Historia ya Iraq Rekodi ya matukio

-2500

Waamori

viambatisho

wahusika

maelezo ya chini

marejeleo


Historia ya Iraq
History of Iraq ©HistoryMaps

10000 BCE - 2024

Historia ya Iraq



Iraki, inayojulikana kihistoria kama Mesopotamia, ni moja ya ustaarabu wa zamani zaidi, ulioanzia 6000-5000 BCE wakati wa Ubaid wa Neolithic.Ilikuwa kitovu cha falme kadhaa za zamani zikiwemo Sumer, Akkadian, Neo-Sumerian, Babylonian, Neo-Assyrian, na Neo-Babylonian.Mesopotamia ilikuwa chimbuko la uandishi wa mapema, fasihi, sayansi, hisabati , sheria, na falsafa.Milki ya Neo-Babylonian ilianguka kwa Milki ya Achaemenid mnamo 539 KK.Kisha Iraq ilipata uzoefu wa utawala wa Wagiriki , Waparthian na Warumi.Eneo hilo liliona uhamaji mkubwa wa Waarabu na kuundwa kwa Ufalme wa Lakhmid karibu 300 CE.Jina la Kiarabu al-ʿIrāq lilijitokeza katika kipindi hiki.Milki ya Sassanid , inayotawala eneo hilo, ilitekwa na Ukhalifa wa Rashidun katika karne ya 7.Baghdad, iliyoanzishwa mwaka 762, ikawa mji mkuu wa Abbasid na kitovu cha kitamaduni wakati wa Enzi ya Dhahabu ya Kiislamu.Baada ya uvamizi wa Mongol mnamo 1258, umaarufu wa Iraqi ulipungua chini ya watawala mbali mbali hadi kuwa sehemu ya Milki ya Ottoman katika karne ya 16.Baada ya Vita vya Kwanza vya Kidunia , Iraq ilikuwa chini ya mamlaka ya Uingereza na kisha ikawa ufalme mwaka wa 1932. Jamhuri ilianzishwa mwaka 1958. Utawala wa Saddam Hussein kuanzia 1968 hadi 2003 ulijumuisha Vita vya Iran na Iraq na Vita vya Ghuba , na kumalizika na uvamizi wa Marekani wa 2003. .
2000000 BCE - 5500 BCE
Historia ya awaliornament
Kipindi cha Palaeolithic cha Mesopotamia
Kipindi cha Palaeolithic cha Mesopotamia ©HistoryMaps
999999 BCE Jan 1 - 10000 BCE

Kipindi cha Palaeolithic cha Mesopotamia

Shanidar Cave, Goratu, Iraq
Historia ya awali ya Mesopotamia, kuanzia Paleolithic hadi ujio wa uandishi katika eneo la Hilali yenye Rutuba, inazunguka mito ya Tigris na Euphrates, vilima vya Zagros, kusini mashariki mwa Anatolia, na kaskazini-magharibi mwa Syria.Kipindi hiki hakijaandikwa vizuri, haswa kusini mwa Mesopotamia kabla ya milenia ya 4 KK, kwa sababu ya hali ya kijiolojia ya kuzika mabaki chini ya alluvium au kuzamisha kwenye Ghuba ya Uajemi.Katika Paleolithic ya Kati, wawindaji-wakusanyaji waliishi mapango ya Zagros na maeneo ya wazi, wakizalisha zana za lithic za Mousterian.Hasa, mazishi ya Shanidar Cave bado yanaonyesha mazoea ya mshikamano na uponyaji ndani ya vikundi hivi.Enzi ya Upper Paleolithic iliona wanadamu wa kisasa katika eneo la Zagros, wakitumia zana za mifupa na pembe, zilizotambuliwa kama sehemu ya utamaduni wa ndani wa Aurignacian, unaojulikana kama "Baradostian".Kipindi cha mwisho cha Epipaleolithic, karibu 17,000-12,000 BCE, kinajulikana na utamaduni wa Zarzian na kuibuka kwa vijiji vya muda vilivyo na miundo ya mviringo.Matumizi ya vitu vilivyowekwa kama vile mawe ya kusagia na mchi huonyesha mwanzo wa kukaa chini.Kati ya milenia ya 11 na 10 KK, vijiji vya kwanza vya wawindaji-wakusanyaji wasio na shughuli vilionekana kaskazini mwa Iraqi.Makazi haya yalikuwa na nyumba zilizojengwa karibu na "makao" ya kati, na kupendekeza aina ya mali ya familia.Ushahidi wa uhifadhi wa fuvu na taswira za kisanii za ndege wawindaji umepatikana, ukiangazia desturi za kitamaduni za enzi hii.
Kabla ya Pottery Neolithic kipindi cha Mesopotamia
Kabla ya Pottery Neolithic kipindi cha Mesopotamia ©HistoryMaps
10000 BCE Jan 1 - 6500 BCE

Kabla ya Pottery Neolithic kipindi cha Mesopotamia

Dağeteği, Göbekli Tepe, Halili
Ukaliaji wa mapema wa mwanadamu wa Neolithic huko Mesopotamia ni, kama kipindi cha Epipaleolithic kilichopita, kilichowekwa kwenye maeneo ya chini ya Milima ya Taurus na Zagros na sehemu za juu za mabonde ya Tigris na Euphrates Kipindi cha Neolithic A cha Ufinyanzi A (PPNA) (10,000-8,700) KK) iliona kuanzishwa kwa kilimo, wakati ushahidi wa zamani zaidi wa ufugaji wa wanyama ulianzia kwenye mpito kutoka PPNA hadi Neolithic B ya Kabla ya Kufinyanzi (PPNB, 8700-6800 KWK) mwishoni mwa milenia ya 9 KK.Kipindi hiki, hasa kililenga eneo la Mesopotamia - chimbuko la ustaarabu - lilishuhudia kuongezeka kwa kilimo, uwindaji wa wanyama pori, na desturi za kipekee za mazishi ambapo miili ilizikwa chini ya sakafu ya makao.[1]Kilimo kilikuwa msingi wa Mesopotamia ya Kabla ya Pottery Neolithic.Ufugaji wa mimea kama ngano na shayiri, pamoja na kilimo cha mazao mbalimbali, ulisababisha kuanzishwa kwa makazi ya kudumu.Mpito huu umerekodiwa katika tovuti kama vile Abu Hureyra na Mureybet, ambayo iliendelea kukaliwa kutoka kwenye kisima cha Natufian hadi PPNB.[2] Vinyago vya kale zaidi vya sanamu na majengo ya mawe ya duara kutoka Göbekli Tepe kusini-mashariki mwa Uturuki ni ya PPNA/Mapema PPNB na kuwakilisha, kulingana na mchimbaji, juhudi za jumuiya za jumuiya kubwa ya wawindaji-wakusanyaji.[3]Yeriko, mojawapo ya makazi muhimu zaidi ya kipindi cha Pre-Pottery Neolithic A (PPNA), inachukuliwa kuwa mji wa kwanza duniani karibu 9,000 BCE.[4] Ilihifadhi idadi ya watu 2,000 hadi 3,000, ikilindwa na ukuta mkubwa wa mawe na mnara.Madhumuni ya ukuta huo yanajadiliwa, kwani hakuna ushahidi wazi wa vita muhimu katika kipindi hiki.[5] Baadhi ya nadharia zinaonyesha kwamba ukuta ulijengwa ili kulinda rasilimali za chumvi za Yeriko.[6] Nadharia nyingine inasema kwamba mnara huo uliambatana na kivuli cha mlima wa karibu kwenye msimu wa joto, ukiashiria nguvu na kuunga mkono uongozi wa jiji.[7]
Kipindi cha Neolithic cha Pottery cha Mesopotamia
Kipindi cha Neolithic cha Pottery cha Mesopotamia ©HistoryMaps
6500 BCE Jan 1

Kipindi cha Neolithic cha Pottery cha Mesopotamia

Mesopotamia, Iraq
Milenia iliyofuata, milenia ya 7 na 6 KK, ilishuhudia kuongezeka kwa tamaduni muhimu za "kauri", haswa Hassuna, Samarra, na Halaf.Tamaduni hizi zilitofautishwa na kuanzishwa kwa uhakika kwa kilimo na ufugaji, kuleta mapinduzi katika hali ya uchumi.Kwa usanifu, kulikuwa na hatua kuelekea miundo tata zaidi, ikiwa ni pamoja na makao makubwa ya jumuiya yaliyozingatia maghala ya pamoja.Kuanzishwa kwa mifumo ya umwagiliaji kulionyesha maendeleo makubwa ya kiteknolojia, muhimu kwa kudumisha mazoea ya kilimo.Mienendo ya kitamaduni ilitofautiana, huku tamaduni ya Samarra ikionyesha dalili za kukosekana kwa usawa wa kijamii, tofauti na tamaduni ya Halaf, ambayo ilionekana kujumuisha jamii ndogo, zisizo za kitabaka.Sambamba na hilo, utamaduni wa Ubaid uliibuka kusini mwa Mesopotamia karibu na mwisho wa milenia ya 7 KK.Tovuti ya zamani zaidi inayojulikana ya utamaduni huu ni Tell el-'Oueili.Utamaduni wa Ubaid unatambuliwa kwa usanifu wake wa hali ya juu na utekelezaji wa umwagiliaji, uvumbuzi muhimu katika eneo ambalo kilimo kilitegemea sana vyanzo vya maji bandia.Utamaduni wa Ubaid ulipanuka kwa kiasi kikubwa, ikiwezekana kuiga utamaduni wa Halaf, na kueneza ushawishi wake kwa amani kote kaskazini mwa Mesopotamia, kusini mashariki mwa Anatolia, na kaskazini mashariki mwa Syria.Enzi hii ilishuhudia mageuzi kutoka kwa jamii za vijiji zisizo za daraja hadi vituo vya mijini.Kufikia mwisho wa milenia ya 4 KK, miundo hii ya kijamii inayoendelea iliona kuibuka kwa tabaka kubwa la wasomi.Uruk na Tepe Gawra, vituo viwili vyenye ushawishi mkubwa zaidi huko Mesopotamia, vilicheza majukumu muhimu katika mabadiliko haya ya kijamii.Walikuwa muhimu katika maendeleo ya taratibu ya uandishi na dhana ya serikali.Mpito huu kutoka kwa tamaduni za kabla ya historia hadi kilele cha historia iliyorekodiwa unaashiria enzi muhimu katika ustaarabu wa binadamu, ukiweka misingi ya vipindi vya kihistoria vilivyofuata.
5500 BCE - 539 BCE
Mesopotamia ya Kaleornament
Majira ya joto
Kuhani kurekodi akaunti kwenye kibao udongo. ©HistoryMaps
5500 BCE Jan 1 - 1800 BCE Jan

Majira ya joto

Eridu, Sumeria, Iraq
Makazi ya Sumer, kuanzia karibu 5500-3300 KK, yalikuwa na watu wa Asia Magharibi wanaozungumza Kisumeri, lugha ya kipekee isiyo ya Kisemiti na isiyo ya Kihindi-Ulaya.Ushahidi unajumuisha majina ya miji na mito.[8] Ustaarabu wa Wasumeri ulikuzwa katika kipindi cha Uruk (milenia ya 4 KK), ukibadilika kuwa Jemdet Nasr na vipindi vya Nasaba ya Mapema.Eridu, jiji kubwa la Sumeri, liliibuka kama sehemu ya muunganisho wa kitamaduni wa wakulima wa Ubaidi, wafugaji wa kuhamahama wa Kisemiti, na wavuvi wa eneo la marshland, uwezekano wa mababu za Wasumeri.[9]Kipindi cha Ubaid kilichotangulia kinajulikana kwa ufinyanzi wake wa kipekee, ulioenea Mesopotamia na Ghuba ya Uajemi.Utamaduni wa Ubaid, labda unaotokana na tamaduni ya Wasamarra ya kaskazini mwa Mesopotamia, ina sifa ya makazi makubwa, nyumba za matofali ya udongo, na mahekalu ya kwanza ya usanifu wa umma huko Mesopotamia.[10] Kipindi hiki kiliona mwanzo wa ukuaji wa miji, na maendeleo katika kilimo, ufugaji wa wanyama, na matumizi ya jembe kuletwa kutoka kaskazini.[11]Mpito hadi kipindi cha Uruk ulihusisha kuhama kwa ufinyanzi ambao haujapakwa rangi kwa wingi.[12] Kipindi hiki kiliashiria ukuaji mkubwa wa miji, matumizi ya kazi ya watumwa, na biashara iliyoenea, ikiathiri maeneo jirani.Yaelekea majiji ya Sumeri yalikuwa ya kitheokrasi, yakiongozwa na makuhani-wafalme na mabaraza, kutia ndani wanawake.Kipindi cha Uruk kiliona vita vilivyopangwa kidogo, na miji kwa ujumla isiyo na ukuta.[13] Mwisho wa kipindi cha Uruk, karibu 3200-2900 KK, uliambatana na mabadiliko ya hali ya hewa ya Piora, mabadiliko ya hali ya hewa yaliyoashiria mwisho wa hali bora ya hali ya hewa ya Holocene.[14]Kipindi cha nasaba kilichofuata, kwa ujumla ni tarehe c.2900 - c.2350 KK, iliona mabadiliko kutoka kwa hekalu hadi kwa uongozi wa kilimwengu zaidi na kuibuka kwa watu wa kihistoria kama Gilgamesh.[15] Iliona maendeleo ya uandishi na uundaji wa miji na majimbo ya kwanza.ED yenyewe ilikuwa na sifa ya kuwepo kwa majimbo mengi ya jiji: majimbo madogo yenye muundo rahisi ambao uliendelezwa na kuimarishwa kwa muda.Maendeleo haya hatimaye yalisababisha kuunganishwa kwa sehemu kubwa ya Mesopotamia chini ya utawala wa Sargon, mfalme wa kwanza wa Milki ya Akkadia.Licha ya mgawanyiko huu wa kisiasa, majimbo ya jiji la ED yalishiriki utamaduni wa nyenzo unaofanana.Miji ya Sumeri kama vile Uruk, Uru, Lagash, Umma, na Nippur iliyoko Mesopotamia ya Chini ilikuwa na nguvu na ushawishi mkubwa.Upande wa kaskazini na magharibi majimbo yaliyojikita kwenye majiji kama vile Kishi, Mari, Nagari, na Ebla.Eannatum wa Lagash alianzisha kwa ufupi mojawapo ya falme za kwanza za historia, ikijumuisha sehemu kubwa ya Sumer na kupanua ushawishi wake zaidi.[16] Kipindi cha Nasaba ya Mapema kiliwekwa alama na majimbo mengi ya miji, kama Uruk na Uru, na kusababisha kuunganishwa hatimaye chini ya Sargon wa Milki ya Akkadi.Licha ya mgawanyiko wa kisiasa, majimbo haya ya miji yalishiriki utamaduni wa kawaida wa nyenzo.
Kipindi cha awali cha Waashuru
Kipindi cha Mapema cha Waashuru. ©HistoryMaps
2600 BCE Jan 1 - 2025 BCE

Kipindi cha awali cha Waashuru

Ashur, Al-Shirqat،, Iraq
Kipindi cha Mapema cha Waashuru [34] (kabla ya 2025 KK) kinaashiria mwanzo wa historia ya Waashuru, kikitangulia kipindi cha Waashuri wa Kale.Inaangazia historia ya Assur, watu wake, na tamaduni kabla ya kuwa jimbo-jiji huru chini ya Puzur-Ashur I karibu 2025 KK.Ushahidi mdogo upo kutoka enzi hii.Matokeo ya kiakiolojia huko Assur yalianza c.2600 KK, wakati wa Kipindi cha Nasaba ya Awali, lakini msingi wa jiji unaweza kuwa wa zamani zaidi, kwa kuwa eneo hilo lilikuwa na watu kwa muda mrefu na miji ya karibu kama Ninawi ni ya zamani zaidi.Hapo awali, Wahurrians yaelekea waliishi Assur, na kilikuwa kituo cha ibada ya uzazi iliyojitolea kwa mungu wa kike Ishtar.[35] Jina "Assur" lilirekodiwa kwa mara ya kwanza katika enzi ya Milki ya Akkadian (karne ya 24 KK).Hapo awali, mji huo unaweza kuwa unajulikana kama Baltil.[36] Kabla ya kuibuka kwa Milki ya Akkadi, mababu wa Waashuru waliozungumza Kisemiti waliishi Assur, ikiwezekana kuwahamisha au kuchukua idadi ya watu asilia.Hatua kwa hatua Assur likawa jiji lililofanywa kuwa mungu na baadaye likawa mtu kama mungu Ashur, mungu wa taifa la Ashuru kwa wakati wa Puzur-Ashur I.Katika kipindi chote cha Waashuri wa Awali, Assur haikuwa huru lakini ilitawaliwa na mataifa na himaya mbalimbali kutoka Mesopotamia ya kusini.Wakati wa Kipindi cha Nasaba ya Awali, ilikuwa chini ya ushawishi mkubwa wa Wasumeri na hata ikaanguka chini ya utawala wa Kish.Kati ya karne ya 24 na 22 KWK, ilikuwa sehemu ya Milki ya Akadia, ikitumika kama kituo cha utawala cha kaskazini.Enzi hii baadaye ilionwa na wafalme wa Ashuru kuwa enzi ya dhahabu.Kabla ya kupata uhuru, Assur ulikuwa mji wa pembeni ndani ya Enzi ya Tatu ya himaya ya Sumeri ya Uru (c. 2112–2004 KK).
Waamori
Mpiganaji wa kuhamahama wa Waamori. ©HistoryMaps
2500 BCE Jan 1 - 1600 BCE

Waamori

Mesopotamia, Iraq
Waamori, watu wa kale wenye ushawishi, wamerejelewa katika tungo mbili za fasihi za Wasumeri kutoka enzi ya Babeli ya Kale, "Enmerkar na Bwana wa Aratta" na "Lugalbanda na Ndege wa Anzud."Maandishi haya yanataja "ardhi ya mar.tu" na yanahusishwa na mtawala wa Early Dynastic wa Uruk, Enmerkar, ingawa kiwango ambacho haya yanaakisi ukweli wa kihistoria haijulikani.[21]Wakati wa kuanguka kwa Nasaba ya Tatu ya Uru, Waamori wakawa kikosi cha kutisha, na kuwalazimisha wafalme kama Shu-Sin kujenga ukuta mrefu kwa ulinzi.Waamori wanaonyeshwa katika rekodi za kisasa kama makabila ya kuhamahama chini ya machifu, ambao walijilazimisha kuingia katika nchi walizohitaji kulisha mifugo yao.Fasihi ya Akkadian kutoka enzi hii mara nyingi huwaonyesha Waamori vibaya, ikionyesha maisha yao ya kuhamahama na ya zamani.Hadithi ya Wasumeri "Ndoa ya Martu" inaonyesha maoni haya ya kudharau.[22]Walianzisha majimbo kadhaa mashuhuri katika maeneo yaliyopo, kama vile Isin, Larsa, Mari na Ebla na baadaye wakaanzisha Babeli na Milki ya Kale ya Babeli kusini.Katika mashariki, ufalme wa Waamori wa Mari ulitokea, baadaye kuharibiwa na Hammurabi.Watu wakuu walijumuisha Shamshi-Adad wa Kwanza, ambaye alishinda Assur na kuanzisha Ufalme wa Mesopotamia ya Juu, na Hammurabi wa Babeli.Waamori pia walishiriki jukumu katika kuanzishwa kwa Hyksos kwa Nasaba ya Kumi na Tano yaMisri karibu 1650 BCE.[23]Kufikia karne ya 16 KK, enzi ya Waamori huko Mesopotamia ilimalizika kwa kuporomoka kwa Babiloni na kutokea kwa Wakassite na Mitanni.Neno Amurru, kuanzia karne ya 15 KK na kuendelea, lilirejelea eneo linaloenea kaskazini mwa Kanaani hadi kaskazini mwa Syria.Hatimaye, Waamori wa Siria walikuja chini ya utawala wa Wahiti na Waashuri wa Kati, na kufikia karibu 1200 KK, walichukuliwa na au kuhamishwa na watu wengine waliozungumza Kisemiti cha Magharibi, hasa Waaramu, na kutoweka katika historia, ingawa jina lao lilidumu katika Biblia ya Kiebrania. .[24]
Ufalme wa Akkadian
Ufalme wa Akkadian. ©HistoryMaps
2334 BCE Jan 1 - 2154 BCE

Ufalme wa Akkadian

Mesopotamia, Iraq
Milki ya Akkadia, iliyoanzishwa na Sargon wa Akkad karibu 2334-2279 KK, inasimama kama sura kuu katika historia ya kale ya Mesopotamia.Ikiwa milki ya kwanza ya ulimwengu, iliweka vielelezo katika utawala, utamaduni, na ushindi wa kijeshi.Insha hii inaangazia asili, upanuzi, mafanikio, na hatimaye kupungua kwa Milki ya Akkadi, ikitoa maarifa juu ya urithi wake wa kudumu katika kumbukumbu za historia.Milki ya Akkadia iliibuka Mesopotamia, haswa Iraki ya leo.Sargon, awali mnyweshaji wa Mfalme Ur-Zababa wa Kishi, alipanda mamlaka kupitia uhodari wa kijeshi na ushirikiano wa kimkakati.Kwa kupindua majimbo ya miji ya Sumeri, aliunganisha Mesopotamia ya kaskazini na kusini chini ya utawala mmoja, na kuunda Milki ya Akkadi.Chini ya Sargon na waandamizi wake, haswa Naram-Sin na Shar-Kali-Sharri, ufalme ulipanuka sana.Ilienea kutoka Ghuba ya Uajemi hadi Bahari ya Mediterania, kutia ndani sehemu za Iran ya kisasa, Siria, na Uturuki .Waakadi walifanya uvumbuzi katika utawala, wakigawanya himaya katika mikoa inayosimamiwa na magavana waaminifu, mfumo ambao uliathiri himaya zilizofuata.Milki ya Akkadia ilikuwa chungu cha kuyeyuka cha tamaduni za Wasumeri na Wasemiti, ambazo ziliboresha sanaa, fasihi, na dini.Lugha ya Akkadian ikawa lingua franca ya ufalme, iliyotumiwa katika hati rasmi na mawasiliano ya kidiplomasia.Maendeleo ya teknolojia na usanifu, ikiwa ni pamoja na maendeleo ya ziggurat, yalikuwa mafanikio makubwa ya enzi hii.Jeshi la Akkad, linalojulikana kwa nidhamu na mpangilio wake, lilikuwa muhimu katika upanuzi wa himaya.Matumizi ya pinde zenye mchanganyiko na silaha zilizoboreshwa ziliwapa faida kubwa dhidi ya maadui zao.Kampeni za kijeshi, zilizorekodiwa katika maandishi ya kifalme na unafuu, zinaonyesha uwezo na uwezo wa kimkakati wa ufalme.Kuporomoka kwa Milki ya Akkad kulianza karibu 2154 KK, kutokana na uasi wa ndani, matatizo ya kiuchumi, na uvamizi wa Waguti, kikundi cha kuhamahama.Kudhoofika kwa mamlaka kuu kulisababisha kugawanyika kwa milki hiyo, na kutengeneza njia ya kuinuka kwa mamlaka mpya kama vile Nasaba ya Tatu ya Uru.
Milki ya Neo-Sumeri
Milki ya Neo-Sumeri ©HistoryMaps
2212 BCE Jan 1 - 2004 BCE

