਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ "ਹੱਟੀ ਅਤੇ ਅਮੂਰੂ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਟਾਇਰ, ਸਾਈਡਨ, ਹੂ-ਉਮ-ਰੀ ਦੀ ਚਟਾਈ ( ਆਮਰੀ ਦੀ ਧਰਤੀ), ਅਦੋਮ, ਫ਼ਲਿਸਤੀਆ ਅਤੇ ਅਰਾਮ (ਯਹੂਦਾਹ ਨਹੀਂ)।[55] ਉਸੇ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਰਿਮਾਹ ਸਟੇਲ ਨੇ "ਸਾਮਰੀਆ ਦੇ ਜੋਸ਼" ਵਾਕੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਮਰੀਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਤੀਜਾ ਤਰੀਕਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।[57] ਰਾਜ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਓਮਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਜੇ ਵੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਰਗੋਨ II ਦੁਆਰਾ 722 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸਾਮਰੀਆ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ "ਓਮਰੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਘਰ" ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[58] ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਸ਼ੂਰੀਆਂ ਨੇ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ ਜਾਲਦਾਰ ਸੀ: ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਨਾਲ ਕਦੇ ਸੰਪਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਾਂ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਇਸਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ/ਸਾਮਰੀਆ ਦਾ ਜਾਲਦਾਰ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਜਾਂ ਅਰਾਮ, ਜਾਂ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਰਾਜ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ।[59]
ਅੱਸ਼ੂਰੀ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਬੰਦੀ
ਸਾਮਰਿਯਾ ਅੱਸ਼ੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਡਿੱਗਣਾ। ©Don Lawrence
732 BCE Jan 1

ਅੱਸ਼ੂਰੀ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਬੰਦੀ

Samaria
ਅੱਸ਼ੂਰ ਦੇ ਟਿਗਲਾਥ-ਪਿਲੇਸਰ III ਨੇ ਲਗਭਗ 732 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।[60] 720 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਾਮਰੀਆ ਦੀ ਲੰਮੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਰਾਜ ਅਸੂਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।[61] ਅੱਸ਼ੂਰ ਦੇ ਸਰਗਨ II ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਾਮਰੀਆ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ 27,290 ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮੀਆ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।[62] ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਲਮਨਸੇਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬੈਬੀਲੋਨੀਅਨ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇਬਰਾਨੀ ਬਾਈਬਲ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਹਸਤਾਖਰ ਘਟਨਾ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ।[63] ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ ਗ਼ੁਲਾਮੀ (ਜਾਂ ਅੱਸ਼ੂਰੀਅਨ ਗ਼ੁਲਾਮੀ) ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਉਹ ਦੌਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਰਾਜ ਦੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਨਵ-ਅਸ਼ੂਰੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਅੱਸ਼ੂਰੀ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲੇ ਦਸ ਗੁਆਚੀਆਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਯਹੂਦੀ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣ ਗਏ।ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੂਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਰਾਜ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[64] ਸਾਮਰੀ ਲੋਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਮਰੀਆ ਦੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਸ਼ੂਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੋਂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਯਹੂਦਾਹ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਹਿਜ਼ਕੀਯਾਹ (715-686 ਈ.ਪੂ.) ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਸਿਲੋਅਮ ਸੁਰੰਗ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ।[65] ਸੁਰੰਗ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਬਾਈਬਲ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[66] ਸਿਲੋਆਮ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ, ਉਸਾਰੀ ਟੀਮ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੀ ਗਈ ਹਿਬਰੂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਇੱਕ ਤਖ਼ਤੀ, 1880 ਵਿੱਚ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ ਲੱਭੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਸਤਾਂਬੁਲ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਕੋਲ ਹੈ।[67]ਹਿਜ਼ਕੀਯਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਸਰਗੋਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨਹੇਰੀਬ ਨੇ ਯਹੂਦਾਹ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ।ਅੱਸ਼ੂਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਨਹੇਰੀਬ ਨੇ 46 ਕੰਧਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ, ਵਿਆਪਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।[68] ਸਨਹੇਰੀਬ ਨੇ ਲਾਕੀਸ਼ ਵਿਖੇ ਦੂਜੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਨੀਨਵੇਹ ਵਿੱਚ ਲਾਕੀਸ਼ ਰਾਹਤਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ "ਨਬੀਆਂ" ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ: ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਹੋਜ਼ੇ ਅਤੇ ਅਮੋਸ ਅਤੇ ਮੀਕਾਹ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਯਸਾਯਾਹ।ਇਹ ਆਦਮੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਜਿਕ ਆਲੋਚਕ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਸ਼ੂਰ ਦੇ ਖਤਰੇ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬੁਲਾਰੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[69] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਨੈਤਿਕ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਸੂਰੀਅਨ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੂਹਿਕ ਦੀ ਦੈਵੀ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਈਸ਼ਵਰ-ਸਚੇਤ ਨੈਤਿਕ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।[70]ਰਾਜਾ ਜੋਸੀਯਾਹ (641-619 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਕ) ਦੇ ਅਧੀਨ, ਬਿਵਸਥਾ ਸਾਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਜਾਂ ਤਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਖੋਜੀ ਗਈ ਸੀ ਜਾਂ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ।ਜੋਸ਼ੁਆ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਅਤੇ ਕਿੰਗਜ਼ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਡੇਵਿਡ ਅਤੇ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦਾ ਲੇਖਕ ਇੱਕੋ ਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਡਿਊਟਰੋਨੋਮਿਸਟ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਦਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਭਰੇ ਜਦੋਂ ਅੱਸ਼ੂਰ ਬਾਬਲ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਪੂਰਵ-ਲਿਖਤ ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪਾਠ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।[71]
ਬਾਬਲ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ
ਬਾਬਲ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਯਹੂਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜ ਦੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਬਾਬਲ ਵਿੱਚ ਗ਼ੁਲਾਮ ਸਨ। ©James Tissot
587 BCE Jan 1 - 538 BCE

ਬਾਬਲ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ

Babylon, Iraq
7ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦਾਹ ਨਵ-ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਜਾਗੀਰ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ।601 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਯਹੋਯਾਕੀਮ ਨੇ ਯਿਰਮਿਯਾਹ ਨਬੀ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬਾਬਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧੀਮਿਸਰ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕੀਤਾ।[72] ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ, ਬੇਬੀਲੋਨੀਆਂ ਨੇ 597 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[73] ਹਾਰ ਨੂੰ ਬੈਬੀਲੋਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[74] ਨੇਬੂਕਦਨੱਸਰ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਯਹੋਯਾਚਿਨ, ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਸਮੇਤ, ਬਾਬਲ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ;ਸਿਦਕੀਯਾਹ, ਉਸਦੇ ਚਾਚਾ, ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[75] ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਸਿਦਕੀਯਾਹ ਨੇ ਬਾਬਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜ ਭੇਜੀ ਗਈ।[72]ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਬਾਬਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗ਼ਾਵਤ (601-586 ਈਸਾ ਪੂਰਵ) ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਨਵ-ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਨ।587 ਜਾਂ 586 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਲ ਦੇ ਰਾਜਾ ਨੇਬੂਚਡਨੇਜ਼ਰ ਦੂਜੇ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ [72] , ਯਹੂਦਾਹ ਦੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਬਲ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਯਹੂਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਹੂਦੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਯਹੂਦਾਹ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਸੋਪੋਟਾਮੀਆ (ਬਾਈਬਲ ਵਿੱਚ "ਬਾਬਲ" ਵਜੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਯਹੂਦਾਹ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਇਲਾਕਾ ਇੱਕ ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਯਹੂਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕੇਂਦਰ ਮਿਸਪਾਹ ਵਿੱਚ, ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸੀ।[76] ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਯਹੋਇਕੀਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਬਾਬਲ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ।ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਨੂੰ ਬੇਬੀਲੋਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਬਾਈਬਲ ਅਤੇ ਤਲਮੂਦ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਡੇਵਿਡਿਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਯਹੂਦੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਰੋਸ਼ ਗਲੂਟ" (ਜਲਾਵਤੀ ਜਾਂ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦਾ ਮੁਖੀ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਅਰਬ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਸਰੋਤ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰੋਸ਼ ਗਲੂਟ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹੁਣ ਇਰਾਕ ਵਿੱਚ ਹੋਰ 1,500 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਰਿਹਾ।[77]ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਈਜ਼ਕੀਏਲ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਬਾਈਬਲ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਉੱਚ ਬਿੰਦੂ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਹੂਦੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤੌਰਾਤ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ।ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ-ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਤੌਰਾਤ ਨੂੰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਯਹੂਦੀਆਂ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪਾਠ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨਸਲੀ-ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇਖਿਆ ਜੋ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਸੀ।[78] ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਯੇਜ਼ਕੇਲ ਕੌਫਮੈਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਵਾਟਰਸ਼ੇਡ ਹੈ। ਜਲਾਵਤਨੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਧਰਮ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।"[79]
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੀਰੀਅਡ
ਸਾਈਰਸ ਮਹਾਨ ਨੂੰ ਬਾਈਬਲ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਸਾਉਣ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਬੀਲੋਨ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਵਿਚ ਇਕ ਸਨਮਾਨਤ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ। ©Anonymous
538 BCE Jan 1 - 332 BCE

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੀਰੀਅਡ

Jerusalem, Israel
538 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਅਕਮੀਨੀਡ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਾਇਰਸ ਨੇ ਬਾਬਲ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਘੋਸ਼ਣਾ ਪੱਤਰ, ਸਾਇਰਸ ਦਾ ਹੁਕਮਨਾਮਾ, ਨੇ ਬਾਬਲੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੱਤੀ।ਇਸਨੇ ਬਾਬਲ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯਹੂਦੀ, 50,000 ਯਹੂਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਬੇਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਨੂੰ ਯਹੂਦਾਹ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ, ਲਗਭਗ 515 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ।[80] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 456 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, 5,000 ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੂਹ, ਅਜ਼ਰਾ ਅਤੇ ਨੇਹਮਯਾਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ;ਸਾਬਕਾ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਧਾਰਮਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[81] ਯੇਹੂਦ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਖੇਤਰ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, 332 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੱਕ ਇੱਕ ਅਚਮੇਨੀਡ ਸੂਬਾ ਰਿਹਾ।ਤੋਰਾਹ ਦਾ ਅੰਤਮ ਪਾਠ, ਬਾਈਬਲ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਪੰਜ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਫਾਰਸੀ ਕਾਲ (ਲਗਭਗ 450-350 ਈਸਾ ਪੂਰਵ) ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਪੁਰਾਣੇ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[82] ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਵਾਲੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਨੇ ਬੇਬੀਲੋਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਅਰਾਮੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ, ਜੋ ਹੁਣ ਆਧੁਨਿਕ ਹਿਬਰੂ ਲਿਪੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਬਰਾਨੀ ਕੈਲੰਡਰ, ਬੇਬੀਲੋਨੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਵਰਗਾ, ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਹਨ।[83]ਬਾਈਬਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਵਾਲਿਆਂ, ਪਹਿਲੇ ਟੈਂਪਲ ਪੀਰੀਅਡ ਦੇ ਕੁਲੀਨ [84] ਅਤੇ ਯਹੂਦਾਹ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ।[85] ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਵਾਲੇ, ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਾਰਸੀ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ, ਸ਼ਾਇਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ ਹੋਣ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯਹੂਦਾਹ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਪੰਥ ਤੋਂ ਬੇਦਖਲੀ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[84] ਯਹੂਦਾਹ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇੱਕ ਧਰਮ ਸ਼ਾਹੀ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਉੱਚ ਪੁਜਾਰੀਆਂ [86] ਅਤੇ ਇੱਕ ਫਾਰਸੀ-ਨਿਯੁਕਤ, ਅਕਸਰ ਯਹੂਦੀ, ਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਅਦਾਇਗੀਆਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਗਵਰਨਰ ਬਣ ਗਿਆ।[87] ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ,ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਅਸਵਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਐਲੀਫੈਂਟਾਈਨ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਪਰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਫੌਜੀ ਗਾਰਡਨ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
516 BCE - 64
ਦੂਜਾ ਮੰਦਰ ਪੀਰੀਅਡornament
ਦੂਜਾ ਮੰਦਰ ਪੀਰੀਅਡ
ਦੂਜਾ ਮੰਦਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੇਰੋਡਜ਼ ਟੈਂਪਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ©Anonymous
516 BCE Jan 1 - 136

ਦੂਜਾ ਮੰਦਰ ਪੀਰੀਅਡ

Jerusalem, Israel
ਯਹੂਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਮੰਦਰ ਕਾਲ, 516 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ 70 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ, ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਧਾਰਮਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹੈ।ਸਾਇਰਸ ਮਹਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਾਬਲ 'ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਯੁੱਗ ਬੇਬੀਲੋਨ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਯਹੂਦੀ ਵਾਪਸੀ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਯਹੂਦੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।ਯੁੱਗ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਟੋਲੇਮਿਕ (ਸੀ. 301-200 ਈ.ਪੂ.) ਅਤੇ ਸੈਲਿਊਸੀਡ (ਸੀ. 200-167 ਈ.ਪੂ.) ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋਇਆ।ਦੂਜਾ ਮੰਦਰ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੇਰੋਦੇਸ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਸੀ.516 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਅਤੇ 70 ਈ.ਇਹ ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਯਹੂਦੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।ਦੂਜਾ ਮੰਦਰ ਯਹੂਦੀ ਪੂਜਾ, ਰਸਮ ਬਲੀਦਾਨ, ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਲਈ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਇਕੱਠ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਤਿੰਨ ਤੀਰਥ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਯਹੂਦੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ: ਪਾਸਓਵਰ, ਸ਼ਾਵੂਤ ਅਤੇ ਸੁਕੋਟ।ਸੇਲੂਸੀਡ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੈਕਕਾਬੀਨ ਵਿਦਰੋਹ ਨੇ ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ (140-37 ਈਸਾ ਪੂਰਵ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।63 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ 6 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।ਪਹਿਲੀ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ (66-73 ਈ. ਸੀ.), ਰੋਮਨ ਦਬਦਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ, ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ।ਇਹ ਯੁੱਗ ਸੈਕਿੰਡ ਟੈਂਪਲ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿਬਰੂ ਬਾਈਬਲ ਕੈਨਨ, ਸਿਨਾਗੋਗ, ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਤ, ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ, ਅਤੇ ਫ਼ਰੀਸੀ, ਸਦੂਕੀ, ਏਸੇਨਸ, ਜ਼ੀਲੋਟਸ ਅਤੇ ਮੁਢਲੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਰਗੇ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਦੇ ਗਠਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ।ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋਸੀਫਸ, ਫਿਲੋ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਿਬਰੂ ਬਾਈਬਲ, ਅਪੋਕ੍ਰੀਫਾ, ਅਤੇ ਡੈੱਡ ਸੀ ਸਕ੍ਰੌਲਜ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।70 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯਹੂਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਈ।ਰਬੀਨਿਕ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ, ਸਿਨਾਗੋਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਤੋਰਾਹ ਦੇ ਅਧਿਐਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ, ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ।ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਬਾਰ-ਕੋਖਬਾ ਵਿਦਰੋਹ (132-135 ਈ. ਸੀ.) ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦਮਨ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਨਸੰਖਿਆ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ ਗੈਲੀਲੀ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ, ਯਹੂਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਪੀਰੀਅਡ
ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਮਹਾਨ ਗ੍ਰੈਨਿਕਸ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ©Peter Connolly
333 BCE Jan 1 - 64 BCE

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਪੀਰੀਅਡ

Judea and Samaria Area
332 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਮੈਸੇਡੋਨ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।322 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਸੈਲੂਸੀਡ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਟੋਲੇਮਿਕ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਬਣ ਗਿਆ।ਟੋਲੇਮਿਕ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 200 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਪੈਨਿਅਮ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਜੂਡੀਆ ਨੂੰ ਸੈਲਿਊਸੀਡ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਸ਼ਾਸਕ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਹੂਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।[88] ਯਹੂਦੀਆ ਉੱਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੁਜਾਰੀ ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਦਫ਼ਤਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਵਾਸਲ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਫਿਰ ਵੀ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੇਲੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਯੂਨਾਨੀਆਂ , ਹੇਲੇਨਾਈਜ਼ਡ ਯਹੂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।ਇਹ ਤਣਾਅ ਉੱਚ ਪੁਜਾਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਝੜਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਗਏ।[89]ਜਦੋਂ ਐਂਟੀਓਕਸ IV ਏਪੀਫਨੇਸ ਨੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤਾ, ਯਹੂਦੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਮਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।167 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਪਾਦਰੀ ਮੈਟਾਥਿਆਸ ਨੇ ਇੱਕ ਹੇਲੇਨਾਈਜ਼ਡ ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੇਲੂਸੀਡ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਮੋਦੀ'ਇਨ ਵਿੱਚ ਯੂਨਾਨੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬਲੀਦਾਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਕਾਬੀਅਨ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜੂਡਾਸ ਮੈਕਾਬੀਅਸ ਨੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸੈਲਿਊਸੀਡਜ਼ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ, ਅਤੇ 164 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੈਨੂਕਾਹ ਦੇ ਯਹੂਦੀ ਤਿਉਹਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮਨਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ, ਮੰਦਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ।[90]ਜੂਡਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਜੋਨਾਥਨ ਐਪਫਸ ਅਤੇ ਸਾਈਮਨ ਥਾਸੀ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਪਾਰਥੀਅਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੈਲਿਊਸੀਡ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਜੂਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਸਲ ਹੈਸਮੋਨੀਅਨ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਉਭਰਦੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਬਣਾ ਕੇ। ਰੋਮਨ ਗਣਰਾਜ.ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਨੇਤਾ ਜੌਨ ਹਾਈਰਕੈਨਸ, ਯਹੂਦੀਆ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।ਉਸਨੇ ਇਡੂਮੀਆ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਅਡੋਮੀਆਂ ਨੂੰ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਸਾਇਥੋਪੋਲਿਸ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀਆ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਸਾਮਰੀ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ।[91] ਹਰਕੇਨਸ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਆਗੂ ਵੀ ਸੀ।ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਰਾਜੇ ਅਰਿਸਟੋਬੁਲਸ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਜੈਨੇਅਸ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਜੂਡੀਆ ਇੱਕ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ, ਹੁਣ ਇਹ ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨ, ਗੈਲੀਲ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਜਾਰਡਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।[92]ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਫ਼ਰੀਸੀ, ਸਦੂਕੀ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਏਸੇਨਸ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯਹੂਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਜੋਂ ਉਭਰੇ।ਫਰੀਸੀ ਰਿਸ਼ੀ ਸਿਮਓਨ ਬੇਨ ਸ਼ੇਟਾਚ ਨੂੰ ਸਭਾ ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਪਹਿਲੇ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[93] ਇਹ ਰੱਬੀ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਦਮ ਸੀ।ਜੈਨੇਅਸ ਦੀ ਵਿਧਵਾ, ਰਾਣੀ ਸਲੋਮ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰਾ, 67 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਿਰਕੈਨਸ II ਅਤੇ ਅਰਿਸਟੋਬੁਲਸ II ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰ ਲਈ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ।ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਰਫੋਂ ਪੌਂਪੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਰੋਮਨ ਕਬਜ਼ੇ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ।[94]
ਮੈਕਾਬੀਨ ਵਿਦਰੋਹ
ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਪੀਰੀਅਡ ਦੌਰਾਨ ਸੈਲਿਊਸੀਡ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੈਕਕਾਬੀਜ਼ ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ ਹਨੁਕਾਹ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ©HistoryMaps
167 BCE Jan 1 - 141 BCE

ਮੈਕਾਬੀਨ ਵਿਦਰੋਹ

Judea and Samaria Area
ਮੈਕੈਬੀਅਨ ਵਿਦਰੋਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯਹੂਦੀ ਵਿਦਰੋਹ ਸੀ ਜੋ 167-160 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੱਕ ਸੈਲਿਊਸੀਡ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਇਸਦੇ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਇਹ ਬਗਾਵਤ ਸੈਲਿਊਸੀਡ ਰਾਜਾ ਐਂਟੀਓਕਸ IV ਏਪੀਫੇਨਸ ਦੀਆਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਅਭਿਆਸਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਇਸ ਦਮਨ ਨੇ ਮੈਕਾਬੀਜ਼ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਯਹੂਦੀ ਲੜਾਕਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜੂਡਾਸ ਮੈਕਾਬੀਅਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਯਹੂਦਿਅਨ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰੀਲਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਕਾਬੀਜ਼ ਨੇ ਕਸਬਿਆਂ ਉੱਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਢੁਕਵੀਂ ਫ਼ੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ, 164 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਇਸ ਜਿੱਤ ਨੇ ਇੱਕ ਮੋੜ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਕਾਬੀਜ਼ ਨੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵੇਦੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਹਨੁਕਾਹ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੈਲਿਊਸੀਡਜ਼ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਮੈਕਾਬੀਜ਼ ਪੂਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਦੇ ਰਹੇ।160 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਜੂਡਾਸ ਮੈਕਾਬੀਅਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੈਲਿਊਸੀਡਜ਼ ਨੂੰ ਮੁੜ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਜੂਡਾਸ ਦੇ ਭਰਾ ਜੋਨਾਥਨ ਐਪਫਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੈਕੇਬੀਜ਼ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।ਸੈਲਿਊਸੀਡਜ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਰੀਪਬਲਿਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ 141 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਮੈਕਾਬੀਜ਼ ਲਈ ਸੱਚੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਸਾਈਮਨ ਥਾਸੀ ਨੇ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਯਹੂਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ 'ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸਫਲ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਸਿਵਲ ਯੁੱਧ
ਪੌਂਪੀ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ। ©Jean Fouquet
67 BCE Jan 1 - 63 BCE Jan

ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਸਿਵਲ ਯੁੱਧ

Judea and Samaria Area
ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਸਿਵਲ ਯੁੱਧ ਯਹੂਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।ਇਹ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ, ਹਿਰਕੈਨਸ ਅਤੇ ਅਰਿਸਟੋਬੁਲਸ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਯਹੂਦੀ ਤਾਜ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਅਰਿਸਟੋਬੁਲਸ, ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੰਧਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲਿਆ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ, ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰਾ, ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੀ।ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਝਗੜੇ ਦੀ ਮਿਆਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।ਨਬਾਟੇਅਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਐਂਟੀਪੇਟਰ ਦ ਇਡਿਊਮੀਅਨ ਨੇ ਹਾਈਰਕੈਨਸ ਨੂੰ ਨਾਬਾਟੀਅਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਰੇਟਾਸ III ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਲੈਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ।ਹਿਰਕੈਨਸ ਨੇ ਅਰੇਟਾਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੌਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਬਦਲੇ 12 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨਬਾਟੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।ਨਬਾਟੀਅਨ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, ਹਾਈਰਕੈਨਸ ਨੇ ਅਰਿਸਟੋਬੁਲਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਹੋ ਗਈ।ਰੋਮਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਆਖਰਕਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਹਾਈਰਕੈਨਸ ਅਤੇ ਅਰਿਸਟੋਬੁਲਸ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਰੋਮਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਪੌਂਪੀ, ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਜਨਰਲ, ਆਖਰਕਾਰ ਹਿਰਕੈਨਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ।ਉਸਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਅਤੇ ਤੀਬਰ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੌਂਪੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੌਂਪੀ ਨੇ ਹਾਈਰਕੇਨਸ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੁਜਾਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਪਰ ਯਹੂਦੀਆ ਉੱਤੇ ਰੋਮਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸ ਦਾ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਿਤਾਬ ਖੋਹ ਲਿਆ।ਜੂਡੀਆ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਵਿਚ ਰੋਮਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸੀ।ਰਾਜ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ;ਇਸ ਨੂੰ ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਨੂੰ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਡੂਮੀਆ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ।ਕਈ ਹੇਲੇਨਿਸਟਿਕ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਡੇਕਾਪੋਲਿਸ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਜ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਿਆ ਸੀ।
64 - 636
ਰੋਮਨ ਅਤੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਨਿਯਮornament
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰੋਮਨ ਪੀਰੀਅਡ
ਜੌਨ ਦ ਬੈਪਟਿਸਟ ਦੇ ਸਿਰ ਕਲਮ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੰਡ ਹੇਰੋਡ II ਲਈ ਸਲੋਮ ਡਾਂਸ ਕਰਦੀ ਮੁੱਖ ਔਰਤ ਹੈ। ©Edward Armitage
64 Jan 1 - 136

