აბასიანთა ხალიფატი

აბასიანთა რევოლუცია, რომელსაც ასევე უწოდებენ შავი სამოსის კაცთა მოძრაობას, იყო ომაიანთა ხალიფატის (661–750 წწ.) დამხობა, ოთხი ძირითადი ხალიფატიდან მეორე ადრეულ ისლამურ ისტორიაში, მესამეს, აბასიანთა ხალიფატი. 750–1517 წწ.).ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ისლამური წინასწარმეტყველისმუჰამედის გარდაცვალებიდან სამი ათწლეულის შემდეგ და რაშიდუნის ხალიფატის შემდეგ, ომაიადები იყვნენ არაბული იმპერია, რომელიც მართავდა მოსახლეობას, რომელიც უმეტესად არაარაბი იყო.არააბებს განიხილავდნენ, როგორც მეორე კლასის მოქალაქეებს, იმისდა მიუხედავად, მიიღეს თუ არა ისინი ისლამი, და ამ უკმაყოფილებამ სარწმუნოებასა და ეთნიკურს შორის, საბოლოოდ გამოიწვია ომაიადების დამხობა.აბასიდების ოჯახი ამტკიცებდა, რომ წარმოშობით ალ-აბასი, მუჰამედის ბიძა.რევოლუციამ არსებითად აღნიშნა არაბთა იმპერიის დასასრული და ახლო აღმოსავლეთში უფრო ინკლუზიური, მრავალეთნიკური სახელმწიფოს დასაწყისი.ახსოვდა, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე კარგად ორგანიზებული რევოლუცია მისი ისტორიის პერიოდში, მან გადააკეთა მუსლიმური სამყაროს ყურადღება აღმოსავლეთისკენ.

ზაბის ბრძოლა 750 წლის 25 იანვარს აღნიშნა ომაიანთა ხალიფატის დასასრულსა და აბასიანთა დინასტიის დასაწყისს, რომელიც გაგრძელდა 1517 წლამდე. უმაიად ხალიფა მარვან II-ის წინაშე იყვნენ აბასიდები, შიიტების, ხავარიჯებისა და ერაყის ძალებთან ერთად.მიუხედავად ომაიანთა არმიის რიცხობრივი უპირატესობისა და გამოცდილებისა, მისი მორალი დაბალი იყო წინა მარცხების შემდეგ.აბასიანთა ძალები კი მეტად მოტივირებულები იყვნენ.ბრძოლის დროს აბასიდებმა გამოიყენეს შუბის კედლის ტაქტიკა, რითაც ეფექტურად უპირისპირდებოდნენ უმაიანთა კავალერიის მუხტს.ომაიათა არმია გადამწყვეტად დამარცხდა, რამაც გამოიწვია ქაოტური უკანდახევა, სადაც ბევრი ჯარისკაცი მოკლეს დევნილმა აბასიდებმა ან დაიხრჩო მდინარე დიდ ზაბში.ბრძოლის შემდეგ, მარვან II გაიქცა ლევანტის გასწვრივ, მაგრამ საბოლოოდ მოკლესეგვიპტეში .მისმა სიკვდილმა და აბასიანების გამარჯვებამ დაასრულა ომაიანთა ბატონობა ახლო აღმოსავლეთში, დაამყარა აბასიდების მმართველობა საფაჰთან, როგორც ახალ ხალიფას.

ტალასის ბრძოლა ან ართლახის ბრძოლა იყო სამხედრო შეტაკება და შეტაკება არაბულ და ჩინურ ცივილიზაციებს შორის მე-8 საუკუნეში, კონკრეტულად აბასიან ხალიფატს შორის მის მოკავშირესთან, ტიბეტის იმპერიასთან ერთად, ჩინეთის ტანგის დინასტიის წინააღმდეგ.751 წლის ივლისში ტანგისა და აბასიდების ძალები შეხვდნენ მდინარე თალასის ხეობაში, რათა ებრძოლათ ცენტრალურ აზიაში სირი დარიას რეგიონზე კონტროლისთვის.ჩინური წყაროების მიხედვით, რამდენიმედღიანი ჩიხის შემდეგ, კარლუკი თურქები, თავდაპირველად ტანგის დინასტიის მოკავშირეები, გადავიდნენ აბასიან არაბებთან და დაარღვიეს ძალთა ბალანსი, რის შედეგადაც ტანგის განადგურება მოხდა.დამარცხებამ დაასრულა ტანგის დასავლეთის გაფართოება და მოჰყვა მუსლიმ არაბთა კონტროლი ტრანსოქსიანაზე მომდევნო 400 წლის განმავლობაში.რეგიონის კონტროლი აბასიანებისთვის ეკონომიკურად მომგებიანი იყო, რადგან ის აბრეშუმის გზაზე იყო.როგორც ამბობენ, ბრძოლის შემდგომ დატყვევებულ ჩინელ ტყვეებს დასავლეთ აზიაში ქაღალდის დამზადების ტექნოლოგია შემოიტანეს.

აბუ ჯაფარ აბდალა იბნ მუჰამედ ალ-მანსური, რომელიც ჩვეულებრივ ცნობილია როგორც მისი ლაქაბ ალ-მანსური, იყო მეორე აბასიდი ხალიფი, მეფობდა ახ. წ. 754 – ახ. წ. 775 წწ.ის ცნობილია მადინატ ალ-სალამის "მრგვალი ქალაქის" დაარსებით, რომელიც უნდა გამხდარიყო იმპერიული ბაღდადის ბირთვი.თანამედროვე ისტორიკოსები ალ-მანსურს მიიჩნევენ აბასიანთა ხალიფატის, მსოფლიო ისტორიაში ერთ-ერთი უდიდესი პოლიტიკის ნამდვილ დამაარსებლად, დინასტიის სტაბილიზაციასა და ინსტიტუციონალიზაციაში მისი როლისთვის.

აბდ ალ-რაჰმან I, ჩამოგდებული ომაიადების სამეფო ოჯახის პრინცმა, უარი თქვა აბასიანთა ხალიფატის ავტორიტეტის აღიარებაზე და გახდა კორდობის დამოუკიდებელი ემირი .ის გაქცეული იყო ექვსი წლის განმავლობაში მას შემდეგ, რაც უმაიაებმა დაკარგეს ხალიფის თანამდებობა დამასკოში 750 წელს აბასიდებთან.ძალაუფლების პოზიციის დაბრუნების განზრახვით, მან დაამარცხა ამ ტერიტორიის არსებული მუსლიმი მმართველები, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ უმაიანთა მმართველობას და გააერთიანა სხვადასხვა ადგილობრივი ფეოდები საამირად.თუმცა, ალ-ანდალუსის ამ პირველ გაერთიანებას აბდ ალ-რაჰმანის მეთაურობით ჯერ კიდევ ოცდახუთ წელზე მეტი დასჭირდა (ტოლედო, სარაგოსა, პამპლონა, ბარსელონა).

ომაიანთა დინასტიის დაცემის შემდეგ, აბასიდები ეძებდნენ ახალ დედაქალაქს თავიანთი მეფობის სიმბოლოდ.მათ აირჩიეს ადგილი სასანიდების დედაქალაქ ქტესიფონთან ახლოს, ხალიფა ალ-მანსურმა ბაღდადის მშენებლობა 762 წლის 30 ივლისს შეუკვეთა. ბარმაკიდების ხელმძღვანელობით, ქალაქის მდებარეობა შეირჩა მისი სტრატეგიული პოზიციის გამო მდინარე ტიგროსის გასწვრივ, უხვი წყალმომარაგებისა და კონტროლისთვის. სავაჭრო მარშრუტებზე.ბაღდადის დიზაინზე გავლენა მოახდინა სასანიურმა ქალაქგეგმარებამ, გამორჩეული წრიული განლაგება, რომელიც ცნობილია როგორც "მრგვალი ქალაქი".ამ დიზაინმა ხელი შეუწყო ეფექტურ ადმინისტრაციას და თავდაცვას, ხოლო ქალაქის ინფრასტრუქტურამ, პარკების, ბაღების და მოწინავე სანიტარული სისტემის ჩათვლით, აჩვენა თავისი დახვეწილობა.მშენებლობამ მიიპყრო ინჟინრები და მუშები მთელს მსოფლიოში, ხაზს უსვამს ასტროლოგიურ დროებს კეთილდღეობისა და ზრდისთვის.კულტურულმა სიმდიდრემ განსაზღვრა ბაღდადი, ცოცხალი ღამის ცხოვრებით, საზოგადოებრივი აბანოებით, ყველა კლასისთვის ხელმისაწვდომი და ინტელექტუალური შეკრებებით, რომლებიც ხელს უწყობდნენ ისტორიებს, როგორიცაა "არაბული ღამეები".ქალაქის კედლები, სახელწოდებით კუფას, ბასრას, ხურასანისა და სირიისკენ მიმართული კარიბჭის მიხედვით, სიმბოლოა ბაღდადის კავშირს ფართო ისლამურ სამყაროსთან.ოქროს კარიბჭის სასახლე, ქალაქის ცენტრში, ნიშნავდა ხალიფურ ძალაუფლებას და ფუფუნებას, გარშემორტყმული ადმინისტრაციული და საცხოვრებელი შენობებით.დროთა განმავლობაში ცვლილებების მიუხედავად, სასახლის საბოლოო გაუქმების ჩათვლით, ბაღდადი რჩებოდა ისლამური კულტურული და პოლიტიკური აღმავლობის სიმბოლოდ.ქალაქის დაგეგმარება და არქიტექტურა ასახავდა ისლამურ, სპარსულ და პრეისლამურ გავლენებსაც კი, მის დამფუძნებლებში სხვადასხვა წარმოშობის ექსპერტები მუშაობდნენ, რათა შეექმნათ დედაქალაქი, რომელიც აბასიანთა დინასტიის ამბიციებისა და ხედვის დამადასტურებელი იყო.

