Хилофати Аббосиён

Инқилоби Аббосиён, ки онро Ҷунбиши мардони либоси сиёҳ низ меноманд, сарнагунии Хилофати Умавиён (661–750 мелодӣ), дуввумин аз чаҳор хилофати бузург дар таърихи аввали ислом, аз тарафи сеюм, Хилофати Аббосиён буд. 750–1517 милодӣ).Умавиён се даҳсола пас аз марги паёмбари исломӣМуҳаммад ва дарҳол пас аз хилофати Рошидун ба қудрат расиданд, Умавиён як империяи араб буданд, ки бар аҳолӣ, ки аксаран ғайриараб буданд, ҳукмронӣ мекарданд.Ба ғайриарабҳо новобаста аз он ки исломро қабул кардаанд ё на, ҳамчун шаҳрвандони дараҷаи дувум муносибат мекарданд ва ин норизоятӣ дар байни эътиқодҳо ва қавмиятҳо дар ниҳоят боиси сарнагунии Умавиён гардид.Хонаводаи Аббосиён иддао мекарданд, ки аз авлоди ал-Аббос, амаки Муҳаммад (с) ҳастанд.Инқилоб аслан хотимаи империяи араб ва оғози давлати фарогир ва сермиллатро дар Шарқи Наздик нишон дод.Он ҳамчун яке аз инқилобҳои муташаккилтарин дар таърихи худ ёдовар шуда, тамаркузи ҷаҳони исломро ба шарқ равона кард.

Ҷанги Зоб 25 январи соли 750 ба поён расидани хилофати Умавиён ва оғози сулолаи Аббосиён буд, ки то соли 1517 давом кард. Дар рӯбарӯ бо халифаи Умави Марвони II Аббосиён дар баробари нерӯҳои шиъа, хавориҷ ва ироқӣ буданд.Сарфи назар аз бартарии шумора ва таҷрибаи артиши Умавиён, рӯҳияи он пас аз шикастҳои қаблӣ паст буд.Нерӯҳои Аббосӣ бошанд, ангезаи баланд доштанд.Дар рафти набард Аббосиён тактикаи девори найзаро истифода бурда, ба зарбаи аскарони савораи Умавиён муқовимат мекарданд.Артиши Умавиён ба таври қатъӣ шикаст хӯрд ва боиси ақибнишинии бесарусомонӣ гардид, ки бо сарбозони зиёд ё аз ҷониби Аббосиёни таъқибкунанда кушта шуданд ё дар дарёи Бузурги Зоб ғарқ шуданд.Пас аз ҷанг Марвони II аз Левант гурехт, аммо дар ниҳоят дарМиср кушта шуд.Марги ӯ ва пирӯзии Аббосиён ҳукмронии Умавиёнро дар Ховари Миёна хотима дод ва ҳукмронии Аббосиро бо Саффоҳ ҳамчун халифаи нав барқарор кард.

Ҷанги Талас ё ҷанги Артлах як бархӯрди низомӣ ва муқовимат байни тамаддунҳои араб ва чинӣ дар асри 8, бахусус байни хилофати Аббосиён ва муттаҳиди он Империяи Тибет бар зидди сулолаи Тангҳои Чин буд.Моҳи июли соли 751-и мелодӣ нерӯҳои Танг ва Аббосӣ дар водии дарёи Талас вохӯрданд, то барои назорат бар минтақаи Сирдарёи Осиёи Марказӣ мубориза баранд.Бино ба маълумоти маъхазњои чинї, пас аз чанд рўзи бунбаст, туркњои ќарлуќ, ки аслан ба сулолаи Танг муттањид буданд, ба сўи арабњои Аббосиён гузаштанд ва таносуби ќуввањоро вайрон карданд, ки дар натиља шикасти Танѓро ба вуљуд овард.Мағлубият хотимаи густариши Танг ба сӯи ғарбро нишон дод ва дар тӯли 400 соли оянда таҳти назорати арабҳои мусалмонон Мовароуннахр шуд.Назорати ин минтақа барои Аббосиён аз ҷиҳати иқтисодӣ фоидаовар буд, зеро он дар роҳи Абрешим буд.Гуфта мешавад, ки маҳбусони чинӣ, ки дар пайи ҷанг асир шудаанд, технологияи коғазсозиро ба Осиёи Ғарбӣ овардаанд.

Абӯҷаъфар Абдуллоҳ ибни Муҳаммад ал-Мансур, ки маъмулан бо лақаби худ Ал-Мансур маъруф аст, халифаи дуюми Аббосиён буд, ки аз соли 754 - 775 мелодӣ ҳукмронӣ мекард ва пас аз Саффоҳ буд.Ӯ бо бунёди "Шаҳри мудаввар"-и Мадинат-ал-Салом маъруф аст, ки бояд ба маркази император Бағдод табдил ёбад.Муаррихони муосир Ал-Мансурро барои наќши ў дар субот ва таъсиси сулола асосгузори аслии хилофати Аббосиён, яке аз бузургтарин сиёсатњои таърихи љањонї медонанд.

Абдурраҳмони I, шоҳзодаи хонадони подшоҳии барканоршудаи Умавиён , аз эътирофи ҳокимияти хилофати Аббосӣ худдорӣ кард ва амири мустақили Кордова шуд.Пас аз он ки Умавиён дар соли 750 мақоми халифа дар Димишқро ба Аббосиён аз даст доданд, ӯ шаш сол дар фирор буд.Бо нияти дубора ба даст овардани мавқеъи қудрат, ӯ ҳокимони мавҷудаи мусулмони ин минтақаро, ки ба ҳукмронии Умавиён мухолифат карда буданд, мағлуб кард ва фирқаҳои гуногуни маҳаллиро ба аморат муттаҳид кард.Бо вуҷуди ин, ин аввалин муттаҳидшавии Ал-Андалус таҳти роҳбарии Абдурраҳмон ҳанӯз беш аз бисту панҷ сол тӯл кашид (Толедо, Сарагоса, Памплона, Барселона).

Пас аз суқути сулолаи Умавиён , Аббосиён барои рамзи салтанати худ пойтахти нав пайдо карданд.Онҳо маконеро дар наздикии пойтахти Сосониён Ктесифон интихоб карданд, ки халифа Ал-Мансур 30 июли соли 762 сохтмони Бағдодро ба истифода дод. Бо дастури Бармакиён макони шаҳр барои мавқеи стратегӣ дар соҳили дарёи Даҷла, таъмини фаровони об ва назорат интихоб шуд. аз болои роххои савдо.Тарҳрезии Бағдод аз тарҳрезии шаҳрсозии Сосониён таъсир карда буд, ки дорои тарҳи хоси даврашакл бо номи "Шаҳри мудаввар" буд.Ин тарҳ ба маъмурият ва дифоъи муассир мусоидат кард, дар ҳоле ки инфрасохтори шаҳр, аз ҷумла боғҳо, боғҳо ва системаи пешрафтаи беҳдошт, мураккабии худро нишон дод.Сохтмон муҳандисон ва коргаронро дар саросари ҷаҳон ҷалб карда, ба мӯҳлатҳои астрологии шукуфоӣ ва афзоиш таъкид мекард.Боигарии фарҳангӣ Бағдодро бо ҳаёти шабона, ҳаммомҳои ҷамъиятӣ барои ҳама синфҳо ва маҷлисҳои зеҳнӣ, ки ҳикояҳоеро, ки дар "Шабҳои Араб" таҳия мекарданд, муайян кард.Деворҳои шаҳр, ки ба номи дарвозаҳое, ки ба Куфа, Басра, Хуросон ва Сурия ишора мекунанд, номгузорӣ шуда буданд, рамзи иртиботи Бағдод бо ҷаҳони васеътари ислом буд.Қасри дарвозаи тиллоӣ, ки дар маркази шаҳр воқеъ аст, қудрат ва айшу нӯши халифаро ифода мекард, ки дар иҳотаи биноҳои маъмурӣ ва истиқоматӣ буд.Бо вуҷуди тағирот бо мурури замон, аз ҷумла дар ниҳояти кор истифода нашудани қаср, Бағдод ҳамчун рамзи болоравии фарҳангӣ ва сиёсии исломӣ боқӣ монд.Тарҳрезӣ ва меъмории шаҳр омезиши таъсироти исломӣ, форсӣ ва ҳатто пеш аз исломро инъикос мекард ва муассисони он коршиносонро аз миллатҳои гуногун барои бунёди пойтахт ҷалб кардаанд, ки шаҳодати шӯҳратпарастӣ ва диди сулолаи Аббосиён буд.

