Historia ya Vietnam Rekodi ya matukio

-1000

Yue

-257

Au Lac

-180

Nanyue

viambatisho

maelezo ya chini

marejeleo


Historia ya Vietnam
History of Vietnam ©HistoryMaps

500 BCE - 2024

Historia ya Vietnam



Vietnam ina historia tajiri iliyoanzia karibu miaka 20,000, kuanzia na wakazi wake wa kwanza wanaojulikana, Hoabinhians.Kwa milenia nyingi, vipengele vya kimkakati vya kijiografia vya eneo hili viliwezesha maendeleo ya tamaduni kadhaa za kale, ikiwa ni pamoja na Đông Sơn kaskazini na Sa Huynh katikati mwa Vietnam.Ingawa mara nyingi ilikuwa chini ya utawalawa Wachina , Vietnam iliona vipindi vya muda vya uhuru vilivyoongozwa na watu wa ndani kama vile Masista wa Trưng na Ngô Quyền.Kwa kuanzishwa kwa Ubuddha na Uhindu , Vietnam ikawa njia panda ya kitamaduni ya kipekee iliyoathiriwa na ustaarabu wa Wachina naWahindi .Nchi ilikabiliwa na uvamizi na kazi mbalimbali, ikiwa ni pamoja na zile za Imperial China na baadaye Milki ya Ufaransa , ambayo iliacha athari za muda mrefu.Utawala wa mwisho ulisababisha chuki iliyoenea, na kuweka msingi wa msukosuko wa kisiasa na kuongezeka kwa ukomunisti baada ya Vita vya Kidunia vya pili .Historia ya Vietnam ina alama ya uthabiti wake na mwingiliano changamano kati ya tamaduni za kiasili na athari za nje, kuanzia Uchina na India hadi Ufaransa na Marekani .
66000 BCE
Historia ya awaliornament
Kipindi cha Prehistoric cha Vietnam
Asia ya Kusini-Mashariki ya kihistoria. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
65000 BCE Jan 1

Kipindi cha Prehistoric cha Vietnam

Vietnam
Vietnam ni nchi ya makabila mengi kwenye Bara la Asia ya Kusini-Mashariki na ina anuwai kubwa ya lugha za kikabila.Demografia ya Vietnam ina makabila 54 tofauti ni ya familia tano kuu za kikabila: Austronesian, Austroasiatic, Hmong-Mien, Kra-Dai, Sino-Tibetan.Kati ya vikundi 54, kabila kubwa ni Kinh kinachozungumza Austroasiatic pekee inayojumuisha 85.32% ya jumla ya watu.Nyingine ni makabila mengine 53.Mosaic ya kikabila ya Vietnam inachangiwa na mchakato wa watu ambao watu mbalimbali walikuja na kukaa kwenye eneo, ambalo linajumuisha hali ya kisasa ya Vietnam katika hatua nyingi, mara nyingi ikitenganishwa na maelfu ya miaka, ilidumu kabisa kwa makumi ya miaka elfu.Ni dhahiri kwamba historia nzima ya Vietnam imepambwa kwa rangi ya polyethnic.[1]Holocene Vietnam ilianza wakati wa kipindi cha Marehemu Pleistocene.Makazi ya awali ya kibinadamu ya kisasa katika Bara la Asia ya Kusini-Mashariki yalianzia 65 kya (miaka 65,000 iliyopita) hadi 10,5 kya.Huenda walikuwa wawindaji-wawindaji wakuu ambao waliwaita Wahoabinhi, kundi kubwa ambalo polepole liliingia katika Asia ya Kusini-Mashariki, labda sawa na watu wa kisasa wa Munda (watu wanaozungumza Mundari) na Austroasiatics ya Malaysia.[2]Ingawa wakaaji wa kweli wa Vietnam walikuwa Wahoabinhia, bila shaka walikuwa wamebadilishwa na kufyonzwa na watu wenye sura ya Mashariki ya Eurasia na upanuzi wa lugha za awali za Austroasiatic na Austronesian, ingawa lugha haihusiani kabisa na maumbile.Na baadaye mwelekeo huo unaendelea na upanuzi wa idadi ya watu wanaozungumza Tibeto-Burma na Kra-Dai, na jumuiya za hivi punde zinazozungumza Hmong-Mien.Matokeo ni kwamba makabila yote ya kisasa ya Vietnam yana uwiano mbalimbali wa mchanganyiko wa kijeni kati ya Eurasia Mashariki na makundi ya Hoabinhian.[1]Watu wa Cham, ambao kwa zaidi ya miaka elfu moja waliishi, walidhibiti na kustaarabu Vietnam ya kisasa ya katikati na kusini mwa pwani kutoka karibu karne ya 2 CE wana asili ya Austronesi.Sekta ya kusini kabisa ya Vietnam ya kisasa, Delta ya Mekong na mazingira yake ilikuwa hadi karne ya 18 sehemu muhimu, bado ya mabadiliko ya umuhimu wa Austroasiatic Proto-Khmer - na wakuu wa Khmer, kama Funan, Chenla, Empire ya Khmer na ufalme wa Khmer.[3]Ikiwa kwenye ukingo wa kusini-mashariki mwa Asia ya monsuni, sehemu kubwa ya Vietnam ya kale ilifurahia mchanganyiko wa mvua nyingi, unyevunyevu, joto, upepo mzuri, na udongo wenye rutuba.Vyanzo hivi vya asili viliunganishwa na kuzalisha ukuaji usio wa kawaida wa mpunga na mimea mingine na wanyamapori.Vijiji vya kilimo vya mkoa huu vilishikilia zaidi ya asilimia 90 ya watu.Kiasi kikubwa cha maji ya msimu wa mvua kilihitaji wanakijiji kuelekeza nguvu zao katika kudhibiti mafuriko, kupandikiza mpunga na kuvuna.Shughuli hizi zilitokeza maisha ya kijijini yenye mshikamano na dini ambayo mojawapo ya maadili ya msingi ilikuwa ni tamaa ya kuishi kupatana na asili na watu wengine.Njia ya maisha, iliyozingatia upatano, ilitia ndani mambo mengi yenye kufurahisha ambayo watu walithamini sana.Mfano ulitia ndani watu wasiohitaji vitu vingi vya kimwili, kufurahia muziki na mashairi, na kuishi kupatana na asili.[4]Uvuvi na uwindaji uliongezea zao kuu la mpunga.Vichwa vya mishale na mikuki vilitumbukizwa kwenye sumu kuua wanyama wakubwa kama vile tembo.Betel nuts zilitafunwa sana na watu wa tabaka la chini hawakuvaa mavazi ya maana kuliko vazi la kiunoni.Kila majira ya kuchipua, tamasha la uzazi lilifanyika ambalo lilikuwa na karamu kubwa na kuachana na ngono.Tangu karibu 2000 KK, zana za mikono ya mawe na silaha ziliboreshwa kwa wingi na anuwai.Baada ya hayo, Vietnam baadaye ikawa sehemu ya Barabara ya Maritime Jade, ambayo ilikuwepo kwa miaka 3,000 kati ya 2000 BCE hadi 1000 CE.[5] Ufinyanzi ulifikia kiwango cha juu cha mbinu na mtindo wa mapambo.Jamii za awali za kilimo cha lugha nyingi nchini Vietnam zilikuwa wakulima wa Oryza wa mchele wenye mvua, ambao ulikuja kuwa chakula kikuu chao.Wakati wa hatua ya baadaye ya nusu ya kwanza ya milenia ya 2 KK, kuonekana kwa kwanza kwa zana za shaba kulifanyika licha ya zana hizi bado kuwa nadra.Kufikia karibu mwaka wa 1000 KWK, shaba ilibadilisha mawe na kupata asilimia 40 hivi ya zana na silaha zenye makali, na kufikia asilimia 60 hivi.Hapa, hakukuwa na silaha za shaba tu, shoka, na mapambo ya kibinafsi, lakini pia mundu na zana zingine za kilimo.Kuelekea kufungwa kwa Enzi ya Shaba, shaba inachangia zaidi ya asilimia 90 ya zana na silaha, na kuna makaburi ya ajabu sana - mahali pa kuzikia machifu wenye nguvu - yaliyo na mamia ya vitu vya kitamaduni na vya kibinafsi vya shaba kama vile ala za muziki, ndoo- vijiti vya umbo, na majambia ya mapambo.Baada ya 1000 KWK, watu wa kale wa Vietnam walikua wataalamu wa kilimo huku wakipanda mpunga na kufuga nyati na nguruwe.Pia walikuwa wavuvi stadi na mabaharia wenye ujasiri, ambao mitumbwi yao mirefu iliyochimbwa ilivuka bahari ya mashariki.
Utamaduni wa Phung Nguyen
Vyungu vya utamaduni vya Phung Nguyen. ©Gary Todd
2000 BCE Jan 1 - 1502 BCE

Utamaduni wa Phung Nguyen

Viet Tri, Phu Tho Province, Vi
Utamaduni wa Phùng Nguyên wa Vietnam (c. 2,000 - 1,500 KK) ni jina lililopewa utamaduni wa Enzi ya Shaba huko Vietnam ambalo lilichukua jina lake kutoka kwa tovuti ya kiakiolojia huko Phùng Nguyên, kilomita 18 (11 mi) mashariki mwa Việt Trì iliyogunduliwa. mwaka wa 1958. [6] Ilikuwa katika kipindi hiki ambapo kilimo cha mpunga kiliingizwa katika eneo la Mto Mwekundu kutoka kusini mwa Uchina.[7] Uchimbaji wa kwanza wa utamaduni wa Phùng Nguyên ulikuwa mwaka wa 1959, unaojulikana kama Co Nhue.Maeneo ya utamaduni wa Phùng Nguyên kwa kawaida huwa na urefu wa mita kadhaa kuliko eneo linalozunguka na karibu na mito au vijito.[8]
Utamaduni wa Sa Huynh
Sinia ya matunda ya ufinyanzi ©Bình Giang
1000 BCE Jan 1 - 200

Utamaduni wa Sa Huynh

Sa Huỳnh, Phổ Thạnh, Đức Phổ D
Utamaduni wa Sa Huỳnh ulikuwa utamaduni wa kisasa kati na kusini mwa Vietnam ambao ulistawi kati ya 1000 BCE na 200 CE.[9] Maeneo ya kiakiolojia kutoka kwa utamaduni yamegunduliwa kutoka Delta ya Mekong hadi jimbo la Quảng Bình katikati mwa Vietnam.Watu wa Sa Huynh yaelekea walikuwa watangulizi wa watu wa Cham, watu wanaozungumza Kiaustronesia na waanzilishi wa ufalme wa Champa.[10]Utamaduni wa Sa Huỳnh ulionyesha ushahidi wa mtandao mpana wa biashara uliokuwepo kati ya 500 BCE hadi CE 1500, unaojulikana kama Sahuynh-Kalanay Interaction Sphere (iliyopewa jina la utamaduni wa Sa Huỳnh na Pango la Kalanay la Masbate, Ufilipino).Ilikuwa hasa kati ya Sa Huỳnh na Ufilipino , lakini pia ilienea katika maeneo ya kiakiolojia huko Taiwan , Kusini mwa Thailand , na kaskazini mashariki mwa Borneo.Ina sifa ya tamaduni za pamoja za ufinyanzi wa kuteleza nyekundu, pamoja na mapambo ya vichwa viwili na penannular inayojulikana kama lingling-o iliyotengenezwa kutoka kwa nyenzo kama jade ya kijani (iliyotoka Taiwan), mica ya kijani (kutoka Mindoro), nephrite nyeusi (kutoka Hà Tĩnh ) na udongo (kutoka Vietnam na Kaskazini mwa Ufilipino).[11] Sa Huynh pia alitoa shanga zilizotengenezwa kwa glasi, carnelian, agate, olivine, zikoni, dhahabu na garnet;ambao wengi wao hutumia nyenzo ambazo pia huagizwa kutoka nje.Vioo vya shaba vya mtindo wa nasaba ya Han pia vilipatikana katika tovuti za Sa Huynh.[11]
Yue
Watu wa kale wa Yue. ©Shenzhen Museum
1000 BCE Jan 1

Yue

Northern Vietnam, Vietnam
Baiyue (Wayue mia, au Wayue tu), walikuwa makabila mbalimbali walioishi maeneo ya Kusini mwa Uchina na Vietnam ya Kaskazini wakati wa milenia ya 1 KK na milenia ya 1 BK.[19] Walijulikana kwa nywele fupi, michoro ya mwili, panga laini, na uhodari wa majini.Katika kipindi cha Nchi Zinazopigana , neno "Yue" lilirejelea Jimbo la Yue huko Zhejiang.Falme za baadaye za Minyue huko Fujian na Nanyue huko Guangdong zote zilizingatiwa kuwa majimbo ya Yue.Meacham anabainisha kwamba, wakati wa nasaba za Zhou na Han, Wayue waliishi katika eneo kubwa kutoka Jiangsu hadi Yunnan, [20] huku Barlow anaonyesha kwamba Waluoyue walimiliki kusini-magharibi mwa Guangxi na kaskazini mwa Vietnam.[21] Kitabu cha Han kinaelezea makabila mbalimbali ya Yue na watu wanaweza kupatikana kutoka mikoa ya Kuaiji hadi Jiaozhi.[22] Makabila ya Yue yalihamishwa polepole au kuingizwa katika tamaduni ya Wachina huku milki ya Han ilipopanuka hadi sasa ni Kusini mwa China na Kaskazini mwa Vietnam.[23]
Utamaduni wa Dong Mwana
Tamaduni ya Dong Son ni tamaduni ya Enzi ya Shaba ya kaskazini mwa Vietnam, ambayo ngoma zake maarufu zilienea kote Asia ya kusini-mashariki kufikia katikati ya milenia ya kwanza KK. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
700 BCE Jan 1

Utamaduni wa Dong Mwana

Northern Vietnam, Vietnam
Bonde la Mto Mwekundu liliunda kitengo cha asili cha kijiografia na kiuchumi, kilichopakana kaskazini na magharibi na milima na misitu, mashariki na bahari na kusini na Delta ya Mto Mwekundu.[12] Haja ya kuwa na mamlaka moja ya kuzuia mafuriko ya Mto Mwekundu, kushirikiana katika kujenga mifumo ya majimaji, kubadilishana biashara, na kuwafukuza wavamizi, ilisababisha kuundwa kwa majimbo ya kwanza ya hadithi ya Kivietinamu takriban 2879 KK.Wakati katika nyakati za baadaye, utafiti unaoendelea kutoka kwa wanaakiolojia umependekeza kwamba utamaduni wa Kivietinamu Đông Sơn ungeweza kufuatiliwa nyuma hadi Kaskazini mwa Vietnam, Guangxi na Laos karibu 700 BCE.[13]Wanahistoria wa Kivietinamu wanahusisha utamaduni huo na majimbo ya Văn Lang na Âu Lạc.Ushawishi wake ulienea katika maeneo mengine ya Kusini-mashariki mwa Asia, ikiwa ni pamoja na Maritime Kusini-mashariki mwa Asia, kutoka takriban 1000 KK hadi 1 KK.Watu wa Dong Son walikuwa na ujuzi wa kulima mpunga, kufuga nyati wa majini na nguruwe, kuvua na kusafiri kwa mitumbwi mirefu.Pia walikuwa wapiga shaba wenye ujuzi, ambayo inathibitishwa na ngoma ya Dong Son inayopatikana kote kaskazini mwa Vietnam na Kusini mwa China.[14] Kusini mwa tamaduni ya Dong Son kulikuwa na utamaduni wa Sa Huỳnh wa proto-Chams.
Lac Viet
Lạc Việt ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
700 BCE Jan 2 - 100

Lac Viet

Red River Delta, Vietnam
Lạc Việt au Waluoyue walikuwa mkusanyiko wa lugha nyingi, haswa Kra-Dai na Austroasiatic, makabila ya Yue ambayo yalikaa Vietnam ya zamani ya kaskazini, na, haswa Delta ya zamani ya Mto Mwekundu, [24] kutoka takriban.700 BCE hadi 100 CE, wakati wa hatua ya mwisho ya Neolithic Kusini Mashariki mwa Asia na mwanzo wa kipindi cha kale cha kale.Kutoka kwa mitazamo ya kiakiolojia, walijulikana kama Dongsonian.Lac Viet ilijulikana kwa kutengeneza ngoma kubwa za shaba za Heger Type I, kulima mpunga wa mpunga, na kutengeneza mitaro.Lạc Việt ambao walimiliki utamaduni wa Umri wa Shaba Đông Sơn, ambao ulijikita katika Delta ya Mto Mwekundu (sasa iko kaskazini mwa Vietnam, katika bara la Kusini-mashariki mwa Asia), [25] wanakisiwa kuwa mababu wa Kivietinamu cha kisasa cha Kinh.[26] Idadi nyingine ya watu wa Luoyue, ambao waliishi katika bonde la mto Zuo (sasa Kusini mwa Uchina wa kisasa), wanaaminika kuwa mababu wa watu wa kisasa wa Zhuang;[27] zaidi ya hayo, Waluoyue kusini mwa Uchina wanaaminika kuwa mababu wa watu wa Hlai.[28]
500 BCE - 111 BCE
Kipindi cha Kaleornament
Ufalme wa Van Lang
Hung King. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
500 BCE Jan 1

Ufalme wa Van Lang

Red River Delta, Vietnam
Kulingana na hadithi ya Kivietinamu ambayo ilionekana kwa mara ya kwanza katika kitabu cha karne ya 14 Lĩnh nam chích quái, chifu wa kabila Lộc Tục alijitangaza kama Kinh Dương Vương na kuanzisha jimbo la Xích Quỷ, ambalo linaashiria mwanzo wa kipindi cha Hồng Bàng.Walakini, wanahistoria wa kisasa wa Kivietinamu wanadhani, hali hiyo iliendelezwa tu katika Delta ya Mto Mwekundu na nusu ya pili ya milenia ya 1 KK.Kinh Dương Vương alifuatwa na Sùng Lãm.Nasaba iliyofuata ya kifalme ilitoa wafalme 18, waliojulikana kama Wafalme wa Hùng.Kuanzia nasaba ya tatu ya Hùng, ufalme huo uliitwa Văn Lang, na mji mkuu ulianzishwa huko Phong Châu (katika Việt Trì, Phú Thọ ya kisasa) kwenye makutano ya mito mitatu ambapo Delta ya Mto Mwekundu huanza kutoka chini ya milima. .[15]Mfumo wa utawala unajumuisha ofisi kama vile mkuu wa kijeshi (lạc tướng), paladin (lạc hầu) na Mandarin (bố chính).[16] Idadi kubwa ya silaha za chuma na zana zilizochimbwa katika maeneo mbalimbali ya utamaduni ya Phung Nguyen kaskazini mwa Indochina zinahusishwa na mwanzo wa Enzi ya Shaba Kusini-mashariki mwa Asia.[17] Zaidi ya hayo, mwanzo wa Enzi ya Shaba umethibitishwa kwa takriban 500 BCE huko Đông Sơn.Wanahistoria wa Kivietinamu kwa kawaida huhusisha utamaduni wa Đông Sơn na falme za Văn Lang, Âu Lạc, na nasaba ya Hồng Bàng.Jumuiya ya wenyeji ya Lạc Việt ilikuwa imeanzisha tasnia ya hali ya juu ya uzalishaji bora wa shaba, usindikaji na utengenezaji wa zana, silaha na ngoma za Shaba bora.Hakika ya thamani ya mfano ilikusudiwa kutumiwa kwa madhumuni ya kidini au ya sherehe.Mafundi wa vitu hivi walihitaji ujuzi ulioboreshwa katika mbinu za kuyeyusha, katika mbinu ya utupaji wa nta iliyopotea na walipata ujuzi mkuu wa utungaji na utekelezaji kwa michoro ya kina.[18]
Au Lac
Âu Lạc ©Thibaut Tekla
257 BCE Jan 1 - 179 BCE

Au Lac

Co Loa Citadel, Cổ Loa, Đông A
Kufikia karne ya 3 KK, kikundi kingine cha Viet, Âu Việt, kilihama kutoka Uchina wa sasa hadi kwenye delta ya Mto Hồng na kuchanganywa na wakazi wa kiasili wa Văn Lang.Mnamo 257 KK, ufalme mpya, Âu Lạc, uliibuka kama muungano wa Âu Việt na Lạc Việt, huku Thục Phán akijitangaza "An Dương Vương" ("King An Dương").Baadhi ya Wavietnamu wa kisasa wanaamini kwamba Thục Phán ilikuja kwenye eneo la Âu Việt (ya kisasa Vietnam kaskazini kabisa, Guangdong magharibi, na mkoa wa kusini wa Guangxi, na mji wake mkuu katika eneo ambalo leo ni Mkoa wa Cao Bằng).[29]Baada ya kukusanya jeshi, alishinda na kupindua nasaba ya kumi na nane ya wafalme wa Hùng, karibu 258 KK.Kisha akabadilisha jina la jimbo lake jipya alilolipata kutoka Văn Lang hadi Âu Lạc na kuanzisha mji mkuu mpya huko Phong Khê katika mji wa sasa wa Phú Thọ kaskazini mwa Vietnam, ambapo alijaribu kujenga Cổ Loa Citadel (Cổ Loa Thành), ond. ngome takriban maili kumi kaskazini mwa mji mkuu huo mpya.Cổ Loa, makazi makubwa ya mijini ya awali ya historia ya Kusini-mashariki mwa Asia, [30] ilikuwa kitovu cha kwanza cha kisiasa cha ustaarabu wa Vietnamese katika enzi ya kabla ya Sinitic, ikijumuisha hekta 600 (ekari 1,500), na kuhitaji kama mita za ujazo milioni 2 za nyenzo. .Walakini, rekodi zilionyesha kuwa ujasusi ulisababisha kuanguka kwa An Dương Vương.
Kampeni ya Qin dhidi ya Baiyue
Kampeni ya Qin dhidi ya Baiyue ©Angus McBride
221 BCE Jan 1 - 214 BCE

Kampeni ya Qin dhidi ya Baiyue

Guangxi, China
Baada ya Qin Shi Huang kuziteka falme nyingine sita za China za Han, Zhao, Wei, Chu, Yan, na Qi, alielekeza fikira zake kwa makabila ya Xiongnu ya kaskazini na magharibi na watu Mamia wa Yue wa eneo ambalo sasa ni kusini mwa China.Kwa vile biashara ilikuwa chanzo muhimu cha utajiri kwa watu wa Baiyue wa pwani ya kusini mwa China, eneo la kusini mwa Mto Yangtze lilivutia tahadhari ya Mfalme Qin Shi Huang.Akiwa amevutiwa na hali ya hewa yake ya wastani, mashamba yenye rutuba, njia za biashara za baharini, usalama wa kadiri kutoka kwa vikundi vinavyopigana kuelekea magharibi na kaskazini-magharibi, na upatikanaji wa bidhaa za kitropiki za anasa kutoka Kusini-mashariki mwa Asia, maliki alituma majeshi kushinda falme za Yue mwaka wa 221 KK.[31] Karibu 218 KK, Mfalme wa Kwanza alimtuma Jenerali Tu Sui na jeshi la askari 500,000 wa Qin kugawanyika katika makampuni matano na kushambulia makabila Mia ya Yue katika eneo la Lingnan.Safari za kijeshi dhidi ya eneo hilo zilitumwa kati ya 221 na 214 KK.[32] Ingechukua safari tano mfululizo za kijeshi kabla ya Qin hatimaye kuwashinda Yue mwaka wa 214 KK.[33]
Nanyue
Nanyue ©Thibaut Tekla
180 BCE Jan 1 - 111 BCE

Nanyue

Guangzhou, Guangdong Province,
Kufuatia kuanguka kwa nasaba ya Qin , Zhao Tuo alichukua udhibiti wa Guangzhou na kupanua eneo lake kusini mwa Mto Mwekundu kama moja ya shabaha kuu za nasaba ya Qin ilikuwa kupata bandari muhimu za pwani kwa biashara.[34] Mfalme wa Kwanza alikufa mwaka wa 210 KK, na mwanawe Zhao Huhai akawa Mfalme wa Pili wa Qin.Mnamo 206 KK nasaba ya Qin ilikoma kuwapo, na watu wa Yue wa Guilin na Xiang walikuwa huru kwa mara nyingine tena.Mnamo 204 KK, Zhao Tuo alianzisha Ufalme wa Nanyue, na Panyu kama mji mkuu, na akajitangaza kuwa Mfalme wa Kivita wa Nanyue na akagawanya himaya yake katika majimbo saba, ambayo yalisimamiwa na mchanganyiko wa mabwana wa Kichina wa Han na Yue.[35]Liu Bang, baada ya miaka ya vita na wapinzani wake, alianzisha nasaba ya Han na kuunganisha tena China ya Kati mwaka 202 KK.Mnamo 196 KK, Liu Bang, ambaye sasa ni Mfalme Gaozu, alimtuma Lu Jia hadi Nanyue kwa matumaini ya kupata utii wa Zhao Tuo.Baada ya kufika, Lu alikutana na Zhao Tuo na inasemekana alimkuta akiwa amevalia mavazi ya Yue na kusalimiwa baada ya mila zao, jambo ambalo lilimkasirisha.Mazungumzo marefu yalifuata, [36] ambapo Lu anasemekana kuwa alimwonya Zhao Tuo, akionyesha kwamba yeye alikuwa Mchina, si Yue, na alipaswa kudumisha mavazi na mapambo ya Wachina na bila kusahau mila za mababu zake.Lu alisifu nguvu za mahakama ya Han na kuonya dhidi ya ufalme mdogo kama Nanyue unaothubutu kuupinga.Alitishia zaidi kuwaua jamaa za Zhao nchini China ipasavyo na kuharibu makaburi ya mababu zao, na pia kuwalazimisha Yue kumtoa Zhao mwenyewe.Kufuatia tishio hilo, Zhao Tuo kisha aliamua kupokea muhuri wa Mfalme Gaozu na kuwasilisha kwa mamlaka ya Han.Mahusiano ya kibiashara yalianzishwa kwenye mpaka kati ya Nanyue na ufalme wa Han wa Changsha.Ingawa rasmi ni jimbo la mhusika wa Han, Nanyue inaonekana kuwa imehifadhi kiwango kikubwa cha uhuru wa ukweli.Ufalme wa Âu Lạc uliwekwa kusini mwa Nanyue katika miaka ya mwanzo ya kuwepo kwa Nanyue, huku Âu Lạc ikipatikana hasa katika eneo la delta ya Mto Mwekundu, na Nanyue ikijumuisha Nanhai, Guilin, na Xiang Commanderies.Wakati Nanyue na Âu Lạc waliishi pamoja, Âu Lạc alikubali ushujaa wa Nanyue, hasa kwa sababu ya hisia zao za kupingana na Han.Zhao Tuo alijenga na kuimarisha jeshi lake, akiogopa mashambulizi ya Han.Hata hivyo, mahusiano kati ya akina Han na Nanyue yalipoimarika, mwaka wa 179 KK, Zhao Tuo alimshinda Mfalme An Dương Vương na kumpandisha Âu Lạc.[37]
111 BCE - 934
Utawala wa Kichinaornament
Enzi ya Kwanza ya Utawala wa Kaskazini
Wanajeshi wa nasaba ya Han ©Osprey Publishing
111 BCE Jan 2 - 40

