Cesarstwo Bizantyjskie: dynastia Komnenów

Po okresie względnego sukcesu i ekspansji pod rządami dynastii macedońskiej (ok. 867 – ok. 1054) Bizancjum doświadczyło kilkudziesięcioletniej stagnacji i upadku, którego kulminacją było ogromne pogorszenie sytuacji militarnej, terytorialnej, gospodarczej i politycznej Bizancjum Cesarstwo po przystąpieniu Aleksego I Komnena w 1081 r.Problemy, przed którymi stanęło imperium, były częściowo spowodowane rosnącymi wpływami i potęgą arystokracji, która osłabiała strukturę militarną imperium, podważając system tematyczny, który szkolił jego armie i zarządzał nim.Pozostałości niegdyś potężnych sił zbrojnych uległy rozkładowi do tego stopnia, że ​​nie nadawały się już do funkcjonowania jako armia.Kolejnym czynnikiem sprzyjającym było jednoczesne pojawienie się nowych, agresywnych wrogów – Turków na wschodzie i Normanów na zachodzie.W 1040 roku Normanowie, pierwotnie bezrolni najemnicy z północnych części Europy w poszukiwaniu łupów, rozpoczęli ataki na twierdze bizantyjskie w południowychWłoszech .Turcy seldżuccy przeprowadzili serię niszczycielskich najazdów na Armenię i wschodnią Anatolię – główny poligon werbunkowy armii bizantyjskiej.Bitwa pod Manzikertem w 1071 r. ostatecznie doprowadziła do całkowitej utraty bizantyjskiej Anatolii.

Izaak i Alexios Komnenos przeprowadzają zamach stanu przeciwko Nikeforosowi III Botaniatesowi.Alexios i jego siły przedarli się przez mury Konstantynopola 1 kwietnia 1081 r. I splądrowali miasto;Patriarcha Kosmas przekonał Nikeforosa do abdykacji na rzecz Aleksego, zamiast przedłużać wojnę domową.Alexios zostaje nowym cesarzem bizantyjskim.Na samym początku swojego panowania Alexios borykał się z wieloma problemami.Musiał stawić czoła ogromnemu zagrożeniu ze strony Normanów pod dowództwem Roberta Guiscarda i jego syna Boemonda z Tarentu.Również podatki i gospodarka były w całkowitym nieładzie.Inflacja wymykała się spod kontroli, monety były mocno zdewaluowane, system fiskalny był zdezorientowany (w obiegu było sześć różnych nomismatów), a skarbiec cesarski był pusty.W desperacji Aleksy został zmuszony do sfinansowania swojej kampanii przeciwko Normanom, korzystając z bogactwa Kościoła prawosławnego, które zostało mu oddane do dyspozycji przez patriarchę Konstantynopola.

Normanowie wykorzystali detronizację poprzedniego cesarza Michała przez Nicefora Botaniatesa jako casus belli do inwazji na Bałkany.To dało Robertowi motyw do inwazji na imperium, twierdząc, że jego córka była źle traktowana.Bitwa pod Dyrrhachium toczyła się pomiędzy Cesarstwem Bizantyjskim pod wodzą cesarza Aleksego I Komnena a Normanami z południowych Włoch pod wodzą Roberta Guiscarda, księcia Apulii i Kalabrii.Bitwa zakończyła się zwycięstwem Normanów i ciężką porażką Alexiosa.Historyk Jonathan Harris stwierdza, że ​​porażka była „tak samo dotkliwa jak ta pod Manzikertem”.Stracił około 5000 swoich ludzi, w tym większość Varangian.Straty Normanów nie są znane, ale John Haldon twierdzi, że są znaczne, ponieważ oba skrzydła złamały się i uciekły.

Aleksy przekupił króla niemieckiego Henryka IV 360 000 sztuk złota, aby zaatakował Normanów we Włoszech , co zmusiło Roberta Guiscarda i Normanów do skoncentrowania się na obronie u siebie w latach 1083–1084.Alexios zapewnił także sojusz Henrykowi, hrabiemu Monte Sant'Angelo, który kontrolował półwysep Gargano.

3 listopada 1082 r. Normanowie oblegli miasto Larissa.Wczesną zimą 1082 r. Aleksyowi udało się pozyskać siły najemne składające się z 7000 żołnierzy od tureckiego sułtana seldżuckiego Sulejmana ibn Qutulmisza.Kontyngentem dowodził generał imieniem Kamyres.Alexios nadal gromadził wojska w Konstantynopolu.W marcu 1083 roku Aleksy opuścił Konstantynopol na czele armii maszerującej w stronę Larisy.W lipcu Alexios zaatakował siły blokujące, nękając je konnymi tureckimi łucznikami i siejąc niezgodę wśród ich szeregów za pomocą technik dyplomatycznych.Zdemoralizowani Normanowie zostali zmuszeni do przerwania oblężenia.W armii normańskiej nadal szerzyła się niezgoda, ponieważ jej oficerowie zażądali dwuipółletniego opóźnienia w spłacie, kwoty, której Boemond nie posiadał.Większość armii normańskiej wróciła na wybrzeże i popłynęła z powrotem doWłoch , pozostawiając jedynie niewielki garnizon w Kastorii.W międzyczasie Aleksy przyznał Wenecjanom kolonię handlową w Konstantynopolu, a także zwolnienie z ceł handlowych w zamian za ich ponowną pomoc.W odpowiedzi odbili Dyrrhachium i Korfu i zwrócili je Cesarstwu Bizantyjskiemu.Śmierć Roberta Guiscarda w 1085 r. i te zwycięstwa przywróciły Cesarstwu poprzednie status quo i zapoczątkowały restaurację Komnenów.