Ҳорун ар-Рашид панҷумин халифаи Аббосиён буд.Ӯ аз соли 786 то 809 ҳукмронӣ кард, ки маъмулан ибтидои асри тиллоии исломӣ ҳисобида мешавад.Ҳорун дар Ироқи имрӯза дар Бағдод китобхонаи афсонавии «Байтулҳикма» («Хонаи ҳикмат») таъсис дод ва дар замони ҳукмронии ӯ Бағдод ҳамчун як маркази ҷаҳонии илм, фарҳанг ва тиҷорат ривоҷ ёфт.Дар замони ҳукмронии ӯ хонаводаи Бармакиён, ки дар таъсиси хилофати Аббосиён нақши ҳалкунанда бозид, тадриҷан таназзул ёфт.Соли 796 ӯ дарбор ва ҳукуматашро ба Раққа дар Сурияи имрӯза кӯчид.Дар соли 799 як миссияи франкӣ барои пешниҳоди дӯстӣ бо Ҳорун омад. Ҳорун ҳангоми баргаштан ба дарбори Карл ҳамроҳи эмиссарҳо тӯҳфаҳои гуногун фиристод, аз ҷумла соате, ки Карл ва ҳамроҳонаш аз садои садои он ва ҳилаҳое, ки дар ҳар як намоиши он ҳарф мезаданд, онро иҷборӣ медонистанд. вақт як соат нишон дода шуд.Қисмҳои афсонавии «Ҳазору як шаб» дар дарбори Ҳорун ҷойгир шудаанд ва баъзе аз ҳикояҳои он худи Ҳорунро дарбар мегиранд.

Дар солҳои 794–795-и мелодӣ, Бағдод, дар замони Аббосиён, таъсиси аввалин корхонаи коғази сабтшуда дар ҷаҳонро дид, ки аз эҳёи зеҳнӣ дар минтақа шаҳодат медод.Дар асри 8 ворид шудани коғаз ба Осиёи Миёна ҳуҷҷатгузорӣ шудааст, аммо пайдоиши он номаълум боқӣ мемонад.Муаррихи асри 11-уми форс Ат-Саълибӣ асирони чинии дар ҷанги Таласи соли 751-и милодӣ асиршударо бо ҷорӣ кардани истеҳсоли коғаз дар Самарқанд меҳисобад, ҳарчанд ин ҳисоб ба далели набуди манобеъи муосири арабӣ ва набуди коғазсозон дар миёни маҳбусон дар рӯйхат баҳс мешавад. аз тарафи асирихитой Ду Хуан.Ал-Надим, нависандаи қарни 10 аз Бағдод, қайд кард, ки ҳунармандони чинӣ дар Хуросон коғаз месозанд ва аз мавҷудияти коғази Хуросонӣ шаҳодат медиҳад, ки нисбат ба давраҳои Умавиён ё Аббосиён таърифҳои гуногун дошт.Олим Ҷонатан Блум иртиботи мустақими маҳбусони чинӣ ва пайдоиши коғаз дар Осиёи Марказиро баҳс мекунад ва бо истинод ба бозёфтҳои бостоншиносӣ, ки мавҷудияти коғаз дар Самарқандро то соли 751 мелодӣ нишон медиҳад, баҳс мекунад.Тафовут дар усул ва маводҳои коғазсозӣ байни Чин ва Осиёи Марказӣ аз он шаҳодат медиҳад, ки достони муқаддимаи чинӣ маҷозӣ аст.Коғазсозӣ дар Осиёи Марказӣ, ки эҳтимол аз ҷониби тоҷирон ва роҳибони буддоӣ пеш аз истилои исломӣ таъсир карда буд, бо истифода аз маводи партов ба мисли латтаҳо аз усули чинӣ ҷудо шуд.Тамаддуни исломӣ дар паҳн кардани технологияи коғаз дар саросари Ховари Миёна пас аз асри 8 нақши муҳим бозид ва то соли 981 милодӣ ба дайрҳои Арманистон ва Гурҷистон ва дар ниҳоят ба Аврупо ва берун аз он расид.Истилоҳи "реам" барои бастаҳои коғаз, ки аз "ризма"-и арабӣ гирифта шудааст, як васияти таърихии ин мерос боқӣ мемонад.

Зубайда бинти Ҷаъфар ибни Мансур дар ҳаҷҷи панҷум ба Макка дид, ки хушксолӣ мардумро хароб кардааст ва чоҳи Замзамро ба як ҷараён об кам кардааст.Вай амр дод, ки чоҳ амиқтар шавад ва беш аз 2 миллион динор барои беҳбуди обтаъминкунии Макка ва вилояти атрофи он сарф карда шавад.Аз ҷумла бунёди обгузар аз чашмаи Ҳунайн, 95 километр ба шарқ ва ҳамчунин "Чашмаи Зубайда" дар дашти Арафот, яке аз маконҳои маросими ҳаҷ.Вақте ки муҳандисонаш ӯро дар бораи хароҷот ҳушдор доданд, ба душвориҳои техникӣ аҳамият надиҳед, вай ҷавоб дод, ки ба гуфтаи Ибни Халликон, вай тасмим гирифтааст, ки ин корро "ҳар як зарбаи як динор арзиш дорад" анҷом диҳад.Вай инчунин масири ҳаҷро дар тӯли нӯҳсад мил биёбон байни Куфа ва Макка такмил дод.Рохро сангфарш карда, аз сангхо тоза карда, дар фосилаи муайян анборхои обро васл мекард.Зарфҳои обкашӣ инчунин оби зиёдатии боронро аз тӯфонҳо, ки гоҳ-гоҳ ғарқ мешуданд, мегирифтанд.

Дар соли 800 халифаи Аббосиён Ҳорун ар-Рашид Иброҳими 1 ибни ал-Ағлоб, писари фармондеҳи араби Хуросонӣ аз қабилаи Бану Тамимро ба унвони амири ирсии Ифриқия ба унвони вокуниш ба бетартибие, ки дар ин музофот пас аз суқути ҳукмрон буд, таъин кард. аз мухоллабхо.Дар он вақт шояд 100,000 арабҳо дар Ифриқия зиндагӣ мекарданд, гарчанде ки Берберҳо аксариятро ташкил медоданд.Иброҳим бояд як минтақаеро назорат кунад, ки шарқи Алҷазоир, Тунис ва Триполитанияро фаро гирифт.Ҳарчанд дар ҳама ҷо мустақил бошад ҳам, сулолаи ӯ ҳеҷ гоҳ аз эътирофи бартарии Аббосиён даст накашид.Ағлобиён ҳар сол ба халифаи Аббосиён хироҷ медоданд ва дар хутбаҳои намози ҷумъа ба ҳукмронии онҳо ишора мешуд.

Чунин ба назар мерасад, ки тибетиҳо дар соли 801 як қатор сарбозони хилофатро асир гирифта, онҳоро дар сарҳади шарқӣ ба хидмат расониданд. Тибетиҳо дар ғарб то Самарқанд ва Кобул фаъол буданд.Нерӯҳои Аббосиён бартарӣ ба даст оварданд ва волии Тибети Кобул ба хилофат итоат кард ва тақрибан дар соли 812 ё 815 мусалмон шуд. Он гоҳ Хилофат ба шарқи Кашмир зарба зад, аммо аз дасти тибетиҳо боздошт шуд.

