Гүржийн түүх

МЭӨ 7-р мянганы сүүлчээс МЭӨ 5-р мянганы эхэн үе хүртэл цэцэглэн хөгжсөн Шулавери-Шомугийн соёл ^[1] нь орчин үеийн Гүрж, Азербайжан , Арменийг хамарсан бүс нутагт төвлөрсөн неолит/энеолитийн ^[2] эхэн үеийн соёл иргэншил байв. хойд Иран .Энэ соёл нь газар тариалан, амьтныг гаршуулах чиглэлээр гарсан томоохон дэвшлээрээ алдартай бөгөөд ^[3] Кавказ дахь суурин газар тариалангийн нийгэмлэгүүдийн анхны жишээнүүдийн нэг болжээ.Шулавери-Шомугийн дурсгалт газруудаас олдсон археологийн олдворууд нь үр тарианы тариалалт, ямаа, хонь, үхэр, гахай, нохой зэрэг гэрийн тэжээвэр амьтдын үржүүлгээр тодорхойлогддог хөдөө аж ахуйгаас голчлон хамааралтай нийгэм болохыг харуулж байна.^[4] Эдгээр гэрийн тэжээвэр амьтад нь ан агнуураас түүвэрлэхээс газар тариалан, мал аж ахуй руу шилжихийг санал болгож байна.Нэмж дурдахад, Шулавери-Шомугийн хүмүүс газар тариалангийн үйл ажиллагааг дэмжихийн тулд бүс нутгийн хамгийн эртний усны менежментийн систем, тэр дундаа усалгааны сувгуудыг хөгжүүлсэн.Эдгээр ахиц дэвшлийг үл харгалзан ан агнуур, загас агнуурын аж ахуй, мал аж ахуйтай харьцуулахад бага байсан ч тэдний амьжиргааны стратегид чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байв.Шулавери-Шому суурингууд Кура голын дундах, Арарат хөндий, Нахчиваны тэгш тал дээр төвлөрдөг.Эдгээр бүлгүүд нь ихэвчлэн үргэлжилсэн суурингийн хог хаягдлаас үүссэн хиймэл толгод дээр байсан.Ихэнх суурингууд нь 3-5 тосгоноос бүрдсэн бөгөөд тус бүр нь ерөнхийдөө 1 га-аас бага хэмжээтэй, хэдэн арван, хэдэн зуун хүнийг тэжээдэг.Храмис Диди Гора гэх мэт үл хамаарах зүйлүүд нь 4-5 га талбайг хамарсан бөгөөд магадгүй хэдэн мянган оршин суугчтай байж магадгүй юм.Шулавери-Шомугийн зарим сууринг шуудуугаар бэхэлсэн байсан бөгөөд энэ нь хамгаалалтын болон зан үйлийн зорилгоор үйлчилсэн байж магадгүй юм.Эдгээр суурингийн архитектур нь янз бүрийн хэлбэртэй дугуй, зууван, хагас зууван хэлбэртэй, бөмбөгөр дээвэртэй шавар тоосгон барилгуудаас бүрддэг байв.Эдгээр байгууламжууд нь үндсэндээ нэг давхар, нэг өрөө байсан бөгөөд том барилгуудыг (2-оос 5 метрийн диаметртэй) амьдрах орон зайд, жижиг барилгуудыг (1-2 метр диаметртэй) агуулахад ашигладаг байв.Орц нь ихэвчлэн нарийхан хаалгатай байсан бөгөөд зарим шалыг улаан туяагаар будсан байв.Дээврийн яндан нь гэрэл, агааржуулалтыг хангадаг байсан бөгөөд жижиг, хагас гүний шавар савнууд үр тариа, багаж хэрэгслийг хадгалахад түгээмэл байв.Эхэндээ Шулавери-Шомугийн бүлгүүд цөөн тооны шаазан савтай байсан бөгөөд эдгээр нь МЭӨ 5800 онд орон нутгийн үйлдвэрлэл эхлэх хүртэл Месопотамиас импортолж байжээ.Соёлын олдворууд нь сийлбэртэй чимэглэл бүхий гар хийцийн вааран эдлэл, обсидиан ир, бурин, хусуур, яс, эвэрээр хийсэн багаж хэрэгсэл юм.Археологийн малтлагаас улаан буудай, арвай, усан үзэм зэрэг ургамлын металл эд зүйлс, үлдэгдэл, гахай, ямаа, нохой, үхрийн ясны хамт олдсон нь газар тариалангийн шинэ арга барилаар баяжуулсан олон төрлийн амьжиргааны стратегийг харуулж байна.Эрт дарс хийхБүгд Найрамдах Гүрж улсын зүүн өмнөд хэсэгт орших Шулавери мужаас, ялангуяа Имири тосгоны ойролцоох Гадачрили Горагийн ойролцоо археологичид МЭӨ 6000 оны үед гаршуулсан усан үзмийн хамгийн эртний нотолгоог олжээ.^[5] Дарс үйлдвэрлэх эрт үеийн туршлагыг батлах нэмэлт нотлох баримтууд нь Шулавери-Шомугийн янз бүрийн газруудаас өндөр багтаамжтай вааран савнаас олдсон органик үлдэгдлийг химийн шинжилгээнээс авсан болно.МЭӨ 6-р мянганы эхэн үед хамаарах эдгээр лонхтой дарс исгэх, боловсорч гүйцэх, дарс уухад ашигладаг байсан гэж үздэг.Энэхүү нээлт нь соёлын хүрээнд керамик үйлдвэрлэлийн дэвшилтэт түвшинг тодотгоод зогсохгүй тус бүс нутгийг Ойрхи Дорнод дахь дарс үйлдвэрлэлийн хамгийн эртний төвүүдийн нэг болгожээ.^[6]

Триалети-Ванадзорын соёл нь МЭӨ 3-р мянганы сүүл, 2-р мянганы эхэн үед цэцэглэн хөгжсөн бөгөөд ^[7] Гүржийн Триалети бүс нутаг болон Арменийн Ванадзор орчимд төвлөрчээ.Эрдэмтэд энэ соёл нь хэл шинжлэл, соёлын хамаарлын хувьд Энэтхэг-Европ байсан байж магадгүй гэж таамаглаж байна.^[8]Энэ соёл нь хэд хэдэн чухал хөгжил, соёлын практикт тэмдэглэгдсэн байдаг.чандарлах нь үхэл ба хойд настай холбоотой зан үйлийн хувьсан өөрчлөгдөж буйг илтгэдэг нийтлэг оршуулгын зан үйл болон гарч ирсэн.Энэ хугацаанд будсан ваарыг нэвтрүүлсэн нь уран сайхны илэрхийлэл, гар урлалын техникт ахиц дэвшил гарч байгааг харуулж байна.Нэмж дурдахад цагаан тугалгад суурилсан хүрэл зонхилж, төмөрлөгийн салбарт өөрчлөлт гарсан нь багаж хэрэгсэл, зэвсгийн үйлдвэрлэлийн технологийн дэвшлийг харуулж байна.Триалети-Ванадзорын соёл нь Ойрхи Дорнодын бусад бүс нутгуудтай харилцан уялдаатай байсан нь материаллаг соёлын ижил төстэй байдлаас нотлогдсон.Жишээлбэл, Триалетигаас олдсон тогоо нь Грекийн Микена дахь булш 4-өөс олдсон тогоотой маш төстэй бөгөөд эдгээр алс холын бүс нутгуудын хооронд ямар нэг түвшний холбоо, хамтын нөлөөг харуулж байна.Цаашилбал, энэ соёл нь Лчашен-Мецаморын соёл болон хөгжиж, Хитийн бичвэрт дурдсанчлан Хаяса-Аззи холбоо, Ассирчуудын дурдсан Мушки үүсэхэд хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг.