ჰარუნ ალ-რაშიდი მეხუთე აბასიანი ხალიფა იყო.ის მართავდა 786-დან 809 წლამდე, ტრადიციულად მიჩნეული იყო ისლამური ოქროს ხანის დასაწყისად.ჰარუნმა დააარსა ლეგენდარული ბიბლიოთეკა ბაიტ ალ-ჰიკმა ("სიბრძნის სახლი") ბაღდადში, დღევანდელ ერაყში და მისი მმართველობის დროს ბაღდადმა დაიწყო აყვავება, როგორც ცოდნის, კულტურისა და ვაჭრობის მსოფლიო ცენტრი.მისი მმართველობის პერიოდში ბარმაყიდების ოჯახი, რომელმაც გადამწყვეტი როლი ითამაშა აბასიანთა ხალიფატის ჩამოყალიბებაში, თანდათან დაკნინდა.796 წელს მან თავისი სასამართლო და მთავრობა გადაიტანა რაქაში, დღევანდელ სირიაში.799 წელს ჰარუნს ჰარუნთან მეგობრობის შეთავაზების მიზნით ფრანკთა მისია მოვიდა. ჰარუნმა ემისრებს კარლოს დიდის კარზე დაბრუნებისთანავე გაუგზავნა სხვადასხვა საჩუქრები, მათ შორის საათი, რომელიც შარლოს დიდმა და მისმა თანმხლებმა მიიჩნიეს შეთქმულებად, გამოსული ხმებისა და ხრიკების გამო. დრო საათში მონიშნული.გამოგონილი ათასი და ერთი ღამის ნაწილი ჰარუნის სასამართლოშია გადაღებული და მისი ზოგიერთი ისტორია თავად ჰარუნს ეხება.

794-795 წლებში ბაღდადში, აბასიანთა ეპოქაში, დაინახა მსოფლიოში პირველი ჩაწერილი ქაღალდის ქარხნის დაარსება, რაც რეგიონში ინტელექტუალური აღორძინების ნიშანია.მე-8 საუკუნისთვის შუა აზიაში ქაღალდის შემოტანა დოკუმენტირებულია, თუმცა წარმომავლობა გაურკვეველი რჩება.მე-11 საუკუნის სპარსელი ისტორიკოსი ალ-თაალიბი მიიჩნევს, რომ 751 წელს თალასის ბრძოლაში დატყვევებულ ჩინელ ტყვეებს სამარყანდში ქაღალდის წარმოება შემოიღეს, თუმცა ეს ამბავი განიხილება თანამედროვე არაბული წყაროების ნაკლებობისა და ჩამოთვლილ პატიმრებს შორის ქაღალდის მწარმოებლების არარსებობის გამო.ჩინელი ტყვე დუ ჰუანის მიერ.ალ-ნადიმი, მე-10 საუკუნის მწერალი ბაღდადიდან, აღნიშნავს, რომ ჩინელი ხელოსნები ხორასანში ამზადებდნენ ქაღალდს, რაც ვარაუდობს ხურასანის ქაღალდის არსებობას, რომელსაც სხვადასხვა ატრიბუტი ჰქონდა ომაიანთა ან აბასიანთა პერიოდებთან.მეცნიერი ჯონათან ბლუმი კამათობს უშუალო კავშირს ჩინელ პატიმრებსა და ქაღალდის გამოჩენას შორის ცენტრალურ აზიაში და მოჰყავს არქეოლოგიური აღმოჩენები, რომლებიც მიუთითებს ქაღალდის არსებობაზე სამარყანდში 751 წლამდე.ქაღალდის დამზადების ტექნიკასა და მასალებში განსხვავებები ჩინეთსა და ცენტრალურ აზიას შორის ვარაუდობს, რომ ჩინური შესავლის ნარატივი მეტაფორულია.ცენტრალური აზიის ქაღალდის დამზადება, შესაძლოა ბუდისტი ვაჭრებისა და ბერების გავლენის ქვეშ, ისლამურ დაპყრობამდე , განსხვავდებოდა ჩინური მეთოდისგან ნარჩენი მასალების გამოყენებით, როგორიცაა ნაწიბურები.ისლამურმა ცივილიზაციამ გადამწყვეტი როლი ითამაშა მე-8 საუკუნის შემდგომ ახლო აღმოსავლეთში ქაღალდის ტექნოლოგიის გავრცელებაში, სომხურ და ქართულ მონასტრებში ახ. წ. 981 წლისთვის და საბოლოოდ ევროპასა და მის ფარგლებს გარეთ.ტერმინი "ream" ქაღალდის შეკვრებისთვის, მიღებული არაბული "rizma"-დან, რჩება ამ მემკვიდრეობის ისტორიულ დადასტურებად.

მექაში ზუბაიდა ბინტ ჯაფარ იბნ მანსურის მეხუთე პილიგრიმზე მან დაინახა, რომ გვალვამ გაანადგურა მოსახლეობა და ზამზამის ჭა წყლის ნაკადად აქცია.მან ბრძანა ჭაბურღილის გაღრმავება და 2 მილიონ დინარს დახარჯა მაკქასა და მიმდებარე პროვინციის წყალმომარაგების გასაუმჯობესებლად.ეს მოიცავდა აკვედუკის მშენებლობას ჰუნაინის წყაროდან, აღმოსავლეთით 95 კილომეტრში, ასევე განთქმული "ზუბაიდას წყარო" არაფატის დაბლობზე, ჰაჯის ერთ-ერთი რიტუალური ადგილი.როდესაც ინჟინრებმა გააფრთხილეს იგი ხარჯების შესახებ, არ აინტერესებდეს ტექნიკური სირთულეები, მან უპასუხა, რომ იგი გადაწყვეტილი იყო შეესრულებინა სამუშაოები, იბნ ხალიკანის თქმით, „კაჟის ყოველი დარტყმა დინარი ღირდა“.მან ასევე გააუმჯობესა მომლოცველთა მარშრუტი ცხრაასი მილის უდაბნოში კუფასა და მექას შორის.გზა მოასფალტებული და ლოდებისგან გაწმენდილი იყო და პერიოდულად აწყობდა წყლის საწყობებს.წყლის ავზებმა ასევე დაიჭირეს ჭარბი წვიმის წყალი ქარიშხლებიდან, რომლებიც ზოგჯერ ახრჩობდნენ ადამიანებს.

800 წელს აბასიანმა ხალიფამ ჰარუნ ალ-რაშიდმა დანიშნა იბრაჰიმ I იბნ ალ-აღლაბი, ხურასანიელი არაბთა მეთაურის ვაჟი ბანუ ტამიმის ტომიდან, იფრიქიას მემკვიდრე ემირად, როგორც პასუხი იმ ანარქიაზე, რომელიც ამ პროვინციაში დაცემის შემდეგ მეფობდა. მუჰალაბიდების.იმ დროს იფრიქიაში 100 000 არაბი ცხოვრობდა, თუმცა ბერბერები მაინც დიდ უმრავლესობას შეადგენდნენ.იბრაჰიმ უნდა აკონტროლებდა ტერიტორიას, რომელიც მოიცავდა აღმოსავლეთ ალჟირს, ტუნისს და ტრიპოლიტანიას.მიუხედავად იმისა, რომ ყველანაირად დამოუკიდებელი იყო, გარდა სახელისა, მისმა დინასტიამ არასოდეს შეწყვიტა აბასიანთა ბატონობის აღიარება.აღლაბიდები ყოველწლიურ ხარკს უხდიდნენ აბასიან ხალიფას და მათი სუზერენობა პარასკევის ლოცვის დროს ხუთბაში იყო მოხსენიებული.

როგორც ჩანს, ტიბეტელებმა დაიპყრეს ხალიფატის ჯარები და 801 წელს აღმოსავლეთ საზღვარზე შეიყვანეს. ტიბეტელები აქტიურობდნენ დასავლეთით სამარკანდამდე და ქაბულამდე.აბასიდთა ძალებმა დაიწყეს უპირატესობა და ქაბულის ტიბეტმა გუბერნატორი დაემორჩილა ხალიფატს და გახდა მუსლიმი დაახლოებით 812 ან 815 წელს. შემდეგ ხალიფატი დაარტყა ქაშმირის აღმოსავლეთით, მაგრამ ტიბეტელებმა შეაჩერეს.