Хонаводаи Бармакиён аз ибтидои ошӯби Аббосиён бар зидди Умавиён ва Ас-Саффоҳ буданд.Ин ба Холид бинни Бармак нуфузи зиёде бахшид ва писараш Яхё ибни Холид (ваф. 806) вазири халифа ал-Махди (хукмронии 775—785) ва мураббии Хорунар-Рашид (хукмронии 786—809) буд.Писарони Яҳё ал-Фадл ва Ҷаъфар (767–803), ҳарду дар назди Ҳорун мансабҳои баланд доштанд.Бисёре аз Бармакиён ҳомии илмҳо буданд, ки барои таблиғи илму дониши эронӣ дар ҷаҳони исломии Бағдод ва берун аз он кумаки зиёде карданд.Гебир ва Чабраил ибни Бухтишу барин донишмандонро сарпарасти мекарданд.Дар Багдод аввалин комбинати когазбарорй низ ба онхо хисса гузошта шудааст.Қудрати Бармакиён дар он замонҳо дар «Китоби Ҳазору як шаб» вазир Ҷаъфар дар чанд ҳикоя ва достоне, ки боиси пайдо шудани ибораи «Базми бармацид» шудааст, инъикос ёфтааст.Дар соли 803 ин хонавода аз назари Ҳорунар-Рашид ноумед шуд ва бисёре аз аъзои он зиндонӣ шуданд.

Ҷанги Красос набард дар ҷангҳои Арабу Византия буд, ки моҳи августи соли 804 байни Византияҳо таҳти роҳбарии император Никифороси I (ҳукмронии 802–811) ва лашкари Аббосиён таҳти роҳбарии Иброҳим ибни Ҷабраил сурат гирифт.Дар соли 802 ҳамроҳшавии Никефорос боиси дубора сар задани ҷанги байни Византия ва хилофати Аббосӣ гардид.Дар охири тобистони соли 804 Аббосиён барои яке аз ҳуҷумҳои анъанавии худ ба Осиёи Хурд ҳамла карданд ва Никофорос ба пешвози онҳо баромад.Бо вуҷуди ин, ӯ аз Красос ҳайрон шуд ва сахт мағлуб шуд ва бо ҷони худ базӯр раҳо ёфт.Пас аз он сулҳ ва табодули асирон ташкил карда шуд.Бо вуҷуди шикасти худ ва ҳуҷуми азими Аббосиён дар соли оянда, Никофорус то он даме, ки нооромиҳо дар вилоятҳои шарқии хилофат Аббосиёнро маҷбур сохт, ки сулҳ баста шавад.

Рушди илми тиб дар ҷаҳони ислом тавассути таъсис ва таҳаввулоти бимаристонҳо ё бемористонҳо, ки дар асри 7 ҳамчун шӯъбаҳои нигоҳубини сайёр оғоз ёфтаанд, пешрафтҳои назаррасро мушоҳида кард.Ин воҳидҳо, ки дар ибтидо аз ҷониби Руфайда ал-Асалмия оғоз шуда буданд, барои расонидани нигоҳубин дар деҳот тарҳрезӣ шуда буданд ва дар ниҳоят ба беморхонаҳои калон ва статсионарӣ дар шаҳрҳои бузург, ба мисли Бағдод, Димишқ ва Қоҳира аз асри 8 ба баъд табдил меёбанд.Нахустин бимаристон соли 706 дар Димишқ таъсис ёфта, дигарон низ ба зудӣ дар марказҳои бузурги исломӣ пайравӣ карда, на танҳо ҳамчун макони табобат, балки ҳамчун муассисае хизмат мекарданд, ки ахлоқи исломии ғамхорӣ ба ҳама, новобаста аз нажод, дин ва мавқеи иҷтимоӣ доранд.Аввалин беморхонаи умумӣ дар Бағдод соли 805 таъсис ёфт, ки бо ташаббуси халифа Ҳорун ар-Рашид ва вазири ӯ Яҳё ибни Холид сурат гирифт.Сарфи назар аз сабтҳои маҳдуди таърихӣ дар бораи ин муассиса, модели бунёдии он ба рушди беморхонаҳои минбаъда илҳом бахшид.То соли 1000, Бағдод инфрасохтори тиббии худро васеъ кард, то панҷ беморхонаи иловагиро дар бар гирад.Ин беморхонаи пешқадам дар Бағдод барои тарҳи ташкилие, ки аз ҷониби беморхонаҳои навбунёд дар саросари ҷаҳони исломӣ тақлид шуда буд, намунае гузошт.Бимаристонҳо барои нигоҳубини ҳамаҷониба, аз ҷумла хидматрасонии солимии равонӣ ва ҳеҷ гуна маҳдудият дар давомнокии нигоҳубин то барқароршавии пурраи онҳо қайд карда шуданд.Онҳо хуб муҷаҳҳаз буда, бо шӯъбаҳои алоҳида барои бемориҳои гуногун ва мутахассисоне, ки меъёрҳои баланди гигиенӣ ва нигоҳубини беморонро нигоҳ медоштанд, аз таълимоти исломӣ дар бораи тозагӣ ва одоби касбӣ иборат буданд.Маориф дар ин беморхонаҳо нақши ҳалкунанда бозида, ҳамчун маркази таълими тиббӣ ва паҳн кардани донишҳо хизмат мекард, ки дар он ҷо донишҷӯён таҳти роҳбарии табибони ботаҷриба таҷрибаи амалӣ меомӯхтанд.Имтиҳонҳои литсензионӣ барои табибон дар асри 10 ҷорӣ карда шуданд, ки танҳо шахсони соҳибихтисос метавонанд ба тиб машғул шаванд.Тарҷумаи матнҳои тиббӣ аз юнонӣ, румӣ ва дигар анъанаҳо ба арабӣ дар заминаи дониш саҳми назаррас гузошта, ба амалияи тиббӣ ва маориф дар замони муосир таъсири хуб расонд.Сохторҳои ташкилӣ дар дохили ин беморхонаҳо пешрафта буданд, бо шӯъбаҳои ихтисосҳои гуногун, кормандони маъмурӣ ва амалиёт то асри 10 шабонарӯзӣ кор мекарданд.Онҳо барои маблағгузорӣ ба хайрияҳои хайрия такя карда, кафолат доданд, ки хадамоти тиббӣ барои ҳама дастрас бошад.Беморхонаҳои исломӣ на танҳо дониш ва таҷрибаи пешрафтаи тиббӣ, балки барои системаҳои муосири беморхонаҳо замина гузошта, ба ғамхорӣ барои ҳама ва ҳамгироии таҳсил дар муассисаҳои тиббӣ таъкид мекунанд.

ЧПас аз марги Ҳорун дар соли 809, ал-Амин ба ҷои ӯ дар Бағдод нишаст, дар ҳоле ки ал-Маъмун ҳокими Хуросон таъин шуд, ки ин тартиб ба зудӣ боиси ташаннуҷ гардид.Кӯшишҳои Ал-Амин барои паст задани мавқеъи Ал-Маъмун ва эълон кардани вориси худ боиси муноқишаи ошкоро гардид.Нерӯҳои Ал-Маъмун таҳти фармондеҳии генерал Тоҳир ибни Ҳусайн дар соли 811 лашкари ал-Аминро шикаст дода, дар соли 813 Бағдодро забт карданд, ки дар натиҷа Ал-Амин ба қатл расид ва ал-Маъмун ба унвони халифа расид.Аммо ал-Маъмун дар Хуросон монданро ихтиёр кард, ки дар якҷоягӣ бо сиёсатҳои худ ва ҷонибдории вориси Алӣ, нухбагони Бағдодро аз худ дур кард ва боиси нооромиҳои густурда ва шӯришҳои маҳаллӣ дар саросари хилофат гардид.Дар ин давра болоравии ҳокимони маҳаллӣ ва сар задани шӯришҳои Алӣ буд.Дар ин муноқиша шиддати амиқтар дар дохили давлати Аббосиён, аз ҷумла динамикаи арабу форсӣ , нақши элитаи низомӣ ва маъмурӣ ва таҷрибаҳои ворисониро инъикос мекард.Ҷанги шаҳрвандӣ бо бозгашти Ал-Маъмун ба Бағдод дар соли 819 ва тадриҷан барқарор шудани ҳокимияти марказӣ анҷом ёфт.Пас аз он, азнавташкилдиҳии давлати Аббосиён бо тағйири ҳайати элита ва муттаҳидшавии сулолаҳои минтақавӣ мушоҳида шуд.Ин давра як дигаргунии назаррас дар хилофати Аббосиён буд, ки барои таҳаввулоти минбаъда дар идоракунӣ ва ҷомеаи исломӣ замина гузошт.