W 1087 r. Aleksy stanął w obliczu nowej inwazji.Tym razem najeźdźcy składali się z hordy 80 000 Pieczyngów z północy Dunaju i zmierzali w stronę Konstantynopola.Alexios wkroczył do Mezji, aby wziąć odwet, ale nie udało mu się zdobyć Dorostolonu.Podczas odwrotu cesarz został otoczony i wyczerpany przez Pieczyngów, którzy zmusili go do podpisania rozejmu i zapłacenia pieniędzy za ochronę.W 1090 r. Pieczyngowie ponownie najechali Trację, podczas gdy Tzachas, szwagier sułtana Rumu, wypuścił flotę i próbował zorganizować wspólne oblężenie Konstantynopola z Pieczyngami.Nie mając wystarczającej liczby żołnierzy, aby odeprzeć to nowe zagrożenie, Alexios użył dyplomacji, aby odnieść zwycięstwo wbrew przeciwnościom losu.Aleksy przezwyciężył ten kryzys, przekupując hordę 40 000 Kumanów, z pomocą której zaskoczył i unicestwił Pieczyngów w bitwie pod Lewunionem w Tracji 29 kwietnia 1091 r.Położyło to kres zagrożeniu ze strony Pieczyngów, ale w 1094 r. Kumanowie rozpoczęli najazd na terytoria cesarskie na Bałkanach.Prowadzeni przez pretendenta podającego się za Konstantyna Diogenesa, dawno zmarłego syna cesarza Romana IV, Kumanowie przekroczyli góry i najechali wschodnią Trację, aż ich przywódca został wyeliminowany pod Adrianopolem.Po mniej więcej uspokojeniu Bałkanów Alexios mógł teraz skierować swoją uwagę na Azję Mniejszą, która została prawie całkowicie opanowana przez Turków seldżuckich .

Od 1088 roku Tzachas wykorzystywał swoją bazę w Smyrnie do prowadzenia wojny z Bizancjum.Zatrudniając chrześcijańskich rzemieślników, zbudował flotę, z którą zdobył Fokaję i wschodnie wyspy Morza Egejskiego: Lesbos (z wyjątkiem twierdzy Metymna), Samos, Chios i Rodos.Bizantyjska flota pod dowództwem Niketasa Kastamonitesa została wysłana przeciwko niemu, ale Tzachas pokonał ją w bitwie.Niektórzy współcześni uczeni spekulowali, że jego działania w tym czasie mogły być połączone, a być może nawet skoordynowane, z dwoma współczesnymi bizantyjskimi buntownikami, Rhapsomates na Cyprze i Karykes na Krecie.W latach 1090/91 Bizantyjczycy pod wodzą Konstantyna Dalassenosa odzyskali Chios.Niezrażony Tzachas odbudował swoje siły i wznowił ataki.W 1092 roku Dalassenos i nowy megas doux, John Doukas, zostali wysłani przeciwko Tzachasowi i zaatakowali fortecę Mytilene na Lesbos.Tzachas stawiał opór przez trzy miesiące, ale w końcu musiał wynegocjować kapitulację twierdzy.Podczas powrotu do Smyrny Dalassenos zaatakował flotę turecką, która została prawie zniszczona.

Pomimo swoich ulepszeń Alexios nie miał wystarczającej siły roboczej, aby odzyskać utracone terytoria w Azji Mniejszej.Będąc pod wrażeniem zdolności kawalerii normańskiej pod Dyrrhachium, wysłał ambasadorów na zachód z prośbą o posiłki z Europy.Misja ta została zręcznie wykonana – na soborze w Piacenzy w 1095 r. papież Urban II był pod wrażeniem apelu Aleksego o pomoc, który mówił o cierpieniach chrześcijan Wschodu i wskazywał na możliwą unię Kościoła wschodniego i zachodniego.27 listopada 1095 Urban II zwołał sobór w Clermont we Francji .Tam, wśród wielotysięcznego tłumu, który przybył, aby usłyszeć jego słowa, nawoływał wszystkich obecnych, aby chwycili za broń pod sztandarem Krzyża i rozpoczęli świętą wojnę w celu odzyskania Jerozolimy i wschodu z rąk „niewiernych” muzułmanów.Wszystkim, którzy wzięli udział w tym wielkim przedsięwzięciu, miały zostać udzielone odpusty.Wielu obiecało wykonanie polecenia papieża, a wieść o krucjacie szybko rozeszła się po Europie Zachodniej.Alexios spodziewał się pomocy w postaci sił najemnych z Zachodu i był całkowicie nieprzygotowany na ogromne i niezdyscyplinowane zastępy, które wkrótce przybyły, ku jego konsternacji i zawstydzeniu.