ბარმაკიდების ოჯახი იყო აბასიდების აჯანყების ადრეული მხარდამჭერი უმაიადების და ას-საფაჰის წინააღმდეგ.ამან ხალიდ ბინ ბარმაკს მნიშვნელოვანი გავლენა მისცა და მისი ვაჟი იაჰია იბნ ხალიდი (დ. 806) იყო ხალიფა ალ-მაჰდის ვეზირი (მართავდა 775–785) და ჰარუნ ალ-რაშიდის (მართავდა 786–809) დამრიგებელი.იაჰიას ვაჟები ალ-ფადლი და ჯაფარი (767–803), ორივეს მაღალი თანამდებობები ეკავა ჰარუნის ქვეშ.ბევრი ბარმაკიდი იყო მეცნიერებების მფარველი, რამაც დიდად შეუწყო ხელი ირანის მეცნიერებისა და მეცნიერების გავრცელებას ბაღდადის ისლამურ სამყაროში და მის ფარგლებს გარეთ.ისინი მფარველობდნენ ისეთ მეცნიერებს, როგორებიც იყვნენ გებირი და ჯაბრილ იბნ ბუხტიშუ.მათ ასევე მიაწერენ ბაღდადში პირველი ქაღალდის ქარხნის დაარსებას.იმ დროს ბარმაკიდების ძალა ასახულია წიგნში "ათას ერთი ღამის" ვეზირი ჯაფარი ჩნდება რამდენიმე მოთხრობაში, ასევე ზღაპარში, რომელმაც წარმოშვა გამოთქმა "ბარმეციდის დღესასწაული".803 წელს ოჯახმა დაკარგა კეთილგანწყობა ჰარუნ ალ-რაშიდის თვალში და მისი მრავალი წევრი დააპატიმრეს.

კრასოსის ბრძოლა იყო ბრძოლა არაბეთ-ბიზანტიის ომებში, რომელიც გაიმართა 804 წლის აგვისტოში, ბიზანტიელებს შორის იმპერატორ ნიკიფორე I-ის (რ. 802–811) და აბასიანთა ჯარს შორის იბრაჰიმ იბნ ჯიბრილის მეთაურობით.802 წელს ნიკიფორეს მოსვლამ გამოიწვია ომი ბიზანტიასა და აბასიანთა ხალიფატს შორის.804 წლის ზაფხულის ბოლოს აბასიდები შეიჭრნენ ბიზანტიაში მცირე აზიაში მათი ერთ-ერთი ჩვეულებრივი დარბევისთვის და ნიკიფორე მათ შესახვედრად გაემართა.თუმცა, ის გაოცებული იყო კრასოსთან და მძიმედ დამარცხდა, ძლივს გაექცა საკუთარ სიცოცხლეს.ამის შემდეგ დაიგეგმა ზავი და პატიმრების გაცვლა.მიუხედავად მისი დამარცხებისა და შემდეგ წელს აბასიანთა მასიური შემოსევისა, ნიკიფორე გაუძლო მანამ, სანამ ხალიფატის აღმოსავლეთ პროვინციებში არსებული პრობლემები არ აიძულა აბასიდები დაედო მშვიდობა.

ისლამურ სამყაროში სამედიცინო მეცნიერების განვითარებამ მნიშვნელოვანი წინსვლა განიცადა ბიმარისტანების, ანუ საავადმყოფოების დაარსებისა და ევოლუციის გზით, რომლებიც დაიწყო როგორც მობილური მოვლის განყოფილებები VII საუკუნეში.ეს განყოფილებები, რომლებიც თავდაპირველად დაიწყო რუფაიდა ალ-ასალმიამ, შეიქმნა სოფლად ზრუნვის უზრუნველსაყოფად, საბოლოოდ გადაიზარდა დიდ, სტაციონარულ საავადმყოფოებად დიდ ქალაქებში, როგორიცაა ბაღდადი, დამასკო და კაირო VIII საუკუნიდან მოყოლებული.პირველი ბიმარისტანი დაარსდა დამასკოში 706 წელს, სხვები სწრაფად მიჰყვებოდნენ მთავარ ისლამურ ცენტრებს, ემსახურებიან არა მხოლოდ როგორც სამკურნალო ადგილებს, არამედ როგორც ინსტიტუტებს, რომლებიც განასახიერებდნენ ისლამურ ეთიკას ზრუნვის ყველასთვის, განურჩევლად რასისა, რელიგიისა თუ სოციალური მდგომარეობისა.პირველი ცნობილი ზოგადი საავადმყოფოს დაარსება მოხდა ბაღდადში 805 წელს, ხალიფა ჰარუნ ალ-რაშიდის და მისი ვეზირის, იაჰია იბნ ხალიდის ინიციატივით.ამ დაწესებულების შესახებ შეზღუდული ისტორიული ჩანაწერების მიუხედავად, მისმა ფუნდამენტურმა მოდელმა შთააგონა შემდგომი საავადმყოფოების განვითარება.1000 წლისთვის ბაღდადმა გააფართოვა თავისი სამედიცინო ინფრასტრუქტურა დამატებით ხუთ საავადმყოფოში.ბაღდადის ამ პიონერულმა საავადმყოფომ შექმნა პრეცედენტი ორგანიზაციული დიზაინისთვის, რომელიც მიბაძეს ახლად აშენებულმა საავადმყოფოებმა მთელს ისლამურ სამყაროში.ბიმარისტანები აღინიშნა მათი ყოვლისმომცველი ზრუნვით, მათ შორის ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებით და არანაირი შეზღუდვა ზრუნვის ხანგრძლივობაზე სრულ გამოჯანმრთელებამდე.ისინი კარგად იყვნენ აღჭურვილი, ცალკეული პალატებით სხვადასხვა დაავადებებისთვის და დაკომპლექტებული იყვნენ პროფესიონალებით, რომლებიც იცავდნენ ჰიგიენისა და პაციენტის მოვლის მაღალ სტანდარტებს, სისუფთავისა და პროფესიული ეთიკის ისლამური სწავლებების გავლენის ქვეშ.განათლებამ გადამწყვეტი როლი ითამაშა ამ საავადმყოფოებში, რომლებიც ემსახურებოდნენ როგორც სამედიცინო სწავლებისა და ცოდნის გავრცელების ცენტრებს, სადაც სტუდენტებმა პრაქტიკული გამოცდილება მიიღეს გამოცდილი ექიმების მეთვალყურეობის ქვეშ.მე-10 საუკუნეში შემოიღეს ექიმების სალიცენზიო გამოცდები, რაც დარწმუნდა, რომ მხოლოდ კვალიფიციურ პირებს შეეძლოთ მედიცინის პრაქტიკა.სამედიცინო ტექსტების თარგმნამ ბერძნული, რომაული და სხვა ტრადიციებიდან არაბულად მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ცოდნის ბაზაზე, გავლენა მოახდინა სამედიცინო პრაქტიკასა და განათლებაზე თანამედროვე დროში.ამ საავადმყოფოების ორგანიზაციული სტრუქტურები განვითარებული იყო, მე-10 საუკუნისთვის სხვადასხვა სპეციალობების განყოფილებები, ადმინისტრაციული პერსონალი და ოპერაციები 24 საათის განმავლობაში მუშაობდნენ.ისინი ეყრდნობოდნენ საქველმოქმედო ფონდებს დაფინანსებისთვის, რაც უზრუნველყოფდა სამედიცინო სერვისების ხელმისაწვდომობას ყველასთვის.ისლამური საავადმყოფოები არა მხოლოდ ავითარებდნენ სამედიცინო ცოდნას და პრაქტიკას, არამედ საფუძველი ჩაუყარეს თანამედროვე ჰოსპიტალურ სისტემებს, ხაზს უსვამდნენ ყველას ზრუნვას და განათლების ინტეგრაციას სამედიცინო დაწესებულებებში.

მეოთხე ფიტნა ან დიდი აბასიანთა სამოქალაქო ომი (809–827 წწ.) იყო მემკვიდრეობითი კონფლიქტი ალ-ამინსა და ალ-მამუნს შორის, ხალიფა ჰარუნ ალ-რაშიდის შვილებს შორის, აბასიანთა ხალიფატის გამო.ჰარუნის გარდაცვალების შემდეგ 809 წელს, ალ-ამინი მის ადგილს იკავებს ბაღდადში, ხოლო ალ-მამუნი დაინიშნა ხურასანის მმართველად, რამაც მალე დაძაბულობა გამოიწვია.ალ-ამინის მცდელობამ შეარყიოს ალ-მამუნის პოზიცია და დაამტკიცოს საკუთარი მემკვიდრე, გამოიწვია ღია კონფლიქტი.ალ-მამუნის ჯარებმა, გენერალ თაჰირ იბნ ჰუსეინის მეთაურობით, დაამარცხეს ალ-ამინის არმია 811 წელს და აიღეს ბაღდადი 813 წელს, რის შედეგადაც ალ-ამინის სიკვდილით დასჯა და ალ-მამუნის ამაღლება ხალიფად.თუმცა, ალ-მამუნმა არჩია დარჩენა ხურასანში, რამაც, მის პოლიტიკასთან და ალიდების მემკვიდრეობის მხარდაჭერასთან ერთად, გაუცხოდა ბაღდადის ელიტას და გამოიწვია ფართო არეულობა და ადგილობრივი აჯანყებები ხალიფატის მასშტაბით.ამ პერიოდში ადგილობრივი მმართველების აღზევება და ალიდების აჯანყება დაიწყო.კონფლიქტი ასახავდა უფრო ღრმა დაძაბულობას აბასიდების სახელმწიფოში, მათ შორის არაბულ- სპარსული დინამიკა, სამხედრო და ადმინისტრაციული ელიტების როლი და მემკვიდრეობის პრაქტიკა.სამოქალაქო ომი დასრულდა 819 წელს ალ-მამუნის ბაღდადში დაბრუნებით და ცენტრალური ხელისუფლების თანდათანობითი აღდგენით.ამის შემდეგ მოხდა აბასიანთა სახელმწიფოს რეორგანიზაცია, ელიტარული შემადგენლობის ცვლილება და რეგიონალური დინასტიების კონსოლიდაცია.ამ პერიოდმა მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაცია მოახდინა აბასიანთა ხალიფატში, რამაც საფუძველი ჩაუყარა შემდგომ განვითარებას ისლამურ მმართველობასა და საზოგადოებაში.