Enzi ya Kwanza ya Utawala wa Kaskazini

Northern Vietnam, Vietnam
Mnamo mwaka wa 111 KK, nasaba ya Han iliteka Nanyue wakati wa upanuzi wake kuelekea kusini na kuingiza kile ambacho sasa ni kaskazini mwa Vietnam, pamoja na Guangdong ya kisasa na Guangxi, katika milki ya Han inayopanuka.[38] Wakati wa miaka mia kadhaa iliyofuata ya utawalawa Wachina , kuchukizwa kwa Nanyue mpya iliyotekwa kulifanywa na mchanganyiko wa nguvu za kijeshi za Han, makazi ya kawaida na kufurika kwa wakimbizi wa Han Wachina, maafisa na ngome, wafanyabiashara, wasomi, warasimu. , wakimbizi, na wafungwa wa vita.[39] Wakati huo huo, maafisa wa Uchina walikuwa na nia ya kutumia maliasili za eneo hilo na uwezo wa kibiashara.Kwa kuongezea, maafisa wa Uchina wa Han waliteka ardhi yenye rutuba iliyotekwa kutoka kwa wakuu wa Vietnam kwa wahamiaji wapya wa Kichina wa Han.[40] Utawala wa Han na utawala wa serikali ulileta ushawishi mpya kwa wenyeji wa Vietnamese na Vietnam kama jimbo la Uchina lililokuwa likiendeshwa kama kituo cha mpaka cha Dola ya Han.[41] Ukoo wa Han ulikuwa na hamu kubwa ya kupanua udhibiti wao juu ya Delta ya Mto Mwekundu yenye rutuba, kwa sehemu kama eneo la kijiografia lilitumika kama mahali pazuri pa usambazaji na kituo cha biashara kwa meli za Han zinazohusika katika biashara inayokua ya baharini na Falme mbalimbali za Kusini na Kusini-mashariki mwa Asia. na Ufalme wa Kirumi.[42] Enzi ya nasaba ya Han ilitegemea sana biashara na Nanyue ambao walizalisha vitu vya kipekee kama vile: shaba na vichomaji uvumba vya ufinyanzi, pembe za ndovu, na pembe za kifaru.Ukoo wa Han ulichukua faida ya bidhaa za watu wa Yue na kuzitumia katika mtandao wao wa biashara ya baharini ulioenea kutoka Lingnan kupitia Yunnan hadi Burma naIndia .[43]Katika karne ya kwanza ya utawala wa Wachina, Vietnam ilitawaliwa kwa upole na kwa njia isiyo ya moja kwa moja bila mabadiliko ya haraka katika sera za asili.Hapo awali, watu wa kiasili wa Lac Viet walitawaliwa katika ngazi ya eneo lakini huku maafisa wa wenyeji wa Kivietinamu wakibadilishwa na maafisa wapya wa Wachina wa Han.[44] Watendaji wa serikali ya Han kwa ujumla walifuata sera ya mahusiano ya amani na wakazi wa kiasili, wakizingatia majukumu yao ya utawala katika makao makuu ya mkoa na ngome, na kudumisha njia salama za mito kwa biashara.[45] Kufikia karne ya kwanza BK, hata hivyo, nasaba ya Han ilizidisha juhudi zake za kuchukua maeneo yake mapya kwa kuongeza kodi na kuanzisha mageuzi ya ndoa na urithi wa ardhi yaliyolenga kuigeuza Vietnam kuwa jamii ya wazalendo ifaayo zaidi kwa mamlaka ya kisiasa.[46] Chifu wa asili wa Waluo alilipa ushuru mkubwa na ushuru wa kifalme kwa mandarins wa Han ili kudumisha utawala wa ndani na kijeshi.[44] Wachina walijaribu kwa nguvu kuiga Kivietinamu ama kwa maana ya kulazimishwa au kupitia utawala wa kikatili wa kisiasa wa Uchina.[41] Nasaba ya Han ilitaka kuwaiga Wavietnam kama Wachina walitaka kudumisha himaya ya umoja yenye mshikamano kupitia "ujumbe wa ustaarabu" kwani Wachina waliwaona Wavietnam kama wasomi wasio na utamaduni na waliorudi nyuma pamoja na Wachina kuhusu "Dola yao ya Mbinguni" kama kuu. katikati ya ulimwengu.[40] Chini ya utawala wa Kichina, maafisa wa nasaba ya Han waliweka utamaduni wa Kichina, ikiwa ni pamoja na Utao na Confucianism, mfumo wake wa uchunguzi wa kifalme, na urasimu wa mandarin.[47]Ingawa Wavietnamu walijumuisha vipengele vya hali ya juu na vya kiufundi ambavyo walidhani vingewanufaisha wao wenyewe, kutotaka kwa ujumla kutawaliwa na watu wa nje, hamu ya kudumisha uhuru wa kisiasa na msukumo wa kurejesha uhuru wa Vietnam iliashiria upinzani na uadui wa Vietnam kwa uvamizi wa China, utawala wa kisiasa na ubeberu kwenye jamii ya Vietnam.[48] ​​Watendaji wa serikali ya Han Wachina walijaribu kulazimisha utamaduni wa hali ya juu wa Kichina kwa Wavietnamu asilia ikijumuisha mbinu za ukiritimba za Wanasheria na maadili ya Confucius, elimu, sanaa, fasihi na lugha.[49] Wavietinamu waliotekwa na kutiishwa ilibidi wafuate mfumo wa uandishi wa Kichina, Confucianism, na heshima ya mfalme wa Kichina kwa madhara ya lugha yao ya asili inayozungumzwa, utamaduni, kabila, na utambulisho wa kitaifa.[41]Enzi ya Kwanza ya Utawala wa Kaskazini inarejelea kipindi cha historia ya Vietnamese ambapo Vietnam ya sasa ya kaskazini ilikuwa chini ya utawala wa nasaba ya Han na nasaba ya Xin.Inachukuliwa kuwa ya kwanza kati ya vipindi vinne vya utawala wa Wachina juu ya Vietnam, vitatu vya kwanza ambavyo vilikuwa karibu kuendelea na vilijulikana kama Bắc thuộc ("Utawala wa Kaskazini").
Uasi wa Dada wa Trung
Uasi wa Dada wa Trung. ©HistoryMaps
40 Jan 1 - 43

Uasi wa Dada wa Trung

Red River Delta, Vietnam
Kundi moja mashuhuri la watu wa kale huko Vietnam Kaskazini (Jiaozhi, Tonkin, eneo la Delta ya Mto Mwekundu) wakati wa utawala wa nasaba ya Han juu ya Vietnam liliitwa Lac Viet au Luòyuè katika historia ya Kichina.[50] Waluoyue walikuwa wenyeji katika eneo hilo.Walifanya mazoezi ya kabila zisizo za Kichina na kilimo cha kufyeka na kuchoma.[51] Kulingana na mwana dhambi Mfaransa Georges Maspero, baadhi ya wahamiaji wa China walifika na kukaa kando ya Mto Mwekundu wakati wa unyakuzi wa Wang Mang (9–25) na Han ya Mashariki ya mapema, huku magavana wawili wa Han wa Jiaozhi Xi Guang (?-30 CE) ) na Ren Yan, akiungwa mkono na wahamiaji wa Kichina wasomi, walifanya "sinicization" ya kwanza kwa makabila ya wenyeji kwa kuanzisha ndoa za mtindo wa Kichina, kufungua shule za kwanza za Kichina, na kuanzisha falsafa za Kichina, na hivyo kuchochea migogoro ya kitamaduni.[52] Mwanafilojia wa Marekani Stephen O'Harrow anaonyesha kwamba kuanzishwa kwa mila za ndoa za mtindo wa Kichina kunaweza kuwa kulikuja kwa manufaa ya kuhamisha haki za ardhi kwa wahamiaji wa Kichina katika eneo hilo, kuchukua nafasi ya utamaduni wa uzazi wa eneo hilo.[53]Dada wa Trưng walikuwa mabinti wa familia tajiri ya kifalme ya kabila la Lac.[54] Baba yao alikuwa bwana wa Lac katika wilaya ya Mê Linh (Wilaya ya Mê Linh ya kisasa, Hanoi).Mume wa Trưng Trắc (Zheng Ce) alikuwa Thi Sách (Shi Suo), pia alikuwa bwana wa Lac wa Chu Diên (Wilaya ya kisasa ya Khoái Châu, Mkoa wa Hưng Yên).[55] Su Ding (gavana wa Jiaozhi 37–40), gavana wa China wa jimbo la Jiaozhi wakati huo, anakumbukwa na ukatili na udhalimu wake.[56] Kulingana na Hou Hanshu, Thi Sách alikuwa "mwenye hasira kali".Trưng Trắc, ambaye pia alielezewa kuwa "mwenye ujasiri na ujasiri", bila woga alimchochea mumewe kuchukua hatua.Kama matokeo, Su Ding alijaribu kumzuia Thi Sách kwa sheria, na kumkata kichwa kihalisi bila kesi.[57] Trưng Trắc alikua mtu mkuu katika kuhamasisha mabwana wa Lac dhidi ya Wachina.[58]Mnamo Machi 40 CE, Trưng Trắc na dadake mdogo Trưng Nhị, waliongoza watu wa Lac Viet kuinuka katika uasi dhidi ya Han.[59] The Hou Han Shu ilirekodi kwamba Trưng Trắc alianzisha uasi ili kulipiza kisasi mauaji ya mume wake mpinzani.[55] Vyanzo vingine vinaonyesha kuwa harakati za Trưng Trắc kuelekea uasi ziliathiriwa na upotevu wa ardhi iliyokusudiwa kwa ajili ya urithi wake kutokana na uingizwaji wa mila za jadi za uzazi.[53] Ilianza kwenye Delta ya Mto Mwekundu, lakini hivi karibuni ilienea hadi kwa makabila mengine ya Lac na watu wasio wa Han kutoka eneo linaloanzia Hepu hadi Rinan.[54] Makazi ya Wachina yalivamiwa, na Su Ting akakimbia.[58] Maasi hayo yalipata kuungwa mkono na takriban miji sitini na tano na makazi.[60] Trưng Trắc alitangazwa kama malkia.[59] Ingawa alipata udhibiti wa mashambani, hakuweza kuteka miji yenye ngome.Serikali ya Han (iliyoko Luoyang) ilijibu polepole hali iliyokuwa ikijitokeza.Mnamo Mei au Juni 42 CE, Maliki Guangwu alitoa amri ya kuanzisha kampeni ya kijeshi.Umuhimu wa kimkakati wa Jiaozhi unasisitizwa na ukweli kwamba Han walituma majenerali wao wanaoaminika zaidi, Ma Yuan na Duan Zhi kukandamiza uasi.Ma Yuan na wafanyakazi wake walianza kuhamasisha jeshi la Han kusini mwa China.Ilijumuisha 20,000 za kawaida na 12,000 wasaidizi wa kikanda.Kutoka Guangdong, Ma Yuan alituma kundi la meli za usambazaji kando ya pwani.[59]Katika majira ya kuchipua ya 42, jeshi la kifalme lilifika kwenye eneo la juu la Lãng Bạc, katika milima ya Tiên Du ambayo sasa inaitwa Bắc Ninh.Vikosi vya Yuan vilipambana na akina dada wa Trưng, ​​wakakata vichwa maelfu kadhaa ya wafuasi wa Trưng Trắc, huku zaidi ya elfu kumi wakijisalimisha kwake.[61] Jenerali wa Kichina alisukuma mbele hadi ushindi.Yuan alimfuata Trưng Trắc na washikaji wake hadi Jinxi Tản Viên, ambako mashamba ya mababu zake yalikuwa;na kuwashinda mara kadhaa.Wakizidi kutengwa na kukatishwa matumizi, wanawake hao wawili hawakuweza kuendeleza msimamo wao wa mwisho na Wachina waliwakamata dada wote wawili mapema miaka ya 43. [62] Uasi huo ulidhibitiwa na Aprili au Mei.Ma Yuan aliwakata kichwa Trưng Trắc na Trưng Nhị, [59] na kupeleka vichwa vyao kwenye mahakama ya Han huko Luoyang.[61] Kufikia mwisho wa 43 CE, jeshi la Han lilikuwa limechukua udhibiti kamili juu ya eneo hilo kwa kushinda mifuko ya mwisho ya upinzani.[59]
Enzi ya Pili ya Utawala wa Kaskazini
Second Era of Northern Domination ©Ấm Chè
43 Jan 1 - 544

Enzi ya Pili ya Utawala wa Kaskazini

Northern Vietnam, Vietnam
Enzi ya Pili ya Utawala wa Kaskazini inarejelea kipindi cha pili cha utawalawa Wachina katika historia ya Kivietinamu, kutoka karne ya 1 hadi karne ya 6 BK, ambapo Vietnam ya sasa ya kaskazini (Jiaozhi) ilitawaliwa na nasaba mbalimbali za Kichina.Kipindi hiki kilianza wakati nasaba ya Han ilipomteka tena Giao Chỉ (Jiaozhi) kutoka kwa Masista wa Trưng na kumalizika mnamo 544 CE wakati Lý Bí alipoasi nasaba ya Liang na kuanzisha nasaba ya Mapema ya Lý.Kipindi hiki kilidumu kama miaka 500.Kujifunza somo kutoka kwa uasi wa Trưng, ​​Han na nasaba nyingine zilizofanikiwa za Uchina zilichukua hatua za kuondoa nguvu za wakuu wa Vietnam.[63] Wasomi wa Kivietinamu walielimishwa katika utamaduni na siasa za Kichina.Gavana wa Giao Chỉ, Shi Xie, alitawala Vietnam kama mbabe wa vita anayejitawala kwa miaka arobaini na baada ya kifo chake alifanywa kuwa mungu na wafalme wa baadaye wa Vietnam.[64] Shi Xie aliahidi uaminifu kwa Wu Mashariki wa enzi ya Falme Tatu za Uchina.Wu ya Mashariki ilikuwa kipindi cha malezi katika historia ya Kivietinamu.Karibu miaka 200 ilipita kabla ya Wavietnamu kujaribu uasi mwingine.
Funan
Funan ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
68 Jan 1 - 624

Funan

Ba Phnum District, Cambodia
Mwanzoni mwa karne ya kwanza WK, kwenye eneo la chini la Mekong, ufalme wa kwanzawa Kihindi wa Kusini-mashariki mwa Asia ambaoWachina waliuita Funan uliibuka na kuwa mamlaka kuu ya kiuchumi katika eneo hilo, jiji lake kuu la Óc Eo lilivutia wafanyabiashara na mafundi kutoka China, India. na hata Roma.Funan inasemekana kuwa jimbo la kwanza la Khmer , au Austronesian, au multiethnic.Ingawa walichukuliwa na wanahistoria wa Kichina kama milki moja iliyounganishwa, kulingana na wasomi fulani wa kisasa Funan inaweza kuwa mkusanyiko wa majimbo ambayo nyakati fulani yalipigana na nyakati nyingine yalifanyiza umoja wa kisiasa.[65]Asili ya kikabila na lugha ya watu wa Funani kwa hivyo imekuwa chini ya mjadala wa kitaalamu, na hakuna hitimisho thabiti linaloweza kutolewa kulingana na ushahidi unaopatikana.Wafuna wanaweza kuwa Cham au kutoka kundi lingine la Austronesian, au wanaweza kuwa walikuwa Khmer au kutoka kundi lingine la Austroasia.Inawezekana kwamba wao ni mababu wa wale watu wa kiasili wanaoishi sehemu ya kusini ya Vietnam leo ambao wanajiita "Khmer" au "Khmer Krom."Neno la Khmer "krom" linamaanisha "chini" au "sehemu ya chini ya" na hutumiwa kurejelea eneo ambalo baadaye lilitawaliwa na wahamiaji wa Kivietinamu na kupelekwa hadi katika jimbo la kisasa la Vietnam.[66] Ingawa hakuna utafiti madhubuti wa kubainisha kama vijenzi vya lugha ya Funan vilikuwa vya Kiaustronesia au Kiaustroasia, kuna mzozo miongoni mwa wasomi.Kulingana na wasomi wengi wa Kivietinamu, kwa mfano, Mac Duong, anabainisha kuwa "idadi kuu ya Funan hakika walikuwa Waaustronesi, sio Khmer;"anguko la Funan na kuinuka kwa Zhenla kutoka kaskazini katika karne ya 6 kunaonyesha "kuwasili kwa Khmer kwenye Delta ya Mekong."Tasnifu hiyo ilipata msaada kutoka kwa Ukumbi wa DGE.[67] Utafiti wa hivi majuzi wa kiakiolojia unatoa uzito kwa hitimisho kwamba Funan ilikuwa sera ya Mon-Khmer.[68] Katika ukaguzi wake wa Funan, Michael Vickery anajieleza kuwa mfuasi mkuu wa nadharia ya kutawala ya Funan ya Khmer.
Falme za Mapema za Cham
Cham people, Traditional Costume. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
192 Jan 1 - 629

Falme za Mapema za Cham

Central Vietnam, Vietnam
Mnamo 192 CE, katika Vietnam ya Kati ya siku hizi, kulikuwa na uasi uliofanikiwa wa mataifa ya Cham.Nasaba za Wachina ziliiita Lin-Yi.Baadaye ukawa ufalme wenye nguvu, Champa, unaoanzia Quảng Bình hadi Phan Thiết (Bình Thuận).Cham ilianzisha mfumo wa kwanza wa uandishi asilia katika Asia ya Kusini-Mashariki, fasihi kongwe zaidi iliyosalia ya lugha yoyote ya Kusini-mashariki mwa Asia, inayoongoza kwa Wabuddha , Wahindu , na utaalamu wa kitamaduni katika eneo hilo.[69]Ufalme wa Lâm ẤpLâm Ấp ulikuwa ufalme uliokuwa katikati mwa Vietnam ambao ulikuwepo kuanzia mwaka wa 192 CE hadi 629 CE katika eneo ambalo leo ni Vietnam ya kati, na ulikuwa mojawapo ya falme za awali za Champa zilizorekodiwa.Jina Linyi hata hivyo lilikuwa limetumiwa na historia rasmi za Kichina kutoka 192 hadi 758 CE kuelezea ufalme fulani wa awali wa Champa uliokuwa kaskazini mwa Njia ya Hải Vân.Magofu ya mji mkuu wake, jiji la kale la Kandapurpura sasa liko katika Long Tho Hill, kilomita 3 magharibi mwa mji wa Huế.Ufalme wa XituXitu lilikuwa jina la Wachina la eneo la kihistoria au serikali ya Chamic au ufalme ambao ulitajwa kwa mara ya kwanza katikati ya karne ya tano BK, inaaminika kuwa mmoja wa watangulizi wa Ufalme wa Champa.Imependekezwa kuwa katika Bonde la Mto Thu Bồn, Mkoa wa Quảng Nam wa sasa, Vietnam ya Kati.Ufalme wa QuduqianQuduqian lilikuwa jina la Kichina la ufalme wa kale, ufalme, au serikali ambayo labda iko karibu na mkoa wa Binh Dinh, Vietnam ya Kati, kisha ikawa sehemu ya Falme za Champa.
Champa
Michoro ya bas kutoka kwa Hekalu la Bayon inayoonyesha eneo la vita kati ya Cham (aliyevaa helmeti) na askari wa Khmer ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
200 Jan 1 - 1832

Champa

Trà Kiệu, Quảng Nam, Vietnam
Champa ilikuwa mkusanyiko wa sera huru za Cham ambazo zilienea katika ufuo wa Vietnam ya kati na kusini ya leo kutoka takriban karne ya 2 BK hadi 1832. Kulingana na marejeo ya awali ya kihistoria yaliyopatikana katika vyanzo vya kale, sera za kwanza za Cham zilianzishwa karibu na Karne ya 2 hadi 3 BK, baada ya uasi wa Khu Liên dhidi ya utawala wa nasaba ya Han Mashariki ya Uchina, na ilidumu hadi wakati enzi kuu ya mwisho iliyobaki ya Champa ilipotwaliwa na Mtawala Minh Mạng wa nasaba ya Nguyễn ya Vietnam kama sehemu ya upanuzi wa Namna. sera.[73] Ufalme huo ulijulikana kwa namna mbalimbali kama Nagaracampa, Champa katika Cham ya kisasa, na Châmpa katika maandishi ya Khmer , Chiêm Thành katika Kivietinamu na Zhànchéng katika rekodi za Kichina.[74]Champa ya Mapema ilitokana na tamaduni ya ubaharia ya Austronesian Chamic Sa Huỳnh karibu na pwani ya Vietnam ya kisasa.Kuibuka kwake mwishoni mwa karne ya 2 CE ni mfano wa ufundi wa serikali wa mapema wa Asia ya Kusini-Mashariki katika hatua muhimu ya utengenezaji wa Asia ya Kusini-mashariki.Watu wa Champa walidumisha mfumo wa mitandao ya biashara yenye faida kubwa katika eneo lote, kuunganisha Bahari ya Hindi na Asia ya Mashariki, hadi karne ya 17.Huko Champa, wanahistoria pia hushuhudia fasihi ya kwanza ya asili ya Asia ya Kusini-Mashariki ikiandikwa katika lugha ya asili karibu c.350 CE, iliyotangulia maandishi ya kwanza ya Khmer, Mon, Malay kwa karne nyingi.[75]Cham za Vietnam ya kisasa na Kambodia ndio mabaki makubwa ya ufalme huu wa zamani.Wanazungumza lugha za Chamic, familia ndogo ya Kimalayo-Polynesian inayohusiana kwa karibu na lugha za Kimalayi na Bali-Sasak ambazo huzungumzwa kotekote katika bahari ya Kusini-Mashariki mwa Asia.Ingawa tamaduni ya Cham kawaida hufungamanishwa na tamaduni pana ya Champa, ufalme huo ulikuwa na watu wa makabila mengi, ambao walikuwa na watu wanaozungumza Kiaustronesia Chamic ambao waliunda idadi kubwa ya idadi ya watu.Watu waliokuwa wakiishi eneo hili ni watu wa siku hizi wanaozungumza Kicham, Rade na Jarai huko Vietnam Kusini na Kati na Kambodia;Waacehnese kutoka Sumatra ya Kaskazini, Indonesia, pamoja na watu wa Austroasiatic Bahnaric na watu wanaozungumza Kikatuic katika Vietnam ya Kati.[76]Champa ilitanguliwa katika eneo hilo na ufalme uitwao Lâm Ấp, au Linyi, ambao ulikuwepo tangu 192 CE;ingawa uhusiano wa kihistoria kati ya Linyi na Champa hauko wazi.Champa ilifikia apogee yake katika karne ya 9 na 10 CE.Baada ya hapo, ilianza kupungua taratibu chini ya shinikizo kutoka kwa Đại Việt, sera ya Kivietinamu iliyojikita katika eneo la Hanoi ya kisasa.Mnamo 1832, mfalme wa Kivietinamu Minh Mạng alitwaa maeneo yaliyobaki ya Cham.Uhindu , uliopitishwa kupitia migogoro na unyakuzi wa eneo kutoka kwa Funan jirani katika karne ya 4 WK, ulitengeneza sanaa na utamaduni wa Ufalme wa Cham kwa karne nyingi, kama inavyoshuhudiwa na sanamu nyingi za Wahindu wa Cham na mahekalu ya matofali mekundu ambayo yalienea katika ardhi ya Cham.Mỹ Sơn, kituo cha zamani cha kidini, na Hội An, mojawapo ya miji mikuu ya bandari ya Champa, sasa ni Maeneo ya Urithi wa Dunia.Leo, watu wengi wa Cham wanafuata Uislamu, uongofu ulioanza katika karne ya 10, na nasaba inayotawala ikiwa imekubali imani kikamilifu kufikia karne ya 17;wanaitwa Bani (Ni tục, kutoka Kiarabu: Bani).Kuna, hata hivyo, Bacam (Bacham, Chiêm tục) ambao bado wanahifadhi na kuhifadhi imani, desturi na sherehe zao za Kihindu.Bacam ni mojawapo ya watu wawili pekee wa Wahindu wa kiasili ambao sio Wahindi waliosalia ulimwenguni, wenye utamaduni ulioanzia maelfu ya miaka.Wengine wakiwa ni Wahindu wa Balinese wa Wabalinese wa Indonesia.[73]
Lady Trieu
Trieu Thi Trinh ©Cao Viet Nguyen
248 Jan 1

Lady Trieu

Thanh Hoa Province, Vietnam
Lady Triệu alikuwa shujaa katika karne ya 3 Vietnam ambaye aliweza, kwa muda, kupinga utawala wa nasaba ya Wu Masharikiya China .Anaitwa pia Triệu Thị Trinh, ingawa jina lake halisi halijulikani.Alinukuliwa akisema, "Ningependa kupanda dhoruba, kuua orcas katika bahari ya wazi, kuwafukuza wavamizi, kuteka tena nchi, kufuta mahusiano ya serfdom, na kamwe kupinda mgongo wangu kuwa suria wa mtu yeyote. "[70] Maasi ya Lady Triệu kwa kawaida yanaonyeshwa katika Historia ya Kitaifa ya Kivietinamu ya kisasa kama mojawapo ya sura nyingi zinazojumuisha "mapambano ya muda mrefu ya uhuru wa kitaifa kukomesha utawala wa kigeni."[71]
Ufalme wa Van Xuan
Kingdom of Vạn Xuân ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
544 Jan 1 - 602

Ufalme wa Van Xuan

Hanoi, Vietnam
Karne ya sita ilikuwa hatua muhimu katika mageuzi ya kisiasa ya Vietnam kuelekea uhuru.Katika kipindi hiki, aristocracy ya Kivietinamu, huku ikibakiza aina za kisiasa na kitamaduni za Uchina, ilikua huru zaidi ya Uchina.Katika kipindi cha kati ya mwanzo wa Enzi ya Kugawanyika kwa China na mwisho wa nasaba ya Tang, uasi kadhaa dhidi ya utawala wa China ulifanyika.Mnamo 543, Lý Bí na kaka yake Lý Thiên Bảo waliasi dhidi ya nasaba ya Liang ya Uchina na kutawala kwa muda mfupi ufalme huru wa Van Xuan kwa karibu nusu karne, kutoka 544 hadi 602, kabla ya Sui China kuteka tena ufalme huo.[72]
Enzi ya Tatu ya Utawala wa Kaskazini
Wanajeshi wa nasaba ya Tang. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
602 Jan 1 - 905