Неолитын үеэс Төмөр зэвсгийн үе хүртэлх Колчийн соёл баруун Жоржиа мужид, ялангуяа Колчисын түүхэн бүсэд төвлөрч байв.Энэ соёлыг Прото-Кольчийн (МЭӨ 2700-1600) болон Эртний Колчийн (МЭӨ 1600-700) үе гэж хуваадаг.Дэвшилтэт хүрэл үйлдвэрлэл, гар урлалаараа алдартай бөгөөд Абхаз, Сүхуми уулын цогцолбор, Рача өндөрлөг, Колчийн тал зэрэг бүс нутгуудын булшнаас олон тооны зэс, хүрэл олдворууд олджээ.Колчийн соёлын сүүлчийн үе буюу МЭӨ 8-6-р зууны үед гадаад худалдааг илтгэх хүрэл эдлэл агуулсан хамтын булш түгээмэл болсон.Энэ эрин үед Рача, Абхаз, Сванети, Аджарад зэс олборлож байсныг нотлохын зэрэгцээ зэвсэг, хөдөө аж ахуйн багаж хэрэгслийн үйлдвэрлэл нэмэгдсэн.Колчичуудыг орчин үеийн баруун Гүржчүүдийн өвөг дээдэс гэж үздэг бөгөөд үүнд Мегрелчууд, Лазууд, Сванууд гэх мэт бүлгүүд багтдаг.

Хүрэл зэвсгийн үеийн томоохон соёл иргэншил болох Колчийн соёл нь Зүүн Хар тэнгисийн бүсэд оршдог байсан бөгөөд Дундад Хүрэл зэвсгийн үед үүссэн.Энэ нь хөрш Кобаны соёлтой нягт холбоотой байв.МЭӨ 2-р мянганы эцэс гэхэд Колчисын зарим газар хот байгуулалтын томоохон бүтээн байгуулалтад оржээ.Хожуу хүрэл зэвсгийн үед буюу МЭӨ 15-8-р зууны үед Колчис металл хайлуулах, цутгах чиглэлээр гарамгай байсан нь ^[10] газар тариалангийн нарийн багаж хэрэгслээр илэрхий байв.Бүс нутгийн үржил шимт нам дор газар, зөөлөн уур амьсгал нь газар тариалангийн дэвшилтэт арга барилыг бий болгосон."Колхис" хэмээх нэр нь МЭӨ 8-р зууны эхэн үеийн түүхэн сурвалжид гардаг бөгөөд үүнийг Грекийн яруу найрагч Коринтын Еумелус "Κολχίδα" ^[11] хэмээн нэрлэсэн ба түүнээс ч өмнө Урартын тэмдэглэлд "Кулха" гэж нэрлэсэн байдаг.Урартын хаад өөрсдийн газар нутаг Шинэ Ассирийн эзэнт гүрний мэдэлд орохын өмнөхөн буюу МЭӨ 744 эсвэл 743 оны орчимд Колхис хотыг эзэлсэн тухайгаа дурссан байдаг.Колчис бол Хар тэнгисийн эрэг дагуух олон овог аймгуудын оршин суудаг олон янзын бүс нутаг байв.Эдгээрт Мачелон, Хениочи, Зидретэй, Лази, Чалибес, Тибарени/Тубал, Моссиноеци, Макронес, Моски, Маррес, Апсилае, Абасчи, Санигае, Коракси, Коли, Меланхлаени, Гелони, Соани (Суани) багтсан.Эртний эх сурвалжид эдгээр овог аймгуудын гарал үүслийн талаар янз бүрийн мэдээллүүд байдаг бөгөөд энэ нь угсаатны нарийн төвөгтэй бүтээлийг тусгасан байдаг.Персийн дүрэмӨмнөд Колчисын овог аймгууд, тухайлбал Макронууд, Мосчи, Марресууд 19-р Сатрапын нэрээр Ахеменидийн эзэнт гүрэнд нэгджээ.^[12] Хойд овгууд Персэд захирагдаж, таван жил тутамд 100 охин, 100 хөвгүүнийг Персийн ордонд илгээдэг байв.^[13] МЭӨ 400 онд Арван мянгатынхан Трапецад хүрсний дараа тэд Колчичуудыг тулалдаанд ялав.Ахеменидийн эзэнт гүрний өргөн цар хүрээтэй худалдаа, эдийн засгийн харилцаа Колхид ихээхэн нөлөөлж, Персийн ноёрхлын үед түүний нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг хурдасгасан.Гэсэн хэдий ч Колчис дараа нь Персийн засаглалыг түлхэн унагаж, Картли-Иберитэй нэгдсэн бие даасан улс байгуулж, скептухи хэмээх хааны захирагч нараар захирч байв.Сүүлийн үеийн нотлох баримтууд Колчис болон хөрш зэргэлдээх Ибери улсууд хоёулаа Ахеменидийн эзэнт гүрний нэг хэсэг байсан, магадгүй Армений сатрапийн дор байсан гэдгийг харуулж байна.^[14]Понтын засаглалын дорМЭӨ 83 онд Понтусын хаан VI Митридат Колхид бослогыг дарж, улмаар түүний хүү Митридат Крестэд тус бүс нутгийг олгосон бөгөөд түүнийг эцгийнхээ эсрэг хуйвалдаан хийсэн гэж сэжиглэн цаазлуулжээ.Гуравдугаар Митридатын дайны үеэр өөр нэг хүү Махарес нь Босфор ба Колхисын хаан болсон боловч түүний засаглал богино байсан.МЭӨ 65 онд VI Митридат Ромын цэрэгт ялагдсаны дараа Ромын жанжин Помпей Колчис хотыг хяналтандаа авчээ.Помпей орон нутгийн удирдагч Олтаксыг барьж, Аристархыг МЭӨ 63-47 оны хооронд уг бүс нутгийн эзэнт гүрэн болгожээ.