Абул Аббос Абдуллоҳ ибни Ҳорун ар-Рашид, ки бештар бо номи подшоҳии худ Ал-Маъмун маъруф аст, ҳафтумин халифаи Аббосиён буд, ки аз соли 813 то маргаш дар соли 833 ҳукмронӣ кард. Ӯ пас аз як ҷонишини бародараш ал-Амин шуд. ҷанги шаҳрвандӣ, ки дар ҷараёни он иттиҳоди хилофати Аббосиён дар натиҷаи шӯришҳо заиф шуд ва афзоиши қудратмандони маҳаллӣ қисми зиёди ҳукмронии дохилии ӯ дар маъракаҳои сулҳҷӯёна истеъмол карда шуд.Ал-Маъмун бо таҳсилоти хуб ва таваҷҷуҳи зиёд ба илмомӯзӣ ба ҷунбиши тарҷумонӣ, гул-гулшукуфии илм ва илм дар Бағдод ва нашри китоби ал-Хоразмӣ, ки ҳоло бо номи "Алгебра" маъруф аст, таблиғ мекард.Вай инчунин бо пуштибонӣ аз таълимоти мӯътазилӣ ва зиндонӣ кардани Имом Аҳмад ибни Ҳанбал, авҷ гирифтани таъқиботи динӣ (миҳна) ва аз сар гирифтани ҷанги густарда бо Империяи Византия маъруф аст.

Алгебра аз ҷониби донишманди форсӣ Муҳаммад ибни Мӯсо ал-Хоразмӣ дар ин муддат дар матни барҷастаи худ «Китоб ал-ҷабр ва-л-муқобала», ки истилоҳи алгебра аз он гирифта шудааст, ба таври назаррас рушд кардааст.Дар бораи Ҳисоб бо рақамҳои ҳиндуӣ, ки тақрибан 820 навишта шудааст, асосан барои паҳн кардани системаи рақамҳои ҳиндуӣ-арабӣ дар тамоми Шарқи Наздик ва Аврупо масъул буд.

Истилои мусулмонони Сицилия дар моҳи июни соли 827 оғоз ёфт ва то соли 902, вақте ки охирин қалъаи бузурги Византия дар ҷазира Таормина фурӯ рехт, давом кард.Қалъаҳои ҷудогона то соли 965 дар дасти Византия боқӣ монданд, аммо ҷазира минбаъд зери ҳукмронии мусулмонон буд, то он даме, ки дар асри 11 аз ҷониби Норманҳо забт карда шавад.Гарчанде ки Сицилия аз миёнаҳои асри 7 аз ҷониби мусулмонон ҳамла карда шуда буд, ин ҳамлаҳо ба назорати Византия бар ҷазира таҳдид намекарданд, ки он як оби ором боқӣ монд.Имконияти амирони Ағлобии Ифриқия соли 827, вақте фаро расид, ки фармондеҳи флоти ҷазира Евфемий бар зидди императори Византия Михаэли II бархост.Евфемий аз ҷониби нерӯҳои вафодор мағлуб шуда, аз ҷазира ронда шуд, аз Ағлобидҳо кӯмак хост.Охиринҳо инро як фурсате барои тавсеъа ва аз худ кардани нерӯи сохтори низомии парокандаи худ ва рафъи интиқоди уламои исломӣ бо ҳимоят аз ҷиҳод медонистанд ва лашкареро барои кумак ба ӯ фиристоданд.Пас аз фуруд омадани арабҳо ба ҷазира, Евфемиус зуд аз канор монд.Ҳамлаи аввал ба пойтахти ҷазира, Сиракуз, ноком шуд, аммо мусулмонон тавонистанд ба ҳамлаи баъдии Византия тоб оранд ва чанд қалъаро нигоҳ доранд.Бо ёрии куввахои мусаллахи Ифрикия ва Ал-Андалус соли 831 онхо Палерморо гирифтанд, ки он маркази вилояти нави мусулмонон гардид.Ҳукумати Византия чанд экспедитсияро барои кӯмак ба мардуми маҳаллӣ бар зидди мусулмонон фиристод, аммо бо мубориза бар зидди Аббосиён дар сарҳади шарқии онҳо ва бо сарасенҳои Критӣ дар баҳри Эгей банд буд, натавонист кӯшиши устуворро барои бозгардонидани мусулмонон ба даст орад. , ки дар давоми се дахсолаи оянда ба мулкхои Византия кариб бе мукобил торумор кард.Қалъаи мустаҳками Энна дар маркази ҷазира, то забт шудани он дар соли 859, қалъаи асосии Византия бар зидди густариши мусулмонон буд.

Тақрибан дар соли 830 халифа Ал-Маъмун ба гурӯҳи астрономҳои мусулмон бо роҳбарии Ал-Хоразмӣ супориш дод, ки масофаро аз Тадмур (Палмира) то Раққа, дар Сурияи муосир чен кунанд.Онҳо ҳисоб карданд, ки гирду атрофи Замин дар ҳудуди 15% арзиши муосир ва эҳтимолан хеле наздиктар бошад.То чӣ андоза дуруст будани он воқеан маълум нест, зеро номуайянӣ дар табдили воҳидҳои арабии асримиёнагӣ ва воҳидҳои муосир маълум нест, аммо дар ҳар сурат, маҳдудиятҳои фаннии усулҳо ва абзорҳо имкон намедиҳад, ки дақиқии тақрибан 5% беҳтар бошад.Тарзи муносибтари баҳодиҳӣ дар «Кодекс Масудиус»-и Ал-Берунӣ (1037) оварда шудааст.Бар хилофи пешгузаштагони худ, ки доираи Заминро бо дидани Офтобро ҳамзамон аз ду макони гуногун чен мекарданд, ал-Берунӣ усули нави истифодаи ҳисобҳои тригонометриро дар асоси кунҷи байни ҳамворӣ ва қуллаи кӯҳӣ кор карда баромад, ки ин имкон дод. ки аз тарафи як нафар аз як макон чен карда шавад.Аз қуллаи кӯҳ ӯ кунҷи фурӯро дид, ки дар баробари баландии кӯҳ (онро ӯ пешакӣ ҳисоб карда буд) формулаи қонуни синусҳоро татбиқ мекард.Ин аввалин истифодаи маълуми кунҷи ғарқшавӣ ва истифодаи аввалини амалии қонуни синусҳо буд.Аммо ин усул ба далели маҳдудиятҳои фаннӣ натоиҷи дақиқтаре аз усулҳои қаблӣ дода натавонист ва аз ин рӯ Берунӣ қиматеро, ки экспедитсияи ал-Маъмун дар садаи қаблӣ ҳисоб карда буд, пазируфт.