აბუ ალ-აბას აბდალა იბნ ჰარუნ ალ-რაშიდი, უფრო ცნობილი თავისი მეფური სახელით ალ-მამუნი, იყო მეშვიდე აბასიდი ხალიფი, რომელიც მეფობდა 813 წლიდან სიკვდილამდე 833 წელს. იგი შეცვალა მისი ნახევარძმა ალ-ამინის შემდეგ. სამოქალაქო ომი, რომლის დროსაც აბასიანთა ხალიფატის გაერთიანება შესუსტდა აჯანყებების გამო და ადგილობრივი ძლიერების აღზევებამ მისი საშინაო მმართველობის დიდი ნაწილი მოიხმარა დამშვიდების კამპანიებში.კარგად განათლებული და სწავლისადმი მნიშვნელოვანი ინტერესით, ალ-მამუნმა ხელი შეუწყო მთარგმნელობით მოძრაობას, სწავლისა და მეცნიერებების აყვავებას ბაღდადში და ალ-ხვარეზმის წიგნის გამოცემას, რომელიც ახლა ცნობილია როგორც "ალგებრა".ის ასევე ცნობილია მუთაზილიზმის დოქტრინის მხარდაჭერით და იმამ აჰმად იბნ ჰანბალის დაპატიმრებით, რელიგიური დევნის (მიჰნა) გაჩენით და ბიზანტიის იმპერიასთან ფართომასშტაბიანი ომის განახლებით.

ალგებრა მნიშვნელოვნად განავითარა სპარსელმა მეცნიერმა მუჰამედ იბნ მუსა ალ-ხვარიზმის მიერ ამ პერიოდში თავის საეტაპო ტექსტში, Kitab al-Jabr wa-l-Muqabala, საიდანაც მომდინარეობს ტერმინი ალგებრა .ინდუისტური ციფრებით გამოთვლაზე, რომელიც დაიწერა დაახლოებით 820 წელს, ძირითადად პასუხისმგებელი იყო ინდუურ-არაბული ციფრული სისტემის გავრცელებაზე ახლო აღმოსავლეთსა და ევროპაში.

სიცილიის მუსლიმთა დაპყრობა დაიწყო 827 წლის ივნისში და გაგრძელდა 902 წლამდე, როდესაც კუნძულზე ბიზანტიის ბოლო ძირითადი დასაყრდენი ტაორმინა დაეცა.იზოლირებული ციხესიმაგრეები ბიზანტიის ხელში დარჩა 965 წლამდე, მაგრამ ამიერიდან კუნძული მუსულმანური მმართველობის ქვეშ იყო, სანამ მე-11 საუკუნეში ნორმანელებმა დაიპყრეს.მიუხედავად იმისა, რომ სიცილია მუსლიმებმა VII საუკუნის შუა ხანებიდან დაარბიეს, ეს დარბევები არ ემუქრებოდა ბიზანტიის კონტროლს კუნძულზე, რომელიც ძირითადად მშვიდობიან უკნიდან რჩებოდა.იფრიქიას აღლაბიდური ამირებისთვის შესაძლებლობა 827 წელს გაჩნდა, როდესაც კუნძულის ფლოტის მეთაური ევფემიუსი აჯანყდა ბიზანტიის იმპერატორ მიქაელ II-ის წინააღმდეგ.ერთგული ძალების მიერ დამარცხებულმა და კუნძულიდან განდევნილმა ევფემიუსმა დახმარება სთხოვა აღლაბიდებს.ამ უკანასკნელმა ეს განიხილა, როგორც გაფართოებისა და საკუთარი დაქუცმაცებული სამხედრო დაწესებულების ენერგიის გადასატანად და ისლამის მეცნიერთა კრიტიკის შემსუბუქების შესაძლებლობა ჯიჰადის მხარდაჭერით, და გაგზავნა ჯარი მის დასახმარებლად.კუნძულზე არაბთა დესანტის შემდეგ, ევფემიუსი სწრაფად გაჩერდა.კუნძულის დედაქალაქ სირაკუზეზე თავდასხმა ჩაიშალა, მაგრამ მუსლიმებმა შეძლეს ბიზანტიის შემდგომი კონტრშეტევის გაძლება და რამდენიმე ციხე-სიმაგრის შეკავება.იფრიქიასა და ალ-ანდალუსის გაძლიერების დახმარებით 831 წელს მათ აიღეს პალერმო, რომელიც გახდა ახალი მუსლიმური პროვინციის დედაქალაქი.ბიზანტიის მთავრობამ რამდენიმე ექსპედიცია გაგზავნა ადგილობრივების დასახმარებლად მუსლიმების წინააღმდეგ, მაგრამ დაკავებული იყო აბასიდების წინააღმდეგ ბრძოლით მათ აღმოსავლეთ საზღვარზე და კრეტელ სარაცინეებთან ეგეოსის ზღვაში, მან ვერ შეძლო მუდმივი ძალისხმევა მუსლიმების დასაბრუნებლად. , რომელიც მომდევნო სამი ათწლეულის განმავლობაში თითქმის დაუპირისპირებლად დაარბია ბიზანტიის საკუთრებაში.ენას ძლიერი ციხე-სიმაგრე კუნძულის ცენტრში იყო მთავარი ბიზანტიური საყრდენი მუსულმანური ექსპანსიის წინააღმდეგ, მის აღებამდე 859 წელს.

დაახლოებით 830 წ. ხალიფა ალ-მამუნმა დაავალა მუსლიმი ასტრონომების ჯგუფს ალ-ხორეზმის მეთაურობით, გაეზომათ მანძილი თადმურიდან (პალმირა) რაქამდე, თანამედროვე სირიაში.მათ გამოთვალეს დედამიწის გარშემოწერილობა თანამედროვე მნიშვნელობის 15%-ის ფარგლებში და შესაძლოა ბევრად უფრო ახლოს.რამდენად ზუსტი იყო ის რეალურად ცნობილი არ არის გაურკვევლობის გამო შუა საუკუნეების არაბულ ერთეულებსა და თანამედროვე ერთეულებს შორის გარდაქმნისას, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში, მეთოდებისა და ხელსაწყოების ტექნიკური შეზღუდვები არ იძლევა 5%-ზე უკეთესი სიზუსტის საშუალებას.შეფასების უფრო მოსახერხებელი გზა იყო მოწოდებული ალ-ბირუნის Codex Masudicus-ში (1037).მისი წინამორბედებისგან განსხვავებით, რომლებიც გაზომავდნენ დედამიწის გარშემოწერილობას მზის ერთდროულად დანახვით ორი განსხვავებული ადგილიდან, ალ-ბირუნიმ შეიმუშავა ტრიგონომეტრიული გამოთვლების გამოყენების ახალი მეთოდი, რომელიც დაფუძნებულია დაბლობსა და მთის მწვერვალს შორის კუთხით, რამაც შესაძლებელი გახადა ამის გაკეთება. უნდა გაიზომოს ერთი ადამიანი ერთი ადგილიდან.მთის წვერიდან მან დაინახა დაწევის კუთხე, რომელიც მთის სიმაღლესთან ერთად (რომელიც მან წინასწარ გამოთვალა), გამოიყენა სინუსების კანონის ფორმულაზე.ეს იყო ჩაძირვის კუთხის ყველაზე ადრე ცნობილი გამოყენება და სინუსების კანონის ყველაზე ადრეული პრაქტიკული გამოყენება.თუმცა, მეთოდს არ შეეძლო უფრო ზუსტი შედეგების მოცემა, ვიდრე წინა მეთოდებმა, ტექნიკური შეზღუდვების გამო, და ამიტომ ალ-ბირუნიმ მიიღო ალ-მამუნის ექსპედიციის მიერ წინა საუკუნეში გამოთვლილი მნიშვნელობა.