„Krucjata Książęca” stopniowo dotarła do Konstantynopola, prowadzona fragmentami przez Gotfryda z Bouillon, Boemonda z Tarentu, Rajmunda IV z Tuluzy i innych ważnych członków zachodniej szlachty.Alexios skorzystał z okazji, aby spotkać się osobno z przywódcami krzyżowców, gdy przybyli, wyciągając od nich przysięgę hołdu i obietnicę przekazania podbitych ziem Cesarstwu Bizantyjskiemu.Przenosząc każdy kontyngent do Azji, Alexios obiecał zaopatrzyć go w prowiant w zamian za przysięgę hołdu.Krucjata była znaczącym sukcesem Bizancjum, ponieważ Aleksy odzyskał wiele ważnych miast i wysp.Oblężenie Nicei przez krzyżowców zmusiło miasto do poddania się cesarzowi w 1097 r., a późniejsze zwycięstwo krzyżowców pod Dorylaeum pozwoliło siłom bizantyjskim odzyskać znaczną część zachodniej Azji Mniejszej.Jan Dukas przywrócił panowanie bizantyjskie na Chios, Rodos, Smyrnie, Efezie, Sardes i Filadelfii w latach 1097–1099.Sukces ten córka Aleksego, Anna, przypisuje jego polityce i dyplomacji, ale łacińscy historycy krucjaty przypisują jego zdradzie i oszustwu.

Pomimo wielu sukcesów, w ciągu ostatnich dwudziestu lat życia Alexios stracił znaczną część swojej popularności.Było to w dużej mierze spowodowane surowymi środkami, jakie był zmuszony podjąć, aby ocalić ogarnięte walką imperium.Wprowadzono pobór do wojska, co wywołało niechęć wśród chłopstwa, pomimo pilnego zapotrzebowania na nowych rekrutów do armii cesarskiej.Aby przywrócić skarbiec cesarski, Aleksy podjął kroki mające na celu wysokie opodatkowanie arystokracji;anulował także wiele zwolnień podatkowych, z których wcześniej korzystał Kościół.Aby mieć pewność, że wszystkie podatki zostaną zapłacone w całości i zatrzymać cykl dewaluacji i inflacji, całkowicie zreformował system monetarny, wypuszczając w tym celu nową złotą monetę Hyperpyron (wysoko rafinowaną).Do 1109 roku udało mu się zaprowadzić porządek, ustalając odpowiedni kurs wymiany całej monety.Jego nowy hyperpyron będzie standardową monetą bizantyjską przez następne dwieście lat.Ostatnie lata panowania Aleksego naznaczone były prześladowaniami wyznawców herezji paulicjańskiej i bogomilskiej — jednym z jego ostatnich czynów było spalenie na stosie przywódcy bogomila, Bazylego Lekarza;przez ponowne walki z Turkami (1110–1117).

Po niepowodzeniu krucjaty w 1101 r. Turcy seldżuccy i duńskomendcy wznowili ofensywę przeciwko Bizantyjczykom.Po swoich porażkach Seldżukowie pod wodzą Malika Szacha odzyskali kontrolę nad środkową Anatolią, ponownie konsolidując zdolne do życia państwo wokół miasta Ikonium.Cesarz Aleksy I Komnen, w podeszłym wieku i cierpiący na chorobę, która okazała się śmiertelna, nie był w stanie zapobiec tureckim najazdom na odzyskane obszary bizantyjskiej Anatolii, chociaż próba zajęcia Nicei w 1113 r. Została udaremniona przez Bizantyjczyków.W 1116 Alexios był w stanie osobiście zająć pole i był zaangażowany w operacje obronne w północno-zachodniej Anatolii.Siły seldżuckie kilkakrotnie bezskutecznie atakowały armię bizantyjską.Ponosząc straty w swojej armii w trakcie tych ataków, Malik Shah wysłał do Alexiosa propozycję pokoju polegającą na zaprzestaniu najazdów tureckich.Kampania wyróżniała się wysokim poziomem dyscypliny wykazanej przez armię bizantyjską.Alexios udowodnił, że może bezkarnie maszerować swoją armią przez terytorium zdominowane przez Turcję.