Enzi ya Tatu ya Utawala wa Kaskazini

Northern Vietnam, Vietnam
Enzi ya Tatu ya Utawala wa Kaskazini inahusu kipindi cha tatu cha utawalawa China katika historia ya Vietnam.Enzi hiyo ilianza kutoka mwisho wa nasaba ya Mapema ya Lý mnamo 602 hadi kuongezeka kwa familia ya Khúc ya eneo hilo na wababe wengine wa vita wa Viet mwanzoni mwa karne ya 10, mwishowe ikaisha mnamo 938 baada ya kushindwa kwa Armada ya Han Kusini na kiongozi wa Viet Ngô Quyền.Kipindi hiki kilishuhudia nasaba tatu za kifalme za China zikitawala eneo ambalo leo ni kaskazini mwa Vietnam: Sui, Tang na Wu Zhou.Nasaba ya Sui ilitawala Vietnam ya kaskazini kutoka 602 hadi 618, na ikachukua tena Vietnam ya kati kwa muda mfupi mnamo 605. Nasaba ya Tang iliyofuata ilitawala Vietnam ya kaskazini kutoka 621 hadi 690, na tena kutoka 705 hadi 880. Kati ya 690 na 705, utawala wa Tang uliingiliwa kwa muda mfupi na Tanglynasty. nasaba ya Wu Zhou ambayo ilidumisha utawala wa China juu ya Vietnam.
Vita vya Sui-Lam Ap
Sui anavamia Champa ©Angus McBride
605 Jan 1

Vita vya Sui-Lam Ap

Central Vietnam, Vietnam
Takriban miaka ya 540, eneo la Jiaozhou (kaskazini mwa Vietnam) liliona uasi wa ukoo wa mtaa wa Lý ukiongozwa na Lý Bí.[88] Mnamo 589, nasaba ya Sui ilishinda nasaba ya Chen na Uchina iliyounganishwa sawasawa.Mamlaka ya Sui yalipoimarika hatua kwa hatua katika eneo hili, Lý Phật Tử, mtawala wa Vạn Xuân huko Jiaozhou alitambua ubabe wa sui.Mnamo 595, mfalme Sambhuvarman (r. 572-629) wa Lâm Ấp, ufalme wa Cham na mji mkuu wake ulio karibu na Da Nang ya kisasa au Trà Kiệu, kwa busara alituma ushuru kwa Sui.Walakini, kulikuwa na hadithi huko Uchina ambayo ilidai kwamba Champa ilikuwa eneo tajiri sana, na kuibua shauku ya maafisa wa Sui.[89]Mnamo 601, afisa wa China Xi Linghu alituma wito wa kifalme kwa Phật Tử kufika Chang'an, mji mkuu wa Sui.Kuamua kupinga hitaji hili, Phật Tử alitaka kuchelewesha kwa kuomba kwamba wito uahirishwe hadi baada ya mwaka mpya.Xi aliidhinisha ombi hilo, akiamini kwamba angeweza kudumisha utii wa Phật Tử kwa kujizuia.Hata hivyo, Xi alishtakiwa kwa kuchukua hongo kutoka kwa Phật Tử, na mahakama ilianza kutilia shaka.Phật Tử alipoasi waziwazi mapema mwaka wa 602, Xi alikamatwa mara moja;alikufa wakati akipelekwa kaskazini.[90] Mnamo 602, Mfalme Wen wa Sui aliamuru jenerali Liu Fang kuzindua shambulio la ghafla kwa Phật Tử kutoka Yunnan na batalioni 27.[91] Bila kuwa tayari kupinga shambulio la kipimo hiki, Phật Tử alitii mawaidha ya Fang ya kujisalimisha na kutumwa Chang'an.Lý Phật Tử na wasaidizi wake walikatwa kichwa ili kuzuia matatizo yajayo.[91] Kutoka Jiaozhou iliyotekwa tena, Yang Jian aliidhinisha Liu Fang kushambulia Lâm Ấp, iliyoko kusini mwa Jiaozhou.[89]Uvamizi wa Sui wa Champa ulijumuisha kikosi cha nchi kavu na kikosi cha wanamaji kilichoongozwa na Liu Fang.[89] Sambhuvarman alipeleka tembo wa vita na kukabiliana na Wachina.Kikosi cha tembo cha Linyi mwanzoni kilipata mafanikio fulani dhidi ya wavamizi.Liu Fang kisha akaamuru askari kuchimba mitego ya booby na kuifunika kwa majani yaliyofichwa na nyasi.Tembo walitahadharishwa na mitego, wakigeuka nyuma na kuwakanyaga askari wao wenyewe.Jeshi la Diarraying Cham lilishindwa na wapiga mishale wa Kichina.[92] Jeshi la Wachina lilipenya hadi mji mkuu na kuteka nyara jiji hilo.Miongoni mwa nyara zao kulikuwa na mabamba kumi na nane ya dhahabu yaliyowekwa kwa kumbukumbu ya wafalme kumi na wanane waliotangulia wa Lâm Ấp, maktaba ya Wabuddha iliyojumuisha kazi 1,350 za lugha ya wenyeji, na orchestra kutoka ufalme katika bonde la Mekong.[93] Sui mara moja walianzisha utawala huko Lâm Ấp na kugawanya nchi katika kaunti 3: Tỷ Ảnh, Hải Âm na Tượng Lâm.[94] Juhudi za Sui kusimamia sehemu za Champa moja kwa moja zilidumu kwa muda mfupi.Sambuvarman alithibitisha tena mamlaka yake na kutuma ubalozi kwa Sui "kukiri kosa lake."[89] Cham ilipata uhuru haraka wakati wa matatizo yaliyoambatana na kuporomoka kwa himaya ya Sui, na kutuma zawadi kwa mtawala mpya wa Dola ya Tang mnamo 623. [94]
Kanuni ya Tang
Askari wa Tang. ©Angus McBride
618 Jan 1 - 880

Kanuni ya Tang

Northern Vietnam, Vietnam
Mnamo 618, Mfalme Gaozu wa Tang alipindua nasaba ya Sui na kuanzisha nasaba ya Tang.Qiu Aliwasilisha kwa mara ya kwanza kwa ufalme wa Xiao Xian mnamo 618, kisha kwa mfalme wa Tang mnamo 622, akijumuisha Vietnam ya kaskazini katika nasaba ya Tang .[95] Mtawala wa eneo la Jiuzhen (Thanh Hóa leo), Lê Ngọc, alibaki mwaminifu kwa Xiao Xian na akapigana na Tang kwa miaka mingine mitatu.Mnamo 627, Mtawala Taizong alizindua mageuzi ya kiutawala ambayo yalipunguza idadi ya majimbo.Mnamo 679, jimbo la Jiaozhou lilibadilishwa na Mkuu wa Mlinzi wa Kutuliza Kusini (Annan Duhufu).Kitengo hiki cha utawala kilitumiwa na Tang kutawala idadi ya watu wasio Wachina kwenye mipaka, sawa na Mkuu wa Mlinzi wa Kutuliza Magharibi katika Asia ya Kati na Mkuu wa Mlinzi ili Kutuliza Mashariki kaskazini mwaKorea .[96] Kila baada ya miaka minne, "uteuzi wa kusini" ungechagua machifu wa asili wa kuteuliwa kujaza nafasi za shahada ya tano na zaidi.Ushuru ulikuwa wa wastani zaidi kuliko ndani ya himaya sahihi;kodi ya mavuno ilikuwa nusu ya kiwango cha kawaida, kukiri matatizo ya kisiasa yaliyomo katika kutawala idadi ya watu wasio Wachina.[97] Wasichana wenyeji wa Vietnam: Tais , Viets na wengine pia walilengwa na wafanyabiashara wa utumwa.[98] Wanawake wa makabila ya Viet walitumiwa zaidi kama watumwa wa kila siku wa nyumbani na wajakazi wakati mwingi wa Tang.[99]Kwa mara ya kwanza tangu enzi ya nasaba ya Han , shule za Kichina zilijengwa, na dyke zilijengwa ili kulinda mji mkuu wa Songping (baadaye Đại La).Delta ya Mto Mwekundu ilikuwa uwanda mkubwa zaidi wa kilimo kusini mwa himaya hiyo, ikiwa na barabara zinazounganisha Champa na Zhenla upande wa kusini na kusini-magharibi, na njia za baharini zilizounganishwa na Bahari ya Hindi.[100] Ubuddha ulisitawi huko Annan, ingawa dini rasmi ya Tang ilikuwa Daoism.Angalau watawa 6 kutoka kaskazini mwa Vietnam walisafiri hadiUchina , Srivijaya,India na Sri Lanka wakati wa kipindi cha Tang.[101] Wenyeji wachache sana waliojihusisha na masomo ya Confucian na mitihani ya utumishi wa umma.[102]
Umri wa Dhahabu wa Ustaarabu wa Cham
Dhana ya Sanaa ya mji wa Champa. ©Bhairvi Bhatt
629 Jan 1 - 982

Umri wa Dhahabu wa Ustaarabu wa Cham

Quang Nam Province, Vietnam
Kuanzia karne ya 7 hadi 10, Champa iliingia katika enzi yake ya dhahabu.Sera za Cham zilipanda na kuwa nguvu ya jeshi la majini na meli za Cham zilidhibiti biashara ya viungo na hariri kati yaChina ,India , visiwa vya Indonesia , na himaya ya Abbasid huko Baghdad.Waliongeza mapato yao kutoka kwa njia za biashara sio tu kwa kuuza nje pembe za ndovu na aloe, lakini pia kwa kujihusisha na uharamia na uvamizi.[77] Hata hivyo, ushawishi unaoongezeka wa Champa ulivutia usikivu wa thalasokrasia jirani ambayo ilichukulia Champa kama mpinzani, Wajava (Javaka, pengine inarejelea Srivijaya, mtawala wa Rasi ya Malay , Sumatra na Java).Mnamo 767, pwani ya Tonkin ilivamiwa na meli za Wajava (Daba) na maharamia wa Kunlun, [78] Champa ilishambuliwa baadaye na meli za Javanese au Kunlun katika 774 na 787. [79] Mnamo 774 shambulio lilianzishwa huko Po-Nagar huko. Nha Trang ambapo maharamia walibomoa mahekalu, wakati mnamo 787 shambulio lilizinduliwa kwenye Virapura, karibu na Phan Rang.[80] Wavamizi wa Javanese waliendelea kumiliki ukanda wa pwani wa Champa kusini hadi walipofukuzwa na Indravarman I (r. 787–801) mnamo 799. [81]Mnamo 875, nasaba mpya ya Wabuddha iliyoanzishwa na Indravarman II (r. ? - 893) ilihamisha mji mkuu au kituo kikuu cha Champa kuelekea kaskazini tena.Indravarman II alianzisha jiji la Indrapura, karibu na Mwanangu na Simhapura ya kale.[82] Ubuddha wa Mahayana ulipita Uhindu , na kuwa dini ya serikali.[83] Wanahistoria wa sanaa mara nyingi huhusisha kipindi kati ya 875 na 982 kama Enzi ya Dhahabu ya sanaa ya Champa na utamaduni wa Champa (tofautisha na utamaduni wa kisasa wa Cham).[84] Kwa bahati mbaya, uvamizi wa Kivietinamu mwaka wa 982 ulioongozwa na mfalme Le Hoan wa Dai Viet, ukifuatiwa na Lưu Kế Tông (r. 986-989), mnyang'anyi wa Kivietinamu mwenye shupavu ambaye alichukua kiti cha enzi cha Champa mnamo 983, [85] alileta wingi. uharibifu wa Champa Kaskazini.[86] Indrapura bado ilikuwa mojawapo ya vituo vikuu vya Champa hadi ilizidiwa na Vijaya katika karne ya 12.[87]
Mfalme Mweusi
Mkopo wa Mai Thuc ©Thibaut Tekla
722 Jan 1

Mfalme Mweusi

Ha Tinh Province, Vietnam
Mnamo 722, Mai Thúc Loan kutoka Jiude (leo Mkoa wa Hà Tĩnh) aliongoza uasi mkubwa dhidi ya utawalawa Wachina .Akijitengenezea mtindo wa "Swarthy Emperor" au "Black Emperor" (Hắc Đẽ), alikusanya watu 400,000 kutoka kaunti 23 kujiunga, na pia alishirikiana na Champa na Chenla, ufalme usiojulikana unaoitwa Jinlin ("Gold Neighbor") na falme nyingine ambazo hazikutajwa majina.[103] Jeshi la Tang la 100,000 chini ya jenerali Yang Zixu, ikiwa ni pamoja na umati wa watu wa kabila la milimani ambao walikuwa wamebaki waaminifu kwa Tang, waliandamana moja kwa moja kando ya pwani, wakifuata barabara ya zamani iliyojengwa na Ma Yuan.[103] Yang Zixu alishambulia Mai Thúc Loan kwa mshangao na kukandamiza uasi huo mnamo 723. Maiti za Mfalme Swarthy na wafuasi wake zilirundikwa na kuunda kilima kikubwa na kuachwa kwenye maonyesho ya umma ili kuangalia uasi zaidi.[105] Baadaye kutoka 726 hadi 728, Yang Zixu alikandamiza maasi mengine ya watu wa Li na Nung wakiongozwa na Chen Xingfan na Feng Lin upande wa kaskazini, ambao walitangaza jina la "Mfalme wa Nanyue", na kusababisha vifo vingine 80,000.[104]
Migogoro ya Tang-Nanzhao huko Annan
Tang-Nanzhao conflicts in Annan ©Thibaut Tekla
854 Jan 1 - 866

Migogoro ya Tang-Nanzhao huko Annan

Từ Liêm District, Hanoi, Vietn
Mnamo 854, gavana mpya wa Annan, Li Zhuo, alichochea uhasama na migogoro na makabila ya milimani kwa kupunguza biashara ya chumvi na kuua wakuu wenye nguvu, na kusababisha kuasi kwa viongozi mashuhuri wa eneo hilo kwa Ufalme wa Nanzhao.Chifu wa eneo hilo Lý Do Độc, ukoo wa Đỗ, mbabe wa vita Chu Đạo Cổ, pamoja na wengine, waliwasilisha au kushirikiana na Nanzhao.[106] Mnamo 858 waliteka mji mkuu wa Annan.Katika mwaka huo huo mahakama ya Tang ilijibu kwa kumteua Wang Shi kuwa gavana wa kijeshi wa Annan, kwa lengo la kurejesha utulivu, kuimarisha ulinzi wa Songping.[107] Wang Shi alikumbukwa kukabiliana na uasi wa Qiu Fu huko Zhejiang mwishoni mwa mwaka wa 860. Vietnam ya Kaskazini kisha ikarudi kwenye machafuko na ghasia.Gavana mpya wa kijeshi wa China, Li Hu, alimuua Đỗ Thủ Trừng, chifu mashuhuri wa eneo hilo, na hivyo kuwatenganisha koo nyingi za wenyeji zenye nguvu za Annan.[108] Jeshi la Nanzhao lilikaribishwa awali na wenyeji, na jeshi lao la pamoja lilimkamata Songping mnamo Januari 861, na kumlazimisha Li Hu kukimbia.[109] Tang walifanikiwa kutwaa tena eneo hilo katika majira ya kiangazi 861. Katika majira ya kuchipua 863 Nanzhao na waasi walifikia 50,000 chini ya majenerali Yang Sijin na Duan Qiuqian walianzisha Kuzingirwa kwa Songping.Mji huo ulianguka mwishoni mwa Januari wakati jeshi la China lilipoondoka kaskazini.[110] Mlinzi wa Annan ulikomeshwa.[111]Tang ilianzisha mashambulizi ya kukabiliana mnamo Septemba 864 chini ya Gao Pian, jenerali mzoefu ambaye alikuwa amepigana na Waturuki na Tanguts kaskazini.Katika majira ya baridi kali 865–866, Gao Pian aliteka tena Songping na Vietnam kaskazini, na kumfukuza Nanzhao kutoka eneo hilo.[112] Gao aliwaadhibu wenyeji waliokuwa wakishirikiana na Nanzhao, aliwaua Chu Đạo Cổ na waasi 30,000 wa ndani.[113] Mnamo 868 alibadilisha eneo hilo kuwa "Jeshi la Amani la Bahari" (Jinghai guan).Alijenga upya ngome ya Sin Songping, akaiita Đại La, akakarabati mita 5,000 za ukuta wa jiji ulioharibiwa na kujenga upya ghuba 400,000 kwa wakazi wake.[112] Aliheshimiwa hata na Wavietnamu wa baadaye.[114]
Enzi ya Uhuru
Autonomous Era ©Cao Viet Nguyen
905 Jan 1 - 938

Enzi ya Uhuru

Northern Vietnam, Vietnam
Tangu 905, mzunguko wa Tĩnh Hải ulikuwa ukitawaliwa na magavana wa ndani wa Vietnam kama jimbo linalojitawala.[115] Mzunguko wa Tĩnh Hải ulilazimika kulipa kodi kwa ajili ya Baadaye nasaba ya Liang ili kubadilishana ulinzi wa kisiasa.[116] Mnamo 923, Han Kusini iliyo karibu ilivamia Jinghai lakini ikafukuzwa na kiongozi wa Kivietinamu Dương Đình Nghệ.[117] Mnamo 938, jimbo la Uchina la Han Kusini kwa mara nyingine tena lilituma meli kuwatiisha Wavietnam.Jenerali Ngô Quyền (r. 938–944), mkwe wa Dương Đình Nghệ, alishinda meli za Han Kusini kwenye Vita vya Bạch Đằng (938).Kisha akajitangaza kuwa Mfalme Ngô, akaanzisha serikali ya kifalme huko Cổ Loa na kwa ufanisi alianza enzi ya uhuru wa Vietnam.
938 - 1862
Kipindi cha Kifalmeornament
Kipindi cha kwanza cha Dai Viet
First Dai Viet Period ©Koei
938 Jan 2 - 1009

Kipindi cha kwanza cha Dai Viet

Northern Vietnam, Vietnam
Ngô Quyền mnamo 938 alijitangaza kuwa mfalme, lakini alikufa baada ya miaka 6 tu.Kifo chake kisichotarajiwa baada ya utawala wa muda mfupi kilisababisha mzozo wa kugombea kiti cha enzi, na kusababisha vita kuu vya kwanza vya wenyewe kwa wenyewe nchini humo, msukosuko wa Wababe wa Vita Kumi na Wawili (Loạn Thập Nhị Sứ Quân).Vita vilidumu kutoka 944 hadi 968, hadi ukoo unaoongozwa na Đinh Bộ Lĩnh ulipowashinda wababe wengine wa vita, na kuunganisha nchi.[123] Đinh Bộ Lĩnh alianzisha nasaba ya Đinh na kujitangaza Đinh Tiên Hoàng (Đinh Mfalme Mkuu) na kuipa jina nchi hiyo kutoka Tĩnh Hải quân hadi Đại Cồ Việt mji mkuu wa Việt (mji mkuu wa Viliet) Lư (Mkoa wa kisasa wa Ninh Bình).Mfalme mpya alianzisha kanuni kali za adhabu ili kuzuia machafuko yasitokee tena.Kisha akajaribu kuunda muungano kwa kutoa cheo cha Malkia kwa wanawake watano kutoka kwa familia tano zenye ushawishi mkubwa.Đại La ikawa mji mkuu.Mnamo mwaka wa 979, Mfalme Đinh Tiên Hoàng na mkuu wake wa taji Đinh Liễn waliuawa na Đỗ Thích, afisa wa serikali, na kumwacha mtoto wake wa pekee aliyesalia, Đinh Toàn wa miaka 6, kutwaa kiti cha enzi.Kwa kutumia hali hiyo, nasaba ya Song ilivamia Đại Cồ Việt.Akikabiliana na tishio kubwa kama hilo kwa uhuru wa taifa, kamanda wa majeshi, (Thập Đạo Tướng Quân) Lê Hoàn alichukua kiti cha enzi, akabadilisha nyumba ya Đinh na kuanzisha nasaba ya Mapema ya Lê.Mtaalamu wa mbinu za kijeshi mwenye uwezo, Lê Hoan alitambua hatari za kuwashirikisha askari wa Song wenye nguvu;hivyo, alilaghai jeshi lililovamia kuingia Chi Lăng Pass, kisha akamvizia na kumuua kamanda wao, akamaliza haraka tishio kwa taifa lake changa mwaka 981. Nasaba ya Song iliondoa askari wao na Lê Hoàn alitajwa katika milki yake kama Mfalme Đại Hành ( Đại Hành Hoàng Đế).[124] Mtawala Lê Đại Hành pia alikuwa mfalme wa kwanza wa Kivietinamu ambaye alianza mchakato wa upanuzi wa kusini dhidi ya ufalme wa Champa.Kifo cha Kaizari Lê Đại Hành mwaka 1005 kilisababisha mapigano ya kugombea kiti cha enzi miongoni mwa wanawe.Mshindi wa mwisho, Lê Long Đĩnh, alikua dhalimu mashuhuri zaidi katika historia ya Vietnam.Alibuni adhabu za kikatili kwa wafungwa kwa ajili ya burudani yake mwenyewe na kujiingiza katika matendo ya ngono yaliyopotoka.Kuelekea mwisho wa maisha yake mafupi – alifariki mwaka 1009 akiwa na umri wa miaka 24 – Lê Long Đĩnh alikuwa mgonjwa sana, hata ikabidi alale chini alipokutana na maafisa wake mahakamani.[125]
Vita vya Bach Dang
Vita vya Bach Dang ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
938 Sep 1

Vita vya Bach Dang

Bạch Đằng River, Vietnam
Mwishoni mwa 938, meli zaHan Kusini zikiongozwa na Liu Hongcao zilikutana na meli za Ngô Quyền kwenye lango la Mto Bạch Đằng.Meli za Kusini mwa Han zilijumuisha meli za kivita za haraka zilizobeba watu hamsini kwa kila mabaharia ishirini, wapiganaji ishirini na watano, na watu wawili wanaovuka mishale.[118] Ngô Quyền na jeshi lake walikuwa wameweka vigingi vikubwa vilivyowekwa ncha za chuma kwenye mto.[119] Wakati wimbi la mto lilipopanda, vigingi vilivyochongwa vilifunikwa na maji.Han ya Kusini ilipoingia kwenye mwalo wa maji, Viets katika ufundi mdogo walishuka na kuzisumbua meli za kivita za Han Kusini, na kuwashawishi kufuata juu ya mto.Wakati wimbi lilipoanguka, jeshi la Ngô Quyền lilikabiliana na kusukuma meli za adui kurudi baharini.Meli za Kusini mwa Han zilizuiliwa na vigingi.[118] Nusu ya jeshi la Han walikufa, ama waliuawa au kufa maji, akiwemo Liu Hongcao.[119] Habari za kushindwa zilipomfikia Liu Yan baharini, alirudi nyuma hadi Guangzhou.[120] Mnamo majira ya kuchipua 939, Ngô Quyền alijitangaza kuwa mfalme na akachagua mji wa Co Loa kama mji mkuu.[121] Vita vya Mto Bạch Đằng vilikomesha Enzi ya Tatu ya Utawala wa Kaskazini (Wachina walitawala Vietnam).[122] Ilizingatiwa kuwa hatua ya mabadiliko katika historia ya Vietnamese.[118]
Machafuko ya Wababe wa Vita 12
Dhana ya Sanaa ya Wababe wa Vita vya Annam. ©Thibaut Tekla
944 Jan 1 - 968

Machafuko ya Wababe wa Vita 12

Ninh Bình, Vietnam
Ngô Quyền mnamo 938 alijitangaza kuwa mfalme, lakini alikufa baada ya miaka 6 tu.Kifo chake cha ghafla baada ya utawala wa muda mfupi kilisababisha mzozo wa kuwania kiti cha ufalme, na kusababisha vita kuu vya kwanza vya wenyewe kwa wenyewe nchini humo, machafuko ya Wababe wa Vita Kumi na Wawili.Machafuko ya Wababe wa Vita 12, pia Kipindi cha Wababe 12, kilikuwa kipindi cha machafuko na vita vya wenyewe kwa wenyewe katika historia ya Vietnam, kutoka 944 hadi 968 iliyosababishwa na urithi wa nasaba ya Ngô baada ya kifo cha Mfalme Ngô Quyền.Đinh Bộ Lĩnh, mwana wa kulea wa Bwana Trần Lãm ambaye alitawala eneo la Bố Hải Khẩu (sasa Mkoa wa Thái Bình), alimrithi Lãm baada ya kifo chake.Mnamo 968, Đinh Bộ Lĩnh aliwashinda wababe wengine wakuu kumi na moja na kuunganisha taifa chini ya utawala wake.Katika mwaka huo huo, Đinh Bộ Lĩnh alipanda kiti cha enzi, akijitangaza kuwa mfalme kwa jina la Đinh Tiên Hoàng, akianzisha nasaba ya Đinh, na akaliita taifa hilo kuwa Đại Cồ Việt ("Viet Kubwa").Alihamisha mji mkuu hadi Hoa Lư (Ninh Bình ya kisasa).
Song-Dai Co Viet War
Song–Đại Cồ Việt War ©Cao Viet Nguyen
981 Jan 1 - Apr

Song-Dai Co Viet War

Chi Lăng District, Lạng Sơn, V
Mnamo mwaka wa 979, Mfalme Đinh Tiên Hoàng na mkuu wake wa taji Đinh Liễn waliuawa na Đỗ Thích, afisa wa serikali, na kumwacha mtoto wake wa pekee aliyesalia, Đinh Toàn wa miaka 6, kutwaa kiti cha enzi.Kwa kutumia hali hiyo,nasaba ya Song ilivamia Đại Cồ Việt.Akikabiliana na tishio kubwa kama hilo kwa uhuru wa taifa, kamanda wa majeshi, (Thập Đạo Tướng Quân) Lê Hoàn alichukua kiti cha enzi, akabadilisha nyumba ya Đinh na kuanzisha nasaba ya Mapema ya Lê.Mtaalamu wa mbinu za kijeshi mwenye uwezo, Lê Hoan alitambua hatari za kuwashirikisha askari wa Song wenye nguvu;hivyo, alilaghai jeshi lililovamia kuingia Chi Lăng Pass, kisha akamvizia na kumuua kamanda wao, akamaliza haraka tishio kwa taifa lake changa mwaka 981. Nasaba ya Song iliondoa askari wao na Lê Hoàn alitajwa katika milki yake kama Mfalme Đại Hành ( Đại Hành Hoàng Đế).[126] Mtawala Lê Đại Hành pia alikuwa mfalme wa kwanza wa Kivietinamu ambaye alianza mchakato wa upanuzi wa kusini dhidi ya ufalme wa Champa.
Vita vya Champa-Dai Co Viet
Champa–Đại Cồ Việt War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
982 Jan 1