Milki ya Neo-Sumeri

Ur, Iraq
Nasaba ya Tatu ya Uru, iliyofuata Enzi ya Akkad, iliashiria kipindi muhimu katika historia ya Mesopotamia.Baada ya kuanguka kwa Nasaba ya Akkad, kipindi cha kutojulikana kilitokea, kilichodhihirishwa na ukosefu wa nyaraka na mabaki, kando na moja ya Dudu ya Akkad.Enzi hii ilishuhudia kuongezeka kwa wavamizi wa Gutian, ambao utawala wao ulidumu kati ya miaka 25 hadi 124, kulingana na vyanzo, na kusababisha kupungua kwa kilimo na utunzaji wa kumbukumbu, na kumalizika kwa njaa na bei ya juu ya nafaka.Utu-hengal wa Uruk alikomesha utawala wa Gutian na kufuatiwa na Ur-Nammu, mwanzilishi wa nasaba ya Uru III, yaelekea baada ya kuhudumu kama gavana wa Utu-hengal.Ur-Nammu ilipata umashuhuri kwa kumshinda mtawala wa Lagash na ilijulikana kwa kuunda Kanuni ya Ur-Nammu, kanuni ya awali ya sheria ya Mesopotamia.Maendeleo makubwa yalitokea chini ya Mfalme Shulgi, ambaye aliweka utawala mkuu, akasanifisha michakato, na kupanua eneo la himaya, ikiwa ni pamoja na kuteka Susa na kumtiisha mfalme wa Elamu Kutik-Inshushinak.[17] Nasaba ya Uru III ilipanua eneo lake kwa kiasi kikubwa, ikianzia Anatolia ya kusini mashariki hadi Ghuba ya Uajemi, na nyara za vita zikiwanufaisha wafalme na mahekalu ya Uru.[18]Nasaba ya Uru III iligombana mara kwa mara na makabila ya nyanda za juu za Milima ya Zagros, kama vile Simurrum na Lullubi, na pia Elam.[19] Sambamba na hilo, katika eneo la Mari, watawala wa kijeshi wa Kisemiti wanaojulikana kama Shakkanakkus, kama vile Puzur-Ishtar, waliishi pamoja na au walitangulia kidogo nasaba ya Uru III.[20]Kupungua kwa nasaba hiyo kulianza chini ya Ibbi-Sin, ambaye alishindwa katika kampeni zake za kijeshi dhidi ya Elamu.Mnamo 2004/1940 KK, Waelami, walioshirikiana na Susa na kuongozwa na Kindattu wa nasaba ya Shimashki, waliteka Uru na Ibbi-Sin, kuashiria mwisho wa nasaba ya Uru III.Waelami kisha wakamiliki ufalme kwa miaka 21.Baada ya Ur III, eneo hilo lilianguka chini ya ushawishi wa Waamori, na kusababisha kipindi cha Isin-Larsa.Waamori, ambao asili yao ni makabila ya kuhamahama kutoka Levant ya kaskazini, hatua kwa hatua walikubali kilimo na kuanzisha nasaba zinazojitegemea katika miji mbalimbali ya Mesopotamia, kutia ndani Isin, Larsa, na baadaye Babiloni.
Kipindi cha Isin-Larsa cha Mesapotamia
Lipit-Ishtar ana sifa ya kuunda mojawapo ya misimbo ya awali ya sheria, iliyotangulia Kanuni maarufu za Hammurabi. ©HistoryMaps
2025 BCE Jan 1 - 1763 BCE

Kipindi cha Isin-Larsa cha Mesapotamia

Larsa, Iraq
Kipindi cha Isin-Larsa, kilichoanzia takriban 2025 hadi 1763 KK, kinawakilisha enzi yenye nguvu katika historia ya Mesopotamia kufuatia kuanguka kwa Nasaba ya Tatu ya Uru.Kipindi hiki kina sifa ya utawala wa kisiasa wa majimbo ya jiji la Isin na Larsa kusini mwa Mesopotamia.Isin iliibuka kama mamlaka kubwa chini ya utawala wa Ishbi-Erra, ambaye alianzisha nasaba yake karibu 2025 KK.Alifanikiwa kuikomboa Isin kutoka kwa udhibiti wa nasaba ya Uru III iliyopungua.Umashuhuri wa Isin ulibainishwa na uongozi wake katika kurejesha mila za kitamaduni na kidini, haswa kufufua ibada ya mungu wa mwezi Nanna/Sin, mungu muhimu katika dini ya Sumeri.Watawala wa Isin, kama vile Lipit-Ishtar (1934-1924 KWK), wanajulikana sana kwa mchango wao katika mazoea ya kisheria na ya kiutawala ya wakati huo.Lipit-Ishtar ana sifa ya kuunda mojawapo ya misimbo ya awali ya sheria, iliyotangulia Kanuni maarufu za Hammurabi.Sheria hizi zilikuwa muhimu katika kudumisha utulivu wa kijamii na haki katika hali ya kisiasa inayoendelea kwa kasi.Sambamba na kuinuka kwa Isin, Larsa, jimbo lingine la jiji, lilianza kupata umashuhuri chini ya nasaba ya Waamori.Kupaa kwa Larsa kunahusishwa kwa kiasi kikubwa na Mfalme Naplanum, ambaye alianzisha utawala wake huru.Hata hivyo, ilikuwa chini ya Mfalme Gungunum wa Larsa (c. 1932-1906 KK) ambapo Larsa alistawi kwelikweli, akimpita Isin katika ushawishi.Utawala wa Gungunum ulikuwa na upanuzi mkubwa wa eneo na ustawi wa kiuchumi, hasa kutokana na udhibiti wa njia za biashara na rasilimali za kilimo.Ushindani kati ya Isin na Larsa kwa utawala wa kikanda ulifafanua sehemu kubwa ya kipindi cha Isin-Larsa.Ushindani huu ulidhihirika katika migogoro ya mara kwa mara na kuhama ushirikiano na majimbo mengine ya miji ya Mesopotamia na mamlaka ya nje kama Elamu.Katika sehemu ya mwisho ya kipindi cha Isin-Larsa, usawa wa mamlaka ulibadilika kwa kupendelea Larsa chini ya utawala wa Mfalme Rim-Sin wa Kwanza (c. 1822-1763 KK).Utawala wake uliwakilisha kilele cha nguvu ya Larsa.Kampeni za kijeshi za Rim-Sin I zilifanikiwa kutiisha majimbo kadhaa ya miji jirani, ikiwa ni pamoja na Isin yenyewe, na kuleta mwisho wa nasaba ya Isin.Kiutamaduni, kipindi cha Isin-Larsa kiliwekwa alama na maendeleo makubwa katika sanaa, fasihi, na usanifu.Kulikuwa na ufufuo wa lugha na fasihi ya Wasumeri, na pia maendeleo katika ujuzi wa astronomia na hisabati .Mahekalu na ziggurati zilizojengwa wakati huu zinaonyesha ustadi wa usanifu wa enzi hiyo.Mwisho wa kipindi cha Isin-Larsa ulichangiwa na kuinuka kwa Babeli chini ya Mfalme Hammurabi.Mnamo 1763 KWK, Hammurabi alishinda Larsa, na hivyo kuunganisha Mesopotamia ya kusini chini ya utawala wake na kuashiria mwanzo wa kipindi cha Babiloni ya Kale.Kuanguka kwa Larsa hadi Babeli hakuwakilisha tu badiliko la kisiasa bali pia badiliko la kitamaduni na la kiutawala, lililoweka msingi wa maendeleo zaidi ya ustaarabu wa Mesopotamia chini ya Milki ya Babiloni.
Kipindi cha kale cha Ashuru cha Mesopotamia
Milki ya zamani ya Ashuru ©HistoryMaps
2025 BCE Jan 1 - 1363 BCE

Kipindi cha kale cha Ashuru cha Mesopotamia

Ashur, Al Shirqat, Iraq
Kipindi cha Waashuri wa Kale (2025 - 1363 KK) kilikuwa hatua muhimu katika historia ya Waashuru, ikiashiria maendeleo ya utamaduni tofauti wa Waashuru, uliojitenga na Mesopotamia ya kusini.Enzi hii ilianza na kuinuka kwa Assur kama jimbo-mji huru chini ya Puzur-Ashur I na kumalizika kwa msingi wa eneo kubwa la eneo la Ashuru chini ya Ashur-uballit I, ikipita katika kipindi cha Waashuri wa Kati.Wakati mwingi wa kipindi hiki, Assur ilikuwa jimbo-jiji dogo, lisilo na ushawishi mkubwa wa kisiasa na kijeshi.Watawala, wanaojulikana kama Išši'ak Aššur ("gavana wa Ashur") badala ya šar ("mfalme"), walikuwa sehemu ya baraza la utawala la jiji, Ālum.Licha ya uwezo wake mdogo wa kisiasa, Assur ilikuwa kitovu muhimu cha kiuchumi, hasa kuanzia enzi ya Erishum I (c. 1974-1935 KK), inayojulikana kwa mtandao wake mkubwa wa kibiashara unaoenea kutoka Milima ya Zagros hadi Anatolia ya kati.Nasaba ya kwanza ya kifalme ya Ashuru, iliyoanzishwa na Puzur-Ashur I, iliishia kwa kutekwa kwa Assur na mshindi Mwamori Shamshi-Adad I karibu 1808 KK.Shamshi-Adad alianzisha Ufalme wa muda mfupi wa Mesopotamia ya Juu, ambao ulianguka baada ya kifo chake mnamo 1776 KK.Kufuatia hilo, Assur alipata miongo mingi ya vita, vilivyohusisha Milki ya Kale ya Babiloni, Mari, Eshnunna, na vikundi mbalimbali vya Waashuru.Hatimaye, chini ya nasaba ya Adaside karibu 1700 KK, Assur iliibuka tena kama jimbo la jiji-huru.Ikawa kibaraka wa ufalme wa Mitanni karibu 1430 KK lakini baadaye ilipata uhuru, ikabadilika na kuwa jimbo kubwa la eneo chini ya wafalme mashujaa.Zaidi ya mabamba 22,000 ya udongo kutoka koloni la Waashuru la Kale huko Kültepe hutoa maarifa kuhusu utamaduni, lugha, na jamii ya wakati huo.Waashuri walifanya utumwa, ingawa baadhi ya 'watumwa' wangeweza kuwa watumishi huru kutokana na mkanganyiko wa istilahi katika maandiko.Wanaume na wanawake walikuwa na haki sawa za kisheria, ikiwa ni pamoja na kurithi mali na kushiriki katika biashara.Mungu mkuu alikuwa Ashur, mfano wa jiji la Assur lenyewe.
Kuanguka kwa Uru
Shujaa wa Elamu wakati wa kuanguka kwa Uru. ©HistoryMaps
2004 BCE Jan 1

Kuanguka kwa Uru

Ur, Iraq
Kuanguka kwa Uru kwa Waelami, tukio muhimu katika historia ya Mesopotamia, lilitokea karibu 2004 KK (kronolojia ya kati) au 1940 KK (kronolojia fupi).Tukio hili liliashiria mwisho wa nasaba ya Uru III na kubadilisha kwa kiasi kikubwa mazingira ya kisiasa ya Mesopotamia ya kale.Nasaba ya Uru III, chini ya utawala wa Mfalme Ibbi-Sin, ilikabiliwa na changamoto nyingi zilizosababisha kuanguka kwake.Nasaba hiyo, ambayo hapo awali ilikuwa imetawala milki kubwa, ilidhoofishwa na mizozo ya ndani, matatizo ya kiuchumi, na vitisho vya nje.Sababu kuu iliyochangia hatari ya Uru ilikuwa njaa kali iliyokumba eneo hilo, ikichangiwa na matatizo ya kiutawala na kiuchumi.Waelami, wakiongozwa na Mfalme Kindattu wa nasaba ya Shimashki, walitumia mtaji wa hali dhaifu ya Uru.Walianzisha kampeni ya kijeshi dhidi ya Uru, na kuuzingira jiji hilo kwa mafanikio.Anguko la Uru lilikuwa la ajabu na la maana sana, lililowekwa alama kwa kutekwa kwa jiji na kutekwa kwa Ibbi-Sin, ambaye alipelekwa Elamu kama mfungwa.Ushindi wa Waelami wa Uru haukuwa tu ushindi wa kijeshi bali pia ule wa mfano, unaowakilisha mabadiliko ya mamlaka kutoka kwa Wasumeri hadi kwa Waelami.Waelami walianzisha udhibiti juu ya sehemu kubwa za Mesopotamia ya kusini, wakiweka utawala wao na kuathiri utamaduni na siasa za eneo hilo.Matokeo ya anguko la Uru yalisababisha kugawanyika kwa eneo hilo kuwa majimbo na falme ndogo zaidi, kama vile Isin, Larsa, na Eshnunna, kila moja ikigombea mamlaka na uvutano katika ombwe la mamlaka lililoachwa na kuanguka kwa nasaba ya Uru III.Kipindi hiki, kinachojulikana kama kipindi cha Isin-Larsa, kilikuwa na sifa ya kutokuwa na utulivu wa kisiasa na migogoro ya mara kwa mara kati ya majimbo haya.Kuanguka kwa Uru kwa Waelami pia kulikuwa na athari kubwa za kitamaduni na kijamii.Iliashiria mwisho wa mtindo wa utawala wa jiji la Sumeri na kusababisha kuongezeka kwa ushawishi wa Waamori katika eneo hilo.Waamori, watu wa Kisemiti, walianza kuanzisha nasaba zao wenyewe katika majimbo mbalimbali ya miji ya Mesopotamia.
Milki ya Kale ya Babeli
Hammurabi, mfalme wa sita wa Waamori wa Milki ya Kale ya Babeli. ©HistoryMaps
1894 BCE Jan 1 - 1595 BCE

Milki ya Kale ya Babeli

Babylon, Iraq
Milki ya Babeli ya Kale, iliyostawi kutoka karibu 1894 hadi 1595 KK, inaashiria enzi ya mabadiliko katika historia ya Mesopotamia.Kipindi hiki kinafafanuliwa haswa na kuinuka na kutawala kwa Hammurabi, mmoja wa watawala mashuhuri zaidi katika historia, ambaye alipanda kiti cha enzi mnamo 1792 KK (au 1728 KK kwa mpangilio mfupi).Utawala wa Hammurabi, uliodumu hadi 1750 KK (au 1686 KK), ulikuwa wakati wa upanuzi mkubwa na kusitawi kwa utamaduni kwa Babeli.Mojawapo ya matendo ya awali na yenye athari zaidi ya Hammurabi ilikuwa ni kukombolewa kwa Babeli kutoka kwa utawala wa Waelami.Ushindi huu haukuwa tu ushindi wa kijeshi bali pia hatua muhimu katika kuunganisha uhuru wa Babeli na kuweka msingi wa kuinuka kwake kama mamlaka ya kikanda.Chini ya utawala wake, Babeli ilipata maendeleo makubwa ya mijini, ikibadilika kutoka mji mdogo hadi jiji muhimu, ikionyesha umuhimu na ushawishi wake katika eneo hilo.Kampeni za kijeshi za Hammurabi zilikuwa muhimu katika kuunda Milki ya Kale ya Babeli.Ushindi wake ulienea kote Mesopotamia ya kusini, ikijumuisha miji muhimu kama Isin, Larsa, Eshnunna, Kish, Lagash, Nippur, Borsippa, Uru, Uruk, Umma, Adab, Sippar, Rapiqum, na Eridu.Ushindi huu sio tu ulipanua eneo la Babeli bali pia ulileta uthabiti katika eneo ambalo hapo awali lilikuwa limegawanyika katika viraka vya majimbo madogo.Zaidi ya ushindi wa kijeshi, Hammurabi anajulikana kwa kanuni zake za kisheria, Kanuni za Hammurabi, mkusanyiko wa sheria ulioathiri mifumo ya kisheria ya siku zijazo.Iligunduliwa mwaka wa 1901 huko Susa na sasa iko Louvre, msimbo huu ni mojawapo ya maandishi ya kale zaidi yaliyofafanuliwa yenye urefu muhimu duniani.Ilionyesha mawazo ya juu ya kisheria na msisitizo juu ya haki na usawa katika jamii ya Babeli.Milki ya Kale ya Babeli chini ya Hammurabi pia iliona maendeleo makubwa ya kitamaduni na kidini.Hammurabi alitimiza daraka muhimu katika kumwinua mungu Marduk, na kumfanya kuwa mkuu zaidi katika jamii ya watu wengi wa Mesopotamia ya kusini.Mabadiliko hayo ya kidini yaliimarisha zaidi hali ya Babiloni kuwa kitovu cha kitamaduni na kiroho katika ulimwengu wa kale.Hata hivyo, ustawi wa milki hiyo ulififia kufuatia kifo cha Hammurabi.Mrithi wake, Samsu-iluna (1749-1712 KK), alikabiliwa na changamoto nyingi, ikiwa ni pamoja na kupoteza Mesopotamia ya kusini kwa Nasaba ya Sealand iliyozungumza Kiakadi.Watawala waliofuata walijitahidi kudumisha uadilifu na ushawishi wa milki hiyo.Kuporomoka kwa Milki ya Kale ya Babeli kulifikia kilele kwa gunia la Wahiti la Babeli mwaka wa 1595 KK, likiongozwa na Mfalme Mursili wa Kwanza. Tukio hili halikuashiria tu mwisho wa nasaba ya Waamori huko Babeli bali pia lilibadilisha kwa kiasi kikubwa mandhari ya kijiografia ya Mashariki ya Karibu ya kale.Wahiti, hata hivyo, hawakuweka udhibiti wa muda mrefu juu ya Babeli, na kujiondoa kwao kuliruhusu nasaba ya Kassite kunyakua mamlaka, hivyo kuashiria mwisho wa kipindi cha Babeli ya Kale na mwanzo wa sura mpya katika historia ya Mesopotamia.
Gunia la Babeli
Kifo cha Priam. ©Jules Joseph Lefebvre
1595 BCE Jan 1

Gunia la Babeli

Babylon, Iraq
Kabla ya 1595 KWK, Mesopotamia ya Kusini, wakati wa Babiloni ya Kale, ilikumbwa na awamu ya kushuka na kukosekana kwa utulivu wa kisiasa.Kuporomoka huku kulitokana hasa na kutoweza kwa warithi wa Hammurabi kudumisha udhibiti wa ufalme.Sababu kuu katika kupungua huku ilikuwa kupoteza udhibiti wa njia muhimu za biashara kati ya maeneo ya kaskazini na kusini mwa Babeli hadi Enzi ya Kwanza ya Sealand.Hasara hii ilikuwa na madhara makubwa ya kiuchumi kwa kanda.Mnamo mwaka wa 1595 KK, mfalme Mhiti Mursili wa Kwanza alivamia Mesopotamia ya Kusini.Kabla ya hili, alikuwa ameshinda Aleppo, ufalme jirani wenye nguvu.Kisha Wahiti waliteka nyara Babeli, na kumaliza kabisa nasaba ya Hammurabi na kipindi cha Babeli ya Kale.Hatua hii ya kijeshi iliashiria mabadiliko makubwa katika historia ya Mesopotamia.Wahiti, baada ya ushindi wao, hawakuweka utawala juu ya Babeli au maeneo yanayoizunguka.Badala yake, walichagua kuondoka, na kurudi kando ya Mto Euphrates hadi nchi yao, inayojulikana kama "Hatti-land".Sababu ya uvamizi wa Wahiti na kutekwa nyara kwa Babeli imekuwa mada ya mjadala miongoni mwa wanahistoria.Inakisiwa kuwa warithi wa Hammurabi wanaweza kuwa walishirikiana na Aleppo, na hivyo kuvuta hisia za Wahiti.Vinginevyo, nia ya Wahiti inaweza kuwa ni pamoja na kutafuta udhibiti wa ardhi, wafanyikazi, njia za biashara, na ufikiaji wa amana za madini ya thamani, ikionyesha malengo mapana ya kimkakati nyuma ya upanuzi wao.
Kipindi cha Babeli ya Kati
Paka wapiganaji. ©HistoryMaps
1595 BCE Jan 1 - 1155 BCE

Kipindi cha Babeli ya Kati

Babylon, Iraq
Kipindi cha Babeli ya Kati, ambacho pia kinajulikana kama kipindi cha Kassite, kusini mwa Mesopotamia ni cha kuanzia c.1595 - c.1155 KK na ilianza baada ya Wahiti kuuteka mji wa Babeli.Nasaba ya Kassite, iliyoanzishwa na Gandash wa Mari, iliashiria enzi muhimu katika historia ya Mesopotamia, iliyodumu kwa miaka 576 kutoka karibu 1595 KK.Kipindi hiki kinajulikana kwa kuwa nasaba ndefu zaidi katika historia ya Babeli, na Wakassite wakiita Babeli kuwa Karduniaš.Wakitokea Milima ya Zagros kaskazini-magharibi mwa Iran , Wakassite hawakuwa wenyeji wa Mesopotamia.Lugha yao, tofauti na lugha za Kisemiti au Kiindo-Ulaya, ambayo huenda inahusiana na familia ya Wahurro-Urarti, bado haijulikani kwa kiasi kikubwa kutokana na uhaba wa ushahidi wa maandishi.Inashangaza, baadhi ya viongozi wa Kassite walikuwa na majina ya Indo-European, wakipendekeza wasomi wa Indo-Ulaya, wakati wengine walikuwa na majina ya Kisemiti.[25] Chini ya utawala wa Kassite, vyeo vingi vya kimungu vilivyohusishwa na wafalme wa zamani wa Waamori viliachwa, na jina "mungu" halikutajwa kamwe kwa mfalme mkuu wa Kassite.Licha ya mabadiliko hayo, Babiloni iliendelea kuwa kituo kikuu cha kidini na kitamaduni.[26]Babeli, katika kipindi hiki, ilipata mabadiliko katika mamlaka, mara nyingi chini ya ushawishi wa Waashuri na Waelami.Watawala wa mapema wa Kassite, kutia ndani Agum II, aliyepanda mamlaka mwaka wa 1595 KK, walidumisha uhusiano wa amani na maeneo jirani kama vile Ashuru na kupigana na Milki ya Wahiti.Watawala wa Kassite walijishughulisha na shughuli mbalimbali za kidiplomasia na kijeshi.Kwa mfano, Burnaburiash I alifanya amani na Ashuru, na Ulamburiash alishinda sehemu za Nasaba ya Sealand karibu 1450 KK.Enzi hii pia ilishuhudia ujenzi wa kazi muhimu za usanifu, kama vile hekalu la bas-relief huko Uruk na Karaindash na kuanzishwa kwa mji mkuu mpya, Dur-Kurigalzu, na Kurigalzu I.Nasaba hiyo ilikabiliwa na changamoto kutoka kwa mamlaka za nje, kutia ndani Elamu.Wafalme kama Kadašman-Ḫarbe I na Kurigalzu I walijitahidi dhidi ya uvamizi wa Waelami na vitisho vya ndani kutoka kwa vikundi kama vile Wasute.[27]Sehemu ya mwisho ya Nasaba ya Kassite iliona kuendelea kwa migogoro na Ashuru na Elamu.Watawala mashuhuri kama Burna-Buriash II walidumisha uhusiano wa kidiplomasia naMisri na Milki ya Wahiti.Walakini, kuinuka kwa Milki ya Ashuru ya Kati kulileta changamoto mpya, na kusababisha mwisho wa Nasaba ya Kassite.Kipindi cha Kassite kilihitimishwa kwa kutekwa kwa Babeli na Elamu chini ya Shutruk-Nakhunte na baadaye Nebukadreza wa Kwanza, ikiambatana na mporomoko mkubwa zaidi wa Enzi ya Marehemu ya Shaba .Licha ya changamoto za kijeshi na kitamaduni, utawala wa muda mrefu wa Nasaba ya Kassite unasalia kuwa ushahidi wa uthabiti na kubadilika kwake katika mazingira yanayobadilika kila wakati ya Mesopotamia ya kale.
Milki ya Ashuru ya Kati
Shalmaneser I ©HistoryMaps
1365 BCE Jan 1 - 912 BCE