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰੋਮਨ ਪੀਰੀਅਡ

Judea and Samaria Area
64 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਜਨਰਲ ਪੋਂਪੀ ਨੇ ਸੀਰੀਆ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਦਿੱਤਾ, ਹਾਈਰਕੇਨਸ II ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਪੁਜਾਰੀ ਵਜੋਂ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਵਾਸਲ ਰਾਜ ਬਣਾਇਆ।47 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿਚ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰੀਆ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ, ਜੂਲੀਅਸ ਸੀਜ਼ਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਕਲੀਓਪੈਟਰਾ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ 3,000 ਯਹੂਦੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਚਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਹਾਈਕੈਨਸ II ਦੁਆਰਾ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਐਂਟੀਪੇਟਰ ਦੁਆਰਾ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੀਜ਼ਰ ਨੇ ਯਹੂਦੀਆ ਦੇ ਰਾਜੇ ਬਣਾਏ ਸਨ।[95] 37 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ 6 ਈਸਵੀ ਤੱਕ, ਹੇਰੋਡੀਅਨ ਰਾਜਵੰਸ਼, ਈਡੋਮਾਈਟ ਮੂਲ ਦੇ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਗਾਹਕ ਰਾਜੇ, ਐਂਟੀਪੇਟਰ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਨੇ, ਯਹੂਦੀਆ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।ਹੇਰੋਡ ਮਹਾਨ ਨੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਕੀਤਾ (ਵੇਖੋ ਹੇਰੋਡਜ਼ ਟੈਂਪਲ), ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਸਮੇਂ, ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਯਹੂਦੀ ਪੂਰੇ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 10% ਬਣਦੇ ਸਨ।[96]ਆਗਸਟਸ ਨੇ 6 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਮੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਆਖ਼ਰੀ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜੇ ਹੇਰੋਡ ਆਰਕਲੇਅਸ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੋਮੀ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।ਗੈਲੀਲ ਦੇ ਜੂਡਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਨਾਗੋਗ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਕੈਲੀਗੁਲਾ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਗ੍ਰੀਕੋ-ਰੋਮਨ ਅਤੇ ਜੂਡੀਅਨ ਆਬਾਦੀ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ।[97] 64 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਮੰਦਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੁਜਾਰੀ ਜੋਸ਼ੂਆ ਬੇਨ ਗਾਮਲਾ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਮੁੰਡਿਆਂ ਲਈ ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋੜ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ।ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਲੋੜ ਯਹੂਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।[98] ਦੂਜੇ ਟੈਂਪਲ ਪੀਰੀਅਡ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਮਸੀਹੀ ਉਮੀਦਾਂ ਨੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[99]
ਪਹਿਲਾ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ
ਪਹਿਲਾ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ। ©Anonymous
66 Jan 1 - 74

ਪਹਿਲਾ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ

Judea and Samaria Area
ਪਹਿਲੀ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ (66-74 ਈ.) ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਯਹੂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ।ਦਮਨਕਾਰੀ ਰੋਮਨ ਸ਼ਾਸਨ, ਟੈਕਸ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਝੜਪਾਂ ਕਾਰਨ ਤਣਾਅ, ਸਮਰਾਟ ਨੀਰੋ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ 66 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਭੜਕਿਆ।ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਚੋਰੀ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਗਵਰਨਰ, ਗੇਸੀਅਸ ਫਲੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਯਹੂਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ।ਯਹੂਦੀ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਰੋਮਨ ਗੜੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਰਾਜਾ ਹੇਰੋਡ ਅਗ੍ਰਿੱਪਾ II ਸਮੇਤ ਰੋਮਨ ਪੱਖੀ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ।ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਸੇਸਟੀਅਸ ਗੈਲਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਰੋਮਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਜਾਫਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਰਗੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਪਰ ਬੇਥ ਹੋਰੋਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਯਹੂਦੀ ਬਾਗੀਆਂ ਨੇ ਰੋਮੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਨਾਨਸ ਬੇਨ ਐਨਾਨਸ ਅਤੇ ਜੋਸੀਫਸ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਸਨ।ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਟ ਨੀਰੋ ਨੇ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਦਾ ਕੰਮ ਜਨਰਲ ਵੈਸਪੇਸੀਅਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ।ਵੈਸਪਾਸੀਅਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਟਾਈਟਸ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਅਗ੍ਰਿੱਪਾ II ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ, 67 ਵਿੱਚ ਗੈਲੀਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ, ਮੁੱਖ ਯਹੂਦੀ ਗੜ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿਚ ਯਹੂਦੀ ਧੜਿਆਂ ਵਿਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਝਗੜੇ ਕਾਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਧ ਗਿਆ।69 ਵਿੱਚ, ਵੈਸਪੇਸੀਅਨ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਟਾਈਟਸ ਨੂੰ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ 70 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਲੋਟ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਬੇਰਹਿਮ ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਿੱਗ ਗਿਆ।ਰੋਮੀਆਂ ਨੇ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਗੜਬੜ ਹੋ ਗਈ।ਇਹ ਯੁੱਧ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਯਹੂਦੀ ਗੜ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਰੋਮਨ ਜਿੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਸਾਦਾ (72-74 ਸੀ.ਈ.) ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ 'ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਉਜਾੜੇ ਗਏ, ਜਾਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾਏ ਗਏ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
ਮਸਦਾ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ
ਮਸਦਾ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ©Angus McBride
72 Jan 1 - 73

ਮਸਦਾ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ

Masada, Israel
ਮਸਾਦਾ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ (72-73 ਈ.) ਪਹਿਲੇ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਵਾਪਰੀ ਸੀ।ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ ਸਾਡਾ ਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤ ਫਲੇਵੀਅਸ ਜੋਸੇਫਸ ਹੈ, ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਆਗੂ ਰੋਮਨ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਣਿਆ।[100] ਮਸਾਡਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਟੇਬਲ-ਪਹਾੜ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਾਸਮੋਨੀਅਨ ਕਿਲਾ ਸੀ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੇਰੋਡ ਮਹਾਨ ਦੁਆਰਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹ ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਮੂਹ, ਸਿਕਾਰੀ ਲਈ ਪਨਾਹ ਬਣ ਗਿਆ।[101] ਸਿਕਾਰੀ ਨੇ, ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਗੈਰੀਸਨ ਨੂੰ ਪਛਾੜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਸਾਦਾ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਰੋਮਨ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਯਹੂਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ।[102]72 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਰੋਮਨ ਗਵਰਨਰ ਲੂਸੀਅਸ ਫਲੇਵੀਅਸ ਸਿਲਵਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਮਸਾਡਾ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ, ਆਖਰਕਾਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਰੈਂਪ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 73 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ।[103] ਜੋਸੀਫਸ ਨੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਤੋੜਨ 'ਤੇ, ਰੋਮਨ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਮਰੇ ਹੋਏ ਪਾਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।[104] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਧੁਨਿਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਨ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਜੋਸੀਫਸ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਸਮੂਹਿਕ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਜਾਂ ਰੋਮਨ ਦੁਆਰਾ ਫੜੇ ਜਾਣ 'ਤੇ।[105]ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਹਿਸਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਮਸਾਦਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਛਾਣ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[106]
ਹੋਰ ਜੰਗ
ਹੋਰ ਜੰਗ ©Anonymous
115 Jan 1 - 117

ਹੋਰ ਜੰਗ

Judea and Samaria Area
ਕਿਟੋਸ ਯੁੱਧ (115-117 ਈ.), ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧਾਂ (66-136 ਈ.) ਦਾ ਹਿੱਸਾ, ਟ੍ਰੈਜਨ ਦੇ ਪਾਰਥੀਅਨ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।ਸਾਈਰੇਨਿਕਾ, ਸਾਈਪ੍ਰਸ ਅਤੇਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੇ ਰੋਮਨ ਗੈਰੀਸਨ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ।ਇਹ ਵਿਦਰੋਹ ਰੋਮਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸਨ, ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਰੋਮਨ ਫੌਜ ਦੇ ਫੋਕਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਧ ਗਈ।ਰੋਮਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜਨਰਲ ਲੁਸੀਅਸ ਕੁਏਟਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ "ਕਿਟੋਸ" ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਦਿੱਤਾ।ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕੁਇਟਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਕਸਰ ਗੰਭੀਰ ਤਬਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਇਸ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਰੋਮਨ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਸਾਇਆ।ਯਹੂਦੀਆ ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦੀ ਨੇਤਾ ਲੂਕੁਅਸ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰੋਮਨ ਜਵਾਬੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭੱਜ ਗਏ।ਮਾਰਸੀਅਸ ਟਰਬੋ, ਇਕ ਹੋਰ ਰੋਮਨ ਜਨਰਲ, ਨੇ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਜੂਲੀਅਨ ਅਤੇ ਪੈਪਸ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ।ਕਵਿਟਸ ਨੇ ਫਿਰ ਜੂਡੀਆ ਵਿੱਚ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ, ਲਿਡਾ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਗੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਪਸ ਅਤੇ ਜੂਲੀਅਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਤਾਲਮਦ ਨੇ "ਲਿੱਡਾ ਦੇ ਮਾਰੇ ਗਏ" ਦਾ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸੀਜੇਰੀਆ ਮਾਰੀਟੀਮਾ ਵਿੱਚ ਲੇਜੀਓ VI ਫੇਰਾਟਾ ਦੀ ਸਥਾਈ ਤਾਇਨਾਤੀ ਦੇਖੀ ਗਈ, ਜੋ ਕਿ ਜੂਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਰੋਮਨ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਚੌਕਸੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਇਹ ਯੁੱਧ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਹਿਲੀ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧ ਵਰਗੇ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ।
ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਵਿਦਰੋਹ
ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਵਿਦਰੋਹ- ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਅੰਤ ਵੱਲ 'ਲਾਸਟ ਸਟੈਂਡ ਐਟ ਬੇਟਾਰ'- ਬੇਟਾਰ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਵਿਰੋਧ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਰੋਮਨ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਹਨ। ©Peter Dennis
132 Jan 1 - 136

ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਵਿਦਰੋਹ

Judea and Samaria Area
ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਵਿਦਰੋਹ (132-136 ਈ.), ਸਾਈਮਨ ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਜੰਗ ਸੀ।[107] ਇਹ ਬਗਾਵਤ, ਯਹੂਦੀਆ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਉੱਤੇ ਏਲੀਆ ਕੈਪੀਟੋਲੀਨਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਟੈਂਪਲ ਮਾਉਂਟ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਜੁਪੀਟਰ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਸੀਹਾ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਨੇ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਵਿਆਪਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ.ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰੋਮਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਸੀ।ਸਮਰਾਟ ਹੈਡਰੀਅਨ ਨੇ ਸੈਕਸਟਸ ਜੂਲੀਅਸ ਸੇਵਰਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜੀ ਫੋਰਸ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੀ, ਆਖਰਕਾਰ 134 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ।[108] ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ 135 ਵਿੱਚ ਬੇਤਾਰ ਵਿਖੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਬਾਗੀਆਂ ਨੂੰ 136 ਵਿੱਚ ਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਯਹੂਦੀਆ ਦੀ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਸੀ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੌਤਾਂ, ਕੱਢੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ਨਾਲ।[109] ਰੋਮਨ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੇਜੀਓ XXII ਡੀਓਟਾਰੀਆਨਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[110] ਬਗ਼ਾਵਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯਹੂਦੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਧਿਆਨ ਯਹੂਦੀਆ ਤੋਂ ਗੈਲੀਲ ਵੱਲ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਰੋਮੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਠੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਹੁਕਮ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਤੋਂ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ।[111] ਅਗਲੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਵਧੇਰੇ ਯਹੂਦੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਗਏ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੈਬੀਲੋਨੀਆ ਅਤੇ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੇ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ।ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਸੀਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੇ ਮੁੜ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਰਲੀ ਈਸਾਈਅਤ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ।ਤਾਲਮੂਦ ਨੇ ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਨੂੰ "ਬੇਨ ਕੋਜ਼ੀਵਾ" ('ਧੋਖੇ ਦਾ ਪੁੱਤਰ') ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਮਸੀਹਾ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਸਮਝੀ ਗਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[112]ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਦਮਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਏਲੀਆ ਕੈਪੀਟੋਲੀਨਾ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਬਸਤੀ ਵਜੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜੂਡੀਆ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਸੀਰੀਆ ਪੈਲੇਸਤੀਨਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਰੋਮਨ ਪੀਰੀਅਡ
ਦੇਰ ਰੋਮਨ ਪੀਰੀਅਡ. ©Anonymous
136 Jan 1 - 390

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਰੋਮਨ ਪੀਰੀਅਡ

Judea and Samaria Area
ਬਾਰ ਕੋਖਬਾ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਜੂਡੀਆ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੇਖੀਆਂ।ਸੀਰੀਆ, ਫੀਨੀਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਅਰਬ ਤੋਂ ਮੂਰਤੀਵਾਦੀ ਆਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਈ ਸੀ, [113] ਜਦੋਂ ਕਿ ਏਲੀਆ ਕੈਪੀਟੋਲੀਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਵੈਟਰਨਜ਼ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਬਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[114]ਰੋਮੀਆਂ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਹਾਊਸ ਆਫ਼ ਹਿਲੇਲ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰੱਬੀ ਪ੍ਰਧਾਨ, "ਨਾਸੀ" ਨੂੰ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ।ਯਹੂਦਾਹ ਹਾ-ਨਸੀ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਸੀ, ਨੇ ਮਿਸ਼ਨਾਹ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਨਪੜ੍ਹ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ।[115] ਸ਼ੇਫਾਰਮ ਅਤੇ ਬੇਟ ਸ਼ਰੀਮ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਨੇ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵਿਦਵਾਨ ਮਹਾਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੇਫੋਰਿਸ ਵਿੱਚ, ਫਿਰ ਟਾਈਬੇਰੀਆ ਵਿੱਚ।[116] ਗੈਲੀਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਥਾਨ [117] ਅਤੇ ਬੀਟ ਸ਼ੀਅਰੀਮ [118] ਵਿੱਚ ਮਹਾਸਭਾ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਯਹੂਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਤੀਸਰੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਰੀ ਰੋਮਨ ਟੈਕਸਾਂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਤਾਲਮੂਡਿਕ ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਵਧੀਆਂ।[119] ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਕਾਂਸਟੈਂਟੀਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਹੋਏ।ਉਸਨੇ ਕਾਂਸਟੈਂਟੀਨੋਪਲ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ।ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਹੇਲੇਨਾ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਈਸਾਈ ਸਾਈਟਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[120] ਯਰੂਸ਼ਲਮ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਏਲੀਆ ਕੈਪੀਟੋਲੀਨਾ ਤੋਂ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਰਹਿਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਪਰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।[120] ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਯਤਨ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰੋਮਨ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[121] 351-2 ਵਿੱਚ, ਗੈਲੀਲ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਗਵਰਨਰ ਕਾਂਸਟੈਂਟੀਅਸ ਗੈਲਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਹੋਈ।[122]
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਪੀਰੀਅਡ
ਹੇਰਾਕਲੀਅਸ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਕਰਾਸ ਵਾਪਸ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ। ©Miguel Ximénez
390 Jan 1 - 634

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਪੀਰੀਅਡ

Judea and Samaria Area
ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਕਾਲ (390 ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ) ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੱਸਾ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਇਸਾਈ ਧਰਮ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਈਸਾਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਅਤੇ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੁਆਰਾ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[123] ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੱਠਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਕੇ ਸਥਾਨਕ ਪੈਗਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।[124]ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਗੁਆ ਬੈਠਾ।[125] ਯਹੂਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਵਧ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ, ਜਨਤਕ ਦਫ਼ਤਰ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦੀ ਮਾਲਕੀ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[126] ਯਹੂਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾਸੀ ਦਫਤਰ ਅਤੇ ਮਹਾਸਭਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਨੂੰ 425 ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਬੈਬੀਲੋਨੀਆ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਕੇਂਦਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਵੱਲ ਵਧਿਆ।[123]5ਵੀਂ ਅਤੇ 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਮਰੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇਖੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਗਿਆ, ਸਾਮਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[127] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਸੀਮਤ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।[128]611 ਵਿੱਚ, ਸਾਸਾਨਿਡ ਪਰਸੀਆ ਦੇ ਖੋਸਰੋ II ਨੇ, ਯਹੂਦੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।[129] ਕੈਪਚਰ ਵਿੱਚ "ਸੱਚੀ ਕਰਾਸ" ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।ਨਹਮਯਾਹ ਬੈਨ ਹੁਸ਼ੀਏਲ ਨੂੰ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।628 ਵਿੱਚ, ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਧੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਵਡ II ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਅਤੇ ਸੱਚਾ ਕਰਾਸ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਨਾਲ ਹੇਰਾਕਲੀਅਸ ਦੁਆਰਾ ਗਲੀਲ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਵਿਆਇਆ।[130]
ਸਾਮਰੀ ਵਿਦਰੋਹ
ਬਿਜ਼ੰਤੀਨ ਲੇਵੈਂਟ ©Anonymous
484 Jan 1 - 573

ਸਾਮਰੀ ਵਿਦਰੋਹ

Samaria
ਸਾਮਰੀ ਵਿਦਰੋਹ (c. 484-573 CE) ਪੈਲੇਸਤੀਨਾ ਪ੍ਰਾਈਮਾ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਮਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਇਹਨਾਂ ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਖੇਤਰ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।ਯਹੂਦੀ-ਰੋਮਨ ਯੁੱਧਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯਹੂਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯਹੂਦੀਆ ਵਿੱਚ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸਨ, ਸਾਮਰੀ ਅਤੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਈਸਾਈਆਂ ਨੇ ਇਸ ਖਲਾਅ ਨੂੰ ਭਰਿਆ।ਸਾਮਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਰੱਬਾ (ਸੀ. 288-362 ਈ.) ਦੇ ਅਧੀਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਮਰੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਮਾਂ ਉਦੋਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਰੱਬਾ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।[131]ਜਸਟਾ ਵਿਦਰੋਹ (484)ਨਿਆਪੋਲਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸਮਰਾਟ ਜ਼ੇਨੋ ਦੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।ਜਸਟਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਸਾਮਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਈਸਾਈਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਅਤੇ ਨੇਪੋਲਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਚਰਚ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਕੇ ਬਦਲਾ ਲਿਆ।ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜ਼ੇਨੋ ਨੇ ਗੇਰੀਜ਼ਿਮ ਪਹਾੜ 'ਤੇ ਇੱਕ ਚਰਚ ਬਣਾਇਆ, ਸਾਮਰੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਭੜਕਾਇਆ।[132]ਸਾਮਰੀ ਬੇਚੈਨੀ (495)495 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਅਨਾਸਤਾਸੀਅਸ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਮਰੀਟੀਆਂ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਗੇਰੀਜ਼ਿਮ ਪਹਾੜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦੁਬਾਰਾ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[132]ਬੇਨ ਸਾਬਰ ਵਿਦਰੋਹ (529-531)ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਸਭ ਤੋਂ ਹਿੰਸਕ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਜੂਲੀਅਨਸ ਬੇਨ ਸਾਬਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਬੈਨ ਸਾਬਰ ਦੀ ਈਸਾਈ-ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਅਤੇ ਘਸਾਨੀਡ ਅਰਬ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਹਾਰ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀ ਹੋਈ।ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਨੇ ਸਾਮਰੀ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ।[132]ਸਾਮਰੀ ਵਿਦਰੋਹ (556)556 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਸਾਮਰੀ-ਯਹੂਦੀ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਨਤੀਜੇ ਸਨ।[132]ਵਿਦਰੋਹ (572)572/573 (ਜਾਂ 578) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਦਰੋਹ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸਮਰਾਟ ਜਸਟਿਨ II ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਮਰੀਟਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲੱਗ ਗਈਆਂ।[132]ਬਾਅਦ ਵਿੱਚਬਗਾਵਤਾਂ ਨੇ ਸਾਮਰੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਇਸਲਾਮੀ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਹੋਰ ਘਟ ਗਿਆ।ਸਾਮਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਦਬਾਅ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।[133] ਇਹਨਾਂ ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ, ਸਾਮਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ।
ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੀ ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਜਿੱਤ
ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦਾ ਪਤਨ ©Anonymous
614 Apr 1 - May

ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੀ ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਜਿੱਤ

Jerusalem, Israel
602-628 ਦੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨ-ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੀ ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਜਿੱਤ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 614 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਰਾਜਾ ਖੋਸਰੋ II ਨੇ ਇੱਕ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਹਬਾਰਾਜ਼, ਆਪਣੇ ਸਪਹਬੋਡ (ਫੌਜ ਮੁਖੀ) ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪੂਰਬ ਦੇ ਡਾਇਓਸੀਸ ਵਿੱਚ.ਸ਼ਾਹਬਾਰਾਜ਼ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਫੌਜ ਨੇ ਐਂਟੀਓਕ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੈਲੇਸਤੀਨਾ ਪ੍ਰਿਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੈਸਰੀਆ ਮਾਰੀਟੀਮਾ ਵਿਖੇ ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।[134] ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਗੰਧਲੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸਮਰਾਟ ਅਨਾਸਤਾਸੀਅਸ ਪਹਿਲੇ ਡਿਕੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ।ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਪਹੁੰਚ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ।[135] ਸਾਸਾਨੀਆਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਹੇਰਾਕਲੀਅਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ;ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਫੌਜ ਵਿਚ ਨਹੇਮੀਆਹ ਬੇਨ ਹੁਸ਼ੀਲ [136] ਅਤੇ ਟਾਈਬੇਰੀਆ ਦੇ ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟਾਈਬੇਰੀਆਸ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ਰੇਥ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਸਮੇਤ ਪੂਰੇ ਗੈਲੀਲ ਤੋਂ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕੀਤਾ।ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, 20,000 ਤੋਂ 26,000 ਯਹੂਦੀ ਬਾਗੀਆਂ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਉੱਤੇ ਸਾਸਾਨੀਅਨ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।[137] 614 ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਸਾਨੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਸਰੋਤ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਬਿਨਾਂ ਵਿਰੋਧ [134] ਜਾਂ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨਾਲ ਕੰਧ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ।ਸਾਸਾਨੀਆਂ ਦੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਈਸਾਈਆਂ ਦਾ ਯਹੂਦੀ ਬਾਗੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਲੇਵੈਂਟ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਜਿੱਤ
ਲੇਵੈਂਟ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਜਿੱਤ ©HistoryMaps
634 Jan 1 - 638