Przystąpienie Jana było kwestionowane.Gdy Alexios umierał w klasztorze Mangana 15 sierpnia 1118 r., Jan, polegając na zaufanych krewnych, zwłaszcza na swoim bracie Izaaku Komnenie, uzyskał wstęp do klasztoru i otrzymał od ojca cesarski sygnet.Następnie zebrał swoich uzbrojonych zwolenników i pojechał do Wielkiego Pałacu, zbierając po drodze poparcie obywateli.Straż pałacowa początkowo odmówiła wpuszczenia Jana bez wyraźnego dowodu woli jego ojca, jednak tłum otaczający nowego cesarza po prostu wymusił wejście.W pałacu Jan został ogłoszony cesarzem.Zaskoczona Irena nie potrafiła ani przekonać syna do ustąpienia, ani skłonić Nikeforosa do walki o tron.Alexios zmarł w noc po zdecydowanym posunięciu syna do przejęcia władzy.John odmówił udziału w pogrzebie ojca, pomimo próśb matki, ponieważ obawiał się kontr-zamachu stanu.Jednak w ciągu kilku dni jego pozycja wydawała się bezpieczna.Jednak w ciągu roku od wstąpienia na tron ​​Jan II odkrył spisek mający na celu obalenie go, który obejmował jego matkę i siostrę.Mąż Anny, Nikeforos, nie sympatyzował z jej ambicjami i to jego brak wsparcia przekreślił spisek.Anna została pozbawiona majątku, który ofiarowano przyjacielowi cesarza Janowi Axouchowi.Axouch mądrze odmówił, a jego wpływ zapewnił, że własność Anny została ostatecznie zwrócona, a Jan II i jego siostra pogodzili się, przynajmniej do pewnego stopnia.Irena przeszła na emeryturę do klasztoru, a Anna wydaje się skutecznie odsunięta od życia publicznego, podejmując mniej aktywne zajęcie historyka.

W 1122 r. Pieczyngowie ze stepów pontyjskich najechali Cesarstwo Bizantyjskie, przekraczając granicę Dunaju na terytorium Bizancjum.Zdaniem Michała Angolda możliwe jest, że do ich najazdu doszło za przyzwoleniem władcy Kijowa Włodzimierza Monomacha (1113–1125), biorąc pod uwagę, że Pieczyngowie byli niegdyś jego pomocnikami.Zanotowano, że pozostałości Oghuzów i Pieczyngów zostały wypędzone z Rosji w 1121 r. Inwazja stanowiła poważne zagrożenie dla kontroli Bizancjum nad północnymi Bałkanami.Cesarz Bizancjum Jan II Komnen, zdecydowany stawić czoła najeźdźcom w polu i odeprzeć ich, przeniósł swoją armię polową z Azji Mniejszej (gdzie walczyła z Turkami seldżuckimi ) do Europy i przygotował się do marszu na północ.Zwycięstwo Bizancjum skutecznie zniszczyło Pieczyngów jako niezależną siłę.Przez pewien czas na Węgrzech pozostawały znaczące społeczności Pieczyngów, jednak ostatecznie Pieczyngowie przestali być odrębnym ludem i zostali zasymilowani przez sąsiednie ludy, takie jak Bułgarzy i Węgrzy .Dla Bizantyjczyków zwycięstwo nie doprowadziło od razu do pokoju, ponieważ Węgrzy zaatakowali Branicewo, bizantyjską placówkę nad Dunajem, w 1128 r. Jednak zwycięstwo nad Pieczyngami, a później Węgrami, zapewniło, że znaczna część Półwyspu Bałkańskiego pozostanie Bizancjum, pozwalając Janowi skoncentrować się na rozszerzaniu władzy i wpływów Bizancjum w Azji Mniejszej i Ziemi Świętej.

Po wstąpieniu na tron ​​Jan II odmówił potwierdzenia traktatu swojego ojca z Republiką Wenecką z 1082 r., który dał Republice Włoskiej wyjątkowe i hojne prawa handlowe w ramach Cesarstwa Bizantyjskiego.Jednak zmiana polityki nie była motywowana względami finansowymi.Incydent związany z wykorzystywaniem członka rodziny cesarskiej przez Wenecjan doprowadził do niebezpiecznego konfliktu, zwłaszcza że Bizancjum zależało od Wenecji ze względu na siłę morską.Po bizantyjskim odwetowym ataku na Kerkyrę, Jan wygnał kupców weneckich z Konstantynopola.Ale to wywołało dalszy odwet, a wenecka flota złożona z 72 statków splądrowała Rodos, Chios, Samos, Lesbos, Andros i zdobyła Kefalonię na Morzu Jońskim.W końcu John został zmuszony do pogodzenia się;wojna kosztowała go więcej, niż była warta, i nie był przygotowany na przekazanie marynarce wojennej funduszy z cesarskich wojsk lądowych na budowę nowych statków.Jan ponownie potwierdził traktat z 1082 r. W sierpniu 1126 r.

Małżeństwo Jana z węgierską księżniczką Piroską wciągnęło go w zmagania dynastyczne Królestwa Węgier .Udzielając azylu Álmosowi, zaślepionemu pretendentowi do tronu węgierskiego, Jan wzbudził podejrzenia Węgrów.Węgrzy pod wodzą Stefana II najechali następnie bałkańskie prowincje Bizancjum w 1127 r., a działania wojenne trwały do ​​1129 r. Węgrzy zaatakowali Belgrad, Nisz i Sofię;Jan, który znajdował się w pobliżu Philippopolis w Tracji, przeprowadził kontratak, wspierany przez flotyllę morską operującą na Dunaju.Po wymagającej kampanii, której szczegóły są niejasne, cesarzowi udało się pokonać Węgrów i ich serbskich sojuszników pod fortecą Haram lub Chramon, czyli współczesną Nową Palanką.Następnie Węgrzy wznowili działania wojenne, atakując Braničevo, które Jan natychmiast odbudował.Choniates wspomina, że ​​dalsze sukcesy militarne Bizancjum doprowadziły do ​​przywrócenia pokoju.Granica Dunaju została ostatecznie zabezpieczona.