Гэсэн хэдий ч Помпей унасны дараа Митридат VI-ийн өөр нэг хүү Фарнакс II нь Юлий Цезарийн Египт дэх эрхшээлд автсан байдлыг ашиглан Колчис, Армени болон Кападокийн зарим хэсгийг эргүүлэн авчээ.Хэдийгээр тэрээр анх Цезарийн өв залгамжлагч Гней Домиций Калвинусыг ялсан ч Фарнасесын амжилт богино хугацаанд үргэлжилсэн юм.Хожим нь Колхисыг Понтус болон Боспорын хаант улсын нэгдсэн нутаг дэвсгэрийн нэг хэсэг болгон Зенонгийн хүү Полемон I захирч байжээ.МЭӨ 8 онд Полемоныг нас барсны дараа түүний хоёр дахь эхнэр Понтусын Питодорида Боспорын хаант улсыг алдсан ч Колчис, Понтыг хяналтандаа байлгаж байв.Тэдний хүү Понтын II Полемон МЭ 63 онд эзэн хаан Нерон хаан ширээнээс буухыг албадан буулгаснаар Понт, Колхис нар Ромын Галат мужид, дараа нь МЭ 81 онд Кападокид нэгдсэн байна.Эдгээр дайны дараа МЭӨ 60-аас 40-өөд оны хооронд Грекийн эрэг дагуух Фазис, Диоскуриас зэрэг суурингууд сэргэхээр тэмцэж, Требизонд бүс нутгийн эдийн засаг, улс төрийн шинэ төв болжээ.Ромын засаглалын дорЭргийн бүс нутгийг Ромын эзлэн түрэмгийлж байх үед хяналтыг хатуу хэрэгжүүлээгүй нь МЭ 69 онд Понт, Колхид Аницетусын удирдсан бослого бүтэлгүйтсэнээр нотлогддог.Сванети, Хениочи зэрэг нутгийн уулын овог аймгууд Ромын ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрөхийн зэрэгцээ автономит хаант улсуудыг үр дүнтэй хадгалж, нам дор газар руу дайралтаа үргэлжлүүлэв.Ромын засаглалын хандлага нь эзэн хаан Хадрианы үед хөгжсөн бөгөөд тэрээр МЭ 130-131 оны үед зөвлөх Аррианы хайгуулын номлолоор дамжуулан овгийн олон янз байдлыг илүү сайн ойлгож, удирдахыг эрэлхийлсэн.Аррианы "Эуксиний тэнгисийн Периплус"-д бичсэн тэмдэглэлд Лаз, Санни, Апсила зэрэг овог аймгуудын хүч чадлыг нарийвчлан харуулсан бөгөөд сүүлчийнх нь Ромын нөлөөнд автсан Жулиан хэмээх хааны дор эрх мэдлээ нэгтгэж эхэлсэн.Төлөөлөгч Эндрю болон бусад хүмүүсийн танилцуулсан Христийн шашин 1-р зууны орчимд бүс нутагт нэвтэрч эхэлсэн бөгөөд 3-р зуун гэхэд оршуулгын зан заншил зэрэг соёлын практикт мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гарчээ.Гэсэн хэдий ч орон нутгийн паганизм болон бусад шашны зан үйлүүд Митрагийн нууцууд 4-р зуун хүртэл давамгайлсаар байв.МЭӨ 66 оноос хойш Эгрисийн хаант улс гэгддэг Лазика нь Помпейгийн дор Ромын Кавказын кампанит ажлын дараа вассал улс болж эхэлсэн Ромтой тогтоосон нарийн төвөгтэй харилцааны жишээ юм.Хаант улс МЭ 253 онд Готик довтолгоо зэрэг сорилтуудтай тулгарсан бөгөөд энэ нь Ромын цэргийн дэмжлэгээр няцаагдсан нь энэ бүс нутагт Ромын хамгаалалт, нөлөөнд түвэгтэй боловч түвэгтэй хэвээр байсаар байгааг харуулж байна.

Анатолийн зүүн хойд хэсэгт орших овгийн нэгдэл болох Диауэхи нь Төмөр зэвсгийн үеийн Ассири ба Урартын түүхэн сурвалжид онцгой байр эзэлдэг.^[9] Энэ нь ихэвчлэн Ассирийн хаан Тиглат-Пилесэр I (МЭӨ 1118)-ийн гурав дахь жилээс хамаарах Ёнжалу бичээсэнд гардаг эртний Даиаенитэй тодорхойлогддог бөгөөд Шалманесер III (МЭӨ 845) -ийн тэмдэглэлд дахин дурдсан байдаг.МЭӨ 8-р зууны эхэн үед Урартугийн хүчирхэгжиж буй бүс нутгийн хүчирхэг байдлын анхаарлыг Диауэхи татав.Менуагийн хаанчлалын үед (МЭӨ 810-785) Урарту нь Зуа, Уту, Шашилу зэрэг гол хотууд зэрэг Диауэхигийн нэлээд хэсгийг эзлэн авснаар нөлөөгөө өргөжүүлжээ.Урартын байлдан дагуулал нь Диауэхийн хаан Утупурсиг цутгалын статустай болгож, алт, мөнгөөр ​​алба гувчуур төлөхийг шаардав.Менуагийн залгамжлагч Аргишти I (МЭӨ 785–763) МЭӨ 783 онд Диауехигийн эсрэг аян дайн эхлүүлж, Утупурси хааныг амжилттай ялж, нутаг дэвсгэрийг нь өөртөө нэгтгэв.Амьдралынхаа хариуд Утупурси янз бүрийн металл, мал зэрэг их хэмжээний алба гувчуур төлөхөөс өөр аргагүй болжээ.