ਲੇਵੈਂਟ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਜਿੱਤ

Levant
ਲੇਵੈਂਟ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਜਿੱਤ , ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੀਰੀਆ ਦੀ ਅਰਬ ਜਿੱਤ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 634 ਅਤੇ 638 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਇਹ ਅਰਬ-ਬਿਜ਼ੰਤੀਨ ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅਰਬਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਝੜਪਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 629 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਮੁਤਾਹ ਦੀ ਲੜਾਈ।ਇਹ ਜਿੱਤ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਰਸ਼ੀਦੁਨ ਖਲੀਫਾ ਅਬੂ ਬਕਰ ਅਤੇ ਉਮਰ ਇਬਨ ਅਲ-ਖਤਾਬ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਖਾਲਿਦ ਇਬਨ ਅਲ-ਵਾਲਿਦ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫੌਜੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।ਅਰਬ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸੀਰੀਆ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਰੋਮਨ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਸਾਨੀ ਪਰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਬ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ, ਲਖਮੀਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਦੇਖੀ ਗਈ ਸੀ।ਰੋਮਨ ਦੁਆਰਾ ਪੈਲੇਸਤੀਨਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਖੇਤਰ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਰਾਮੀ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਰਬ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਈਸਾਈ ਘਸਾਨੀਡਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਭਿੰਨ ਆਬਾਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।ਮੁਸਲਿਮ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਵ ਸੰਧਿਆ 'ਤੇ, ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਰੋਮਨ- ਫ਼ਾਰਸੀ ਯੁੱਧਾਂ ਤੋਂ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਲਗਭਗ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਗੁਆਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਅਰਬਾਂ ਨੇ, ਅਬੂ ਬਕਰ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ, ਪਹਿਲੇ ਵੱਡੇ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।ਖ਼ਾਲਿਦ ਇਬਨ ਅਲ-ਵਾਲਿਦ ਦੀਆਂ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਰੱਖਿਆ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਮਾਰਚ, ਇੱਕ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਰਸਤਾ, ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਚਾਲ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦਿੱਤਾ।ਜਿੱਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਸਲਿਮ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਮੁੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਨਦਾਯਨ, ਯਾਰਮੌਕ ਅਤੇ ਦਮਿਸ਼ਕ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਡਿੱਗੇ।ਦਮਿਸ਼ਕ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੁਸਲਿਮ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸੀ।ਦਮਿਸ਼ਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਤਰੱਕੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ।ਖਾਲਿਦ ਇਬਨ ਅਲ-ਵਾਲਿਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇਹਨਾਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁੱਖ ਟਿਕਾਣਿਆਂ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ।ਹਾਜ਼ਿਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਅਲੇਪੋ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਰਗੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਤਰੀ ਸੀਰੀਆ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ।ਐਂਟੀਓਕ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ।ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਫੌਜ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ, ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈ।ਸਮਰਾਟ ਹੇਰਾਕਲੀਅਸ ਦੇ ਐਂਟੀਓਕ ਤੋਂ ਕਾਂਸਟੈਂਟੀਨੋਪਲ ਚਲੇ ਜਾਣ ਨੇ ਸੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਅਥਾਰਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਅੰਤ ਕੀਤਾ।ਖਾਲਿਦ ਅਤੇ ਅਬੂ ਉਬੈਦਾਹ ਵਰਗੇ ਯੋਗ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਮੁਸਲਿਮ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਕਮਾਲ ਦੀ ਫੌਜੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।ਲੇਵੈਂਟ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਜਿੱਤ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਨ।ਇਹ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨ ਅਤੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਰਬ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਲੇਵੈਂਟ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੀ ਵੇਖੀਆਂ।ਇਸ ਜਿੱਤ ਨੇ ਇਸਲਾਮੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
636 - 1291
ਇਸਲਾਮੀ ਖ਼ਲੀਫ਼ਾ ਅਤੇ ਕਰੂਸੇਡਰornament
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪੀਰੀਅਡ
ਮੁਸਲਿਮ ਲੇਵੇਂਟਾਈਨ ਸ਼ਹਿਰ. ©Anonymous
636 Jan 1 00:01 - 1099

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪੀਰੀਅਡ

Levant
ਉਮਰ ਇਬਨ ਅਲ-ਖਤਾਬ ਦੇ ਅਧੀਨ 635 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਲੇਵੈਂਟ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਬਿਲਾਦ ਅਲ-ਸ਼ਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਰੋਮਨ ਅਤੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ ਔਟੋਮੈਨ ਕਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 300,000 ਹੋ ਗਈ।ਇਹ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਉੱਡਣਾ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਆਵਾਸ, ਸਥਾਨਕ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।[138]ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਰਬ ਕਬੀਲੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ, ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਗਈ।[139] ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਉੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਈਸਾਈ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀ ਉੱਤਰੀ ਸੀਰੀਆ, ਸਾਈਪ੍ਰਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੱਟਵਰਤੀ ਕਸਬਿਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਧ ਗਈ।ਇਹ ਕਸਬੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸ਼ਕੇਲੋਨ, ਏਕਰ, ਅਰਸਫ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁੜ ਵਸਾਏ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ ਸਨ।[140] ਸਾਮਰੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੇ ਵੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਕਾਰਨ ਇਸਲਾਮੀਕਰਨ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ।[138] ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਫੌਜੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ - ਜੰਡ ਫਿਲਾਸਟਿਨ ਅਤੇ ਜੰਡ ਅਲ-ਉਰਦੂਨ - ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ ਪਾਬੰਦੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ।ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅੱਬਾਸੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 749 ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਯਹੂਦੀਆਂ, ਈਸਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇ ਹੋਏ ਪਰਵਾਸ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਏ ਸਨ।ਸਾਮਰੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੋਕੇ, ਭੁਚਾਲ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਟੈਕਸਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਿਰਾਵਟ ਅਤੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਇਆ।[139]ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 'ਤੇ ਜਜ਼ੀਆ ਟੈਕਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਕਰੂਸੇਡਰ ਕਾਲ ਤੱਕ, ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ, ਭਾਵੇਂ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਈਸਾਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸੀ।[139]
ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦਾ ਕਰੂਸੇਡਰ ਰਾਜ
ਕਰੂਸੇਡਰ ਨਾਈਟ. ©HistoryMaps
1099 Jan 1 - 1291

ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦਾ ਕਰੂਸੇਡਰ ਰਾਜ

Jerusalem, Israel
1095 ਵਿੱਚ, ਪੋਪ ਅਰਬਨ II ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।[141] ਇਸੇ ਸਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਇਸ ਜੰਗ ਨੇ 1099 ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬੀਟ ਸ਼ੀਆਨ ਅਤੇ ਟਾਈਬੇਰੀਅਸ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।ਕਰੂਸੇਡਰਜ਼ ਨੇ ਇਤਾਲਵੀ ਫਲੀਟਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕਈ ਤੱਟਵਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੜ੍ਹ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ।[142]ਪਹਿਲੀ ਕਰੂਸੇਡ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੂਸੇਡਰ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦਾ ਰਾਜ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀ।ਇਹ ਰਾਜ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਈਸਾਈਆਂ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਕ੍ਰੂਸੇਡਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਜੋਂ।ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਕਰੂਸੇਡਰ ਸਥਾਈ ਯੂਰਪੀਅਨ ਬਸਤੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ।[142]1180 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਧ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਟਰਾਂਸਜਾਰਡਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਚੈਟਿਲੋਨ ਦੇ ਰੇਨਾਲਡ ਨੇ ਅਯੂਬਿਦ ਸੁਲਤਾਨ ਸਲਾਦੀਨ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ।ਇਸ ਨਾਲ ਹੈਟਿਨ ਦੀ 1187 ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਕਰੂਸੇਡਰਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਲਾਦੀਨ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਾਬਕਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।1190 ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਧਰਮ ਯੁੱਧ , ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਜਵਾਬ, 1192 ਦੀ ਜਾਫਾ ਸੰਧੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ।ਰਿਚਰਡ ਦਿ ਲਾਇਨਹਾਰਟ ਅਤੇ ਸਲਾਦੀਨ ਈਸਾਈਆਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ।[143] 1229 ਵਿੱਚ, ਛੇਵੇਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਫਰੈਡਰਿਕ II ਅਤੇ ਅਯੂਬਿਦ ਸੁਲਤਾਨ ਅਲ-ਕਾਮਿਲ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਈਸਾਈ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[144] ਹਾਲਾਂਕਿ, 1244 ਵਿੱਚ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਨੂੰ ਖਵਾਰਜ਼ਮੀਅਨ ਤਾਤਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਈਸਾਈ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ।[145] ਖਵਾਰਜ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ 1247 ਵਿੱਚ ਅਯੂਬਿਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਮਾਮਲੂਕ ਪੀਰੀਅਡ
ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਮਮਲੂਕ ਵਾਰੀਅਰ। ©HistoryMaps
1291 Jan 1 - 1517

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਮਾਮਲੂਕ ਪੀਰੀਅਡ

Levant
1258 ਅਤੇ 1291 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮੰਗੋਲ ਹਮਲਾਵਰਾਂ , ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਕਰੂਸੇਡਰਾਂ ਅਤੇਮਿਸਰ ਦੇਮਾਮਲੁਕਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੜਬੜ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਇਸ ਟਕਰਾਅ ਕਾਰਨ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਮੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀ ਆਈ।ਮਾਮਲੂਕ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੁਰਕੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੀਮਤੀ ਯੋਧੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸੀ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਰੂਸੇਡਰਾਂ (ਸੱਤਵੇਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ) ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਮਮਲੂਕਾਂ ਨੇ ਮਿਸਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਵਧਾ ਲਿਆ।ਪਹਿਲੇ ਮਾਮਲੂਕ ਸੁਲਤਾਨ, ਕੁਤੁਜ਼ ਨੇ ਆਈਨ ਜਾਲੁਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਈਬਰਸ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਬਣੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਰੂਸੇਡਰ ਚੌਕੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਮਾਮਲੁਕਸ ਨੇ 1516 ਤੱਕ ਫਲਸਤੀਨ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਇਸਨੂੰ ਸੀਰੀਆ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ।ਹੇਬਰੋਨ ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਦੀ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਾਈਟ, ਇੱਕ ਸੀਮਾ ਜੋ ਛੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੱਕ ਬਣੀ ਰਹੀ।[146]ਅਲ-ਅਸ਼ਰਫ ਖਲੀਲ, ਇੱਕ ਮਮਲੂਕ ਸੁਲਤਾਨ, ਨੇ 1291 ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਕਰੂਸੇਡਰ ਗੜ੍ਹ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਮਮਲੁਕਸ ਨੇ, ਅਯੂਬਿਡ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਭਾਵੀ ਕਰੂਸੇਡਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸੂਰ ਤੋਂ ਗਾਜ਼ਾ ਤੱਕ ਦੇ ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[147]ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ 1492 ਵਿੱਚਸਪੇਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢੇ ਜਾਣ ਅਤੇ 1497 ਵਿੱਚ ਪੁਰਤਗਾਲ ਵਿੱਚ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੇਫਾਰਡਿਕ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਨਾਲ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਦੇਖੀ। ਮਾਮਲੂਕ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮੈਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਇਹ ਸੇਫਾਰਡਿਕ ਯਹੂਦੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਫੇਦ ਅਤੇ ਯੇਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਪੇਂਡੂ ਮੁਸਤਆਰਬੀ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰਾ।[148]
1517 - 1917
ਓਟੋਮੈਨ ਰਾਜornament
ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮੈਨ ਪੀਰੀਅਡ
ਓਟੋਮੈਨ ਸੀਰੀਆ. ©HistoryMaps
1517 Jan 1 - 1917

ਲੇਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮੈਨ ਪੀਰੀਅਡ

Syria
ਓਟੋਮੈਨ ਸੀਰੀਆ, 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਸਮਾਂ ਸੀ।1516 ਵਿੱਚ ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇਮਾਮਲੂਕ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਥਿਰਤਾ ਆਈ।ਓਟੋਮੈਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਮਿਸ਼ਕ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ।ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਟੈਕਸਾਂ, ਜ਼ਮੀਨੀ ਕਾਰਜਕਾਲ ਅਤੇ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਓਟੋਮੈਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਭੱਜਣ ਵਾਲੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।ਇਹ ਰੁਝਾਨ, ਜੋ ਮਮਲੂਕ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਸੇਫਰਡਿਕ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਮਦ ਵੇਖੀ, ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਉੱਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋ ਗਏ।[148] 1558 ਵਿੱਚ, ਸੇਲਿਮ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ, ਉਸਦੀ ਯਹੂਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂਰਬਾਨੂ ਸੁਲਤਾਨ [149] ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਡੋਨਾ ਗ੍ਰੇਸੀਆ ਮੇਂਡੇਸ ਨਾਸੀ ਨੂੰ ਟਾਈਬੇਰੀਆ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦਿੱਤਾ।ਉਸਨੇ ਯਹੂਦੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਵਸਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਫੇਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਬਰਾਨੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਾਬਲਾਹ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ।ਓਟੋਮੈਨ ਯੁੱਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੀਰੀਆ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਭਿੰਨ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ।ਆਬਾਦੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ, ਪਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਈਸਾਈ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਨ।ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਧਾਰਮਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਡਿਗਰੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਸਲੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਟੇਪਸਟਰੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ।ਦਮਿਸ਼ਕ, ਅਲੇਪੋ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਪਾਰ, ਵਿਦਵਤਾ, ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਸੰਪੰਨ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਏ।ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ 1660 ਵਿੱਚ ਡਰੂਜ਼ ਪਾਵਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗੜਬੜ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਫੇਦ ਅਤੇ ਟਾਈਬੇਰੀਆਸ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ।[150] 18ਵੀਂ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮੈਨ ਅਥਾਰਟੀ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ।18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਗੈਲੀਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖ ਜ਼ਹੀਰ ਅਲ-ਉਮਰ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਅਮੀਰਾਤ ਨੇ ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੇਂਦਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਓਟੋਮੈਨ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।[151] ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਅਕਸਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਲੈਂਡਸਕੇਪ 'ਤੇ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ।1799 ਵਿੱਚ ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਏਕਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[152] 1831 ਵਿੱਚ, ਮਿਸਰ ਦੇ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ, ਇੱਕ ਓਟੋਮੈਨ ਸ਼ਾਸਕ, ਜਿਸਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇਮਿਸਰ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਓਟੋਮੈਨ ਸੀਰੀਆ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਰਬ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਇਆ।[153]19ਵੀਂ ਸਦੀ ਨੇ ਤਨਜ਼ੀਮਤ ਕਾਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਓਟੋਮੈਨ ਸੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਆਇਆ।ਇਹਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਵਿਦਿਅਕ ਸੁਧਾਰ, ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਣ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਸਲੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।1839 ਵਿੱਚ ਦਮਿਸ਼ਕ ਈਯਲੇਟ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਲਈ ਮੂਸਾ ਮੋਂਟੇਫਿਓਰ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਪਾਸ਼ਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ 1840 ਵਿੱਚ ਮਿਸਰੀ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ [। 154] 1896 ਤੱਕ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਬਣਾਈ, [ [155] ਪਰ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 88% ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ 9% ਈਸਾਈ।[156]ਪਹਿਲੀ ਅਲੀਯਾਹ, 1882 ਤੋਂ 1903 ਤੱਕ, ਲਗਭਗ 35,000 ਯਹੂਦੀ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਆਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਵਧ ਰਹੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਾਰਨ।[157] ਰੂਸੀ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੇ ਬੈਰਨ ਰੋਥਸਚਾਈਲਡ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪੇਟਾ ਟਿਕਵਾ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੋਨ ਲੇਜ਼ੀਓਨ ਵਰਗੀਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਚਲੇ ਗਏ, ਪਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਹੋਰ ਬਸਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਧਿਆ।1881 ਵਿੱਚ ਯਮਨ ਉੱਤੇ ਓਟੋਮੈਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਯਮਨ ਦੇ ਯਹੂਦੀ ਵੀ ਫਲਸਤੀਨ ਚਲੇ ਗਏ, ਅਕਸਰ ਮਸੀਹਵਾਦ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[158] 1896 ਵਿੱਚ, ਥੀਓਡੋਰ ਹਰਜ਼ਲ ਦੇ "ਡੇਰ ਜੂਡਨਸਟੈਟ" ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਯਹੂਦੀ ਵਿਰੋਧੀਵਾਦ ਦੇ ਹੱਲ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ 1897 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਜ਼ਿਆਨਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ [। 159]ਦੂਸਰੀ ਅਲੀਯਾਹ, 1904 ਤੋਂ 1914 ਤੱਕ, ਲਗਭਗ 40,000 ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ, ਵਿਸ਼ਵ ਜ਼ੀਓਨਿਸਟ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾਗਤ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨੀਤੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ।[160] 1909 ਵਿੱਚ ਜਾਫਾ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਬਰੂ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਹੂਜ਼ਤ ਬੇਇਤ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਿਆ) ਬਣਾਇਆ।[161]ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ।[162] ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ , ਯਹੂਦੀ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅਮਰੀਕੀ ਯਹੂਦੀ ਸਮਰਥਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲੋਇਡ ਜਾਰਜ ਸਮੇਤ ਜੀਓਨਿਜ਼ਮ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਮਦਰਦੀ, ਯਹੂਦੀ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ।[163] 1914 ਅਤੇ 1915 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਔਟੋਮਾਨ ਦੁਆਰਾ 14,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਫਾ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 1917 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਬਰਖਾਸਤਗੀ ਨੇ 1918 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੱਕ ਜਾਫਾ ਅਤੇ ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ [। 164]ਸੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮੈਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਰਬ ਵਿਦਰੋਹ ਨੇ ਓਟੋਮੈਨ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਈਕਸ-ਪਿਕੋਟ ਸਮਝੌਤਾ ਅਤੇ ਸੇਵਰੇਸ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੇ ਓਟੋਮੈਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਰਬ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਓਟੋਮੈਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ।1920 ਵਿੱਚ ਫਤਵੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੱਕ ਫਲਸਤੀਨ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਖੇਤਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
1917 Nov 2

ਬਾਲਫੋਰ ਘੋਸ਼ਣਾ

England, UK
1917 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਬਾਲਫੋਰ ਘੋਸ਼ਣਾ, ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਲ ਸੀ।ਇਸਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ "ਯਹੂਦੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਘਰ" ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਯਹੂਦੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਓਟੋਮੈਨ ਖੇਤਰ।ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਆਰਥਰ ਬਾਲਫੋਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਨੇਤਾ, ਲਾਰਡ ਰੋਥਸਚਾਈਲਡ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਯਹੂਦੀ ਸਮਰਥਨ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਸੀ।ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਈ ਸੀ।ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 1914 ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯੁੱਧ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਨੇ, ਜ਼ੀਓਨਿਸਟ ਕੈਬਨਿਟ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਰਬਰਟ ਸੈਮੂਅਲ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ, ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।ਇਹ ਯੁੱਧ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਯਹੂਦੀ ਸਮਰਥਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।ਡੇਵਿਡ ਲੋਇਡ ਜਾਰਜ, ਜੋ ਦਸੰਬਰ 1916 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਓਟੋਮੈਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜ ਅਸਕੁਇਥ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਉਲਟ ਸੀ।ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਰਸਮੀ ਗੱਲਬਾਤ ਫਰਵਰੀ 1917 ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਲਫੋਰ ਦੀ ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਤੋਂ ਡਰਾਫਟ ਘੋਸ਼ਣਾ ਪੱਤਰ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।ਘੋਸ਼ਣਾ ਪੱਤਰ ਦੇ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਦਰਭ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ।1917 ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਯੁੱਧ ਰੁਕ ਗਿਆ ਸੀ।ਅਕਤੂਬਰ 1917 ਵਿੱਚ ਬੇਰਸ਼ਬਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੇ ਇਸ ਖੜੋਤ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਅੰਤਮ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ।ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗੀ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਯਹੂਦੀ ਸਮਰਥਨ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ।ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਸਪਸ਼ਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ "ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਘਰ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਘੋਸ਼ਣਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਅਸਪਸ਼ਟ ਸੀ।ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਗੈਰ-ਯਹੂਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ੀਓਨਿਸਟ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ, ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਬਾਂ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਸੀ।ਇਸਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਇਓਨਿਜ਼ਮ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫਤਵਾ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਗਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਫਲਸਤੀਨ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬੀਜ ਵੀ ਬੀਜੇ।ਮੱਕਾ ਦੇ ਸ਼ਰੀਫ ਨਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਾਅਦਿਆਂ ਨਾਲ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੀ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਅਰਬ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅਹਿਸਾਸ ਜਿਸ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਲਾਂਕਣਾਂ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
1920 - 1948
ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨornament
ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ
1939 ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਵ੍ਹਾਈਟ ਪੇਪਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1920 Jan 1 00:01 - 1948

ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ

Palestine
ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ, 1920 ਤੋਂ 1948 ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ, ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੀਗ ਆਫ਼ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਇਲਾਕਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਓਟੋਮੈਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਰਬ ਵਿਦਰੋਹ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ ਜਿਸਨੇ ਓਟੋਮਾਨ ਨੂੰ ਲੇਵੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[165] ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧੀ ਵਾਅਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ: ਮੈਕਮੋਹਨ-ਹੁਸੈਨ ਪੱਤਰ-ਵਿਹਾਰ, ਜਿਸ ਨੇ ਓਟੋਮੈਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੇ ਬਦਲੇ ਅਰਬ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਯੂਕੇ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਇਕਸ-ਪਿਕੋਟ ਸਮਝੌਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ। ਖੇਤਰ, ਅਰਬਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਹੋਰ ਵੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਾਮਲੇ 1917 ਦੀ ਬਾਲਫੋਰ ਘੋਸ਼ਣਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਅਰਬ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਪਹਿਲੇ ਵਾਅਦਿਆਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ "ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਘਰ" ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ।ਯੁੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਨੇ ਸਾਬਕਾ ਓਟੋਮੈਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1922 ਵਿੱਚ ਲੀਗ ਆਫ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਦੇ ਫਤਵੇ ਰਾਹੀਂ ਫਲਸਤੀਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਜਾਇਜ਼ਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਫਤਵੇ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸੀ।[166]ਹੁਕਮ ਦੀ ਮਿਆਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ਤਵਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਯੀਸ਼ੁਵ, ਜਾਂ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰਾ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਧਿਆ, ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਇੱਕ-ਛੇਵੇਂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਤੱਕ ਵਧਿਆ।ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ 1920 ਅਤੇ 1945 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 367,845 ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ 33,304 ਗੈਰ-ਯਹੂਦੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਏ ਸਨ।[167] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ 50-60,000 ਹੋਰ ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਅਰਬੀ (ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੌਸਮੀ) ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਏ।[168] ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ, ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਚਾਲਕ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੈਰ-ਯਹੂਦੀ (ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਰਬ) ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਧਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੀ।[169] ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ 1939 ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ, ਅਤੇ 1940-1944 ਦੌਰਾਨ ਰੋਮਾਨੀਆ ਅਤੇ ਪੋਲੈਂਡ ਤੋਂ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਯਮਨ ਤੋਂ 3,530 ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ।[170]ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਬਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਥਿਤੀ ਬਦਲ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਵਿਰੋਧੀਵਾਦ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੂਰਪ ਤੋਂ।ਇਹ ਆਮਦ, ਅਰਬ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਧਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਵਧ ਰਹੀ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ।ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਕੋਟਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਨੀਤੀ ਜੋ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅਰਬਾਂ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਹਰੇਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ।ਅਰਬ ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਜਨਸੰਖਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੇ ਯੂਰਪੀ ਅਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਜ਼ਯੋਨਿਸਟ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਪਨਾਹ ਮੰਗੀ।ਇਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ 1936 ਤੋਂ 1939 ਤੱਕ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਵਿਦਰੋਹ ਅਤੇ 1944 ਤੋਂ 1948 ਤੱਕ ਯਹੂਦੀ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। 1947 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੰਡ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਸੀ. ਵਿਵਾਦ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ.1948 ਦੇ ਫਲਸਤੀਨ ਯੁੱਧ ਨੇ ਨਾਟਕੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।ਇਹ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਹਾਸ਼ੀਮਾਈਟ ਕਿੰਗਡਮ ਆਫ਼ ਜਾਰਡਨ (ਜਿਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ), ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਦੇ ਰਾਜ (ਜਿਸ ਨੇ "ਆਲ-ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟ" ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ) ਵਿੱਚ ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਮਿਆਦ ਨੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ-ਫਲਸਤੀਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ।
1939 ਦਾ ਵਾਈਟ ਪੇਪਰ
ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਵਾਈਟ ਪੇਪਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, 22 ਮਈ 1939 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1939 Jan 1