Na Bliskim Wschodzie cesarz starał się wzmocnić roszczenia Bizancjum do zwierzchnictwa nad państwami krzyżowców i dochodzić swoich praw do Antiochii.W 1137 podbił Tars, Adanę i Mopsuestię z Księstwa Cylicji Ormiańskiej , a w 1138 książę Armenii Lewon I wraz z większością rodziny został sprowadzony jako jeniec do Konstantynopola. Otworzyło to drogę do Księstwa Antiochii, gdzie Rajmund z Armenii Poitiers, książę Antiochii i Joscelin II, hrabia Edessy, uznali się za wasali cesarza w 1137 r. Nawet Raymond II, hrabia Trypolisu, pospieszył na północ, aby złożyć hołd Janowi, powtarzając hołd, który jego poprzednik złożył Janowi ojciec w 1109 r.

Uwolniony od bezpośrednich zagrożeń zewnętrznych na Bałkanach czy w Anatolii, po pokonaniu Węgrów w 1129 r. i zmuszeniu Turków anatolijskich do defensywy, cesarz bizantyjski Jan II Komnen mógł skierować swoją uwagę na Lewant, gdzie starał się wzmocnić roszczenia Bizancjum do zwierzchnictwa nad Państwami Krzyżowców oraz do egzekwowania swoich praw i władzy nad Antiochią.Kontrola Cylicji otworzyła Bizantyjczykom drogę do Księstwa Antiochii.W obliczu zbliżania się potężnej armii bizantyjskiej Rajmund z Poitiers, książę Antiochii, i Joscelin II, hrabia Edessy, pośpieszyli, aby uznać zwierzchnictwo cesarza.Jan zażądał bezwarunkowej kapitulacji Antiochii i po zwróceniu się o pozwolenie do Fulka, króla Jerozolimy, Rajmund z Poitiers zgodził się oddać miasto Janowi.Oblężenie Shaizar miało miejsce od 28 kwietnia do 21 maja 1138 roku. Sprzymierzone siły Cesarstwa Bizantyjskiego, Księstwa Antiochii i hrabstwa Edessy najechały muzułmańską Syrię.Po odparciu ze swojego głównego celu, miasta Aleppo, połączone armie chrześcijańskie szturmem zdobyły kilka ufortyfikowanych osad i ostatecznie oblegały Shaizar, stolicę Emiratu Munqidhite.Oblężenie zajęło miasto, ale nie udało się zdobyć cytadeli;w rezultacie emir Shaizar zapłacił odszkodowanie i został wasalem cesarza bizantyjskiego.Siły Zengi, największego muzułmańskiego księcia regionu, stoczyły potyczkę z armią sprzymierzoną, ale była ona zbyt silna, aby ryzykować bitwę.Kampania podkreśliła ograniczony charakter zwierzchnictwa bizantyjskiego nad północnymi państwami krzyżowców oraz brak wspólnego celu między książętami łacińskimi a cesarzem bizantyjskim.

Przygotowując swoją armię do ponownego ataku na Antiochię, Jan zabawiał się polowaniem na dziki na górze Taurus w Cylicji, gdzie przypadkowo skaleczył się w rękę zatrutą strzałą.John początkowo zignorował ranę i została zainfekowana.Zmarł kilka dni po wypadku, 8 kwietnia 1143 r., prawdopodobnie na posocznicę.Ostatnim działaniem Jana jako cesarza było wybranie Manuela, młodszego z jego ocalałych synów, na swojego następcę.Odnotowano, że John przytacza dwa główne powody, dla których wybrał Manuela zamiast swojego starszego brata Izaaka: irytację Izaaka i odwagę, którą Manuel wykazał się podczas kampanii w Neocaesarea.Inna teoria głosi, że powodem tego wyboru było proroctwo AIMA, które przepowiadało, że następcą Jana powinien być ten, którego imię zaczyna się na literę „M”.Odpowiednio, bliski przyjaciel Johna, John Axouch, chociaż odnotowano, że usilnie próbował przekonać umierającego cesarza, że ​​​​Izaak był lepszym kandydatem do odniesienia sukcesu, odegrał kluczową rolę w zapewnieniu, że przejęcie władzy przez Manuela będzie wolne od jakiejkolwiek jawnej opozycji.Ogólnie rzecz biorąc, Jan II Komnenos opuścił imperium w znacznie lepszej sytuacji, niż je zastał.Znaczne terytoria zostały odzyskane, a jego sukcesy w walce z najeźdźcami Pieczyngów, Serbów i Turków seldżuckich , wraz z jego próbami ustanowienia zwierzchnictwa Bizancjum nad państwami krzyżowców w Antiochii i Edessie, w dużym stopniu przyczyniły się do przywrócenia reputacji jego imperium.Jego ostrożne, metodyczne podejście do działań wojennych uchroniło imperium przed ryzykiem nagłych porażek, a determinacja i umiejętności pozwoliły mu zgromadzić długą listę udanych oblężeń i ataków na twierdze wroga.W chwili śmierci zdobył niemal powszechny szacunek, nawet wśród krzyżowców, za swoją odwagę, poświęcenie i pobożność.