Хонаи ҳикмат, ки бо номи Китобхонаи бузурги Бағдод низ маъруф аст, як академияи барҷастаи ҷамъиятии даврони Аббосиён дар Бағдод ва маркази зеҳнии Бағдод буд, ки дар асри тиллоии исломӣ муҳим буд.Дар ибтидо, он метавонад ҳамчун як коллексияи шахсии халифаи дуюми Аббосӣ ал-Мансур дар миёнаҳои асри 8 ё ҳамчун китобхона дар назди халифа Ҳорун ар-Рашид дар охири асри 8 оғоз шуда, ба академия ва китобхонаи ҷамъиятӣ дар назди Халифа ал- -Маъмун дар ибтидои асри 9.Ал-Мансур як китобхонаи қасрӣ дар намунаи Китобхонаи императории Сосониён таъсис дода, ба зиёиёне, ки дар он кор мекарданд, дастгирии иқтисодӣ ва сиёсӣ мерасонд.Вай инчунин ҳайатҳои олимониҲиндустон ва дигар ҷойҳоро даъват кард, то донишҳои худро дар риёзиёт ва астрономия бо дарбори нави Аббосиён мубодила кунанд.Дар империяи Аббосиён бисёр асарҳои хориҷӣ аз юнонӣ ,чинӣ , санскрит, форсӣ ва сурёнӣ ба арабӣ тарҷума шудаанд.Ҷунбиши тарҷумонӣ дар замони ҳукмронии халифа ар-Рашид, ки ба мисли пешгузаштаи худ шахсан ба илмомӯзӣ ва шеър таваҷҷуҳи хоса дошт, авҷ гирифт.Дар ибтидо матнҳо асосан ба тиб, риёзиёт ва астрономия дахл доштанд, вале ба зудӣ дигар фанҳо, бахусус фалсафа пайдо шуданд.Китобхонаи Ар-Рашид, ки пешгузаштаи мустақими Хонаи Ҳикмат аст, инчунин бо номи Байтулҳикма ё ба тавре ки муаррих Ал-Қифтӣ номида буд, Хизанат кутуб-ул-ҳикма (арабӣ барои “Анбори китобҳои ҳикмат”) маъруф буд. .Хонаи Ҳикмат дар давраи суннати ғании ақлонӣ ба вуҷуд омада, бар пояи талошҳои илмии қаблӣ дар даврони Умавиён бунёд шуда, аз таваҷҷуҳи Аббосиён ба донишҳои хориҷӣ ва дастгирии тарҷума баҳра бурд.Халифа ал-Маъмун фаъолияти худро ба таври қобили мулоҳиза тақвият бахшида, аҳамияти донишро таъкид мекард, ки боиси пешрафти илм ва санъат гардид.Дар давраи ҳукмронии ӯ дар Бағдод аввалин расадхонаҳои астрономӣ ва лоиҳаҳои бузурги тадқиқотӣ таъсис дода шуданд.Муассиса на танҳо як маркази илмӣ буд, балки дар муҳандисии шаҳрвандӣ, тиб ва идоракунии давлатӣ дар Бағдод нақш бозид.Олимони он ба тарчума ва хифзи мачмуи зиёди матнхои илмию фалсафй машгул буданд.Бо вуҷуди таназзулаш дар замони халифа ал-Мутаваккил, ки аз равиши рационалистии пешиниёнаш дур шуд, Хонаи Ҳикмат ҳамчунон рамзи асри тиллоии омӯзиши араб ва исломӣ боқӣ мемонад.Дар соли 1258 аз ҷониби муғулҳо хароб шудани он боиси пароканда шудани маҷмӯаи бузурги дастхатҳои он гардид ва қисме аз онро Носириддин ат-Тӯсӣ наҷот дод.Ин талафот рамзи поёни як давра дар таърихи ислом буд ва ба ноустувории марказҳои фарҳангӣ ва интеллектуалӣ дар баробари истилоҳо ва харобиҳо ишора мекунад.

Абулфањл Љаъфар ибни Муњаммад ал-Муътасим биллањ, ки бештар бо номи подшоњї Ал-Мутаваккил аллоњ маъруф аст, халифаи дањуми Аббосиён буд, ки императори Аббосиён дар замони њукмронии ў ба ављи ќаламрави худ расида буд.Ӯ ба ҷои бародараш ал-Восиқ гузашт.Ӯ ба таври амиқ диндор ва ҳамчун халифа, ки ба Миҳна (таъқиб алайҳи бисёре аз уламои исломӣ) хотима дод, Аҳмад ибни Ҳанбалро раҳо кард ва мӯътазиларо барканор кард, маъруф аст, аммо барои ҳокими сахтгир нисбат ба шаҳрвандони ғайримусулмон низ мавриди интиқод қарор гирифтааст. .Қатли ӯ 11 декабри соли 861 аз ҷониби посдорони турк бо дастгирии писараш Ал-Мунтасир давраи пурташвиши низоъҳои шаҳрвандӣ, ки бо номи «Анархия дар Самарра» маъруф аст, оғоз ёфт.

Анархия дар Самарра як давраи ноустувории шадиди дохилӣ аз соли 861 то 870 дар таърихи хилофати Аббосиён буд, ки бо вориси хушунатомези чаҳор халифа, ки дар дасти гурӯҳҳои рақиби пурқуввати ҳарбӣ лухтак шуданд.Ин истилоҳ аз пойтахти он вақт ва курсии дарбори халифа Самарра гирифта шудааст."Анархия" дар соли 861 бо кушта шудани халифа ал-Мутаваккил аз ҷониби посбонони турк оғоз ёфт.Ҷонишини ӯ, ал-Мунтасир, шаш моҳ пеш аз маргаш ҳукмронӣ кард, ки эҳтимолан аз ҷониби сарони артиши Туркия заҳролуд шудааст.Ҷонишини ӯ ал-Мустаин шуд.Шӯъбаҳо дар ҳайати роҳбарияти низомии Туркия ба Мустаин имкон доданд, ки соли 865 бо дастгирии баъзе сардорони турк (Буғои хурдӣ ва Восиф) ва сардори полис ва волии Бағдод Муҳаммад ба Бағдод фирор кунад, аммо боқимондаи артиши турк як гурӯҳи нав интихоб карданд. халифа дар симои Муътазз ва Бағдодро муҳосира карда, дар соли 866 ба таслими шаҳр маҷбур карда шуд. Мустаин бадарға ва ба қатл расонида шуд.Муътазз тавоно ва сергайрат буд ва кушиш мекард, ки сардорони харбиро зери назорат гирифта, низомиёнро аз идораи мулки дур кунад.Ба сиёсатҳои ӯ муқобилат карданд ва дар моҳи июли соли 869 ӯ низ барканор ва кушта шуд.Ҷонишини ӯ ал-Муҳтадӣ низ кӯшиш кард, ки қудрати халифаро тасдиқ кунад, аммо ӯ низ дар моҳи июни соли 870 кушта шуд.

Ҷанги Лалакаон дар соли 863 байни империяи Византия ва артиши истилогари араб дар Пафлагония (дар шимоли Туркияи ҳозира) ба амал омад.Артиши Византияро Петронас амаки император Михаэли III (солҳои 842–867) сарварӣ мекард, ҳарчанд дар маъхазҳои арабӣ ҳузури император Микоил низ зикр шудааст.Ба арабхо амири Мелитен (Малатия) Умар ал-Акто (хукмронии солхои 830—863) рохбарй мекард.Умар ал-Ақто муқовимати аввалини Византияро ба ҳамлаи худ паси сар кард ва ба баҳри Сиёҳ расид.Византияхо баъд куввахои худро сафарбар намуда, кушунхои арабро дар наздикии дарьёи Лалакаон ихота карданд.Ҷанги минбаъда, ки бо ғалабаи Византия ва марги амир дар майдон анҷом ёфт, пас аз ҳамлаи бомуваффақияти муқобили Византия аз сарҳад гузашт.Ғалабаҳои Византия ҳалкунанда буданд, ки таҳдидҳои асосӣ ба сарҳадҳои Византия бартараф карда шуданд ва давраи ҳукмронии Византия дар Шарқ (ба авҷ гирифтани истилоҳо дар асри 10) оғоз ёфт.Муваффақияти Византия натиҷаи дигаре дошт: раҳоӣ аз фишори доимии арабҳо дар сарҳади шарқӣ ба ҳукумати Византия имкон дод, ки ба корҳо дар Аврупо, махсусан дар Булғорияи ҳамсоя тамаркуз кунад.

Аз соли 902 сар карда, да-й Абуабдулло Аш-Шиёй ба намояндагони Аббосиён дар шарки Магриб (Ифрика), сулолаи Аглобиён ошкоро ба чолиш омад.Пас аз пирӯзиҳои пай дар пай, охирин амири Ағлобид кишварро тарк кард ва лашкари Кутамаи Дай 25 марти соли 909 вориди шаҳри қасри Раққада шуданд. ғоиб ва барои лаҳзае, ки номаш номаълум аст, устод.