1939 ਦਾ ਵਾਈਟ ਪੇਪਰ

Palestine
ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 1936-1939 ਦੇ ਅਰਬ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਵਿਦਰੋਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਪੀਲ ਕਮਿਸ਼ਨ (1936-37) ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਜਾਂਚ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਗੈਲੀਲ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ (225,000 ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਸਮੇਤ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਹੂਦੀ ਖੇਤਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ;ਬਾਕੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਰਬ ਖੇਤਰ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਦੋ ਮੁੱਖ ਯਹੂਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਚੈਮ ਵੇਇਜ਼ਮੈਨ ਅਤੇ ਡੇਵਿਡ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ, ਨੇ ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਪੀਲ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰੀ ਨਾਲ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਇਆ ਸੀ।ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਬ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਅਰਬਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਬੇਕਾਰ ਸਮਝ ਕੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।1938 ਵਿੱਚ, ਯੂਐਸ ਨੇ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਬੁਲਾਈ।ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਨੂੰ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਣ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ।ਕਿਸੇ ਵੀ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਨਾਜ਼ੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਹੱਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ: ਯੂਰਪ ਦੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਡਾਗਾਸਕਰ (ਮੈਡਾਗਾਸਕਰ ਯੋਜਨਾ) ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।ਸਮਝੌਤਾ ਬੇਕਾਰ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ।ਲੱਖਾਂ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੇ ਯੂਰਪ ਛੱਡਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।1939 ਦੇ ਵ੍ਹਾਈਟ ਪੇਪਰ ਨੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਫਲਸਤੀਨ, ਅਰਬਾਂ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, 10 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।ਵ੍ਹਾਈਟ ਪੇਪਰ ਨੇ 1940-44 ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ 75,000 ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਵਾਸ ਲਈ ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ।ਅਰਬ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਵ੍ਹਾਈਟ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਮਾਰਚ 1940 ਵਿੱਚ ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਦੇ 95% ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ।ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ: (ਅਲੀਯਾਹ ਬੇਟ ਜਾਂ "ਹਾਪਲਾਹ"), ਅਕਸਰ ਮੋਸਾਦ ਲੀਅਲੀਯਾਹ ਬੇਟ ਅਤੇ ਇਰਗੁਨ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਮਦਦ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਯਹੂਦੀ 1939 ਅਤੇ 1945 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ।
ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਬਗਾਵਤ
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਗਾਥਾ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਯੋਨਿਸਟ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਲਾਟਰੂਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1944 Feb 1 - 1948 May 14

ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਬਗਾਵਤ

Palestine
ਜੰਗ ਨਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ, ਯੁੱਧ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੂੰ ਅਰਬ ਤੇਲ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫਰਮਾਂ ਨੇ ਇਰਾਕੀ ਤੇਲ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਕੁਵੈਤ, ਬਹਿਰੀਨ ਅਤੇ ਅਮੀਰਾਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।VE ਦਿਵਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ।ਹਾਲਾਂਕਿ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਲੇਬਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹੁਣ 1939 ਦੀਆਂ ਵਾਈਟ ਪੇਪਰ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।[171]ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਪਰਵਾਸ (ਆਲੀਆ ਬੇਟ) ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਬਣ ਗਿਆ।ਪੂਰੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਚਾ ("ਫਲਾਈਟ"), ਸਾਬਕਾ ਪੱਖਪਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਘੇਟੋ ਲੜਾਕਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ, ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਤੱਕ ਹੋਲੋਕਾਸਟ ਬਚੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਛੋਟੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਯਹੂਦੀ ਫਲਸਤੀਨ ਦੇ ਓਵਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲੱਗੇ।ਪਰਵਾਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਲੀਯਾਹ ਬੇਟ ਦੇ 14 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, 110,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਹੂਦੀ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ।ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਫਲਸਤੀਨ ਦੀ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 33% ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[172]ਆਜ਼ਾਦੀ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜ਼ਿਆਨਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਛੇੜਿਆ ਹੈ।ਮੁੱਖ ਭੂਮੀਗਤ ਯਹੂਦੀ ਮਿਲੀਸ਼ੀਆ, ਹੈਗਾਨਾਹ, ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਏਟਜ਼ਲ ਅਤੇ ਸਟਰਨ ਗੈਂਗ ਨਾਲ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਮਕ ਗਠਜੋੜ ਬਣਾਇਆ।ਜੂਨ 1946 ਵਿੱਚ, ਯਹੂਦੀ ਤੋੜ-ਫੋੜ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਈਟ ਆਫ਼ ਬ੍ਰਿਜਜ਼ ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਗਾਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਯਹੂਦੀ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸਮੇਤ 2,700 ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ 'ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।4 ਜੁਲਾਈ 1946 ਨੂੰ ਪੋਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕਾਰਨ ਹੋਲੋਕਾਸਟ ਤੋਂ ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਈ।ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਇਰਗੁਨ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿੱਚ ਕਿੰਗ ਡੇਵਿਡ ਹੋਟਲ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਿਲਟਰੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਉੱਤੇ ਬੰਬਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 91 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਨੂੰ ਕਰਫਿਊ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 120,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਹੂਦੀਆਂ, ਫਲਸਤੀਨ ਦੀ ਯਹੂਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਲਗਭਗ 20%, ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਕਿੰਗ ਡੇਵਿਡ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਗਾਨਾਹ ਅਤੇ ਐਟਜ਼ਲ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਠਜੋੜ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।1945 ਅਤੇ 1948 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 100,000-120,000 ਯਹੂਦੀ ਪੋਲੈਂਡ ਛੱਡ ਗਏ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੋਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਓਨਿਸਟ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਰਧ-ਗੁਪਤ ਸੰਗਠਨ ਬੇਰੀਹਾ ("ਫਲਾਈਟ") ਦੀ ਛਤਰ ਛਾਇਆ ਹੇਠ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[173]
ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵੰਡ ਯੋਜਨਾ
ਫਲਸ਼ਿੰਗ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ 1946 ਅਤੇ 1951 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ 1947 ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1947 Nov 29

ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵੰਡ ਯੋਜਨਾ

Palestine
2 ਅਪ੍ਰੈਲ 1947 ਨੂੰ, ਫਲਸਤੀਨ ਮੁੱਦੇ ਦੇ ਵਧਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਜਟਿਲਤਾ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਫਲਸਤੀਨ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੇ।ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਣ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮੇਟੀ ਫਲਸਤੀਨ (UNSCOP) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।UNSCOP ਦੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੌਰਾਨ, ਗੈਰ-ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਯਹੂਦੀ ਪਾਰਟੀ, ਅਗੁਦਤ ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਨੇ ਕੁਝ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਰਤਾਂ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੇਵਿਡ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਯਥਾ-ਸਥਿਤੀ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯੇਸ਼ਿਵਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਫੌਜੀ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਛੋਟ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਬਤ ਦਾ ਦਿਨ ਮਨਾਉਣਾ, ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਸ਼ਰ ਭੋਜਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਅਤੇ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਵੱਖਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ। UNSCOP ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਅਰਬ ਰਾਜ, ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਹੈ।[174] ਇਸ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ 29 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਮਤਾ 181 (II) ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੁਆਰਾ ਸੋਧਾਂ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1 ਫਰਵਰੀ 1948 ਤੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਲਈ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ [। 175]ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨਾ ਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ।ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ, ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਫਲਸਤੀਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।ਇਹ ਨੀਤੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ਤਵਾ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਰਹੀ, ਮਈ 1948 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਾਪਸੀ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਮਾਰਚ 1949 ਤੱਕ ਸਾਈਪ੍ਰਸ ਵਿੱਚ "ਲੜਾਈ ਦੀ ਉਮਰ" ਦੇ ਯਹੂਦੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ [। 176]
ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ
ਇੱਕ ਸੜੇ ਹੋਏ ਬਖਤਰਬੰਦ ਹੈਗਾਨਾਹ ਸਪਲਾਈ ਟਰੱਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਨਿਯਮਿਤ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੀ ਸੜਕ, 1948 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1947 Nov 30 - 1948 May 14

ਲਾਜ਼ਮੀ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ

Palestine
ਨਵੰਬਰ 1947 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੀ ਵੰਡ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।ਜਨਵਰੀ 1948 ਤੱਕ, ਅਰਬ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਦੇ ਦਖਲ ਅਤੇ ਅਬਦ ਅਲ-ਕਾਦਿਰ ਅਲ-ਹੁਸੈਨੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ 100,000 ਯਹੂਦੀ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੌਜੀਕਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।[177] ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੈਗਾਨਾਹ, ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਅਤੇ ਬਖਤਰਬੰਦ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[178]ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿੰਸਾ ਤੇਜ਼ ਹੋਈ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੈਫਾ, ਜਾਫਾ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਤੋਂ 100,000 ਅਰਬ ਤੱਕ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਯਹੂਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਅਰਬ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਗਏ।[179] ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਅਰਬ ਲੀਗ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਆਪਣੀ ਹਮਾਇਤ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਕਿ ਅਰਬ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਿਤ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਬ, ਵੰਡ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 7 ਫਰਵਰੀ 1948 ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਯੋਜਨਾ, ਟ੍ਰਾਂਸਜਾਰਡਨ ਦੁਆਰਾ ਫਲਸਤੀਨ ਦੇ ਅਰਬ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ [। 180]ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਆਗੂ ਡੇਵਿਡ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ ਨੇ ਹਗਨਾਹ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਭਰਤੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੋਲਡਾ ਮੀਰ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਫੰਡਾਂ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ।ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ ਨੇ ਯੀਗੇਲ ਯਾਦੀਨ ਨੂੰ ਅਰਬ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਲੈਨ ਡੈਲਟ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ।ਇਸ ਰਣਨੀਤੀ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਖੇਤਰੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਹਗਨਾਹ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਤੋਂ ਅਪਰਾਧ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਯੋਜਨਾ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਅਤੇ 250,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਬਾਂ ਦੀ ਉਡਾਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਰਬ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਦਖਲ ਦਾ ਪੜਾਅ ਤੈਅ ਹੋਇਆ।[181]14 ਮਈ 1948 ਨੂੰ, ਹਾਈਫਾ ਤੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਯਹੂਦੀ ਪੀਪਲਜ਼ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।[182] ਇਸ ਘੋਸ਼ਣਾ ਨੇ ਜ਼ਯੋਨਿਸਟ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਅਰਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ।
1948
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਜornament
ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ
ਡੇਵਿਡ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ ਆਧੁਨਿਕ ਜ਼ਾਇਓਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਥੀਓਡੋਰ ਹਰਜ਼ਲ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੋਰਟਰੇਟ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1948 May 14

ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ

Israel
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ 14 ਮਈ 1948 ਨੂੰ ਡੇਵਿਡ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਜਿਓਨਿਸਟ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਮੁਖੀ, ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਯਹੂਦੀ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣਗੇ।ਇਸਨੇ ਇਰੇਟਜ਼-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫਤਵਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਪਹਿਲੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਯੋਆਵ ਦੌਰਾਨ ਬੇਰਸ਼ਬਾ ਵਿੱਚ IDF ਬਲ ©Hugo Mendelson
1948 May 15 - 1949 Mar 10

ਪਹਿਲੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ

Lebanon
1948 ਦੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ, ਜੋ 1948 ਦੇ ਫਲਸਤੀਨ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਪੜਾਅ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਯੁੱਧ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ, 14 ਮਈ 1948 ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਫਲਸਤੀਨ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਅਰਬ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੱਠਜੋੜ, ਜਿਸ ਵਿੱਚਮਿਸਰ , ਟਰਾਂਸਜਾਰਡਨ, ਸੀਰੀਆ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਤੋਂ ਅਭਿਆਨ ਸੈਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਸਾਬਕਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫਲਸਤੀਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਫੌਜੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਗਈਆਂ।[182] ਹਮਲਾਵਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਅਰਬ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਯਹੂਦੀ ਬਸਤੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[183]ਇਹ ਯੁੱਧ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 29 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਵੰਡ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਧਿਆ ਸੀ। ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਅਰਬ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣਾ ਅਤੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਅਤੇ ਬੈਥਲਹਮ ਲਈ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਸਨ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ।1917 ਵਿੱਚ ਬਾਲਫੋਰ ਘੋਸ਼ਣਾ ਅਤੇ 1948 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ਤਵਾ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ ਅਰਬਾਂ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੇਖੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ 1936 ਤੋਂ 1939 ਤੱਕ ਅਰਬ ਵਿਦਰੋਹ ਅਤੇ 1944 ਤੋਂ 1947 ਤੱਕ ਯਹੂਦੀ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ।ਇਹ ਟਕਰਾਅ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਨਾਈ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਾਬਕਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹੁਕਮਰਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸਦੀ 10-ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਜੰਗਬੰਦੀ ਸਮੇਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[184] ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਯਹੂਦੀ ਰਾਜ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਪਰੇ ਆਪਣਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਧਾ ਲਿਆ, ਅਰਬ ਰਾਜ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।[185] ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਾਫਾ, ਲਿਡਾ, ਰਾਮਲੇ, ਅੱਪਰ ਗਲੀਲੀ, ਨੇਗੇਵ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਤੇਲ ਅਵੀਵ-ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਸੜਕ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਯਰੂਸ਼ਲਮ 'ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਟਰਾਂਸਜਾਰਡਨ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ।ਦਸੰਬਰ 1948 ਵਿੱਚ ਜੇਰੀਕੋ ਕਾਨਫਰੰਸ, ਫਲਸਤੀਨੀ ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਫਲਸਤੀਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਜਾਰਡਨ ਦੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।[186]ਯੁੱਧ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਨਸੰਖਿਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਲਗਭਗ 700,000 ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਬ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਬਣ ਗਏ, ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਨਕਬਾ ("ਤਬਾਹੀ") ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਲਗਭਗ 700,000 ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਬਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[187] ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਅਰਬ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ 260,000 ਸਮੇਤ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਆਵਾਸ ਕਰ ਗਏ।[188] ਇਸ ਯੁੱਧ ਨੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ-ਫਲਸਤੀਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਸਾਲ
ਮੇਨਾਕੇਮ ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ©Hans Pinn
1949 Jan 1 - 1955

ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਸਾਲ

Israel
1949 ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ 120-ਸੀਟ ਵਾਲੀ ਸੰਸਦ, ਨੇਸੇਟ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਵਿੱਚ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1949 ਦੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਚਲੀ ਗਈ।ਜਨਵਰੀ 1949 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਮਾਜਵਾਦੀ-ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀਆਂ ਮਾਪਾਈ ਅਤੇ ਮਾਪਮ ਨੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 46 ਅਤੇ 19 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ।ਡੇਵਿਡ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ, ਮੈਪਾਈ ਦਾ ਨੇਤਾ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਸਤਾਲਿਨਵਾਦੀ ਮੈਪਾਮ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਸੋਵੀਅਤ ਸਮੂਹ ਦੇ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਗੈਰ-ਗਠਜੋੜ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਚੈਮ ਵੇਇਜ਼ਮੈਨ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਹਿਬਰੂ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਾਰੀਆਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਗੱਠਜੋੜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਨੇਸੈਟ ਵਿੱਚ ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ।1948 ਤੋਂ 1977 ਤੱਕ, ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਪਾਈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲੇਬਰ ਜ਼ੀਓਨਿਸਟ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਸੀ।1948 ਅਤੇ 1951 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਯਹੂਦੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਇਸਦੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਲਗਭਗ 700,000 ਯਹੂਦੀ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ।ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਈ ਸੀ, ਇਰਾਕ , ਰੋਮਾਨੀਆ ਅਤੇ ਪੋਲੈਂਡ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ।ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ, 1950 ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਹੋਇਆ, ਯਹੂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਵੰਸ਼ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੈਜਿਕ ਕਾਰਪੇਟ ਅਤੇ ਅਜ਼ਰਾ ਅਤੇ ਨੇਹਮਯਾਹ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਦੇਖੇ ਗਏ, ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਯਮਨਾਈ ਅਤੇ ਇਰਾਕੀ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ।1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ, ਲਗਭਗ 850,000 ਯਹੂਦੀ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।[189]ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1948 ਅਤੇ 1958 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 800,000 ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 20 ਲੱਖ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਰਾਸ਼ਨਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਤਪੱਸਿਆ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਾਬਾਰੋਟ, ਅਸਥਾਈ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸਨ।ਵਿੱਤੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੇ ਜਨਤਕ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਜਰਮਨੀ ਨਾਲ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਦੇ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[190]1949 ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਟਕਰਾਅ ਸਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਯਮੇਨੀ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਨਤਕ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲੇ।[191]ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿਸਰ ਦੁਆਰਾ 1950 ਵਿੱਚ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਲਈ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਅਤੇ 1952 ਵਿੱਚਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਨਾਸਰ ਦਾ ਉਭਾਰ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਅਫਰੀਕੀ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ।[192] ਘਰੇਲੂ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਮਾਪਾਈ, ਮੋਸ਼ੇ ਸ਼ਾਰਟ ਦੇ ਅਧੀਨ, 1955 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ [193] ਤੋਂ ਫੈਦਾਇਨ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਹਿੰਸਾ ਵਧਦੀ ਗਈ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਜ਼ੀ ਸਬਮਸ਼ੀਨ ਗਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਨਾਜ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਸਰ ਦੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖਿਆ।[194]ਲਾਵੋਨ ਅਫੇਅਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਰਟ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਡਿੱਗ ਗਈ, ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਯੂਐਸ -ਮਿਸਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੇਨ-ਗੁਰਿਅਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਵਾਪਸੀ ਹੋਈ।[195]
ਸੂਏਜ਼ ਸੰਕਟ
ਨੁਕਸਾਨੇ ਗਏ ਟੈਂਕ ਅਤੇ ਵਾਹਨ, ਸਿਨਾਈ ਯੁੱਧ, 1956। ©United States Army Heritage and Education Center
1956 Oct 29 - Nov 7

ਸੂਏਜ਼ ਸੰਕਟ

Suez Canal, Egypt
ਸੁਏਜ਼ ਸੰਕਟ, ਜਿਸਨੂੰ ਦੂਜੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 1956 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਿਆ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਨੇਮਿਸਰ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਮੁਢਲੇ ਟੀਚੇ ਸਨ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਉੱਤੇ ਪੱਛਮੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਗਮਲ ਅਬਦੇਲ ਨਸੇਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਤੀਰਨ ਦੇ ਜਲਡਮਰੂਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਹੈ, [195] ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਿਸਰ ਨੇ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।ਟਕਰਾਅ ਵਧ ਗਿਆ, ਪਰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ , ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਬਾਅ ਕਾਰਨ, ਹਮਲਾਵਰ ਦੇਸ਼ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ।ਇਸ ਵਾਪਸੀ ਨੇ ਯੂਕੇ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਪਮਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਨਸੇਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ।[196]1955 ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਨੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਦਿਆਂ ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਸੌਦਾ ਕੀਤਾ।ਸੰਕਟ 26 ਜੁਲਾਈ 1956 ਨੂੰ ਨਸੇਰ ਦੁਆਰਾ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਕੰਪਨੀ ਜਿਸਦੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸ਼ੇਅਰਧਾਰਕਾਂ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਸੀ।ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਮਿਸਰ ਨੇ ਅਕਾਬਾ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਾਲ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ।ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਸੇਵਰੇਸ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਨੂੰ ਨਹਿਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਿਸਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪਲਾਂਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ 29 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਅਤੇ ਮਿਸਰੀ ਸਿਨਾਈ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਲਟੀਮੇਟਮ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਮਿਸਰੀ ਫ਼ੌਜਾਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਈਆਂ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡੁੱਬਣ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਈਆਂ।ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਮਿਲੀਭੁਗਤ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਸੀ।ਕੁਝ ਫੌਜੀ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਬੇਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਬਾਅ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ, ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਇਜ਼ਨਹਾਵਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਈ ਖਤਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਕਟ "ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ"।[197]ਸੂਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਅਕਤੂਬਰ 1956 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 1957 ਤੱਕ ਬੰਦ ਰਹੀ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਕੁਝ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਟ੍ਰੇਟਸ ਆਫ਼ ਤੀਰਨ ਰਾਹੀਂ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ।ਸੰਕਟ ਨੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ: ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੁਆਰਾ UNEF ਸ਼ਾਂਤੀ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਐਂਥਨੀ ਈਡਨ ਦਾ ਅਸਤੀਫਾ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਮੰਤਰੀ ਲੈਸਟਰ ਪੀਅਰਸਨ ਲਈ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ USSR ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ।[198]ਨਾਸਿਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੇਤੂ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਾਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ 'ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਬਾਅ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸਿਨਾਈ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ।
ਛੇ-ਦਿਨ ਯੁੱਧ
ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿਨਾਈ ਵਿੱਚ "ਸ਼ੇਕਡ" ਯੂਨਿਟ ਤੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜਾਸੂਸੀ ਬਲ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1967 Jun 5 - Jun 10

ਛੇ-ਦਿਨ ਯੁੱਧ

Middle East
ਛੇ-ਦਿਨ ਯੁੱਧ, ਜਾਂ ਤੀਜਾ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਯੁੱਧ, 5 ਤੋਂ 10 ਜੂਨ 1967 ਤੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਰਬ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇਮਿਸਰ , ਸੀਰੀਆ ਅਤੇ ਜਾਰਡਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਇਹ ਟਕਰਾਅ 1949 ਦੇ ਆਰਮੀਸਟਾਈਸ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਅਤੇ 1956 ਦੇ ਸੁਏਜ਼ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਸਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਉੱਭਰਿਆ।ਤਤਕਾਲ ਟਰਿੱਗਰ ਮਈ 1967 ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਲਈ ਮਿਸਰ ਦੁਆਰਾ ਸਟ੍ਰੇਟਸ ਆਫ਼ ਤੀਰਨ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕਦਮ ਜਿਸਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਕੈਸਸ ਬੇਲੀ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਮਿਸਰ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਰਹੱਦ [199] ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਵੀ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਫੋਰਸ (UNEF) ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।[200]ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ 5 ਜੂਨ 1967, [201] ਨੂੰ ਮਿਸਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਵਾਈ ਫੌਜੀ ਸੰਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਕੇ ਹਵਾਈ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਿਸਰ ਦੇ ਹਵਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਗਾਊਂ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਸਰ ਦੇ ਸਿਨਾਈ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਮਿਸਰ, ਗਾਰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਿਨਾਈ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ।[202] ਜਾਰਡਨ, ਮਿਸਰ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀਮਤ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਸੀਰੀਆ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜਵੇਂ ਦਿਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ।8 ਜੂਨ ਨੂੰ ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਜਾਰਡਨ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗਬੰਦੀ, 9 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸੀਰੀਆ ਅਤੇ 11 ਜੂਨ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਰਸਮੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 20,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਰਬ ਮੌਤਾਂ ਅਤੇ 1,000 ਤੋਂ ਘੱਟ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ: ਸੀਰੀਆ ਤੋਂ ਗੋਲਾਨ ਹਾਈਟਸ, ਜਾਰਡਨ ਤੋਂ ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ (ਪੂਰਬੀ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਸਮੇਤ), ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਤੋਂ ਸਿਨਾਈ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ।ਛੇ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਨਾਗਰਿਕ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਹੋਣਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਲਗਭਗ 280,000 ਤੋਂ 325,000 ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਤੇ 100,000 ਸੀਰੀਆਈ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ [203] ਅਤੇ ਗੋਲਾਨ ਹਾਈਟਸ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਏ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ ਗਏ।[204] ਮਿਸਰ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਸੇਰ ਨੇ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਯੁੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 1975 ਤੱਕ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਯੂਰਪ ਨੂੰ ਮੱਧ ਪੂਰਬੀ ਤੇਲ ਦੀ ਸਪੁਰਦਗੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਕਾਰਨ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਤੇਲ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਬਸਤੀਆਂ
ਬੇਟਾਰ ਇਲਿਟ, ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1967 Jun 11

ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਬਸਤੀਆਂ

West Bank
ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਬਸਤੀਆਂ ਜਾਂ ਕਲੋਨੀਆਂ [267] ਉਹ ਨਾਗਰਿਕ ਸਮਾਜ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਨਾਗਰਿਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਲਗਭਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਹੂਦੀ ਪਛਾਣ ਜਾਂ ਜਾਤੀ ਦੇ, [268] 1967 ਵਿੱਚ ਛੇ-ਦਿਨ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ [। 269] 1967 ਦੇ ਛੇ-ਦਿਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਯੁੱਧ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।[270] ਇਸ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਯੇਰੂਸ਼ਲਮ ਸਮੇਤ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਦੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਮੈਨਡੇਟ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ, ਜਾਰਡਨ ਤੋਂ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ 1948 ਦੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇਮਿਸਰ ਤੋਂ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਗਾਜ਼ਾ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। 1949. ਮਿਸਰ ਤੋਂ, ਇਸਨੇ ਸਿਨਾਈ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ 'ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਤੋਂ ਇਸਨੇ ਗੋਲਾਨ ਹਾਈਟਸ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜੋ 1981 ਤੋਂ ਗੋਲਾਨ ਹਾਈਟਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸਤੰਬਰ 1967 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਲੇਵੀ ਐਸ਼ਕੋਲ ਦੀ ਲੇਬਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਵਸੇਬੇ ਦਾ ਆਧਾਰ ਐਲੋਨ ਪਲਾਨ ਬਣ ਗਿਆ, [271] ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਇਸਦੇ ਖੋਜੀ ਯੀਗਲ ਐਲੋਨ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।ਇਹ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ-ਕਬਜੇ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਬੀ ਯਰੂਸ਼ਲਮ, ਗਸ਼ ਐਟਜ਼ੀਓਨ ਅਤੇ ਜਾਰਡਨ ਘਾਟੀ ਦੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਕਬਜ਼ੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[272] ਯਿਤਜ਼ਾਕ ਰਾਬਿਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨੀਤੀ ਵੀ ਐਲੋਨ ਯੋਜਨਾ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਸੀ।[273]ਪਹਿਲੀ ਬੰਦੋਬਸਤ Kfar Etzion ਸੀ, ਦੱਖਣੀ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਵਿੱਚ, [271] ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਸਥਾਨ ਐਲੋਨ ਯੋਜਨਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੀ।ਕਈ ਬਸਤੀਆਂ ਨਾਹਲ ਬਸਤੀਆਂ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ।ਉਹ ਫੌਜੀ ਚੌਕੀਆਂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਆਬਾਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।ਹਾਰੇਟਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ 1970 ਦੇ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਿਰਿਆਤ ਅਰਬਾ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਫੌਜੀ ਆਦੇਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਕਿਰਿਆਤ ਅਰਬਾ ਨੂੰ ਆਬਾਦਕਾਰ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਫੌਜੀ ਆਦੇਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਇੱਕ ਖੁੱਲਾ ਰਾਜ਼ ਸੀ, ਪਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਸੈਂਸਰ ਦੁਆਰਾ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[274] 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਬਸਤੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫਲਸਤੀਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਦੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੌਜੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਮੰਗ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਛਿੜਕਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।[275]ਮੇਨਹੇਮ ਬੇਗਿਨ ਦੀ ਲਿਕੁਡ ਸਰਕਾਰ, 1977 ਤੋਂ, ਗਸ਼ ਇਮੁਨਿਮ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਏਜੰਸੀ/ਵਿਸ਼ਵ ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸਮਰਥਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ।[273] ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਲਿਕੁਡ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਧਰਤੀ ਯਹੂਦੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।[] [276] ਏਰੀਅਲ ਸ਼ੈਰਨ ਨੇ ਉਸੇ ਸਾਲ (1977) ਵਿੱਚ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ 2000 ਤੱਕ ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ 20 ਲੱਖ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ।"ਡ੍ਰੋਬਲਜ਼ ਪਲਾਨ", ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਇੱਕ ਫਲਸਤੀਨੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ, ਇਸਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਬਣ ਗਿਆ।[279] ਵਿਸ਼ਵ ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਤੋਂ "ਡ੍ਰੋਬਲਜ਼ ਪਲਾਨ", ਅਕਤੂਬਰ 1978 ਦੀ ਮਿਤੀ ਅਤੇ "ਯਹੂਦੀਆ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀਆ, 1979-1983 ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮਾਸਟਰ ਪਲਾਨ, 1979-1983", ਯਹੂਦੀ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਨੇਸੇਟ ਮੈਂਬਰ ਮੈਟਿਯਾਹੂ ਡਰੋਬਲਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। .ਜਨਵਰੀ 1981 ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਡ੍ਰੋਬਲਜ਼ ਤੋਂ ਇੱਕ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਯੋਜਨਾ ਅਪਣਾਈ, ਜਿਸਦੀ ਮਿਤੀ ਸਤੰਬਰ 1980 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ "ਜੂਡੀਆ ਅਤੇ ਸਾਮਰੀਆ ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ" ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੰਦੋਬਸਤ ਰਣਨੀਤੀ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਵੇਰਵੇ ਹਨ।[280]ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਬਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ [281] ਦੇ ਅਧੀਨ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ।[282]
1960 ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ 1970 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ
1969 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਗੋਲਡਾ ਮੀਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ। ©Anonymous
1967 Jul 1

1960 ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ 1970 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ

Israel
1960 ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ, ਲਗਭਗ 500,000 ਯਹੂਦੀ ਅਲਜੀਰੀਆ, ਮੋਰੋਕੋ ਅਤੇ ਟਿਊਨੀਸ਼ੀਆ ਛੱਡ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ, ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 850,000 ਯਹੂਦੀ ਮੁੜ ਵਸੇ, 99% ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ।ਇਸ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, ਜੋ ਕਿ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ $150 ਬਿਲੀਅਨ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ।[205] ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ 9,000 ਯਹੂਦੀ ਅਰਬ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੋਰੋਕੋ ਅਤੇ ਟਿਊਨੀਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ।1967 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੋਵੀਅਤ ਬਲਾਕ (ਰੋਮਾਨੀਆ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਪੋਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਫਾਈ ਦੇਖੀ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਵਿਰੋਧੀ ਸਾਮਵਾਦ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਕੁਝ ਨੂੰ ਸੀਯੋਨ ਦੇ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਛੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ।ਉਹ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਪੱਛਮੀ ਕੰਧ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਹੇਬਰੋਨ [206] ਵਿੱਚ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਦੀ ਗੁਫਾ ਅਤੇ ਬੈਥਲਹਮ ਵਿੱਚ ਰਾਚੇਲ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਸਨ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਊਰਜਾ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਿਨਾਈ ਤੇਲ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।1968 ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਏਕੀਕਰਣ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੇਫਾਰਦੀ/ਮਿਜ਼ਰਾਹੀ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਅਮੀਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲਾਂ ਲਈ ਬੱਸ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 2000 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਬਣੀ ਰਹੀ।1969 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਲੇਵੀ ਐਸ਼ਕੋਲ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੋਲਡਾ ਮੀਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਗਈ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੋਣ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਜਿੱਤ ਗਈ।ਉਹ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪੂਰਬੀ ਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਸੀ।[207]ਸਤੰਬਰ 1970 ਵਿੱਚ, ਜਾਰਡਨ ਦੇ ਰਾਜਾ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਪੀ.ਐਲ.ਓ.) ਨੂੰ ਜਾਰਡਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।ਸੀਰੀਆਈ ਟੈਂਕਾਂ ਨੇ ਪੀਐਲਓ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਜਾਰਡਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫੌਜੀ ਧਮਕੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ।ਪੀਐਲਓ ਫਿਰ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੇਬਨਾਨੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।1972 ਮਿਊਨਿਖ ਓਲੰਪਿਕ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਦਾ ਗਵਾਹ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਟੀਮ ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨੌਂ ਬੰਧਕ ਬਣਾਏ।ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਜਰਮਨ ਬਚਾਅ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬੰਧਕਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜ ਹਾਈਜੈਕਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।ਤਿੰਨ ਬਚੇ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਾਈਜੈਕ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲੁਫਥਾਂਸਾ ਫਲਾਈਟ ਤੋਂ ਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[208] ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ, ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ PLO ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ, ਅਤੇ ਮਿਊਨਿਖ ਕਤਲੇਆਮ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
ਯੋਮ ਕਿਪੁਰ ਯੁੱਧ
ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਅਤੇ ਮਿਸਰੀ ਸ਼ਸਤਰ ਦੇ ਮਲਬੇ ਨੇ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੜਾਈ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਦੇ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1973 Nov 6 - Nov 25

ਯੋਮ ਕਿਪੁਰ ਯੁੱਧ

Sinai Peninsula, Nuweiba, Egyp
1972 ਵਿੱਚ, ਮਿਸਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਅਨਵਰ ਸਾਦਤ, ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ,ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਤੋਂ ਸੰਭਾਵੀ ਖਤਰਿਆਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲਾਮਬੰਦ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ।[209]ਯੋਮ ਕਿਪੁਰ ਯੁੱਧ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਤੂਬਰ ਯੁੱਧ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 6 ਅਕਤੂਬਰ 1973 ਨੂੰ ਯੋਮ ਕਿਪੁਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਤਿਆਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ 'ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੀ।ਹੈਨਰੀ ਕਿਸਿੰਗਰ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਹੇਠ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਪਹੁੰਚਾਏ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਗੋਲਾਨ ਹਾਈਟਸ 'ਤੇ ਸੀਰੀਆਈ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ, ਸਿਨਾਈ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲਾਭਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਮਿਸਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਘੇਰਦੇ ਹੋਏ, ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਾਹਿਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚਿਆ।ਯੁੱਧ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 2,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਖਰਚੇ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਬਾਰੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧ ਗਈ।ਇਸ ਨੇ ਮਹਾਂਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਹੈਨਰੀ ਕਿਸਿੰਗਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 1974 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਨਾਲ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਯੁੱਧ ਨੇ 1973 ਦੇ ਤੇਲ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਓਪੇਕ ਤੇਲ ਪਾਬੰਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਪਾਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਤੇਲ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਘਾਟ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂ ਘਟਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ।ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੇ ਬੇਗਿਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਗਹਿਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਲਿਕੁਡ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਦੇਖਿਆ।ਦਸੰਬਰ 1973 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਗੋਲਡਾ ਮੀਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੇਬਰ ਨੇ 51 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਲਿਕੁਡ ਨੇ 39 ਸੀਟਾਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ।ਨਵੰਬਰ 1974 ਵਿੱਚ, ਯਾਸਰ ਅਰਾਫਾਤ ਦੇ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਪੀਐਲਓ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਅਬਜ਼ਰਵਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।ਉਸੇ ਸਾਲ, ਅਗਰਨਾਟ ਕਮਿਸ਼ਨ, ਯੁੱਧ ਲਈ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੇ ਫੌਜੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜਨਤਕ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਗੋਲਡਾ ਮੀਰ ਦੇ ਅਸਤੀਫੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ।
ਕੈਂਪ ਡੇਵਿਡ ਸਮਝੌਤੇ
ਕੈਂਪ ਡੇਵਿਡ ਵਿਖੇ 1978 ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ (ਬੈਠਿਆ, lr) ਹਾਰੋਨ ਬਰਾਕ, ਮੇਨਾਕੇਮ ਬੇਗਿਨ, ਅਨਵਰ ਸਾਦਤ, ਅਤੇ ਏਜ਼ਰ ਵੇਇਜ਼ਮੈਨ ਨਾਲ। ©CIA
1977 Jan 1 - 1980

ਕੈਂਪ ਡੇਵਿਡ ਸਮਝੌਤੇ

Israel
ਗੋਲਡਾ ਮੀਰ ਦੇ ਅਸਤੀਫੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯਿਤਜ਼ਾਕ ਰਾਬਿਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਬਿਨ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1977 ਵਿੱਚ "ਡਾਲਰ ਅਕਾਉਂਟ ਅਫੇਅਰ" ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੇ ਗਏ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ ਖਾਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[210] ਸ਼ਿਮੋਨ ਪੇਰੇਜ਼ ਨੇ ਫਿਰ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।1977 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ, ਮੇਨਾਕੇਮ ਬੇਗਿਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਲਿਕੁਡ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 43 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ।ਇਹ ਜਿੱਤ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਗੈਰ-ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਲਿਕੁਡ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਵਿਤਕਰੇ ਉੱਤੇ ਮਿਜ਼ਰਾਹੀ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਸੀ।ਬੇਗਿਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲਟਰਾ-ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਯਹੂਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਮਿਜ਼ਰਾਹੀ-ਅਸ਼ਕੇਨਾਜ਼ੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਜ਼ਾਇਓਨਿਸਟ-ਅਲਟਰਾ-ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਰਿਫਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।ਹਾਈਪਰ-ਮਹਿੰਗਾਈ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬੇਗਿਨ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ।ਉਸਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ।ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਦਮ ਵਿੱਚ, ਮਿਸਰ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਨਵਰ ਸਾਦਤ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 1977 ਵਿੱਚ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੇਨਾਕੇਮ ਬੇਗਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਾਦਤ ਦੀ ਫੇਰੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੇਸੇਟ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਵੱਲ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਹੋਂਦ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਉਸਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨੇ ਸਿੱਧੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।ਇਸ ਫੇਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 350 ਯੋਮ ਕਿਪੁਰ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪੀਸ ਨਾਓ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ।ਸਤੰਬਰ 1978 ਵਿੱਚ, ਯੂਐਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਿੰਮੀ ਕਾਰਟਰ ਨੇ ਸਾਦਤ ਅਤੇ ਬੇਗਿਨ ਵਿਚਕਾਰ ਕੈਂਪ ਡੇਵਿਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ।ਕੈਂਪ ਡੇਵਿਡ ਸਮਝੌਤੇ, 11 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ, ਨੇਮਿਸਰ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਕਿਨਾਰੇ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਫਲਸਤੀਨ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ 26 ਮਾਰਚ 1979 ਨੂੰ ਮਿਸਰ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਧੀ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਧੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1982 ਵਿੱਚ ਸਿਨਾਈ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਨੂੰ ਮਿਸਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਰਬ ਲੀਗ ਨੇ ਮਿਸਰ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਨੂੰ ਕਾਇਰੋ ਤੋਂ ਟਿਊਨਿਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ।ਸਾਦਤ ਦੀ 1981 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਸੰਧੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਦੋਵੇਂ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਬਣ ਗਏ।[211] 1979 ਵਿੱਚ, 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਈਰਾਨੀ ਯਹੂਦੀ ਇਸਲਾਮੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਪਹਿਲੀ ਲੇਬਨਾਨ ਜੰਗ
ਸੀਰੀਆਈ ਟੈਂਕ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮਾਂ ਨੇ 1982 ਵਿੱਚ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਫਰਾਂਸੀਸੀ-ਬਣਾਇਆ ਮਿਲਾਨ ਏਟੀਜੀਐਮ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1982 Jun 6 - 1985 Jun 5

ਪਹਿਲੀ ਲੇਬਨਾਨ ਜੰਗ

Lebanon
1948 ਦੀ ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਲੇਬਨਾਨ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਹੋਰ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, 1969 ਦੇ ਕਾਇਰੋ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਪੀ.ਐਲ.ਓ.) ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਜੋ "ਫਤਹਲੈਂਡ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਪੀ.ਐਲ.ਓ., ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਧੜੇ ਫਤਾਹ, ਨੇ ਅਕਸਰ ਇਸ ਬੇਸ ਤੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਕਿਰਿਆਤ ਸ਼ਮੋਨਾ ਵਰਗੇ ਕਸਬਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ।ਫਲਸਤੀਨੀ ਸਮੂਹਾਂ 'ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੀ ਇਹ ਘਾਟ ਲੇਬਨਾਨੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਸੀ।ਜੂਨ 1982 ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਸ਼ਲੋਮੋ ਅਰਗੋਵ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਲਈ ਲੇਬਨਾਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ PLO ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ।ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਕੈਬਿਨੇਟ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਘੁਸਪੈਠ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਏਰੀਅਲ ਸ਼ੈਰੋਨ ਅਤੇ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਸਟਾਫ਼ ਰਾਫੇਲ ਈਟਨ ਨੇ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੇਰੂਤ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ - ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਅਰਬ ਰਾਜਧਾਨੀ।ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੀਐਲਓ ਦੁਆਰਾ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਕਬਜ਼ੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਈਰਾਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਬਣ ਗਏ।[212]ਅਗਸਤ 1982 ਵਿੱਚ, ਪੀਐਲਓ ਨੇ ਲੇਬਨਾਨ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਟਿਊਨੀਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ।ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਬਸ਼ੀਰ ਗੇਮੇਲ, ਲੇਬਨਾਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫਲਸਤੀਨੀ ਈਸਾਈ ਬਲਾਂ ਨੇ ਦੋ ਫਲਸਤੀਨੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 400,000 ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।1983 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜਨਤਕ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਏਰੀਅਲ ਸ਼ੈਰਨ ਨੂੰ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਕਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਨਾ ਸੰਭਾਲੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।[213]ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 1983 ਵਿੱਚ 17 ਮਈ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਵਾਪਸੀ ਵੱਲ ਇੱਕ ਕਦਮ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 1985 ਤੱਕ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਪੀਐਲਓ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ ਅਤੇ ਮਈ 2000 ਤੱਕ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਫੌਜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ।
ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿਵਾਦ
ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰੀਫ ਆਈਡੀਐਫ ਮਿਲਟਰੀ ਪੋਸਟ ਦੇ ਨੇੜੇ IDF ਟੈਂਕ (1998) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1985 Feb 16 - 2000 May 25

ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿਵਾਦ

Lebanon
ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਸੰਘਰਸ਼, 1985 ਤੋਂ 2000 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਆਰਮੀ (SLA), ਇੱਕ ਕੈਥੋਲਿਕ ਈਸਾਈ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਲ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ "ਸੁਰੱਖਿਆ ਜ਼ੋਨ" ਵਿੱਚ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਗੁਰੀਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ.[214] SLA ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਡਿਫੈਂਸ ਫੋਰਸਿਜ਼ ਤੋਂ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਲੌਜਿਸਟਿਕਲ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ-ਸਮਰਥਿਤ ਅਸਥਾਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ।ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਫਲਸਤੀਨੀ ਵਿਦਰੋਹ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਲੇਬਨਾਨੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ (1975-1990) ਸਮੇਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸਤਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੇਬਨਾਨੀ ਧੜਿਆਂ, ਮਾਰੋਨਾਈਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਲੇਬਨਾਨੀ ਫਰੰਟ, ਸ਼ੀਆ ਅਮਲ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਅੰਦੋਲਨ, ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (PLO)।1982 ਦੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਪੀਐਲਓ ਦੇ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਲੇਬਨਾਨੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੋਨਾਈਟ ਮਿਲੀਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਸੀ।1982 ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ PLO ਦੇ ਲੇਬਨਾਨ ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜ਼ੋਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਲੇਬਨਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਈਆਂ।1985 ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਮਿਲੀਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਅਤੇ ਅਮਲ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੀਆ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਰੀਲਾ ਤਾਕਤਾਂ ਵਜੋਂ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ।ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ, ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ, ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣ ਗਿਆ।ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਯੁੱਧ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ, ਗੈਲੀਲ 'ਤੇ ਰਾਕੇਟ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਸਮੇਤ, ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।[215] ਇਸ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਵਿਰੋਧ ਵਧਿਆ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ 1997 ਦੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ।ਚਾਰ ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਲੇਬਨਾਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਜਨਤਕ ਰਾਏ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਬਣ ਗਈ।[216]ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੀਰੀਆ ਅਤੇ ਲੇਬਨਾਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਸਫਲ ਰਹੀ।2000 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਵਾਅਦੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਏਹੁਦ ਬਰਾਕ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ 1978 ਦੇ ਮਤੇ 425 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਇਕਪਾਸੜ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ।[217] ਲੇਬਨਾਨ ਅਤੇ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਅਜੇ ਵੀ ਸ਼ੇਬਾ ਫਾਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਾਰਨ ਵਾਪਸੀ ਨੂੰ ਅਧੂਰਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।2020 ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਜੰਗ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ।[218]
ਪਹਿਲਾ ਇੰਤਿਫਾਦਾ
ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਇੰਤਿਫਾਦਾ। ©Eli Sharir
1987 Dec 8 - 1993 Sep 13

ਪਹਿਲਾ ਇੰਤਿਫਾਦਾ

Gaza
ਪਹਿਲੀ ਇੰਤਿਫਾਦਾ ਫਲਸਤੀਨੀ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਦੰਗਿਆਂ [219] ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੜੀ ਸੀ ਜੋ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਸੀ।ਇਹ ਦਸੰਬਰ 1987 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਵੈਸਟ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਉੱਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫੌਜੀ ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ ਨਾਲ ਫਲਸਤੀਨੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜੋ ਕਿ 1967 ਅਰਬ-ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਇਹ ਵਿਦਰੋਹ 1991 ਦੀ ਮੈਡ੍ਰਿਡ ਕਾਨਫਰੰਸ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਇਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਨੂੰ 1993 ਵਿੱਚ ਓਸਲੋ ਸਮਝੌਤੇ ਉੱਤੇ ਦਸਤਖਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ [। 220]9 ਦਸੰਬਰ 1987, [221] ਨੂੰ ਜਬਾਲੀਆ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ, [222] ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਡਿਫੈਂਸ ਫੋਰਸਿਜ਼ (IDF) ਦੇ ਟਰੱਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਵਲੀਅਨ ਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਟੱਕਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਾਰ ਫਲਸਤੀਨੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੰਤਿਫਾਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਘਟਨਾ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਚ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵਾਪਰੀ ਸੀ, ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਸੀ, ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ।[223] ਫਲਸਤੀਨੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਸਿਵਲ ਨਾ-ਫ਼ਰਮਾਨੀ, ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ [224] ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਈਡੀਐਫ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ 'ਤੇ ਗ੍ਰੈਫਿਟੀ, ਬੈਰੀਕੇਡ, ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਮੋਲੋਟੋਵ ਕਾਕਟੇਲ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਾਗਰਿਕ ਯਤਨ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਮ ਹੜਤਾਲਾਂ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ, ਆਰਥਿਕ ਬਾਈਕਾਟ, ਟੈਕਸ ਅਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ, ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਲਾਇਸੈਂਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 80,000 ਸੈਨਿਕ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੇ।ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜਵਾਬੀ ਉਪਾਅ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਦੰਗਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਲਾਈਵ ਰਾਉਂਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਦੀ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਦੁਆਰਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੁਆਰਾ ਘਾਤਕ ਤਾਕਤ ਦੀ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਵਜੋਂ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[225] ਪਹਿਲੇ 13 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 332 ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਤੇ 12 ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।[226] ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ 53 ਨਾਬਾਲਗਾਂ ਸਮੇਤ 311 ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, IDF ਦੁਆਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1,162-1,204 ਫਲਸਤੀਨੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।[227]ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 100 ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 60 IDF ਕਰਮਚਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, [228] ਅਕਸਰ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੰਤਿਫਾਦਾ ਦੀ ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਨੈਸ਼ਨਲ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਫ ਦਿ ਪਰਿਸਿੰਗ (UNLU) ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 1,400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ 1,700 ਸੈਨਿਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਹਨ।[] [229] ਇੰਤਿਫਾਦਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਅੰਤਰ-ਫਲਸਤੀਨੀ ਹਿੰਸਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ 1988 ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1994 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 822 ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ [। 231] ਹਾਲਾਂਕਿ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਾਬਤ ਹੋਏ ਸਨ।[231]
1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ
13 ਸਤੰਬਰ 1993 ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ ਓਸਲੋ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਹਸਤਾਖਰ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਯਿਤਜ਼ਾਕ ਰਾਬਿਨ, ਬਿਲ ਕਲਿੰਟਨ ਅਤੇ ਯਾਸਰ ਅਰਾਫਾਤ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1990 Jan 1 - 2000