Milki ya Ashuru ya Kati

Ashur, Al Shirqat, Iraq
Milki ya Ashuru ya Kati, kuanzia kutawazwa kwa Ashur-uballit I karibu 1365 KK hadi kifo cha Ashur-dan II mwaka wa 912 KK, inawakilisha awamu muhimu katika historia ya Waashuru.Enzi hii iliashiria kuibuka kwa Ashuru kama himaya kuu, ikijengwa juu ya uwepo wake wa awali kama jimbo la jiji lenye makoloni ya biashara huko Anatolia na ushawishi katika Mesopotamia Kusini tangu karne ya 21 KK.Chini ya Ashur-uballit I, Ashuru ilipata uhuru kutoka kwa ufalme wa Mitanni na kuanza kupanuka.Watu wakuu katika kuinuka kwa utawala wa Ashuru ni pamoja na Adad-nirari I (karibu 1305–1274 KK), Shalmaneser I (karibu 1273–1244 KK), na Tukulti-Ninurta I (karibu 1243–1207 KK).Wafalme hawa waliipeleka Ashuru kwenye nafasi kubwa huko Mesopotamia na Mashariki ya Karibu, wakiwazidi wapinzani kama Wahiti,Wamisri , Wahuria, Mitanni, Waelami, na Wababeli.Utawala wa Tukulti-Ninurta I uliwakilisha kilele cha Milki ya Ashuru ya Kati, kushuhudia kutiishwa kwa Babeli na kuanzishwa kwa mji mkuu mpya, Kar-Tukulti-Ninurta.Hata hivyo, kufuatia kuuawa kwake karibu 1207 KK, Ashuru ilipata mzozo baina ya nasaba na kushuka kwa mamlaka, ingawa haikuathiriwa kwa kiasi na kuporomoka kwa Enzi ya Marehemu ya Shaba .Hata wakati wa kupungua kwake, watawala wa Ashuru wa Kati kama vile Ashur-dan I (karibu 1178-1133 KK) na Ashur-resh-ishi I (karibu 1132-1115 KK) walibaki hai katika kampeni za kijeshi, haswa dhidi ya Babeli.Kuibuka upya kulitokea chini ya Tiglath-Pileser I (karibu 1114-1076 KK), ambaye alipanua ushawishi wa Waashuru hadi Mediterania, Caucasus, na Rasi ya Arabia.Hata hivyo, mtoto wa baada ya Tiglath-Pileser, Ashur-bel-kala (takriban 1073-1056 KK), milki hiyo ilikabiliwa na mdororo mkali zaidi, na kupoteza maeneo mengi nje ya maeneo yake ya msingi kwa sababu ya uvamizi wa Waaramu.Utawala wa Ashur-dan II (karibu 934-912 KK) uliashiria mwanzo wa mabadiliko katika bahati ya Waashuri.Kampeni zake za kina ziliweka msingi wa mpito hadi Milki ya Neo-Assyria, ikipanuka zaidi ya mipaka ya zamani ya milki hiyo.Kitheolojia, kipindi cha Waashuri wa Kati kilikuwa muhimu katika mageuzi ya mungu Ashur.Hapo awali kama mtu wa jiji la Assur, Ashur alifananishwa na mungu wa Sumeri Enlil, akibadilika kuwa mungu wa kijeshi kwa sababu ya upanuzi wa Waashuri na vita.Kisiasa na kiutawala, Milki ya Ashuru ya Kati iliona mabadiliko makubwa.Mpito kutoka jimbo-mji hadi himaya ulisababisha maendeleo ya mifumo ya kisasa ya utawala, mawasiliano, na utawala.Wafalme wa Ashuru, walioitwa awali iššiak ("gavana") na kutawala pamoja na kusanyiko la jiji, wakawa watawala wa kiimla wenye jina la šar ("mfalme"), wakionyesha hadhi yao ya juu sawa na wafalme wengine wa milki.
Marehemu Bronze Age kuporomoka
Watu wa Bahari. ©HistoryMaps
1200 BCE Jan 1 - 1150 BCE

Marehemu Bronze Age kuporomoka

Babylon, Iraq
Kuporomoka kwa Enzi ya Marehemu ya Shaba, iliyotokea karibu karne ya 12 KK, kilikuwa kipindi cha msukosuko mkubwa katika Mediterania ya Mashariki na Mashariki ya Karibu, ikijumuisha maeneo kamaMisri , Balkan, Anatolia, na Aegean.Enzi hii ilikuwa na mabadiliko ya mazingira, uhamiaji wa watu wengi, uharibifu wa miji, na kuporomoka kwa ustaarabu mkubwa, ambayo ilisababisha mabadiliko makubwa kutoka kwa uchumi wa jumba la Enzi ya Bronze hadi ndogo, tamaduni za kijiji zilizotengwa, tabia ya Zama za Giza za Uigiriki .Kuporomoka huku kulileta mwisho wa majimbo kadhaa mashuhuri ya Umri wa Bronze.Milki ya Wahiti huko Anatolia na sehemu za Walawi zilisambaratika, wakati ustaarabu wa Mycenaean huko Ugiriki ulibadilika hadi kipindi cha kushuka kinachojulikana kama Zama za Giza za Uigiriki, zilizodumu kutoka karibu 1100 hadi 750 KK.Ingawa baadhi ya majimbo kama Milki ya Ashuru ya Kati na Ufalme Mpya wa Misri yalinusurika, yalidhoofika sana.Kinyume chake, tamaduni kama vile Wafoinike ziliona ongezeko la kiasi la uhuru na ushawishi kwa sababu ya kupungua kwa uwepo wa kijeshi wa mamlaka zilizotawala hapo awali kama Misri na Ashuru.Sababu za Kuporomoka kwa Zama za Shaba zimejadiliwa sana, na nadharia kuanzia majanga ya asili na mabadiliko ya hali ya hewa hadi maendeleo ya kiteknolojia na mabadiliko ya kijamii.Baadhi ya sababu zinazotajwa sana ni pamoja na milipuko ya volkeno, ukame mkali, magonjwa, na uvamizi wa watu wa ajabu wa Bahari.Nadharia za ziada zinaonyesha usumbufu wa kiuchumi uliosababishwa na ujio wa uchezaji chuma na mabadiliko ya teknolojia ya kijeshi ambayo yalifanya vita vya magari ya farasi kuwa vya kizamani.Ingawa matetemeko ya ardhi yalifikiriwa kuwa na jukumu muhimu, tafiti za hivi karibuni zimepunguza athari zake.Kufuatia kuporomoka, eneo liliona mabadiliko ya polepole lakini ya mageuzi, ikiwa ni pamoja na mabadiliko kutoka kwa Umri wa Bronze hadi madini ya Iron Age.Mabadiliko haya ya teknolojia yaliwezesha kuibuka kwa ustaarabu mpya na kubadilisha hali ya kijamii na kisiasa kote Eurasia na Afrika, na kuweka msingi wa maendeleo ya kihistoria katika milenia ya 1 KK.Uharibifu wa kitamaduniKati ya takriban 1200 na 1150 KK, maporomoko makubwa ya kitamaduni yalitokea katika Mashariki ya Mediterania na Mashariki ya Karibu.Kipindi hiki kilishuhudia anguko la falme za Mycenaea, Wakassite katika Babeli, Milki ya Wahiti, na Ufalme Mpya wa Misri, pamoja na uharibifu wa Ugarit na majimbo ya Waamori, kugawanyika katika majimbo ya Luwi ya Anatolia ya magharibi, na machafuko katika Kanaani.Kuporomoka huku kulitatiza njia za biashara na kupunguza kwa kiasi kikubwa uwezo wa kusoma na kuandika katika eneo hilo.Majimbo machache yalifanikiwa kunusurika Kuporomoka kwa Enzi ya Shaba, ingawa katika hali dhaifu, pamoja na Ashuru, Ufalme Mpya wa Misri, majimbo ya miji ya Foinike, na Elamu.Walakini, bahati zao zilitofautiana.Kufikia mwishoni mwa karne ya 12 KWK, Elamu ilipungua baada ya kushindwa na Nebukadreza wa Kwanza wa Babiloni, ambaye aliimarisha mamlaka ya Babiloni kwa muda kabla ya kushindwa na Waashuru.Baada ya 1056 KK, kufuatia kifo cha Ashur-bel-kala, Ashuru iliingia katika mdororo wa karne moja, na udhibiti wake ukirudi kwenye ujirani wake wa karibu.Wakati huo huo, majimbo ya miji ya Foinike yalipata uhuru kutoka kwa Misri kufikia enzi ya Wenamun.Hapo awali, wanahistoria waliamini kwamba msiba ulioenea sana ulikumba Mediterania ya Mashariki kutoka Pylos hadi Gaza karibu karne ya 13 hadi 12 KWK, na kusababisha uharibifu mkubwa na kuachwa kwa majiji makubwa kama vile Hattusa, Mycenae, na Ugarit.Robert Drews alisema kwa umaarufu kwamba karibu kila jiji muhimu liliharibiwa wakati huu, na wengi hawakuwahi kukaliwa tena.Walakini, utafiti wa hivi majuzi zaidi, pamoja na kazi ya Ann Killebrew, unapendekeza kwamba Drews anaweza kuwa alikadiria kiwango cha uharibifu.Matokeo ya Killebrew yanaonyesha kwamba ingawa baadhi ya miji kama Yerusalemu ilikuwa muhimu na iliyoimarishwa katika vipindi vya awali na vya baadaye, wakati wa Enzi ya Marehemu ya Shaba na Enzi ya mapema ya Chuma, kwa kweli ilikuwa midogo, isiyo na ngome, na yenye umuhimu mdogo.Sababu ZinazowezekanaNadharia mbalimbali zimependekezwa kuelezea kuporomoka kwa Zama za Shaba, ikiwa ni pamoja na mabadiliko ya hali ya hewa, kama vile ukame au shughuli za volkeno, uvamizi wa makundi kama vile Watu wa Bahari, kuenea kwa madini ya chuma, maendeleo ya silaha za kijeshi na mbinu, na kushindwa katika kisiasa, mifumo ya kijamii na kiuchumi.Hata hivyo, hakuna nadharia moja iliyopata kukubalika kwa wote.Kuna uwezekano kuwa mporomoko huo ulitokana na mchanganyiko wa mambo haya, kila moja ikichangia kwa viwango tofauti kwa usumbufu ulioenea katika kipindi hiki.Kuchumbiana na KuangukaUteuzi wa 1200 KK kama mahali pa kuanzia kwa kupungua kwa Enzi ya Marehemu ya Shaba uliathiriwa kwa kiasi kikubwa na mwanahistoria wa Ujerumani Arnold Hermann Ludwig Heeren.Katika kitabu chake cha 1817 kuhusu Ugiriki ya kale, Heeren alipendekeza kwamba kipindi cha kwanza cha historia ya Ugiriki kilihitimishwa karibu 1200 KK, tarehe ambayo alihusisha na anguko la Troy mnamo 1190 KK baada ya vita vya miaka kumi.Aliongeza zaidi tarehe hii kuashiria mwisho wa Enzi ya 19 ya Misri karibu na kipindi kama hicho katika uchapishaji wake wa 1826.Katika karne yote ya 19, tarehe hii ikawa kitovu, na wanahistoria wakiihusisha na matukio mengine muhimu kama vile uvamizi wa Watu wa Bahari, uvamizi wa Dorian, na kuanguka kwa Ugiriki ya Mycenaean.Kufikia 1896, tarehe hiyo pia ilijumuisha kutajwa kwa kwanza kwa kihistoria kwa Israeli katika Levant ya kusini, kama ilivyoandikwa kwenye Mwamba wa Merneptah.Muunganiko huu wa matukio ya kihistoria karibu mwaka wa 1200 KK umeunda masimulizi ya kitaalamu ya kuporomoka kwa Zama za Shaba.BaadayeKufikia mwisho wa Enzi ya Giza iliyofuata Enzi ya Marehemu ya Shaba, mabaki ya ustaarabu wa Wahiti yaliungana katika majimbo kadhaa madogo ya Wasyro-Hiti huko Kilikia na Levant.Majimbo haya mapya yaliundwa na mchanganyiko wa mambo ya Wahiti na Waaramu.Kuanzia katikati ya karne ya 10 KK, mfululizo wa falme ndogo za Waaramu ziliibuka katika eneo la Levant.Zaidi ya hayo, Wafilisti waliishi kusini mwa Kanaani, ambako wasemaji wa lugha za Kikanaani walikuwa wamefanyiza serikali mbalimbali, kutia ndani Israeli, Moabu, Edomu, na Amoni.Kipindi hiki kiliashiria mabadiliko makubwa katika mazingira ya kisiasa ya eneo hilo, yenye sifa ya kuundwa kwa majimbo mapya, madogo kutoka kwa masalia ya ustaarabu mkubwa wa Umri wa Bronze.
Nasaba ya Pili ya Isin
Nebukadneza I ©HistoryMaps
1155 BCE Jan 1 - 1026 BCE

Nasaba ya Pili ya Isin

Babylon, Iraq
Baada ya utawala wa Waelami wa Babeli, eneo hilo liliona mabadiliko makubwa ya kisiasa, kuanzia na Marduk-kabit-ahheshu kuanzisha Nasaba ya IV ya Babeli karibu 1155 KK.Nasaba hii, iliyotoka kwa Isin, ilijulikana kwa kuwa nasaba ya kwanza ya wenyeji wa Mesopotamia Kusini iliyozungumza Kiakadi kutawala Babeli.Marduk-kabit-ahheshu, mwenyeji wa pili wa Mesopotamia baada ya mfalme wa Ashuru Tukulti-Ninurta wa Kwanza kutawala Babeli, alifanikiwa kufukuza Waelami na kuzuia ufufuo wa Kassite.Utawala wake pia ulishuhudia mzozo na Ashuru, ikiteka Ekallatum kabla ya kushindwa na Ashur-Dan I.Itti-Marduk-balatu, aliyerithi nafasi ya babake mwaka wa 1138 KWK, alilinda mashambulizi ya Waelami wakati wa utawala wake wa miaka 8.Majaribio yake ya kushambulia Ashuru, hata hivyo, yaliishia katika kushindwa dhidi ya Ashur-Dan I. Ninurta-nadin-shumi, aliyepanda kiti cha enzi mwaka wa 1127 KK, pia alianza kampeni za kijeshi dhidi ya Ashuru.Shambulio lake la kutaka kuu dhidi ya jiji la Ashuru la Arbela liliishia kwa kushindwa na Ashur-resh-ishi wa Kwanza, ambaye kisha akaweka mapatano yaliyoipendelea Ashuru.Nebukadneza wa Kwanza (1124–1103 KK), mtawala mashuhuri zaidi wa nasaba hii, alipata ushindi mkubwa dhidi ya Elamu, akirudisha maeneo na sanamu takatifu ya Marduk.Licha ya mafanikio yake dhidi ya Elam, alikabiliwa na kushindwa mara nyingi na Ashur-resh-ishi wa Kwanza katika majaribio ya kupanua katika maeneo ambayo hapo awali yalidhibitiwa na Wahiti.Miaka ya baadaye ya Nebukadneza wa Kwanza ililenga katika ujenzi na kuimarisha mipaka ya Babeli.Nebukadreza wa Kwanza alifuatwa na Enlil-nadin-apli (1103–1100 KK) na Marduk-nadin-ahhe (1098–1081 KK), ambao wote walihusika katika migogoro na Ashuru.Mafanikio ya awali ya Marduk-nadin-ahhe yaligubikwa na kushindwa vibaya na Tiglath-Pileser I, na kusababisha hasara kubwa za kimaeneo na njaa huko Babeli.Marduk-shapik-zeri (karibu 1072 KK) alifanikiwa kutia saini mkataba wa amani na Ashuru, lakini mrithi wake, Kadašman-Buriaš, alikabili uadui wa Waashuru, na kusababisha kutawaliwa na Waashuru hadi karibu 1050 KK.Watawala waliofuata wa Babeli kama Marduk-ahhe-eriba na Marduk-zer-X kimsingi walikuwa vibaraka wa Ashuru.Kupungua kwa Milki ya Ashuru ya Kati karibu 1050 KK, kwa sababu ya ugomvi wa ndani na migogoro ya nje, iliruhusu Babeli kupumzika kutoka kwa udhibiti wa Waashuri.Walakini, kipindi hiki pia kilishuhudia uvamizi wa watu wa kuhamahama wa Wasemiti wa Magharibi, haswa Waaramu na Wasute, ambao walikaa katika sehemu kubwa za eneo la Babeli, ikionyesha udhaifu wa kisiasa na kijeshi wa eneo hilo.
Kipindi cha Machafuko huko Babeli
Uvamizi wa Waashuru wakati wa machafuko. ©HistoryMaps
1026 BCE Jan 1 - 911 BCE

Kipindi cha Machafuko huko Babeli

Babylon, Iraq
Kipindi cha karibu 1026 KK huko Babeli kiliwekwa alama na msukosuko mkubwa na mgawanyiko wa kisiasa.Nasaba ya Babiloni ya Nabu-shum-libur ilipinduliwa na uvamizi wa Waaramu, na kusababisha hali ya machafuko katikati ya Babilonia, kutia ndani mji mkuu wake.Kipindi hiki cha machafuko kilidumu kwa zaidi ya miongo miwili, ambapo Babeli haikuwa na mtawala.Wakati huo huo, kusini mwa Mesopotamia, ambayo ililingana na eneo la zamani la Nasaba ya Sealand, jimbo tofauti liliibuka chini ya Nasaba ya V (1025-1004 KK).Nasaba hii, iliyoongozwa na Simbar-shipak, kiongozi wa ukoo wa Kassite, ilifanya kazi kwa uhuru kutoka kwa mamlaka kuu ya Babiloni.Machafuko katika Babiloni yalitoa fursa kwa Waashuru kuingilia kati.Ashur-nirari IV (1019–1013 KK), mtawala wa Ashuru, alichukua nafasi hii na kuivamia Babeli mwaka wa 1018 KK, na kuuteka mji wa Atlila na baadhi ya maeneo ya kusini-kati ya Mesopotamia.Kufuatia Nasaba ya V, Nasaba nyingine ya Kassite (Nasaba ya VI; 1003–984 KK) ilianza kutawala, ambayo inaonekana kuwa imedhibiti tena Babeli yenyewe.Hata hivyo, uamsho huu ulikuwa wa muda mfupi, kwani Waelami, chini ya mfalme Mar-biti-apla-usur, walipindua nasaba hii ili kuanzisha Nasaba ya VII (984–977 KK).Nasaba hii, pia, haikuweza kujiendeleza yenyewe, ikiangukia mwathirika wa uvamizi zaidi wa Waaramu.Enzi kuu ya Babeli ilianzishwa tena na Nabu-mukin-apli mwaka wa 977 KK, na kusababisha kuundwa kwa Nasaba ya VIII.Nasaba ya IX ilianza na Ninurta-kudurri-usur II, ambaye alipanda kiti cha enzi mnamo 941 KK.Wakati wa enzi hii, Babeli ilibaki dhaifu, na maeneo makubwa chini ya udhibiti wa Waaramu na Wasutean.Watawala wa Babeli wa kipindi hiki mara nyingi walijikuta chini ya uvutano wa, au katika mgongano na, serikali kuu za kieneo za Ashuru na Elamu, ambazo zote mbili zilikuwa zimechukua sehemu za eneo la Babeli.
Milki ya Neo-Assyria
Chini ya Ashurnasirpal II (r. 883–859 KK), Ashuru ikawa tena mamlaka kuu ya Mashariki ya Karibu, ikitawala kaskazini bila kupingwa. ©HistoryMaps
911 BCE Jan 1 - 605 BCE

Milki ya Neo-Assyria

Nineveh Governorate, Iraq
Milki ya Neo-Assyria, iliyoanzia kutawazwa kwa Adad-nirari II mnamo 911 KK hadi mwishoni mwa karne ya 7 KK, inawakilisha hatua ya nne na ya mwisho ya historia ya kale ya Waashuri.Mara nyingi inachukuliwa kuwa milki ya kwanza ya ulimwengu ya kweli kwa sababu ya utawala wake wa kijiografia na itikadi ya kutawala ulimwengu.[29] Milki hii iliathiri kwa kiasi kikubwa ulimwengu wa kale, ikiwa ni pamoja na Wababiloni, Waamenidi , na Seleucids , na ilikuwa nguvu ya kijeshi yenye nguvu zaidi wakati wake, ikieneza utawala wake juu ya Mesopotamia, Levant,Misri , sehemu za Anatolia, Arabia , Iran , na Armenia .[30]Wafalme wa mapema wa Neo-Ashuru walilenga kurejesha udhibiti juu ya Mesopotamia ya kaskazini na Syria.Ashurnasirpal II (883–859 KK) alianzisha tena Uashuru kama mamlaka kuu katika Mashariki ya Karibu.Utawala wake uliwekwa alama na kampeni za kijeshi kufikia Mediterania na kuhamisha mji mkuu wa kifalme kutoka Assur hadi Nimrud.Shalmaneser III (859-824 KK) alipanua zaidi ufalme huo, ingawa ulikabiliwa na kipindi cha vilio baada ya kifo chake, kinachojulikana kama "zama za wakuu".Milki hiyo ilipata nguvu zake tena chini ya Tiglath-Pileser III (745-727 KK), ambaye alipanua eneo lake kwa kiasi kikubwa, kutia ndani kutekwa kwa Babeli na sehemu za Walawi.Nasaba ya Sargonid (722 KK hadi kuanguka kwa milki hiyo) iliona Ashuru ikifikia kilele chake.Mafanikio makuu yalijumuisha Senakeribu (705–681 KK) kuhamisha mji mkuu hadi Ninawi, na Esarhaddon (681–669 KK) kuiteka Misri.Licha ya kilele chake, ufalme huo ulianguka haraka mwishoni mwa karne ya 7 KK kutokana na uasi wa Wababiloni na uvamizi wa Wamedi.Sababu za kuanguka huku kwa haraka zimesalia kuwa mada ya mjadala wa wasomi.Mafanikio ya Milki ya Neo-Ashuri yalichangiwa na upanuzi wake na ufanisi wa kiutawala.Ubunifu wa kijeshi ulijumuisha matumizi makubwa ya wapanda farasi na mbinu mpya za kuzingirwa, kushawishi vita kwa milenia.[30] Ufalme huo ulianzisha mfumo wa kisasa wa mawasiliano wenye vituo vya relay na barabara zilizotunzwa vyema, zisizo na kifani katika kasi katika Mashariki ya Kati hadi karne ya 19.[31] Zaidi ya hayo, sera yake ya makazi mapya ilisaidia kuunganisha ardhi zilizotekwa na kukuza mbinu za kilimo za Waashuru, na kusababisha utofauti wa kitamaduni uliochanganywa na kuongezeka kwa Kiaramu kama lingua franca.[32]Urithi wa himaya uliathiri sana falme za baadaye na mila za kitamaduni.Miundo yake ya kisiasa ikawa vielelezo kwa warithi, na dhana yake ya utawala wa ulimwengu wote ilichochea itikadi za milki za wakati ujao.Athari ya Neo-Assyria ilikuwa muhimu katika kuunda theolojia ya mapema ya Kiyahudi, kuathiri Uyahudi , Ukristo , naUislamu .Hadithi na tamaduni za fasihi za himaya hiyo ziliendelea kuvuma katika ufalme wa baada ya Mesopotamia kaskazini.Kinyume na mtazamo wa ukatili wa kupindukia, vitendo vya jeshi la Ashuru havikuwa vya kikatili kipekee ikilinganishwa na ustaarabu mwingine wa kihistoria.[33]
Milki Mpya ya Babeli
Soko la ndoa la Babeli, lililochorwa na Edwin Long (1875) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
626 BCE Jan 1 - 539 BCE