Vita vya Champa-Dai Co Viet

Central Vietnam, Vietnam
Mnamo Oktoba 979, Mfalme Đinh Bộ Lĩnh na Prince Đinh Liễn wa Dai Co Viet waliuawa na towashi aliyeitwa Đỗ Thích walipokuwa wamelala katika ua wa kasri.Vifo vyao vilisababisha hali ya machafuko kote Dai Viet.Baada ya kusikia habari hizo, Ngô Nhật Khánh, ambaye alikuwa bado anaishi uhamishoni huko Champa, alimhimiza mfalme wa Cham Jaya Paramesvaravarman I kuvamia Đại Việt.Uvamizi wa majini ulisitishwa kwa sababu ya kimbunga.[127] Katika miaka iliyofuata, mtawala mpya wa Kivietinamu, Lê Hoàn, alituma wajumbe Champa kutangaza kutawazwa kwake kwenye kiti cha enzi.[128] Hata hivyo, Jaya Paramesvaravarman I aliwaweka kizuizini.Kwa kuwa hakuna maridhiano ya amani, Lê Hoàn alitumia kitendo hiki kama kisingizio cha msafara wa kulipiza kisasi kwenda Champa.[129] Hii iliashiria mwanzo wa kusonga mbele kwa Wavietnamu wa kusini dhidi ya Champa.[130]Mnamo 982, Lê Hoàn aliamuru jeshi na kuvamia mji mkuu wa Cham wa Indrapura (Quảng Nam ya kisasa).Jaya Paramesvaravarman I aliuawa wakati jeshi la uvamizi lilimfukuza Indrapura.Mnamo 983, baada ya vita kuharibu kaskazini mwa Champa, Lưu Kế Tông, afisa wa kijeshi wa Vietnam, alichukua fursa ya usumbufu na kunyakua mamlaka huko Indrapura.[131] Katika mwaka huo huo, alifaulu kupinga jaribio la Lê Hoàn kumwondoa mamlakani.[132] Mnamo 986, Indravarman IV alikufa na Lưu Kế Tông akajitangaza kuwa Mfalme wa Champa.[128] Kufuatia unyakuzi wa Lưu Kế Tông, Cham na Waislamu wengi walikimbilia Song China, hasa maeneo ya Hainan na Guangzhou, kutafuta hifadhi.[131] Kufuatia kifo cha Lưu Kế Tông mwaka wa 989, mfalme wa asili wa Cham Jaya Harivarman II alitawazwa.
Nasaba ya Ly
Ujumbe mkuu wa Dai Viet kwa Song China. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1009 Jan 1 - 1225

Nasaba ya Ly

Northern Vietnam, Vietnam
Mfalme Lê Long Đĩnh alipofariki mwaka wa 1009, kamanda wa walinzi wa ikulu aitwaye Lý Công Uẩn aliteuliwa na mahakama kuchukua kiti cha enzi, na akaanzisha nasaba ya Lý.[133] Tukio hili linachukuliwa kuwa mwanzo wa enzi nyingine ya dhahabu katika historia ya Vietnamese, na nasaba zifuatazo zikirithi ustawi wa nasaba ya Lý na kufanya mengi kuidumisha na kuipanua.Njia ambayo Lý Công Uẩn alipanda kwenye kiti cha enzi haikuwa ya kawaida katika historia ya Vietnam.Kama kamanda wa ngazi ya juu wa kijeshi anayeishi katika mji mkuu, alipata fursa zote za kunyakua mamlaka wakati wa miaka ya ghasia baada ya kifo cha Mtawala Lê Hoàn, lakini hakupendelea kufanya hivyo kutokana na wajibu wake.Alikuwa kwa namna fulani "akichaguliwa" na mahakama baada ya mjadala fulani kabla ya mwafaka kufikiwa.[134] Wakati wa enzi ya Lý Thánh Tông, jina rasmi la jimbo lilibadilishwa kutoka Đại Cồ Việt hadi Đại Việt, jina ambalo lingesalia kuwa jina rasmi la Vietnam hadi mwanzo wa karne ya 19.Ndani ya nchi, ingawa maliki wa Lý walikuwa waaminifu katika kushikamana kwao na Dini ya Buddha , uvutano wa Dini ya Confucius kutoka China ulikuwa ukiongezeka, kwa kufunguliwa kwa Hekalu la Fasihi mwaka wa 1070, lililojengwa kwa ajili ya kuabudiwa kwa Confucius na wanafunzi wake.Miaka sita baadaye katika 1076, Quốc Tử Giám (Guozijian) ilianzishwa ndani ya tata hiyo hiyo;Hapo awali elimu hiyo ilikuwa ni ya watoto wa mfalme, familia ya kifalme na pia Mandarin na wakuu, wakihudumu kama taasisi ya kwanza ya chuo kikuu cha Vietnam.Mtihani wa kwanza wa kifalme ulifanyika mnamo 1075 na Lê Văn Thịnh akawa Trạng Nguyên wa kwanza wa Vietnam.Kisiasa, nasaba hiyo ilianzisha mfumo wa utawala unaozingatia utawala wa sheria badala ya kanuni za kiimla.Walichagua Đại La Citadel kama mji mkuu (baadaye ukaitwa Thăng Long na baadaye Hanoi).Nasaba ya Ly ilishikilia mamlaka kwa sehemu kutokana na nguvu zao za kiuchumi, uthabiti na umaarufu wa jumla miongoni mwa watu badala ya njia za kijeshi kama nasaba zilizopita.Hii iliweka kielelezo cha kihistoria cha kufuata nasaba, kwani kabla ya Enzi ya Ly, nasaba nyingi za Kivietinamu zilidumu kwa muda mfupi sana, mara nyingi huanguka kwenye hali ya kupungua kufuatia kifo cha mwanzilishi wa nasaba husika.Wasomi mashuhuri kama vile Lê Văn Thịnh, Bùi Quốc Khái, Doãn Tử Tư, Đoàn Văn Khâm, Lý Đạo Thành, na Tô Hiến Thành walitoa mchango mkubwa sana wa kitamaduni na kisiasa kwa miaka 216.
Uvamizi wa Khmer wa Champa ya Kaskazini
Ufalme wa Khmer dhidi ya Ufalme wa Champa. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1074 Jan 1 - 1080

Uvamizi wa Khmer wa Champa ya Kaskazini

Tháp Chăm Cánh Tiên, Nhơn Hậu,
Mnamo 1074, Harivarman IV alikua mfalme wa Champa.Alikuwa na uhusiano wa karibu naSong China na alifanya amani na Dai Viet, lakini alichochea vita na Dola ya Khmer .[135] Mnamo 1080, jeshi la Khmer lilishambulia Vijaya na vituo vingine kaskazini mwa Champa.Mahekalu na nyumba za watawa zilivunjwa na hazina za kitamaduni zilichukuliwa.Baada ya machafuko mengi, askari wa Cham chini ya Mfalme Harivarman waliweza kuwashinda wavamizi na kurejesha mji mkuu na mahekalu.[136] Baadaye, vikosi vyake vya uvamizi vilipenya Kambodia hadi Sambor na Mekong, ambapo waliharibu mahali patakatifu pa kidini.[137]
Vita vya Mto Nhu Nguyet
Battle of Như Nguyệt River ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1077 Feb 1

Vita vya Mto Nhu Nguyet

Bac Ninh Province, Vietnam
Wavietnamu wakati wa nasaba ya Lý walikuwa na vita moja kuu naSong China , na kampeni chache za wavamizi dhidi ya Champa jirani ya kusini.[138] Mzozo mkubwa zaidi ulitokea katika eneo la Uchina la Guangxi mwishoni mwa 1075. Baada ya kujua kwamba uvamizi wa Song ulikuwa karibu, jeshi la Vietnam chini ya uongozi wa Lý Thường Kiệt, na Tông Đản walitumia oparesheni za amphibious kuharibu bila kukusudia mitambo mitatu ya kijeshi ya Song. huko Yongzhou, Qinzhou, na Lianzhou katika Guangdong na Guangxi ya sasa.Nasaba ya Song ililipiza kisasi na kuvamia Đại Việt mnamo 1076, lakini askari wa Song walizuiliwa kwenye Vita vya Mto Như Nguyệt unaojulikana kama mto Cầu, sasa katika jimbo la Bắc Ninh takriban kilomita 40 kutoka mji mkuu wa sasa, Hanoi.Hakuna upande ulioweza kulazimisha ushindi, kwa hivyo mahakama ya Kivietinamu ilipendekeza makubaliano, ambayo mfalme wa Song alikubali.[139]
Vita vya Dai Viet-Khmer
Đại Việt–Khmer War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1123 Jan 1 - 1150

Vita vya Dai Viet-Khmer

Central Vietnam, Vietnam
Champa na Empire yenye nguvu ya Khmer walichukua fursa ya kuvurugika kwa Đại Việt na Wimbo kuteka majimbo ya kusini ya Đại Việt.Kwa pamoja walivamia Đại Việt mnamo 1128 na 1132. Mnamo 1127, Mwanamfalme wa Taji Lý Dương Hoán mwenye umri wa miaka 12 alikua mtawala mpya wa Đại Việt.[140] Suryavarman II alidai Đại Việt kulipa kodi kwa ajili ya Milki ya Khmer, lakini Wavietnamu walikataa kulipa kodi kwa Khmers.Suryavarman II aliamua kupanua eneo lake kaskazini hadi eneo la Vietnamese.[141]Shambulio la kwanza lilikuwa mnamo 1128 wakati Mfalme Suryavarman wa Pili aliongoza wanajeshi 20,000 kutoka Savannakhet hadi Nghệ An lakini walishindwa vitani.Mwaka uliofuata Suryavarman aliendelea na mapigano kwenye nchi kavu na kutuma meli 700 kushambulia maeneo ya pwani ya Đại Việt.Vita viliongezeka mnamo 1132 wakati Khmer Empire na Champa kwa pamoja walivamia Đại Việt, na kumkamata Nghệ An kwa muda mfupi.Mnamo mwaka wa 1136, Duke Đỗ Anh Vũ aliongoza msafara na askari elfu thelathini katika maeneo ya Khmer, lakini jeshi lake baadaye lilirudi nyuma baada ya kutiishwa kwa makabila ya nyanda za juu huko Xiangkhoang.[141] Kufikia 1136, Mfalme Jaya Indravarman III wa Champa alifanya amani na Wavietnam, ambayo ilisababisha Vita vya Khmer-Cham.Mnamo 1138, Lý Thần Tông alikufa akiwa na umri wa miaka 22 kutokana na ugonjwa na akafuatwa na mwanawe wa miaka miwili Lý Anh Tông.Suryavarman II aliongoza mashambulizi kadhaa zaidi kwa Đại Việt hadi kifo chake mwaka wa 1150. [142]Baada ya jaribio lisilofanikiwa la kukamata bandari za kusini mwa Đại Việt, Suryavarman aligeuka kuivamia Champa mnamo 1145 na kumfukuza Vijaya, na kumaliza utawala wa Jaya Indravarman III na kuharibu mahekalu huko Mỹ Sơn.[143] Ushahidi wa maandishi unapendekeza kwamba Suryavarman II alikufa kati ya 1145 CE na 1150 CE, labda wakati wa kampeni ya kijeshi dhidi ya Champa.Alifuatwa na Dharanindravarman II, binamu, mwana wa kaka wa mama wa mfalme.Kipindi cha utawala dhaifu na ugomvi kilianza.
Uvamizi wa Cham wa Angkor
Cham Invasions of Angkor ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1170 Jan 1 - 1181

Uvamizi wa Cham wa Angkor

Tonlé Sap, Cambodia
Baada ya kupata amani na Đại Việt mnamo 1170, vikosi vya Cham chini ya Jaya Indravarman IV vilivamia Milki ya Khmer juu ya ardhi na matokeo yasiyokuwa na mwisho.[144] Mwaka huo, afisa wa Uchina kutoka Hainan alikuwa ameshuhudia mapigano ya tembo kati ya majeshi ya Cham na Khmer, kuanzia sasa akimshawishi mfalme wa Cham kutoa ununuzi wa farasi wa kivita kutoka Uchina, lakini ofa hiyo ilikataliwa na mahakama ya Song mara nyingi.Mnamo 1177, hata hivyo, wanajeshi wake walianzisha shambulio la kushtukiza dhidi ya mji mkuu wa Khmer wa Yasodharapura kutoka kwa meli za kivita zilizopanga Mto Mekong hadi ziwa kubwa la Tonlé Sap na kumuua mfalme wa Khmer Tribhuvanadityavarman.[145] Mipinde mingi ya kuzingirwa kwa pinde nyingi ilianzishwa kwa Champa kutokanasaba ya Song mnamo 1171, na baadaye iliwekwa kwenye migongo ya tembo wa vita wa Cham na Vietnam.Walitumwa na Cham wakati wa kuzingirwa kwa Angkor, ambayo ilitetewa kidogo na ngome za mbao, na kusababisha uvamizi wa Cham wa Kambodia kwa miaka minne iliyofuata.[146] Milki ya Khmer ilikuwa katika hatihati ya kuporomoka.Jayavarman VII kutoka kaskazini aliunganisha jeshi ili kupigana na wavamizi.Alikuwa amefanya kampeni dhidi ya Chams katika ujana wake, katika miaka ya 1140, na alishiriki katika kampeni katika mji mkuu wa Cham Vijaya.Jeshi lake lilishinda mfululizo wa ushindi ambao haujawahi kushuhudiwa juu ya Cham, na kufikia 1181 baada ya kushinda pigano la majini, Jayavarman alikuwa ameokoa himaya na kumfukuza Cham.[147]
Ushindi wa Jayavarman VII wa Champa
Jayavarman VII's Conquest of Champa ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1190 Jan 1 - 1203

Ushindi wa Jayavarman VII wa Champa

Canh Tien Cham tower, Nhơn Hậu
Mnamo 1190, mfalme wa Khmer Jayavarman VII alimteua mkuu wa Cham aitwaye Vidyanandana, ambaye aliasi Jayavarman mnamo 1182 na akaelimishwa huko Angkor, kuongoza jeshi la Khmer.Vidyanandana alishinda Cham, na akaendelea kuchukua Vijaya na kumkamata Jaya Indravarman IV, ambaye alimrudisha Angkor kama mfungwa.[147] Kuchukua cheo cha Shri Suryavarmadeva (au Suryavarman), Vidyanandana alijifanya mfalme wa Panduranga, ambaye alikuja kuwa kibaraka wa Khmer.Alifanya Prince In, shemeji wa Jayavarman VII, "Mfalme Suryajayavarmadeva katika Nagara ya Vijaya".Mnamo 1191, uasi wa Vijaya ulimfukuza Suryajayavarman kurudi Kambodia na kumtawaza Jaya Indravarman V. Vidyanandana, akisaidiwa na Jayavarman VII, alichukua tena Vijaya, na kuwaua Jaya Indravarman IV na Jaya Indravarman V, kisha "wakatawala bila upinzani juu ya Ufalme wa Champa," [148] kutangaza uhuru wake kutoka kwa Dola ya Khmer.Jayavarman VII alijibu kwa kuzindua uvamizi kadhaa wa Champa mnamo 1192, 1195, 1198-1199, 1201-1203.Khmer baadaye pia walikuwa na pinde mbili za pinde zilizowekwa juu ya tembo, ambazo Michel Jacq Hergoualc'h alipendekeza walikuwa wahusika wa mamluki wa Cham katika jeshi la Jayavarman VII.[149]Majeshi ya Khmer chini ya Jayavarman VII yaliendelea kufanya kampeni dhidi ya Champa hadi Cham hatimaye kushindwa katika 1203. [150] Mwanamfalme muasi wa Cham ong Dhanapatigräma, alipindua na kumfukuza mpwa wake mtawala Vidyanandana/Suryavarman hadi Dai Viet, akikamilisha ushindi wa Khmer wa Champa.[151] Kuanzia 1203 hadi 1220, Champa kama jimbo la Khmer ilitawaliwa na serikali ya vibaraka iliyoongozwa na ong Dhanapatigräma na kisha mkuu Angsaräja, mwana wa Harivarman I, ambaye baadaye angekuwa Jaya Paramesvaravarman II.Mnamo mwaka wa 1207, Angsaräja aliandamana na jeshi la Khmer na vikosi vya mamluki vya Burma na Siamese kupigana dhidi ya jeshi la Yvan (Dai Viet).[152] Kufuatia kupungua kwa uwepo wa jeshi la Khmer na uhamishaji wa hiari wa Khmer kutoka Champa mnamo 1220, Angsaräja alichukua hatamu za serikali kwa amani, akijitangaza kuwa Jaya Paramesvaravarman II, na kurejesha uhuru wa Champa.[153]
Nasaba ya Tran
Mtu wa nasaba ya Tran alitengeneza upya kutoka kwa uchoraji "Truc Lam Dai Su Tu" kutoka kwa nasaba ya Tran. ©Vietnam Centre
1225 Jan 1 - 1400

Nasaba ya Tran

Imperial Citadel of Thang Long
Kuelekea kupungua kwa mamlaka ya mfalme wa Lý mwishoni mwa karne ya 12, ukoo wa Trần kutoka Nam Định hatimaye huibuka mamlakani.[154] Mnamo 1224, waziri mwenye nguvu wa mahakama Trần Thủ Độ alimlazimisha mfalme Lý Huệ Tông kuwa mtawa wa Kibudha na Lý Chiêu Hoàng, binti mdogo wa Huệ Tông mwenye umri wa miaka 8, kuwa mtawala wa nchi.[155] Trần Thủ Độ kisha akapanga ndoa ya Chiêu Hoàng na mpwa wake Trần Cảnh na hatimaye kiti cha enzi kuhamishwa hadi Trần Cảnh, hivyo kuanza nasaba ya Trần.[156] Nasaba ya Trần, rasmi Great Việt, ilikuwa nasaba ya Kivietinamu iliyotawala kutoka 1225 hadi 1400. Nasaba ya Trần ilishinda uvamizi watatu wa Wamongolia, hasa wakati wa Vita vya maamuzi vya Bạch Đằ8 katika Mto wa mwisho wa 1dy28. Thiếu Đế, ambaye alilazimishwa kujiuzulu kiti cha enzi mwaka 1400, akiwa na umri wa miaka mitano kwa ajili ya babu yake mzaa mama, Hồ Quý Ly.Trần iliboresha baruti ya Kichina, [157] kuwawezesha kupanua kuelekea kusini ili kuwashinda na kuwavalisha Champa.[158] Pia walianza kutumia pesa za karatasi kwa mara ya kwanza nchini Vietnam.[159] Kipindi hiki kilizingatiwa kuwa enzi ya thamani katika lugha, sanaa na utamaduni wa Kivietinamu.[160] Vipande vya kwanza vya fasihi ya Chữ Nôm viliandikwa katika kipindi hiki, [161] huku kuanzishwa kwa Kivietinamu katika mahakama kulianzishwa, pamoja na Kichina.[162] Hii iliweka msingi wa maendeleo zaidi na uimarishaji wa lugha ya Kivietinamu na utambulisho.
Uvamizi wa Mongol wa Vietnam
Uvamizi wa Mongol wa Dai Viet. ©Cao Viet Nguyen
1258 Jan 1 - 1288

Uvamizi wa Mongol wa Vietnam

Vietnam
Kampeni nne kuu za kijeshi zilianzishwa na Dola ya Mongol, na baadayenasaba ya Yuan , dhidi ya ufalme wa Đại Việt (Vietnam ya kisasa ya kaskazini) inayotawaliwa na nasaba ya Trần na ufalme wa Champa (Vietnam ya kati ya kisasa) mnamo 1258, 1282–1284, 1285, na 1287–88.Uvamizi wa kwanza ulianza mnamo 1258 chini ya Milki iliyoungana ya Mongol, kwani ilitafuta njia mbadala za kuvamia nasaba ya Song.Jenerali wa Mongol Uriyangkhadai alifanikiwa kuuteka mji mkuu wa Vietnam Thang Long (Hanoi ya kisasa) kabla ya kugeuka kaskazini mnamo 1259 kuvamia nasaba ya Song katika Guangxi ya kisasa kama sehemu ya shambulio lililoratibiwa la Wamongolia na majeshi kushambulia Sichuan chini ya Möngke Khan na majeshi mengine ya Wamongolia yakishambulia katika Shandong na Henan ya kisasa.[163] Uvamizi wa kwanza pia ulianzisha uhusiano wa tawimto kati ya ufalme wa Kivietinamu, hapo awali jimbo la tawimto la nasaba ya Song, na nasaba ya Yuan.Mnamo 1282, Kublai Khan na nasaba ya Yuan walianzisha uvamizi wa majini wa Champa ambao pia ulisababisha kuanzishwa kwa uhusiano wa tawi.Ikidhamiria kudai ushuru mkubwa na uangalizi wa moja kwa moja wa Yuan wa mambo ya ndani huko Đại Việt na Champa, Yuan ilianzisha uvamizi mwingine mnamo 1285. Uvamizi wa pili wa Đại Việt ulishindwa kutimiza malengo yake, na Yuan ilianzisha uvamizi wa tatu mnamo 1287 kwa nia. ya kubadilisha mtawala wa Đại Việt asiye na ushirikiano na Trần Nhân Tông na kuchukua nafasi ya mkuu wa Trần Trần Ích Tắc aliyeasi.Ufunguo wa mafanikio ya Annam ulikuwa ni kuepuka nguvu za Wamongolia katika vita vya wazi na kuzingirwa kwa jiji—mahakama ya Trần iliuacha mji mkuu na miji.Kisha Wamongolia walikabiliwa vilivyo katika maeneo yao dhaifu, ambayo yalikuwa vita katika maeneo yenye kinamasi kama vile Chương Dương, Hàm Tử, Vạn Kiếp na kwenye mito kama vile Vân Đồn na Bạch Đằng.Wamongolia pia waliteseka kutokana na magonjwa ya kitropiki na kupoteza vifaa kwa mashambulizi ya jeshi la Trần.Vita vya Yuan-Trần vilifikia kilele chake wakati meli za Yuan zilizorudi nyuma ziliangamizwa kwenye Vita vya Bạch Đằng (1288).Mbunifu wa kijeshi aliyeongoza ushindi wa Annam alikuwa Kamanda Trần Quốc Tuấn, maarufu zaidi kama Trần Hưng Đạo.Kufikia mwisho wa uvamizi wa pili na wa tatu, ambao ulihusisha mafanikio ya awali na kushindwa kwa Wamongolia, wote Đại Việt na Champa waliamua kukubali ukuu wa jina la nasaba ya Yuan na kuwa majimbo ya tawi ili kuepusha migogoro zaidi.[164]
Kupungua kwa Champa katika karne ya 14
Kushuka na Kuanguka kwa Champa. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1300 Jan 1

Kupungua kwa Champa katika karne ya 14

Central Vietnam, Vietnam
Karne ya kumi na nne iliona uhaba mkubwa wa habari za kiasili ndani ya Champa, bila maandishi yoyote yaliyowekwa baada ya 1307, hadi 1401, ingawa kumbukumbu za Cham bado zina orodha ya wafalme wa karne ya 14 wa Panduranga.Ujenzi wa kidini na sanaa vilisimama, na wakati mwingine viliharibika.[171] Hizi zinaweza kuwa vidokezo vya kupungua kwa tamaduni za Indic huko Champa, au matokeo ya vita vya Champa na Dai Viet na Sukhothai .Kwa sababu za kuzimwa kabisa kwa historia ya Cham ya karne ya 14, Pierre Lafont anasema, labda ilitokana na migogoro ya hapo awali ya Champa na majirani zao, Milki ya Angkor na Dai Viet, na hivi karibuni Wamongolia, walisababisha uharibifu mkubwa na kuvunjika kwa kijamii na kitamaduni. .Malalamiko ambayo hayajatatuliwa na hali mbaya ya uchumi iliendelea kulundikana.Maandishi ya Sanskrit ya kuchora katika Champa, lugha inayotumiwa hasa kwa madhumuni ya kidini, ilikoma kuwepo kufikia 1253. [172] Baadhi ya miji na mashamba yaliachwa, kama vile Tra Kieu (Simhapura).[173] Kuhama kwa taratibu kwa kidini kwa Uislamu huko Champa kutoka karne ya 11 hadi 15 kulidhoofisha ufalme ulioanzishwa wa Wahindu-Budha na uungu wa kiroho wa mfalme, na kusababisha kuongezeka kwa matatizo ya kifalme na ugomvi kati ya aristocracy ya Cham.Haya yalisababisha kukosekana kwa utulivu mara kwa mara na kupungua kwa mwisho kwa Champa wakati wa karne ya 14.[174]Kwa sababu hakuna maandishi yoyote ndani ya Champa katika kipindi hiki yaliyopatikana, ni ukosefu wa usalama kuanzisha nasaba ya watawala wa Champa bila kujua majina yao ya asili na walitawala miaka gani.Wanahistoria wanapaswa kukariri kumbukumbu mbalimbali za Kivietinamu na kumbukumbu za Kichina ili kuunda upya Champa wakati wa karne ya 14 kwa uangalifu.[175]
Vita vya Champa-Dai Viet
Champa–Đại Việt War ©Phòng Tranh Cu Tí
1318 Jan 1 - 1428

Vita vya Champa-Dai Viet

Vietnam
Wavietnam walipigana vita dhidi ya ufalme wa kusini wa Champa, wakiendeleza historia ndefu ya Kivietinamu ya upanuzi wa kusini (unaojulikana kama Nam tiến) ambao ulikuwa umeanza muda mfupi baada ya kupata uhuru katika karne ya 10.Mara nyingi, walikutana na upinzani mkali kutoka kwa Chams.Baada ya ushirikiano uliofanikiwa na Champa wakati wa uvamizi wa Mongol, mfalme Trần Nhân Tông wa Đại Việt alipata majimbo mawili ya Champa, yaliyo karibu na Huế ya sasa, kupitia njia za amani za ndoa ya kisiasa ya Princess Huyền Trân kwa mfalme wa Cham Jaya Simhavarman III.Muda mfupi baada ya harusi hiyo, mfalme alikufa, na binti mfalme akarudi nyumbani kwake kaskazini ili kuepuka desturi ya Cham ambayo ingemtaka aungane na mumewe katika kifo.[165] Mnamo mwaka wa 1307, mfalme mpya wa Cham Simhavarman IV (r. 1307–1312), aliazimia kuchukua tena majimbo hayo mawili kupinga makubaliano ya Vietnam lakini alishindwa na kuchukuliwa kama mfungwa.Champa ikawa jimbo la kibaraka la Kivietinamu mwaka wa 1312. [166] Wacham waliasi mwaka wa 1318. Mnamo 1326 walifanikiwa kuwashinda Wavietnam na kurejesha uhuru wao.[167] Machafuko ya kifalme ndani ya mahakama ya Cham yalianza tena hadi 1360, wakati mfalme mwenye nguvu wa Cham alipotawazwa, aliyejulikana kama Po Binasour (r. 1360-90).Wakati wa utawala wake wa miaka thelathini, Champa ilipata kilele chake cha kasi.Po Binasuor aliangamiza wavamizi wa Kivietinamu mwaka wa 1377, aliipiga Hanoi mwaka wa 1371, 1378, 1379, na 1383, karibu alikuwa ameunganisha Vietnam yote kwa mara ya kwanza kufikia miaka ya 1380.[168] Wakati wa vita vya majini mapema mwaka wa 1390, mshindi wa Cham hata hivyo aliuawa na vitengo vya bunduki vya Kivietinamu, hivyo kumaliza kipindi cha muda mfupi cha kupanda kwa ufalme wa Cham.Katika miongo iliyofuata, Champa ilirejea katika hali yake ya amani.Baada ya vita vingi na migogoro mibaya, mfalme Indravarman VI (r. 1400–41) alianzisha tena uhusiano na ufalme wa pili wa mtawala wa Dai Viet Le Loi mnamo 1428. [169]
1400 Jan 1 - 1407