1990 ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ

Israel
ਅਗਸਤ 1990 ਵਿੱਚ, ਕੁਵੈਤ ਉੱਤੇ ਇਰਾਕ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਖਾੜੀ ਯੁੱਧ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਰਾਕ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਗੱਠਜੋੜ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਇਰਾਕ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ 'ਤੇ 39 ਸਕਡ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦਾਗੀਆਂ।ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗਠਜੋੜ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬਦਲਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਗੈਸ ਮਾਸਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪੈਟ੍ਰੋਅਟ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਰੱਖਿਆ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਮਈ 1991 ਵਿੱਚ, 15,000 ਬੀਟਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ (ਇਥੋਪੀਆਈ ਯਹੂਦੀ) ਨੂੰ 36 ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਖਾੜੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਨਵੇਂ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਾਰਜ ਐਚ ਡਬਲਯੂ ਬੁਸ਼ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਮਿਖਾਇਲ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੁਆਰਾ ਬੁਲਾਈ ਗਈ ਮੈਡ੍ਰਿਡ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਯਿਤਜ਼ਾਕ ਸ਼ਮੀਰ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਮਾਈ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣ ਲਈ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਦੇ ਬਦਲੇ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਦੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਮੁਫਤ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 10 ਲੱਖ ਸੋਵੀਅਤ ਨਾਗਰਿਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਚਲੇ ਗਏ।[232]ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀਆਂ 1992 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਯਿਤਜ਼ਾਕ ਰਾਬਿਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 44 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।ਰਾਬਿਨ, ਨੂੰ "ਸਖਤ ਜਨਰਲ" ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਨੇ PLO ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।ਹਾਲਾਂਕਿ, 13 ਸਤੰਬਰ 1993 ਨੂੰ, ਓਸਲੋ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਪੀਐਲਓ ਦੁਆਰਾ ਵ੍ਹਾਈਟ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।[233] ਇਹਨਾਂ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਤੋਂ ਅੰਤਰਿਮ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਥਾਰਟੀ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਤਮ ਸੰਧੀ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਫਰਵਰੀ 1994 ਵਿੱਚ, ਕਚ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪੈਰੋਕਾਰ, ਬਾਰੂਚ ਗੋਲਡਸਟੀਨ ਨੇ ਹੇਬਰੋਨ ਵਿੱਚ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਗੁਫਾ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਪੀਐਲਓ ਨੇ 1994 ਵਿੱਚ ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਝੌਤਿਆਂ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਾਰਡਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ 1994 ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਘੋਸ਼ਣਾ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਜਾਰਡਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ, ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਫਲਸਤੀਨੀ ਅੰਤਰਿਮ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ 28 ਸਤੰਬਰ 1995 ਨੂੰ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ PLO ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਹਮਾਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਰੁੱਧ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ।ਰਾਬਿਨ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਗਾਜ਼ਾ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਬੈਰੀਅਰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।4 ਨਵੰਬਰ 1995 ਨੂੰ, ਰਾਬਿਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਇੱਕ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਧਾਰਮਿਕ ਜ਼ਯੋਨਿਸਟ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਸ਼ਿਮੋਨ ਪੇਰੇਜ਼ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1996 ਵਿੱਚ ਛੇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਬੁਲਾਈਆਂ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1996 ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਦੇ ਰਾਕੇਟ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
ਦੂਜਾ ਲੇਬਨਾਨ ਯੁੱਧ
ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਿਪਾਹੀ ਇੱਕ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਨੇਡ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2006 Jul 12 - Aug 14

ਦੂਜਾ ਲੇਬਨਾਨ ਯੁੱਧ

Lebanon
2006 ਲੇਬਨਾਨ ਯੁੱਧ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਲੇਬਨਾਨ ਜੰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ 34 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਫੌਜੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਬਲ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਰੱਖਿਆ ਬਲ (IDF) ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਇਹ ਲੇਬਨਾਨ, ਉੱਤਰੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲ, ਅਤੇ ਗੋਲਾਨ ਹਾਈਟਸ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, 12 ਜੁਲਾਈ 2006 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 14 ਅਗਸਤ 2006 ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਦਲਾਲੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਸਮੀ ਅੰਤ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਲੇਬਨਾਨ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ। 8 ਸਤੰਬਰ 2006. ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਈਰਾਨੀ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਈਰਾਨ -ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਪ੍ਰੌਕਸੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[234]ਯੁੱਧ 12 ਜੁਲਾਈ 2006 ਨੂੰ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਦੇ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਰਹੱਦੀ ਕਸਬਿਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਹਮਵੀਜ਼ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਿੰਨ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ।[235] ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਬਚਾਅ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵਾਧੂ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ।ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਨੇ ਅਗਵਾ ਕੀਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਲੇਬਨਾਨੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਮੰਗ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਬੇਰੂਤ ਦੇ ਰਾਫਿਕ ਹਰੀਰੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਸਮੇਤ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਟੀਚਿਆਂ 'ਤੇ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲ 'ਤੇ ਰਾਕੇਟ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ 1,191 ਅਤੇ 1,300 ਲੇਬਨਾਨੀ ਲੋਕ, [236] ਅਤੇ 165 ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।[237] ਇਸਨੇ ਲੇਬਨਾਨ ਦੇ ਸਿਵਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ 10 ਲੱਖ ਲੇਬਨਾਨੀ [238] ਅਤੇ 300,000-500,000 ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜ ਦਿੱਤਾ।[239]ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਮਤਾ 1701 (UNSCR 1701), ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਨੂੰ 11 ਅਗਸਤ 2006 ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੇਬਨਾਨੀ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਦੇ ਨਿਸ਼ਸਤਰੀਕਰਨ, ਲੇਬਨਾਨ ਤੋਂ ਆਈਡੀਐਫ ਦੀ ਵਾਪਸੀ, ਅਤੇ ਲੇਬਨਾਨੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅੰਤਰਿਮ ਫੋਰਸ (UNIFIL) ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।ਲੇਬਨਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ 17 ਅਗਸਤ 2006 ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ 8 ਸਤੰਬਰ 2006 ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 1 ਅਕਤੂਬਰ 2006 ਤੱਕ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫੌਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈਆਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਗਜਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈਆਂ।UNSCR 1701 ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨਾ ਤਾਂ ਲੇਬਨਾਨੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ UNIFIL ਨੇ ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਹਿਜ਼ਬੁੱਲਾ ਦੁਆਰਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ "ਦੈਵੀ ਜਿੱਤ" ਵਜੋਂ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, [240] ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੁੰਝੇ ਹੋਏ ਮੌਕੇ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ।[241]
ਪਹਿਲੀ ਗਾਜ਼ਾ ਜੰਗ
107ਵੇਂ ਸਕੁਐਡਰਨ ਦਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ F-16I ਟੇਕਆਫ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2008 Dec 27 - 2009 Jan 18

ਪਹਿਲੀ ਗਾਜ਼ਾ ਜੰਗ

Gaza Strip
ਗਾਜ਼ਾ ਯੁੱਧ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੁਆਰਾ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਕਾਸਟ ਲੀਡ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਗਾਜ਼ਾ ਕਤਲੇਆਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਡਿਫੈਂਸ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਆਈਡੀਐਫ) ਵਿਚਕਾਰ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ, ਜੋ 27 ਤੋਂ ਚੱਲਿਆ ਸੀ। ਦਸੰਬਰ 2008 ਤੋਂ 18 ਜਨਵਰੀ 2009। ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਇਕਪਾਸੜ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 1,166-1,417 ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਅਤੇ 13 ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 4 ਦੋਸਤਾਨਾ ਫਾਇਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[242]ਇਹ ਟਕਰਾਅ 4 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਵਿਚਕਾਰ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ IDF ਨੇ ਇੱਕ ਸੁਰੰਗ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਗਾਜ਼ਾ 'ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਮਾਸ ਦੇ ਕਈ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮਾਰੇ ਗਏ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਛਾਪਾ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਅਗਵਾ ਦੇ ਖਤਰੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਅਗਾਊਂ ਹਮਲਾ ਸੀ, [243] ਜਦੋਂ ਕਿ ਹਮਾਸ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਰਾਕੇਟ ਦਾਗੇ ਗਏ।[244] ਜੰਗਬੰਦੀ ਨੂੰ ਨਵਿਆਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ, ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ 27 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਰਾਕੇਟ ਫਾਇਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ, ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ, ਖਾਨ ਯੂਨਿਸ ਅਤੇ ਰਫਾਹ ਦੇ ਸੰਘਣੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਾਸਟ ਲੀਡ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।[245]ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਮਲਾ 3 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, 5 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਗਾਜ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਲ।ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨੁਕਸਾਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਰਾਕੇਟ-ਲਾਂਚਿੰਗ ਯੂਨਿਟਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।ਹਮਾਸ ਨੇ ਬੇਰਸ਼ੇਬਾ ਅਤੇ ਅਸ਼ਦੋਦ ਤੱਕ ਰਾਕੇਟ ਅਤੇ ਮੋਰਟਾਰ ਹਮਲੇ ਤੇਜ਼ ਕੀਤੇ।[246] 18 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਇਕਪਾਸੜ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਮਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਹੋਈ।IDF ਨੇ 21 ਜਨਵਰੀ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਵਾਪਸੀ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ।ਸਤੰਬਰ 2009 ਵਿੱਚ, ਰਿਚਰਡ ਗੋਲਡਸਟੋਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਯੁੱਧ ਅਪਰਾਧਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਭਾਵਿਤ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ।[247] 2011 ਵਿੱਚ, ਗੋਲਡਸਟੋਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, [248] ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਜੋ ਹੋਰ ਰਿਪੋਰਟ ਲੇਖਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[249] ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਤੰਬਰ 2012 ਤੱਕ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਨਾਗਰਿਕ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ [। 250]
ਦੂਜੀ ਗਾਜ਼ਾ ਜੰਗ
IDF ਤੋਪਖਾਨੇ ਕੋਰ ਨੇ 155 mm M109 ਹਾਵਿਤਜ਼ਰ ਨੂੰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ, 24 ਜੁਲਾਈ 2014 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2014 Jul 8 - Aug 26

ਦੂਜੀ ਗਾਜ਼ਾ ਜੰਗ

Gaza Strip
2014 ਗਾਜ਼ਾ ਯੁੱਧ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟਿਵ ਐਜ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 8 ਜੁਲਾਈ 2014 ਨੂੰ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ, 2007 ਤੋਂ ਹਮਾਸ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸੱਤ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਫੌਜੀ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਹਮਾਸ ਦੁਆਰਾ ਤਿੰਨ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਦੇ ਅਗਵਾ ਅਤੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ ਸੀ। -ਸੰਬੰਧਿਤ ਖਾੜਕੂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਕੀਪਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫਲਸਤੀਨੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਹੋਈ।ਇਹ ਹਮਾਸ ਤੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਵਧੇ ਹੋਏ ਰਾਕੇਟ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਤੋਂ ਰਾਕੇਟ ਫਾਇਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹਮਾਸ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ਦੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ-ਮਿਸਰ ਦੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਹਮਾਸ, ਫਲਸਤੀਨੀ ਇਸਲਾਮਿਕ ਜੇਹਾਦ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਰਾਕੇਟ ਲਾਂਚ ਕੀਤੇ, ਜਿਸਦਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਦੀ ਸੁਰੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।[251]ਖਾਨ ਯੂਨਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਮਾਸ ਦੇ ਰਾਕੇਟ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਜਾਂ ਅਚਾਨਕ ਵਿਸਫੋਟ।ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਹਵਾਈ ਕਾਰਵਾਈ 8 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਮਲਾ 17 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, 5 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋਇਆ।26 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ, ਫਲਸਤੀਨੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ 'ਤੇ 4,500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਕੇਟ ਅਤੇ ਮੋਰਟਾਰ ਦਾਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਜਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਰਿਆ।IDF ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, ਸੁਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਦੇ ਰਾਕੇਟ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ।ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 2,125 [252] ਤੋਂ 2,310 [253] ਗਾਜ਼ਾਨ ਮੌਤਾਂ ਅਤੇ 10,626 [253] ਤੋਂ 10,895 [254] ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਗਾਜ਼ਾ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ।ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ 7,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਘਰ ਤਬਾਹ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਹੈ।[255] ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ, 67 ਸੈਨਿਕ, 5 ਨਾਗਰਿਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਥਾਈ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਸੈਂਕੜੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।ਯੁੱਧ ਦਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਉੱਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ।[256]
ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਹਮਾਸ ਯੁੱਧ
IDF ਸਿਪਾਹੀ 29 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2023 Oct 7

ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਹਮਾਸ ਯੁੱਧ

Palestine
7 ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਫਲਸਤੀਨੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੰਘਰਸ਼, ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਹਮਾਸ ਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੰਧਕ ਬਣਾਏ ਗਏ।[257] ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਫਲਸਤੀਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਹੈ।[258]ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਵਾਈ ਬੰਬਾਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਯੁੱਧ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 6,000 ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ 14,300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਲਸਤੀਨੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਦੋਵਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗੀ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹਨ।[259] ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਗਾਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਸੰਕਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਸਥਾਪਨ, ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਪਲਾਈਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।[260]ਜੰਗ ਨੇ ਵਿਆਪਕ ਗਲੋਬਲ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜੋ ਜੰਗਬੰਦੀ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ।ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਇੱਕ ਮਤੇ ਨੂੰ ਵੀਟੋ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਰੰਤ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ;[261] ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਬਾਈਡਿੰਗ ਸਲਾਹ ਮਤੇ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।[262] ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।[263] 15 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੇ "ਪੂਰੀ ਗਾਜ਼ਾ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਤੁਰੰਤ ਅਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਵਿਰਾਮ ਅਤੇ ਗਲਿਆਰੇ" ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਮਤੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ।[264] ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਇੱਕ ਸੌਦੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਜੰਗਬੰਦੀ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਮਾਸ ਨੇ 150 ਫਲਸਤੀਨੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਬਦਲੇ 50 ਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ।[265] 28 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ।[266]

Appendices



APPENDIX 1

Who were the Canaanites? (The Land of Canaan, Geography, People and History)


