3000 BCE - 2023
Ҳикояи математика
Таърихи математика ба пайдоиши кашфиёт дар математика ва усулҳои математикӣ ва қайди замони гузашта дахл дорад.Пеш аз замони муосир ва дар саросари ҷаҳон паҳн шудани дониш, намунаҳои хаттии пешрафтҳои нави математикӣ танҳо дар баъзе маҳалҳо ба назар мерасанд.Аз соли 3000 пеш аз милод давлатҳои Месопотамияи Шумер, Аккад ва Ашшур, пас аз онМисри Қадим ва давлати Левантии Эбла арифметика, алгебра ва геометрияро барои андозбандӣ, тиҷорат, тиҷорат ва инчунин дар намунаҳои табиат, соҳаи астрономия ва сабти вақт ва тартиб додани тақвимҳо.Аввалин матнҳои риёзӣ аз Байнаннаҳрайн ва Миср мебошанд – Плимптон 322 (тақрибан 2000 – 1900 пеш аз милод), [1] Папируси математикии Ринд (мисрӣ тақрибан 1800 пеш аз милод) [2] ва Папируси математикии Маскав (миср. 1809). то милод).Ҳамаи ин матнҳо сегонаҳои ба истилоҳ Пифагорро зикр мекунанд, аз ин рӯ, аз рӯи хулосабарорӣ, теоремаи Пифагорӣ пас аз арифметика ва геометрияи асосӣ қадимтарин ва густурдатарин рушди риёзӣ ба назар мерасад.Омӯзиши математика ҳамчун "фанни намоишӣ" дар асри VI то пеш аз милод бо пифагориён оғоз шудааст, ки истилоҳи "математика"-ро аз юнонии қадим μάθημα (матема), ки маънояш "мавзӯъи таълим"-ро дорад, ба вуҷуд овардаанд.[3] Математикаи юнонӣ усулҳоро хеле такмил дод (махсусан бо роҳи ҷорӣ намудани тафаккури дедуктивӣ ва сахтгирии математикӣ дар далелҳо) ва мавзӯи математикаро васеъ намуд.[4] Ҳарчанд онҳо дар математикаи назариявӣ амалан саҳм нагузоштаанд, римиёни қадим математикаи амалиро дар геодезӣ, муҳандисии сохторӣ, мошинсозӣ, баҳисобгирии муҳосибӣ, эҷоди тақвимҳои моҳӣ ва офтобӣ ва ҳатто санъат ва ҳунар истифода мебурданд.Математикаичинӣ саҳми аввал гузоштааст, аз ҷумла системаи арзиши ҷойгоҳҳо ва истифодаи аввалини рақамҳои манфӣ.[5] Системаи ададҳои ҳиндуӣ-арабӣ ва қоидаҳои истифодаи амалиёти он, ки имрӯз дар тамоми ҷаҳон истифода мешавад, дар тӯли ҳазораи аввали милодӣ дарҲиндустон таҳаввул ёфт ва тавассути риёзиёти исломӣ ба ҷаҳони ғарбӣ тавассути кори Мухаммад ибни Мусо ал-Хоразмй.[6] Математикаи исломӣ дар навбати худ риёзиётеро, ки ба ин тамаддунҳо маълум аст, рушд ва тавсеа дод.[7] Ҳамзамон, вале новобаста аз ин анъанаҳо риёзиёте буданд, ки тамаддуни Майя дар Мексика ва Амрикои Марказӣ таҳия кардааст, ки дар он ҷо мафҳуми сифр рамзи стандартӣ бо рақамҳои Майя дода шудааст.Бисёр матнҳои юнонӣ ва арабӣ оид ба математика аз асри 12 ба лотинӣ тарҷума шуданд, ки ин боиси рушди минбаъдаи математика дар Аврупои асримиёнагӣ гардид.Аз замонҳои қадим то асрҳои миёна, давраҳои кашфи математикӣ аксар вақт бо рукуди садсолаҳо меомаданд.[8] Дар асри 15 дар давраи ЭҳёиИтолиё сар карда, таҳаввулоти нави математикӣ, ки бо кашфиётҳои нави илмӣ алоқаманданд, бо суръати афзоянда ба амал омадаанд, ки то имрӯз идома дорад.Ин корҳои бунёдии ҳам Исаак Нютон ва ҳам Готфрид Вилҳелм Лейбницро дар таҳияи ҳисобҳои беохир дар тӯли асри 17 дар бар мегирад.