Nasaba ya Ziwa

Northern Vietnam, Vietnam
Vita na Champa na Wamongolia vilimwacha Đại Việt akiwa amechoka na kufilisika.Familia ya Trần nayo ilipinduliwa na mmoja wa maafisa wake wa mahakama, Hồ Quý Ly.Hồ Quý Ly alimlazimisha mfalme wa mwisho wa Trần kujiuzulu na kutwaa kiti cha enzi mwaka wa 1400. Alibadilisha jina la nchi kuwa Đại Ngu na kuhamisha mji mkuu hadi Tây Đô, Mji Mkuu wa Magharibi, sasa Thanh Hóa.Thăng Long ilibadilishwa jina na kuitwa Đông Đô, Mji Mkuu wa Mashariki.Ijapokuwa ililaumiwa sana kwa kusababisha mgawanyiko wa kitaifa na kupoteza nchi baadaye kwa Milki ya Ming , utawala wa Hồ Quý Ly ulileta mageuzi mengi ya kimaendeleo, yenye nia, kutia ndani kuongezwa kwa hisabati kwenye mitihani ya kitaifa, ukosoaji wa wazi wa falsafa ya Confucius, matumizi. ya fedha za karatasi badala ya sarafu, uwekezaji katika kujenga meli kubwa za kivita na mizinga, na marekebisho ya ardhi.Alikabidhi kiti cha enzi kwa mwanawe, Hồ Hán Thương, mwaka wa 1401 na kutwaa cheo cha Thái Thượng Hoàng, kwa njia sawa na wafalme wa Trần.[176] Nasaba ya Hồ ilitekwa na nasaba ya Ming ya Uchina mnamo 1407.
Enzi ya Nne ya Utawala wa Kaskazini
Mfalme wa nasaba ya Ming na Msafara wa Imperial. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1407 Jan 1 - 1427

Enzi ya Nne ya Utawala wa Kaskazini

Northern Vietnam, Vietnam
Enzi ya Nne ya Utawala wa Kaskazini ilikuwa kipindi cha historia ya Vietnamese, kutoka 1407 hadi 1427, ambapo Vietnam ilitawaliwa na nasaba ya Ming ya Uchina kama mkoa wa Jiaozhi (Giao Chỉ).Utawala wa Ming ulianzishwa nchini Vietnam kufuatia ushindi wake wa nasaba ya Hồ.Vipindi vya awali vya utawalawa Wachina , vinavyojulikana kwa pamoja kama Bắc thuộc, vilidumu kwa muda mrefu zaidi na vilifikia karibu miaka 1000.Kipindi cha nne cha utawala wa Wachina juu ya Vietnam hatimaye kilimalizika kwa kuanzishwa kwa nasaba ya Later Lê.
Lakini nasaba
Uchoraji wa shughuli za watu wa Kivietinamu katika nasaba ya Uamsho ya Lê ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1427 Jan 1 - 1524

Lakini nasaba

Vietnam
Nasaba ya Lê, inayojulikana pia katika historia kama nasaba ya Baadaye ya Lê, ndiyo iliyotawala kwa muda mrefu zaidi nasaba ya Kivietinamu, ikiwa imetawala kutoka 1428 hadi 1789, ikiwa na interregnum kati ya 1527 na 1533. Nasaba ya Lê imegawanywa katika vipindi viwili vya kihistoria: Lê ya Mwanzo. nasaba (1428–1527) kabla ya unyakuzi wa nasaba ya Mạc, ambamo wafalme walitawala kwa haki zao wenyewe, na nasaba ya Uamsho Lê (1533–1789), ambamo wafalme vibaraka walitawala chini ya usimamizi wa familia yenye nguvu ya Trịnh.Nasaba ya Uamsho ya Lê iliadhimishwa na vita viwili vya muda mrefu vya wenyewe kwa wenyewe: Vita vya Lê-Mạc (1533-1592) ambapo nasaba mbili zilipigania uhalali kaskazini mwa Vietnam na Vita vya Trịnh-Nguyễn (1627-1672, 1774-1774) mabwana wa Kaskazini na mabwana Nguyễn wa Kusini.Nasaba hiyo ilianza rasmi mnamo 1428 kwa kutawazwa kwa Lê Lợi baada ya kulifukuza jeshi la Ming kutoka Vietnam.Nasaba hiyo ilifikia kilele chake wakati wa utawala wa Lê Thánh Tông na ilipungua baada ya kifo chake mwaka wa 1497. Mnamo 1527, nasaba ya Mạc ilinyakua kiti cha enzi;wakati nasaba ya Lê iliporejeshwa mwaka wa 1533, Mạc walikimbilia kaskazini ya mbali na kuendelea kuchukua kiti cha enzi katika kipindi kinachojulikana kama Nasaba za Kusini na Kaskazini.Wafalme wa Lê waliorejeshwa hawakuwa na mamlaka ya kweli, na kufikia wakati nasaba ya Mạc ilipokomeshwa hatimaye mwaka wa 1677, mamlaka halisi yalikuwa mikononi mwa mabwana wa Trịnh Kaskazini na mabwana wa Nguyễn Kusini, wote wakitawala kwa jina la Lê. mfalme huku wakipigana.Nasaba ya Lê iliisha rasmi mwaka wa 1789, wakati uasi wa wakulima wa ndugu wa Tây Sơn ulipowashinda Trịnh na Nguyễn, kwa kejeli ili kurejesha mamlaka kwa nasaba ya Lê.Idadi kubwa ya watu na uhaba wa ardhi ulichochea upanuzi wa Vietnamese kusini.Nasaba ya Lê iliendelea na upanuzi wa Nam tiến wa mipaka ya Vietnam kuelekea kusini kupitia utawala wa Ufalme wa Champa na msafara hadi leo Laos na Myanmar , karibu kufikia mipaka ya kisasa ya Vietnam wakati wa uasi wa Tây Sơn.Pia iliona mabadiliko makubwa kwa jamii ya Wavietnam: jimbo la Wabuddha la awali likawa la Confucian baada ya miaka 20 iliyotangulia ya utawala wa Ming.Wafalme wa Lê walianzisha mabadiliko mengi yaliyoigwa kwa mfumo wa Kichina, ikiwa ni pamoja na utumishi wa umma na sheria.Utawala wao wa muda mrefu ulihusishwa na umaarufu wa wafalme wa mwanzo.Ukombozi wa Lê Lợi wa nchi kutoka kwa miaka 20 ya utawala wa Ming na Lê Thánh Tông kuleta nchi katika enzi ya dhahabu ulikumbukwa vyema na watu.Ijapokuwa utawala uliorejeshwa wa wafalme wa Lê ulikuwa na vita vya wenyewe kwa wenyewe na maasi ya mara kwa mara ya wakulima, wachache walithubutu kupinga mamlaka yao waziwazi kwa kuhofia kupoteza uungwaji mkono wa watu wengi.Nasaba ya Lê pia ilikuwa kipindi ambacho Vietnam iliona ujio wa Wazungu wa Magharibi na Ukristo mwanzoni mwa karne ya 16.
1471 Feb 1

Kuanguka kwa Champa

Canh Tien Cham tower, Nhơn Hậu
Idadi kubwa ya watu na uhaba wa ardhi ulichochea upanuzi wa Vietnamese kusini.Mnamo 1471, wanajeshi wa Dai Viet wakiongozwa na mfalme Lê Thánh Tông walivamia Champa na kuteka mji mkuu wake Vijaya.Tukio hili lilimaliza kabisa Champa kama ufalme wenye nguvu, ingawa baadhi ya majimbo madogo ya Cham yaliyosalia yalidumu kwa karne chache zaidi.Ilianzisha mtawanyiko wa watu wa Cham kote Asia ya Kusini-Mashariki.Huku ufalme wa Champa ukiharibiwa zaidi na watu wa Cham kuhamishwa au kukandamizwa, ukoloni wa Kivietinamu wa kile ambacho sasa ni Vietnam ya kati uliendelea bila upinzani mkubwa.Hata hivyo, licha ya kuwa wachache sana kuliko walowezi wa Kivietinamu na kuunganishwa kwa eneo la zamani la Cham katika taifa la Kivietinamu, watu wengi wa Cham walisalia Vietnam na sasa wanachukuliwa kuwa mojawapo ya wachache muhimu katika Vietnam ya kisasa.Majeshi ya Vietnam pia yalivamia Delta ya Mekong, ambayo Milki ya Khmer iliyoharibika haikuweza tena kuilinda.
Vita vya Dai Viet-Lan Xang
Đại Việt–Lan Xang War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1479 Jan 1 - 1484

Vita vya Dai Viet-Lan Xang

Laos
Vita vya Đại Việt–Lan Xang vya 1479–84, pia vinajulikana kama Vita vya Tembo Mweupe, [177] vilikuwa vita vya kijeshi vilivyochochewa na uvamizi wa ufalme wa Lao wa Lan Xang na Dola ya Vietnamese Đại Việt.Uvamizi wa Wavietnam ulikuwa mwendelezo wa upanuzi wa Mfalme Lê Thánh Tông, ambapo Đại Việt alikuwa ameshinda ufalme wa Champa mwaka wa 1471. Mgogoro huo ulikua na kuwa moto mkubwa zaidi uliohusisha watu wa Ai-Lao kutoka Sip Song Chau Tai pamoja na bonde la mto Mekong. Watu wa Tai kutoka ufalme wa Yuan wa Lan Na, ufalme wa Lü Sip Song Pan Na (Sipsong Panna), hadi Muang kando ya mto wa juu wa Irawaddy.[178] Mzozo huo hatimaye ulidumu takriban miaka mitano kukua na kutishia mpaka wa kusini wa Yunnan na kuibua wasiwasi wa Ming China .[179] Silaha za mapema za baruti zilichangia pakubwa katika mzozo huo, na kuwezesha uchokozi wa Đại Việt.Mafanikio ya mapema katika vita yaliruhusu Đại Việt kuteka mji mkuu wa Lao wa Luang Prabang na kuharibu mji wa Muang Phuan wa Xiang Khouang.Vita hivyo viliisha kama ushindi wa kimkakati kwa Lan Xang, kwani waliweza kuwalazimisha Wavietnamu kuondoka kwa msaada wa Lan Na na Ming China.[180] Hatimaye vita vilichangia uhusiano wa karibu wa kisiasa na kiuchumi kati ya Lan Na, Lan Xang, na Ming China.Hasa, upanuzi wa kisiasa na kiuchumi wa Lan Na ulisababisha "zama za dhahabu" kwa ufalme huo.
Nasaba za Kaskazini na Kusini
Jeshi la Cao Bang la Mac. ©Slave Dog
1533 Jan 1 - 1592

Nasaba za Kaskazini na Kusini

Vietnam
Nasaba za Kaskazini na Kusini katika historia ya Vietnam, kuanzia 1533 hadi 1592, kilikuwa kipindi cha kisiasa katika karne ya 16 ambapo nasaba ya Mạc (nasaba ya Kaskazini), iliyoanzishwa na Mạc Đăng Dung huko Đông Đô, na Enzi ya Uamsho. Nasaba ya Kusini) yenye makao yake mjini Tây Đô walikuwa kwenye mzozo.Kwa muda mwingi, nasaba hizi mbili zilipigana vita vya muda mrefu vilivyojulikana kama Vita vya Lê–Mạc.Hapo awali, kikoa cha mahakama ya Kusini kilikuwa kimefungwa ndani ya mkoa wa Thanh Hoa.Baada ya msafara wa Nguyễn Hoàng kutwaa tena eneo la Lê Kusini kutoka kwa jeshi la jeshi la Mạc, nasaba ya Kaskazini ilidhibiti tu majimbo kutoka Thanh Hoa kwenda Kaskazini.Nasaba zote mbili zilidai kuwa ndio nasaba pekee halali ya Vietnam.Waheshimiwa na watu wa ukoo wao walibadili upande mara kwa mara hadi kufikia kiwango ambacho washikaji waaminifu kama vile Prince Mạc Kính Điển walisifiwa hata na maadui zao kama watu waadilifu adimu.Wakiwa mabwana wasio na ardhi, wakuu hawa na majeshi yao walifanya kidogo au hawakufanya vizuri kuliko wezi wadogo, wakiwavamia na kuwapora wakulima ili kujilisha wenyewe.Hali hii ya machafuko ilileta uharibifu wa mashambani na kupunguza miji mingi iliyokuwa na mafanikio kama vile Đông Kinh kuwa umaskini.Nasaba hizo mbili zilipigana kwa karibu miaka sitini, ziliisha mwaka wa 1592 wakati nasaba ya Kusini iliposhinda Kaskazini na kumtwaa tena Đông Kinh.Walakini, wanafamilia wa Mac walikuwa wamedumisha sheria ya uhuru huko Cao Bằng chini ya ulinzi wa nasaba za Uchina hadi 1677.
Vita vya Trinh - Nguyen
Trịnh–Nguyễn War ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1627 Jan 1 - 1777

Vita vya Trinh - Nguyen

Vietnam
Vita vya wenyewe kwa wenyewe kati ya nasaba za Lê-Trịnh na Mạc viliisha mwaka wa 1592, wakati jeshi la Trịnh Tùng liliposhinda Hanoi na kumuua mfalme Mạc Mậu Hợp.Walionusurika wa familia ya kifalme ya Mạc walikimbilia milima ya kaskazini katika jimbo la Cao Bằng na kuendelea kutawala huko hadi 1677 wakati Trịnh Tạc ilipoteka eneo hili la mwisho la Mạc.Wafalme wa Lê, tangu kurejeshwa kwa Nguyễn Kim, walifanya kazi kama watu wakubwa tu.Baada ya kuanguka kwa nasaba ya Mạc, mamlaka yote ya kweli kaskazini yalikuwa ya mabwana wa Trịnh.Wakati huo huo, mahakama ya Ming kwa kusita iliamua kuingilia kati kijeshi katika vita vya wenyewe kwa wenyewe vya Vietnam, lakini Mạc Đăng Dung alitoa uwasilishaji wa kitamaduni kwa Dola ya Ming , ambayo ilikubaliwa.Katika mwaka wa 1600, Nguyễn Hoàng pia alijitangaza kuwa Bwana (rasmi "Vương") na akakataa kutuma pesa zaidi au askari kusaidia Trịnh.Pia alihamisha mji mkuu wake hadi Phú Xuân, Huế ya kisasa.Trịnh Tráng alimrithi Trịnh Tùng, baba yake, baada ya kifo chake mwaka wa 1623. Tráng alimwamuru Nguyễn Phúc Nguyên kunyenyekea chini ya mamlaka yake.Amri hiyo ilikataliwa mara mbili.Mnamo 1627, Trịnh Tráng alituma wanajeshi 150,000 kuelekea kusini katika kampeni ya kijeshi ambayo haikufaulu.Trịnh walikuwa na nguvu zaidi, wakiwa na idadi kubwa ya watu, uchumi na jeshi, lakini hawakuweza kuwashinda Nguyễn, ambao walikuwa wamejenga kuta mbili za mawe za kujihami na kuwekeza katika silaha za Kireno.Vita vya Trịnh–Nguyễn vilidumu kuanzia 1627 hadi 1672. Jeshi la Trịnh lilifanya mashambulizi angalau saba, ambayo yote yalishindwa kumkamata Phú Xuân.Kwa muda, kuanzia 1651, Nguyễn wenyewe waliendelea na mashambulizi na kushambulia sehemu za eneo la Trịnh.Hata hivyo, WanaTrịnh, chini ya kiongozi mpya, Trịnh Tạc, waliwalazimisha Wanguyễn kurudi kufikia 1655. Baada ya mashambulizi ya mara ya mwisho mnamo 1672, Trịnh Tạc alikubali mapatano na Nguyễn Lord Nguyễn Phúc Tạc.Nchi iligawanywa kwa ufanisi katika sehemu mbili.Vita vya Trịnh–Nguyễn viliwapa wafanyabiashara wa Ulaya fursa za kuunga mkono kila upande kwa silaha na teknolojia: Wareno walisaidia Nguyễn Kusini huku Waholanzi wakisaidia Trịnh Kaskazini.Trịnh na Nguyễn walidumisha amani ya kiasi kwa miaka mia moja iliyofuata, ambapo pande zote mbili zilifanya mafanikio makubwa.Trịnh iliunda ofisi za serikali kuu zinazosimamia bajeti ya serikali na uzalishaji wa fedha, iliunganisha vitengo vya uzito katika mfumo wa desimali, ikaanzisha maduka ya uchapishaji ili kupunguza hitaji la kuagiza machapisho kutoka China, ikafungua chuo cha kijeshi, na kuandaa vitabu vya historia.Wakati huo huo, mabwana wa Nguyễn waliendelea na upanuzi wa kusini kwa ushindi wa ardhi iliyobaki ya Cham.Walowezi wa Việt pia walifika katika eneo lenye watu wachache linalojulikana kama "Water Chenla", ambalo lilikuwa sehemu ya chini ya Delta ya Mekong ya Dola ya zamani ya Khmer .Kati ya katikati ya karne ya 17 hadi katikati ya karne ya 18, kwa vile Milki ya Khmer ya zamani ilidhoofishwa na mizozo ya ndani na uvamizi wa Wasiamese , Mabwana wa Nguyễn walitumia njia mbalimbali, ndoa za kisiasa, shinikizo la kidiplomasia, upendeleo wa kisiasa na kijeshi, ili kupata eneo la sasa. - Siku ya Saigon na Delta ya Mekong.Jeshi la Nguyễn wakati fulani pia lilipambana na jeshi la Siamese ili kuanzisha ushawishi juu ya Dola ya zamani ya Khmer.
1700 Jan 1

Ushindi wa Viet wa Delta ya Mekong

Mekong-delta, Vietnam
Walowezi wa Việt walifika katika eneo lenye watu wachache linalojulikana kama "Water Chenla", ambalo lilikuwa sehemu ya chini ya Delta ya Mekong ya Dola ya zamani ya Khmer.Kati ya katikati ya karne ya 17 hadi katikati ya karne ya 18, kwa vile Milki ya Khmer ya zamani ilidhoofishwa na mizozo ya ndani na uvamizi wa Wasiamese, Mabwana wa Nguyễn walitumia njia mbalimbali, ndoa za kisiasa, shinikizo la kidiplomasia, upendeleo wa kisiasa na kijeshi, ili kupata eneo la sasa. - Siku ya Saigon na Delta ya Mekong.Jeshi la Nguyễn wakati fulani pia lilipambana na jeshi la Siamese ili kuanzisha ushawishi juu ya Dola ya zamani ya Khmer.
Tay Mwana Uasi
Wanajeshi wa China wakipigana na vikosi vya Tay Son vya Vietnam mwishoni mwa 1788 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1771 Aug 1 - 1802 Jul 22

Tay Mwana Uasi

Vietnam
Vita vya Tây Sơn au uasi wa Tây Sơn vilikuwa mfululizo wa mizozo ya kijeshi iliyofuata uasi wa wakulima wa Kivietinamu wa Tây Sơn ulioongoza ndugu watatu Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, na Nguyễn Lữ.Zilianza mnamo 1771 na zikaisha mnamo 1802 wakati Nguyễn Phúc Ánh au Mfalme Gia Long, mzao wa bwana Nguyễn, aliwashinda Tây Sơn na kuunganisha tena Đại Việt, kisha akabadilisha jina la nchi kuwa Vietnam.Mnamo 1771, mapinduzi ya Tây Sơn yalizuka huko Quy Nhon, ambayo ilikuwa chini ya udhibiti wa bwana Nguyễn.[181] Viongozi wa mapinduzi haya walikuwa ndugu watatu walioitwa Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, na Nguyễn Huệ, wasiohusiana na familia ya bwana Nguyễn.Mnamo 1773, waasi wa Tây Sơn walichukua Quy Nhon kama mji mkuu wa mapinduzi.Vikosi vya ndugu wa Tây Sơn vilivutia wakulima wengi maskini, wafanyakazi, Wakristo, makabila madogo katika Nyanda za Juu za Kati na watu wa Cham ambao walikuwa wamekandamizwa na Bwana Nguyễn kwa muda mrefu, [182] na pia kuvutiwa na tabaka la wafanyabiashara wa kabila la Kichina, ambao wanatumai. uasi wa Tây Sơn utaepusha sera nzito ya ushuru ya Bwana Nguyễn, hata hivyo michango yao baadaye ilipunguzwa kutokana na hisia za Tây Sơn za uzalendo dhidi ya Wachina.[181] Kufikia 1776, Tây Sơn walikuwa wamechukua ardhi yote ya Bwana Nguyễn na kuua karibu familia nzima ya kifalme.Mwanamfalme aliyesalia Nguyễn Phúc Ánh (mara nyingi huitwa Nguyễn Ánh) alikimbilia Siam , na kupata msaada wa kijeshi kutoka kwa mfalme wa Siamese.Nguyễn Ánh alirejea na wanajeshi 50,000 wa Siamese ili kurejesha mamlaka, lakini alishindwa kwenye Vita vya Rạch Gầm–Xoài Mút na karibu kuuawa.Nguyễn Ánh alikimbia Vietnam, lakini hakukata tamaa.[183]Jeshi la Tây Sơn lililoongozwa na Nguyễn Huệ lilienda kaskazini mwaka 1786 kupigana na Bwana Trịnh, Trịnh Khải.Jeshi la Trịnh lilishindwa na Trịnh Khải alijiua.Jeshi la Tây Sơn liliteka mji mkuu chini ya miezi miwili.Mtawala wa mwisho wa Lê, Lê Chiêu Thống, alikimbilia Qing China na kumwomba Mfalme wa Qianlong mwaka wa 1788 msaada.Mfalme wa Qianlong alimpatia Lê Chiêu Thống jeshi kubwa la karibu wanajeshi 200,000 ili kurudisha kiti chake cha enzi kutoka kwa mnyang'anyi.Mnamo Desemba 1788, Nguyễn Huệ–kaka wa tatu Tây Sơn–alijitangaza kuwa Mfalme Quang Trung na kuwashinda askari wa Qing wakiwa na watu 100,000 katika kampeni ya kushtukiza ya siku 7 wakati wa mwaka mpya wa mwandamo (Tết).Kulikuwa na uvumi kwamba Quang Trung pia alikuwa amepanga kuiteka China, ingawa haikuwa wazi.Wakati wa utawala wake, Quang Trung aliona mageuzi mengi lakini alikufa kwa sababu isiyojulikana akiwa njiani kuelekea kusini mwaka wa 1792, akiwa na umri wa miaka 40. Wakati wa utawala wa Mfalme Quang Trung, Đại Việt kwa kweli aligawanywa katika vyombo vitatu vya kisiasa.[184] Kiongozi wa Tây Sơn, Nguyễn Nhạc, alitawala katikati ya nchi kutoka mji mkuu wake Qui Nhơn.Mfalme Quang Trung alitawala kaskazini kutoka mji mkuu Phú Xuân Huế.Kusini.Alifadhili rasmi na kuwafunza Maharamia wa Pwani ya Uchina Kusini - mojawapo ya jeshi la maharamia lenye nguvu na la kuogopwa zaidi duniani mwishoni mwa karne ya 18-mapema karne ya 19.[185] Nguyễn Ánh, akisaidiwa na waajiri wengi wenye vipaji kutoka Kusini, aliteka Gia Định (Saigon ya sasa) mwaka wa 1788 na kuanzisha ngome imara kwa ajili ya kikosi chake.[186]Baada ya kifo cha Quang Trung mnamo Septemba 1792, mahakama ya Tây Sơn iliyumba huku ndugu waliosalia wakipigana wao kwa wao na dhidi ya watu waliokuwa waaminifu kwa mwana mdogo wa Nguyễn Huệ.Mwana wa miaka 10 wa Quang Trung Nguyễn Quang Toản alirithi kiti cha enzi, akawa Cảnh Thịnh Emperor, mtawala wa tatu wa nasaba ya Tây Sơn.Upande wa Kusini, bwana Nguyễn Ánh na wafalme wa Nguyễn walisaidiwa na wafuasi wa Ufaransa ,Wachina , Siamese na Wakristo, walisafiri kwa meli kaskazini mnamo 1799, wakiteka ngome ya Tây Sơn Quy Nhon.[187] Mnamo 1801, jeshi lake lilichukua Phú Xuân, mji mkuu wa Tây Sơn.Nguyễn Ánh hatimaye alishinda vita mwaka 1802, alipozingira Thăng Long (Hanoi) na kumuua Nguyễn Quang Toản, pamoja na wafalme wengi wa Tây Sơn, majenerali na maafisa.Nguyễn Ánh alipanda kiti cha enzi na kujiita Mfalme Gia Long.Gia ni kwa Gia Định, jina la zamani la Saigon;Muda mrefu ni wa Thăng Long, jina la zamani la Hanoi.Kwa hivyo Gia Long alidokeza kuunganishwa kwa nchi.Kwa vile Uchina kwa karne nyingi ilimtaja Đại Việt kama Annam, Gia Long alimwomba mfalme wa Manchu Qing abadilishe jina la nchi, kutoka Annam hadi Nam Việt.Ili kuzuia mkanganyiko wowote wa ufalme wa Gia Long na ufalme wa kale wa Triệu Đà, mfalme wa Manchu alibadilisha mpangilio wa maneno mawili kwa Việt Nam.
Vita vya Siamese-Vietnamese
Mfalme Taksin Mkuu. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1771 Oct 1 - 1773 Mar

Vita vya Siamese-Vietnamese

Cambodia
Mnamo 1769, Mfalme Taksin wa Siam alivamia na kuteka sehemu za Kambodia.Mwaka uliofuata vita vya wakala kati ya Vietnam na Siam vilizuka huko Kambodia wakati Nguyễn Lords walijibu kwa kushambulia miji ya Siamese.Mwanzoni mwa vita, Taksin alipitia Kambodia na kumweka Ang Non II kwenye kiti cha enzi cha Kambodia.Wavietnamu walijibu kwa kuteka tena mji mkuu wa Kambodia na kusakinisha Outey II kama mfalme wao wanaompendelea.Mnamo 1773, Wavietnamu walifanya amani na Wasiamese ili kukabiliana na uasi wa Tây Sơn, ambao ulikuwa matokeo ya vita na Siam.Miaka miwili baadaye Ang Non II alitangazwa kuwa mtawala wa Kambodia.
Nasaba ya Nguyen
Nguyen Phuc Anh ©Thibaut Tekla
1802 Jan 1 - 1945