სიბრძნის სახლი, ასევე ცნობილი როგორც ბაღდადის დიდი ბიბლიოთეკა, იყო აბასიდების ეპოქის გამოჩენილი საჯარო აკადემია და ინტელექტუალური ცენტრი ბაღდადში, რომელიც გადამწყვეტი იყო ისლამური ოქროს ხანაში.თავდაპირველად, იგი შეიძლება დაარსებულიყო როგორც მეორე აბასიდი ხალიფას ალ-მანსურის კერძო კოლექცია VIII საუკუნის შუა წლებში ან როგორც ბიბლიოთეკა ხალიფა ჰარუნ ალ-რაშიდის მე-8 საუკუნის ბოლოს, გადაიქცა საჯარო აკადემიად და ბიბლიოთეკაში ხალიფა ალ. -მამუნი მე-9 საუკუნის დასაწყისში.ალ-მანსურმა დააარსა სასანური საიმპერატორო ბიბლიოთეკის მოდელის სასახლის ბიბლიოთეკა და უზრუნველჰყო იქ მომუშავე ინტელექტუალების ეკონომიკური და პოლიტიკური მხარდაჭერა.მან ასევე მოიწვია მეცნიერთა დელეგაციებიინდოეთიდან და სხვა ადგილებიდან, რათა მათემატიკისა და ასტრონომიის შესახებ თავიანთი ცოდნა აბასიდების ახალ სასამართლოს გაეზიარებინათ.აბასიდების იმპერიაში მრავალი უცხოური ნაწარმოები ითარგმნა არაბულად ბერძნული ,ჩინური , სანსკრიტი, სპარსული და სირიული ენებიდან.მთარგმნელობითმა მოძრაობამ დიდი იმპულსი მოიპოვა ხალიფა ალ-რაშიდის მეფობის დროს, რომელიც, ისევე როგორც მისი წინამორბედი, პირადად იყო დაინტერესებული მეცნიერებითა და პოეზიით.თავდაპირველად ტექსტები ეხებოდა ძირითადად მედიცინას, მათემატიკას და ასტრონომიას, მაგრამ სხვა დისციპლინები, განსაკუთრებით ფილოსოფია, მალე მოჰყვა.ალ-რაშიდის ბიბლიოთეკა, სიბრძნის სახლის უშუალო წინამორბედი, ასევე ცნობილი იყო როგორც ბაიტ ალ-ჰიკმა ან, როგორც მას ისტორიკოსი ალ-ქიფტი უწოდებდა, ხიზანატ კუტუბ ალ-ჰიკმა (არაბული ნიშნავს "სიბრძნის წიგნების საწყობს"). .მდიდარი ინტელექტუალური ტრადიციის პერიოდში წარმოშობილი სიბრძნის სახლი აშენდა ადრინდელი მეცნიერული ძალისხმევის საფუძველზე ომაიანთა ეპოქაში და ისარგებლა აბასიანთა ინტერესით უცხოური ცოდნით და თარგმანის მხარდაჭერით.ხალიფა ალ-მამუნმა მნიშვნელოვნად გააძლიერა თავისი საქმიანობა, ხაზი გაუსვა ცოდნის მნიშვნელობას, რამაც განაპირობა წინსვლა მეცნიერებასა და ხელოვნებაში.მისი მეფობის დროს მოხდა პირველი ასტრონომიული ობსერვატორიების დაარსება ბაღდადში და ძირითადი კვლევითი პროექტები.დაწესებულება არ იყო მხოლოდ აკადემიური ცენტრი, არამედ ასრულებდა როლს ბაღდადის სამოქალაქო ინჟინერიაში, მედიცინასა და საჯარო მმართველობაში.მისი მეცნიერები დაკავებულნი იყვნენ სამეცნიერო და ფილოსოფიური ტექსტების ფართო სპექტრის თარგმნითა და შენახვით.მიუხედავად მისი დაცემისა ხალიფა ალ-მუტავაკილის დროს, რომელიც ჩამოშორდა მისი წინამორბედების რაციონალისტურ მიდგომას, სიბრძნის სახლი რჩება არაბული და ისლამური სწავლების ოქროს ხანის სიმბოლოდ.1258 წელს მონღოლების მიერ მისი განადგურებამ განაპირობა ხელნაწერთა უზარმაზარი კოლექციის დაშლა, ნაწილი კი ნასირ ალ-დინ ალ-ტუსიმ გადაარჩინა.დანაკარგი სიმბოლოა ისლამის ისტორიის ეპოქის დასასრულს, რაც ხაზს უსვამს კულტურული და ინტელექტუალური ცენტრების სისუსტეს დაპყრობისა და განადგურების წინაშე.

აბუ ალ-ფაჰალ ჯაფარ იბნ მუჰამად ალ-მუტასიმ ბილაჰ, უფრო ცნობილი მისი მეფური სახელით ალ-მუტავაკილ ʽალა ალაჰი იყო მეათე აბასიდი ხალიფი, რომლის მეფობის დროსაც აბასიანთა იმპერიამ მიაღწია თავის ტერიტორიულ სიმაღლეს.მან შეცვალა მისი ძმა ალ-ვათიკი.ღრმად რელიგიური, ის ცნობილია, როგორც ხალიფა, რომელმაც დაასრულა მიჰნა (ბევრი ისლამური მეცნიერის დევნა), გაათავისუფლა აჰმად იბნ ჰანბალი და განდევნა მუტაზილა, მაგრამ მას ასევე აკრიტიკებდნენ იმის გამო, რომ მკაცრი მმართველი იყო არამუსლიმი მოქალაქეების მიმართ. .მისი მკვლელობა 861 წლის 11 დეკემბერს თურქი მცველების მიერ მისი ვაჟის, ალ-მუნტასირის მხარდაჭერით, დაიწყო სამოქალაქო დაპირისპირების პრობლემური პერიოდი, რომელიც ცნობილია როგორც "ანარქია სამარაში".

ანარქია სამარაში იყო უკიდურესი შიდა არასტაბილურობის პერიოდი 861-დან 870 წლამდე აბასიანთა ხალიფატის ისტორიაში, რომელიც აღინიშნა ოთხი ხალიფას ძალადობრივი მემკვიდრეობით, რომლებიც გახდნენ მარიონეტები ძლიერი მეტოქე სამხედრო ჯგუფების ხელში.ტერმინი მომდინარეობს იმდროინდელი დედაქალაქიდან და ხალიფების სასამართლოს ადგილიდან, სამარადან."ანარქია" დაიწყო 861 წელს, ხალიფა ალ-მუტავაკილის მკვლელობით მისი თურქი მცველების მიერ.მისი მემკვიდრე ალ-მუნტასირი სიკვდილამდე ექვსი თვით ადრე მართავდა, შესაძლოა მოწამლული იყო თურქეთის სამხედრო მეთაურების მიერ.მისი ადგილი ალ-მუსტაინმა დაიკავა.თურქეთის სამხედრო ხელმძღვანელობის განყოფილებებმა მისცა მუსტაინს გაქცეულიყო ბაღდადში 865 წელს ზოგიერთი თურქი მეთაურის (ბუღა უმცროსი და ვასიფის) და პოლიციის უფროსისა და ბაღდადის მუჰამედის მხარდაჭერით, მაგრამ დანარჩენი თურქული არმია აირჩია ახალი. ხალიფა ალ-მუთაზის პირით და ალყა შემოარტყა ბაღდადს, აიძულა ქალაქის კაპიტულაცია 866 წელს. მუსტაინი გადაასახლეს და დახვრიტეს.მუთაზს შეეძლო და ენერგიული იყო და ცდილობდა გაეკონტროლებინა სამხედრო მეთაურები და გამოერიცხა სამხედროები სამოქალაქო ადმინისტრაციისგან.მის პოლიტიკას წინააღმდეგობა გაუწიეს და 869 წლის ივლისში ისიც გადააყენეს და მოკლეს.მისი მემკვიდრე, ალ-მუჰტადი, ასევე ცდილობდა დაედასტურებინა ხალიფას ავტორიტეტი, მაგრამ ისიც მოკლეს 870 წლის ივნისში.

ლალაკაონის ბრძოლა გაიმართა 863 წელს ბიზანტიის იმპერიასა და შემოჭრილ არაბთა არმიას შორის პაფლაგონიაში (თანამედროვე ჩრდილოეთ თურქეთი).ბიზანტიის არმიას მეთაურობდა პეტრონასი, იმპერატორ მიქაელ III-ის ბიძა (რ. 842–867), თუმცა არაბული წყაროები ასევე აღნიშნავენ იმპერატორ მიქაელის არსებობას.არაბებს ხელმძღვანელობდა მელიტენის (მალათიის) ემირი უმარ ალ-აქტა (რ. 830-863 წწ.).უმარ ალ-აქტამ დაძლია ბიზანტიის თავდაპირველი წინააღმდეგობა მისი შემოსევისთვის და მიაღწია შავ ზღვას.ამის შემდეგ ბიზანტიელებმა მობილიზებულიყვნენ თავიანთი ძალები და შემოარტყეს არაბთა არმია მდინარე ლალაკაონთან.შემდგომ ბრძოლას, რომელიც დამთავრდა ბიზანტიის გამარჯვებით და ამირის მინდორზე სიკვდილით, მოჰყვა ბიზანტიის წარმატებული კონტრშეტევა საზღვრის გასწვრივ.ბიზანტიის გამარჯვებები გადამწყვეტი იყო, მთავარი საფრთხეები ბიზანტიის საზღვრებისთვის აღმოიფხვრა და დაიწყო აღმოსავლეთში ბიზანტიის აღმავლობის ხანა (დამთავრებული მე-10 საუკუნის დაპყრობებით).ბიზანტიის წარმატებას კიდევ ერთი შედეგი მოჰყვა: აღმოსავლეთის საზღვარზე მუდმივი არაბების ზეწოლის გათავისუფლებამ ბიზანტიის მთავრობას საშუალება მისცა კონცენტრირებულიყო ევროპის საქმეებზე, განსაკუთრებით მეზობელ ბულგარეთში .