Milki Mpya ya Babeli

Babylon, Iraq
Milki ya Neo-Babeli, pia inajulikana kama Milki ya Pili ya Babeli [37] au Ufalme wa Wakaldayo, [38] ilikuwa milki ya mwisho ya Mesopotamia iliyotawaliwa na wafalme asili.[39] Ilianza na kutawazwa kwa Nabopolassar mnamo 626 KK na ilianzishwa kwa uthabiti baada ya kuanguka kwa Milki ya Neo-Assyria mnamo 612 KK.Hata hivyo, iliangukia kwa Milki ya Waajemi ya Akaemeni mwaka wa 539 KK, ikiashiria mwisho wa nasaba ya Wakaldayo chini ya karne moja baada ya kuanzishwa kwake.Himaya hii iliashiria kufufuka kwa mara ya kwanza kwa Babeli, na kusini mwa Mesopotamia kwa ujumla, kama nguvu kuu katika Mashariki ya Karibu ya kale tangu kuanguka kwa Milki ya Kale ya Babeli (chini ya Hammurabi) karibu miaka elfu moja kabla.Kipindi cha Babeli-Mpya kilipata ukuaji mkubwa wa uchumi na idadi ya watu, na mwamko wa kitamaduni.Wafalme wa enzi hii walifanya miradi mikubwa ya ujenzi, wakifufua mambo kutoka miaka 2,000 ya utamaduni wa Sumero-Akkadian, hasa katika Babeli.Milki Mpya ya Babiloni inakumbukwa hasa kwa sababu ya maelezo yayo katika Biblia, hasa kuhusu Nebukadneza wa Pili.Biblia inakazia fikira hatua za kijeshi za Nebukadneza dhidi ya Yuda na kuzingirwa kwa Yerusalemu mwaka wa 587 K.W.K., na kusababisha uharibifu wa Hekalu la Sulemani na utekwa wa Babiloni.Hata hivyo, rekodi za Babiloni zinaonyesha utawala wa Nebukadneza kuwa enzi ya dhahabu, ukiiinua Babiloni kufikia vilele visivyo na kifani.Kuanguka kwa milki hiyo kulitokana kwa kiasi fulani na sera za kidini za mfalme wa mwisho, Nabonidus, ambaye alipendelea mungu wa mwezi Sîn kuliko Marduk, mungu mlinzi wa Babiloni.Hilo lilimpa Koreshi Mkuu wa Uajemi kisingizio cha kuvamiwa mwaka wa 539 KWK, akijiweka kuwa mrudishaji wa ibada ya Marduki.Babiloni ilidumisha utambulisho wake wa kitamaduni kwa karne nyingi, inavyoonekana katika marejeo ya majina na dini za Wababiloni hadi karne ya 1 KK wakati wa Milki ya Waparthi .Licha ya maasi kadhaa, Babeli haikupata tena uhuru wake.
539 BCE - 632
Classical Mesopotamiaornament
Akaemenid Ashuru
Waajemi wa Achaemenid wakipigana na Wagiriki. ©Anonymous
539 BCE Jan 1 - 330 BCE

Akaemenid Ashuru

Iraq
Mesopotamia ilitekwa na Waajemi wa Achaemeni chini ya Koreshi Mkuu mnamo 539 KK, na ikabaki chini ya utawala wa Uajemi kwa karne mbili.Kwa karne mbili za utawala wa Waamenidi zote, Ashuru na Babeli zilistawi, Ashuru ya Achaemenid hasa ikawa chanzo kikuu cha wafanyakazi kwa jeshi na kikapu cha mkate kwa uchumi.Kiaramu cha Mesopotamia kilibaki kuwa lingua franka ya Milki ya Achaemenid, kama ilivyokuwa imefanya katika nyakati za Waashuru.Waajemi wa Achaemenid, tofauti na Waashuri Mamboleo, waliingilia kidogo mambo ya ndani ya maeneo yao, wakilenga badala ya mtiririko thabiti wa ushuru na ushuru.[40]Athura, inayojulikana kama Ashuru katika Himaya ya Achaemenid, ilikuwa eneo la Mesopotamia ya Juu kutoka 539 hadi 330 KK.Ilifanya kazi kama ulinzi wa kijeshi badala ya satrapy ya jadi.Maandishi ya Achaemenid yanaelezea Athura kama 'dahyu,' inayofasiriwa kama kundi la watu au nchi na watu wake, bila athari za kiutawala.[41] Athura ilijumuisha maeneo mengi ya zamani ya Milki ya Neo-Assyrian, ambayo sasa ni sehemu za kaskazini mwa Iraki, kaskazini-magharibi mwa Iran, kaskazini-mashariki mwa Syria, na kusini-mashariki mwa Anatolia, lakini haikujumuishaMisri na Peninsula ya Sinai.[42] Wanajeshi wa Ashuru walikuwa mashuhuri katika jeshi la Achaemenid kama askari wazito wa miguu.[43] Licha ya uharibifu wa awali, Athura ilikuwa eneo lenye ustawi, hasa katika kilimo, likipingana na imani za awali za kuwa eneo tupu.[42]
Seleucid Mesopotamia
Jeshi la Seleucid ©Angus McBride
312 BCE Jan 1 - 63 BCE

Seleucid Mesopotamia

Mesopotamia, Iraq
Mnamo mwaka wa 331 KWK, Milki ya Uajemi iliangushwa na Aleksanda wa Makedonia na ikawa sehemu ya ulimwengu wa Wagiriki chini ya Milki ya Seleuko .Umuhimu wa Babeli ulipungua kwa kuanzishwa kwa Seleukia kwenye Tigri kama mji mkuu mpya wa Seleucid.Milki ya Seleucid, katika kilele chake, ilienea kutoka Bahari ya Aegean hadi India, ikijumuisha kituo muhimu cha utamaduni wa Kigiriki.Enzi hii ilikuwa na alama ya utawala wa desturi za Kigiriki na wasomi wa kisiasa wa asili ya Kigiriki, hasa katika maeneo ya mijini.[44] Wasomi wa Kigiriki katika miji waliimarishwa na wahamiaji kutoka Ugiriki.[44] Kufikia katikati ya karne ya 2 KK, Waparthi , chini ya Mithridates I wa Parthia, walikuwa wameshinda sehemu kubwa ya maeneo ya mashariki ya milki hiyo.
Utawala wa Parthian na Warumi huko Mesopotamia
Parthian na Warumi wakati wa Vita vya Carrhae, 53 BCE. ©Angus McBride
141 BCE Jan 1 - 224

Utawala wa Parthian na Warumi huko Mesopotamia

Mesopotamia, Iraq
Udhibiti wa Milki ya Waparthi juu ya Mesopotamia, eneo muhimu katika Mashariki ya Karibu ya kale, ulianza katikati ya karne ya 2 KK kwa ushindi wa Mithridates I wa Parthia.Kipindi hiki kiliashiria mabadiliko makubwa katika hali ya kisiasa na kitamaduni ya Mesopotamia, ikibadilika kutoka kwa Ugiriki hadi ushawishi wa Waparthi.Mithridates I, ambaye alitawala kuanzia 171-138 KK, anasifiwa kwa kupanua eneo la Waparthia hadi Mesopotamia.Aliiteka Seleucia mnamo 141 KK, wakati muhimu ambao uliashiria kupungua kwa nguvu ya Seleucid na kuongezeka kwa utawala wa Waparthi katika eneo hilo.Ushindi huu ulikuwa zaidi ya mafanikio ya kijeshi;iliwakilisha usawaziko wa kuhama wa mamlaka kutoka kwa Wagiriki hadi kwa Waparthi katika Mashariki ya Karibu.Chini ya utawala wa Waparthi, Mesopotamia ikawa eneo muhimu kwa biashara na kubadilishana kitamaduni.Milki ya Waparthi, inayojulikana kwa uvumilivu na utofauti wa kitamaduni, iliruhusu dini na tamaduni mbalimbali kusitawi ndani ya mipaka yake.Mesopotamia, pamoja na historia yake tajiri na eneo la kimkakati, ilichukua jukumu kubwa katika chungu hiki cha kuyeyuka cha kitamaduni.Mesopotamia chini ya utawala wa Waparthi iliona mchanganyiko wa vipengele vya kitamaduni vya Wagiriki na Waajemi, vinavyoonekana katika sanaa, usanifu, na sarafu.Usanisi huu wa kitamaduni ulikuwa ushuhuda wa uwezo wa Milki ya Parthian kuunganisha athari mbalimbali huku ikidumisha utambulisho wake.Mapema katika karne ya 2 WK, Maliki Trajan wa Roma aliongoza uvamizi huko Parthia, akashinda Mesopotamia na kuigeuza kuwa mkoa wa kifalme wa Kirumi.Walakini, udhibiti huu wa Warumi ulikuwa wa muda mfupi, kwani mrithi wa Trajan, Hadrian, alirudisha Mesopotamia kwa Waparthi mara baada ya hapo.Katika kipindi hiki, Ukristo ulianza kuenea huko Mesopotamia, baada ya kufikia eneo hilo katika karne ya 1 BK.Siria ya Roma, haswa, iliibuka kama kitovu cha Ukristo wa Rite Mashariki na utamaduni wa fasihi wa Kisiria, ikionyesha mabadiliko makubwa katika mazingira ya kidini ya eneo hilo.Wakati huo huo, mazoea ya kitamaduni ya kidini ya Wasumeri-Akkadian yalianza kufifia, kuashiria mwisho wa enzi.Utumizi wa kikabari, mfumo wa kale wa uandishi, ulipungua pia.Licha ya mabadiliko haya ya kitamaduni, mungu wa taifa wa Ashuru Ashur aliendelea kuabudiwa katika jiji lake la nyumbani, na mahekalu yaliyowekwa wakfu kwake mwishoni mwa karne ya 4 BK.[45] Hii inapendekeza kuendelea kwa heshima kwa baadhi ya vipengele vya mila za kale za kidini za eneo hilo huku kukiwa na ongezeko la mifumo mipya ya imani.
Sassanid Mesopotamia
Sassanian Mesapotamia. ©Angus McBride
224 Jan 1 - 651

Sassanid Mesopotamia

Mesopotamia, Iraq
Katika karne ya 3 BK, Waparthi nao walirithiwa na nasaba ya Sassanid, iliyotawala Mesopotamia hadi uvamizi wa Kiislamu wa karne ya 7.Wasasani waliteka majimbo huru ya Adiabene, Osroene, Hatra na hatimaye Assur wakati wa karne ya 3.Katikati ya karne ya 6 Milki ya Uajemi chini ya nasaba ya Sassanid iligawanywa na Khosrow I katika robo nne, ambayo ile ya magharibi, inayoitwa Khvārvarān, ilitia ndani sehemu kubwa ya Iraki ya kisasa, na kugawanywa katika majimbo ya Mishan, Asoristan (Assyria), Adiabene. na Vyombo vya Habari vya Chini.Asōristān, "nchi ya Ashuru" ya Kiajemi ya Kati, ilikuwa mkoa mkuu wa Milki ya Sasania na iliitwa Dil-ī Ērānshahr, ikimaanisha "Moyo wa Iran ".[46] Mji wa Ctesiphon ulitumika kama mji mkuu wa Milki ya Waparthi na Wasasania, na ulikuwa kwa muda mji mkubwa zaidi ulimwenguni.[47] Lugha kuu iliyozungumzwa na watu wa Ashuru ilikuwa Kiaramu cha Mashariki ambacho bado kinasalia kati ya Waashuri, na lugha ya Kisiria ya eneo hilo kuwa chombo muhimu kwa Ukristo wa Kisiria .Asōristān kwa kiasi kikubwa ilikuwa sawa na Mesopotamia ya kale.[48]Kulikuwa na wimbi kubwa la Waarabu katika kipindi cha Sassanid.Mesopotamia ya Juu ilikuja kujulikana kuwa Al-Jazirah katika Kiarabu (ikimaanisha "Kisiwa" katika kurejezea "kisiwa" kati ya mito ya Tigris na Euphrates), na Mesopotamia ya Chini ilikuja kujulikana kama ʿIrāq-i ʿArab, kumaanisha "mainuko. ya Waarabu".Neno Iraki linatumika sana katika vyanzo vya Kiarabu vya zama za kati kwa eneo la katikati na kusini mwa jamhuri ya kisasa kama neno la kijiografia badala ya la kisiasa.Hadi 602, mpaka wa jangwa wa Milki ya Uajemi ulikuwa umelindwa na wafalme wa Kiarabu Lakhmid wa Al-Hirah.Katika mwaka huo, Shahanshah Khosrow II Aparviz alikomesha ufalme wa Lakhmid na kuweka mpaka wazi kwa uvamizi wa kuhamahama.Mbali zaidi kaskazini, sehemu ya magharibi ilipakana na Milki ya Byzantine .Mpaka huo ulifuata mpaka wa kisasa wa Syria-Iraq na kuendelea kuelekea kaskazini, ukipita kati ya Nisibis (Nusaybin ya kisasa) kama ngome ya mpaka ya Sassanian na Dara na Amida (Diyarbakır ya kisasa) inayoshikiliwa na Wabyzantine.
632 - 1533
Iraq ya Zama za Katiornament
Ushindi wa Waislamu wa Mesopotamia
Ushindi wa Waislamu wa Mesopotamia ©HistoryMaps
632 Jan 1 - 654

Ushindi wa Waislamu wa Mesopotamia

Mesopotamia, Iraq
Mgogoro mkubwa wa kwanza kati ya wavamizi wa Waarabu na vikosi vya Waajemi huko Mesopotamia ulitokea mnamo 634 BK kwenye Vita vya Daraja.Hapa, kikosi cha Waislamu cha takriban 5,000, kikiongozwa na Abu ʿUbayd ath-Thaqafi, kilishindwa na Waajemi .Kikwazo hiki kilifuatiwa na kampeni ya mafanikio ya Khalid ibn al-Walid, ambayo ilisababisha ushindi wa Waarabu wa karibu Iraq yote ndani ya mwaka mmoja, isipokuwa kwa Ctesiphon, mji mkuu wa Uajemi.Wakati muhimu ulikuja karibu 636 CE, wakati kikosi kikubwa zaidi cha Waislamu Waarabu chini ya Sa'd ibn Abi Waqqās kiliposhinda jeshi kuu la Waajemi kwenye Vita vya al-Qādisiyyah.Ushindi huu ulifungua njia ya kutekwa kwa Ctesiphon.Kufikia mwisho wa 638 WK, Waislamu walikuwa wameteka majimbo yote ya Wasassanid Magharibi, kutia ndani Iraki ya kisasa.Mfalme wa mwisho wa Sassanid, Yazdegerd III, alikimbia kwanza hadi katikati na kisha kaskazini mwa Uajemi, ambako aliuawa mwaka wa 651 CE.Ushindi wa Kiislamu uliashiria upanuzi mkubwa zaidi wa Kisemiti katika historia.Watekaji Waarabu walianzisha miji mipya ya ngome, hasa al-Kufah karibu na Babeli ya kale na Basrah upande wa kusini.Hata hivyo, kaskazini mwa Iraqi ilibakia kuwa na Wakristo Waashuri na Waarabu katika tabia.
Ukhalifa wa Abbasid & Kuanzishwa kwa Baghdad
Enzi ya Dhahabu ya Kiislamu ©HistoryMaps
762 Jan 1

Ukhalifa wa Abbasid & Kuanzishwa kwa Baghdad

Baghdad, Iraq
Baghdad, iliyoanzishwa katika karne ya 8, ilibadilika haraka na kuwa mji mkuu wa Ukhalifa wa Abbasid na kitovu kikuu cha kitamaduni cha ulimwengu wa Kiislamu.Asōristan ikawa mkoa mkuu wa Ukhalifa wa Abbasid na kitovu cha Enzi ya Dhahabu ya Kiislamu kwa miaka mia tano.Baada ya ushindi wa Waislamu , Asōristān iliona mmiminiko wa taratibu lakini mkubwa wa watu wa Kiislamu;mwanzoni Waarabu walifika kusini, lakini baadaye pia kutia ndani watu wa Irani (Wakurdi) na Waturuki wakati wa katikati hadi mwishoni mwa Zama za Kati.Enzi ya Dhahabu ya Kiislamu, wakati wa maendeleo ya ajabu ya kisayansi , kiuchumi, na kitamaduni katika historia ya Kiislamu, ni ya jadi ya kuanzia karne ya 8 hadi 13.[49] Enzi hii mara nyingi inachukuliwa kuwa ilianza na utawala wa Khalifa wa Abbasid Harun al-Rashid (786-809) na kuanzishwa kwa Nyumba ya Hekima huko Baghdad.Taasisi hii ikawa kitovu cha mafunzo, na kuvutia wasomi kutoka katika ulimwengu wa Kiislamu kutafsiri maarifa ya kitambo katika Kiarabu na Kiajemi.Baghdad, wakati huo jiji kubwa zaidi duniani, lilikuwa kitovu cha shughuli za kiakili na kitamaduni katika kipindi hiki.[50]Kufikia karne ya 9, hata hivyo, Ukhalifa wa Abbas ulianza kupungua.Mwishoni mwa karne ya 9 hadi mwanzoni mwa karne ya 11, awamu iliyoitwa " Intermezzo ya Irani ," falme nyingi ndogo za Irani, zikiwemo Tahirid, Saffarid, Samanids, Buyids, na Sallaridi, zilitawala sehemu za nchi ambayo sasa ni Iraq.Mnamo 1055, Tughril wa Dola ya Seljuk aliiteka Baghdad, ingawa makhalifa wa Abbas waliendelea kushikilia jukumu la sherehe.Licha ya kupoteza mamlaka ya kisiasa, mahakama ya Abbasid mjini Baghdad ilisalia kuwa na ushawishi mkubwa, hasa katika masuala ya kidini.Bani Abbas walikuwa na nafasi muhimu katika kudumisha uasilia wa madhehebu ya Sunni, tofauti na madhehebu ya Kiislamu ya Ismailia na Shia.Watu wa Ashuru waliendelea kustahimili, wakikataa Uarabuni, Turkification na Uislamu, na waliendelea kuunda idadi kubwa ya watu wa kaskazini mwishoni mwa karne ya 14, hadi mauaji ya Timur yalipunguza sana idadi yao na kupelekea mji wa Assur hatimaye kutelekezwa. .Baada ya kipindi hiki, Waashuru wa kiasili wakawa watu wachache wa kikabila, kilugha na kidini katika nchi yao ya asili kama walivyo hadi leo.
Utawala wa Turco-Mongol wa Mesapotamia
Utawala wa Turco-Mongol nchini Iraq. ©HistoryMaps
1258 Jan 1 - 1466

Utawala wa Turco-Mongol wa Mesapotamia

Iraq
Kufuatia ushindi wa Wamongolia, Iraqi ikawa mkoa wa pembezoni mwa Ilkhanate , huku Baghdad ikipoteza hadhi yake kuu.Wamongolia waliitawala Iraq, Caucasus, na magharibi na kusini mwa Iran moja kwa moja isipokuwa Georgia , sultani wa Artuqid wa Mardin, na Kufa na Luristan.Wamongolia wa Qara'unas walitawala Khorasan kama eneo linalojitawala na hawakulipa kodi.Nasaba ya eneo la Kart ya Herat pia ilibaki huru.Anatolia lilikuwa jimbo tajiri zaidi la Ilkhanate, likitoa robo ya mapato yake wakati Iraq na Diyarbakir kwa pamoja zilitoa takriban asilimia 35 ya mapato yake.[52] Wajalayirid, nasaba ya Mongol Jalayir, [53] walitawala juu ya Iraki na Uajemi magharibi baada ya Ilkhanate kugawanyika katika miaka ya 1330.Usultani wa Jalairid ulistahimili kwa takriban miaka hamsini.Kupungua kwake kulichochewa na ushindi wa Tamerlane na maasi ya Waturuki wa Qara Qoyunlu, pia wanajulikana kama "Waturuki wa Kondoo Weusi."Baada ya kifo cha Tamerlane mnamo 1405, kulikuwa na juhudi za muda mfupi za kufufua usultani wa Jalayirid kusini mwa Iraqi na Khuzistan.Walakini, ufufuo huu ulikuwa wa muda mfupi.Wajalayiri hatimaye waliangukia kwa Kara Koyunlu, kundi lingine la Waturkmen, mwaka wa 1432, kuashiria mwisho wa utawala wao katika eneo hilo.
Uvamizi wa Mongol wa Mesopotamia
Uvamizi wa Mongol ©HistoryMaps
1258 Jan 1

Uvamizi wa Mongol wa Mesopotamia

Baghdad, Iraq
Mwishoni mwa karne ya 11, nasaba ya Khwarazmian ilichukua udhibiti wa Iraq.Kipindi hiki cha utawala wa kilimwengu wa Kituruki na ukhalifa wa Abbas ulihitimishwa na uvamizi wa Wamongolia katika karne ya 13.[51] Wamongolia, wakiongozwa na Genghis Khan, walikuwa wameiteka Khwarezmia kufikia mwaka wa 1221. Hata hivyo, Iraki ilipata ahueni ya muda kutokana na kifo cha Genghis Khan mwaka wa 1227 na baadae mapambano ya mamlaka ndani ya Milki ya Mongol.Möngke Khan, kutoka 1251, alitawala upanuzi wa Mongol, na wakati Khalifa al-Mustasim alikataa madai ya Mongol, Baghdad ilikabiliwa na kuzingirwa na Hulagu Khan mwaka wa 1258.Kuzingirwa kwa Baghdad, tukio muhimu katika ushindi wa Wamongolia, lilichukua muda wa siku 13 kutoka Januari 29 hadi 10 Februari 1258. Majeshi ya Mongol ya Ilkhanate , pamoja na washirika wao, walizingira, waliteka, na hatimaye kuifuta Baghdad, mji mkuu wa Ukhalifa wa Abbasid wakati huo. .Kuzingirwa huko kulitokeza mauaji ya wakaaji wengi wa jiji hilo, ambayo huenda yakafikia mamia ya maelfu.Kiwango cha uharibifu wa maktaba za jiji na yaliyomo yake muhimu bado ni mada ya mjadala kati ya wanahistoria.Vikosi vya Mongol vilimuua Al-Musta'sim na kusababisha uharibifu mkubwa wa watu na uharibifu kwa Baghdad.Kuzingirwa huku kuliashiria mwisho wa Enzi ya Dhahabu ya Kiislamu, kipindi ambacho makhalifa walikuwa wamepanua utawala wao kutoka Rasi ya Iberia hadi Sindh.
Safavid Mesopotamia
Safavid Kiajemi. ©HistoryMaps
1508 Jan 1 - 1622

Safavid Mesopotamia

Iraq
Mnamo 1466, Aq Qoyunlu, au Turkmen ya Kondoo Weupe, waliwashinda Qara Qoyunlu, au Turkmen ya Kondoo Weusi, na kupata udhibiti wa eneo hilo.Mabadiliko haya ya mamlaka yalifuatiwa na kuongezeka kwa Safavids, ambao hatimaye waliwashinda Waturkmen wa Kondoo Weupe na kuchukua udhibiti wa Mesopotamia.Nasaba ya Safavid , iliyotawala kutoka 1501 hadi 1736, ilikuwa moja ya nasaba muhimu zaidi za Irani.Walitawala kutoka 1501 hadi 1722, na urejesho mfupi kati ya 1729 hadi 1736 na kutoka 1750 hadi 1773.Katika kilele cha mamlaka yao, Milki ya Safavid ilizunguka sio tu Irani ya kisasa bali pia ilienea hadi Azabajani , Bahrain, Armenia , Georgia mashariki, sehemu za Caucasus Kaskazini (pamoja na mikoa ndani ya Urusi), Iraqi, Kuwait, Afghanistan na sehemu. ya Uturuki , Syria, Pakistan , Turkmenistan, na Uzbekistan.Udhibiti huu mkubwa ulifanya nasaba ya Safavid kuwa na nguvu kubwa katika eneo hilo, ikiathiri hali ya kitamaduni na kisiasa ya eneo kubwa.
1533 - 1918
Ottoman Iraqornament
Ottoman Iraq
Kwa karibu karne 4, Iraq ilikuwa chini ya Utawala wa Ottoman.Hagia Sophia. ©HistoryMaps
1533 Jan 1 00:01 - 1918