Ром Кавказын бүс нутаг руу тэлэлт нь МЭӨ 2-р зууны сүүлчээс эхэлсэн бөгөөд Анатоли, Хар тэнгис зэрэг бүс нутгийг чиглүүлж байв.МЭӨ 65 он гэхэд Ромын Бүгд Найрамдах Улс Понтусын хаант улсыг устгаж, түүний дотор Колхис (орчин үеийн баруун Жоржиа) багтаж, Ромын эзэнт гүрэнд нэгтгэв.Энэ газар хожим Ромын Лазикум муж болжээ.Үүний зэрэгцээ зүүн тийшээ Иберийн хаант улс нь Ромд вассал улс болж, стратегийн ач холбогдол, нутгийн уулын овгуудын аюул заналхийллийн улмаас ихээхэн тусгаар тогтнолоо олж авсан.Эргийн дагуух томоохон цайзуудыг Ром эзэлсэн ч бүс нутгийг хянах нь бага зэрэг сул байв.МЭ 69 онд Понт, Колхид Аницетын удирдсан томоохон бослого Ромын эрх мэдлийг эсэргүүцсэн боловч эцэст нь бүтэлгүйтэв.Дараагийн хэдэн зуунд Өмнөд Кавказ нь Ром-Персийн удаан үргэлжилсэн дайны нэг хэсэг болох Персийн хүчирхэг гүрнүүд, ялангуяа Парфчууд , дараа нь Сасанидын эсрэг Ром, дараа нь Византийн нөлөөнд автсан тулалдааны талбар болжээ.Христийн шашин 1-р зууны эхэн үеэс бүс нутагт дэлгэрч эхэлсэн бөгөөд Гэгээн Эндрю, Зелот Гэгээн Симон зэрэг хүмүүсийн нөлөөнд автсан.Гэсэн хэдий ч 4-р зууныг хүртэл орон нутгийн харь шашинтан ба Митра шашин шүтлэг хэвээр байв.1-р зууны үед Михдрат I (МЭ 58-106) зэрэг Иберийн захирагчид Ромын эсрэг нааштай байр суурийг харуулсан бөгөөд эзэн хаан Веспасиан МЭ 75 онд Мцхетаг бэхэлсэн нь дэмжлэгийн шинж юм.2-р зуунд Фарсман II Квели хааны удирдлага дор Ибери улс байр сууриа бэхжүүлж, Ромоос бүрэн тусгаар тогтнолоо олж, доройтож буй Армениас газар нутгаа эргүүлэн авчээ.Энэ үед хаант улс Ромтой хүчтэй холбоотон байсан.Гэсэн хэдий ч 3-р зуунд ноёрхол нь Лази овог аймгуудад шилжиж, Эгриси гэгддэг Лазика вант улс байгуулагдахад хүргэсэн бөгөөд хожим нь Византийн болон Сассанчуудын томоохон өрсөлдөөнийг туулж, Лазикийн дайн (МЭ 542-562) болж өндөрлөв. .3-р зууны сүүлч гэхэд Ром Кавказын Албани, Армени зэрэг бүс нутгуудад Сассаны тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөх ёстой байсан ч МЭ 300 он гэхэд эзэн хаан Аурелиан, Диоклетиан нар одоогийн Гүржийн хяналтыг эргүүлэн авчээ.Лазика бие даасан байдлыг олж авснаар эцэст нь бие даасан Лазика-Эгрисийн вант улсыг байгуулав.МЭ 591 онд Византи, Перс хоёр Иберийг хувааж, Тбилиси Персийн мэдэлд, Мцхета Византийн мэдэлд оржээ.7-р зууны эхээр эвлэрэл нурж, Иберийн хунтайж Стефаноз I (ойролцоогоор 590-627) МЭ 607 онд Перстэй холбоотон Иберийн нутаг дэвсгэрийг нэгтгэхэд хүргэв.Гэсэн хэдий ч МЭ 628 онд эзэн хаан Гераклиусын хийсэн аян дайн 7-р зууны сүүлийн хагаст Арабын байлдан дагуулалт хүртэл Ромын ноёрхлыг дахин баталгаажуулав.МЭ 692 онд болсон Себастополисын тулалдааны дараа, МЭ 736 онд Арабын байлдан дагуулагч II Марван Себастополисыг (орчин үеийн Сухуми) эзэлсэний дараа тус бүс нутагт Ром/Византийн оршин суугчид мэдэгдэхүйц буурч, Гүрж дэх Ромын нөлөө дууссаныг тэмдэглэв.