902 წლიდან მოყოლებული, დაი აბუ აბდალა ალ-შიი ღიად დაუპირისპირდა აბასიდების წარმომადგენლებს აღმოსავლეთ მაღრებში (იფრიქია), აღლაბიდების დინასტია.ზედიზედ გამარჯვებების შემდეგ, ბოლო აღლაბიდმა ემირმა დატოვა ქვეყანა და დაის კუტამას ჯარები შევიდნენ სასახლის ქალაქ რაქადაში 909 წლის 25 მარტს. აბუ აბდალაჰმა დააარსა ფატიმიდების ხალიფატი , ახალი შიიტური რეჟიმი, მისი სახელით. არმყოფი და ამ დროისთვის უსახელო, ოსტატი.

ათასი და ერთი ღამე არის ახლო აღმოსავლური ხალხური ზღაპრების კრებული, რომელიც შედგენილია არაბულ ენაზე ისლამური ოქროს ხანაში.ის ხშირად ცნობილია ინგლისურად, როგორც არაბული ღამეები, პირველი ინგლისურენოვანი გამოცემიდან (დაახლოებით 1706–1721 წწ.), რომელმაც სათაური გამოიტანა, როგორც არაბული ღამეების გასართობი. ნამუშევარი მრავალი საუკუნის განმავლობაში აგროვებდა სხვადასხვა ავტორებს, მთარგმნელებს. და მეცნიერები დასავლეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ აზიასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში.ზოგიერთი ზღაპარი სათავეს იღებს ძველ და შუა საუკუნეების არაბულ,ეგვიპტურ ,ინდურ , სპარსულ და მესოპოტამიურ ფოლკლორსა და ლიტერატურაში.კერძოდ, ბევრი ზღაპარი თავდაპირველად იყო ხალხური მოთხრობები აბასიანთა დამამლუქთა ეპოქიდან, ხოლო სხვები, განსაკუთრებით კადრების მოთხრობა, სავარაუდოდ აღებულია ფაჰლავური სპარსული ნაწარმოებიდან Hezār Afsān, რომელიც, თავის მხრივ, ნაწილობრივ ეყრდნობოდა ინდურ ელემენტებს. ეს საერთოა ყველასთვის. ღამეების გამოცემები არის მმართველი შაჰრიარისა და მისი მეუღლის შეჰერაზადეს საწყისი კადრის ისტორია და ზღაპრებში ჩართული ჩარჩოების მოწყობილობა.ისტორიები ამ ორიგინალური ზღაპრიდან გამომდინარეობს, ზოგი სხვა ზღაპრებშია ჩასმული, ზოგი კი თვითმყოფად.ზოგიერთი გამოცემა შეიცავს მხოლოდ რამდენიმე ასეულ ღამეს, ზოგი კი 1001 ან მეტს.ტექსტის უმეტესი ნაწილი პროზაულია, თუმცა ლექსი ზოგჯერ გამოიყენება სიმღერებისა და გამოცანებისთვის და გაძლიერებული ემოციების გამოხატვისთვის.ლექსების უმეტესობა არის ცალკეული წყვილი ან ოთხკუთხედი, თუმცა ზოგიერთი უფრო გრძელია.ზოგიერთი მოთხრობა, რომელიც ჩვეულებრივ ასოცირდება არაბულ ღამეებთან - განსაკუთრებით "ალადინის მშვენიერი ნათურა" და "ალი ბაბა და ორმოცი ქურდი" - არ იყო კოლექციის ნაწილი მისი ორიგინალური არაბული ვერსიით, მაგრამ კრებულს დაემატა ანტუან გალანდის მოსმენის შემდეგ. ისინი სირიელი მარონიტი ქრისტიანი მთხრობელი ჰანა დიაბისგან, დიაბის პარიზში ვიზიტის დროს.

960-961 წლებში ჩანდაქსის ალყა იყო ბიზანტიის იმპერიის კამპანიის ცენტრი კუნძულ კრეტას დასაბრუნებლად, რომელსაც 820-იანი წლებიდან მუსლიმი არაბები მართავდნენ.კამპანია მოჰყვა უამრავ წარუმატებელ მცდელობას, დაებრუნებინათ კუნძული მუსლიმებისგან, რომელიც გადაჭიმული იყო ჯერ კიდევ 827 წელს, არაბების მიერ კუნძულის თავდაპირველი დაპყრობიდან მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ და მას ხელმძღვანელობდა გენერალი და მომავალი იმპერატორი ნიკიფორე ფოკასი.ის გაგრძელდა 960 წლის შემოდგომიდან 961 წლის გაზაფხულამდე, როდესაც აიღეს კუნძულის მთავარი მუსლიმური ციხე და დედაქალაქი ჩანდაქსი (თანამედროვე ჰერაკლიონი).კრეტას ხელახალი დაპყრობა ბიზანტიელებისთვის მთავარი მიღწევა იყო, რადგან მან აღადგინა ბიზანტიის კონტროლი ეგეოსის ზღვის სანაპიროზე და შეამცირა სარაცინელი მეკობრეების საფრთხე, რისთვისაც კრეტა წარმოადგენდა ოპერაციების ბაზას.

969 წელს ფატიმიდმა გენერალმა ჯავჰარ სიცილიელმა დაიპყროეგვიპტე , სადაც ფუსტატის მახლობლად ააშენა ახალი სასახლე ქალაქი, რომელსაც მან ასევე უწოდა ალ-მანშურიია.ალ-მუიზ ლი-დინ ალაჰის დროს ფატიმიდებმა დაიპყრეს იხშიდიდ ვილაია და დააარსეს ახალი დედაქალაქი ალ-ქაჰირაში (კაირო) 969 წელს. სახელწოდება ალ-ქაჰირა, რაც ნიშნავს "დამპყრობელს" ან "დამპყრობელს", მოხსენიებულია. პლანეტა მარსი, "დამმორჩილებელი", რომელიც ამოდის ცაში იმ დროს, როდესაც ქალაქის მშენებლობა დაიწყო.კაირო განზრახული იყო ფატიმიდების ხალიფასა და მისი არმიის სამეფო გარსად - ეგვიპტის ფაქტობრივი ადმინისტრაციული და ეკონომიკური დედაქალაქები იყო ქალაქები, როგორიცაა ფუსტატი 1169 წლამდე. ისევე როგორც სიცილია.

მიუხედავად იმისა, რომ ხალიფა ალ-მუსტარშიდი იყო პირველი ხალიფა, რომელმაც შექმნა არმია, რომელსაც შეეძლო შეხვედროდა სელჩუკთა არმიას ბრძოლაში, ის მაინც დამარცხდა 1135 წელს და მოკლეს.ხალიფა ალ-მუქტაფი იყო პირველი აბასიდი ხალიფა, რომელმაც დაიბრუნა ხალიფატის სრული სამხედრო დამოუკიდებლობა, მისი ვეზირის იბნ ჰუბირას დახმარებით.თითქმის 250 წლიანი უცხოური დინასტიების ქვეშევრდომობის შემდეგ, მან წარმატებით დაიცვა ბაღდადი სელჩუკებისგან ბაღდადის ალყაში (1157), რითაც უზრუნველყო ერაყი აბასიდებისთვის.

პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა , რომელიც მე-11 საუკუნის ბოლოს დაიწყო, აღნიშნავს გადამწყვეტ ეპოქას ქრისტიანულ და ისლამურ სამყაროებს შორის ურთიერთქმედებისას, სადაც აბასიანთა ხალიფატი მნიშვნელოვან, მაგრამ არაპირდაპირ როლს თამაშობს ფართო კონტექსტში.1096 წელს დაწყებული ჯვაროსნული ლაშქრობა, უპირველეს ყოვლისა, იყო პასუხი თურქ-სელჩუკთა ექსპანსიაზე, რომელიც საფრთხეს უქმნიდა ბიზანტიის ტერიტორიებს და აფერხებდა ქრისტიანთა მომლოცველთა მარშრუტებს წმინდა მიწაზე.აბასიანთა ხალიფატმა, რომლის ცენტრი ბაღდადში იყო, ამ დროისთვის დაინახა თავისი პოლიტიკური ავტორიტეტის დაქვეითება, სელჩუკებმა დაამყარეს თავი, როგორც ახალი ძალა რეგიონში, განსაკუთრებით 1071 წელს მანციკერტის ბრძოლაში გამარჯვების შემდეგ.მიუხედავად მათი შემცირებული კონტროლისა, აბასიანთა რეაქცია ჯვაროსნულ ლაშქრობებზე იყო ნიუანსი.მიუხედავად იმისა, რომ ისინი განცალკევებულნი იყვნენ ლევანტში მიმდინარე პირდაპირი კონფლიქტებისგან, მათი, როგორც მუსლიმური სამყაროს ლიდერების პოზიცია ნიშნავდა, რომ ჯვაროსნების წინსვლა არ იყო სრულიად შეუსაბამო მათ ინტერესებთან.ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა ხაზი გაუსვა ისლამურ სამყაროში ფრაგმენტაციას, სადაც აბასიანთა ხალიფატის სულიერი ავტორიტეტი ეწინააღმდეგებოდა სელჩუკებისა და სხვა რეგიონალური ძალების სამხედრო ძალას.აბასიანთა არაპირდაპირი მონაწილეობა პირველ ჯვაროსნულ ლაშქრობაში მათი დიპლომატიითა და ალიანსებითაც ჩანს.როდესაც ჯვაროსნებმა გზა გაიარეს მახლობელ აღმოსავლეთში, ცვალებადმა ერთგულებამ და ძალაუფლებისთვის ბრძოლამ მუსლიმ ლიდერებს შორის, მათ შორის აბასიდებთან კავშირში მყოფ ლიდერებს შორის, გავლენა მოახდინა ჯვაროსნული ლაშქრობის პროგრესზე.მაგალითად, ფატიმიდთა ხალიფატი ეგვიპტეში, აბასიდების და სელჩუკების მეტოქეები, თავდაპირველად ჯვაროსნებს სელჩუკთა ძალაუფლების პოტენციურ საპირწონედ მიიჩნევდნენ, რაც აჩვენა ურთიერთობების რთული ქსელი, რომელიც განსაზღვრავდა ამ პერიოდს.უფრო მეტიც, პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობის გავლენა აბასიანთა ხალიფატზე გავრცელდა კულტურულ და ინტელექტუალურ გაცვლაზე, რომელიც მოჰყვა ჯვაროსანთა კვალობაზე.ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა ხელი შეუწყო აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის შეტაკებას ცოდნის გადაცემამდე, სადაც ჯვაროსნული სახელმწიფოები არაბული მეცნიერების, მათემატიკის , მედიცინისა და ფილოსოფიის ევროპაში შემოდინების გამტარებად იქცნენ.ურთიერთქმედების ამ პერიოდმა, თუმცა კონფლიქტით გამორჩეული, ხელი შეუწყო ევროპულ რენესანსს, აჩვენა აბასიანთა ხალიფატის მუდმივი გავლენა მსოფლიო ისტორიაზე, მაშინაც კი, როდესაც მათი პირდაპირი პოლიტიკური ძალა შემცირდა.