Ottoman Iraq

Iraq
Utawala wa Ottoman nchini Iraq, kuanzia 1534 hadi 1918, uliashiria enzi muhimu katika historia ya eneo hilo.Mnamo 1534, Milki ya Ottoman , iliyoongozwa na Suleiman the Magnificent , iliiteka Baghdad kwa mara ya kwanza, na kuiweka Iraq chini ya udhibiti wa Ottoman.Ushindi huu ulikuwa sehemu ya mkakati mpana wa Suleiman wa kupanua ushawishi wa ufalme huo katika Mashariki ya Kati.Wakati wa miaka ya mwanzo ya utawala wa Ottoman, Iraq iligawanywa katika majimbo manne au vilayets: Mosul, Baghdad, Shahrizor, na Basra.Kila vilayet ilitawaliwa na Pasha, ambaye aliripoti moja kwa moja kwa Sultani wa Ottoman.Muundo wa utawala uliowekwa na Waothmaniyya ulitaka kuunganisha Iraki kwa ukaribu zaidi katika ufalme huo, huku pia ukidumisha kiwango cha uhuru wa ndani.Jambo moja muhimu katika kipindi hiki lilikuwa mzozo wa kudumu kati ya Milki ya Ottoman na Milki ya Safavid ya Uajemi.Vita vya Ottoman-Safavid, haswa katika karne ya 16 na 17, ilikuwa na Iraqi kama moja ya uwanja wa vita kwa sababu ya eneo lake la kimkakati.Mkataba wa Zuhab mnamo 1639, ambao ulimaliza moja ya migogoro hii, ulisababisha uainishaji wa mipaka ambayo bado inatambulika katika nyakati za kisasa kati ya Iraqi na Irani .Karne ya 18 na 19 ilishuhudia kupungua kwa udhibiti wa Ottoman juu ya Iraq.Watawala wa eneo hilo, kama vile Wamamluki huko Baghdad, mara nyingi walitumia uhuru mkubwa.Utawala wa Mamluk huko Iraqi (1704-1831), ulioanzishwa hapo awali na Hasan Pasha, ulikuwa kipindi cha utulivu na ustawi.Chini ya viongozi kama Sulayman Abu Layla Pasha, magavana wa Mamluk walitekeleza mageuzi na kudumisha kiwango cha uhuru kutoka kwa Sultani wa Ottoman.Katika karne ya 19, Milki ya Ottoman ilianzisha mageuzi ya Tanzimat, kwa lengo la kuifanya himaya kuwa ya kisasa na kuweka udhibiti kati.Marekebisho haya yalikuwa na athari kubwa nchini Irak, ikiwa ni pamoja na kuanzishwa kwa mgawanyiko mpya wa utawala, uboreshaji wa mfumo wa sheria, na jitihada za kuzuia uhuru wa watawala wa ndani.Ujenzi wa Reli ya Baghdad mwanzoni mwa karne ya 20, kuunganisha Baghdad na mji mkuu wa Ottoman wa Istanbul, ilikuwa maendeleo makubwa.Mradi huu, unaoungwa mkono na maslahi ya Ujerumani , ulilenga kuunganisha mamlaka ya Ottoman na kuboresha uhusiano wa kiuchumi na kisiasa.Mwisho wa utawala wa Ottoman huko Iraq ulikuja baada ya Vita vya Kwanza vya Kidunia , kwa kushindwa kwa Dola ya Ottoman.Mapigano ya Mudros mnamo 1918 na Mkataba uliofuata wa Sèvres ulisababisha kugawanywa kwa maeneo ya Ottoman.Iraq ilianguka chini ya udhibiti wa Waingereza , kuashiria mwanzo wa mamlaka ya Uingereza na mwisho wa kipindi cha Ottoman katika historia ya Iraqi.
Vita vya Ottoman-Safavid
Safavid Kiajemi mbele ya mji wa Iraq. ©HistoryMaps
1534 Jan 1 - 1639

Vita vya Ottoman-Safavid

Iran
Mapambano kati ya Milki ya Ottoman na Uajemi ya Safavid juu ya Irak, yalifikia kilele cha Mkataba wa Zuhab mnamo 1639, ni sura muhimu katika historia ya eneo hilo, iliyoangaziwa na vita vikali, utii unaobadilika, na athari kubwa za kitamaduni na kisiasa.Kipindi hiki kinaonyesha ushindani mkubwa kati ya madola mawili yenye nguvu zaidi ya karne ya 16 na 17, yakisisitizwa na maslahi ya kijiografia na tofauti za kimadhehebu, huku Waottoman wa Sunni wakipambana dhidi ya Waajemi wa Shia.Mwanzoni mwa karne ya 16, na kuibuka kwa nasaba ya Safavid huko Uajemi, ikiongozwa na Shah Ismail wa Kwanza, uwanja uliwekwa wa migogoro ya muda mrefu.Safavids, wakiukubali Uislamu wa Shia, walijiweka katika upinzani wa moja kwa moja kwa Uthmaniyya wa Sunni.Mgawanyiko huu wa kimadhehebu uliongeza hamasa ya kidini kwenye migogoro iliyofuata.Mwaka wa 1501 ni alama ya kuanzishwa kwa Dola ya Safavid, na kwa hiyo, mwanzo wa kampeni ya Uajemi ya kueneza Uislamu wa Shia, changamoto moja kwa moja kwa utawala wa Sunni wa Ottoman.Pambano la kwanza muhimu la kijeshi kati ya himaya hizo mbili lilitokea kwenye Vita vya Chaldiran mnamo 1514. Sultani wa Ottoman Selim I aliongoza vikosi vyake dhidi ya Shah Ismail, na kusababisha ushindi wa Ottoman.Vita hivi havikuanzisha tu ukuu wa Ottoman katika eneo hilo lakini pia viliweka sauti ya migogoro ya siku zijazo.Licha ya kurudi nyuma huko mapema, Wasafwa hawakukatishwa tamaa, na ushawishi wao uliendelea kukua, haswa katika sehemu za mashariki za Milki ya Ottoman.Iraq, pamoja na umuhimu wake wa kidini kwa Waislamu wa Sunni na Shia na eneo lake la kimkakati, ikawa uwanja wa vita kuu.Mnamo 1534, Suleiman Mkuu, Sultani wa Ottoman, aliiteka Baghdad, akiiweka Iraq chini ya udhibiti wa Ottoman.Ushindi huo ulikuwa muhimu, kwani Baghdad haikuwa tu kituo kikuu cha biashara bali pia ilishikilia umuhimu wa kidini.Hata hivyo, udhibiti wa Iraq uliyumba kati ya madola hayo mawili katika kipindi chote cha karne ya 16 na 17, kwani kila upande ulifanikiwa kupata na kupoteza maeneo katika kampeni mbalimbali za kijeshi.Safavids, chini ya Shah Abbas I, walipata mafanikio makubwa mwanzoni mwa karne ya 17.Abbas I, anayejulikana kwa uhodari wake wa kijeshi na mageuzi ya kiutawala, aliiteka tena Baghdad mwaka 1623. Ukamataji huu ulikuwa sehemu ya mkakati mpana zaidi wa Safavids kurejesha maeneo yaliyopotea kwa Waothmaniyya.Kuanguka kwa Baghdad kulikuwa pigo kubwa kwa Waothmaniyya, kuashiria mabadiliko ya mienendo ya nguvu katika eneo hilo.Udhibiti unaobadilika-badilika juu ya Baghdad na miji mingine ya Iraq uliendelea hadi kutiwa saini kwa Mkataba wa Zuhab mnamo 1639. Mkataba huu, makubaliano ya kihistoria kati ya Sultan Murad IV wa Milki ya Ottoman na Shah Safi wa Uajemi, hatimaye ulimaliza mzozo wa muda mrefu.Mkataba wa Zuhab sio tu ulianzisha mpaka mpya kati ya himaya ya Ottoman na Safavid lakini pia ulikuwa na athari kubwa kwa mandhari ya kidemografia na kitamaduni ya eneo hilo.Ilitambua vyema udhibiti wa Ottoman juu ya Iraki, huku mpaka ukichorwa kando ya Milima ya Zagros, ambayo ilikuja kufafanua mpaka wa kisasa kati ya Uturuki na Iran .
Mamluk Iraq
Mamluk ©HistoryMaps
1704 Jan 1 - 1831

Mamluk Iraq

Iraq
Utawala wa Wamamluk nchini Iraki, uliodumu kuanzia 1704 hadi 1831, unawakilisha kipindi cha kipekee katika historia ya eneo hilo, chenye sifa ya utulivu wa kiasi na utawala unaojitegemea ndani ya Milki ya Ottoman .Utawala wa Wamamluk, ulioanzishwa hapo awali na Hasan Pasha, Mmamluk wa Georgia , uliashiria mabadiliko kutoka kwa udhibiti wa moja kwa moja wa Waturuki wa Ottoman hadi mfumo unaotawaliwa zaidi na wenyeji.Utawala wa Hasan Pasha (1704-1723) uliweka msingi wa enzi ya Mamluk nchini Iraq.Alianzisha serikali ya nusu uhuru, akidumisha utii wa kawaida kwa Sultani wa Ottoman huku akitumia udhibiti halisi juu ya eneo hilo.Sera zake zililenga kuleta utulivu katika eneo hilo, kufufua uchumi, na kutekeleza mageuzi ya kiutawala.Mojawapo ya mafanikio makubwa ya Hasan Pasha yalikuwa ni kurejesha hali ya utulivu na usalama kwenye njia za biashara, jambo ambalo lilihuisha uchumi wa Iraq.Mwanawe, Ahmad Pasha, alimrithi na kuendeleza sera hizi.Chini ya utawala wa Ahmad Pasha (1723-1747), Iraq ilishuhudia ukuaji zaidi wa uchumi na maendeleo ya mijini, haswa huko Baghdad.Watawala wa Mamluk walijulikana kwa uhodari wao wa kijeshi na walikuwa muhimu katika kuilinda Iraq dhidi ya vitisho vya nje, hasa kutoka Uajemi .Walidumisha uwepo dhabiti wa kijeshi na walitumia eneo lao la kimkakati ili kupata nguvu katika eneo hilo.Wakati wa mwishoni mwa karne ya 18 na mwanzoni mwa karne ya 19, watawala wa Kimamluk, kama vile Sulayman Abu Layla Pasha, waliendelea kuitawala Iraq kwa ufanisi.Walitekeleza mageuzi mbalimbali, ikiwa ni pamoja na kufanya jeshi kuwa la kisasa, kuanzisha miundo mipya ya utawala, na kuhimiza maendeleo ya kilimo.Marekebisho haya yaliimarisha ustawi na utulivu wa Iraq, na kuifanya kuwa moja ya majimbo yenye mafanikio zaidi chini ya Ufalme wa Ottoman.Hata hivyo, utawala wa Mamluk ulikuwa na matatizo.Mapambano ya ndani ya mamlaka, migogoro ya kikabila, na mivutano na mamlaka kuu ya Ottoman yalikuwa masuala ya mara kwa mara.Kuporomoka kwa utawala wa Mamluk kulianza mwanzoni mwa karne ya 19, na kufikia kilele cha ushindi wa Ottoman wa Iraq mnamo 1831 chini ya Sultan Mahmud II.Kampeni hii ya kijeshi, iliyoongozwa na Ali Rıza Pasha, ilimaliza vyema utawala wa Mamluk, na kurejesha udhibiti wa moja kwa moja wa Ottoman juu ya Iraq.
Centralization na Mageuzi katika Karne ya 19 Iraq
Karne ya 19 iliashiria majaribio ya Milki ya Ottoman ya kuweka udhibiti kati ya majimbo yake.Hii ilijumuisha mageuzi ya kiutawala yanayojulikana kama Tanzimat, ambayo yalilenga kufanya himaya ya kisasa na kupunguza nguvu za watawala wa ndani. ©HistoryMaps
1831 Jan 1 - 1914

Centralization na Mageuzi katika Karne ya 19 Iraq

Iraq
Kufuatia kumalizika kwa utawala wa Mamluk nchini Iraq, kipindi kilichoadhimishwa na mabadiliko makubwa kilijitokeza, na kuathiri kwa kiasi kikubwa hali ya kisiasa, kijamii na kiuchumi ya eneo hilo.Enzi hii, iliyoanzia mwanzoni mwa karne ya 19 hadi karne ya 20, ilikuwa na sifa ya juhudi za serikali kuu ya Ottoman , kuongezeka kwa utaifa, na hatimaye kuhusika kwa mamlaka za Ulaya, hasa wakati wa Vita vya Kwanza vya Dunia .Hitimisho la utawala wa Mamluk mnamo 1831, ulioanzishwa na Waottoman ili kurejesha udhibiti wa moja kwa moja juu ya Iraqi, uliashiria mwanzo wa awamu mpya ya kiutawala.Sultani wa Uthmaniyya Mahmud II, katika harakati zake za kuifanya himaya kuwa ya kisasa na kuimarisha mamlaka, alikomesha mfumo wa Mamluk ambao ulikuwa umeitawala Iraq kwa zaidi ya karne moja.Hatua hii ilikuwa sehemu ya mageuzi mapana ya Tanzimat, yaliyolenga kuweka udhibiti wa utawala kati na kufanya mambo mbalimbali ya ufalme kuwa ya kisasa.Nchini Iraq, mageuzi haya yalijumuisha kupanga upya muundo wa mkoa na kuanzisha mifumo mipya ya kisheria na kielimu, ikilenga kuunganisha eneo hilo kwa karibu zaidi na Milki yote ya Ottoman.Katikati ya karne ya 19 ilishuhudia kuibuka kwa changamoto mpya kwa utawala wa Ottoman nchini Iraq.Eneo hili lilipata mabadiliko makubwa ya kijamii na kiuchumi, kwa sehemu kutokana na kuongezeka kwa maslahi ya kibiashara ya Ulaya.Miji kama Baghdad na Basra ikawa vituo muhimu vya biashara, huku mataifa ya Ulaya yakianzisha uhusiano wa kibiashara na kuwa na ushawishi wa kiuchumi.Kipindi hiki pia kilishuhudia ujenzi wa njia za reli na njia za telegraph, na kuiunganisha zaidi Iraki katika mitandao ya kiuchumi ya kimataifa.Kuanza kwa Vita vya Kwanza vya Kidunia mnamo 1914 kulifanya Iraqi ibadilike.Milki ya Ottoman, ikiwa imejiunga na Nguvu Kuu, ilipata maeneo yake ya Iraqi yakiwa uwanja wa vita kati ya Ottoman na vikosi vya Uingereza.Waingereza walilenga kupata udhibiti wa eneo hilo, kwa sehemu kutokana na eneo lake la kimkakati na ugunduzi wa mafuta.Kampeni ya Mesopotamia, kama ilivyojulikana, ilishuhudia vita muhimu, ikiwa ni pamoja na Kuzingirwa kwa Kut (1915-1916) na Kuanguka kwa Baghdad mwaka wa 1917. Mapigano haya ya kijeshi yalikuwa na madhara makubwa kwa wakazi wa eneo hilo, na kusababisha mateso na majeruhi yaliyoenea.
Utaifa wa Kiarabu katika Iraq ya Ottoman
Kuongezeka kwa ujuzi wa kusoma na kuandika na usambazaji wa fasihi na mashairi ya Kiarabu kuamsha utambulisho wa pamoja wa kitamaduni ulichukua jukumu katika utaifa wa Kiarabu katika karne ya 19 ya Ottoman Iraq. ©HistoryMaps
1850 Jan 1 - 1900

Utaifa wa Kiarabu katika Iraq ya Ottoman

Iraq
Kuelekea mwisho wa karne ya 19, kuongezeka kwa utaifa wa Waarabu kulianza kujitokeza nchini Iraki, kama ilivyokuwa katika sehemu nyingine za Milki ya Ottoman.Vuguvugu hili la utaifa lilichochewa na mambo mbalimbali, ikiwa ni pamoja na kutoridhika na utawala wa Ottoman, ushawishi wa mawazo ya Wazungu, na kuongezeka kwa utambulisho wa Waarabu.Wasomi na viongozi wa kisiasa nchini Iraki na maeneo jirani walianza kutetea uhuru zaidi, na katika baadhi ya matukio, uhuru kamili.Harakati ya Al-Nahda, mwamko wa kitamaduni, ilichukua jukumu muhimu katika kuunda fikra za kiakili za Waarabu katika kipindi hiki.Mageuzi ya Tanzimat, yenye lengo la kuifanya serikali ya Ottoman kuwa ya kisasa, bila kukusudia yalifungua dirisha kwa mawazo ya Wazungu.Wasomi wa Kiarabu kama Rashid Rida na Jamal al-Din al-Afghani walikula mawazo haya, hasa yale ya kichwa ya kujitawala, na kuyashiriki kupitia magazeti ya Kiarabu yanayochipuka kama Al-Jawaa'ib.Mbegu hizi zilizochapishwa zilikita mizizi katika akili zenye rutuba, zikikuza ufahamu mpya wa urithi wa pamoja wa Waarabu na historia.Kutoridhika na utawala wa Ottoman kulitoa ardhi yenye rutuba kwa mbegu hizi kuchipua.Milki hiyo, ilizidi kuwa ya uwongo na ya kati, ilijitahidi kujibu mahitaji ya watu wake tofauti.Nchini Iraki, kutengwa kiuchumi kuliwatafuna jumuiya za Waarabu, ambao walihisi kutengwa na utajiri wa himaya hiyo licha ya ardhi yao yenye rutuba.Mivutano ya kidini ilitanda, huku idadi kubwa ya watu wa Shia wakikabiliwa na ubaguzi na mwelekeo mdogo wa kisiasa.Minong'ono ya Pan-Arabism, inayoahidi umoja na uwezeshaji, ilisikika sana miongoni mwa jamii hizi zilizonyimwa haki.Matukio katika himaya yote yalichochea fahamu za Waarabu.Uasi kama vile uasi wa Nayef Pasha mnamo 1827 na uasi wa Dhia Pasha al-Shahir mnamo 1843, ingawa haukuwa wa utaifa waziwazi, ulionyesha upinzani mkali dhidi ya utawala wa Ottoman.Nchini Iraq kwenyewe, takwimu kama vile mwanazuoni Mirza Kazem Beg na afisa wa Ottoman mwenye asili ya Iraq, Mahmoud Shawkat Pasha, walitetea uhuru wa ndani na kisasa, kupanda mbegu kwa wito wa siku zijazo wa kujitawala.Mabadiliko ya kijamii na kitamaduni pia yalichangia.Kuongezeka kwa ujuzi wa kusoma na kuandika na kusambazwa kwa fasihi na ushairi wa Kiarabu kuliamsha utambulisho wa pamoja wa kitamaduni.Mitandao ya kikabila, ingawa kwa kawaida ililenga uaminifu wa ndani, bila kukusudia ilitoa mfumo wa mshikamano mpana wa Waarabu, hasa katika maeneo ya vijijini.Hata Uislamu, pamoja na msisitizo wake katika jumuiya na umoja, ulichangia katika kukua kwa fahamu za Waarabu.Utaifa wa Waarabu katika Iraq ya karne ya 19 ulikuwa ni jambo gumu na linaloendelea, si umoja wa umoja.Wakati Uarabuni ulitoa maono ya kulazimisha ya umoja, mikondo tofauti ya utaifa wa Iraqi baadaye ingeshika kasi katika karne ya 20.Lakini misukosuko hii ya mapema, iliyokuzwa na mwamko wa kiakili, mihangaiko ya kiuchumi, na mivutano ya kidini, ilikuwa muhimu sana katika kuweka msingi wa mapambano ya baadaye ya utambulisho wa Waarabu na kujitawala ndani ya Dola ya Ottoman, na baadaye, taifa huru la Iraqi.
Vita vya Kwanza vya Dunia nchini Iraq
Kufikia mwisho wa 1918, Waingereza walikuwa wametuma wanajeshi 112,000 katika ukumbi wa michezo wa Mesopotamia.Idadi kubwa ya vikosi vya 'Waingereza' katika kampeni hii viliajiriwa kutoka India. ©Anonymous
1914 Nov 6 - 1918 Nov 14

Vita vya Kwanza vya Dunia nchini Iraq

Mesopotamia, Iraq
Kampeni ya Mesopotamia, sehemu ya ukumbi wa michezo wa Mashariki ya Kati katika Vita vya Kwanza vya Kidunia , ilikuwa ni mzozo kati ya Washirika (hasa Milki ya Uingereza na wanajeshi kutoka Uingereza, Australia, na hasa Waingereza Raj) na Nguvu za Kati, ambazo nyingi ni Milki ya Ottoman .[54] Ilianzishwa mwaka wa 1914, kampeni hiyo ililenga kulinda maeneo ya mafuta ya Anglo-Persian huko Khuzestan na Shatt al-Arab, na hatimaye kufikia lengo pana la kukamata Baghdad na kuelekeza nguvu za Ottoman kutoka pande nyingine.Kampeni hiyo ilihitimishwa na Mapigano ya Mudros mwaka 1918, na kusababisha Iraq kujitoa na kugawanya zaidi Milki ya Ottoman.Mgogoro huo ulianza kwa mgawanyiko wa Anglo-Indian kutua kwa urahisi katika eneo la Al-Faw, na kusonga kwa haraka ili kupata Basra na maeneo ya karibu ya mafuta ya Uingereza huko Uajemi (sasa Iran ).Washirika walipata ushindi kadhaa kwenye mito ya Tigris na Euphrates, ikiwa ni pamoja na kuilinda Basra kwenye Vita vya Shaiba dhidi ya mashambulizi ya Ottoman.Hata hivyo, Mapigano ya Washirika yalikomeshwa huko Kut, kusini mwa Baghdad, mnamo Desemba 1916. Kuzingirwa kwa Kut kulikofuata kuliisha kwa maafa kwa Washirika, na kusababisha kushindwa vibaya.[55]Baada ya kujipanga upya, Washirika walianzisha mashambulizi mapya ya kukamata Baghdad.Licha ya upinzani mkali wa Ottoman, Baghdad ilianguka Machi 1917, ikifuatiwa na kushindwa zaidi kwa Ottoman hadi Armistice huko Mudros.Mwisho wa Vita vya Kwanza vya Kidunia na kushindwa kwa Milki ya Ottoman mnamo 1918 kulisababisha urekebishaji mkubwa wa Mashariki ya Kati.Mkataba wa Sèvres mnamo 1920 na Mkataba wa Lausanne mnamo 1923 ulivunja Milki ya Ottoman.Nchini Iraq, hii ilileta kipindi cha mamlaka ya Uingereza, kulingana na maamuzi ya Umoja wa Mataifa.Kipindi cha mamlaka kilishuhudia kuanzishwa kwa jimbo la kisasa la Iraqi, na mipaka yake ikichorwa na Waingereza, ikijumuisha makabila na makabila tofauti tofauti.Mamlaka ya Uingereza ilikabiliwa na changamoto, hasa uasi wa Iraqi wa 1920 dhidi ya utawala wa Uingereza.Hii ilisababisha Mkutano wa Cairo wa 1921, ambapo iliamuliwa kuanzisha ufalme wa Wahashemite chini ya Faisal, ulioathiriwa sana na Uingereza, katika eneo hilo.
1920
Iraq ya kisasaornament
Uasi wa Iraq
Uasi wa Iraqi wa 1920. ©Anonymous
1920 May 1 - Oct