Manuel I Komnen był cesarzem bizantyjskim żyjącym w XII wieku, który panował w decydującym punkcie zwrotnym w historii Bizancjum i Morza Śródziemnego.Jego panowanie było świadkiem ostatniego rozkwitu restauracji Komnenów, podczas której Cesarstwo Bizantyjskie przeżyło odrodzenie swojej potęgi militarnej i gospodarczej oraz przeżyło odrodzenie kulturalne.Pragnąc przywrócić swemu imperium dawną chwałę jako superpotęga świata śródziemnomorskiego, Manuel prowadził energiczną i ambitną politykę zagraniczną.W trakcie tego procesu zawarł sojusze z papieżem Adrianem IV i odradzającym się Zachodem.Najechał Normandzkie Królestwo Sycylii , choć bezskutecznie, będąc ostatnim cesarzem wschodniorzymskim, który podjął próbę podboju zachodniej części Morza Śródziemnego.Przejście potencjalnie niebezpiecznej drugiej krucjaty przez jego imperium zostało zręcznie zorganizowane.Manuel ustanowił bizantyjski protektorat nad państwami krzyżowców w Outremer .W obliczu postępu muzułmanów w Ziemi Świętej połączył sprawę z Królestwem Jerozolimskim i brał udział w połączonej inwazji naEgipt Fatimidów .Manuel przekształcił mapy polityczne Bałkanów i wschodniej części Morza Śródziemnego, umieszczając królestwa Węgier i Zamorza pod hegemonią bizantyjską i prowadząc agresywną kampanię przeciwko swoim sąsiadom zarówno na zachodzie, jak i na wschodzie.Jednak pod koniec jego panowania osiągnięcia Manuela na wschodzie zostały skompromitowane przez poważną porażkę pod Myriokephalon, która w dużej mierze wynikała z jego arogancji w ataku na dobrze bronioną pozycję Seldżuków .Chociaż Bizantyjczycy otrząsnęli się, a Manuel zawarł korzystny pokój z sułtanem Kilijem Arslanem II, Myriokefalon okazał się ostatnią, nieudaną próbą imperium mającą na celu odzyskanie z rąk Turków wnętrza Anatolii.Nazywany przez Greków ho Megas, Manuel wzbudzał głęboką lojalność u tych, którzy mu służyli.Pojawia się także jako bohater historii napisanej przez jego sekretarza Johna Kinnamosa, w której przypisuje się mu wszelkie cnoty.Manuel, będący pod wpływem kontaktów z zachodnimi krzyżowcami, cieszył się opinią „najbardziej błogosławionego cesarza Konstantynopola” także w niektórych częściach świata łacińskiego.Jednak współcześni historycy byli wobec niego mniej entuzjastycznie nastawieni.Niektórzy z nich twierdzą, że wielka władza, jaką dzierżył, nie była jego osobistym osiągnięciem, ale dynastii, którą reprezentował;argumentują również, że skoro bizantyjska władza cesarska spadła katastrofalnie po śmierci Manuela, naturalne jest szukanie przyczyn tego upadku za jego panowania.

W 1147 Manuel I udzielił przejścia przez swoje posiadłości dwóm armiom drugiej krucjaty pod dowództwem Konrada III z Niemiec i Ludwika VII z Francji .W tym czasie byli jeszcze członkowie dworu bizantyjskiego, którzy pamiętali przejście pierwszej krucjaty .Współczesny historyk bizantyjski Kinnamos opisuje starcie na pełną skalę pomiędzy siłami bizantyjskimi a częścią armii Konrada pod murami Konstantynopola.Bizantyjczycy pokonali Niemców i w oczach Bizancjum ten odwrót spowodował, że Konrad zgodził się na szybkie przewiezienie swojej armii do Damalis na azjatyckim brzegu Bosforu.Jednak po 1147 r. stosunki między obydwoma wodzami stały się bardziej przyjazne.W roku 1148 Manuel dostrzegł mądrość zawarcia sojuszu z Konradem, którego szwagierkę Bertę z Sulzbach poślubił wcześniej;faktycznie przekonał króla niemieckiego do odnowienia sojuszu przeciwko Rogerowi II z Sycylii.Na nieszczęście dla cesarza bizantyjskiego Konrad zmarł w 1152 roku i pomimo wielokrotnych prób Manuelowi nie udało się dojść do porozumienia ze swoim następcą, Fryderykiem Barbarossą.