Nasaba ya Nguyen

Vietnam
Nasaba ya Nguyễn ilikuwa nasaba ya mwisho ya Kivietinamu, ambayo ilitanguliwa na mabwana wa Nguyễn na ilitawala jimbo lililoungana la Vietnamese kwa uhuru kutoka 1802 hadi 1883 kabla ya kuwa chini ya ulinzi wa Ufaransa .Wakati wa kuwepo kwake, ufalme huo ulipanuka hadi katika maeneo ya kusini ya Vietnam, Kambodia , na Laos ya kisasa kupitia muendelezo wa vita vya karne nyingi vya Nam tiến na Siamese -Vietnamese.Kwa ushindi wa Wafaransa wa Vietnam, nasaba ya Nguyễn ililazimishwa kuacha mamlaka juu ya sehemu za Vietnam Kusini na Ufaransa mnamo 1862 na 1874, na baada ya 1883 nasaba ya Nguyễn ilitawala kwa jina tu walinzi wa Ufaransa wa Annam (huko Vietnam ya Kati) na vile vile. Tonkin (katika Vietnam ya Kaskazini).Baadaye walifuta mikataba na Ufaransa na walikuwa Dola ya Vietnam kwa muda mfupi hadi 25 Agosti 1945.Familia ya Nguyễn Phúc ilianzisha utawala wa kimwinyi juu ya idadi kubwa ya eneo kama mabwana wa Nguyễn (1558-1777, 1780-1802) kufikia karne ya 16 kabla ya kushinda nasaba ya Tây Sơn na kuanzisha utawala wao wa kifalme katika karne ya 19.Utawala wa nasaba ulianza kwa Gia Long kunyakua kiti cha enzi mnamo 1802, baada ya kumaliza nasaba ya Tây Sơn iliyotangulia.Nasaba ya Nguyễn ilichukua hatua kwa hatua na Ufaransa katika kipindi cha miongo kadhaa katika nusu ya mwisho ya karne ya 19, kuanzia na Kampeni ya Cochinchina mnamo 1858 ambayo ilisababisha kukaliwa kwa eneo la kusini la Vietnam.Msururu wa mikataba isiyo na usawa ulifuata;eneo lililokaliwa likawa koloni la Ufaransa la Cochinchina katika Mkataba wa Saigon wa 1862, na Mkataba wa 1863 wa Huế uliipa Ufaransa ufikiaji wa bandari za Vietnam na kuongeza udhibiti wa mambo yake ya nje.Hatimaye, Mikataba ya 1883 na 1884 ya Huế iligawanya eneo lililobaki la Vietnam katika ulinzi wa Annam na Tonkin chini ya utawala wa jina la Nguyễn Phúc.Mnamo 1887, Cochinchina, Annam, Tonkin, na Mlinzi wa Ufaransa wa Kambodia waliwekwa pamoja kuunda Indochina ya Ufaransa.Nasaba ya Nguyễn ilibaki kuwa wafalme rasmi wa Annam na Tonkin ndani ya Indochina hadi Vita vya Pili vya Dunia .Japani ilikuwa imeiteka Indochina kwa ushirikiano wa Ufaransa mwaka 1940, lakini vita vilipoonekana kupotea zaidi, ilipindua utawala wa Ufaransa mnamo Machi 1945 na kutangaza uhuru kwa nchi zake.Milki ya Vietnam chini ya Mfalme wa Bảo Đại ilikuwa jimbo la bandia la Kijapani lililojitegemea wakati wa miezi ya mwisho ya vita.Ilimalizika kwa kutekwa nyara kwa Mfalme wa Bảo Đại kufuatia kujisalimisha kwa Japani na Mapinduzi ya Agosti na Việt Minh dhidi ya ukoloni mnamo Agosti 1945. Hii ilimaliza utawala wa miaka 143 wa nasaba ya Nguyễn.[188]
1831 Jan 1 - 1834

Vita vya Siamese-Vietnamese

Cambodia
Vita vya Siamese-Vietnamese vya 1831-1834 vilichochewa na jeshi la uvamizi la Siamese chini ya Jenerali Bodindecha ambalo lilikuwa likijaribu kuishinda Kambodia na Vietnam ya kusini.Baada ya mafanikio ya awali na kushindwa kwa Jeshi la Khmer kwenye Vita vya Kompong Cham mnamo 1832, kusonga mbele kwa Siamese kulikataliwa kusini mwa Vietnam mnamo 1833 na vikosi vya jeshi vya nasaba ya Nguyễn.Baada ya kuzuka kwa maasi ya jumla huko Kambodia na Laos , Wasiamese walijiondoa, na Vietnam ikaachwa katika udhibiti wa Kambodia.
Uasi wa Le Van Khoi
Uasi wa Lê Văn Khôi ulitaka kuanzishwa upya kwa ukoo wa Prince Cảnh (hapa wakati wa ziara yake ya 1787 huko Paris). ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1833 Jan 1 - 1835

Uasi wa Le Van Khoi

South Vietnam, South Vietnam,
Uasi wa Lê Văn Khôi ulikuwa uasi muhimu katika Vietnam ya karne ya 19, ambapo Wavietnam wa kusini, Wakatoliki wa Vietnamese, wamishonari wa Kikatoliki wa Ufaransa na walowezi wa China chini ya uongozi wa Lê Văn Khôi walipinga utawala wa Kifalme wa Mfalme Minh Mạng.Minh Mạng alipoinua jeshi kuzima uasi, Lê Văn Khôi alijiimarisha kwenye ngome ya Saigon na kuomba msaada wa Wasiamese.Rama III, mfalme wa Siam, alikubali ombi hilo na kutuma wanajeshi kushambulia majimbo ya Vietnam ya Ha-tien na An-giang na vikosi vya kifalme vya Vietnam huko Laos na Kambodia .Majeshi haya ya Siamese na Kivietinamu yalifukuzwa katika msimu wa joto wa 1834 na Jenerali Truong Minh Giang.Ilichukua miaka mitatu kwa Minh Mạng kuzima uasi na mashambulizi ya Siamese. Kushindwa kwa uasi huo kulikuwa na athari mbaya kwa jumuiya za Kikristo za Vietnam.Mawimbi mapya ya mateso dhidi ya Wakristo yalifuata, na matakwa yalifanywa kutafuta na kuwaua wamishonari waliobaki.
1841 Jan 1 - 1845

Vita vya Siamese-Vietnamese (1841-1845)

Cambodia
Vita vya Siamese-Vietnamese vya 1841-1845 vilikuwa vita vya kijeshi kati ya Đại Nam, iliyotawaliwa na Mfalme Thiệu Trị, na Ufalme wa Siam , chini ya utawala wa Mfalme wa Chakri Nangklao.Ushindani kati ya Vietnam na Siam juu ya udhibiti wa maeneo ya moyo ya Kambodia katika bonde la Mekong ya Chini ulikuwa umeongezeka baada ya Siam kujaribu kuteka Kambodia wakati wa Vita vya awali vya Siamese-Vietnamese (1831-1834).Mfalme wa Vietinamu Minh Mạng alimweka Binti Ang Mey kutawala Kambodia kama malkia kikaragosi aliyechaguliwa tena mwaka wa 1834 na kutangaza mamlaka kamili juu ya Kambodia, ambayo aliishusha hadi jimbo la 32 la Vietnam, Kamanda wa Magharibi (Mkoa wa Tây Thành).[189] Mnamo 1841, Siam alichukua fursa ya kutoridhika kusaidia uasi wa Khmer dhidi ya utawala wa Vietnamese.Mfalme Rama III alituma jeshi kutekeleza kuwekwa kwa Prince Ang Duong kama Mfalme wa Kambodia.Baada ya miaka minne ya vita vya upinzani, pande zote mbili zilikubali kuafikiana na kuiweka Kambodia chini ya utawala wa pamoja.[190]
1850 - 1945
Kipindi cha kisasaornament
Ushindi wa Ufaransa wa Vietnam
Kutekwa kwa Saigon na Ufaransa, Februari 18, 1859. ©Antoine Léon Morel-Fatio
1858 Sep 1 - 1885 Jun 9

Ushindi wa Ufaransa wa Vietnam

Vietnam
Utawala wa kikoloni wa Ufaransa ulihusika sana nchini Vietnam katika karne ya 19;mara nyingi uingiliaji kati wa Ufaransa ulifanywa ili kulinda kazi ya Jumuiya ya Misheni ya Kigeni ya Paris nchini.Ili kupanua ushawishi wa Ufaransa huko Asia, Napoleon III wa Ufaransa aliamuru Charles Rigault de Genouilly akiwa na meli 14 za Ufaransa kushambulia bandari ya Đà Nẵng (Tourane) mnamo 1858. Shambulio hilo lilisababisha uharibifu mkubwa, lakini haukufanikiwa kupata nafasi yoyote, katika mchakato huo. wanaosumbuliwa na unyevunyevu na magonjwa ya kitropiki.De Genouilly aliamua kusafiri kuelekea kusini na kuuteka mji ambao haukutetewa vizuri wa Gia Định (Mji wa Ho Chi Minh wa sasa).Kuanzia 1859 wakati wa Kuzingirwa kwa Saigon hadi 1867, wanajeshi wa Ufaransa walipanua udhibiti wao juu ya majimbo yote sita kwenye delta ya Mekong na kuunda koloni inayojulikana kama Cochinchina.Miaka michache baadaye, wanajeshi wa Ufaransa walitua kaskazini mwa Vietnam (ambayo waliiita Tonkin) na kuteka Hà Nội mara mbili katika 1873 na 1882. Wafaransa waliweza kushikilia Tonkin ingawa, mara mbili, makamanda wao wakuu Francis Garnier na Henri Rivière, walikuwa. waliwavizia na kuwaua maharamia wanaopigana wa Jeshi la Bendera Nyeusi walioajiriwa na mandarins.Nasaba ya Nguyễn ilijisalimisha kwa Ufaransa kupitia Mkataba wa Huế (1883), kuashiria enzi ya ukoloni (1883-1954) katika historia ya Vietnam.Ufaransa ilichukua udhibiti juu ya Vietnam nzima baada ya Kampeni ya Tonkin (1883-1886).Indochina ya Kifaransa iliundwa mnamo Oktoba 1887 kutoka Annam (Trung Kỳ, Vietnam ya kati), Tonkin (Bắc Kỳ, Vietnam ya kaskazini) na Cochinchina (Nam Kỳ, Vietnam ya kusini), na Kambodia na Laos iliongezwa mwaka 1893. Ndani ya Indochina ya Kifaransa, Cochinchina ilikuwa na hadhi ya koloni, Annam kwa jina alikuwa mlinzi ambapo nasaba ya Nguyễn ingali inatawala, na Tonkin alikuwa na gavana wa Ufaransa na serikali za mitaa zinazoendeshwa na maafisa wa Vietnam.
Mwendo wa Upinzani
Wakuu wa Duong Be, Tu Binh na Doi Nhan walikatwa kichwa na Wafaransa mnamo Julai 8, 1908. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1860 Jan 2

Mwendo wa Upinzani

Vietnam
Baada ya Vietnam kupoteza Gia Định, kisiwa cha Poulo Condor, na majimbo matatu ya kusini kwa Ufaransa na Mkataba wa Saigon kati ya nasaba ya Nguyễn na Ufaransa mnamo 1862, vuguvugu nyingi za upinzani kusini zilikataa kuutambua mkataba huo na kuendelea kupigana na Wafaransa. baadhi wakiongozwa na maafisa wa zamani wa mahakama, kama vile Trương Định, baadhi na wakulima na watu wengine wa mashambani, kama vile Nguyễn Trung Trực, ambaye alizamisha meli ya Ufaransa ya L'Esperance kwa kutumia mbinu za msituni.Katika kaskazini, harakati nyingi ziliongozwa na maafisa wa zamani wa mahakama, na wapiganaji walikuwa kutoka kwa wakazi wa mashambani.Hisia dhidi ya uvamizi huo zilienea sana mashambani—zaidi ya asilimia 90 ya wakazi—kwa sababu Wafaransa waliteka na kuuza nje sehemu kubwa ya mchele, na hivyo kusababisha utapiamlo ulioenea kuanzia miaka ya 1880 na kuendelea.Na, mila ya zamani ilikuwepo ya kuwafukuza wavamizi wote.Hizi zilikuwa sababu mbili ambazo wengi walipinga uvamizi wa Wafaransa.[191]Wavamizi Wafaransa waliteka mashamba mengi na kuwapa Wafaransa na washirika, ambao kwa kawaida walikuwa Wakatoliki.Kufikia 1898, utekaji nyara huu uliunda tabaka kubwa la watu maskini wenye ardhi kidogo au wasio na ardhi, na tabaka ndogo la wamiliki wa ardhi matajiri wanaotegemea Wafaransa.Mnamo 1905, Mfaransa mmoja alisema kwamba “jamii ya Waanami wa kimapokeo, iliyopangwa vizuri sana ili kutosheleza mahitaji ya watu, hatimaye, imeharibiwa na sisi.”Mgawanyiko huu katika jamii ulidumu hadi vita katika miaka ya 1960.Kuliibuka harakati mbili sambamba za kisasa.Ya kwanza ilikuwa Harakati ya Đông Du ("Safiri hadi Mashariki") iliyoanzishwa mwaka wa 1905 na Phan Bội Châu.Mpango wa Châu ulikuwa kuwatuma wanafunzi wa Kivietinamu kwenda Japani kujifunza ujuzi wa kisasa, ili katika siku zijazo waweze kuongoza uasi wenye mafanikio wa kutumia silaha dhidi ya Wafaransa.Akiwa na Prince Cường Để, alianzisha mashirika mawili nchini Japani: Duy Tân Hội na Việt Nam Công Hiến Hội.Kutokana na shinikizo la kidiplomasia la Ufaransa, Japan baadaye ilimfukuza Châu.Phan Châu Trinh, ambaye alipendelea mapambano ya amani, yasiyo ya jeuri ili kupata uhuru, aliongoza vuguvugu la pili, Duy Tân (Usasa), ambalo lilisisitiza elimu kwa watu wengi, kuifanya nchi kuwa ya kisasa, kusitawisha uelewano na uvumilivu kati ya Wafaransa na Wavietnam. na mabadiliko ya amani ya madaraka.Sehemu ya mwanzo ya karne ya 20 ilishuhudia kuongezeka kwa hadhi ya alfabeti ya Quốc Ngữ ya Kiromania kwa lugha ya Kivietinamu.Wazalendo wa Vietnam walitambua uwezo wa Quốc Ngữ kama zana muhimu ya kupunguza haraka kutojua kusoma na kuandika na kuelimisha raia.Hati za jadi za Kichina au hati ya Nôm ilionekana kuwa ngumu sana na ngumu sana kujifunza.Wafaransa walipokandamiza harakati zote mbili, na baada ya kushuhudia wanamapinduzi wakitenda kazi nchini Uchina na Urusi, wanamapinduzi wa Vietnam walianza kugeukia njia kali zaidi.Phan Bội Châu aliunda kikundi cha Việt Nam Quang Phục Hội huko Guangzhou, akipanga upinzani wa silaha dhidi ya Wafaransa.Mnamo 1925, maajenti wa Ufaransa walimkamata huko Shanghai na kumpeleka Vietnam.Kwa sababu ya umaarufu wake, Châu aliepushwa na kunyongwa na kuwekwa chini ya kizuizi cha nyumbani hadi kifo chake mnamo 1940. Mnamo 1927, chama cha Việt Nam Quốc Dân Đảng (Chama cha Kitaifa cha Vietnam), kilichoigwa baada ya Kuomintang nchini China, kilianzishwa, na chama kikaanzishwa. uasi wa Yên Bái mnamo 1930 huko Tonkin ambao ulisababisha mwenyekiti wake, Nguyễn Thái Học na viongozi wengine wengi kukamatwa na kuuawa kwa guillotine.
Vietnam wakati wa Vita vya Kwanza vya Kidunia
Kampuni ya askari wa Kivietinamu wakiandamana kwa ajili ya uwekezaji wa sherehe na mapambo huko Etampes katika Vita vya Kwanza vya Dunia. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1914 Jan 1 - 1918

Vietnam wakati wa Vita vya Kwanza vya Kidunia

Europe
Mwanzoni mwa Vita vya Kwanza vya Kidunia , Vietnam, iliyo chini ya nasaba ya Nguyễn, ilikuwa chini ya ulinzi wa Ufaransa na sehemu ya Indochina ya Ufaransa.Huku ikitafuta kuongeza matumizi ya maliasili na wafanyakazi wa Indochina kupigana vita, Ufaransa ilipunguza harakati zote za kizalendo za Vietnam.[192] Kuingia kwa Wafaransa katika Vita vya Kwanza vya Dunia kuliona mamlaka nchini Vietnam ikibonyeza genge la maelfu ya "wajitoleaji" kwa ajili ya huduma huko Uropa, na kusababisha maasi huko Tonkin na Cochinchina.[193] Takriban Wavietnam 100,000 walikuwa askari na walikwenda Ulaya kupigana na kutumika kwenye uwanja wa vita wa Ufaransa, au kufanya kazi kama vibarua.[194] Vikosi kadhaa vilipigana na kupoteza maisha huko Somme na Picardy, huku vingine vilitumwa Verdun, Chemin des Dames, na Champagne.[195] Wanajeshi wa Vietnamese pia walihudumu katika Balkan na Mashariki ya Kati.Kufunuliwa kwa maadili mapya ya kisiasa na kurudi kwenye ukoloni wa nchi yao (na mtawala ambaye wengi wao walipigania na kufa kwa ajili yake), ilisababisha mitazamo mibaya.Wengi wa wanajeshi hawa walitafuta na kujiunga na vuguvugu la utaifa la Vietnam lililolenga kuwapindua Wafaransa.Mnamo mwaka wa 1917 mwandishi wa habari wa mageuzi mwenye msimamo wa wastani Phạm Quỳnh alikuwa ameanza kuchapisha jarida la quốc ngữ Nam Phong huko Hanoi.Ilishughulikia shida ya kupitisha maadili ya kisasa ya Magharibi bila kuharibu asili ya kitamaduni ya taifa la Vietnam.Kufikia Vita vya Kwanza vya Dunia, quốc ngữ ilikuwa chombo cha kueneza sio tu vitabu vya kale vya Kivietnam, Hán, na Kifaransa vya fasihi na falsafa bali pia kikundi kipya cha fasihi ya utaifa wa Kivietinamu inayosisitiza maoni ya kijamii na ukosoaji.Huko Cochinchina, shughuli za kizalendo zilijidhihirisha katika miaka ya mapema ya karne kwa kuunda jamii za chinichini.Muhimu zaidi kati yao ulikuwa Thiên Địa Hội (Chama cha Mbingu na Dunia) ambacho matawi yake yalishughulikia majimbo mengi karibu na Saigon.Vyama hivi mara nyingi vilichukua fomu ya mashirika ya kisiasa-kidini, moja ya shughuli zao kuu ilikuwa kuwaadhibu wasaliti katika malipo ya Wafaransa.
Indochina ya Ufaransa katika Vita vya Kidunia vya pili
Wanajeshi wa Japan wakiwa kwenye baiskeli wanaingia Saigon ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1940 Jan 1 - 1945

Indochina ya Ufaransa katika Vita vya Kidunia vya pili

Indochina
Katikati ya 1940, Ujerumani ya Nazi ilishinda haraka Jamhuri ya Tatu ya Ufaransa , na utawala wa kikoloni wa Indochina ya Ufaransa (Vietnam ya kisasa, Laos na Kambodia ) ukapita kwa Jimbo la Ufaransa (Vichy Ufaransa).Makubaliano mengi yalitolewa kwa Milki yaJapani iliyoshirikiana na Nazi, kama vile matumizi ya bandari, viwanja vya ndege, na reli.[196] Wanajeshi wa Japani waliingia kwa mara ya kwanza sehemu za Indochina mnamo Septemba 1940, na kufikia Julai 1941 Japani ilikuwa imepanua udhibiti wake juu ya Indochina yote ya Ufaransa.Marekani , ikisikitishwa na upanuzi wa Wajapani, ilianza kuweka vikwazo vya mauzo ya nje ya chuma na mafuta nchini Japani kuanzia Julai 1940. Tamaa ya kuepuka vikwazo hivi na kujitegemea kwa rasilimali hatimaye ilichangia uamuzi wa Japan kushambulia Desemba 7, 1941. , Milki ya Uingereza (huko Hong Kong na Malaya ) na wakati huo huo USA (huko Ufilipino na kwenye Bandari ya Pearl, Hawaii).Hii ilipelekea Marekani kutangaza vita dhidi ya Japan tarehe 8 Desemba 1941. Kisha Marekani ilijiunga na upande wa Dola ya Uingereza, katika vita na Ujerumani tangu 1939, na washirika wake waliokuwepo katika mapambano dhidi ya nguvu za Axis.Wakomunisti wa Indochinese walikuwa wameanzisha makao makuu ya siri katika Mkoa wa Cao Bằng mwaka wa 1941, lakini upinzani mwingi wa Wavietnam dhidi ya Japani, Ufaransa, au zote mbili, ikiwa ni pamoja na makundi ya kikomunisti na yasiyo ya kikomunisti, yalisalia kwenye mpaka, nchini Uchina.Kama sehemu ya upinzani wao kwa upanuzi wa Japani, Wachina walikuwa wamekuza uundaji wa vuguvugu la kupinga utaifa wa Vietnamese, Dong Minh Hoi (DMH), huko Nanking mnamo 1935/1936;hii ilijumuisha wakomunisti, lakini haikudhibitiwa nao.Hii haikutoa matokeo yaliyotarajiwa, kwa hivyo Chama cha Kikomunisti cha Uchina kilimtuma Ho Chi Minh kwenda Vietnam mnamo 1941 kuongoza kikundi cha chini cha ardhi kilichojikita kwenye Kikomunisti cha Viet Minh.Ho alikuwa wakala mkuu wa Comintern katika Asia ya Kusini-Mashariki, [197] na alikuwa nchini Uchina kama mshauri wa vikosi vya jeshi vya kikomunisti vya Uchina.[198] Ujumbe huu ulisaidiwa na mashirika ya kijasusi ya Ulaya, na baadaye Ofisi ya Huduma za Kimkakati ya Marekani (OSS).[199] Ujasusi wa bure wa Ufaransa pia ulijaribu kuathiri maendeleo katika ushirikiano wa Vichy-Kijapani.Mnamo Machi 1945, Wajapani waliwafunga watawala wa Ufaransa na kuchukua udhibiti wa moja kwa moja wa Vietnam hadi mwisho wa vita.
Mapinduzi ya Agosti
Vikosi vya Viet Minh mnamo Septemba 2, 1945. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1945 Aug 16 - Aug 30

Mapinduzi ya Agosti

Vietnam
Mapinduzi ya Agosti yalikuwa mapinduzi yaliyoanzishwa na Việt Minh (Ligi ya Uhuru wa Vietnam) dhidi ya Milki ya Vietnam naMilki ya Japani katika nusu ya mwisho ya Agosti 1945. Việt Minh, iliyoongozwa na Chama cha Kikomunisti cha Indochinese, iliundwa. mnamo 1941 na iliyoundwa ili kuwavutia watu wengi zaidi kuliko Wakomunisti wangeweza kuamuru.Ndani ya wiki mbili, vikosi chini ya Việt Minh vilikuwa vimechukua udhibiti wa vijiji na miji mingi ya vijijini kote Kaskazini, Kati na Kusini mwa Vietnam, ikiwa ni pamoja na Huế (mji mkuu wa wakati huo wa Vietnam), Hanoi na Saigon.Mapinduzi ya Agosti yalitaka kuunda serikali ya umoja kwa nchi nzima chini ya utawala wa Việt Minh.Kiongozi wa Việt Minh Hồ Chí Minh alitangaza uhuru wa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Vietnam tarehe 2 Septemba 1945. Kama vile Hồ Chí Minh na Việt Minh walivyoanza kupanua udhibiti wa DRV kwa Vietnam yote, umakini wa serikali yake mpya ulikuwa ukihama kutoka kwa ndani. masuala ya kuwasili kwa askari wa Allied.Katika mkutano wa Potsdam mnamo Julai 1945, Washirika waligawanya Indochina katika kanda mbili kwenye safu ya 16, ikiunganisha ukanda wa kusini kwa amri ya Asia ya Kusini-mashariki na kuiacha sehemu ya kaskazini kwaJamhuri ya Chiang Kai-shek ya Uchina ili kukubali kujisalimisha kwa Wajapani.Uhalifu wa Vita vya UfaransaWakati majeshi ya Uingereza kutoka Kamandi ya Kusini-mashariki mwa Asia yalipofika Saigon tarehe 13 Septemba, walileta pamoja na kikosi cha askari wa Ufaransa .Kukubalika kwa vikosi vya uvamizi vya Waingereza huko kusini kuliwaruhusu Wafaransa kusonga haraka ili kudhibiti tena eneo la kusini mwa nchi, ambapo masilahi yake ya kiuchumi yalikuwa na nguvu zaidi, mamlaka ya DRV ilikuwa dhaifu na vikosi vya wakoloni vilikuwa vimejikita zaidi.[200] Raia wa Vietnam waliibiwa, kubakwa na kuuawa na askari wa Ufaransa huko Saigon waliporudi mnamo Agosti 1945. [201] Wanawake wa Vietnam pia walibakwa kaskazini mwa Vietnam na Wafaransa kama huko Bảo Hà, Wilaya ya Bảo Yên, mkoa wa Lào Cai. na Phu Lu, ambayo ilisababisha Wavietnam 400 waliofunzwa na Wafaransa kuasi tarehe 20 Juni 1948. Sanamu za Wabuddha ziliporwa na Wavietnam waliibiwa, kubakwa na kuteswa na Wafaransa baada ya Wafaransa kuponda Viet Minh kaskazini mwa Vietnam mnamo 1947-1948. kulazimisha Viet Minh kukimbilia Yunnan, Uchina kwa hifadhi na msaada kutoka kwa Wakomunisti wa China.Mwandishi wa habari Mfaransa aliambiwa "Tunajua vita siku zote ni nini, Tunaelewa askari wako wakichukua wanyama wetu, vito vyetu, Buddha wetu; ni kawaida. Tumekubali kuwabaka wake zetu na binti zetu; vita vimekuwa hivyo siku zote. Lakini tunapinga kutendewa vivyo hivyo, si watoto wetu tu, bali sisi wenyewe, wazee na waheshimiwa tulivyo."na watu mashuhuri wa vijiji vya Vietnam.Waathiriwa wa ubakaji wa Vietnam wakawa "mwendawazimu nusu".[202]
Mauaji ya Haiphong
Dumont d'Urville huko Dutch East Indies, 1930-1936 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1946 Nov 23