Uasi wa Iraq

Iraq
Uasi wa Iraqi wa 1920 ulianza Baghdad wakati wa kiangazi, ukiwa na maandamano makubwa dhidi ya utawala wa Waingereza.Kichocheo cha haraka cha maandamano haya kilikuwa kuanzishwa kwa sheria mpya za umiliki wa ardhi na ushuru wa maziko huko Najaf na Waingereza.Uasi huo ulishika kasi upesi ulipoenea katika maeneo yenye makabila mengi ya Shia kando ya Eufrate ya kati na chini.Kiongozi mkuu wa Shia katika uasi huo alikuwa Sheikh Mehdi Al-Khalissi.[56]Cha ajabu ni kwamba uasi huo ulishuhudia ushirikiano kati ya jumuiya za kidini za Sunni na Shia, makundi ya kikabila, raia wa mijini, na maafisa wengi wa Iraq waliokuwa Syria.[57] Malengo ya msingi ya mapinduzi yalikuwa kupata uhuru kutoka kwa utawala wa Waingereza na kuanzisha serikali ya Waarabu.[57] Ingawa uasi huo mwanzoni ulichukua hatua, kufikia mwisho wa Oktoba 1920, Waingereza walikuwa wameukandamiza kwa kiasi kikubwa, ingawa vipengele vya uasi viliendelea mara kwa mara hadi 1922.Mbali na machafuko ya kusini, miaka ya 1920 huko Iraqi pia ilikuwa na uasi katika mikoa ya kaskazini, haswa na Wakurdi.Maasi haya yaliendeshwa na matamanio ya Wakurdi ya kutaka uhuru.Mmoja wa viongozi mashuhuri wa Kikurdi alikuwa Sheikh Mahmoud Barzanji, ambaye alichukua nafasi kubwa katika mapambano ya Wakurdi katika kipindi hiki.Maasi haya yalisisitiza changamoto zinazokabili taifa jipya la Iraq katika kusimamia makabila na madhehebu mbalimbali ndani ya mipaka yake.
Iraq ya lazima
Mnamo 1921, Waingereza walimweka Faisal I kama Mfalme wa Iraqi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1921 Jan 1 - 1932

Iraq ya lazima

Iraq
Iraki ya lazima, iliyoanzishwa mwaka wa 1921 chini ya udhibiti wa Uingereza, iliwakilisha awamu muhimu katika historia ya kisasa ya Iraq.Agizo hilo lilikuwa ni matokeo ya kuvunjika kwa Milki ya Ottoman baada ya Vita vya Kwanza vya Kidunia na mgawanyiko uliofuata wa maeneo yake kulingana na Mkataba wa Sèvres mnamo 1920 na Mkataba wa Lausanne mnamo 1923.Mnamo 1921, Waingereza walimweka Faisal I kama Mfalme wa Iraqi, kufuatia kuhusika kwake katika Uasi wa Waarabu dhidi ya Ottomans na Mkutano wa Cairo.Utawala wa Faisal I uliashiria mwanzo wa utawala wa kifalme wa Hashemite nchini Iraq, ambao uliendelea hadi 1958. Mamlaka ya Uingereza, wakati wa kuanzisha utawala wa kikatiba na mfumo wa bunge, ilidumisha udhibiti mkubwa juu ya utawala, kijeshi, na mambo ya nje ya Iraq.Kipindi hicho kilishuhudia maendeleo makubwa katika miundombinu ya Iraq, ikiwa ni pamoja na kuanzishwa kwa taasisi za kisasa za elimu, ujenzi wa reli, na maendeleo ya sekta ya mafuta.Ugunduzi wa mafuta huko Mosul mnamo 1927 na Kampuni ya Irak Petroleum inayomilikiwa na Uingereza uliathiri kwa kiasi kikubwa hali ya kiuchumi na kisiasa ya eneo hilo.Hata hivyo, muda wa mamlaka pia uliwekwa alama ya kutoridhika na uasi dhidi ya utawala wa Uingereza.Maarufu yalikuwa Mapinduzi Makuu ya Iraqi ya 1920, maasi makubwa ambayo yaliathiri sana kuundwa kwa jimbo la Iraqi.Uasi huu uliwafanya Waingereza kuweka mfalme anayetii zaidi na hatimaye kusababisha uhuru wa Iraq.Mnamo 1932, Iraqi ilipata uhuru rasmi kutoka kwa Uingereza, ingawa ushawishi wa Uingereza ulibakia muhimu.Mpito huu uliwekwa alama na Mkataba wa Anglo-Iraqi wa 1930, ambao uliruhusu kiwango cha kujitawala kwa Iraqi huku ukihakikisha masilahi ya Waingereza, haswa katika kijeshi na mambo ya nje.Iraki ya lazima iliweka msingi wa taifa la kisasa la Iraqi, lakini pia ilipanda mbegu za migogoro ya siku zijazo, haswa kuhusu migawanyiko ya kikabila na kidini.Sera za mamlaka ya Uingereza mara nyingi zilizidisha mivutano ya kimadhehebu, na kuweka msingi wa migogoro ya kisiasa na kijamii ya baadaye katika eneo hilo.
Ufalme Huru wa Iraq
Kuenea kwa vikosi vya Uingereza katika Mtaa wa Al-Rashid wakati wa mapinduzi ya Bakr Sidqi (mapinduzi ya kwanza ya kijeshi nchini Iraqi na katika nchi za Kiarabu) mnamo 1936. ©Anonymous
1932 Jan 1 - 1958

Ufalme Huru wa Iraq

Iraq
Kuanzishwa kwa utawala wa Sunni wa Kiarabu nchini Iraq kulisababisha machafuko makubwa miongoni mwa jamii za Waashuru, Yazidi, na Shi'a, ambayo yalikabiliwa na ukandamizaji mkali.Mnamo 1936, Iraq ilipata mapinduzi yake ya kwanza ya kijeshi, yakiongozwa na Bakr Sidqi, ambaye alibadilisha kaimu Waziri Mkuu na msaidizi.Tukio hili lilianzisha kipindi cha kukosekana kwa utulivu wa kisiasa na sifa ya mapinduzi mengi, kilele katika 1941.Vita vya Pili vya Dunia vilishuhudia machafuko zaidi nchini Iraq.Mnamo 1941, utawala wa Regent 'Abd al-Ilah ulipinduliwa na maafisa wa Golden Square, wakiongozwa na Rashid Ali.Serikali hii ya wafuasi wa Nazi ilidumu kwa muda mfupi, ilishindwa mnamo Mei 1941 na vikosi vya Washirika, kwa usaidizi kutoka kwa vikundi vya Waashuri na Wakurdi, katika Vita vya Anglo-Iraqi.Baada ya vita, Iraq ilitumika kama msingi wa kimkakati wa operesheni za Washirika dhidi ya Vichy-French huko Syria na iliunga mkono uvamizi wa Anglo-Soviet wa Iran .Iraq ikawa mwanachama wa Umoja wa Mataifa na mwanachama mwanzilishi wa Jumuiya ya Waarabu mnamo 1945. Mwaka huo huo, kiongozi wa Kikurdi Mustafa Barzani alianzisha uasi dhidi ya serikali kuu ya Baghdad, na kusababisha uhamisho wake katika Umoja wa Soviet baada ya kushindwa kwa uasi huo.Mnamo 1948, Iraq ilishuhudia uasi wa Al-Wathbah, mfululizo wa maandamano ya vurugu huko Baghdad na kuungwa mkono kwa sehemu ya Kikomunisti, kupinga mkataba wa serikali na Uingereza .Maasi hayo, yaliyoendelea hadi majira ya kuchipua, yalisitishwa kwa kuwekwa sheria ya kijeshi wakati Iraq ilipojiunga na Vita vya Waarabu na Israeli ambavyo havijafanikiwa.Muungano wa Waarabu-Hashimite ulipendekezwa mwaka wa 1958 na Mfalme Hussein wa Jordan na 'Abd al-Ilah, jibu kwa muungano waMisri na Syria.Waziri Mkuu wa Iraq Nuri as-Said alifikiria kujumuisha Kuwait katika muungano huu.Hata hivyo, majadiliano na mtawala wa Kuwait Shaykh 'Abd-Allāh as-Salīm yalisababisha mgogoro na Uingereza, ambayo ilipinga uhuru wa Kuwait.Utawala wa kifalme wa Iraq, ulizidi kutengwa, ulitegemea ukandamizaji mkubwa wa kisiasa chini ya Nuri as-Said ili kumaliza kutoridhika kuongezeka.
Vita vya Anglo-Iraq
Gloster Gladiators ya Namba 94 Squadron RAF Detachment, inayolindwa na Arab Legionnaires, inajaza mafuta wakati wa safari yao kutoka Ismailia, Misri, ili kuimarisha Habbaniya. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1941 May 2 - May 31

Vita vya Anglo-Iraq

Iraq
Vita vya Anglo-Iraqi, vita muhimu wakati wa Vita vya Pili vya Dunia , vilikuwa kampeni ya kijeshi ya Washirika wa Uingereza dhidi ya Ufalme wa Iraq chini ya uongozi wa Rashid Gaylani.Gaylani aliingia madarakani katika mapinduzi ya 1941 ya Iraqi akiungwa mkono na Ujerumani naItalia .Matokeo ya kampeni hii yalikuwa kuanguka kwa serikali ya Gaylani, kukaliwa tena kwa Iraki na majeshi ya Uingereza , na kurejeshwa kwa Mwanamfalme 'Abd al-Ilah, Mwakilishi anayeunga mkono Uingereza, madarakani.Tangu 1921, Iraq ya lazima ilikuwa chini ya utawala wa Uingereza.Mkataba wa Anglo-Iraqi wa 1930, ulioanzishwa kabla ya uhuru wa kawaida wa Iraqi mnamo 1932, ulikabiliwa na upinzani kutoka kwa wazalendo wa Iraqi, akiwemo Rashid Ali al-Gaylani.Licha ya kuwa na nguvu isiyoegemea upande wowote chini ya Regent Abd al-Ilah, serikali ya Iraq iliegemea upande wa Uingereza.Mnamo Aprili 1941, wazalendo wa Iraq, wakiungwa mkono na Ujerumani ya Nazi na Italia ya Ufashisti, walipanga mapinduzi ya Golden Square, na kumuondoa Abd al-Ilah na kumteua al-Gaylani kama Waziri Mkuu.Kuanzisha uhusiano wa Al-Gaylani na madola ya Axis kulichochea Washirika kuingilia kati, kwani Iraq ilikuwa iko kimkakati kama daraja la ardhini linalounganisha majeshi ya Uingereza nchiniMisri naIndia .Mzozo huo uliongezeka baada ya mashambulizi ya anga ya Washirika kuanzishwa dhidi ya Iraq tarehe 2 Mei.Vitendo hivi vya kijeshi vilisababisha kuporomoka kwa utawala wa al-Gaylani na kurejeshwa kwa Abd al-Ilah kama Regent, na kwa kiasi kikubwa kuimarisha ushawishi wa Washirika katika Mashariki ya Kati.
Jamhuri ya Iraq
Askari katika magofu ya Wizara ya Ulinzi baada ya Mapinduzi ya Ramadhani ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1958 Jan 1 - 1968

Jamhuri ya Iraq

Iraq
Kipindi cha Jamhuri ya Iraq, kuanzia 1958 hadi 1968, kilikuwa kipindi cha mabadiliko katika historia ya Iraq.Ilianza na Mapinduzi ya Julai 14 mwaka 1958, wakati mapinduzi ya kijeshi yaliyoongozwa na Brigedia Jenerali Abdul Karim Qasim na Kanali Abdul Salam Arif yalipindua utawala wa kifalme wa Hashemite.Mapinduzi haya yalimaliza utawala wa kifalme ulioanzishwa na Mfalme Faisal I mwaka 1921 chini ya mamlaka ya Uingereza, na kuibadilisha Iraq kuwa jamhuri.Abdul Karim Qasim alikua Waziri Mkuu wa kwanza na kiongozi de facto wa jamhuri mpya.Utawala wake (1958-1963) ulikuwa na mabadiliko makubwa ya kijamii na kisiasa, yakiwemo mageuzi ya ardhi na kukuza ustawi wa jamii.Qasim pia aliiondoa Iraq kutoka kwa Mkataba wa Baghdad unaounga mkono Magharibi, uliotaka kusawazisha uhusiano kati ya Umoja wa Kisovieti na Magharibi, na akachukua jukumu muhimu katika kutaifisha tasnia ya mafuta ya Iraqi mnamo 1961.Kipindi hicho kilikuwa na hali ya kutokuwa na utulivu wa kisiasa na mzozo, na mvutano kati ya wakomunisti na wazalendo, na pia kati ya vikundi tofauti vya utaifa wa Kiarabu.Mnamo 1963, mapinduzi ya Arab Socialist Ba'ath Party, yakiungwa mkono na jeshi, yalipindua serikali ya Qasim.Abdul Salam Arif akawa rais, akiongoza nchi kuelekea utaifa wa Waarabu.Hata hivyo, utawala wa Arif ulikuwa wa muda mfupi;alikufa katika ajali ya helikopta mnamo 1966.Kufuatia kifo cha Arif, kaka yake, Abdul Rahman Arif, alishika wadhifa wa urais.Utawala wake (1966-1968) uliendeleza mwelekeo wa ukosefu wa utulivu wa kisiasa, huku Iraq ikikabiliwa na changamoto za kiuchumi na kuongezeka kwa mivutano ya kijamii.Utawala wa ndugu wa Arif haukuongozwa na itikadi zaidi kuliko ule wa Qasim, ukilenga zaidi kudumisha utulivu na chini ya mageuzi ya kijamii na kiuchumi.Kipindi cha Jamhuri ya Iraq kilimalizika kwa mapinduzi mengine ya Wabaath mwaka 1968, yaliyoongozwa na Ahmed Hassan al-Bakr, ambaye alikuja kuwa rais.Mapinduzi haya yaliashiria mwanzo wa kipindi kirefu cha udhibiti wa Chama cha Ba'ath nchini Iraq, ambacho kilidumu hadi 2003. Muongo wa 1958-1968 wa Jamhuri ya Iraqi uliweka msingi wa mabadiliko makubwa katika siasa za Iraq, jamii na nafasi yake katika kimataifa. uwanja.
Mapinduzi ya Julai 14
Umati wa wanaume na askari katika jiji la Amman, Jordan, wakitazama ripoti ya habari kuhusu kuwekwa kwake, 14 Julai 1958. ©Anonymous
1958 Jul 14

Mapinduzi ya Julai 14

Iraq
Mapinduzi ya Julai 14, ambayo pia yanajulikana kama mapinduzi ya kijeshi ya Iraq ya 1958, yalitokea tarehe 14 Julai 1958 nchini Iraq, na kusababisha kupinduliwa kwa Mfalme Faisal II na Ufalme wa Iraq unaoongozwa na Hashemite.Tukio hili liliashiria kuanzishwa kwa Jamhuri ya Iraq na kuhitimisha Shirikisho la Waarabu la Hashemite kati ya Iraq na Jordan, lililoundwa miezi sita tu kabla.Baada ya Vita vya Kidunia vya pili , Ufalme wa Iraqi ukawa kitovu cha utaifa wa Waarabu.Matatizo ya kiuchumi na upinzani mkubwa dhidi ya ushawishi wa nchi za Magharibi, uliochochewa zaidi na ushiriki wa Iraq katika Mkataba wa Baghdad mwaka 1955 na uungaji mkono wa Mfalme Faisal kwa uvamizi wa Waingereza nchiniMisri wakati wa Mgogoro wa Suez, ulichochea machafuko.Sera za Waziri Mkuu Nuri al-Said, hasa zisizopendwa na wanajeshi, ziliibua upangaji wa upinzani wa siri, uliochochewa na Vuguvugu la Maafisa Huru la Misri lililopindua utawala wa kifalme wa Misri mwaka 1952. Hisia za Pan-Arab nchini Iraq ziliimarishwa zaidi na kuundwa kwa Umoja wa Kiarabu. Jamhuri mnamo Februari 1958 chini ya Gamal Abdel Nasser.Mnamo Julai 1958, wakati vitengo vya jeshi la Iraq vilitumwa kumuunga mkono Mfalme Hussein wa Jordan, Maafisa Huru wa Iraqi, wakiongozwa na Brigedia Abd al-Karim Qasim na Kanali Abdul Salam Arif, walijitolea kwa wakati huu kusonga mbele Baghdad.Mnamo tarehe 14 Julai, majeshi haya ya mapinduzi yalichukua udhibiti wa mji mkuu, kutangaza jamhuri mpya na kuunda Baraza la Mapinduzi.Mapinduzi hayo yalisababisha kunyongwa kwa Mfalme Faisal na Mwanamfalme Abd al-Ilah kwenye kasri ya kifalme, na kumaliza ukoo wa Hashemite nchini Iraq.Waziri Mkuu al-Said, akijaribu kutoroka, alikamatwa na kuuawa siku iliyofuata.Kufuatia mapinduzi hayo, Qasim akawa Waziri Mkuu na Waziri wa Ulinzi, huku Arif akiwa Naibu Waziri Mkuu na Waziri wa Mambo ya Ndani.Katiba ya muda ilianzishwa mwishoni mwa Julai.Kufikia Machi 1959, serikali mpya ya Iraq ilikuwa imejitenga na Mkataba wa Baghdad na kuanza kupatana na Umoja wa Kisovieti.
Vita vya Kwanza vya Iraqi na Wakurdi
Maafisa Waandamizi wa Iraq katika Vuguvugu la Kaskazini, Khaleel Jassim mwanzilishi wa vikosi vya mwanga 'Jash' na vitengo vya komando, wa kwanza kulia na Ibrahim Faisal Al-Ansari kamanda wa kitengo cha pili wa tatu kutoka kulia kaskazini mwa Iraq 1966. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1961 Sep 11 - 1970 Mar

Vita vya Kwanza vya Iraqi na Wakurdi

Kurdistān, Iraq
Vita vya Kwanza vya Wairaki na Wakurdi, mgogoro mkubwa katika historia ya Iraq, ulitokea kati ya 1961 na 1970. Vita hivyo vilianza wakati Chama cha Kidemokrasia cha Kurdistan (KDP), kinachoongozwa na Mustafa Barzani, kilipoanzisha uasi kaskazini mwa Iraq mnamo Septemba 1961. Vita hivyo vilikuwa kimsingi. mapambano ya Wakurdi kwa ajili ya kujitawala dhidi ya serikali ya Iraq.Wakati wa hatua za awali za mzozo huo, serikali ya Iraq, ikiongozwa na Abdul Karim Qasim na baadaye na Chama cha Ba'ath, ilikabiliana na changamoto katika kukandamiza upinzani wa Wakurdi.Wapiganaji wa Kikurdi, wanaojulikana kama Peshmerga, walitumia mbinu za msituni, wakitumia ujuzi wao na eneo la milimani la kaskazini mwa Iraq.Moja ya nyakati muhimu katika vita ilikuwa mabadiliko ya 1963 katika uongozi wa Iraqi, wakati Chama cha Ba'ath kilipompindua Qasim.Utawala wa Baath, mwanzoni ulikuwa mkali zaidi dhidi ya Wakurdi, hatimaye ulitafuta suluhu la kidiplomasia.Mzozo huo ulishuhudia uingiliaji kati wa kigeni, huku nchi kama Iran na Merika zikitoa msaada kwa Wakurdi kudhoofisha serikali ya Iraqi, ambayo ilikuwa na uhusiano wa karibu na Umoja wa Kisovieti .Vita hivyo viliwekwa alama ya kusitisha mapigano na mazungumzo ya hapa na pale.Mkataba wa Algiers mwaka 1970, uliosimamiwa na Rais wa Algeria Houari Boumediene, ulikuwa tukio muhimu ambalo lilimaliza uhasama kwa muda.Makubaliano haya yaliwapa Wakurdi uhuru wa kujitawala katika eneo hilo, kutambuliwa rasmi kwa lugha ya Kikurdi, na uwakilishi katika serikali.Hata hivyo, mkataba huo haukutekelezwa kikamilifu, na kusababisha migogoro ya baadaye.Vita vya Kwanza vya Wairaki na Wakurdi viliweka msingi wa uhusiano mgumu kati ya serikali ya Iraq na idadi ya Wakurdi, na masuala ya uhuru na uwakilishi yakisalia kuwa msingi wa mapambano yaliyofuata ya Wakurdi nchini Iraq.
Mapinduzi ya Ramadhani
Ishara yenye sura ya Qasim iliyoshushwa wakati wa mapinduzi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1963 Feb 8 - Feb 10

Mapinduzi ya Ramadhani

Iraq
Mapinduzi ya Ramadhani, yaliyotokea Februari 8, 1963, yalikuwa tukio muhimu katika historia ya Iraq, kuashiria kupinduliwa kwa serikali ya wakati huo ya Qasim na Chama cha Baath.Mapinduzi hayo yalifanyika wakati wa mwezi mtukufu wa Ramadhani, kwa hivyo jina lake.Abdul Karim Qasim, ambaye alikuwa Waziri Mkuu tangu mapinduzi ya 1958, alipinduliwa na muungano wa Wabaath, Nasserists, na vikundi vingine vya Waarabu.Muungano huu haukuridhishwa na uongozi wa Qasim, hususan sera yake ya kutofungamana na upande wowote na kushindwa kujiunga na Jamhuri ya Muungano wa Kiarabu, muungano wa kisiasa kati yaMisri na Syria.Chama cha Ba'ath, pamoja na washirika wake, walipanga mapinduzi hayo.Watu muhimu ni pamoja na Ahmed Hassan al-Bakr na Abdul Salam Arif.Mapinduzi hayo yaligubikwa na vurugu kubwa, huku idadi kubwa ya wahasiriwa ikiwa ni pamoja na Qasim mwenyewe, ambaye alikamatwa na kuuawa muda mfupi baadaye.Kufuatia mapinduzi hayo, Chama cha Baath kilianzisha Baraza la Amri ya Mapinduzi (RCC) ili kuitawala Iraq.Abdul Salam Arif aliteuliwa kuwa Rais, huku al-Bakr akiwa Waziri Mkuu.Hata hivyo, vita vya ndani vya mamlaka viliibuka upesi ndani ya serikali mpya, na kusababisha mapinduzi mengine mnamo Novemba 1963. Mapinduzi haya yalikiondoa chama cha Baath kutoka madarakani, ingawa wangerejea madarakani mwaka wa 1968.Mapinduzi ya Ramadhani yaliathiri kwa kiasi kikubwa hali ya kisiasa ya Iraq.Ilikuwa ni mara ya kwanza kwa Chama cha Ba'ath kupata mamlaka nchini Iraq, na kuweka mazingira ya utawala wao wa baadaye, ikiwa ni pamoja na kuinuka kwa Saddam Hussein.Pia ilizidisha ushiriki wa Iraki katika siasa za Waarabu na ilikuwa ni mtangulizi wa mfululizo wa mapinduzi na migogoro ya ndani ambayo ingekuwa sifa ya siasa za Iraq kwa miongo kadhaa.
Mapinduzi ya Julai 17
Hassan al-Bakr, mratibu mkuu wa mapinduzi anapanda Urais mwaka wa 1968. ©Anonymous
1968 Jul 17