ალმოჰადის ხალიფატი იყო ჩრდილოეთ აფრიკის ბერბერთა მუსულმანური იმპერია, რომელიც დაარსდა მე-12 საუკუნეში.თავის სიმაღლეზე ის აკონტროლებდა იბერიის ნახევარკუნძულის დიდ ნაწილს (ალ ანდალუსი) და ჩრდილოეთ აფრიკას (მეგრები). ალმოჰადის მოძრაობა დააარსა იბნ თუმარტმა ბერბერ მასმუდას ტომებს შორის, მაგრამ ალმოჰადის ხალიფატი და მისი მმართველი დინასტია დაარსდა მისი სიკვდილის შემდეგ. აბდ ალ-მუმინ ალ-გუმის მიერ.დაახლოებით 1120 წელს იბნ თუმარტმა პირველად დააარსა ბერბერთა სახელმწიფო ტინმელში, ატლასის მთებში.

ომარ ხაიამი იყო სპარსი პოლიმათე, მათემატიკოსი , ასტრონომი, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი და პოეტი.იგი დაიბადა ნიშაპურში, სელჩუკთა იმპერიის საწყის დედაქალაქში.როგორც მეცნიერი, ის იყო სელჩუკთა დინასტიის მმართველობის თანამედროვე პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობის დროს.როგორც მათემატიკოსი, ის ყველაზე მეტად გამოირჩეოდა კუბურ განტოლებათა კლასიფიკაციისა და ამოხსნის შესახებ მუშაობით, სადაც მან გეომეტრიული ამონახსნები აწვდიდა კონუსების კვეთას.ხაიამმაც შეუწყო ხელი პარალელური აქსიომის გაგებას.

ალ-ნასირ სალაჰ ალ-დინ იუსუფ იბნ აიუბი, უფრო ცნობილი როგორც სალაჰ ად-დინი ან სალადინი (), იყო სუნიტი მუსლიმი ქურთი, რომელიც გახდაეგვიპტისა და სირიის პირველი სულთანი და იყო აიუბიდების დინასტიის დამაარსებელი.იგი თავდაპირველად გაგზავნეს ფატიმიდურ ეგვიპტეში 1164 წელს ბიძასთან, შირკუჰთან, ზენგიდთა არმიის გენერალთან ერთად, მათი ბატონის ნურ ად-დინის ბრძანებით, რათა დაეხმარა შავარის, როგორც მოზარდი ფატიმიდი ხალიფას ალ-ადიდის ვეზირის აღდგენაში.ძალაუფლებისთვის ბრძოლა შირკუჰსა და შავარს შორის მოხდა მას შემდეგ, რაც ეს უკანასკნელი აღდგა.ამასობაში სალადინი ავიდა ფატიმიდების მთავრობის რიგებში მისი სამხედრო წარმატებების გამო ჯვაროსნების თავდასხმების წინააღმდეგ მის ტერიტორიაზე და მისი პირადი სიახლოვე ალ-ადიდთან.მას შემდეგ, რაც შავარი მოკლეს და შირკუჰ გარდაიცვალა 1169 წელს, ალ-ადიდმა დანიშნა სალადინი ვეზირად, სუნიტი მუსულმანის იშვიათი კანდიდატურა შიიტურ ხალიფატში ასეთ მნიშვნელოვან თანამდებობაზე.ვაზირად ყოფნის დროს სალადინმა დაიწყო ფატიმიდური ისტებლიშმენტის ძირი გამოუთხარა და 1171 წელს ალ-ადიდის სიკვდილის შემდეგ მან გააუქმა ფატიმიდების ხალიფატი და ქვეყნის ერთგულება გააერთიანა სუნიტ, ბაღდადში დაფუძნებულ აბასიან ხალიფატთან.

იერუსალიმის ალყა, 1187 წლის 20 სექტემბრიდან 2 ოქტომბრის ჩათვლით, დასრულდა სალადინის მიერ იბელინის ბალიანისგან ქალაქის აღებით.ეს მოვლენა მოჰყვა სალადინის ადრინდელ გამარჯვებებს და საკვანძო ქალაქების აღებას, რამაც გამოიწვია იერუსალიმის დაცემა, გადამწყვეტი მომენტი ჯვაროსნულ ლაშქრობებში.მიუხედავად ქალაქის მწირი სამხედრო ყოფნისა, მისმა დამცველებმა თავდაპირველად მოიგერიეს სალადინის თავდასხმები.ბალიანმა მოლაპარაკება მოახდინა ქალაქის დანებებაზე, რათა უზრუნველყო მრავალი მოსახლისთვის გამოსასყიდის სანაცვლოდ უსაფრთხო გადასასვლელი.იერუსალიმის სამეფომ , უკვე დასუსტებულმა შიდა დაპირისპირებით და კატასტროფული მარცხით ჰეტინის ბრძოლაში, დაინახა, რომ სალადინის ძალებმა სწრაფად დაიპყრეს სტრატეგიული ადგილები.ბალიანი, რომელიც შევიდა იერუსალიმში სალადინის დაპირებით, დაარწმუნეს, რომ ეხელმძღვანელა დაცვას მზარდი სასოწარკვეთის ფონზე.ქალაქი, ლტოლვილებით გადატვირთული და საკმარისი დამცველების ნაკლებობით, სალადინის არმიის დაუნდობელი თავდასხმების წინაშე აღმოჩნდა.დარღვევის მიუხედავად, დამცველებმა გააგრძელეს მანამ, სანამ ბალიანმა მოლაპარაკება არ მოახდინა სალადინთან, ხაზს უსვამდა ქრისტიანული წმინდა ადგილების დაცვას და უზრუნველყოფდა ქალაქის მაცხოვრებლების გათავისუფლებას ან უსაფრთხო გამგზავრებას.სალადინის დაპყრობამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები გამოიწვია იერუსალიმის რელიგიურ ლანდშაფტში.მან აღადგინა მუსლიმთა წმინდა ადგილები, დაუშვა ქრისტიანული პილიგრიმები და გამოიჩინა ტოლერანტობა სხვადასხვა ქრისტიანული კონფესიების მიმართ.ქალაქის დანებებამ ხელი შეუწყო ჯვაროსნული ძალების და არამუსლიმი მოსახლეობის გამგზავრებას შეთანხმებული პირობებით, თავიდან აიცილა ფართო ხოცვა-ჟლეტა.სალადინის ქმედებები ალყის შემდგომ ასახავდა სტრატეგიული მმართველობისა და რელიგიური მრავალფეროვნების პატივისცემის ნაზავს, აღადგენდა მუსლიმთა კონტროლს, ხოლო ქრისტიანებს წმინდა ადგილებზე წვდომის უფლებას აძლევდა.იერუსალიმის დაცემამ გამოიწვია მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა, რომელიც ორგანიზებული იყო ევროპელი მონარქების მიერ, რომელთა მიზანი იყო ქალაქის დაბრუნება.ჯვაროსნების ძალისხმევის მიუხედავად, იერუსალიმის სამეფო სრულად ვერ აღდგა, დედაქალაქი გადაიტანეს ტვიროსში და მოგვიანებით აკრაში.სალადინის გამარჯვება იერუსალიმში დარჩა მნიშვნელოვანი ეპიზოდი, რომელიც ასახავს შუა საუკუნეების ომის, დიპლომატიის და რელიგიური თანაარსებობის სირთულეებს.