Mauaji ya Haiphong

Haiphong, Hai Phong, Vietnam
Upande wa kaskazini, amani isiyokuwa na utulivu ilikuwa imedumishwa wakati wa mazungumzo, mnamo Novemba hata hivyo, mapigano yalizuka Haiphong kati ya serikali ya Việt Minh na Wafaransa kuhusu mgongano wa maslahi ya ushuru wa forodha bandarini.[234] Mnamo Novemba 23, 1946, meli za Ufaransa zilishambulia sehemu za Kivietinamu za jiji na kuua raia 6,000 wa Kivietinamu mchana mmoja.[235] Chini ya wiki mbili baada ya shambulio la makombora, baada ya kupokea shinikizo kutoka kwa Paris "kufundisha Kivietinamu somo" Jenerali Morlière aliamuru Wavietnam kuondoka kabisa katika jiji hilo, akitaka wanajeshi wote wa Viet Minh kuhamishwa kutoka Haiphong.[236] Mapema Desemba 1946, Haiphong ilikuwa chini ya utawala kamili wa kijeshi wa Ufaransa.[237] Vitendo vya uchokozi vya Wafaransa kuhusu kuikalia Haiphong vilifanya iwe wazi machoni pa Viet Minh kwamba Wafaransa walikusudia kudumisha uwepo wa kikoloni nchini Vietnam.[238] Tishio la Wafaransa kuanzisha jimbo tofauti la kusini huko Vietnam kwa kuuzingira mji wa Hanoi likawa kipaumbele cha juu kwa Viet Minh kukabiliana nayo.Kauli ya mwisho kwa Wavietnam ilitolewa mnamo Desemba 19, wakati Jenerali Morlière alipoamuru wanamgambo wakuu wa Viet Minh, Tu Ve ("kujilinda"), kuwapokonya silaha kabisa.Usiku huo, umeme wote ulizimwa huko Hanoi na jiji likaachwa kwenye giza totoro.Wavietnamu (haswa wanamgambo wa Tu Ve) waliwashambulia Wafaransa kutoka ndani ya Hanoi kwa bunduki, mizinga na mizinga.Maelfu ya wanajeshi wa Ufaransa na raia wa Vietnam walipoteza maisha.Wafaransa walijibu kwa kuvamia Hanoi siku iliyofuata, na kulazimisha serikali ya Vietnam kukimbilia nje ya jiji.Ho Chi Minh mwenyewe alilazimika kukimbia Hanoi kwa eneo la mbali zaidi la milimani.Shambulio hilo linaweza kujulikana kama shambulio la mapema dhidi ya Wafaransa baada ya kuyapita Haiphong na kuhatarisha madai ya Wavietnam kwa Hanoi na Vietnam yote.Machafuko ya Hanoi yalizidisha uchokozi kati ya Wafaransa na Viet Minh hadi Vita vya Kwanza vya Indochina.
Vita vya Kwanza vya Indochina
Wanajeshi wa Ufaransa waliotekwa, wakisindikizwa na wanajeshi wa Vietnam, wakitembea hadi kambi ya wafungwa wa vita huko Dien Bien Phu. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1946 Dec 19 - 1954 Aug 1

Vita vya Kwanza vya Indochina

Indochina
Vita vya Upinzani vya Kupambana na Ufaransa vilipiganwa kati ya Ufaransa na Việt Minh (Jamhuri ya Kidemokrasia ya Vietnam), na washirika wao mtawalia, kuanzia tarehe 19 Desemba 1946 hadi tarehe 20 Julai 1954. [203] Việt Minh iliongozwa na Võ Nguyên Giáp na Hồ Chí Minh.[204] Mapigano mengi yalitokea Tonkin Kaskazini mwa Vietnam, ingawa mgogoro huo ulikumba nchi nzima na pia ulienea hadi katika ulinzi wa Indochina wa Ufaransa wa Laos na Kambodia.Miaka michache ya kwanza ya vita ilihusisha uasi wa chini wa vijijini dhidi ya Wafaransa.Kufikia mwaka wa 1949 mzozo ulikuwa umegeuka kuwa vita vya kawaida kati ya majeshi mawili yenye silaha za kisasa, na Kifaransa kilichotolewa na Marekani , na Việt Minh kilichotolewa na Umoja wa Kisovyeti na China mpya ya kikomunisti.[205] Majeshi ya Muungano wa Ufaransa yalijumuisha askari wa kikoloni kutoka katika himaya hiyo - Waafrika Kaskazini;makabila madogo ya Laotian, Kambodia na Vietnamese;Waafrika Kusini mwa Jangwa la Sahara - na askari wa kitaalamu wa Ufaransa, wafanyakazi wa kujitolea wa Uropa, na vitengo vya Jeshi la Kigeni.Iliitwa "vita chafu" (la sale guerre) na wafuasi wa kushoto nchini Ufaransa.[206]Mkakati wa Ufaransa wa kuwashawishi Việt Minh kushambulia vituo vilivyolindwa vyema katika maeneo ya mbali mwishoni mwa njia zao za vifaa vilithibitishwa wakati wa Vita vya Nà Sản.Juhudi za Ufaransa zilitatizwa na manufaa kidogo ya mizinga katika mazingira ya misitu, ukosefu wa jeshi la anga kali, na kutegemea askari kutoka makoloni ya Ufaransa.Việt Minh walitumia mbinu mpya na bora, ikijumuisha ufyatuaji risasi wa moja kwa moja, shambulio la msafara, na silaha za kupambana na ndege ili kuzuia ugavi wa ardhini na angani pamoja na mkakati uliojikita katika kuajiri jeshi kubwa la kawaida linalowezeshwa na usaidizi mkubwa maarufu.Walitumia mafundisho ya vita vya msituni na mafundisho yaliyotengenezwa kutoka China, na kutumia nyenzo za vita zilizotolewa na Umoja wa Kisovieti.Mchanganyiko huu ulionekana kuwa mbaya kwa besi za Ufaransa, na kumalizika kwa kushindwa kwa Ufaransa kwenye Vita vya Dien Bien Phu.[207]Pande zote mbili zilifanya uhalifu wa kivita wakati wa vita, ikiwa ni pamoja na mauaji ya raia (kama vile mauaji ya Mỹ Trạch yaliyofanywa na wanajeshi wa Ufaransa), ubakaji na mateso.[208] Katika Mkutano wa Kimataifa wa Geneva mnamo Julai 21, 1954, serikali mpya ya kisoshalisti ya Ufaransa na Việt Minh walifanya makubaliano ambayo yaliwapa Việt Minh udhibiti wa Vietnam Kaskazini juu ya 17 sambamba, makubaliano ambayo yalikataliwa na Jimbo la Vietnam. na Marekani.Mwaka mmoja baadaye, Bảo Đại angeondolewa madarakani na waziri mkuu wake, Ngô Đình Diệm, na kuunda Jamhuri ya Vietnam (Vietnam Kusini).Hivi karibuni uasi, unaoungwa mkono na kaskazini mwa kikomunisti, ulianza dhidi ya serikali ya Diệm inayopinga ukomunisti.Mgogoro huu, unaojulikana kama Vita vya Vietnam , ulijumuisha uingiliaji mkubwa wa kijeshi wa Merika katika kuunga mkono Vietnamese Kusini.
Vita vya Vietnam
"The Terror of War" ya Nick Ut, ambayo ilishinda Tuzo ya Pulitzer ya 1973 ya Upigaji picha wa Spot News, ikimuonyesha msichana wa miaka tisa akikimbia barabarani baada ya kuchomwa vibaya na napalm. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1955 Nov 1 - 1975 Apr 30

Vita vya Vietnam

Vietnam
Vita vya Vietnam vilikuwa vita vya Vietnam, Laos na Kambodia kuanzia tarehe 1 Novemba 1955 hadi kuanguka kwa Saigon tarehe 30 Aprili 1975. [209] Vilikuwa vita vya pili vya Vita vya Indochina na vilipiganwa rasmi kati ya Vietnam Kaskazini na Vietnam Kusini.Kaskazini iliungwa mkono na Umoja wa Kisovyeti ,Uchina , na majimbo mengine ya kikomunisti, wakati kusini iliungwa mkono na Merika na washirika wengine wa kupinga ukomunisti.[210] Ulidumu kwa takriban miaka 20, huku ushiriki wa moja kwa moja wa Marekani ukiisha mwaka wa 1973. Mgogoro huo pia ulisambaa hadi katika mataifa jirani, na kuzidisha Vita vya Wenyewe kwa Wenyewe kwa Walao na Vita vya Wenyewe kwa Wenyewe vya Kambodia, ambavyo viliisha na nchi zote tatu kuwa mataifa ya kikomunisti rasmi kufikia 1976. [211] Miaka miwili baada ya kuondoka kwa majeshi ya mwisho ya Marekani mwaka wa 1973, Saigon, mji mkuu wa Vietnam Kusini, iliangukia mikononi mwa wakomunisti, na jeshi la Vietnam Kusini lilijisalimisha mwaka wa 1975. Mnamo 1976, serikali ya Vietnam iliita jina la Saigon kama Hồ. Chí Minh City kwa heshima ya Hồ, ambaye alikufa mnamo 1969.Vita hivyo viligharimu sana binadamu na viliiacha Vietnam ikiwa imeharibiwa, huku jumla ya vifo vikiwa kati ya milioni 966,000 na 3.8, [212] na maelfu mengi zaidi wakiwa wamelemazwa na silaha na vitu kama vile napalm na Agent Orange.Jeshi la Anga la Marekani liliharibu zaidi ya 20% ya misitu ya Vietnam Kusini na 20-50% ya misitu ya mikoko kwa kunyunyizia zaidi ya galoni milioni 20 za dawa zenye sumu (defoliants) ikiwa ni pamoja na Agent Orange.[213] Serikali ya Vietnam inasema kwamba milioni 4 ya raia wake waliathiriwa na Agent Orange, na kama milioni 3 wameugua magonjwa kwa sababu yake;takwimu hizi ni pamoja na watoto wa watu ambao walikuwa wazi.[214] Shirika la Msalaba Mwekundu la Vietnam linakadiria kuwa hadi watu milioni 1 ni walemavu au wana matatizo ya kiafya kutokana na Ajenti Orange iliyoambukizwa.[215] Mwisho wa Vita vya Vietnam ungeharakisha watu wa mashua wa Kivietinamu na mzozo mkubwa zaidi wa wakimbizi wa Indochina, ambao ulisababisha mamilioni ya wakimbizi kuondoka Indochina, inakadiriwa 250,000 kati yao waliangamia baharini.
Enzi ya Umoja
Picha ya Le Duan. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1972 Jan 1

Enzi ya Umoja

Vietnam
Katika kipindi cha baada ya 1975, ilionekana wazi mara moja kwamba ufanisi wa sera za Chama cha Kikomunisti (CPV) haukuhusu mipango ya chama ya kujenga taifa kwa wakati wa amani.Baada ya kuunganisha Kaskazini na Kusini kisiasa, CPV bado ilibidi kuziunganisha kijamii na kiuchumi.Katika jukumu hili, watunga sera wa CPV walikabiliwa na upinzani wa Kusini kwa mabadiliko ya kikomunisti, pamoja na chuki za jadi zinazotokana na tofauti za kitamaduni na kihistoria kati ya Kaskazini na Kusini.Baada ya vita, chini ya utawala wa Lê Duẩn, hakukuwa na mauaji makubwa ya Wavietnam Kusini ambao walikuwa wameshirikiana na Marekani au serikali ya Saigon, na kuchanganya hofu ya Magharibi.[217] Hata hivyo, hadi Wavietnam 300,000 walipelekwa kwenye kambi za elimu upya, ambapo wengi walivumilia mateso, njaa, na magonjwa huku wakilazimishwa kufanya kazi ngumu.[218] Mpango wa Maeneo Mapya ya Kiuchumi ulitekelezwa na serikali ya kikomunisti ya Vietnamese baada ya Kuanguka kwa Saigon.Kati ya 1975 na 1980, zaidi ya watu milioni 1 wa kaskazini walihamia mikoa ya kusini na kati hapo awali chini ya Jamhuri ya Vietnam.Mpango huu, kwa upande wake, uliwahamisha takriban watu 750,000 hadi zaidi ya watu wa Kusini milioni 1 kutoka kwa makazi yao na kuwahamisha kwa nguvu hadi maeneo ya misitu ya milimani ambayo hayakaliwi na watu.[219]
Vita vya Cambodia-Vietnamese
Miaka 10 ya uvamizi wa Kivietinamu wa Kampuchea ilimalizika rasmi tarehe 26 Septemba 1989, wakati kikosi cha mwisho kilichobaki cha askari wa Kivietinamu kilitolewa.Wanajeshi wa Kivietinamu walioondoka walipata utangazaji na shangwe nyingi walipokuwa wakisafiri kupitia Phnom Penh, mji mkuu wa Kampuchea. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1978 Dec 23 - 1989 Sep 26

Vita vya Cambodia-Vietnamese

Cambodia
Matatizo makubwa ya kiuchumi yalikuwa changamoto mpya za kijeshi.Mwishoni mwa miaka ya 1970, Kambodia chini ya utawala wa Khmer Rouge ilianza kunyanyasa na kuvamia vijiji vya Vietnam kwenye mpaka wa kawaida.Kufikia mwisho wa 1978, viongozi wa Vietnam waliamua kuiondoa serikali inayotawaliwa na Khmer Rouge ya Democratic Kampuchea, wakiiona kama inaunga mkono Wachina na ina chuki dhidi ya Vietnam.Mnamo tarehe 25 Desemba 1978, wanajeshi 150,000 wa Vietnam walivamia Kampuchea ya Kidemokrasia na kuteka Jeshi la Mapinduzi la Kampuchean katika muda wa wiki mbili tu, na hivyo kumaliza serikali ya Pol Pot, ambayo ilikuwa imesababisha vifo vya karibu robo ya Wacambodia wote kati ya 1975 na Desemba 1978 wakati wa Kambodia. mauaji ya kimbari.Uingiliaji kati wa kijeshi wa Kivietinamu, na kuwezesha baadae vikosi vinavyokalia vya misaada ya kimataifa ya chakula ili kukabiliana na njaa kubwa, vilimaliza mauaji ya kimbari.[220]Mnamo tarehe 8 Januari 1979 Jamhuri ya Watu wa Kivietinamu ya Kampuchea (PRK) ilianzishwa huko Phnom Penh, kuashiria mwanzo wa kazi ya miaka kumi ya Kivietinamu.Katika kipindi hicho, Kampuchea ya Kidemokrasia ya Khmer Rouge iliendelea kutambuliwa na Umoja wa Mataifa kama serikali halali ya Kampuchea, kwani vikundi kadhaa vya upinzani vilivyo na silaha viliundwa kupigana na uvamizi wa Vietnam.Wakati wote wa mzozo, vikundi hivi vilipokea mafunzo nchini Thailand kutoka kwa Huduma Maalum ya Anga ya Jeshi la Uingereza.[221] Nyuma ya pazia, Waziri Mkuu Hun Sen wa serikali ya PRK alikaribia makundi ya Muungano wa Serikali ya Kidemokrasia ya Kampuchea (CGDK) ili kuanza mazungumzo ya amani.Chini ya shinikizo la kidiplomasia na kiuchumi kutoka kwa jumuiya ya kimataifa, serikali ya Vietnam ilitekeleza mfululizo wa mageuzi ya sera za kiuchumi na nje, na kujiondoa kutoka Kampuchea mnamo Septemba 1989.
Vita vya Sino-Vietnamese
Wanajeshi wa China wakati wa Vita vya Sino-Vietnamese. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1979 Feb 17 - Mar 16

Vita vya Sino-Vietnamese

Lạng Sơn, Vietnam
China , ambayo sasa iko chini ya Deng Xiaoping, ilikuwa ikianzisha mageuzi ya kiuchumi ya China na kufungua biashara na nchi za Magharibi, kwa upande wake, ikizidi kuwa chuki dhidi ya Umoja wa Kisovyeti .Uchina ilikua na wasiwasi juu ya ushawishi mkubwa wa Soviet huko Vietnam, ikiogopa kwamba Vietnam inaweza kuwa mlinzi bandia wa Muungano wa Soviet.Madai ya Vietnam kuwa nchi ya tatu kwa ukubwa wa kijeshi duniani kufuatia ushindi wake katika Vita vya Vietnam pia yaliongeza wasiwasi wa Wachina.Kwa mtazamo wa Wachina, Vietnam ilikuwa ikifuata sera ya kikanda ya hegemonic katika jaribio la kudhibiti Indochina.Mnamo Julai 1978, Politburo ya Uchina ilijadili uwezekano wa kuchukua hatua za kijeshi dhidi ya Vietnam ili kuvuruga usambazaji wa Soviet na, miezi miwili baadaye, Wafanyikazi Mkuu wa PLA walipendekeza hatua za adhabu dhidi ya Vietnam.[222]Mtafaruku mkubwa katika mtazamo wa Kichina wa Vietnam ulitokea mnamo Novemba 1978. [222] Vietnam ilijiunga na CMEA na, tarehe 3 Novemba, Umoja wa Kisovieti na Vietnam zilitia saini mkataba wa miaka 25 wa ulinzi wa pande zote, ambao ulifanya Vietnam kuwa "linchpin" katika "Msukumo wa Umoja wa Kisovieti kudhibiti Uchina" [223] (hata hivyo, Umoja wa Kisovieti ulikuwa umehama kutoka kwa uadui wa wazi kuelekea mahusiano ya kawaida zaidi na Uchina hivi karibuni).[224] Vietnam ilitoa wito wa kuwepo kwa uhusiano maalum kati ya nchi tatu za Indochinese, lakini utawala wa Khmer Rouge wa Democratic Kampuchea ulikataa wazo hilo.[222] Tarehe 25 Desemba 1978, Vietnam ilivamia Kampuchea ya Kidemokrasia, na kutawala sehemu kubwa ya nchi, na kuwaondoa Khmer Rouge, na kumweka Heng Samrin kama mkuu wa serikali mpya ya Kambodia.[225] Hatua hiyo iliipinga China, ambayo sasa iliona Muungano wa Kisovieti kuwa na uwezo wa kuzunguka mpaka wake wa kusini.[226]Sababu iliyotajwa ya shambulio hilo ni kumuunga mkono mshirika wa China, Khmer Rouge ya Kambodia, pamoja na unyanyasaji wa kabila la Wachina walio wachache wa Vietnam na uvamizi wa Vietnam kwenye Visiwa vya Spratly ambavyo vilidaiwa na Uchina.Ili kuzuia uingiliaji kati wa Sovieti kwa niaba ya Vietnam, Deng alionya Moscow siku iliyofuata kwamba China ilikuwa tayari kwa vita kamili dhidi ya Umoja wa Soviet;katika kujiandaa na mzozo huu, China iliweka wanajeshi wake wote kwenye mpaka wa Sino-Soviet kwenye tahadhari ya vita vya dharura, ikaweka kamandi mpya ya kijeshi huko Xinjiang, na hata kuwahamisha takriban raia 300,000 kutoka mpaka wa Sino-Soviet.[227] Kwa kuongezea, idadi kubwa ya vikosi amilifu vya Uchina (kama wanajeshi milioni moja na nusu) waliwekwa kando ya mpaka wa Uchina na Muungano wa Kisovieti.[228]Mnamo Februari 1979, vikosi vya China vilianzisha uvamizi wa kushtukiza kaskazini mwa Vietnam na kuteka miji kadhaa karibu na mpaka.Tarehe 6 Machi mwaka huo, China ilitangaza kwamba "lango la kuelekea Hanoi" lilikuwa limefunguliwa na kwamba dhamira yake ya kuadhibu ilikuwa imekamilika.Wanajeshi wa China kisha kuondoka Vietnam.Hata hivyo, Vietnam iliendelea kuiteka Kambodia hadi 1989, ambayo ina maana kwamba China haikufikia lengo lake la kuwazuia Vietnam kujihusisha na Kambodia.Lakini, operesheni ya Uchina angalau ilifanikiwa kulazimisha Vietnam kuondoa baadhi ya vitengo, ambavyo ni Jeshi la 2, kutoka kwa vikosi vya uvamizi vya Kambodia ili kuimarisha ulinzi wa Hanoi.[229] Mgogoro huo ulikuwa na athari ya kudumu kwa uhusiano kati ya Uchina na Vietnam, na uhusiano wa kidiplomasia kati ya nchi hizo mbili haukurejeshwa kikamilifu hadi 1991. Kufuatia kuvunjika kwa Muungano wa Kisovieti mwaka wa 1991, mpaka wa Sino na Vietnam ulikamilishwa.Ingawa haikuweza kuzuia Vietnam kumwondoa Pol Pot kutoka Kambodia, Uchina ilionyesha kwamba Umoja wa Kisovieti, adui wake wa Kikomunisti wa Vita Baridi, haukuweza kumlinda mshirika wake wa Vietnam.[230]
Enzi ya Ukarabati
Katibu Mkuu Nguyễn Phú Trọng akiwa na Waziri wa Mambo ya Nje wa Marekani John Kerry mjini Hanoi, 2013. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1986 Jan 1

Enzi ya Ukarabati

Vietnam
Baada ya Rais Bill Clinton kuzuru Vietnam mwaka wa 2000, enzi mpya ya Vietnam ilianza.[231] Vietnam imekuwa mahali pa kuvutia zaidi kwa maendeleo ya kiuchumi.Baada ya muda, Vietnam imekuwa na jukumu kubwa katika hatua ya ulimwengu.Marekebisho yake ya kiuchumi yamebadilisha sana jamii ya Vietnamese na kuongeza umuhimu wa Kivietinamu katika masuala ya Asia na mapana ya kimataifa.Pia, kutokana na msimamo wa kimkakati wa kijiografia wa Vietnam karibu na makutano ya bahari ya Pasifiki na Hindi, mataifa mengi yenye nguvu duniani yameanza kuchukua msimamo mzuri zaidi kuelekea Vietnam.Hata hivyo, Vietnam pia inakabiliwa na migogoro, hasa na Kambodia kuhusu mpaka wao wa pamoja, na hasa na Uchina, kuhusu Bahari ya Kusini ya China.Mnamo mwaka wa 2016, Rais Barack Obama alikua Mkuu wa Nchi wa 3 wa Marekani kutembelea Vietnam.Ziara yake ya kihistoria ilisaidia kurekebisha uhusiano na Vietnam.Uboreshaji huu wa mahusiano ya Marekani na Vietnam uliongezeka zaidi kwa kuondolewa kwa vikwazo vya silaha hatari, kuruhusu serikali ya Vietnam kununua silaha za kuua na kufanya jeshi lake kuwa la kisasa.[232] Vietnam inatarajiwa kuwa nchi mpya iliyoendelea kiviwanda, na pia, nguvu ya kikanda katika siku zijazo.Vietnam ni mojawapo ya nchi zinazofuata kumi na moja.[233]