Mapinduzi ya Julai 17

Iraq
Mapinduzi ya Julai 17, tukio muhimu katika historia ya Iraq, yalitokea tarehe 17 Julai 1968. Mapinduzi haya yasiyo na umwagaji damu yaliratibiwa na Ahmed Hassan al-Bakr, Abd ar-Razzaq an-Naif, na Abd ar-Rahman al-Dawud.Ilisababisha kupinduliwa kwa Rais Abdul Rahman Arif na Waziri Mkuu Tahir Yahya, na kufungua njia kwa Tawi la Mkoa wa Iraq la Chama cha Kiarabu cha Kisoshalisti cha Ba'ath kuchukua madaraka.Waumini wa dini ya Ba'ath katika mapinduzi hayo na miondoko ya kisiasa iliyofuata ni pamoja na Hardan al-Tikriti, Salih Mahdi Ammash, na Saddam Hussein, ambaye baadaye alikuja kuwa Rais wa Iraq.Mapinduzi hayo yalimlenga zaidi Waziri Mkuu Yahya, ambaye ni mfuasi wa Nasserist ambaye alikuwa ametumia mtaji wa mgogoro wa kisiasa kufuatia Vita vya Siku Sita vya Juni 1967.Yahya alikuwa ameshinikiza kutaifishwa kwa Kampuni ya Mafuta ya Iraq inayomilikiwa na nchi za Magharibi (IPC) kutumia mafuta ya Iraq kama njia ya kujiinua dhidi ya Israel.Hata hivyo, kutaifishwa kamili kwa IPC kulipatikana mwaka wa 1972 chini ya utawala wa Wabaath.Baada ya mapinduzi hayo, serikali mpya ya Wabaath nchini Iraq ilijikita katika kuimarisha mamlaka yake.Imelaani uingiliaji wa Marekani na Israel, iliwaua watu 14, wakiwemo Wayahudi 9 wa Iraqi kwa tuhuma za uwongo za ujasusi, na kuwasaka wapinzani wa kisiasa.Utawala huo pia ulitaka kuimarisha uhusiano wa jadi wa Iraq na Umoja wa Kisovieti.Chama cha Baath kilidumisha utawala wake tangu Mapinduzi ya Julai 17 hadi 2003 kilipoondolewa madarakani na uvamizi ulioongozwa na majeshi ya Marekani na Uingereza.Ni muhimu kutofautisha Mapinduzi ya Julai 17 na Mapinduzi ya Julai 14 ya 1958, ambayo yalimaliza nasaba ya Hashemite na kuanzisha Jamhuri ya Iraqi, na Mapinduzi ya Ramadhani ya Februari 8, 1963, ambayo kwanza yalileta Chama cha Ba'ath cha Iraqi madarakani kama sehemu. ya serikali ya mseto ya muda mfupi.
Iraq chini ya Saddam Hussein
Rais wa Iraq Saddam Hussein akiwa amevalia sare za kijeshi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1979 Jan 1

Iraq chini ya Saddam Hussein

Iraq
Kupanda kwa Saddam Hussein madarakani nchini Iraq kuliwekwa alama na ujumuishaji wa kimkakati wa ushawishi na udhibiti.Kufikia 1976, alikuwa jenerali katika jeshi la Iraqi, akiibuka haraka kama mtu muhimu wa serikali.Huku afya ya Rais Ahmed Hassan al-Bakr ikizidi kuzorota, Saddam alizidi kuwa sura ya serikali ya Iraq, ndani na katika masuala ya kimataifa.Alifanikiwa kuwa mbunifu wa sera za kigeni wa Iraq, akiwakilisha taifa katika mazungumzo ya kidiplomasia na polepole akawa kiongozi wa ukweli miaka kabla ya kunyakua kwake rasmi madarakani mnamo 1979.Wakati huu, Saddam alilenga kuimarisha nafasi yake ndani ya chama cha Baath.Alijenga uhusiano kwa uangalifu na wanachama wakuu wa chama, na kutengeneza msingi wa uungwaji mkono mwaminifu na wenye ushawishi.Ujanja wake haukuwa tu wa kupata washirika bali pia kuhakikisha utawala wake ndani ya chama na serikali.Mnamo mwaka wa 1979, maendeleo makubwa yalitokea wakati al-Bakr alipoanzisha mikataba na Syria, ambayo pia inaongozwa na utawala wa Kibaath, yenye lengo la kuunganisha nchi hizo mbili.Chini ya mpango huu, Rais wa Syria Hafiz al-Assad angekuwa naibu kiongozi wa umoja huo, hatua ambayo inaweza kutishia mustakabali wa kisiasa wa Saddam.Akihisi hatari ya kutengwa, Saddam alichukua hatua madhubuti ili kupata mamlaka yake.Alimlazimisha al-Bakr mgonjwa kujiuzulu tarehe 16 Julai 1979, na baadaye akatwaa urais wa Iraq, akiimarisha udhibiti wake juu ya nchi na mwelekeo wake wa kisiasa.Iraki chini ya utawala wa Saddam Hussein, kuanzia mwaka 1979 hadi 2003, ilikuwa kipindi ambacho kilikuwa na utawala wa kimabavu na migogoro ya kikanda.Saddam, ambaye alipanda madarakani kama Rais wa Iraq mnamo 1979, alianzisha haraka serikali ya kiimla, akiweka nguvu kati na kukandamiza upinzani wa kisiasa.Moja ya matukio ya mwanzo ya utawala wa Saddam ni Vita vya Iran na Iraq kuanzia mwaka 1980 hadi 1988. Mgogoro huu, ulioanzishwa na Iraq katika kujaribu kunyakua maeneo ya Iran yenye utajiri wa mafuta na kukabiliana na mvuto wa mapinduzi ya Kiislamu ya Iran, ulisababisha hasara kubwa. msukosuko wa kiuchumi kwa nchi zote mbili.Vita viliisha kwa mkwamo, bila mshindi wa wazi na athari kubwa kwa uchumi na jamii ya Iraq.Mwishoni mwa miaka ya 1980, utawala wa Saddam ulikuwa maarufu kwa Kampeni ya Al-Anfal dhidi ya Wakurdi kaskazini mwa Iraq.Kampeni hii ilihusisha ukiukwaji mkubwa wa haki za binadamu, ikiwa ni pamoja na matumizi ya silaha za kemikali katika maeneo kama vile Halabja mwaka wa 1988, na kusababisha idadi kubwa ya vifo vya raia na kuhama makazi yao.Uvamizi wa Kuwait mwaka 1990 uliashiria hatua nyingine muhimu katika utawala wa Saddam.Kitendo hiki cha uchokozi kilisababisha vita vya Ghuba mwaka 1991, huku muungano wa majeshi ukiongozwa na Marekani ukiingilia kati kuwafukuza wanajeshi wa Iraq kutoka Kuwait.Vita hivyo vilisababisha kushindwa vibaya kwa Iraq na kupelekea Umoja wa Mataifa kuwekewa vikwazo vikali vya kiuchumi.Katika miaka ya 1990, utawala wa Saddam ulikabiliwa na kutengwa kimataifa kutokana na vikwazo hivyo, ambavyo vilikuwa na athari mbaya kwa uchumi wa Iraq na ustawi wa watu wake.Utawala huo pia ulikabiliwa na ukaguzi wa silaha za maangamizi makubwa (WMDs), ingawa hakuna zilizopatikana.Sura ya mwisho ya utawala wa Saddam ilikuja na uvamizi ulioongozwa na Marekani nchini Iraq mwaka 2003, kwa kisingizio cha kuondoa madai ya Iraq kuwa na WMDs na kukomesha utawala dhalimu wa Saddam.Uvamizi huu ulisababisha kuanguka kwa haraka kwa serikali ya Saddam na hatimaye kutekwa kwake mwezi Desemba 2003. Saddam Hussein alishitakiwa baadaye na mahakama ya Iraq na kunyongwa mwaka 2006 kwa uhalifu dhidi ya ubinadamu, na hivyo kuashiria mwisho wa kipindi chenye utata zaidi katika historia ya kisasa ya Iraq. .
Vita vya Iran-Iraq
Makamanda wa Iraq wakijadili mikakati kwenye uwanja wa vita, 1986 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1980 Sep 22 - 1988 Aug 20

Vita vya Iran-Iraq

Iran
Matarajio ya eneo la Iraq kuelekea majirani zake yanaweza kufuatiliwa nyuma hadi kwenye mipango ya baada ya Vita vya Kwanza vya Dunia na nchi za Entente.Mnamo 1919-1920, wakati Milki ya Ottoman ilipogawanywa, kulikuwa na mapendekezo ya jimbo kubwa la Kiarabu linalojumuisha sehemu za mashariki mwa Syria, kusini-mashariki mwa Uturuki , Kuwait yote na maeneo ya mpaka ya Irani .Maono haya yameonyeshwa katika ramani ya Kiingereza ya 1920.Vita vya Irani-Iraq (1980-1988), pia vilijulikana kama Qādisiyyat-Saddām, vilikuwa matokeo ya moja kwa moja ya migogoro hii ya kimaeneo.Vita hivyo vilikuwa vya gharama kubwa na havikuwa na maana, viliharibu uchumi wa Iraq.Licha ya tangazo la ushindi la Iraq mwaka 1988, matokeo yalikuwa ni kurejea kwa mipaka ya kabla ya vita.Mgogoro huo ulianza na uvamizi wa Iraqi dhidi ya Iran tarehe 22 Septemba 1980. Hatua hii iliathiriwa na historia ya mizozo ya mpaka na wasiwasi juu ya uasi wa Shia miongoni mwa Washia walio wengi wa Iraq, uliochochewa na Mapinduzi ya Irani.Iraq ililenga kutawala Ghuba ya Uajemi, na kuchukua nafasi ya Iran, na kupokea msaada kutoka kwa Marekani .[58]Hata hivyo, mashambulizi ya awali ya Iraq yalipata mafanikio machache.Kufikia Juni 1982, Iran ilikuwa imerejesha karibu eneo lote lililopotea, na kwa miaka sita iliyofuata, Iran ilishikilia zaidi msimamo wa kukera.Licha ya Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa kutoa wito wa kusitishwa kwa mapigano, vita viliendelea hadi tarehe 20 Agosti 1988. Ilihitimishwa kwa usitishaji mapigano uliosimamiwa na Umoja wa Mataifa chini ya Azimio 598, ambalo pande zote mbili zilikubali.Ilichukua wiki kadhaa kwa vikosi vya Irani kuondoka kutoka eneo la Iraqi na kuheshimu mipaka ya kimataifa kabla ya vita kama ilivyoainishwa katika Mkataba wa Algiers wa 1975.Wafungwa wa mwisho wa vita walibadilishana mwaka wa 2003. [59]Vita hivyo vilikuwa na athari kubwa ya kibinadamu na kiuchumi, huku takriban wanajeshi na raia nusu milioni kutoka pande zote mbili wakifa.Licha ya hayo, vita havikusababisha mabadiliko ya eneo wala fidia.Mgogoro huo uliakisi mbinu za Vita vya Kwanza vya Kidunia, pamoja na vita vya mitaro, matumizi ya silaha za kemikali kama gesi ya haradali na Iraqi dhidi ya vikosi vya Irani na raia, pamoja na Wakurdi wa Iraqi.Umoja wa Mataifa ulikubali matumizi ya silaha za kemikali lakini haikutaja Iraq kama mtumiaji pekee.Hii ilisababisha ukosoaji kwamba jumuiya ya kimataifa ilibaki kimya huku Iraq ikitumia silaha za maangamizi makubwa.[60]
Uvamizi wa Iraqi wa Kuwait na Vita vya Ghuba
Vifaru kuu vya vita vya Simba wa Babeli, tanki ya kawaida ya vita ya Iraq iliyotumiwa katika Vita vya Ghuba na Jeshi la Iraqi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1990 Aug 2 - 1991 Feb 28

Uvamizi wa Iraqi wa Kuwait na Vita vya Ghuba

Kuwait
Vita vya Ghuba , mgogoro kati ya Iraq na muungano wa mataifa 42 unaoongozwa na Marekani , ulijitokeza katika awamu kuu mbili: Operesheni ya Ngao ya Jangwa na Operesheni ya Dhoruba ya Jangwa.Operesheni ya Ngao ya Jangwa ilianza mnamo Agosti 1990 kama mkusanyiko wa kijeshi na ikabadilishwa hadi Operesheni ya Dhoruba ya Jangwa na kampeni ya kulipua mabomu ya angani tarehe 17 Januari 1991. Vita vilifikia kilele cha Ukombozi wa Kuwait mnamo 28 Februari 1991.Uvamizi wa Iraq wa Kuwait tarehe 2 Agosti 1990, na kusababisha kukaliwa kwake kamili ndani ya siku mbili, ulianzisha mzozo huo.Iraq awali ilianzisha serikali bandia, "Jamhuri ya Kuwait," kabla ya kunyakua Kuwait.Unyakuzi huo uligawanya Kuwait katika sehemu mbili: "Wilaya ya Saddamiyat al-Mitla'" na "Gavana wa Kuwait."Uvamizi huo kimsingi ulichochewa na mapambano ya kiuchumi ya Iraq, hasa kutokuwa na uwezo wa kulipa deni la dola bilioni 14 kwa Kuwait kutoka kwa Vita vya Iran na Iraq.Kuongezeka kwa uzalishaji wa mafuta nchini Kuwait, kuzidi kiwango cha OPEC, kulizidi kuzorotesha uchumi wa Iraq kwa kupunguza bei ya mafuta duniani.Iraq iliona hatua za Kuwait kama vita vya kiuchumi, na kusababisha uvamizi huo.Jumuiya ya kimataifa, likiwemo Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa (UNSC), ililaani vitendo vya Iraq.Maazimio ya UNSC 660 na 661 yaliweka vikwazo vya kiuchumi dhidi ya Iraq.Marekani, chini ya Rais George HW Bush, na Uingereza, chini ya Waziri Mkuu Margaret Thatcher, ilipeleka wanajeshi wake Saudi Arabia, na kuzitaka nchi nyingine kufanya hivyo.Hii ilisababisha kuundwa kwa muungano mkubwa wa kijeshi, mkubwa zaidi tangu Vita vya Pili vya Dunia , ukiwa na mchango mkubwa kutoka Marekani, Saudi Arabia , Uingereza naMisri .Saudi Arabia na serikali ya Kuwait iliyo uhamishoni ilifadhili sehemu kubwa ya gharama za muungano huo.Azimio 678 la UNSC, lililopitishwa tarehe 29 Novemba 1990, liliipa Iraq muda wa mwisho hadi Januari 15, 1991 kujiondoa Kuwait, na kuidhinisha "njia zote muhimu" baada ya tarehe ya mwisho ya kulazimisha Iraq kuondoka.Muungano huo ulianza mashambulizi ya anga na majini tarehe 17 Januari 1991, ambayo yaliendelea kwa wiki tano.Katika kipindi hiki, Iraq ilianzisha mashambulizi ya makombora dhidi ya Israel, ikitarajia kuibua majibu ya Israel ambayo yangevunja muungano huo.Hata hivyo, Israel haikulipiza kisasi, na muungano huo ulisalia sawa.Iraq pia ililenga vikosi vya muungano nchini Saudi Arabia kwa mafanikio madogo.Mnamo tarehe 24 Februari 1991, muungano huo ulianzisha mashambulizi makubwa ya ardhini nchini Kuwait, na kuikomboa haraka na kuingia katika ardhi ya Iraq.Usitishaji mapigano ulitangazwa saa mia moja baada ya mashambulizi ya ardhini kuanza.Vita vya Ghuba vilijulikana kwa matangazo yake ya moja kwa moja ya habari kutoka mstari wa mbele, haswa na CNN, na kupata jina la utani "Vita vya Mchezo wa Video" kwa sababu ya picha zilizotangazwa kutoka kwa kamera za walipuaji wa Amerika.Vita hivyo vilijumuisha vita vikubwa zaidi vya mizinga katika historia ya jeshi la Amerika.
Uvamizi wa Iraq
Wanajeshi wa Jeshi la Merika walilinda doria kwa miguu huko Ramadi, 16 Agosti 2006 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2003 Jan 1 - 2011

Uvamizi wa Iraq

Iraq
Uvamizi wa Iraq, kuanzia mwaka 2003 hadi 2011 ulianza na uvamizi ulioongozwa na Marekani Machi 2003. Uvamizi huo ulilenga kuusambaratisha utawala wa Saddam Hussein, kwa kisingizio cha kuondoa silaha za maangamizi (WMDs), ambazo hazikupatikana kamwe.Kampeni ya haraka ya kijeshi ilisababisha kuanguka kwa haraka kwa serikali ya Baath.Kufuatia kuanguka kwa Saddam Hussein, Mamlaka ya Muda ya Muungano (CPA), ikiongozwa na Marekani, ilianzishwa ili kuitawala Iraq.Paul Bremer, kama mkuu wa CPA, alichukua jukumu muhimu katika awamu za mwanzo za uvamizi huo, kutekeleza sera kama vile kusambaratishwa kwa jeshi la Iraqi na kukomesha Ba'ath kwa jamii ya Iraq.Maamuzi haya yalikuwa na athari za muda mrefu kwa utulivu na usalama wa Iraqi.Kipindi cha uvamizi kilishuhudia kuongezeka kwa vikundi vya waasi, ghasia za kidini, na mzozo wa muda mrefu ambao uliathiri pakubwa idadi ya watu wa Iraqi.Uasi huo uligubikwa na makundi mbalimbali, wakiwemo wafuasi wa zamani wa Baath, Waislam na wapiganaji wa kigeni, na kusababisha hali tata na tete ya usalama.Mnamo 2004, uhuru ulirudishwa rasmi kwa Serikali ya Muda ya Iraqi.Walakini, uwepo wa wanajeshi wa kigeni, ambao wengi wao ni wanajeshi wa Amerika, uliendelea.Kipindi hicho kilishuhudiwa chaguzi kadhaa muhimu, ikiwa ni pamoja na uchaguzi wa Bunge la Mpito la Taifa Januari 2005, kura ya maoni ya katiba mwezi Oktoba 2005, na uchaguzi wa kwanza wa bunge mwezi Desemba 2005, ukiashiria hatua za kuanzisha mfumo wa kidemokrasia nchini Iraq.Hali nchini Iraq ilitatizwa zaidi na kuwepo na vitendo vya makundi mbalimbali ya wanamgambo, mara nyingi kwa misingi ya madhehebu.Enzi hii iliadhimishwa na majeruhi makubwa ya kiraia na kuhamishwa, na kuibua wasiwasi wa kibinadamu.Ongezeko la wanajeshi wa Marekani mwaka 2007, chini ya Rais George W. Bush na baadaye kuendelezwa na Rais Barack Obama, lililenga kupunguza ghasia na kuimarisha udhibiti wa serikali ya Iraq.Mkakati huu ulipata mafanikio katika kupunguza kiwango cha uasi na mapigano ya kidini.Makubaliano ya Hali ya Majeshi ya Marekani na Irak, yaliyotiwa saini mwaka 2008, yaliweka mfumo wa kuondolewa kwa majeshi ya Marekani kutoka Iraq.Kufikia Desemba 2011, Merika ilimaliza rasmi uwepo wake wa kijeshi nchini Iraqi, kuashiria hitimisho la kipindi cha uvamizi.Hata hivyo, athari za uvamizi na uvamizi huo ziliendelea kuathiri hali ya kisiasa, kijamii, na kiuchumi ya Iraq, na kuweka mazingira ya changamoto na migogoro ya siku zijazo katika eneo hilo.
2003 Uvamizi wa Iraq
Wanajeshi kutoka kwa Wanajeshi wa 1 wa Batalioni ya 7 wakiingia kwenye ikulu wakati wa Vita vya Baghdad. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2003 Mar 20 - May 1

2003 Uvamizi wa Iraq

Iraq
Uvamizi unaoongozwa na Marekani nchini Iraq, ukiashiria mwanzo wa Vita vya Iraq, ulianza tarehe 19 Machi 2003 kwa kampeni ya anga, ikifuatiwa na uvamizi wa ardhini tarehe 20 Machi.Awamu ya kwanza ya uvamizi ilidumu zaidi ya mwezi mmoja, [61] ikihitimisha na tamko la Rais wa Marekani George W. Bush la kumalizika kwa operesheni kuu za kivita tarehe 1 Mei 2003. Awamu hii ilihusisha askari kutoka Marekani, Uingereza , Australia na Poland , pamoja na muungano ulioiteka Baghdad tarehe 9 Aprili 2003 baada ya Vita vya siku sita vya Baghdad.Mamlaka ya Muda ya Muungano (CPA) ilianzishwa kama serikali ya mpito iliyoongoza kwa uchaguzi wa kwanza wa bunge nchini Iraq mnamo Januari 2005. Vikosi vya kijeshi vya Marekani vilisalia Iraq hadi 2011. [62]Muungano huo ulipeleka wanajeshi 160,000 wakati wa uvamizi wa awali, wengi wao wakiwa Waamerika, wakiwa na vikosi muhimu vya Uingereza, Australia, na Poland.Operesheni hiyo ilitanguliwa na mkusanyiko wa wanajeshi 100,000 wa Marekani nchini Kuwait kufikia tarehe 18 Februari.Muungano huo ulipata msaada kutoka kwa Peshmerga huko Kurdistan ya Iraq.Malengo yaliyotajwa ya uvamizi huo yalikuwa ni kuipokonya Iraq silaha za maangamizi makubwa (WMD), kukomesha uungaji mkono wa Saddam Hussein kwa ugaidi, na kuwakomboa watu wa Iraq.Hii ilikuwa licha ya timu ya ukaguzi ya Umoja wa Mataifa, inayoongozwa na Hans Blix, kupata hakuna ushahidi wa WMDs kabla ya uvamizi.[63] Uvamizi huo ulifuatia kushindwa kwa Iraq kufuata "fursa ya mwisho" ya kupokonya silaha, kulingana na maafisa wa Marekani na Uingereza.[64]Maoni ya umma nchini Marekani yaligawanyika: kura ya maoni ya Januari 2003 ya CBS ilionyesha uungaji mkono wa wengi kwa hatua za kijeshi dhidi ya Iraq, lakini pia upendeleo wa suluhisho la kidiplomasia na wasiwasi juu ya kuongezeka kwa vitisho vya ugaidi kutokana na vita.Uvamizi huo ulikabiliwa na upinzani kutoka kwa washirika kadhaa wa Marekani, ikiwa ni pamoja na Ufaransa , Ujerumani , na New Zealand, ambao walitilia shaka uwepo wa WMDs na uhalali wa vita.Matokeo ya baada ya vita ya silaha za kemikali, yaliyoanzia kabla ya Vita vya Ghuba vya 1991, hayakuunga mkono mantiki ya uvamizi.[65] Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa Kofi Annan baadaye aliona uvamizi huo kuwa haramu chini ya sheria ya kimataifa.[66]Maandamano ya kimataifa ya kupinga vita yalitokea kabla ya uvamizi huo, na mkutano wa kuweka rekodi huko Roma na mamilioni walishiriki ulimwenguni kote.[67] Uvamizi huo ulianza kwa shambulio la anga kwenye Ikulu ya Rais ya Baghdad tarehe 20 Machi, na kufuatiwa na uvamizi wa ardhini katika Jimbo la Basra na mashambulizi ya anga kote Iraq.Vikosi vya muungano vilishinda haraka jeshi la Iraq na kuikalia kwa mabavu Baghdad tarehe 9 Aprili, na operesheni zilizofuata zililinda maeneo mengine.Saddam Hussein na uongozi wake walikwenda mafichoni, na tarehe 1 Mei, Bush alitangaza kumalizika kwa operesheni kuu za kivita, na kuhamia kipindi cha uvamizi wa kijeshi.
Uasi wa Pili wa Iraq
Waasi wawili wa Iraq wenye silaha kutoka kaskazini mwa Iraq. ©Anonymous
2011 Dec 18 - 2013 Dec 30