Эртний Колчийн хаант улсын нэг хэсэг байсан Лазика нь МЭӨ 1-р зуунд Колчис задарч, автономит овог аймаг-нутаг дэвсгэрийн нэгжүүд бий болсноор өвөрмөц хаант улс болон гарч ирсэн.Албан ёсоор Лазика нь МЭ 131 онд Ромын эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд хэсэгчилсэн бие даасан байдал олгосноор тусгаар тогтнолын хэлбэрийг олж авч, 3-р зууны дунд үе гэхэд илүү бүтэцтэй хаант улс болж хувирав.Түүхийнхээ туршид Лазика нь Византийн стратегийн вассал хаант улсын үүрэг гүйцэтгэсэн боловч Лазикийн дайны үеэр Сасани Персийн хяналтанд богино хугацаанд орсон бөгөөд энэ нь бүс нутаг дахь Ромын монополийн талаархи эдийн засгийн маргаанаас үүдэлтэй томоохон мөргөлдөөн юм.Эдгээр монополиуд нь Лазикагийн эдийн засагт чухал ач холбогдолтой чөлөөт худалдааг тасалдуулж, гол боомт болох Фазисаар дамжуулан далайн худалдаагаар цэцэглэн хөгжиж байв.Хаант улс нь Понт, Босфор (Крым дахь) улсуудтай идэвхтэй худалдаа хийж, арьс шир, үслэг эдлэл, бусад түүхий эд, боолуудыг экспортолж байв.Хариуд нь Лазика давс, талх, дарс, тансаг даавуу, зэвсэг импортолжээ.Лазикийн дайн нь худалдааны чухал замуудын уулзвар дээр байрладаг, томоохон эзэнт гүрнүүдтэй тэмцэлдэж байсан Лазикагийн стратегийн болон эдийн засгийн ач холбогдлыг онцолсон юм.7-р зуун гэхэд хаант улс эцэст нь лалын шашинтнуудын байлдан дагуулалд орсон боловч 8-р зуунд Арабын хүчийг амжилттай няцааж чадсан юм.Дараа нь Лазика нь 780 онд шинээр гарч ирж буй Абхазийн хаант улсын нэг хэсэг болсон нь хожим 11-р зуунд Гүржийн нэгдсэн вант улсыг байгуулахад хувь нэмэр оруулсан юм.

Гүрж бичгийн гарал үүсэл нь оньсого мэт бөгөөд Гүржийн болон гадаадын эрдэмтдийн дунд өргөн маргаантай байдаг.Хамгийн эртний баталгаажсан бичиг болох Асомтаврули нь МЭ 5-р зуунд хамаарах бөгөөд дараагийн зуунуудад бусад бичиг үсэг бий болсон.Ихэнх эрдэмтэд уг бичиг үсгийн эхлэлийг эртний Гүржийн Картли хаант улс болох Иберийг христийн шашинд оруулсантай холбодог ^[15] , үүнийг МЭ 326 эсвэл 337 онд Мириан III хаан хөрвөлт болон МЭ 430 оны Бир эль Куттын бичээсүүдийн хооронд үүссэн гэж таамаглаж байна.Эхэндээ уг бичгийг Гүрж, Палестины лам нар Библи болон бусад Христийн шашны бичвэрүүдийг Гүрж хэл рүү орчуулахад ашигладаг байжээ.Гүржийн эртний уламжлал нь цагаан толгойн христийн үеэс өмнөх үеийн гарал үүслийг санал болгодог бөгөөд үүнийг МЭӨ 3-р зууны үеийн хаан Фарнаваз I-д оруулсан байдаг.^[16] Гэсэн хэдий ч энэ өгүүллэгийг домогт гэж үздэг бөгөөд археологийн нотолгоог дэмждэггүй бөгөөд олон хүмүүс цагаан толгойн гадаад гарал үүслийн тухай мэдэгдлийн эсрэг үндсэрхэг үзэлтэй хариу үйлдэл гэж үздэг.Энэхүү мэтгэлцээн нь Арменийн шашны зүтгэлтнүүд, ялангуяа армян цагаан толгойг бүтээгч хэмээн хүлээн зөвшөөрөгдсөн Месроп Маштоцын оролцоотой холбоотой юм.Дундад зууны үеийн Арменийн зарим эх сурвалжууд Маштоцыг Гүрж, Кавказын Албани цагаан толгойн үсгийг мөн боловсруулсан гэж баталдаг боловч Гүржийн ихэнх эрдэмтэд болон барууны зарим эрдэмтэд эдгээр дансны найдвартай байдалд эргэлздэг.Гүрж бичгийн үндсэн нөлөөлөл нь мөн эрдэмтдийн маргааны сэдэв юм.Зарим хүмүүс уг бичгийг арамей гэх мэт грек эсвэл семит цагаан толгойн үсгээс санаа авсан гэж үздэг ч ^[17] сүүлийн үеийн судалгаанууд Грек цагаан толгойтой, ялангуяа үсгүүдийн дараалал, тоон утгаараа илүү төстэй болохыг онцолж байна.Нэмж дурдахад зарим судлаачид Христийн өмнөх үеийн Гүржийн соёлын тэмдэг эсвэл овгийн тэмдэглэгээ цагаан толгойн зарим үсэгт нөлөөлсөн байж магадгүй гэж үздэг.

Гэгээн Ниногийн хүчин чармайлтаар 4-р зууны эхэн үеэс Картли гэгддэг Гүржийн эртний хаант улс болох Иберийг Христийн шашинд оруулах ажил эхэлсэн.Иберийн хаан III Мириан Христийн шашныг төрийн шашин хэмээн тунхагласан нь "Картлийн бурхад" гэгддэг уламжлалт политеист ба антропоморф шүтээнүүдээс ихээхэн соёл, шашны шилжилтэд хүргэсэн.Энэхүү алхам нь Христийн шашныг үндэстний хувьд хамгийн анхны үрчлэлийн нэг болж, Иберийг Арменитай зэрэгцүүлэн уг шашин шүтлэгийг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн анхны бүс нутгийн нэг болгосон юм.Энэхүү хөрвүүлэлт нь нийгэм, соёлын гүн гүнзгий нөлөөг үзүүлж, хаант улсын Христийн шашны өргөн ертөнц, ялангуяа Ариун Газартай харилцах харилцаанд нөлөөлсөн.Үүнийг Палестин дахь Гүржийн оршин суугчдын тоо нэмэгдэж, Иберийн Петр гэх мэт тоо баримтууд, Иудей цөл болон бусад түүхэн дурсгалт газруудаас Гүржийн бичээс олдсон нь нотлогдсон юм.Ромын болон Сасанийн эзэнт гүрний хоорондох Иберийн стратегийн байр суурь нь түүнийг төлөөлөгчдийн дайнд чухал тоглогч болгож, дипломат болон соёлын маневруудад нөлөөлсөн.Ромын эзэнт гүрэнтэй холбоотой шашин шүтлэгийг хүлээн авсан хэдий ч Ибериа нь Ахеменидийн үеэс эхлэн худалдаа, дайн тулаан, гэрлэлтээр дамжуулан Ираны ертөнцтэй соёлын хүчтэй харилцаатай байсан.Христийн шашин шүтлэгийн үйл явц нь зөвхөн шашны хөрвөлт төдийгүй Гүржийн өвөрмөц онцлогийг бий болгоход хувь нэмэр оруулсан олон зууны өөрчлөлт байв.Энэхүү шилжилт нь хаант засаглал зэрэг гол зүтгэлтнүүдийг аажмаар гүржчлэх, 6-р зууны дунд үеэс гадаадын сүмийн удирдагчдыг уугуул гүржчүүдээр сольсон.Гэсэн хэдий ч грекчүүд , иранчууд , армянчууд, сиричүүд энэ хугацаанд Гүржийн сүмийн удирдлага, хөгжилд сайн нөлөө үзүүлсээр байв.