Play button




APPENDIX 2

How Britain Started the Arab-Israeli Conflict


Play button




APPENDIX 3

Israel's Geographic Challenge 2023


Play button




APPENDIX 4

Why the IDF is the world’s most effective military | Explain Israel Palestine


Play button




APPENDIX 5

Geopolitics of Israel


Play button

Characters



Moshe Dayan

Moshe Dayan

Israeli Military Leader

Golda Meir

Golda Meir

Fourth prime minister of Israel

David

David

Third king of the United Kingdom of Israel

Solomon

Solomon

Monarch of Ancient Israel

Rashi

Rashi

Medieval French rabbi

Theodor Herzl

Theodor Herzl

Father of modern political Zionism

Maimonides

Maimonides

Sephardic Jewish Philosopher

Chaim Weizmann

Chaim Weizmann

First president of Israel

Simon bar Kokhba

Simon bar Kokhba

Jewish military leader

Yitzhak Rabin

Yitzhak Rabin

Fifth Prime Minister of Israel

Herod the Great

Herod the Great

Jewish King

Eliezer Ben-Yehuda

Eliezer Ben-Yehuda

Russian-Jewish Linguist

Ariel Sharon

Ariel Sharon

11th Prime Minister of Israel

David Ben-Gurion

David Ben-Gurion

Founder of the State of Israel

Flavius Josephus

Flavius Josephus

Roman–Jewish Historian

Judas Maccabeus

Judas Maccabeus

Jewish Priest

Menachem Begin

Menachem Begin

Sixth Prime Minister of Israel

Doña Gracia Mendes Nasi

Doña Gracia Mendes Nasi

Portuguese-Jewish Philanthropist

Footnotes



  1. Shen, P.; Lavi, T.; Kivisild, T.; Chou, V.; Sengun, D.; Gefel, D.; Shpirer, I.; Woolf, E.; Hillel, J.; Feldman, M.W.; Oefner, P.J. (2004). "Reconstruction of Patrilineages and Matrilineages of Samaritans and Other Israeli Populations From Y-Chromosome and Mitochondrial DNA Sequence Variation". Human Mutation. 24 (3): 248–260. doi:10.1002/humu.20077. PMID 15300852. S2CID 1571356, pp. 825–826, 828–829, 826–857.
  2. Ben-Eliyahu, Eyal (30 April 2019). Identity and Territory: Jewish Perceptions of Space in Antiquity. p. 13. ISBN 978-0-520-29360-1. OCLC 1103519319.
  3. Tchernov, Eitan (1988). "The Age of 'Ubeidiya Formation (Jordan Valley, Israel) and the Earliest Hominids in the Levant". Paléorient. 14 (2): 63–65. doi:10.3406/paleo.1988.4455.
  4. Ronen, Avraham (January 2006). "The oldest human groups in the Levant". Comptes Rendus Palevol. 5 (1–2): 343–351. Bibcode:2006CRPal...5..343R. doi:10.1016/j.crpv.2005.11.005. INIST 17870089.
  5. Smith, Pamela Jane. "From 'small, dark and alive' to 'cripplingly shy': Dorothy Garrod as the first woman Professor at Cambridge".
  6. Bar‐Yosef, Ofer (1998). "The Natufian culture in the Levant, threshold to the origins of agriculture". Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews. 6 (5): 159–177. doi:10.1002/(SICI)1520-6505(1998)6:53.0.CO;2-7. S2CID 35814375.
  7. Steiglitz, Robert (1992). "Migrations in the Ancient Near East". Anthropological Science. 3 (101): 263.
  8. Harney, Éadaoin; May, Hila; Shalem, Dina; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; Lazaridis, Iosif; Sarig, Rachel; Stewardson, Kristin; Nordenfelt, Susanne; Patterson, Nick; Hershkovitz, Israel; Reich, David (2018). "Ancient DNA from Chalcolithic Israel reveals the role of population mixture in cultural transformation". Nature Communications. 9 (1): 3336. Bibcode:2018NatCo...9.3336H. doi:10.1038/s41467-018-05649-9. PMC 6102297. PMID 30127404.
  9. Itai Elad and Yitzhak Paz (2018). "'En Esur (Asawir): Preliminary Report". Hadashot Arkheologiyot: Excavations and Surveys in Israel. 130: 2. JSTOR 26691671.
  10. Pardee, Dennis (2008-04-10). "Ugaritic". In Woodard, Roger D. (ed.). The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia. Cambridge University Press. p. 5. ISBN 978-1-139-46934-0.
  11. Richard, Suzanne (1987). "Archaeological Sources for the History of Palestine: The Early Bronze Age: The Rise and Collapse of Urbanism". The Biblical Archaeologist. 50 (1): 22–43. doi:10.2307/3210081. JSTOR 3210081. S2CID 135293163
  12. Golden, Jonathan M. (2009). Ancient Canaan and Israel: An Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-537985-3., p. 5.
  13. Woodard, Roger D., ed. (2008). The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia. Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511486890. ISBN 9780511486890.
  14. The Oriental Institute, University of Chicago. The Early/Middle Bronze Age Transition in the Ancient Near East: Chronology, C14, and Climate Change.
  15. Wikipedia contributors. (n.d.). Old Kingdom of Egypt. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved Nov. 25, 2023.
  16. Golden 2009, pp. 5–6.
  17. Golden 2009, pp. 6–7.
  18. Millek, Jesse (2019). Exchange, Destruction, and a Transitioning Society. Interregional Exchange in the Southern Levant from the Late Bronze Age to the Iron I. RessourcenKulturen 9. Tübingen: Tübingen University Press.
  19. Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (2001). The Bible unearthed : archaeology's new vision of ancient Israel and the origin of its stories (1st Touchstone ed.). New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-86912-4.
  20. Finkelstein, Israel, (2020). "Saul and Highlands of Benjamin Update: The Role of Jerusalem", in Joachim J. Krause, Omer Sergi, and Kristin Weingart (eds.), Saul, Benjamin, and the Emergence of Monarchy in Israel: Biblical and Archaeological Perspectives, SBL Press, Atlanta, GA, p. 48.
  21. Broshi, Maguen (2001). Bread, Wine, Walls and Scrolls. Bloomsbury Publishing. p. 174. ISBN 978-1-84127-201-6.
  22. "British Museum – Cuneiform tablet with part of the Babylonian Chronicle (605–594 BCE)". Archived from the original on 30 October 2014. Retrieved 30 October 2014.
  23. "Second Temple Period (538 BCE to 70 CE) Persian Rule". Biu.ac.il. Retrieved 15 March 2014.
  24. McNutt, Paula (1999). Reconstructing the Society of Ancient Israel. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22265-9., p. 35.
  25. McNutt (1999), pp. 46–47.
  26. McNutt (1999), p. 69.
  27. Finkelstein and Silberman (2001), p. 107
  28. Finkelstein and Silberman (2001), p. 107.
  29. Gnuse, Robert Karl (1997). No Other Gods: Emergent Monotheism in Israel. Journal for the study of the Old Testament: Supplement series. Vol. 241. Sheffield: A&C Black. p. 31. ISBN 978-1-85075-657-6. Retrieved 2 June 2016.
  30. McNutt (1999), p. 70.
  31. Finkelstein 2020, p. 48.
  32. Finkelstein, Israel (2019). "First Israel, Core Israel, United (Northern) Israel". Near Eastern Archaeology. American Schools of Oriental Research (ASOR). 82 (1): 12. doi:10.1086/703321. S2CID 167052643.
  33. Thompson, Thomas L. (1992). Early History of the Israelite People. Brill. ISBN 978-90-04-09483-3, p. 408.
  34. Mazar, Amihay (2007). "The Divided Monarchy: Comments on Some Archaeological Issues". In Schmidt, Brian B. (ed.). The Quest for the Historical Israel. Society of Biblical Literature. ISBN 978-1-58983-277-0, p. 163.
  35. Miller, Patrick D. (2000). The Religion of Ancient Israel. Westminster John Knox Press. pp. 40–. ISBN 978-0-664-22145-4.
  36. Lemche, Niels Peter (1998). The Israelites in History and Tradition. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22727-2, p. 85.
  37. Grabbe (2008), pp. 225–26.
  38. Lehman, Gunnar (1992). "The United Monarchy in the Countryside". In Vaughn, Andrew G.; Killebrew, Ann E. (eds.). Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period. Sheffield. ISBN 978-1-58983-066-0, p. 149.
  39. David M. Carr, Writing on the Tablet of the Heart: Origins of Scripture and Literature, Oxford University Press, 2005, 164.
  40. Brown, William. "Ancient Israelite Technology". World History Encyclopedia.
  41. Mazar, Amihai (19 September 2010). "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy". One God – One Cult – One Nation: 29–58. doi:10.1515/9783110223583.29. ISBN 978-3-11-022357-6 – via www.academia.edu.
  42. Moore, Megan Bishop; Kelle, Brad E. (17 May 2011). Biblical History and Israel S Past: The Changing Study of the Bible and History. ISBN 978-0-8028-6260-0.
  43. "New look at ancient shards suggests Bible even older than thought". Times of Israel.
  44. Thompson 1992, pp. 410–11.
  45. Finkelstein, Israel (2001-01-01). "The Rise of Jerusalem and Judah: the Missing Link". Levant. 33 (1): 105–115. doi:10.1179/lev.2001.33.1.105. ISSN 0075-8914. S2CID 162036657.
  46. Ostrer, Harry. Legacy : a Genetic History of the Jewish People. Oxford University Press USA. 2012. ISBN 978-1-280-87519-9. OCLC 798209542.
  47. Garfinkel, Yossi; Ganor, Sa'ar; Hasel, Michael (19 April 2012). "Journal 124: Khirbat Qeiyafa preliminary report". Hadashot Arkheologiyot: Excavations and Surveys in Israel. Israel Antiquities Authority. Archived from the original on 23 June 2012. Retrieved 12 June 2018.
  48. Mazar, Amihai. "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy". One God – One Cult – One Nation. Archaeological and Biblical Perspectives, Edited by Reinhard G. Kratz and Hermann Spieckermann in Collaboration with Björn Corzilius and Tanja Pilger, (Beihefte zur Zeitschrift für die Alttestamentliche Wissenschaft 405). Berlin/ New York: 29–58. Retrieved 12 October 2018.
  49. Grabbe, Lester L. (2007-04-28). Ahab Agonistes: The Rise and Fall of the Omri Dynasty. Bloomsbury Publishing USA. ISBN 978-0-567-25171-8.
  50. Ben-Sasson, Haim Hillel, ed. (1976). A History of the Jewish People. Harvard University Press. p. 142. ISBN 978-0-674-39731-6. Retrieved 12 October 2018. Sargon's heir, Sennacherib (705–681), could not deal with Hezekiah's revolt until he gained control of Babylon in 702 BCE.
  51. Lipschits, Oded (2005). The Fall and Rise of Jerusalem: Judah under Babylonian Rule. Penn State University Press. pp. 361–367. doi:10.5325/j.ctv1bxh5fd.10. ISBN 978-1-57506-297-6. JSTOR 10.5325/j.ctv1bxh5fd.
  52. Lipiński, Edward (2020). A History of the Kingdom of Jerusalem and Judah. Orientalia Lovaniensia Analecta. Vol. 287. Peeters. ISBN 978-90-429-4212-7., p. 94.
  53. Killebrew, Ann E., (2014). "Israel during the Iron Age II Period", in: The Archaeology of the Levant, Oxford University Press, p. 733.
  54. Dever, William (2017). Beyond the Texts: An Archaeological Portrait of Ancient Israel and Judah. SBL Press. ISBN 978-0-88414-217-1, p. 338.
  55. Davies, Philip (2015). The History of Ancient Israel. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-567-65582-0, p. 72.
  56. Yohanan Aharoni, et al. (1993) The Macmillan Bible Atlas, p. 94, Macmillan Publishing: New York; and Amihai Mazar (1992) The Archaeology of the Land of the Bible: 10,000 – 586 B.C.E, p. 404, New York: Doubleday, see pp. 406-410 for discussion of archaeological significance of Shomron (Samaria) under Omride Dynasty.
  57. Davies 2015, p. 72-73.
  58. Davies 2015, p. 73.
  59. Davies 2015, p. 3.
  60. 2 Kings 15:29 1 Chronicles 5:26
  61. Schipper, Bernd U. (25 May 2021). "Chapter 3 Israel and Judah from 926/925 to the Conquest of Samaria in 722/720 BCE". A Concise History of Ancient Israel. Penn State University Press. pp. 34–54. doi:10.1515/9781646020294-007. ISBN 978-1-64602-029-4.
  62. Younger, K. Lawson (1998). "The Deportations of the Israelites". Journal of Biblical Literature. 117 (2): 201–227. doi:10.2307/3266980. ISSN 0021-9231. JSTOR 3266980.
  63. Yamada, Keiko; Yamada, Shiego (2017). "Shalmaneser V and His Era, Revisited". In Baruchi-Unna, Amitai; Forti, Tova; Aḥituv, Shmuel; Ephʿal, Israel; Tigay, Jeffrey H. (eds.). "Now It Happened in Those Days": Studies in Biblical, Assyrian, and Other Ancient Near Eastern Historiography Presented to Mordechai Cogan on His 75th Birthday. Vol. 2. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. ISBN 978-1575067612, pp. 408–409.
  64. Israel, Finkelstein (2013). The forgotten kingdom : the archaeology and history of Northern Israel. Society of Biblical Literature. p. 158. ISBN 978-1-58983-910-6. OCLC 949151323.
  65. Broshi, Maguen (2001). Bread, Wine, Walls and Scrolls. Bloomsbury Publishing. p. 174. ISBN 1841272019. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 4 April 2018.
  66. 2 Kings 20:20
  67. "Siloam Inscription". Jewish Encyclopedia. 1906. Archived from the original on 23 January 2021. Retrieved 21 January 2021.
  68. "Sennacherib recounts his triumphs". The Israel Museum. 17 February 2021. Archived from the original on 28 January 2021. Retrieved 23 January 2021.
  69. Holladay, John S. (1970). "Assyrian Statecraft and the Prophets of Israel". The Harvard Theological Review. 63 (1): 29–51. doi:10.1017/S0017816000004016. ISSN 0017-8160. JSTOR 1508994. S2CID 162713432.
  70. Gordon, Robert P. (1995). "The place is too small for us": the Israelite prophets in recent scholarship. Eisenbrauns. pp. 15–26. ISBN 1-57506-000-0. OCLC 1203457109.
  71. Cook, Stephen.The Social Roots of Biblical Yahwism, SBL 2004, pp 58.
  72. Bickerman, E. J. (2007). Nebuchadnezzar And Jerusalem. Brill. ISBN 978-90-474-2072-9.
  73. Geoffrey Wigoder, The Illustrated Dictionary & Concordance of the Bible Pub. by Sterling Publishing Company, Inc. (2006)
  74. "Cuneiform tablet with part of the Babylonian Chronicle (605-594 BC)". British Museum. Archived from the original on 30 October 2014. Retrieved 30 October 2014.
  75. The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Published by Oxford University Press, 1999. p. 350.
  76. Lipschits, Oded (1999). "The History of the Benjamin Region under Babylonian Rule". Tel Aviv. 26 (2): 155–190. doi:10.1179/tav.1999.1999.2.155. ISSN 0334-4355.
  77. "The Exilarchs". Archived from the original on 16 September 2009. Retrieved 23 September 2018.
  78. A Concise History of the Jewish People. Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littma. Rowman & Littlefield, 2005. p. 43
  79. "Secrets of Noah's Ark – Transcript". Nova. PBS. 7 October 2015. Retrieved 27 May 2019.
  80. Nodet, Etienne. 1999, p. 25.
  81. Soggin 1998, p. 311.
  82. Frei, Peter (2001). "Persian Imperial Authorization: A Summary". In Watts, James (ed.). Persia and Torah: The Theory of Imperial Authorization of the Pentateuch. Atlanta, GA: SBL Press. p. 6. ISBN 9781589830158., p. 6.
  83. "Jewish religious year". Archived from the original on 26 December 2014. Retrieved 25 August 2014.
  84. Jack Pastor Land and Economy in Ancient Palestine, Routledge (1997) 2nd.ed 2013 ISBN 978-1-134-72264-8 p.14.
  85. Miller, James Maxwell; Hayes, John Haralson (1986). A History of Ancient Israel and Judah. Westminster John Knox Press. ISBN 0-664-21262-X, p. 458.
  86. Wylen 1996, p. 25.
  87. Grabbe 2004, pp. 154–5.
  88. Hengel, Martin (1974) [1973]. Judaism and Hellenism : Studies in Their Encounter in Palestine During the Early Hellenistic Period (1st English ed.). London: SCM Press. ISBN 0334007887.
  89. Ginzberg, Lewis. "The Tobiads and Oniads". Jewish Encyclopedia.
  90. Jan Assmann: Martyrium, Gewalt, Unsterblichkeit. Die Ursprünge eines religiösen Syndroms. In: Jan-Heiner Tück (Hrsg.): Sterben für Gott – Töten für Gott? Religion, Martyrium und Gewalt. [Deutsch]. Herder Verlag, Freiburg i. Br. 2015, 122–147, hier: S. 136.
  91. "HYRCANUS, JOHN (JOHANAN) I. - JewishEncyclopedia.com".
  92. Helyer, Larry R.; McDonald, Lee Martin (2013). "The Hasmoneans and the Hasmonean Era". In Green, Joel B.; McDonald, Lee Martin (eds.). The World of the New Testament: Cultural, Social, and Historical Contexts. Baker Academic. pp. 45–47. ISBN 978-0-8010-9861-1. OCLC 961153992.
  93. Paul Johnson, History of the Jews, p. 106, Harper 1988.
  94. "John Hyrcanus II". www.britannica.com. Encyclopedia Britannica.
  95. Julius Caesar: The Life and Times of the People's Dictator By Luciano Canfora chapter 24 "Caesar Saved by the Jews".
  96. A Concise History of the Jewish People By Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman 1995 (2005 Roman and Littleford edition), page 67
  97. Philo of Alexandria, On the Embassy to Gaius XXX.203.
  98. The Chosen Few: How education shaped Jewish History, Botticini and Eckstein, Princeton 2012, page 71 and chapters 4 and 5
  99. Condra, E. (2018). Salvation for the righteous revealed: Jesus amid covenantal and messianic expectations in Second Temple Judaism. Brill.
  100. The Myth of Masada: How Reliable Was Josephus, Anyway?: "The only source we have for the story of Masada, and numerous other reported events from the time, is the Jewish historian Flavius Josephus, author of the book The Jewish War."
  101. Richmond, I. A. (1962). "The Roman Siege-Works of Masada, Israel". The Journal of Roman Studies. Washington College. Lib. Chestertown, MD.: Society for the Promotion of Roman Studies. 52: 142–155. doi:10.2307/297886. JSTOR 297886. OCLC 486741153. S2CID 161419933.
  102. Sheppard, Si (22 October 2013). The Jewish Revolt. Bloomsbury USA. p. 82. ISBN 978-1-78096-183-5.
  103. Sheppard, Si (2013).p. 83.
  104. UNESCO World Heritage Centre. "Masada". Retrieved 17 December 2014.
  105. Zuleika Rodgers, ed. (2007). Making History: Josephus And Historical Method. BRILL. p. 397.
  106. Isseroff, Amy (2005–2009). "Masada". Zionism and Israel – Encyclopedic Dictionary. Zionism & Israel Information Center. Retrieved 23 May 2011.
  107. Eck, W. The Bar Kokhba Revolt: The Roman Point of View, pp. 87–88.
  108. "Israel Tour Daily Newsletter". 27 July 2010. Archived from the original on 16 June 2011.
  109. Mor, Menahem (4 May 2016). The Second Jewish Revolt: The Bar Kokhba War, 132-136 CE. BRILL. ISBN 978-90-04-31463-4, p. 471.
  110. L. J. F. Keppie (2000) Legions and Veterans: Roman Army Papers 1971-2000 Franz Steiner Verlag, ISBN 3-515-07744-8 pp 228–229.
  111. Hanan Eshel,'The Bar Kochba revolt, 132-135,' in William David Davies, Louis Finkelstein, Steven T. Katz (eds.) The Cambridge History of Judaism: Volume 4, The Late Roman-Rabbinic Period, pp.105-127, p.105.
  112. M. Avi-Yonah, The Jews under Roman and Byzantine Rule, Jerusalem 1984 p. 143.
  113. Bar, Doron (2005). "Rural Monasticism as a Key Element in the Christianization of Byzantine Palestine". The Harvard Theological Review. 98 (1): 49–65. doi:10.1017/S0017816005000854. ISSN 0017-8160. JSTOR 4125284. S2CID 162644246.
  114. Klein, E, 2010, “The Origins of the Rural Settlers in Judean Mountains and Foothills during the Late Roman Period”, In: E. Baruch., A. Levy-Reifer and A. Faust (eds.), New Studies on Jerusalem, Vol. 16, Ramat-Gan, pp. 321-350 (Hebrew).
  115. The Chosen Few: How education shaped Jewish History, Botticini and Eckstein, Princeton 2012, page 116.
  116. M. Avi-Yonah, The Jews under Roman and Byzantine Rule, Jerusalem 1984 sections II to V.
  117. Charlesworth, James (2010). "Settlement and History in Hellenistic, Roman, and Byzantine Galilee: An Archaeological Survey of the Eastern Galilee". Journal for the Study of the Historical Jesus. 8 (3): 281–284. doi:10.1163/174551911X573542.
  118. "Necropolis of Bet She'arim: A Landmark of Jewish Renewal". Archived from the original on 17 November 2020. Retrieved 22 March 2020.
  119. Cherry, Robert: Jewish and Christian Views on Bodily Pleasure: Their Origins and Relevance in the Twentieth-Century Archived 30 October 2020 at the Wayback Machine, p. 148 (2018), Wipf and Stock Publishers.
  120. Arthur Hertzberg (2001). "Judaism and the Land of Israel". In Jacob Neusner (ed.). Understanding Jewish Theology. Global Academic Publishing. p. 79.
  121. The Darkening Age: The Christian Destruction of the Classical World by Catherine Nixey 2018.
  122. Antisemitism: Its History and Causes Archived 1 September 2012 at the Wayback Machine by Bernard Lazare, 1894. Accessed January 2009.
  123. Irshai, Oded (2005). "The Byzantine period". In Shinan, Avigdor (ed.). Israel: People, Land, State. Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi. pp. 95–129. ISBN 9652172391.
  124. Bar, Doron (2005). "Rural Monasticism as a Key Element in the Christianization of Byzantine Palestine". The Harvard Theological Review. 98 (1): 49–65. doi:10.1017/S0017816005000854. ISSN 0017-8160. JSTOR 4125284. S2CID 162644246.
  125. Edward Kessler (2010). An Introduction to Jewish-Christian Relations. Cambridge University Press. p. 72. ISBN 978-0-521-70562-2.
  126. הר, משה דוד (2022). "היהודים בארץ-ישראל בימי האימפריה הרומית הנוצרית" [The Jews in the Land of Israel in the Days of the Christian Roman Empire]. ארץ-ישראל בשלהי העת העתיקה: מבואות ומחקרים [Eretz Israel in Late Antiquity: Introductions and Studies] (in Hebrew). Vol. 1. ירושלים: יד יצחק בן-צבי. pp. 210–212. ISBN 978-965-217-444-4.
  127. M. Avi-Yonah, The Jews under Roman and Byzantine Rule, Jerusalem 1984 chapters XI–XII.
  128. Ehrlich, Michael (2022). The Islamization of the Holy Land, 634-1800. Leeds, UK: Arc Humanities Press. pp. 3–4, 38. ISBN 978-1-64189-222-3. OCLC 1302180905.
  129. History of the Byzantine Jews: A Microcosmos in the Thousand Year Empire By Elli Kohen, University Press of America 2007, Chapter 5.
  130. Schäfer, Peter (2003). The History of the Jews in the Greco-Roman World. Psychology Press. p. 198. ISBN 9780415305877.
  131. Loewenstamm, Ayala (2007). "Baba Rabbah". In Berenbaum, Michael; Skolnik, Fred (eds.). Encyclopaedia Judaica (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference. ISBN 978-0-02-866097-4.
  132. Kohen, Elli (2007). History of the Byzantine Jews: A Microcosmos in the Thousand Year Empire. University Press of America. pp. 26–31. ISBN 978-0-7618-3623-0.
  133. Mohr Siebeck. Editorial by Alan David Crown, Reinhard Pummer, Abraham Tal. A Companion to Samaritan Studies. p70-71.
  134. Thomson, R. W.; Howard-Johnston, James (historical commentary); Greenwood, Tim (assistance) (1999). The Armenian History Attributed to Sebeos. Liverpool University Press. ISBN 978-0-85323-564-4. Retrieved 17 January 2014.
  135. Joseph Patrich (2011). "Caesarea Maritima". Institute of Archaeology Hebrew University of Jerusalem. Retrieved 13 March 2014.
  136. Haim Hillel Ben-Sasson (1976). A History of the Jewish People. Harvard University Press. p. 362. ISBN 978-0-674-39731-6. Retrieved 19 January 2014. 
  137. Kohler, Kaufmann; Rhine, A. [Abraham Benedict] (1906). "Chosroes (Khosru) II. Parwiz ("The Conqueror")". Jewish Encyclopedia. Retrieved 20 January 2014.
  138. לוי-רובין, מילכה; Levy-Rubin, Milka (2006). "The Influence of the Muslim Conquest on the Settlement Pattern of Palestine during the Early Muslim Period / הכיבוש כמעצב מפת היישוב של ארץ-ישראל בתקופה המוסלמית הקדומה". Cathedra: For the History of Eretz Israel and Its Yishuv / קתדרה: לתולדות ארץ ישראל ויישובה (121): 53–78. ISSN 0334-4657. JSTOR 23407269.
  139. Ehrlich, Michael (2022). The Islamization of the Holy Land, 634-1800. Leeds, UK: Arc Humanities Press. pp. 3–4, 38. ISBN 978-1-64189-222-3. OCLC 1302180905.
  140. Ehrlich 2022, p. 33.
  141. Jerusalem in the Crusader Period Archived 6 July 2020 at the Wayback Machine Jerusalem: Life throughout the ages in a holy city] David Eisenstadt, March 1997
  142. Grossman, Avraham (2005). "The Crusader Period". In Shinan, Avigdor (ed.). Israel: People, Land, State. Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi. pp. 177–197.
  143. Tucker, Spencer C. (2019). Middle East Conflicts from Ancient Egypt to the 21st Century. ABC-CLIO. p. 654. ISBN 9781440853524. Archived from the original on 31 December 2021. Retrieved 23 October 2020.
  144. Larry H. Addington (1990). The Patterns of War Through the Eighteenth Century. Midland book. Indiana University Press. p. 59. ISBN 9780253205513.
  145. Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 25.
  146. International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa by Trudy Ring, Robert M. Salkin, Sharon La Boda, pp. 336–339.
  147. Myriam Rosen-Ayalon, Between Cairo and Damascus: Rural Life and Urban Economics in the Holy Land During the Ayyuid, Maluk and Ottoman Periods in The Archaeology of Society in the Holy Land edited Thomas Evan Levy, Continuum International Publishing Group, 1998.
  148. Abraham, David (1999). To Come to the Land : Immigration and Settlement in 16th-Century Eretz-Israel. Tuscaloosa, Alabama: University of Alabama Press. pp. 1–5. ISBN 978-0-8173-5643-9. OCLC 847471027.
  149. Mehmet Tezcan, Astiye Bayindir, 'Aristocratic Women and their Relationship to Nestorianism in the 13th century Chingizid Empire,' in Li Tang, Dietmar W. Winkler (eds.), From the Oxus River to the Chinese Shores: Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia, Archived 5 January 2020 at the Wayback Machine. LIT Verlag Münster, 2013 ISBN 978-3-643-90329-7 pp.297–315 p.308 n.31.
  150. Barnay, Y. The Jews in Ottoman Syria in the eighteenth century: under the patronage of the Istanbul Committee of Officials for Palestine (University of Alabama Press 1992) ISBN 978-0-8173-0572-7 p. 149.
  151. Baram, Uzi (2002). "The Development of Historical Archaeology in Israel: An Overview and Prospects". Historical Archaeology. Springer. 36 (4): 12–29. doi:10.1007/BF03374366. JSTOR 25617021. S2CID 162155126.
  152. Barbara Tuchman, Bible and Sword: How the British came to Palestine, Macmillan 1956, chapter 9.
  153. Safi, Khaled M. (2008), "Territorial Awareness in the 1834 Palestinian Revolt", in Roger Heacock (ed.), Of Times and Spaces in Palestine: The Flows and Resistances of Identity, Beirut: Presses de l'Ifpo, ISBN 9782351592656.
  154. Barbara Tuchman, p. 194-5.
  155. Shlomo Slonim, Jerusalem in America's Foreign Policy, 1947–1997, Archived 28 September 2020 at the Wayback Machine. Martinus Nijhoff Publishers 1999 ISBN 978-9-041-11255-2 p.13.
  156. Gudrun Krämer, A History of Palestine: From the Ottoman Conquest to the Founding of the State of Israel , Archived 8 January 2020 at the Wayback Machine. Princeton University Press 2011 ISBN 978-0-691-15007-9 p.137.
  157. O'Malley, Padraig (2015). The Two-State Delusion: Israel and Palestine--A Tale of Two Narratives. Penguin Books. p. xi. ISBN 9780670025053. Archived from the original on 31 December 2021. Retrieved 23 October 2020.
  158. Bat-Zion Eraqi Klorman, Traditional Society in Transition: The Yemeni Jewish Experience, Archived 31 December 2021 at the Wayback Machine. BRILL, ISBN 978-9-004-27291-0 2014 pp.89f.
  159. "Herzl and Zionism". Israel Ministry of Foreign Affairs. 20 July 2004. Archived from the original on 31 October 2012. Retrieved 5 December 2012.
  160. Shavit, Yaacov (2012). Tel-Aviv, the First Century: Visions, Designs, Actualities. Indiana University Press. p. 7. ISBN 9780253223579.
  161. Azaryahu, Maoz (2012). "Tel Aviv's Birthdays: Anniversary Celebrations, 1929–1959". In Azaryahu, Maoz; Ilan Troen, Selwyn (eds.). Tel-Aviv, the First Century: Visions, Designs, Actualities. Indiana University Press. p. 31. ISBN 9780253223579.
  162. Weizmann, the Making of a Statesman by Jehuda Reinharz, Oxford 1993, chapters 3 & 4.
  163. God, Guns and Israel, Jill Hamilton, UK 2004, Especially chapter 14.
  164. Jonathan Marc Gribetz, Defining Neighbors: Religion, Race, and the Early Zionist-Arab Encounter, Archived 31 December 2021 at the Wayback Machine. Princeton University Press, 2014 ISBN 978-1-400-85265-9 p.131.
  165. Hughes, Matthew, ed. (2004). Allenby in Palestine: The Middle East Correspondence of Field Marshal Viscount Allenby June 1917 – October 1919. Army Records Society. Vol. 22. Phoenix Mill, Thrupp, Stroud, Gloucestershire: Sutton Publishing Ltd. ISBN 978-0-7509-3841-9. Allenby to Robertson 25 January 1918 in Hughes 2004, p. 128.
  166. Article 22, The Covenant of the League of Nations Archived 26 July 2011 at the Wayback Machine and "Mandate for Palestine", Encyclopaedia Judaica, Vol. 11, p. 862, Keter Publishing House, Jerusalem, 1972.
  167. A Survey of Palestine: Prepared in December 1945 and January 1946 for the Information of the Anglo-American Committee of Inquiry. Vol. 1. Palestine: Govt. printer. 1946. p. 185.
  168. A Survey of Palestine: Prepared in December 1945 and January 1946 for the Information of the Anglo-American Committee of Inquiry. Vol. 1. Palestine: Govt. printer. 1946. p. 210: "Arab illegal immigration is mainly ... casual, temporary and seasonal". pp. 212: "The conclusion is that Arab illegal immigration for the purpose of permanent settlement is insignificant".
  169. J. McCarthy (1995). The population of Palestine: population history and statistics of the late Ottoman period and the Mandate. Princeton, N.J.: Darwin Press.
  170. Supplement to Survey of Palestine – Notes compiled for the information of the United Nations Special Committee on Palestine – June 1947, Gov. Printer Jerusalem, p. 18.
  171. Sofer, Sasson (1998). Zionism and the Foundations of Israeli Diplomacy. Cambridge University Press. p. 41. ISBN 9780521038270.
  172. "The Population of Palestine Prior to 1948". MidEastWeb. Archived from the original on 14 August 2011. Retrieved 4 October 2006.
  173. "Cracow, Poland, Postwar, Yosef Hillpshtein and his friends of the Bericha movement". Yad Vashem. Archived from the original on 29 August 2018. Retrieved 4 December 2012.
  174. United Nations: General Assembly: A/364: 3 September 1947: Official Records of the Second Session of the General Assembly: Supplement No. 11: United Nations Special Committee on Palestine: Report to the General Assembly Volume 1: Lake Success, New York 1947: Retrieved 30 May 2012 Archived 3 June 2012 at the Wayback Machine.
  175. "A/RES/181(II) of 29 November 1947". United Nations. 1947. Archived from the original on 24 May 2012. Retrieved 30 May 2012.
  176. Trygve Lie, In the Cause of Peace, Seven Years with the United Nations (New York: MacMillan 1954) p. 163.
  177. Lapierre, Dominique; Collins, Larry (1971). O Jerusalem. Laffont. ISBN 978-2-253-00754-8., pp. 131–153, chap. 7.
  178. Morris, Benny (2004). The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited. Cambridge University Press. ISBN 0-521-00967-7. Archived from the original on 25 July 2020, p. 163.
  179. Morris 2004, p. 67.
  180. Laurens, Henry (2005). Paix et guerre au Moyen-Orient: l'Orient arabe et le monde de 1945 à nos jours (in French). Armand Colin. ISBN 978-2-200-26977-7, p. 83.
  181. Declaration of Establishment of State of Israel: 14 May 1948: Retrieved 2 June 2012 Archived 21 March 2012 at the Wayback Machine.
  182. David Tal, War in Palestine, 1948: Israeli and Arab Strategy and Diplomacy, p. 153.
  183. Morris, Benny (2008), 1948: The First Arab-Israeli War, Yale University Press, New Haven, ISBN 978-0-300-12696-9, p. 401.
  184. Rogan, Eugene L. and Avi Shlaim, eds. The War for Palestine: Rewriting the History of 1948. 2nd edition. Cambridge: Cambridge UP, 2007, p. 99.
  185. Cragg, Kenneth. Palestine. The Prize and Price of Zion. Cassel, 1997. ISBN 978-0-304-70075-2, pp. 57, 116.
  186. Benvenisti, Meron (1996), City of Stone: The Hidden History of Jerusalem, University of California Press, ISBN 978-0-520-20521-5. p. 27.
  187. Benny Morris, 2004. The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited, pp. 602–604. Cambridge University Press; ISBN 978-0-521-00967-6. "It is impossible to arrive at a definite persuasive estimate. My predilection would be to opt for the loose contemporary British formula, that of 'between 600,000 and 760,000' refugees; but, if pressed, 700,000 is probably a fair estimate";
  188. Morris, Benny (2001). Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881–2001. Vintage Books. ISBN 978-0-679-74475-7, pp. 259–60.
  189. VI-The Arab Refugees – Introduction Archived 17 January 2009 at the Wayback Machine.
  190. Mishtar HaTsena (in Hebrew), Dr Avigail Cohen & Haya Oren, Tel Aviv 1995.
  191. Tzameret, Tzvi. The melting pot in Israel, Albany 2002.
  192. Abel Jacob (August 1971). "Israel's Military Aid to Africa, 1960–66". The Journal of Modern African Studies. 9 (2): 165–187. doi:10.1017/S0022278X00024885. S2CID 155032306.
  193. Spencer C. Tucker, Priscilla Mary Roberts (eds.). The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO. p. 229. ISBN 978-1-85109-842-2
  194. "Egypt Missile Chronology" (PDF). Nuclear Threat Initiative. 9 March 2009. Archived (PDF) from the original on 27 September 2012. Retrieved 4 December 2012.
  195. Mayer, Michael S. (2010). The Eisenhower Years. Infobase Publishing. p. 44. ISBN 978-0-8160-5387-2.
  196. Abernathy, David (2000). The Dynamics of Global Dominance: European Overseas Empires, 1415–1980. Yale University Press. p. CXXXIX. ISBN 978-0-300-09314-8. Retrieved 1 September 2015.
  197. Sylvia Ellis (2009). Historical Dictionary of Anglo-American Relations. Scarecrow Press. p. 212. ISBN 978-0-8108-6297-5.
  198. Mastny, Vojtech (March 2002). "NATO in the Beholder's Eye: Soviet Perceptions and Policies, 1949–56" (PDF). Cold War International History Project. Woodrow Wilson International Center for Scholars. Archived from the original (PDF) on 2 November 2013. Retrieved 30 April 2018.
  199. Quigley, John (2013). The Six-Day War and Israeli Self-Defense: Questioning the Legal Basis for Preventive War. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03206-4, p. 32.
  200. Mendoza, Terry; Hart, Rona; Herlitz, Lewis; Stone, John; Oboler, Andre (2007). "Six Day War Comprehensive Timeline". sixdaywar. Archived from the original on 18 May 2007. Retrieved 22 January 2021.
  201. "UNEF I withdrawal (16 May - 17 June 1967) - SecGen report, addenda, corrigendum". Question of Palestine. Retrieved 19 May 2022.
  202. "BBC Panorama". BBC News. 6 February 2009. Archived from the original on 12 May 2011. Retrieved 1 February 2012.
  203. Bowker, Robert (2003). Palestinian Refugees: Mythology, Identity, and the Search for Peace. Lynne Rienner Publishers. ISBN 978-1-58826-202-8, p. 81.
  204. McDowall, David (1991). Palestine and Israel: The Uprising and Beyond. University of California Press. ISBN 978-0-520-07653-2, p. 84.
  205. Dan Lavie (16 December 2019). "Lost Jewish property in Arab countries estimated at $150 billion". Israel Hayom. Archived from the original on 23 April 2020. Retrieved 20 May 2020.
  206. Reorienting the East: Jewish Travelers to the Medieval Muslim Word, by Martin Jacobs, University of Pennsylvania 2014, page 101: "Subterranean Hebron: Religious Access Rights"
  207. Francine Klagsbrun, Lioness: Golda Meir and the Nation of Israel (2017) pp 497–513.
  208. Greenfeter, Yael (4 November 2010). "Israel in shock as Munich killers freed". Haaretz. Archived from the original on 12 October 2017. Retrieved 26 July 2013.
  209. Shamir, Shimon (10 April 2008). "A royal's life". Haaretz. Archived from the original on 11 June 2015. Retrieved 4 December 2012.
  210. Greenway, H. D. S.; Elizur, Yuval; Service, Washington Post Foreign (8 April 1977). "Rabin Quits Over Illegal Bank Account". Washington Post. Archived from the original on 23 July 2020. Retrieved 6 March 2023.
  211. Tarnoff, Curt; Lawson, Marian Leonardo (9 April 2009). "Foreign Aid: An Introduction to U.S. Programs and Policy" (PDF). CRS Reports. Congressional Research Service. Archived (PDF) from the original on 1 March 2013. Retrieved 5 December 2012.
  212. Eisenberg, Laura Zittrain (2 September 2000). "Do Good Fences Make Good Neighbors?: Israel and Lebanon after the Withdrawal". Middle East Review of International Affairs. Global Research in International Affairs (GLORIA) Center. Archived from the original on 23 June 2013. Retrieved 5 December 2012.
  213. "Belgium opens way for Sharon trial". BBC News. 15 January 2003. Archived from the original on 3 October 2013. Retrieved 3 December 2012.
  214. Online NewsHour: Final Pullout – May 24, 2000 Archived 29 October 2013 at the Wayback Machine (Transcript). "Israelis evacuate southern Lebanon after 22 years of occupation." Retrieved 15 August 2009.
  215. Israel’s Frustrating Experience in South Lebanon, Begin-Sadat Center, 25 May 2020. Accessed 25 May 2020.
  216. Four Mothers Archive, at Ohio State University-University Libraries.
  217. UN Press Release SC/6878. (18 June 2000). Security Council Endorses Secretary-General's Conclusion on Israeli Withdrawal From Lebanon As of 16 June.
  218. IDF to recognize 18-year occupation of south Lebanon as official campaign, Times of Israel, Nov 4, 2020. Accessed Nov 5, 2020.
  219. "Intifada begins on Gaza Strip". HISTORY. Retrieved 15 February 2020.
  220. Nami Nasrallah, 'The First and Second Palestinian intifadas,' in David Newman, Joel Peters (eds.) Routledge Handbook on the Israeli-Palestinian Conflict, Routledge, 2013, pp. 56–68, p. 56.
  221. Edward Said (1989). Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation. South End Press. pp. 5–22. ISBN 978-0-89608-363-9.
  222. Berman, Eli (2011). Radical, Religious, and Violent: The New Economics of Terrorism. MIT Press. p. 314. ISBN 978-0-262-25800-5, p. 41.
  223. "The accident that sparked an Intifada". The Jerusalem Post | JPost.com. Retrieved 21 August 2020.
  224. Ruth Margolies Beitler, The Path to Mass Rebellion: An Analysis of Two Intifadas, Lexington Books, 2004 p.xi.
  225. "The Israeli Army and the Intifada – Policies that Contribute to the Killings". www.hrw.org. Retrieved 15 February 2020.
  226. Audrey Kurth Cronin 'Endless wars and no surrender,' in Holger Afflerbach, Hew Strachan (eds.) How Fighting Ends: A History of Surrender, Oxford University Press 2012 pp. 417–433 p. 426.
  227. Rami Nasrallah, 'The First and Second Palestinian Intifadas,' in Joel Peters, David Newman (eds.) The Routledge Handbook on the Israeli-Palestinian Conflict, Routledge 2013 pp. 56–68 p. 61.
  228. B'Tselem Statistics; Fatalities in the first Intifada.
  229. 'Intifada,' in David Seddon, (ed.)A Political and Economic Dictionary of the Middle East, Taylor & Francis 2004, p. 284.
  230. Human Rights Watch, Israel, the Occupied West Bank and Gaza Strip, and the Palestinian Authority Territories, November, 2001. Vol. 13, No. 4(E), p. 49
  231. Amitabh Pal, "Islam" Means Peace: Understanding the Muslim Principle of Nonviolence Today, ABC-CLIO, 2011 p. 191.
  232. "Israel's former Soviet immigrants transform adopted country". The Guardian. 17 August 2011.
  233. Declaration of Principles on Interim Self-Government Arrangements Archived 2 March 2017 at the Wayback Machine Jewish Virtual Library.
  234. Zisser, Eyal (May 2011). "Iranian Involvement in Lebanon" (PDF). Military and Strategic Affairs. 3 (1). Archived from the original (PDF) on 17 November 2016. Retrieved 8 December 2015.
  235. "Clashes spread to Lebanon as Hezbollah raids Israel". International Herald Tribune. 12 July 2006. Archived from the original on 29 January 2009.
  236. "Cloud of Syria's war hangs over Lebanese cleric's death". The Independent. Archived from the original on 2 April 2019. Retrieved 20 September 2014.
  237. Israel Vs. Iran: The Shadow War, by Yaakov Katz, (NY 2012), page 17.
  238. "Lebanon Under Siege". Lebanon Higher Relief Council. 2007. Archived from the original on 27 December 2007.
  239. Israel Ministry of Foreign Affairs (12 July 2006). "Hizbullah attacks northern Israel and Israel's response"; retrieved 5 March 2007.
  240. Hassan Nasrallah (22 September 2006). "Sayyed Nasrallah Speech on the Divine Victory Rally in Beirut on 22-09-2006". al-Ahed magazine. Retrieved 10 August 2020.
  241. "English Summary of the Winograd Commission Report". The New York Times. 30 January 2008. Retrieved 10 August 2020.
  242. Al-Mughrabi, Nidal. Israel tightens grip on urban parts of Gaza Archived 9 January 2009 at the Wayback Machine.
  243. Israel and Hamas: Conflict in Gaza (2008–2009) (PDF), Congressional Research Service, 19 February 2009, pp. 6–7.
  244. "Q&A: Gaza conflict", BBC 18-01-2009.
  245. "Report of the United Nations Fact Finding Mission on the Gaza Conflict" (PDF). London: United Nations Human Rights Council. Retrieved 15 September 2009.
  246. "Rockets land east of Ashdod" Archived 4 February 2009 at the Wayback Machine Ynetnews, 28 December 2008; "Rockets reach Beersheba, cause damage", Ynetnews, 30 December 2008.
  247. "UN condemns 'war crimes' in Gaza", BBC News, 15 September 2009.
  248. Goldstone, Richard (1 April 2011). "Reconsidering the Goldstone Report on Israel and War Crimes". The Washington Post. Retrieved 1 April 2011.
  249. "Authors reject calls to retract Goldstone report on Gaza". AFP. 14 April 2011. Archived from the original on 3 January 2013. Retrieved 17 April 2011.
  250. "A/HRC/21/33 of 21 September 2012". Unispal.un.org. Archived from the original on 20 September 2013. Retrieved 17 August 2014.
  251. "Gaza conflict: Israel and Palestinians agree long-term truce". BBC News. 27 August 2014.
  252. Annex: Palestinian Fatality Figures in the 2014 Gaza Conflict from report The 2014 Gaza Conflict: Factual and Legal Aspects, Israel Ministry of Foreign Affairs, 14 June 2015.
  253. "Ministry: Death toll from Gaza offensive topped 2,310," Archived 11 January 2015 at the Wayback Machine Ma'an News Agency 3 January 2015.
  254. "Statistics: Victims of the Israeli Offensive on Gaza since 8 July 2014". Pchrgaza.org. Archived from the original on 26 June 2015. Retrieved 27 August 2014.
  255. "UN doubles estimate of destroyed Gaza homes," Ynet 19 December 2015.
  256. "Operation Protective Edge to cost NIS 8.5b". Archived from the original on 13 July 2014. Retrieved 11 July 2014.
  257. "What is Hamas? The group that rules the Gaza Strip has fought several rounds of war with Israel". Associated Press. 9 October 2023. Archived from the original on 23 October 2023. Retrieved 23 October 2023.
  258. Dixon, Hugo (30 October 2023). "Israel war tests US appeal to global swing states". Reuters. Archived from the original on 4 November 2023. Retrieved 15 November 2023.
  259. "'A lot of dreams are being lost': 5,000 Gazan children feared killed since conflict began". ITV. 12 November 2023. Archived from the original on 24 November 2023. Retrieved 24 November 2023.
  260. "Gaza health officials say they lost the ability to count dead as Israeli offensive intensifies". AP News. 21 November 2023. Archived from the original on 25 November 2023. Retrieved 25 November 2023.
  261. Dixon, Hugo (30 October 2023). "Israel war tests US appeal to global swing states". Reuters. Archived from the original on 4 November 2023. Retrieved 15 November 2023.
  262. John, Tara; Regan, Helen; Edwards, Christian; Kourdi, Eyad; Frater, James (27 October 2023). "Nations overwhelmingly vote for humanitarian truce at the UN, as Gazans say they have been 'left in the dark'". CNN. Archived from the original on 29 October 2023. Retrieved 29 October 2023.
  263. "Israel rejects ceasefire calls as forces set to deepen offensive". Reuters. 5 November 2023. Archived from the original on 25 November 2023. Retrieved 25 November 2023.
  264. Starcevic, Seb (16 November 2023). "UN Security Council adopts resolution for 'humanitarian pauses' in Gaza". POLITICO. Archived from the original on 16 November 2023. Retrieved 16 November 2023.
  265. "Blinken said planning to visit Israel while ceasefire in effect as part of hostage deal". Times of Israel. 22 November 2023. Archived from the original on 22 November 2023. Retrieved 22 November 2023.
  266. Fabian, Emmanuel (28 November 2023). "Israeli troops in northern Gaza targeted with bombs, in apparent breach of truce". Times of Israel.
  267. Matar, Ibrahim (1981). "Israeli Settlements in the West Bank and Gaza Strip". Journal of Palestine Studies. 11 (1): 93–110. doi:10.2307/2536048. ISSN 0377-919X. JSTOR 2536048. The pattern and process of land seizure for the purpose of constructing these Israeli colonies..."
  268. Haklai, O.; Loizides, N. (2015). Settlers in Contested Lands: Territorial Disputes and Ethnic Conflicts. Stanford University Press. p. 19. ISBN 978-0-8047-9650-7. Retrieved 14 December 2018. the Israel settlers reside almost solely in exclusively Jewish communities (one exception is a small enclave within the city of Hebron)."
  269. Rivlin, P. (2010). The Israeli Economy from the Foundation of the State through the 21st Century. Cambridge University Press. p. 143. ISBN 978-1-139-49396-3. Retrieved 14 December 2018.
  270. "Report on Israeli Settlement in the Occupied Territories". Foundation for Middle East Peace. Retrieved 5 August 2012.
  271. Separate and Unequal, Chapter IV. Human Rights Watch, 19 December 2010.
  272. Ian S. Lustick, For the land and the Lord: Jewish fundamentalism in Israel, chapter 3, par. Early Activities of Gush Emunim. 1988, the Council on Foreign Relations.
  273. Knesset Website, Gush Emunim. Retrieved 27-02-2013.
  274. Berger, Yotam (28 July 2016). "Secret 1970 document confirms first West Bank settlements built on a lie". Haaretz. Archived from the original on 12 November 2019. Retrieved 24 May 2021. In minutes of meeting in then defense minister Moshe Dayan's office, top Israeli officials discussed how to violate international law in building settlement of Kiryat Arba, next to Hebron […] The system of confiscating land by military order for the purpose of establishing settlements was an open secret in Israel throughout the 1970s.
  275. Aderet, Ofer (23 June 2023). "Israel Poisoned Palestinian Land to Build West Bank Settlement in 1970s, Documents Reveal". Haaretz. Retrieved 24 June 2023.
  276. Israel Ministry of Foreign Affairs, 23. "Government statement on recognition of three settlements". 26 July 1977.
  277. Robin Bidwell, Dictionary Of Modern Arab History, Routledge, 2012 p. 442
  278. Division for Palestinian Rights/CEIRPP, SUPR Bulletin No. 9-10 Archived 3 December 2013 at the Wayback Machine (letters of 19 September 1979 and 18 October 1979).
  279. Original UNGA/UNSC publication of the "Drobles Plan" in pdf: Letter dated 18 October 1979 from the Chairman of the Committee on the Exercise of the Inalienable Rights of the Palestinian People addressed to the Secretary-General, see ANNEX (doc.nrs. A/34/605 and S/13582 d.d. 22-10-1979).
  280. UNGA/UNSC, Letter dated 19 June 1981 from the Acting Chairman of the Committee on the Exercise of the Inalienable Rights of the Palestinian People to the Secretary-General Archived 3 December 2013 at the Wayback Machine (A/36/341 and S/14566 d.d.19-06-1981).
  281. Roberts, Adam (1990). "Prolonged Military Occupation: The Israeli-Occupied Territories Since 1967" (PDF). The American Journal of International Law. 84 (1): 85–86. doi:10.2307/2203016. JSTOR 2203016. S2CID 145514740. Archived from the original (PDF) on 15 February 2020.
  282. Kretzmer, David The occupation of justice: the Supreme Court of Israel and the Occupied Territories, SUNY Press, 2002, ISBN 978-0-7914-5337-7, ISBN 978-0-7914-5337-7, page 83.