«Ҳазору як шаб» маҷмӯаи афсонаҳои мардумии Ховари Миёна аст, ки дар асри тиллоии исломӣ ба забони арабӣ гирд оварда шудаанд.Он аксар вақт дар забони англисӣ ҳамчун шабҳои арабӣ маълум аст, ки аз аввалин нашри инглисӣ (тақрибан 1706–1721), ки унвонро ҳамчун фароғатии шабҳои арабӣ гирифтааст. Асар дар тӯли садсолаҳо аз ҷониби муаллифони гуногун, тарҷумонҳо, ва олимон дар саросари Осиёи Ғарбӣ, Марказӣ ва Ҷанубӣ ва Африқои Шимолӣ.Баъзе афсонаҳо решаҳои худро ба фолклор ва адабиёти асримиёнагии арабӣ,мисрӣ ,ҳиндӣ , форсӣ ва Байнаннаворӣ мепайванданд.Аз ҷумла, бисёре аз достонҳо аслан достонҳои мардумии даврони Аббосиён ваМамлюк буданд, дар ҳоле ки дигарон, ба хусус достони чаҳорчӯба, эҳтимолан аз осори паҳлавии “Ҳезар Афсон” гирифта шудаанд, ки дар навбати худ қисман ба унсурҳои ҳиндӣ такя кардаанд. Нашрияҳои Шабҳо достони чаҳорчӯбаи ибтидоии ҳоким Шаҳрёр ва ҳамсараш Шеърезода ва дастгоҳи чаҳорчӯбаест, ки дар тамоми афсонаҳо ворид карда шудаанд.Ҳикояҳо аз ин достони аслӣ бармеоянд, баъзеҳо дар доираи афсонаҳои дигар ҳошия шудаанд, дар ҳоле ки баъзеҳо худдорӣ мекунанд.Баъзе нашрияҳо танҳо якчанд сад шабро дар бар мегиранд, дар ҳоле ки дигарон 1001 ё бештар аз он доранд.Қисми асосии матн наср аст, гарчанде ки байт баъзан барои суруду муаммоҳо ва ифодаи эҳсосоти баланд истифода мешавад.Аксари ашъор дубайтӣ ё чоргонаҳо ҳастанд, гарчанде ки баъзеашон дарозтаранд.Баъзе ҳикояҳое, ки маъмулан бо шабҳои араб алоқаманданд, бахусус "Чароғи аҷиби Аладдин" ва "Алӣ Бобо ва чил дузд" - қисми маҷмӯа дар тарҷумаҳои аслии арабии он набуданд, аммо баъд аз шунидани Антуан Галланд ба маҷмӯа илова карда шуданд. онҳо аз достони масеҳии маронити Сурия Ҳана Диаб дар сафари Диаб ба Париж.

Муҳосираи Чандакс дар солҳои 960-961 қисми марказии маъракаи Империяи Византия барои барқарор кардани ҷазираи Крит буд, ки аз соли 820 аз ҷониби арабҳои мусалмон ҳукмронӣ мекард.Ин маърака пас аз як қатор кӯшишҳои ноком барои бозпас гирифтани ҷазира аз мусулмонон то соли 827, ҳамагӣ чанд сол пас аз забти ибтидоии ҷазира аз ҷониби арабҳо сурат гирифт ва онро генерал ва императори оянда Никофорос Фокас роҳбарӣ мекард.Он аз тирамоҳи соли 960 то баҳори соли 961, вақте ки қалъаи асосии мусулмонон ва пойтахти ин ҷазира Чандакс (Ираклиони муосир) забт карда шуд, давом кард.Бозгашти Крит барои византияҳо як дастоварди бузург буд, зеро он назорати Византияро бар соҳили Эгей барқарор кард ва хатари роҳзанҳои Сарасенро, ки Крит барои онҳо заминаи амалиёт фароҳам оварда буд, коҳиш дод.

Соли 969 генерали фотимиён Ҷавҳари СицилияМисрро забт кард ва дар он ҷо дар наздикии Фустат як шаҳри қасри наверо бунёд кард, ки онро Ал-Мансурия низ номид.Дар зери ҳукмронии Ал-Муизз ли-Дин Аллоҳ, фотимиён Вилояти Ихшидидро забт намуда, дар соли 969 пойтахти навро дар Ал-Қоҳира (Қоҳира) таъсис доданд. сайёраи Миррих, «Забткунанда», ки дар осмон дар вацти cap шудани сохтмони шахр.Қоҳира ҳамчун як иҳотаи шоҳона барои халифаи Фотимиён ва артиши ӯ пешбинӣ шуда буд - пойтахтҳои воқеии маъмурӣ ва иқтисодии Миср шаҳрҳо ба монанди Фустат то соли 1169 буданд. Пас аз Миср, Фотимиён забт кардани минтақаҳои гирду атрофро идома доданд, то аз Ифриқия то Сурия ҳукмронӣ кунанд. инчунин Сицилия.

Дар ҳоле, ки халифа ал-Мустаршид аввалин халифа буд, ки лашкаре сохт, ки қодир ба муқовимат бо лашкари Салҷуқиён дар ҷанг буд, бо вуҷуди ин дар соли 1135 шикаст хӯрд ва кушта шуд.Халифа Муқтафӣ аввалин халифаи Аббосиён буд, ки бо кумаки вазираш Ибни Ҳубайра истиқлоли комили низомии хилофатро ба даст овард.Пас аз тақрибан 250 соли тобеи сулолаҳои хориҷӣ ӯ дар муҳосираи Бағдод (1157) аз Бағдод аз Салҷуқиён бомуваффақият дифоъ карда, Ироқро барои Аббосиён таъмин намуд.

Нахустин саёҳати салибӣ , ки дар охири асри 11 оғоз ёфт, як давраи ҳалкунанда дар ҳамкории ҷаҳони масеҳӣ ва исломиро нишон медиҳад, ки хилофати Аббосиён дар заминаи васеътар нақши муҳим ва ғайримустақим мебозад.Соли 1096 оғоз гардида, ин сайри салибӣ пеш аз ҳама посух ба густариши туркҳои Салҷуқӣ буд, ки ба қаламравҳои Византия таҳдид карда, ба масирҳои зиёрати масеҳиён ба сарзамини муқаддас монеъ мешуд.Хилофати Аббосиён, ки марказаш дар Бағдод воқеъ буд, то ин замон коҳиши нуфузи сиёсии худро мушоҳида кард ва Салҷуқиён худро ҳамчун қудрати нав дар минтақа муаррифӣ карданд, бахусус пас аз ғалабаи онҳо дар ҷанги Манзикерт дар соли 1071.Бо вуҷуди кам шудани назорати онҳо, вокуниши Аббосиён ба ҷангҳои салибӣ нозук буд.Дар ҳоле ки онҳо аз низоъҳои мустақиме, ки дар Левант рух медоданд, ҷудо буданд, мавқеи онҳо ҳамчун пешвоёни ҷаҳони мусулмонӣ маънои онро дошт, ки пешравиҳои салибдорон ба манфиатҳои онҳо комилан алоқаманд набуданд.Ҷангҳои салибӣ парокандагии ҷаҳони исломро таъкид карданд, ки дар он ҷо қудрати рӯҳонии хилофати Аббосиён бо қудрати низомии Салҷуқиён ва дигар қудратҳои минтақавӣ муқобил буд.Иштироки ғайримустақими Аббосиён дар Ҷанги Якуми Салибӣ низ тавассути дипломатия ва иттифоқҳои онҳо маълум аст.Ҳангоме ки салибдорон роҳи худро тавассути Шарқи Наздик тай карданд, байъатҳои тағйирёбанда ва муборизаҳои қудрат дар байни пешвоёни мусулмон, аз ҷумла онҳое, ки бо Аббосиён муттаҳид буданд, ба пешравии салибҳо таъсир карданд.Масалан, хилофати Фотимиён дар Миср, ки рақибони Аббосиён ва Салҷуқиён буданд, дар аввал салибчиёнро ҳамчун мувозинати эҳтимолӣ ба қудрати Салҷуқӣ медонистанд, ки шабакаи мураккаби муносибатҳоро нишон медоданд, ки ин давраро муайян мекарданд.Гузашта аз ин, таъсири Ҷанги аввали салибӣ ба хилофати Аббосиён ба табодули фарҳангӣ ва фикрӣ, ки пас аз салибдорон ба дунбол омад, паҳн шуд.Бархӯрди байни Шарқ ва Ғарб, ки тавассути ҷангҳои салибӣ мусоидат кард, боиси интиқоли дониш гардид ва давлатҳои салибӣ ҳамчун канали илм, риёзиёт , тиб ва фалсафаи арабӣ ба Аврупо хидмат мекарданд.Ин давраи мутақобила, гарчанде ки бо низоъ гузашт, ба Эҳёи Аврупо саҳм гузошта, таъсири доимии Хилофати Аббосиро ба таърихи ҷаҳонӣ нишон дод, ҳатто вақте ки қудрати мустақими сиёсии онҳо коҳиш ёфт.