Гүржийн хаант улсууд, ялангуяа Иберийн хаант улсыг хянах геополитикийн тэмцэл нь 3-р зуунаас эхэлсэн Византийн эзэнт гүрэн ба Сасани Персийн хоорондох өрсөлдөөний гол хэсэг байв.Сасаничуудын эриний эхэн үед, I Шапур хааны үед (240-270) Сасанчууд анх удаа Иберид засаглалаа байгуулж, Михраны ордны иран ханхүүг Мириан III гэгддэг ханхүүг 284 оны орчим хаан ширээнд суулгасан. VI зуун хүртэл Иберийг захирч байсан Чосроид гүрнийг эхлүүлсэн.363 онд II Шапур хаан Иберийг довтолж, Аспакюр II-г өөрийн вассал болгон суулгаснаар Сасаничуудын нөлөө бэхжсэн.Энэ үе нь Иберийн хаад зөвхөн нэрлэсэн эрх мэдлийг эзэмшиж байсан бөгөөд бодит хяналт Византин ба Сасаничуудын хооронд байнга шилждэг байсан.523 онд Гургений удирдлаган дор Гүржүүдийн бослого бүтэлгүйтсэн нь энэхүү үймээн самуунтай засаглалыг онцолж, Персийн хяналт илүү шууд, орон нутгийн хаант засаглал нь бэлгэдлийн шинж чанартай байсан нөхцөл байдалд хүргэсэн.Иберийн хаант улсын нэрлэсэн байдал 520-иод он гэхэд илүү тодрох болсон бөгөөд Персийн IV Хормиздын (578-590) захиргаанд III Бакур хаан нас барсны дараа 580 онд албан ёсоор дуусгавар болсон.Дараа нь Ибериа нь томилогдсон марзбануудын удирддаг Персийн шууд муж болгон хувиргаж, Персийн хяналтыг үр дүнтэй болгожээ.Персийн шууд засаглал нь асар их татвар ногдуулж, шарын шашныг сурталчилсан нь христийн шашинтай Иберийн язгууртнуудын дунд ихээхэн дургүйцлийг төрүүлэв.582 онд эдгээр язгууртнууд Зүүн Ромын эзэн хаан Морисээс тусламж хүсч, цэргийнхэн хөндлөнгөөс оролцов.588 онд Морис Гуарамидуудын I Гуарамыг Иберийн захирагчаар хаан биш харин Византийн нөлөөг харуулсан куропалат цолтой болгожээ.591 оны Византи-Сасанидын гэрээгээр Иберийн засаглалыг өөрчлөн зохион байгуулж, Тбилиси дэх хаант улсыг Ром, Сасаничуудын нөлөөний бүсэд албан ёсоор хувааж, Мцхета Византийн хяналтад орсон.Энэхүү зохицуулалт нь Иберийг дахин нэгтгэхийн тулд Перстэй илүү нягт холбоотой байсан Стефан I (Стефаноз I) -ийн удирдлаган дор дахин өөрчлөгдсөн.Гэсэн хэдий ч энэ чиг баримжаа нь 602-628 оны Византийн-Сасаничуудын дайны үеэр 626 онд Византийн эзэн хаан Гераклиусын дайралтын үеэр түүнийг үхэлд хүргэсэн.627-628 он гэхэд Византийн хүчнүүд Гүржийн ихэнх хэсэгт давамгайлж байсан бөгөөд лалын шашинтнуудын байлдан дагуулалт нь бүс нутгийн улс төрийн дүр төрхийг өөрчлөх хүртэл хэвээр үлджээ.