References



  • Berger, Earl The Covenant and the Sword: Arab–Israeli Relations, 1948–56, London, Routledge K. Paul, 1965.
  • Bregman, Ahron A History of Israel, Houndmills, Basingstoke, Hampshire; New York: Palgrave Macmillan, 2002 ISBN 0-333-67632-7.
  • Bright, John (2000). A History of Israel. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22068-6. Archived from the original on 2 November 2020. Retrieved 4 April 2018.
  • Butler, L. J. Britain and Empire: Adjusting to a Post-Imperial World I.B. Tauris 2002 ISBN 1-86064-449-X
  • Caspit, Ben. The Netanyahu Years (2017) excerpt Archived 3 September 2021 at the Wayback Machine
  • Darwin, John Britain and Decolonisation: The Retreat from Empire in the Post-War World Palgrave Macmillan 1988 ISBN 0-333-29258-8
  • Davis, John, The Evasive Peace: a Study of the Zionist-Arab Problem, London: J. Murray, 1968.
  • Eytan, Walter The First Ten Years: a Diplomatic History of Israel, London: Weidenfeld and Nicolson, 1958
  • Feis, Herbert. The birth of Israel: the tousled diplomatic bed (1969) online
  • Gilbert, Martin Israel: A History, New York: Morrow, 1998 ISBN 0-688-12362-7.
  • Horrox, James A Living Revolution: Anarchism in the Kibbutz Movement, Oakland: AK Press, 2009
  • Herzog, Chaim The Arab–Israeli Wars: War and Peace in the Middle East from the War of Independence to Lebanon, London: Arms and Armour; Tel Aviv, Israel: Steimatzky, 1984 ISBN 0-85368-613-0.
  • Israel Office of Information Israel's Struggle for Peace, New York, 1960.
  • Klagsbrun, Francine. Lioness: Golda Meir and the Nation of Israel (Schocken, 2017) excerpt Archived 31 December 2021 at the Wayback Machine.
  • Laqueur, Walter Confrontation: the Middle-East War and World Politics, London: Wildwood House, 1974, ISBN 0-7045-0096-5.
  • Lehmann, Gunnar (2003). "The United Monarchy in the Countryside: Jerusalem, Juday, and the Shephelah during the Tenth Century B.C.E.". In Vaughn, Andrew G.; Killebrew, Ann E. (eds.). Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period. Society of Biblical Lit. pp. 117–162. ISBN 978-1-58983-066-0. Archived from the original on 20 August 2020. Retrieved 4 January 2021.
  • Lucas, Noah The Modern History of Israel, New York: Praeger, 1975.
  • Miller, James Maxwell; Hayes, John Haralson (1986). A History of Ancient Israel and Judah. Westminster John Knox Press. ISBN 0-664-21262-X.
  • Morris, Benny 1948: A History of the First Arab–Israeli War, Yale University Press, 2008. ISBN 978-0-300-12696-9.
  • O'Brian, Conor Cruise The Siege: the Saga of Israel and Zionism, New York: Simon and Schuster, 1986 ISBN 0-671-60044-3.
  • Oren, Michael Six Days of War: June 1967 and the Making of the Modern Middle East, Oxford: Oxford University Press, 2002 ISBN 0-19-515174-7.
  • Pfeffer, Anshel. Bibi: The Turbulent Life and Times of Benjamin Netanyahu (2018).
  • Rabinovich, Itamar. Yitzhak Rabin: Soldier, Leader, Statesman (Yale UP, 2017). excerpt Archived 3 September 2021 at the Wayback Machine
  • Rubinstein, Alvin Z. (editor) The Arab–Israeli Conflict: Perspectives, New York: Praeger, 1984 ISBN 0-03-068778-0.
  • Lord Russell of Liverpool, If I Forget Thee; the Story of a Nation's Rebirth, London, Cassell 1960.
  • Samuel, Rinna A History of Israel: the Birth, Growth and Development of Today's Jewish State, London: Weidenfeld and Nicolson, 1989 ISBN 0-297-79329-2.
  • Schultz, Joseph & Klausner, Carla From Destruction to Rebirth: The Holocaust and the State of Israel, Washington, D.C.: University Press of America, 1978 ISBN 0-8191-0574-0.
  • Segev, Tom The Seventh Million: the Israelis and the Holocaust, New York: Hill and Wang, 1993 ISBN 0-8090-8563-1.
  • Shapira Anita. ‘'Israel: A History'’ (Brandeis University Press/University Press of New England; 2012) 502 pages;
  • Sharon, Assaf, "The Long Paralysis of the Israeli Left" (review of Dan Ephron, Killing a King: The Assassination of Yitzhak Rabin and the Remaking of Israel, Norton, 290 pp.; and Itamar Rabinovich, Yitzhak Rabin: Soldier, Leader, Statesman, Yale University Press, 272 pp.), The New York Review of Books, vol. LXVI, no. 17 (7 November 2019), pp. 32–34.
  • Shatz, Adam, "We Are Conquerors" (review of Tom Segev, A State at Any Cost: The Life of David Ben-Gurion, Head of Zeus, 2019, 804 pp., ISBN 978 1 78954 462 6), London Review of Books, vol. 41, no. 20 (24 October 2019), pp. 37–38, 40–42. "Segev's biography... shows how central exclusionary nationalism, war and racism were to Ben-Gurion's vision of the Jewish homeland in Palestine, and how contemptuous he was not only of the Arabs but of Jewish life outside Zion. [Liberal Jews] may look at the state that Ben-Gurion built, and ask if the cost has been worth it." (p. 42 of Shatz's review.)
  • Shlaim, Avi, The Iron Wall: Israel and the Arab World (2001)
  • Talmon, Jacob L. Israel Among the Nations, London: Weidenfeld & Nicolson, 1970 ISBN 0-297-00227-9.
  • Wolffsohn, Michael Eternal Guilt?: Forty years of German-Jewish-Israeli Relations, New York: Columbia University Press, 1993 ISBN 0-231-08274-6.