Хилофати Алмуҳад як империяи мусулмонони Бербери Африқои Шимолӣ буд, ки дар асри 12 таъсис ёфтааст.Дар авҷи худ, он қисми зиёди нимҷазираи Пиреней (Ал Андалус) ва Африқои Шимолиро (Мағриб) таҳти назорат дошт. Ҷунбиши Алмоҳид аз ҷониби Ибни Тумарт дар байни қабилаҳои Бербери Масмуд таъсис дода шуд, аммо хилофати Алмуҳадҳо ва сулолаи ҳукмронии он пас аз марги ӯ таъсис дода шуданд. Абдулмуъмин ал-Гумй.Тақрибан соли 1120 Ибни Тумарт бори аввал давлати Берберро дар Тинмел дар кӯҳҳои Атлас таъсис дод.

Умари Хайём донишманд, риёзидон , астроном, муаррих, файласуф ва шоири форсизабон буд.Вай дар Нишопур, пойтахти аввали империяи Салчукиён таваллуд шудааст.Ҳамчун донишманд, ӯ бо ҳукмронии сулолаи Салҷуқиён дар давраи Саҳори Салиби якум ҳамзамон буд.Вай хамчун риёзидон аз хама бештар бо кори худ оид ба тасниф ва халли муодилахои кубй, ки дар он чо халли геометриро бо рохи буридани конусхо таъмин намуд, намоён аст.Хайём низ дар дарки аксиомаи параллелй хисса гузоштааст.

Ан-Носир Салоҳиддин Юсуф ибни Айюб, ки бештар бо номи Салоҳиддин ё Салоҳиддин () маъруф аст, як курди мусулмони сунни буд, ки аввалин султониМиср ва Сурия шуд ва бунёдгузори сулолаи Айюбиён буд.Ӯ дар соли 1164 дар баробари амаки худ Ширкӯҳ, генерали артиши Зенгид , бо фармони оғои онҳо Нурад-Дин ба Миср ба Фотимиён фиристода шуда буд, то Шоварро ҳамчун вазири навраси халифаи Фотимӣ ал-Адид барқарор кунад.Дар байни Ширкӯҳ ва Шавар пас аз барқарор шудани дуввумӣ мубориза барои қудрат сар зад.Дар ҳамин ҳол, Салоҳиддин ба далели муваффақиятҳои низомиаш дар муқобили ҳамлаҳои салибӣ ба қаламрави он ва наздикии шахсиаш бо ал-Адид ба сафи ҳукумати Фотимиён боло рафт.Пас аз кушта шудани Шовар ва даргузашти Ширкӯҳ дар соли 1169, ал-Адид Саладинро вазир таъин кард, ки ин номзади нодире аз як мусалмони суннимазҳаб ба чунин мақоми муҳим дар хилофати шиъа буд.Саладин дар замони вазир буданаш ба тахриби сохти фотимиён шуруъ кард ва дар пайи марги ал-Адид дар соли 1171 хилофати Фотимиро бархам дод ва байъати ин кишварро бо хилофати суннии Аббосиён, ки дар Багдод асос ёфтааст, дубора танзим кард.

Муҳосираи Байтулмуқаддас аз 20 сентябр то 2 октябри соли 1187 бо забти Саладин шаҳр аз Баляни Ибелин анҷом ёфт.Ин ҳодиса пас аз пирӯзиҳои қаблии Салоҳиддин ва забти шаҳрҳои калидӣ, ки ба суқути Байтулмуқаддас оварда расонд, як лаҳзаи муҳим дар ҷангҳои салибӣ.Бо вуҷуди ҳузури ками низомии шаҳр, муҳофизони он дар аввал ҳамлаҳои Саладинро дафъ карданд.Балиан дар бораи таслим шудани шаҳр гуфтушунид карда, гузаргоҳи бехатари бисёре аз сокинонро бар ивази фидя таъмин кард, ки дар муқоиса бо муҳосираи қаблии салибдорон дар соли 1099, ки бо бераҳмии худ маъруф буд.Шоҳигарии Байтулмуқаддас , ки аллакай дар натиҷаи низоъҳои дохилӣ ва шикасти фалокатбор дар ҷанги Хаттин заиф шуда буд, дид, ки нерӯҳои Саладин мавқеъҳои стратегиро зуд забт мекунанд.Балиан, ки бо ваъдае, ки ба Саладин дода буд, вориди Ерусалим шуд, водор карда шуд, ки дар шароити ноумедии афзоянда мудофиаро роҳбарӣ кунад.Шаҳр, ки аз гурезаҳо пур шуда буд ва муҳофизони кофӣ надоштанд, ба ҳамлаҳои пайвастаи артиши Саладин рӯбарӯ шуд.Сарфи назар аз вайронкуниҳо, муҳофизон то он даме, ки Балиан бо Саладин гуфтушунид карда, ба ҳифзи маконҳои муқаддаси масеҳӣ ва таъмини озодӣ ё берун рафтани бехатари сокинони шаҳр таъкид карданд.Фатҳи Салоҳиддин боиси тағйироти ҷиддие дар манзараи динии Ерусалим гардид.Ӯ ҷойҳои муқаддаси мусулмононро барқарор кард, ба зиёрати масеҳиён иҷозат дод ва нисбат ба мазҳабҳои гуногуни насронӣ таҳаммулпазирӣ зоҳир кард.Таслим шудани шаҳр ба хуруҷи нерӯҳои салибӣ ва сокинони ғайримусулмон тибқи шартҳои мувофиқашуда мусоидат карда, аз куштори васеъ канорагирӣ кард.Амалҳои Саладин пас аз муҳосира омезиши идоракунии стратегӣ ва эҳтиром ба гуногунии мазҳабиро инъикос намуда, назорати мусулмононро барқарор намуда, дастрасии масеҳиён ба ҷойҳои муқаддасро иҷоза медод.Фурӯпошии Ерусалим ба гашти сеюми салибӣ, ки аз ҷониби монархҳои аврупоӣ ташкил карда шуда буд, бо мақсади бозпас гирифтани шаҳр сабаб шуд.Сарфи назар аз кӯшишҳои салибдорон, Шоҳигарии Ерусалим ҳеҷ гоҳ пурра барқарор нашуд ва пойтахти худро ба Тир ва баъдтар Акра гузаронд.Ғалабаи Саладин дар Ерусалим як эпизоди муҳим боқӣ монд, ки мураккабии ҷангҳои асримиёнагӣ, дипломатия ва ҳамзистии диниро нишон медиҳад.