Appendices



APPENDIX 1

Vietnam's Geographic Challenge


Play button




APPENDIX 2

Nam tiến: Southward Advance


Nam tiến: Southward Advance
Nam tiến: Southward Advance ©Anonymous




APPENDIX 3

The Legacy Chinese Settlers in Hà Tiên and Vietnam


Play button




APPENDIX 4

Geopolitics of Vietnam


Play button

Footnotes



  1. Liu D, Duong NT, Ton ND, Van Phong N, Pakendorf B, Van Hai N, Stoneking M (April 2020). "Extensive ethnolinguistic diversity in Vietnam reflects multiple sources of genetic diversity". Molecular Biology and Evolution. 37 (9): 2503–2519. doi:10.1093/molbev/msaa099. PMC 7475039. PMID 32344428.
  2. Tagore, Debashree; Aghakhanian, Farhang; Naidu, Rakesh; Phipps, Maude E.; Basu, Analabha (2021-03-29). "Insights into the demographic history of Asia from common ancestry and admixture in the genomic landscape of present-day Austroasiatic speakers". BMC Biology. 19 (1): 61. doi:10.1186/s12915-021-00981-x. ISSN 1741-7007. PMC 8008685. PMID 33781248.
  3. Tarling, Nicholas (1999). The Cambridge History of Southeast Asia, Volume One, Part One. Cambridge University Press. p. 102. ISBN 978-0-521-66369-4.
  4. Trần Ngọc Thêm (2016). Hệ Giá Trị Việt Nam từ Truyền thống đến Hiện Đại và con đường tới tương lai. Thành Phố Hồ Chí Minh: NXB Văn hóa – Văn nghê, pp. 153–80, 204–205. Well over 90 percent rural. Trần Ngọc Thêm, Hệ Giá Trị Việt Nam từ Truyền thống đến Hiện Đại và con đường tới tương lai, p. 138.
  5. Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751.
  6. Xavier Guillaume La Terre du Dragon Tome 1 - Page 265 "Phùng Nguyên (18 km à l'O. de Viêt Tri) : Site archéologique découvert en 1958 et datant du début de l'âge du bronze (4.000 ans av. J.-C.). De nombreux sites d'habitat ainsi que des nécropoles ont été mis à jour. Cette culture est illustrée par ..."
  7. Nola Cooke, Tana Li, James Anderson - The Tongking Gulf Through History 2011- Page 6 "Charles Higham and Tracey L.-D. Lu, for instance, have demonstrated that rice was introduced into the Red River region from southern China during the prehistoric period, with evidence dating back to the Phùng Nguyên culture (2000–1500 ..."
  8. Khoach, N. B. 1983. Phung Nguyen. Asian Perspectives 23 (1): 25.
  9. John N. Miksic, Geok Yian Goh, Sue O Connor - Rethinking Cultural Resource Management in Southeast Asia 2011 p. 251.
  10. Higham, C., 2014, Early Mainland Southeast Asia, Bangkok: River Books Co., Ltd., ISBN 9786167339443, p. 211–217 .
  11. Hung, Hsiao-chun; Nguyen, Kim Dung; Bellwood, Peter; Carson, Mike T. (2013). "Coastal Connectivity: Long-Term Trading Networks Across the South China Sea". Journal of Island & Coastal Archaeology. 8 (3): 384–404. doi:10.1080/15564894.2013.781085. S2CID 129020595.
  12. Charles F. W. Higham (2017-05-24). "First Farmers in Mainland Southeast Asia". Journal of Indo-Pacific Archaeology. University of Otago. 41: 13–21. doi:10.7152/jipa.v41i0.15014.
  13. "Ancient time". Archived from the original on July 23, 2011.
  14. SOLHEIM, WILHELM G. (1988). "A Brief History of the Dongson Concept". Asian Perspectives. 28 (1): 23–30. ISSN 0066-8435. JSTOR 42928186.
  15. "Early History & Legend". Asian-Nation. Retrieved March 1, 2019.
  16. "Administration of Van Lang – Au Lac era Vietnam Administration in Van Lang – Au Lac period". Đăng Nhận. Retrieved March 1, 2019.
  17. Daryl Worthington (October 1, 2015). "How and When the Bronze Age Reached South East Asia". New Historian. Retrieved March 7, 2019.
  18. Higham, Charles; Higham, Thomas; Ciarla, Roberto; Douka, Katerina; Kijngam, Amphan; Rispoli, Fiorella (10 December 2011). "The Origins of the Bronze Age of Southeast Asia". Journal of World Prehistory. 24 (4): 227–274. doi:10.1007/s10963-011-9054-6. S2CID 162300712. Retrieved 7 March 2019 – via Researchgate.net.
  19. aDiller, Anthony; Edmondson, Jerry; Luo, Yongxian (2008). The Tai-Kadai Languages. Routledge (published August 20, 2008). p. 9. ISBN 978-0700714575.
  20. Meacham, William (1996). "Defining the Hundred Yue". Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. 15: 93–100. doi:10.7152/bippa.v15i0.11537.
  21. Barlow, Jeffrey G. (1997). "Culture, ethnic identity, and early weapons systems: the Sino-Vietnamese frontier". In Tötösy de Zepetnek, Steven; Jay, Jennifer W. (eds.). East Asian cultural and historical perspectives: histories and society—culture and literatures. Research Institute for Comparative Literature and Cross-Cultural Studies, University of Alberta. p. 2. ISBN 978-0-921490-09-8.
  22. Brindley, Erica Fox (2003), "Barbarians or Not? Ethnicity and Changing Conceptions of the Ancient Yue (Viet) Peoples, ca. 400–50 BC" (PDF), Asia Major, 3rd Series, 16 (2): 1–32, JSTOR 41649870, p. 13.
  23. Carson, Mike T. (2016). Archaeological Landscape Evolution: The Mariana Islands in the Asia-Pacific Region. Springer (published June 18, 2016). p. 23. ISBN 978-3319313993.
  24. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird, Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-01145-8, p. 14.
  25. Hoàng, Anh Tuấn (2007). Silk for Silver: Dutch-Vietnamese Rerlations ; 1637 - 1700. BRILL. p. 12. ISBN 978-90-04-15601-2.
  26. Ferlus, Michel (2009). "A Layer of Dongsonian Vocabulary in Vietnamese". Journal of the Southeast Asian Linguistics Society. 1: 105.
  27. "Zuojiang Huashan Rock Art Cultural Landscape - UNESCO World Heritage". www.chinadiscovery.com. Retrieved 2020-01-20.
  28. "黎族 (The Li People)" (in Chinese). 国家民委网站 (State Ethnic Affairs Commission). 14 April 2006. Retrieved 22 March 2020. 在我国古籍上很早就有关于黎族先民的记载。西汉以前曾经以 "骆越"，东汉以"里"、"蛮"，隋唐以"俚"、"僚"等名称，来泛称我国南方的一些少数民族，其中也包括海南岛黎族的远古祖先。"黎"这一族称最早正式出现在唐代后期的文献上...... 南朝梁大同中(540—541年)，由于儋耳地方俚僚（包括黎族先民）1000多峒 "归附"冼夫人，由"请命于朝"，而重置崖州.
  29. Chapuis, Oscar (1995-01-01). A History of Vietnam: From Hong Bang to Tu Duc. Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-313-29622-2.
  30. Kim, Nam C. (2015). The Origins of Ancient Vietnam. Oxford University Press. ISBN 978-0-199-98089-5, p. 203.
  31. Stein, Stephen K. (2017). The Sea in World History: Exploration, Travel, and Trade. ABC-CLIO. p. 61. ISBN 978-1440835506.
  32. Holcombe, Charles (2001). The Genesis of East Asia: 221 B.C. - A.D. 907. University of Hawaii Press. p. 147. ISBN 978-0824824655.
  33. Stein, Stephen K. (2017). The Sea in World History: Exploration, Travel, and Trade. ABC-CLIO. p. 60. ISBN 978-1440835506.
  34. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. p. 156. ISBN 978-0415735544.
  35. Howard, Michael C. (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: The Role of Cross-Border Trade and Travel. McFarland Publishing. p. 61. ISBN 978-0786468034.
  36. Records of the Grand Historian, vol. 113 section 97 史記·酈生陸賈列傳.
  37. Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 23-27.
  38. Chua, Amy (2018). Political Tribes: Group Instinct and the Fate of Nations. Penguin Press. ISBN 978-0399562853, p. 43.
  39. Chua, Amy (2003). World On Fire. Knopf Doubleday Publishing. ISBN 978-0385721868, p. 33.
  40. Tucker, Spencer (1999). Vietnam. University of Kentucky Press. ISBN 978-0813121215, p. 6-7.
  41. Murphey, Rhoads (1997). East Asia: A New History. Pearson. ISBN 978-0205695225, p. 119-120.
  42. Cima, Ronald J. (1987). Vietnam: A Country Study. United States Library of Congress. ISBN 978-0160181436, p. 8.
  43. Ebrey, Patricia; Walthall, Anne (2013). "The Founding of the Bureaucratic Empire: Qin-Han China (256 B.C.E. - 200 C.E.)".
  44. Ebrey, Patricia B.; Walthall, Anne (eds.). East Asia: A Cultural, Social, and Political History (3rd ed.). Boston: Cengage Learning. pp. 36–60. ISBN 978-1133606475, p. 54.
  45. Tucker, Spencer (1999). Vietnam. University of Kentucky Press. ISBN 978-0813121215, p. 6.
  46. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. ISBN 978-0415735544, p. 157.
  47. Anderson, David (2005). The Vietnam War (Twentieth Century Wars). Palgrave. ISBN 978-0333963371, p. 3.
  48. Hyunh, Kim Khanh (1986). Vietnamese Communism, 1925-1945. Cornell University Press. ISBN 978-0801493973, p. 33-34.
  49. Cima, Ronald J. (1987). Vietnam: A Country Study. United States Library of Congress. ISBN 978-0160181436, p. 3.
  50. Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press, pp. 41–42.
  51. Kiernan (2019), p. 28.
  52. Kiernan (2019), pp. 76–77.
  53. O'Harrow, Stephen (1979). "From Co-loa to the Trung Sisters' Revolt: VIET-NAM AS THE CHINESE FOUND IT". Asian Perspectives. 22 (2): 159–61. JSTOR 42928006 – via JSTOR.
  54. Brindley, Erica (2015). Ancient China and the Yue: Perceptions and Identities on the Southern Frontier, C.400 BCE-50 CE. Cambridge University Press. ISBN 978-1-10708-478-0, p. 235.
  55. Lai, Mingchiu (2015), "The Zheng sisters", in Lee, Lily Xiao Hong; Stefanowska, A. D.; Wiles, Sue (eds.), Biographical Dictionary of Chinese Women: Antiquity Through Sui, 1600 B.C.E. - 618 C.E, Taylor & Francis, pp. 253–254, ISBN 978-1-317-47591-0, p. 253.
  56. Scott, James George (1918). The Mythology of all Races: Indo-Chinese Mythology. University of Michigan, p. 312.
  57. Scott (1918), p. 313.
  58. Taylor, Keith Weller (1983). The Birth of Vietnam. University of California Press. ISBN 978-0-520-07417-0..
  59. Bielestein, Hans (1986), "Wang Mang, the restoration of the Han dynasty, and Later Han", in Twitchett, Denis C.; Fairbank, John King (eds.), The Cambridge History of China: Volume 1, The Ch'in and Han Empires, 221 BC-AD 220, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 223–290, p. 271.
  60. Yü (1986), p. 454.
  61. Kiernan (2019), p. 80.
  62. Lai (2015), p. 254.
  63. Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-4772-6516-1, pp. 111–112.
  64. Walker 2012, p. 132.
  65. Hà Văn Tấn, "Oc Eo: Endogenous and Exogenous Elements", Viet Nam Social Sciences, 1–2 (7–8), 1986, pp.91–101.
  66. Asia: A Concise History by Milton W. Meyer p.62
  67. Wessel, Ingrid (1994). Nationalism and Ethnicity in Southeast Asia: Proceedings of the Conference "Nationalism and Ethnicity in Southeast Asia" at Humboldt University, Berlin, October 1993 · Band 2. LIT. ISBN 978-3-82582-191-3.
  68. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge.
  69. Coedes, George (1975), Vella, Walter F. (ed.), The Indianized States of Southeast Asia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0368-1, p. 48.
  70. Nguyen, Khac Vien (2002). Vietnam, a Long History. Gioi Publishers., p. 22.
  71. Churchman, Catherine (2016). The People Between the Rivers: The Rise and Fall of a Bronze Drum Culture, 200–750 CE. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1-442-25861-7, p. 127.
  72. Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 158–159.
  73. Parker, Vrndavan Brannon. "Vietnam's Champan Kingdom Marches on". Hinduism Today. Archived from the original on 7 October 2019. Retrieved 21 November 2015.
  74. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. Routledge. ISBN 978-0-41573-554-4, p. 337.
  75. Vickery, Michael (2011), "Champa Revised", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 363–420, p. 376.
  76. Tran, Ky Phuong; Lockhart, Bruce, eds. (2011). The Cham of Vietnam: History, Society and Art. University of Hawaii Press. ISBN 978-9-971-69459-3, pp. 28–30.
  77. Lê Thành Khôi, Histoire du Vietnam, p.109.
  78. Cœdès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of Southeast Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-824-80368-1, p. 91.
  79. Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department. p. 6.Tōyō Bunko (Japan) (1972). Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko (the Oriental Library). Toyo Bunko. p. 6.
  80. Cœdès 1968, p. 95.
  81. Cœdès 1968, p. 122.
  82. Guy, John (2011), "Pan-Asian Buddhism and the Bodhisattva Cult in Champa", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 300–322, p. 305.
  83. Momorki, Shiro (2011), ""Mandala Campa" Seen from Chinese Sources", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 120–137, p. 126.
  84. Vickery, Michael (2011), "Champa Revised", in Lockhart, Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 363–420, pp. 383–384.
  85. Tran, Quoc Vuong (2011), "Việt–Cham Cultural Contacts", in Lockhart,
  86. Bruce; Trần, Kỳ Phương (eds.), The Cham of Vietnam: History, Society and Art, Hawaii: University of Hawaii Press, pp. 263–276, p. 268.
  87. Vickery 2011, pp. 385–389.
  88. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird: T'ang Images of the South, Los Angeles: University of California Press, ISBN 9780520011458, p. 19.
  89. Wright, Arthur F. (1979), "The Sui dynasty (581–617)", in Twitchett, Denis Crispin; Fairbank, John King (eds.), The Cambridge History of China: Sui and T'ang China, 589-906 AD, Part One. Volume 3, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 48–149, ISBN 9780521214469, p. 109.
  90. Taylor, Keith Weller (1983), The Birth of the Vietnam, University of California Press, ISBN 9780520074170, p. 161.
  91. Taylor 1983, p. 162.
  92. Schafer 1967, p. 17.
  93. Taylor 1983, p. 165.
  94. Schafer 1967, p. 74.
  95. Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-477-26516-1, p. 179.
  96. Taylor, Keith Weller (1983), The Birth of the Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0, p. 171.
  97. Taylor 1983, p. 188.
  98. Schafer, Edward Hetzel (1967), The Vermilion Bird, Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-01145-8, p. 56.
  99. Schafer 1967, p. 57.
  100. Taylor 1983, p. 174.
  101. Kiernan, Ben (2019). Việt Nam: a history from earliest time to the present. Oxford University Press. ISBN 978-0-190-05379-6., p. 109.
  102. Kiernan 2019, p. 111.
  103. Taylor 1983, p. 192.
  104. Schafer 1967, p. 63.
  105. Walker 2012, p. 180.
  106. Wang, Zhenping (2013). Tang China in Multi-Polar Asia: A History of Diplomacy and War. University of Hawaii Press., p. 121.
  107. Taylor 1983, pp. 241–242.
  108. Taylor 1983, p. 243.
  109. Wang 2013, p. 123.
  110. Kiernan 2019, pp. 120–121.
  111. Schafer 1967, p. 68.
  112. Wang 2013, p. 124.
  113. Kiernan 2019, p. 123.
  114. Paine 2013, p. 304.
  115. Juzheng, Xue (1995), Old History of the Five Dynasties, Zhonghua Book Company, ISBN 7101003214, p. 53.
  116. Juzheng 1995, p. 100.
  117. Taylor 2013, p. 45.
  118. Paine, Lincoln (2013), The Sea and Civilization: A Maritime History of the World, United States of America: Knopf Doubleday Publishing Group, p. 314.
  119. Kiernan 2019, p. 127.
  120. Taylor 1983, p. 269.
  121. Coedes 2015, p. 80.
  122. Womack, Brantly (2006), China and Vietnam: The Politics of Asymmetry, Cambridge University Press, ISBN 0-5216-1834-7, p. 113.
  123. Taylor 2013, p. 47.
  124. Walker 2012, p. 211-212.
  125. Taylor 2013, p. 60.
  126. Walker 2012, p. 211-212.
  127. Kiernan 2019, p. 144.
  128. Hall, Daniel George Edward (1981), History of South East Asia, Macmillan Education, Limited, ISBN 978-1-349-16521-6, p. 203.
  129. Kiernan 2019, p. 146.
  130. Walker 2012, p. 212.
  131. Coedès 1968, p. 125.
  132. Coedès 2015, p. 82.
  133. Ngô Sĩ Liên (2009), Đại Việt sử ký toàn thư (in Vietnamese) (Nội các quan bản ed.), Hanoi: Cultural Publishing House, ISBN 978-6041690134, pp. 154
  134. Ngô Sĩ Liên 2009, pp. 155
  135. Maspero, Georges (2002). The Champa Kingdom. White Lotus Co., Ltd. ISBN 9789747534993, p. 72.
  136. Ngô, Văn Doanh (2005). Mỹ Sơn relics. Hanoi: Thế Giới Publishers. OCLC 646634414, p. 188.
  137. Hall, Daniel George Edward (1981). History of South East Asia. Macmillan Education, Limited. ISBN 978-1349165216., p. 205.
  138. Twitchett, Denis (2008), The Cambridge History of China 1, Cambridge University Press, p. 468.
  139. Taylor 2013, p. 84.
  140. Kiernan 2017, pp. 161.
  141. Kiernan 2017, pp. 162–163.
  142. Kohn, George Childs (2013), Dictionary of Wars, Routledge, ISBN 978-1-135-95494-9., pp. 524.
  143. Coèdes (1968). The Indianized States of Southeast Asia. p. 160.
  144. Hall 1981, p. 206.
  145. Maspero 2002, p. 78.
  146. Turnbull, Stephen (2001), Siege Weapons of the Far East (1) AD 612-1300, Osprey Publishing, p. 44.
  147. Coedès 1968, p. 170.
  148. Maspero 2002, p. 79.
  149. Liang 2006, p. 57.
  150. Ngô, Văn Doanh (2005). Mỹ Sơn relics. Hanoi: Thế Giới Publishers. OCLC 646634414, p. 189.
  151. Miksic & Yian 2016, p. 436.
  152. Coedès 1968, p. 171.
  153. Maspero 2002, p. 81.
  154. Taylor 2013, p. 103.
  155. Taylor 2013, p. 109.
  156. Taylor 2013, p. 110.
  157. Tuyet Nhung Tran; Reid, Anthony J. S. (2006), Việt Nam Borderless Histories, Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, ISBN 978-0-299-21770-9, pp. 89–90.
  158. Tuyet Nhung Tran & Reid 2006, pp. 75–77.
  159. Chapuis, Oscar (1995), A history of Vietnam: from Hong Bang to Tu Duc, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-29622-7, p. 95.
  160. Miller, Terry E.; Williams, Sean (2008), The Garland handbook of Southeast Asian music, Routledge, ISBN 978-0-415-96075-5, p. 249.
  161. Kevin Bowen; Ba Chung Nguyen; Bruce Weigl (1998). Mountain river: Vietnamese poetry from the wars, 1948–1993 : a bilingual collection. Univ of Massachusetts Press. pp. xxiv. ISBN 1-55849-141-4.
  162. Lê Mạnh Thát. "A Complete Collection of Trần Nhân Tông's Works". Thuvienhoasen.org. Archived from the original on December 2, 2008. Retrieved 2009-12-10.
  163. Haw, Stephen G. (2013). "The deaths of two Khaghans: a comparison of events in 1242 and 1260". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 76 (3): 361–371. doi:10.1017/S0041977X13000475. JSTOR 24692275., pp. 361–371.
  164. Buell, P. D. (2009), "Mongols in Vietnam: End of one era, beginning of another", First Congress of the Asian Association of World Historian, Osaka University Nakanoshima-Center, 29-31 May 2009., p. 336.
  165. Maspero 2002, p. 86-87.
  166. Coedes 1975, p. 229.
  167. Coedes 1975, p. 230.
  168. Coedes 1975, p. 237.
  169. Coedes 1975, p. 238.
  170. Taylor, p. 144
  171. Lafont, Pierre-Bernard (2007). Le Campā: Géographie, population, histoire. Indes savantes. ISBN 978-2-84654-162-6., p. 122.
  172. Lafont 2007, p. 89.
  173. Lafont 2007, p. 175.
  174. Lafont 2007, p. 176.
  175. Lafont 2007, p. 173.
  176. Walker 2012, p. 257.
  177. Stuart-Fox, Martin (1998). The Lao Kingdom of Lan Xang: Rise and Decline. White Lotus Press. ISBN 974-8434-33-8., p. 66.
  178. Whitmore, John K. (2004). "The Two Great Campaigns of the Hong-Duc Era (1470–97) in Dai Viet". South East Asia Research. 12: 119–136 – via JSTOR, p. 130-133.
  179. Whitmore (2004), p. 133.
  180. Wyatt, David K.; Wichienkeeo, Aroonrut, eds. (1998). The Chiang Mai Chronicle. Silkworm Books. ISBN 974-7100-62-2., p. 103-105.
  181. Dutton, George Edson (2008), The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Eighteenth-century Vietnam, Silkworm Books, ISBN 978-9749511541, p. 43.
  182. Dutton 2008, p. 42.
  183. Dutton 2008, p. 45-46.
  184. Dutton 2008, p. 48-49.
  185. Murray, Dian H. (1987). Pirates of the South China Coast, 1790–1810. Stanford University Press. ISBN 0-8047-1376-6.
  186. Choi, Byung Wook (2004). Southern Vietnam Under the Reign of Minh Mạng (1820–1841): Central Policies and Local Response. SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-138-3., p. 22-24.
  187. Choi 2004, p. 42-43.
  188. Lockhart, Bruce (2001). "Re-assessing the Nguyễn Dynasty". Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies. 15 (1): 9–53. JSTOR 40860771.
  189. Kiernan, Ben (17 February 2017). Viet Nam: A History from Earliest Times to the Present. Oxford University Press. pp. 283–. ISBN 978-0-19-062729-4.
  190. Schliesinger, Joachim (2017). The Chong People: A Pearic-Speaking Group of Southeastern Thailand and Their Kin in the Region. Booksmango. pp. 106–. ISBN 978-1-63323-988-3.
  191. De la Roche, J. “A Program of Social and Cultural Activity in Indo-China.” US: Virginia, Ninth Conference of the Institute of Pacific Relations, French Paper No. 3, pp. 5-6.
  192. Drake, Jeff. "How the U.S. Got Involved In Vietnam".
  193. Jouineau, Andre (April 2009). French Army 1918 1915 to Victory. p. 63. ISBN 978-2-35250-105-3.
  194. Sanderson Beck: Vietnam and the French: South Asia 1800–1950, paperback, 629 pages.
  195. Jouineau, Andre (April 2009). French Army 1918 1915 to Victory. p. 63. ISBN 978-2-35250-105-3.
  196. Spector, Ronald H. (2007). In the ruins of empire : the Japanese surrender and the battle for postwar Asia (1st ed.). New York. p. 94. ISBN 9780375509155.
  197. Tôn Thất Thiện (1990) Was Ho Chi Minh a Nationalist? Ho Chi Minh and the Comintern. Singapore: Information and Resource Centre. p. 39.
  198. Quinn-Judge, Sophie (2002) Ho Chi Minh: The Missing Years 1919–1941. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. p. 20.
  199. Patti, Archimedes L. A. (1980). Why Viet Nam? Prelude to America's Albatross. University of California Press. ISBN 0520041569., p. 477.
  200. Chapman, Jessica M. (2013). Cauldron of Resistance: Ngo Dinh Diem, the United States, and 1950s Southern Vietnam. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-5061-7, pp. 30–31.
  201. Donaldson, Gary (1996). America at War Since 1945: Politics and Diplomacy in Korea, Vietnam, and the Gulf War. Religious Studies; 39 (illustrated ed.). Greenwood Publishing Group. p. 75. ISBN 0275956601.
  202. Chen, King C. (2015). Vietnam and China, 1938–1954 (reprint ed.). Princeton University Press. p. 195. ISBN 978-1400874903. 2134 of Princeton Legacy Library.
  203. Vo, Nghia M. (August 31, 2011). Saigon: A History. McFarland. ISBN 9780786486342 – via Google Books.
  204. Encyclopaedia Britannica. "Ho Chi Minh, President of North Vietnam".
  205. Fall, Bernard B. (1994). Street Without Joy: The French Debacle in Indochina, p. 17.
  206. Rice-Maximin, Edward (1986). Accommodation and Resistance: The French Left, Indochina, and the Cold War, 1944–1954. Greenwood.
  207. Flitton, Dave. "Battlefield Vietnam – Dien Bien Phu, the legacy". Public Broadcasting System. Archived from the original on 2021-10-30. Retrieved 29 July 2015.
  208. Goscha, Christopher (2016). The Penguin History of Modern Vietnam. London: Penguin Books. p. 260. ISBN 9780141946658 – via Google Books.
  209. The Paris Agreement on Vietnam: Twenty-five Years Later (Conference Transcript). Washington, DC: The Nixon Center. April 1998.
  210. Encyclopædia Britannica. "Vietnam War".
  211. HISTORY. "Vietnam War: Causes, Facts & Impact". 28 March 2023.
  212. Hirschman, Charles; Preston, Samuel; Vu Manh Loi (1995).
  213. "Vietnamese Casualties During the American War: A New Estimate" (PDF). Population and Development Review. 21 (4): 783–812. doi:10.2307/2137774. JSTOR 2137774.
  214. Fox, Diane N. (2003). "Chemical Politics and the Hazards of Modern Warfare: Agent Orange". In Monica, Casper (ed.). Synthetic Planet: Chemical Politics and the Hazards of Modern Life (PDF). Routledge Press.
  215. Ben Stocking for AP, published in the Seattle Times May 22, 2010.
  216. Jessica King (2012-08-10). "U.S. in first effort to clean up Agent Orange in Vietnam". CNN.
  217. Elliot, Duong Van Mai (2010). "The End of the War". RAND in Southeast Asia: A History of the Vietnam War Era. RAND Corporation. pp. 499, 512–513. ISBN 978-0-8330-4754-0.
  218. Sagan, Ginetta; Denney, Stephen (October–November 1982). "Re-education in Unliberated Vietnam: Loneliness, Suffering and Death". The Indochina Newsletter.
  219. Desbarats, Jacqueline. Repression in the Socialist Republic of Vietnam: Executions and Population Relocation.
  220. 2.25 Million Cambodians Are Said to Face StarvationThe New York Times, August 8, 1979.
  221. "Butcher of Cambodia set to expose Thatcher's role". TheGuardian.com. 9 January 2000.
  222. Zhao, Suisheng (2023). The dragon roars back : transformational leaders and dynamics of Chinese foreign policy. Stanford, California: Stanford University Press, ISBN 978-1-5036-3415-2. OCLC 1332788951. p. 55.
  223. Scalapino, Robert A. (1982) "The Political Influence of the Soviet Union in Asia" In Zagoria, Donald S. (editor) (1982) Soviet Policy in East Asia Yale University Press, New Haven, Connecticut, page 71.
  224. Scalapino, Robert A., pp. 107–122.
  225. Zhao, Suisheng (2023), pp. 55–56.
  226. Zhao, Suisheng (2023), pp. 56.
  227. Chang, Pao-min (1985), Kampuchea Between China and Vietnam. Singapore: Singapore University Press. pp. 88–89. ISBN 978-9971690892.
  228. Scalapino, Robert A. (1986), p. 28.
  229. "Early History & Legend". Asian-Nation. Retrieved March 1, 2019.
  230. "Administration of Van Lang – Au Lac era Vietnam Administration in Van Lang – Au Lac period". Đăng Nhận. Retrieved March 1, 2019.
  231. Engel, Matthew; Engel, By Matthew (23 November 2000). "Clinton leaves his mark on Vietnam". The Guardian.
  232. Thayer, Carl. "Obama's Visit to Vietnam: A Turning Point?". thediplomat.com.
  233. "What Are the Next Eleven Economies With Growth Prospects?". The Balance.
  234. Windrow, Martin (2011). The Last Valley: A Political, Social, and Military History. Orion. ISBN 9781851099610, p. 90.
  235. Barnet, Richard J. (1968). Intervention and Revolution: The United States in the Third World. World Publishing. p. 185. ISBN 978-0-529-02014-7.
  236. "Haiphong, Shelling of". Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History. Ed. Spencer C. Tucker. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2011. Credo Reference. Web. 17 Feb. 2016.
  237. Hammer, Ellen (1954). The Struggle for Indochina. Stanford, California: Stanford University Press. p. 185.
  238. Le Monde, December 10, 1946

References



  • Choi, Byung Wook (2004). Southern Vietnam Under the Reign of Minh Mạng (1820–1841): Central Policies and Local Response. SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-138-3.
  • Vietnamese National Bureau for Historical Record (1998), Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (in Vietnamese), Hanoi: Education Publishing House
  • Ngô Sĩ Liên (2009), Đại Việt sử ký toàn thư (in Vietnamese) (Nội các quan bản ed.), Hanoi: Cultural Publishing House, ISBN 978-6041690134
  • Trần Trọng Kim (1971), Việt Nam sử lược (in Vietnamese), Saigon: Center for School Materials
  • Coedes, George (1975), Vella, Walter F. (ed.), The Indianized States of Southeast Asia, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-0368-1
  • Dutton, George Edson (2008), The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Eighteenth-century Vietnam, Silkworm Books, ISBN 978-9749511541
  • Maspero, Georges (2002), The Champa Kingdom, White Lotus Co., Ltd, ISBN 978-9747534993
  • Phạm Văn Sơn (1960), Việt Sử Toàn Thư (in Vietnamese), Saigon
  • Taylor, K. W. (1983), The Birth of Vietnam, University of California Press, ISBN 978-0-520-07417-0
  • Taylor, K.W. (2013), A History of the Vietnamese, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-69915-0
  • Walker, Hugh Dyson (2012), East Asia: A New History, ISBN 978-1-4772-6516-1
  • Dutton, George E.; Werner, Jayne S.; Whitmore, John K., eds. (2012). Sources of Vietnamese Tradition. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-51110-0.
  • Juzheng, Xue (1995), Old History of the Five Dynasties, Zhonghua Book Company, ISBN 7101003214
  • Twitchett, Denis (2008), The Cambridge History of China 1, Cambridge University Press