აბუ ალ-აბას აჰმად იბნ ალ-ჰასან ალ-მუსტაჰიი, ცნობილი როგორც ალ-ნასირ ლი-დინ ალლაჰი (1158–1225), იყო აბასიდი ხალიფა ბაღდადში 1180 წლიდან მის გარდაცვალებამდე, აღიარებული იყო ხელისუფლების გავლენისა და ხალიფის აღორძინებისთვის.მისი ხელმძღვანელობით, აბასიანთა ხალიფატმა გააფართოვა თავისი ტერიტორია, განსაკუთრებით დაიპყრო ირანის ნაწილები, ისტორიკოს ანჯელიკა ჰარტმანის თანახმად, იგი მოიხსენია როგორც ბოლო ეფექტური აბასიდური ხალიფა.ალ-ნასირის მეფობის დროს ბაღდადში აშენდა მნიშვნელოვანი ძეგლები, მათ შორის ზუმურუდ ხათუნის მეჩეთი და მავზოლეუმი.ალ-ნასირის ადრეული მმართველობისთვის დამახასიათებელი იყო სელჩუკთა ძალაუფლების შერყევის მცდელობები, რასაც მოჰყვა სპარსეთის სელჩუკ სულთანი, თოღრულ III-ის დამარცხება და სიკვდილი 1194 წელს ხვარეზმ შაჰის, ალა ად-დინ თექიშის ხელში, ალ-ნასირის წაქეზებით.ამ გამარჯვებამ საშუალება მისცა ტექიშს გამხდარიყო აღმოსავლეთის უზენაესი მმართველი და გაეფართოებინა თავისი ბატონობა მანამდე სელჩუკების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე.ალ-ნასირმა ასევე ჩაერთო ბაღდადის ურბანული სოციალური ჯგუფების რეორგანიზაციაში, ანუ ფუტუვვაში, აკავშირებდა მათ სუფიურ იდეოლოგიას, რათა მისი მმართველობის ინსტრუმენტი ყოფილიყო.მთელი თავისი მეფობის განმავლობაში ალ-ნასირს შეხვდა გამოწვევები და საომარი მოქმედებები, განსაკუთრებით ხვარეზმ შაჰთან, რამაც გამოიწვია კონფლიქტების პერიოდები და უხერხული ზავი.აღსანიშნავია, რომ მისი მცდელობა, დაუპირისპირდეს თეკიშის ვაჟს, მუჰამედ II-ს, მოიცავდა საკამათო მოწოდებებს გარე ძალების მიმართ, მათ შორის შესაძლოა ჩინგიზ ხანი , თუმცა ამ სტრატეგიამ საბოლოოდ გამოავლინა ბაღდადი ახალი საფრთხეების წინაშე.მისი მმართველობა აღინიშნა მნიშვნელოვანი სამხედრო და პოლიტიკური მანევრებით, მათ შორის ალიანსებით, კონფლიქტებითა და დიპლომატიური ძალისხმევით ახლო აღმოსავლეთში.ალ-ნასირის მიერ 1217 წელს შაჰზე მუჰამედ II-ის პრეტენზიის უარყოფამ გამოიწვია მუჰამედის წარუმატებელი შეჭრა ბაღდადში, რომელიც ჩაიშალა ბუნებრივი დაბრკოლებებით.ხალიფას ბოლო წლები ავადმყოფობით იყო დაავადებული, რასაც მისი სიკვდილი მოჰყვა 1225 წელს, რომელიც მისმა ვაჟმა ალ-ზაჰირმა შეცვალა.ხანმოკლე წესის მიუხედავად, ალ-ზაჰირის მცდელობები ხალიფატის გასაძლიერებლად აღინიშნა მის ადრეულ სიკვდილამდე, რომელსაც ანაცვლებს ალ-ნასირის შვილიშვილი ალ-მუსტანსირი.

ბაღდადის ალყა იყო ალყა, რომელიც მოხდა ბაღდადში 1258 წელს და გაგრძელდა 13 დღე 1258 წლის 29 იანვრიდან 1258 წლის 10 თებერვლამდე. ილხანთა მონღოლთა ძალების და მოკავშირეთა ჯარების მიერ მოქცეული ალყა მოიცავდა ინვესტიციას, დატყვევებას და გაძარცვას. ბაღდადის, რომელიც იმ დროს აბასიანთა ხალიფატის დედაქალაქი იყო.მონღოლები იმყოფებოდნენ ჰულაგუ ხანის, ხაგან მონკე ხანის ძმის მეთაურობით, რომელსაც სურდა თავისი მმართველობის შემდგომი გაფართოება მესოპოტამიაში , მაგრამ არა უშუალოდ ხალიფატის დამხობა.თუმცა, მონკემ ჰულაგუს დაავალა შეტევა ბაღდადზე, თუ ხალიფა ალ-მუსტასიმმა უარს იტყოდა მონღოლთა მოთხოვნებზე მისი ხაგანისადმი მორჩილების გაგრძელება და ხარკის გადახდა სპარსეთში მონღოლთა ძალებისთვის სამხედრო მხარდაჭერის სახით.ჰულაგუმ დაიწყო ლაშქრობა სპარსეთში ნიზარის ისმაილის ციხესიმაგრეების წინააღმდეგ, რომლებმაც დაკარგეს ციხე-სიმაგრე ალამუთი.შემდეგ ის გაემართა ბაღდადში და მოითხოვა, რომ ალ-მუსტასიმ დაეთანხმოს მონკეს მიერ აბასიდებზე დაწესებულ პირობებს.მიუხედავად იმისა, რომ აბასიდებმა ვერ მოამზადეს შემოსევისთვის, ხალიფას სჯეროდა, რომ ბაღდადი ვერ დაექვემდებარა დამპყრობელ ძალებს და უარი თქვა დანებებაზე.ჰულაგუმ შემდგომში ალყა შემოარტყა ქალაქს, რომელიც 12 დღის შემდეგ დანებდა.მომდევნო კვირაში მონღოლებმა დაარბიეს ბაღდადი, ჩაიდინეს მრავალი სისასტიკე. ისტორიკოსებს შორის კამათი მიმდინარეობს ბიბლიოთეკის წიგნებისა და აბასიანთა უზარმაზარი ბიბლიოთეკების განადგურების დონეზე.მონღოლებმა სიკვდილით დასაჯეს ალ-მუსტასიმი და დახოცეს ქალაქის მრავალი მცხოვრები, რომელიც დიდად დასახლებული დარჩა.ალყა ითვლება ისლამური ოქროს ხანის დასასრულად, რომლის დროსაც ხალიფებმა გააფართოვეს თავიანთი მმართველობაიბერიის ნახევარკუნძულიდან სინდამდე და რომელიც ასევე აღინიშნა მრავალი კულტურული მიღწევებით სხვადასხვა სფეროში.

ძირითადი მიგნებები:აბასიანთა ისტორიული პერიოდი ითვლება ისლამურ ოქროს ხანად.ამ პერიოდში მუსლიმური სამყარო გახდა მეცნიერების, ფილოსოფიის, მედიცინისა და განათლების ინტელექტუალური ცენტრი.არაბმა მეცნიერმა იბნ ალ-ჰაითამმა შეიმუშავა ადრეული სამეცნიერო მეთოდი თავის ოპტიკის წიგნში (1021).მედიცინა შუა საუკუნეების ისლამში იყო მეცნიერების სფერო, რომელიც განვითარდა განსაკუთრებით აბასიანთა მეფობის დროს.ასტრონომია შუა საუკუნეების ისლამში დაწინაურდა ალ-ბატანის მიერ, რომელმაც გააუმჯობესა დედამიწის ღერძის პრეცესიის გაზომვის სიზუსტე.ისლამური სამყაროდან ყველაზე ცნობილი მხატვრული ლიტერატურა არის ათასი და ერთი ღამის წიგნი, ფანტასტიკური ხალხური ზღაპრების, ლეგენდებისა და იგავების კრებული, რომელიც შედგენილია ძირითადად აბასიდების ეპოქაში.არაბულმა პოეზიამ უდიდეს სიმაღლეს მიაღწია აბასიანთა ეპოქაში.ჰარუნ ალ-რაშიდის დროს ბაღდადი ცნობილი იყო თავისი წიგნის მაღაზიებით, რომლებიც გამრავლდა მას შემდეგ, რაც ქაღალდის წარმოება შემოვიდა.ჩინელი ქაღალდის მწარმოებლები იყვნენ მათ შორის, ვინც არაბებმა დაატყვევეს თალასის ბრძოლაში 751 წელს.მნიშვნელოვანი განვითარება იყო ქალაქების შექმნა ან დიდი გაფართოება, რადგან ისინი გადაიქცნენ იმპერიის დედაქალაქად, დაწყებული ბაღდადის შექმნით 762 წელს.ეგვიპტე , როგორც ტექსტილის ინდუსტრიის ცენტრი, იყო აბასიანთა კულტურული წინსვლის ნაწილი.მიაღწია წინსვლას ირიგაციასა და მიწათმოქმედებაში ახალი ტექნოლოგიების გამოყენებით, როგორიცაა ქარის წისქვილი.ისეთი კულტურები, როგორიცაა ნუში და ციტრუსები, ევროპაში ალ-ანდალუსის გავლით შემოიტანეს და შაქრის კულტივაცია თანდათან მიიღეს ევროპელებმა.არაბი ვაჭრები დომინირებდნენ ვაჭრობაში ინდოეთის ოკეანეში მე-16 საუკუნეში პორტუგალიელების მოსვლამდე.აბასიანთა ხალიფატის ინჟინრებმა განახორციელეს ჰიდროენერგეტიკის ინოვაციური ინდუსტრიული გამოყენება.არაბული სოფლის მეურნეობის რევოლუციის დროს წარმოიქმნა მრავალი ინდუსტრია