МЭ 580 онд Кавказын нэгдсэн хаант улс болох Иберийн хаан III Бакур нас барснаар улс төрийн томоохон өөрчлөлт гарсан.Эзэн хаан IV Хормиздын удирдлаган дор Сасанидын эзэнт гүрэн нөхцөл байдлыг ашиглан Иберийн хаант засгийг устгаж, Иберийг марзпан захирдаг Персийн муж болгон өөрчилсөн.Энэхүү шилжилтийг Иберийн язгууртнууд мэдэгдэхүйц эсэргүүцэлгүйгээр хүлээн зөвшөөрч, хааны гэр бүл өндөрлөг газрууд руугаа ухарчээ.Персийн засаглал хүнд татвар ногдуулж, христийн шашинтнууд зонхилж байсан бүс нутагт дургүйцсэн шарын шашныг сурталчилж байв.Үүний хариуд МЭ 582 онд Иберийн язгууртнууд Персийн эсрэг цэргийн кампанит ажил эхлүүлсэн Зүүн Ромын эзэн хаан Морисээс тусламж хүсчээ.МЭ 588 он гэхэд Морис Гуарамидын I Гуарамыг Иберийн шинэ удирдагчаар томилохыг хаан биш харин Византийн нэр хүндтэй куропалат цолтой тэргүүлэгч хунтайжийн хувиар дэмжив.МЭ 591 оны Византи-Сасанидын гэрээгээр энэ зохицуулалтыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн боловч Иберийг Тбилиси хотын эргэн тойронд төвлөрсөн хоёр эзэнт гүрний нөлөөнд автсан бүс болгон хуваасан.Энэ үе нь Константинополийн нэрлэсэн хяналтан дор Ибери дахь династ язгууртны өсөлтийг тэмдэглэв.Тэргүүлэгч ноёд хэдий нөлөө бүхий байсан ч Сасанид болон Византийн удирдагчдын дүрмийг эзэмшдэг орон нутгийн гүнүүдээр эрх мэдлээрээ хязгаарлагдаж байв.Византийн хамгаалалт нь Кавказ дахь Сасанидын болон хожмын Исламын нөлөөг хязгаарлах зорилготой байв.Гэсэн хэдий ч Иберийн ноёдын үнэнч байдал хэлбэлзэж, заримдаа бүс нутгийн гүрнүүдийн ноёрхлыг улс төрийн стратеги гэж хүлээн зөвшөөрдөг байв.Гуарамын залгамжлагч Стефан I Иберийг нэгтгэхийн тулд Перс рүү үнэнч байсан нь МЭ 626 онд Византийн эзэн хаан Гераклиусын дайралтын үеэр түүний амь насыг хохироосон юм.Византийн болон Персийн олс таталтын дараа 640-өөд оны Арабын байлдан дагуулалт нь Иберийн улс төрийг улам хүндрүүлсэн.Хэдийгээр Византийг дэмжигч Чосроид байшинг анх сэргээсэн ч удалгүй тэд Умайяд Халифатын ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй болжээ.680-аад он гэхэд Арабын ноёрхлын эсрэг бослого бүтэлгүйтсэн нь Чосроидуудын засаглал буурч, Кахетид хязгаарлагдахад хүргэв.730-аад он гэхэд Тбилисид лалын шашинт эмир байгуулагдснаар Арабын хяналт бэхжиж, ямар нэгэн чухал эрх мэдлээ хадгалахын төлөө тэмцэж байсан Гуарамидуудыг нүүлгэн шилжүүлэв.748-780 оны хооронд Гуарамидууд эцэст нь Нерсанидуудаар солигдож, Гүржийн язгууртнуудыг Арабын хүчин хүчтэй дарсны дараа 786 онд улс төрийн тавцангаас алга болжээ.Гуарамидууд болон Чосроидуудын бууралт нь Багратидын гэр бүлийн өсөлтийг бий болгосон.Ашот I 786/813 онд захиргаагаа эхлүүлж байхдаа энэхүү вакуумыг ашигласан.888 он гэхэд Багратидын I Адарнасе энэ бүс нутагт хяналтаа тогтоож, өөрийгөө Гүржийн хаан хэмээн тунхаглаж, соёлын сэргэн мандалт, тэлэлтийн үеийг зарлаж, улмаар Гүржийн хааны эрх мэдлийг сэргээв.

"Арабоба" гэгддэг Гүрж дэх Арабын ноёрхлын үе нь 7-р зууны дунд үеэс Арабын анхны довтолгооноос эхлээд 1122 онд IV Давид хаан Тбилисийн Эмиратын эцсийн ялагдал хүртэл үргэлжилсэн. Мусульманчуудын байлдан дагуулалд өртсөн бусад бүс нутгаас ялгаатай нь. , Гүржийн соёл, улс төрийн бүтэц харьцангуй бүрэн бүтэн хэвээр байв.Гүржийн ард түмэн христийн шашин шүтлэгээ голчлон хадгалж, язгууртнууд нутаг дэвсгэрээ хяналтандаа байлгаж байсан бол Арабын эрх баригчид алба гувчуур авахад голлон анхаардаг байсан бөгөөд үүнийг хэрэгжүүлэх гэж байнга тэмцдэг байв.Гэсэн хэдий ч энэ бүс нутагт удаа дараалан явуулсан цэргийн кампанит ажлын улмаас ихээхэн сүйрэл гарсан бөгөөд Халифууд энэ эриний ихэнх хугацаанд Гүржийн дотоод динамик байдалд нөлөөлсөн хэвээр байв.Гүрж дэх Арабын засаглалын түүхийг үндсэндээ гурван үндсэн үе болгон хуваадаг.1. Арабын байлдан дагуулалтын эхэн үе (645-736) : Энэ үе нь 645 онд Умайяд халифатын дор Арабын арми анх гарч ирснээр эхэлж, 736 онд Тбилисийн Эмират улс байгуулагдсанаар дууссан. Гүржийн газар нутагт улс төрийн хяналт.2. Тбилисийн Эмират (736-853) : Энэ хугацаанд Тбилисийн Эмират Дорнод Гүржийг бүхэлд нь хяналтандаа байлгаж байв.Аббасидын халифатын улс орон нутгийн эмир бослогыг дарахын тулд 853 онд Тбилиси хотыг устгаснаар энэ үе шат дуусч, энэ бүс нутагт Арабын өргөн ноёрхол зогссон юм.3. Арабын ноёрхлын уналт (853-1122) : Тбилис сүйрсний дараа Эмират улсын хүч суларч, аажмаар шинээр гарч ирж буй тусгаар тогтносон Гүржийн улсуудад байр сууриа алдаж эхлэв.Их Сельжукийн эзэнт гүрэн 11-р зууны хоёрдугаар хагаст Арабуудыг орлож, Ойрхи Дорнодод зонхилох хүчин болжээ.Гэсэн хэдий ч Тбилиси 1122 онд IV Давид хаан чөлөөлөх хүртлээ Арабын мэдэлд байсан.