Абул Аббос Ахмад ибни ал-Хасан ал-Мустадчй, маъруф ба ан-Носири ли-Дин Аллох (1158-1225), халифаи Аббосиён дар Багдод аз соли 1180 то маргаш буд, ки барои эҳёи нуфуз ва ҳокимияти халифа эътироф шудааст.Таҳти роҳбарии ӯ, хилофати Аббосиён қаламрави худро васеъ кард, бахусус бахшҳои Эронро забт кард ва ба гуфтаи таърихшинос Ангелика Ҳартман, ӯро охирин халифаи муассири Аббосӣ номид.Дар замони ҳукмронии Ал-Носир дар Бағдод ёдгориҳои муҳимме, аз ҷумла масҷиди Зумурруди Хотун ва оромгоҳ сохта шуданд.Давраи салтанати аввали Ан-Носир бо талошҳои барҳам задани қудрати Салҷуқиён хос буд, ки ба султони Салҷуқии Форс оварда расонд, Тоғрули III дар соли 1194 аз дасти шохи Хоразм Ала ад-Дин Текиш, ки бо фитнаангези ан-Носир торумор карда шуд.Ин пирӯзӣ ба Текиш имкон дод, ки ҳокими олии Шарқ шавад ва ҳукмронии худро дар қаламравҳои қаблан таҳти назорати Салҷуқиён паҳн кунад.Ал-Носир инчунин ба азнавташкилдиҳии гурӯҳҳои иҷтимоии шаҳрии Бағдод ё футувв машғул шуда, онҳоро бо идеологияи сӯфӣ ҳамоҳанг карда, ҳамчун асбоби идоракунии ӯ хидмат мекард.Ан-Носир дар тӯли ҳукмронии худ ба мушкилот ва ҷангу ҷанҷолҳо, бахусус бо Шоҳ Хоразм рӯбарӯ шуд, ки ба давраҳои низоъ ва оташбасҳои нооромиҳо оварда расонд.Қобили зикр аст, ки кӯшиши ӯ барои муқобила бо писари Текиш Муҳаммади II, даъватҳои баҳсбарангез ба қудратҳои беруна, аз ҷумла эҳтимол Чингизхонро дар бар гирифт, гарчанде ки ин стратегия дар ниҳоят Бағдодро ба таҳдидҳои нав дучор кард.Ҳукмронии ӯ бо машқҳои муҳими низомӣ ва сиёсӣ, аз ҷумла иттифоқҳо, низоъҳо ва кӯшишҳои дипломатӣ дар саросари Ховари Миёна қайд карда шуд.Дар соли 1217 рад кардани даъвои Муҳаммади II ба шоҳӣ аз ҷониби Ан-Носир боиси кӯшиши нокомии Муҳаммад ба сӯи Бағдод гардид, ки бо монеаҳои табиӣ монеъ шуд.Солҳои охири халифа гирифтори беморӣ буд, ки дар соли 1225 даргузашт ва ба ҷои писараш Ал-Зоҳир нишаст.Сарфи назар аз ҳукмронии кӯтоҳ, кӯшишҳои Ал-Зоҳир барои таҳкими хилофат пеш аз марги барвақти ӯ қайд карда шуданд, ки ба ҷои набераи Ан-Носир ал-Мустансир гузашт.

Муҳосираи Бағдод як муҳосирае буд, ки соли 1258 дар Бағдод сурат гирифта, аз 29 январи соли 1258 то 10 феврали соли 1258 13 рӯз давом кард. Муҳосира, ки аз ҷониби нерӯҳои Илхонии Муғул ва аскарони иттифоқчиён гузошта шуда буд, сармоягузорӣ, асир ва халтаҳоро дар бар мегирифт. Бағдод, ки он замон пойтахти Хилофати Аббосиён буд.Муғулҳо таҳти фармондеҳии Ҳулагухон, бародари хоғон Мунгкехон қарор доштанд, ки ният дошт, ки ҳукмронии худро дар Байнаннаҳрайн густариш диҳад, вале хилофатро мустақиман сарнагун накунад.Аммо Мунгке ба Ҳулагу дастур дода буд, ки ба Бағдод ҳамла кунад, агар халифа Ал-Мустасим талабҳои муғулҳоро дар бораи тобеияти давомаш ба хогон ва пардохти хироҷ дар шакли дастгирии ҳарбӣ ба нерӯҳои муғул дар Форс рад кунад.Ҳулагу лашкаркашии худро дар Форс ба муқобили қалъаҳои исмоилиёни Низорӣ, ки калъаи Аламутро аз даст доданд, оғоз кард.Пас аз он ӯ ба сӯи Бағдод ҳуҷум кард ва талаб кард, ки Ал-Мустасим ба шартҳое, ки Мунгке бар Аббосиён гузошта буд, розӣ шавад.Ҳарчанд Аббосиён натавонистанд ба ҳамла омода шаванд, халифа бовар дошт, ки Бағдод наметавонад ба дасти нерӯҳои истилогарон афтод ва аз таслим шудан худдорӣ кард.Баъдан Ҳулагу шаҳрро муҳосира кард, ки пас аз 12 рӯз таслим шуд.Дар давоми як ҳафтаи оянда муғулҳо Бағдодро забт карданд ва ваҳшиёнаҳои зиёд содир карданд, дар байни муаррихон дар бораи сатҳи нобудшавии китобҳои китобхона ва китобхонаҳои азими Аббосиён баҳсу мунозира вуҷуд дорад.Муғулҳо Ал-Мустасимро ба қатл расонда, бисёре аз сокинони шаҳрро ба қатл расонданд, ки он хеле беодам монда буд.Муҳосира ба анҷоми асри тиллоии исломӣ тааллуқ дорад, ки дар давоми он халифаҳо ҳукмронии худро азнимҷазираи Пиреней то Синд тамдид карданд ва он инчунин бо дастовардҳои зиёди фарҳангӣ дар соҳаҳои гуногун қайд карда шуд.

Натиҷаҳои асосӣ:Давраи таърихии Аббосиён асри тиллоии ислом дониста мешавад.Дар ин давра ҷаҳони ислом ба як маркази зеҳнии илм, фалсафа, тиб ва маориф табдил ёфт.Олими араб Ибни ал-Хайсам дар китоби оптика (1021) усули аввалини илмиро кор карда баромад.Тиб дар исломи асримиёнагӣ як соҳаи илм буд, ки махсусан дар замони ҳукмронии Аббосиён пеш рафтааст.Астрономия дар исломи асримиёнагӣ аз ҷониби Ал-Баттонӣ пешрафт кардааст, ки дақиқии ченкунии прецессияи меҳвари Заминро такмил дод.Маъруфтарин адабиёти бадеӣ аз ҷаҳони ислом “Китоби ҳазору як шаб” аст, ки маҷмӯаи афсонаҳои афсонавӣ, ривоятҳо ва масалҳоест, ки асосан дар даврони Аббосиён гирдоварӣ шудааст.Шеъри арабӣ ба авҷи баландтаринаш дар замони Аббосиён расид.Дар замони Ҳорун ар-Рашид, Бағдод бо мағозаҳои китобфурӯшии худ маъруф буд, ки пас аз ҷорӣ шудани истеҳсоли коғаз афзоиш ёфт.Коғазсозони чинӣ аз ҷумлаи онҳое буданд, ки арабҳо дар ҷанги Талас дар соли 751 асир шуданд.Ташаккули бузург эҷод ё васеъ кардани шаҳрҳо буд, зеро онҳо ба пойтахти империя табдил дода шуданд, аз таъсиси Бағдод дар соли 762Миср , ки маркази саноати нассоҷӣ буд, ҷузъи пешрафти фарҳангии Аббосиён буд.Дар ирригация ва зироаткорй, бо истифода аз технологияи нав, ба монанди осиёб бод пешравихо ба даст оварда шуданд.Зироатҳое чун бодом ва меваҳои ситрусӣ тавассути Ал-Андалус ба Аврупо оварда шуданд ва кишти қандро тадриҷан аврупоиҳо қабул карданд.То омадани Португалия дар асри 16 дар уқёнуси Ҳинд тоҷирони араб бартарӣ доштанд.Муҳандисон дар хилофати Аббосиён як қатор истифодаи инноватсионии саноатӣ аз нерӯи обро истифода бурданд.Дар давраи революциям хочагии кишлоки Араб як катор сохахои саноат ба вучуд оварда шуданд