Uasi wa Pili wa Iraq

Iraq
Uasi wa Iraq uliotawala mwishoni mwa mwaka 2011 baada ya kumalizika kwa Vita vya Iraq na kuondolewa kwa wanajeshi wa Marekani, uliashiria kipindi cha mzozo mkubwa uliohusisha serikali kuu na makundi mbalimbali ya madhehebu ndani ya Iraq.Uasi huu ulikuwa mwendelezo wa moja kwa moja wa kukosekana kwa utulivu kufuatia uvamizi wa Marekani wa 2003.Makundi ya wapiganaji wa Kisunni yalizidisha mashambulizi yao, hasa yakiwalenga Washia walio wengi, ili kudhoofisha uaminifu wa serikali inayoongozwa na Shia na uwezo wake wa kudumisha usalama baada ya kujiondoa kwa muungano.[68] Vita vya wenyewe kwa wenyewe vya Syria, vilivyoanza mwaka wa 2011, viliathiri zaidi uasi.Wanamgambo wengi wa Kisuni na Shia wa Iraq walijiunga na pande zinazopingana nchini Syria, na hivyo kuzidisha mivutano ya kidini huko Iraq.[69]Hali ilizidi kuwa mbaya mwaka 2014 ambapo kundi la Islamic State nchini Iraq na Syria (ISIS) liliuteka mji wa Mosul na maeneo muhimu kaskazini mwa Iraq.ISIS, kundi la wanamgambo wa kijihadi wa Salafi, wanafuata tafsiri ya kimsingi ya Uislamu wa Sunni na wanalenga kuanzisha ukhalifa.Ilipata umakini wa kimataifa mnamo 2014 wakati wa mashambulio yake huko Magharibi mwa Iraqi na kutekwa kwa Mosul.Mauaji ya Sinjar, yaliyotekelezwa na ISIS, yalidhihirisha zaidi ukatili wa kundi hilo.[70] Mzozo wa Iraki, kwa hivyo, uliunganishwa na Vita vya Wenyewe kwa Wenyewe vya Syria, na kusababisha mgogoro mkubwa zaidi na mbaya zaidi.
Vita nchini Iraq
ISOF APC kwenye barabara ya Mosul, Kaskazini mwa Iraq, Asia Magharibi.Novemba 16, 2016. ©Mstyslav Chernov
2013 Dec 30 - 2017 Dec 9

Vita nchini Iraq

Iraq
Vita vya Iraq kutoka 2013 hadi 2017 vilikuwa hatua muhimu katika historia ya hivi karibuni ya nchi hiyo, yenye sifa ya kuinuka na kuanguka kwa Islamic State of Iraq and Syria (ISIS) na kuhusika kwa miungano ya kimataifa.Mapema mwaka wa 2013, kuongezeka kwa mvutano na kutoridhika kati ya watu wa Sunni kulisababisha maandamano makubwa dhidi ya serikali inayoongozwa na Shia.Maandamano haya mara nyingi yalikabiliwa kwa nguvu, na kuzidisha migawanyiko ya madhehebu.Mabadiliko yalikuja mnamo Juni 2014 wakati ISIS, kundi la Kiislamu lenye itikadi kali, lilipouteka Mosul, mji wa pili kwa ukubwa nchini Iraq.Tukio hili liliashiria upanuzi mkubwa wa ISIS, ambayo ilitangaza ukhalifa katika maeneo chini ya udhibiti wake huko Iraqi na Syria.Kuanguka kwa Mosul kulifuatiwa na kutekwa kwa miji mingine muhimu, ikiwa ni pamoja na Tikrit na Fallujah.Katika kukabiliana na mafanikio ya haraka ya eneo la ISIS, serikali ya Iraq, inayoongozwa na Waziri Mkuu Haider al-Abadi, iliomba msaada wa kimataifa.Marekani, ikiunda muungano wa kimataifa, ilianzisha mashambulizi ya anga dhidi ya malengo ya ISIS mnamo Agosti 2014. Juhudi hizi zilikamilishwa na operesheni za ardhini kutoka kwa vikosi vya Iraqi, wapiganaji wa Kikurdi wa Peshmerga, na wanamgambo wa Shia, ambao mara nyingi wanaungwa mkono na Iran .Tukio muhimu katika mzozo huo lilikuwa Vita vya Ramadi (2015-2016), shambulio kuu la vikosi vya Iraqi kuuteka tena mji kutoka kwa ISIS.Ushindi huu ulikuwa hatua ya mabadiliko katika kudhoofisha nguvu ya ISIS kwa Iraq.Mnamo 2016, mwelekeo ulihamia Mosul.Mapigano ya Mosul, yaliyoanza Oktoba 2016 na kudumu hadi Julai 2017, yalikuwa moja ya operesheni kubwa na muhimu zaidi za kijeshi dhidi ya ISIS.Vikosi vya Iraq, vikisaidiwa na muungano unaoongozwa na Marekani na wapiganaji wa Kikurdi, vilikabiliwa na upinzani mkali lakini hatimaye vilifanikiwa kuukomboa mji huo.Wakati wote wa mzozo huo, mzozo wa kibinadamu uliongezeka.Mamilioni ya Wairaqi walikimbia makazi yao, na kulikuwa na ripoti nyingi za ukatili uliofanywa na ISIS, ikiwa ni pamoja na mauaji ya halaiki na mauaji ya kimbari dhidi ya Yazidis na watu wengine walio wachache.Vita viliisha rasmi Desemba 2017, wakati Waziri Mkuu Haider al-Abadi alipotangaza ushindi dhidi ya ISIS.Hata hivyo, licha ya kupoteza udhibiti wa maeneo, ISIS iliendelea kuwa tishio kupitia mbinu za uasi na mashambulizi ya kigaidi.Matokeo ya vita hivyo yaliiacha Iraq ikikabiliwa na changamoto kubwa za ujenzi mpya, mivutano ya kimadhehebu na ukosefu wa utulivu wa kisiasa.
Uasi wa ISIS wa 2017 nchini Iraq
Kikosi cha 1, Kikosi cha 3 cha Wapanda farasi wa Jeshi la Marekani wakifanya mazoezi na Defender ya Battelle Drone nchini Iraq, 30 Oktoba 2018. Wanajeshi wa Marekani wanatarajia vitengo vya ISIL vinavyotuma ndege zisizo na rubani wakati wa uchunguzi au mashambulizi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2017 Dec 9

Uasi wa ISIS wa 2017 nchini Iraq

Iraq
Uasi wa Islamic State nchini Iraq, unaoendelea tangu 2017, unafuatia kushindwa kwa eneo la Islamic State (ISIS) nchini Iraq mwishoni mwa 2016. Awamu hii inawakilisha mabadiliko kutoka kwa udhibiti wa ISIS juu ya maeneo makubwa ya ardhi hadi mkakati wa vita vya msituni.Mnamo mwaka wa 2017, vikosi vya Iraqi, kwa msaada wa kimataifa, viliteka tena miji mikubwa kama Mosul, ambayo ilikuwa ngome ya ISIS.Ukombozi wa Mosul mnamo Julai 2017 ulikuwa hatua muhimu, ikiashiria kuanguka kwa ukhalifa uliojitangaza wa ISIS.Hata hivyo, ushindi huu haukuashiria mwisho wa shughuli za ISIS nchini Iraq.Baada ya 2017, ISIS ilirejea kwenye mbinu za uasi, ikiwa ni pamoja na mashambulizi ya kugonga na kukimbia, kuvizia na milipuko ya kujitoa mhanga.Mashambulizi haya yalilenga vikosi vya usalama vya Iraqi, watu wa kabila la ndani, na raia kaskazini na magharibi mwa Iraqi, maeneo yenye historia ya ISIS.Waasi hao walitumia mtaji wa kukosekana kwa utulivu wa kisiasa, migawanyiko ya kimadhehebu, na manung'uniko kati ya Wasunni nchini Iraq.Sababu hizi, pamoja na eneo lenye changamoto la eneo hilo, ziliwezesha kuendelea kwa seli za ISIS.Matukio muhimu ni pamoja na tamko la Desemba 2017 la Waziri Mkuu wa wakati huo wa Iraq Haider al-Abadi la ushindi dhidi ya ISIS, na kuibuka tena kwa mashambulizi ya ISIS, haswa katika maeneo ya vijijini ya Iraqi.Mashambulizi hayo yalisisitiza uwezo wa kundi hilo kuendelea kuleta uharibifu licha ya kupoteza udhibiti wa eneo hilo.Watu mashuhuri katika awamu hii ya uasi ni pamoja na Abu Bakr al-Baghdadi, kiongozi wa ISIS hadi kifo chake mnamo 2019, na viongozi waliofuata ambao waliendelea kuelekeza operesheni za waasi.Serikali ya Iraq, vikosi vya Wakurdi, na makundi mbalimbali ya wanamgambo, mara nyingi kwa msaada wa muungano wa kimataifa, wamekuwa wakishiriki katika operesheni za kukabiliana na waasi.Licha ya juhudi hizi, mazingira magumu ya kijamii na kisiasa nchini Iraq yamezuia kutokomeza kabisa ushawishi wa ISIS.Kufikia 2023, uasi wa Islamic State nchini Iraq bado ni changamoto kubwa ya usalama, huku mashambulizi ya hapa na pale yakiendelea kuvuruga uthabiti na usalama wa nchi hiyo.Hali hiyo inaakisi hali ya kudumu ya vita vya waasi na ugumu wa kushughulikia masuala ya msingi yanayoibua harakati hizo.

Appendices



APPENDIX 1

Iraq's Geography


Play button




APPENDIX 2

Ancient Mesopotamia 101


Play button




APPENDIX 3

Quick History of Bronze Age Languages of Ancient Mesopotamia


Play button




APPENDIX 4

The Middle East's cold war, explained


Play button




APPENDIX 5

Why Iraq is Dying


Play button

Characters



Ali Al-Wardi

Ali Al-Wardi

Iraqi Social Scientist

Saladin

Saladin

Founder of the Ayyubid dynasty

Shalmaneser III

Shalmaneser III

King of the Neo-Assyrian Empire

Faisal I of Iraq

Faisal I of Iraq

King of Iraq

Hammurabi

Hammurabi

Sixth Amorite king of the Old Babylonian Empire

Ibn al-Haytham

Ibn al-Haytham

Mathematician

Al-Ma'mun

Al-Ma'mun

Seventh Abbasid caliph

Saddam Hussein

Saddam Hussein

Fifth President of Iraq

Tiglath-Pileser III

Tiglath-Pileser III

King of the Neo-Assyrian Empire

Ur-Nammu

Ur-Nammu

Founded the Neo-Sumerian Empire

Al-Jahiz

Al-Jahiz

Arabic prose writer

Al-Kindi

Al-Kindi

Arab Polymath

Ashurbanipal

Ashurbanipal

King of the Neo-Assyrian Empire

Ashurnasirpal II

Ashurnasirpal II

King of the Neo-Assyrian Empire

Sargon of Akkad

Sargon of Akkad

First Ruler of the Akkadian Empire

Nebuchadnezzar II

Nebuchadnezzar II

Second Neo-Babylonian emperor

Al-Mutanabbi

Al-Mutanabbi

Arab Poet

Footnotes



  1. Mithen, Steven (2006). After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC (1st ed.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 63. ISBN 978-0-674-01999-7.
  2. Moore, A.M.T.; Hillman, G.C.; Legge, A.J. (2000). Village on the Euphrates: From Foraging to Farming at Abu Hureyra. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-510807-8.
  3. Schmidt, Klaus (2003). "The 2003 Campaign at Göbekli Tepe (Southeastern Turkey)" (PDF). Neo-Lithics. 2/03: 3–8. ISSN 1434-6990. Retrieved 21 October 2011.
  4. Gates, Charles (2003). "Near Eastern, Egyptian, and Aegean Cities", Ancient Cities: The Archaeology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece and Rome. Routledge. p. 18. ISBN 978-0-415-01895-1.
  5. Mithen, Steven (2006). After the ice : a global human history, 20,000–5,000 BC (1st ed.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 59. ISBN 978-0-674-01999-7.
  6. "Jericho", Encyclopædia Britannica
  7. Liran, Roy; Barkai, Ran (March 2011). "Casting a shadow on Neolithic Jericho". Antiquitey Journal, Volume 85, Issue 327.
  8. Kramer, Samuel Noah (1988). In the World of Sumer: An Autobiography. Wayne State University Press. p. 44. ISBN 978-0-8143-2121-8.
  9. Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin).
  10. Wolkstein, Diane; Kramer, Samuel Noah (1983). Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer. Elizabeth Williams-Forte. New York: Harper & Row. p. 174. ISBN 978-0-06-014713-6.
  11. "The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" Haywood, John (2005). The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations. Penguin. p. 28. ISBN 978-0-14-101448-7.
  12. Elizabeth F. Henrickson; Ingolf Thuesen; I. Thuesen (1989). Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988. Museum Tusculanum Press. p. 353. ISBN 978-87-7289-070-8.
  13. Algaze, Guillermo (2005). The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization, Second Edition, University of Chicago Press.
  14. Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. ISBN 0-415-12735-1
  15. Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion".
  16. Roux, Georges (1993). Ancient Iraq. Harmondsworth: Penguin. ISBN 978-0-14-012523-8.
  17. Encyclopedia Iranica: Elam - Simashki dynasty, F. Vallat.
  18. Lafont, Bertrand. "The Army of the Kings of Ur: The Textual Evidence". Cuneiform Digital Library Journal.
  19. Eidem, Jesper (2001). The Shemshāra Archives 1: The Letters. Kgl. Danske Videnskabernes Selskab. p. 24. ISBN 9788778762450.
  20. Thomas, Ariane; Potts, Timothy (2020). Mesopotamia: Civilization Begins. Getty Publications. p. 14. ISBN 978-1-60606-649-2.
  21. Katz, Dina, "Ups and Downs in the Career of Enmerkar, King of Uruk", Fortune and Misfortune in the Ancient Near East: Proceedings of the 60th Rencontre Assyriologique Internationale Warsaw, 21–25 July 2014, edited by Olga Drewnowska and Malgorzata Sandowicz, University Park, USA: Penn State University Press, pp. 201-210, 2017.
  22. Lieberman, Stephen J., "An Ur III Text from Drēhem Recording ‘Booty from the Land of Mardu.’", Journal of Cuneiform Studies, vol. 22, no. 3/4, pp. 53–62, 1968.
  23. Clemens Reichel, "Political Change and Cultural Continuity in Eshnunna from the Ur III to the Old Babylonian Period", Department of Near Eastern Languages and Civilizations, University of Chicago, 1996.
  24. Lawson Younger, K., "The Late Bronze Age / Iron Age Transition and the Origins of the Arameans", Ugarit at Seventy-Five, edited by K. Lawson Younger Jr., University Park, USA: Penn State University Press, pp. 131-174, 2007.
  25. Schneider, Thomas (2003). "Kassitisch und Hurro-Urartäisch. Ein Diskussionsbeitrag zu möglichen lexikalischen Isoglossen". Altorientalische Forschungen (in German) (30): 372–381.
  26. Sayce, Archibald Henry (1878). "Babylon–Babylonia" . In Baynes, T. S. (ed.). Encyclopædia Britannica. Vol. 3 (9th ed.). New York: Charles Scribner's Sons. pp. 182–194, p. 104.
  27. H. W. F. Saggs (2000). Babylonians. British Museum Press. p. 117.
  28. Arnold, Bill (2004). Who were the Babylonians?. Atlanta, GA: Society of Biblical Literature. pp. 61–73. ISBN 9781589831063.
  29. Merrill, Eugene; Rooker, Mark F.; Grisanti, Michael A (2011). The World and the Word: An Introduction to the Old Testament. Nashville, Tennessee: B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-4031-7, p. 30.
  30. Aberbach, David (2003). Major Turning Points in Jewish Intellectual History. New York: Palgrave MacMillan. ISBN 978-1-4039-1766-9, p. 4.
  31. Radner, Karen (2012). "The King's Road – the imperial communication network". Assyrian empire builders. University College London.
  32. Frahm, Eckart (2017). "The Neo-Assyrian Period (ca. 1000–609 BCE)". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-32524-7, pp. 177–178.
  33. Bagg, Ariel (2016). "Where is the Public? A New Look at the Brutality Scenes in Neo-Assyrian Royal Inscriptions and Art". In Battini, Laura (ed.). Making Pictures of War: Realia et Imaginaria in the Iconology of the Ancient Near East. Archaeopress Ancient Near Eastern Archaeology. Oxford: Archaeopress. doi:10.2307/j.ctvxrq18w.12. ISBN 978-1-78491-403-5, pp. 58, 71.
  34. Veenhof, Klaas R.; Eidem, Jesper (2008). Mesopotamia: The Old Assyrian Period. Orbis Biblicus et Orientalis. Göttingen: Academic Press Fribourg. ISBN 978-3-7278-1623-9, p. 19.
  35. Liverani, Mario (2014). The Ancient Near East: History, Society and Economy. Translated by Tabatabai, Soraia. Oxford: Routledge. ISBN 978-0-415-67905-3, p. 208.
  36. Lewy, Hildegard (1971). "Assyria c. 2600–1816 BC". In Edwards, I. E. S.; Gadd, C. J.; Hammond, N. G. L. (eds.). The Cambridge Ancient History: Volume I Part 2: Early History of the Middle East (3rd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-07791-0, p. 731.
  37. Zara, Tom (2008). "A Brief Study of Some Aspects of Babylonian Mathematics". Liberty University: Senior Honors Theses. 23, p. 4.
  38. Dougherty, Raymond Philip (2008). Nabonidus and Belshazzar: A Study of the Closing Events of the Neo-Babylonian Empire. Wipf and Stock Publishers. ISBN 978-1-55635-956-9, p. 1.
  39. Hanish, Shak (2008). "The Chaldean Assyrian Syriac people of Iraq: an ethnic identity problem". Digest of Middle East Studies. 17 (1): 32–47. doi:10.1111/j.1949-3606.2008.tb00145.x, p. 32.
  40. "The Culture And Social Institutions Of Ancient Iran" by Muhammad A. Dandamaev, Vladimir G. Lukonin. Page 104.
  41. Cameron, George (1973). "The Persian satrapies and related matters". Journal of Near Eastern Studies. 32: 47–56. doi:10.1086/372220. S2CID 161447675.
  42. Curtis, John (November 2003). "The Achaemenid Period in Northern Iraq" (PDF). L'Archéologie de l'Empire Achéménide. Paris, France: 3–4.
  43. Farrokh, Kaveh; Frye, Richard N. (2009). Shadows in the Desert: Ancient Persia at War. Bloomsbury USA. p. 176. ISBN 978-1-84603-473-2.
  44. Steven C. Hause, William S. Maltby (2004). Western civilization: a history of European society. Thomson Wadsworth. p. 76. ISBN 978-0-534-62164-3.
  45. Roux, Georges. Ancient Iraq. Penguin Books (1992). ISBN 0-14-012523-X.
  46. Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baháí̕ Faith. SUNY Press. p. 69. ISBN 9780791497944.
  47. Rosenberg, Matt T. (2007). "Largest Cities Through History". New York: About.com. Archived from the original on 2016-08-18. Retrieved 2012-05-01.
  48. "ĀSŌRISTĀN". Encyclopædia Iranica. Retrieved 15 July 2013. ĀSŌRISTĀN, name of the Sasanian province of Babylonia.
  49. Saliba, George (1994). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam. New York University Press. pp. 245, 250, 256–257. ISBN 0-8147-8023-7.
  50. Gutas, Dimitri (1998). Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early 'Abbāsid Society (2nd-4th/8th-10th Centuries). London: Routledge.
  51. Thomas T. Allsen Culture and Conquest in Mongol Eurasia, p.84.
  52. Atwood, Christopher Pratt (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol empire. New York, NY: Facts On File. ISBN 0-8160-4671-9.
  53. Bayne Fisher, William "The Cambridge History of Iran", p.3.
  54. "Mesopotamian Front | International Encyclopedia of the First World War (WW1)". encyclopedia.1914-1918-online.net. Retrieved 2023-09-24.
  55. Christopher Catherwood (22 May 2014). The Battles of World War I. Allison & Busby. pp. 51–2. ISBN 978-0-7490-1502-2.
  56. Glubb Pasha and the Arab Legion: Britain, Jordan and the End of Empire in the Middle East, p7.
  57. Atiyyah, Ghassan R. Iraq: 1908–1921, A Socio-Political Study. The Arab Institute for Research and Publishing, 1973, 307.
  58. Tyler, Patrick E. "Officers Say U.S. Aided Iraq in War Despite Use of Gas" Archived 2017-06-30 at the Wayback Machine New York Times August 18, 2002.
  59. Molavi, Afshin (2005). "The Soul of Iran". Norton: 152.
  60. Abrahamian, Ervand, A History of Modern Iran, Cambridge, 2008, p.171.
  61. "U.S. Periods of War and Dates of Recent Conflicts" (PDF). Congressional Research Service. 29 November 2022. Archived (PDF) from the original on 28 March 2015. Retrieved 4 April 2015.
  62. Gordon, Michael; Trainor, Bernard (1 March 1995). The Generals' War: The Inside Story of the Conflict in the Gulf. New York: Little Brown & Co.
  63. "President Discusses Beginning of Operation Iraqi Freedom". Archived from the original on 31 October 2011. Retrieved 29 October 2011.
  64. "President Bush Meets with Prime Minister Blair". Georgewbush-whitehouse.archives.gov. 31 January 2003. Archived from the original on 12 March 2011. Retrieved 13 September 2009.
  65. Hoar, Jennifer (23 June 2006). "Weapons Found In Iraq Old, Unusable". CBS News. Archived from the original on 1 April 2019. Retrieved 14 March 2019.
  66. MacAskill, Ewen; Borger, Julian (15 September 2004). "Iraq war was illegal and breached UN charter, says Annan". The Guardian. Retrieved 3 November 2022.
  67. "Guinness World Records, Largest Anti-War Rally". Guinness World Records. Archived from the original on 4 September 2004. Retrieved 11 January 2007.
  68. "Suicide bomber kills 32 at Baghdad funeral march". Fox News. Associated Press. 27 January 2012. Archived from the original on 6 March 2012. Retrieved 22 April 2012.
  69. Salem, Paul (29 November 2012). "INSIGHT: Iraq's Tensions Heightened by Syria Conflict". Middle East Voices (Voice of America). Archived from the original on 19 June 2013. Retrieved 3 November 2012.
  70. Fouad al-Ibrahim (22 August 2014). "Why ISIS is a threat to Saudi Arabia: Wahhabism's deferred promise". Al Akhbar English. Archived from the original on 24 August 2014.

References



  • Broich, John. Blood, Oil and the Axis: The Allied Resistance Against a Fascist State in Iraq and the Levant, 1941 (Abrams, 2019).
  • de Gaury, Gerald. Three Kings in Baghdad: The Tragedy of Iraq's Monarchy, (IB Taurus, 2008). ISBN 978-1-84511-535-7
  • Elliot, Matthew. Independent Iraq: British Influence from 1941 to 1958 (IB Tauris, 1996).
  • Fattah, Hala Mundhir, and Frank Caso. A brief history of Iraq (Infobase Publishing, 2009).
  • Franzén, Johan. "Development vs. Reform: Attempts at Modernisation during the Twilight of British Influence in Iraq, 1946–1958," Journal of Imperial and Commonwealth History 37#1 (2009), pp. 77–98
  • Kriwaczek, Paul. Babylon: Mesopotamia and the Birth of Civilization. Atlantic Books (2010). ISBN 978-1-84887-157-1
  • Murray, Williamson, and Kevin M. Woods. The Iran-Iraq War: A military and strategic history (Cambridge UP, 2014).
  • Roux, Georges. Ancient Iraq. Penguin Books (1992). ISBN 0-14-012523-X
  • Silverfarb, Daniel. Britain's informal empire in the Middle East: a case study of Iraq, 1929-1941 ( Oxford University Press, 1986).
  • Silverfarb, Daniel. The twilight of British ascendancy in the Middle East: a case study of Iraq, 1941-1950 (1994)
  • Silverfarb, Daniel. "The revision of Iraq's oil concession, 1949–52." Middle Eastern Studies 32.1 (1996): 69-95.
  • Simons, Geoff. Iraq: From Sumer to Saddam (Springer, 2016).
  • Tarbush, Mohammad A. The role of the military in politics: A case study of Iraq to 1941 (Routledge, 2015).
  • Tripp, Charles R. H. (2007). A History of Iraq 3rd edition. Cambridge University Press.