Armia bizantyjska wkrótce ruszyła w kierunku Antiochii .Raynald wiedział, że nie ma nadziei na pokonanie cesarza, a ponadto wiedział, że nie może liczyć na żadną pomoc ze strony króla Jerozolimy Baldwina III.Baldwin nie pochwalał ataku Raynalda na Cypr, a w każdym razie zawarł już porozumienie z Manuelem.Tak odizolowany i opuszczony przez swoich sojuszników Raynald zdecydował, że jego jedyną nadzieją jest skrajne poddanie się.Pojawił się ubrany w worek ze sznurem na szyi i błagał o przebaczenie.Manuel początkowo ignorował leżącego Raynalda, rozmawiającego ze swoimi dworzanami.Ostatecznie Manuel przebaczył Raynaldowi pod warunkiem, że zostanie wasalem Cesarstwa, skutecznie zrzekając się niepodległości Antiochii na rzecz Bizancjum.Po przywróceniu pokoju 12 kwietnia 1159 r. zorganizowano wielką uroczystą procesję z okazji triumfalnego wjazdu armii bizantyjskiej do miasta, podczas której Manuel jechał ulicami na koniach, podczas gdy książę Antiochii i król Jerozolimy podążali pieszo.

Od połowy XI w. Królestwo Węgier poszerzało swoje terytorium i wpływy w kierunku południowym, zmierzając do aneksji regionów Dalmacji i Chorwacji.Bizantyjczycy i Węgrzy przeprowadzili wzajemne najazdy na swoje terytoria, a Bizantyjczycy regularnie pomagali pretendentom do tronu węgierskiego.Tarcia i wybuchy otwartej wojny między Bizantyjczykami i Węgrami osiągnęły szczyt w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XII wieku.Cesarz bizantyjski Manuel I Komnen podjął próbę osiągnięcia porozumienia dyplomatycznego i dynastycznego z Królestwem Węgier.W 1163 roku, zgodnie z warunkami istniejącego traktatu pokojowego, młodszy brat króla Stefana III, Béla, został wysłany do Konstantynopola, aby wychowywał się pod osobistą opieką samego cesarza.Jako krewny Manuela (matka Manuela była węgierską księżniczką) i narzeczony jego córki, Béla został despotą (nowo stworzony dla niego tytuł) i w 1165 roku został mianowany następcą tronu, przyjmując imię Alexios.Jednak w 1167 roku król Szczepan odmówił przekazania Manuelowi kontroli nad dawnymi terytoriami bizantyjskimi przydzielonymi Béli-Alexiosowi jako jego przybyszowi;doprowadziło to bezpośrednio do wojny zakończonej bitwą pod Sirmium.Bizantyjczycy odnieśli zdecydowane zwycięstwo, zmuszając Węgrów do ubiegania się o pokój na warunkach bizantyjskich.Zgodzili się również zapewnić zakładników za dobre zachowanie;płacić Bizancjum daninę i na żądanie zaopatrywać wojska.Bitwa pod Sirmium zakończyła wysiłki Manuela mające na celu zabezpieczenie jego północnej granicy.

Jesienią 1169 roku Manuel wysłał wspólną wyprawę z Amalrykiem doEgiptu : armia bizantyjska i siły morskie składające się z 20 dużych okrętów wojennych, 150 galer i 60 transportów połączyły siły z Amalrykiem w Askalonie.Połączone siły Manuela i Amalryka rozpoczęły oblężenie Damietty 27 października 1169 r., ale oblężenie zakończyło się niepowodzeniem z powodu braku pełnej współpracy krzyżowców i Bizantyjczyków.Kiedy nadeszły deszcze, zarówno armia łacińska, jak i flota bizantyjska wróciły do ​​domu, chociaż połowa floty bizantyjskiej zginęła w nagłej burzy.

Bitwa pod Myriokephalon była bitwą między Cesarstwem Bizantyjskim a Turkami seldżuckimi we Frygii w pobliżu jeziora Beyşehir w południowo-zachodniej Turcji w dniu 17 września 1176 r. Bitwa była strategicznym odwróceniem sił bizantyjskich, które wpadły w zasadzkę podczas poruszania się przez górę przechodzić.Miała to być ostatnia, nieudana próba odzyskania przez Bizantyjczyków wnętrza Anatolii z rąk Turków seldżuckich.

Od końca XI wieku na Wschodzie zaczęli pojawiać się zachodni kupcy, głównie z włoskich miast-państw Wenecji , Genui i Pizy.Pierwszymi byli Wenecjanie, którzy uzyskali koncesje handlowe na dużą skalę od cesarza bizantyjskiego Aleksego I Komnena.Późniejsze rozszerzenia tych przywilejów i ówczesna niemoc morska Bizancjum doprowadziły do ​​​​prawdziwego monopolu morskiego i zduszenia Cesarstwa przez Wenecjan.Wnuk Aleksego, Manuel I Komnen, chcąc zmniejszyć ich wpływy, zaczął ograniczać przywileje Wenecji, zawierając układy z jej rywalami: Pizą, Genuą i Amalfi.Stopniowo wszystkim czterem włoskim miastom pozwolono również założyć własne dzielnice w północnej części samego Konstantynopola, w kierunku Złotego Rogu.Po śmierci Manuela I w 1180 r. Wdowa po nim, łacińska księżniczka Maria z Antiochii , została regentką swojego małego syna Aleksego II Komnena .Jej regencja była znana z faworyzowania kupców łacińskich i wielkich arystokratycznych właścicieli ziemskich i została obalona w kwietniu 1182 r. Przez Andronika I Komnena , który wkroczył do miasta na fali powszechnego poparcia.Niemal natychmiast uroczystości przerodziły się w przemoc wobec znienawidzonych Latynosów, a po wejściu do dzielnicy łacińskiej miasta tłum zaczął atakować mieszkańców.Wielu przewidziało wydarzenia i uciekło drogą morską.Późniejsza masakra była masowa: nie oszczędzono ani kobiet, ani dzieci, a leżących w szpitalnych łóżkach latynoskich pacjentów mordowano.Splądrowano domy, kościoły i organizacje charytatywne.Szczególną uwagę poświęcono duchowieństwu łacińskiemu, a legata papieskiego kardynała Jana ścięto, a jego głowę ciągnięto po ulicach na psim ogonie.Chociaż dokładne liczby nie są dostępne, większość społeczności łacińskiej, szacowana wówczas przez Eustatiusza z Tesaloniki na 60 000, została zniszczona lub zmuszona do ucieczki.Szczególnie społeczności genueńskie i pizańskie zostały zdewastowane, a około 4000 ocalałych zostało sprzedanych jako niewolnicy (tureckiemu)sułtanatowi rumu .Masakra jeszcze bardziej pogorszyła stosunki i zwiększyła wrogość między zachodnimi i wschodnimi kościołami chrześcijańskimi, po czym nastąpiła sekwencja działań wojennych między nimi.

Śmierć Manuela 24 września 1180 r. stanowiła punkt zwrotny w losach Cesarstwa Bizantyjskiego.Andronikos dobrze rozpoczął swoje panowanie.w szczególności działania, które podjął w celu zreformowania rządu imperium, zostały docenione przez historyków.Na prowincjach reformy Andronikosa przyniosły szybką i wyraźną poprawę.Godna podziwu była zaciekła determinacja Andronikosa, by wykorzenić korupcję i wiele innych nadużyć;za Andronikosa zaprzestano sprzedaży urzędów;selekcja opierała się na zasługach, a nie na faworyzowaniu;urzędnicy otrzymywali odpowiednią pensję, aby ograniczyć pokusę przekupstwa.Z zaciekłą gorliwością eliminowano wszelkie formy korupcji.Doszło do kilku buntów, które doprowadziły do ​​inwazji króla Sycylii Wilhelma II.Andronikos pospiesznie zebrał pięć różnych armii, aby powstrzymać armię sycylijską przed dotarciem do Konstantynopola, ale jego siły nie wytrzymały i wycofały się na odległe wzgórza.Andronikos zgromadził także flotę składającą się ze 100 statków, aby powstrzymać flotę normańską przed wejściem na Morze Marmara.Kiedy Andronikos wrócił do Konstantynopola, stwierdził, że jego władza została obalona: Izaak Angelos został ogłoszony cesarzem.Obalony cesarz próbował uciec łodzią z żoną Agnieszką i kochanką, ale został schwytany.Izaak wydał go miejskiemu tłumowi i przez trzy dni był narażony na ich wściekłość i urazę.Odcięto mu prawą rękę, wyrwano zęby i włosy, wyłupiono jedno oko i, między innymi, polewano mu twarz wrzątkiem.Zmarł 12 września 1185 r. Na wieść o śmierci cesarza, jego syn i współcesarz Jan został zamordowany przez własne wojska w Tracji.

Izaak Doukas Komnenos był pretendentem do Cesarstwa Bizantyjskiego i władcą Cypru od 1184 do 1191 roku. Współczesne źródła powszechnie nazywają go cesarzem Cypru.Stracił wyspę na rzecz króla Anglii Ryszarda I podczas Trzeciej Krucjaty .

To właśnie w okresie komneńskim kontakty między Bizancjum a „łacińskim” chrześcijańskim Zachodem, w tym z państwami krzyżowców , osiągnęły swój najważniejszy etap.Weneccy i inni włoscy kupcy zaczęli masowo osiedlać się w Konstantynopolu i imperium, a ich obecność wraz z licznymi łacińskimi najemnikami, których zatrudniał w szczególności Manuel, pomogła w szerzeniu bizantyjskiej technologii, sztuki, literatury i kultury na całym rzymskokatolickim zachodzie.Przede wszystkim wpływ kulturowy sztuki bizantyjskiej na Zachód w tym okresie był ogromny i miał długotrwałe znaczenie.Komnenoi wnieśli także znaczący wkład w historię Azji Mniejszej.Odbijając większą część regionu, Komnenojowie cofnęli natarcie Turków w Anatolii o ponad dwa stulecia;Po okresie Komnenów nastała dynastia Angeloi, która nadzorowała być może najważniejszy okres upadku Cesarstwa Bizantyjskiego.W ciągu następnego ćwierćwiecza Konstantynopol po raz pierwszy w swojej historii upadnie pod naporem najeźdźców, co doprowadzi do ostatecznej utraty statusu „wielkiego mocarstwa” imperium.Jednak wraz ze śmiercią Andronikosa trwająca 104 lata dynastia Komnenów dobiegła końca.