Арабын эртний байлдан дагуулалт (645-736)7-р зууны эхэн үед одоогийн Гүржийн ихэнх нутгийг хамарсан Иберийн хаант улс Византийн болон Сасанидын эзэнт гүрний ноёрхож байсан улс төрийн цогц ландшафтыг чадварлаг удирдаж байв.Шаардлагатай бол итгэл үнэмшлээ сольсноор Ибериа бие даасан байдлаа хадгалж чадсан.Энэхүү нарийн тэнцвэрт байдал 626 онд Византийн эзэн хаан Гераклиус Тбилис рүү довтолж, Византийг дэмжигч Чосроид гүрний Адарнасе I-г суулгаснаар Византийн нөлөө их байсан үеийг тэмдэглэсэн үед энэ нарийн тэнцвэр өөрчлөгдсөн юм.Гэсэн хэдий ч Лалын Халифын вант улс үүсч, улмаар Ойрхи Дорнод даяар байлдан дагуулалт хийснээр удалгүй энэхүү статус квог тасалдуулжээ.Одоогийн Гүржийн нутаг дэвсгэрт Арабын анхны довтолгоо нь 642-645 оны хооронд Арабууд Персийг байлдан дагуулж байх үеэр, 645 онд Тбилиси Арабчуудын мэдэлд оржээ. Хэдийгээр энэ бүс нутаг Арминия хэмээх шинэ мужид нэгдсэн ч нутгийн захирагчид эхэндээ 642-645 оны хооронд Персийг арабууд эзлэн авчээ. Византийн болон Сасанидын хяналтан дор байсантай адил бие даасан байдал.Арабын ноёрхлын эхний жилүүд Халифын вант улс дахь улс төрийн тогтворгүй байдал, өргөн уудам газар нутгаа хяналтандаа байлгахын төлөө тэмцэж байсан.Бүс нутаг дахь Арабын эрх мэдлийн гол хэрэгсэл нь исламын засаглалд захирагдахыг бэлгэдэж, цаашдын халдлага, шийтгэлийн үйлдлээс хамгаалсан жизя буюу мусульман бус хүмүүсээс ногдуулдаг татвар байв.Хөрш зэргэлдээ Армени улсын нэгэн адил Иберид энэ алба гувчуурыг эсэргүүцсэн бослого байнга гардаг, ялангуяа Халифатын улс дотоод сул дорой байдлын шинж тэмдэг илэрсэн үед.681-682 онд II Адарнасе тэргүүтэй томоохон бослого гарчээ.Кавказ даяар өрнөсөн үймээн самууны нэг хэсэг болох энэхүү бослого эцэстээ дарагдсан;Адарнасе алагдаж, Арабчууд өрсөлдөгч Гуарамид гүрнээс II Гуарамыг суулгав.Энэ хугацаанд арабууд бүс нутгийн бусад гүрнүүд, ялангуяа Византийн эзэнт гүрэн, түрэг хагас нүүдэлчин овог аймгуудын нэгдэл болох Хазаруудтай тулалдаж байв.Хазарууд Персийн эсрэг Византитай анх холбоотон байсан бол хожим нь 682 онд Гүржийн бослогыг дарахад арабуудад тусалснаар давхар үүрэг гүйцэтгэсэн. Эдгээр хүчирхэг хөршүүдийн дунд баригдсан Гүржийн газар нутгийн стратегийн ач холбогдол нь олон удаа, сүйрлийн дайралт хийхэд хүргэсэн. ялангуяа хойд зүгийн хазарууд.Византийн эзэнт гүрэн Ибери дэх нөлөөгөө сэргээхийг зорьж, Арабчуудын хараахан хүрч амжаагүй байгаа Абхаз, Лазика зэрэг Хар тэнгисийн эргийн бүс нутгуудад хяналтаа бэхжүүлэхэд анхаарлаа хандуулав.685 онд эзэн хаан II Юстиниан халифтай эвлэрэх хэлэлцээр хийж, Ибериа, Арменийг хамтран эзэмшихээр тохиролцов.Гэсэн хэдий ч 692 онд Себастополисын тулалдаанд Арабчууд ялалт байгуулснаар бүс нутгийн динамикийг эрс өөрчилж, Арабын байлдан дагуулалтын шинэ давалгаанд хүргэсэн тул энэ зохицуулалт богино настай байв.Ойролцоогоор 697 он гэхэд Арабууд Лазикагийн хаант улсыг дарангуйлж, Хар тэнгист хүрэх хүрээгээ тэлж, Халифын вант улсыг дэмжсэн шинэ статус-кво байгуулж, тус бүс нутагт түүний оршихуйг бэхжүүлэв.Тбилисийн Эмират (736-853)730-аад онд Хазаруудын заналхийлэл, орон нутгийн христийн удирдагчид болон Византийн хооронд үргэлжилсэн харилцааны улмаас Умайяд халифат Гүрж дэх хяналтаа эрчимжүүлжээ.Халиф Хишам ибн Абд аль-Малик, захирагч Марван ибн Мухаммед нарын үед Гүрж, Хазаруудын эсрэг түрэмгий кампанит ажил өрнөж, Гүржид ихээхэн нөлөөлөв.Арабчууд Тбилисид эмират байгуулж, Халифатын улс дахь улс төрийн тогтворгүй байдлын улмаас нутгийн язгууртнуудын эсэргүүцэл, хэлбэлзэлтэй хяналттай тулгарсаар байв.8-р зууны дунд үе гэхэд Аббасидын халифат Умайядуудыг сольж, илүү бүтэцтэй засаглалыг авчирч, ялангуяа вали Хузайма ибн Хазимын удирдлаган дор алба гувчуурыг баталгаажуулж, Исламын засаглалыг хэрэгжүүлэхэд илүү хатуу арга хэмжээ авчээ.Гэсэн хэдий ч Аббасидууд, ялангуяа Гүржийн ноёдын бослого гарч, цус урсган дарав.Энэ хугацаанд Армян гаралтай байж болзошгүй Багратионийн гэр бүл Гүржийн баруун хэсэгт нэр хүндтэй болж, Тао-Кларжетид хүчирхэг бааз байгуулжээ.Арабын ноёрхлыг үл харгалзан тэд Араб-Византийн мөргөлдөөн, Арабчуудын дотоод зөрчилдөөнөөс ашиг хүртэж, ихээхэн бие даасан байдлыг олж авч чадсан.9-р зууны эхэн гэхэд Тбилисийн эмират улс Аббасидын халифатын улсаас тусгаар тогтнолоо зарласан нь эдгээр эрх мэдлийн төлөөх тэмцэлд гол үүрэг гүйцэтгэсэн Багратионуудын оролцоотойгоор дахин мөргөлдөөн үүсэхэд хүргэсэн.813 он гэхэд Багратионийн удмын Ашот I Иберийн вант улсыг халифат болон Византийн аль алиных нь хүлээн зөвшөөрснөөр сэргээв.Халифатын засаглал нь Багратионийг хааяа дэмжиж, хүчний тэнцвэрийг хадгалахын тулд тус бүс нутагт хүч чадлын нарийн төвөгтэй харилцан үйлчлэл ажиглагдаж байв.Энэ эрин үе нь Арабын томоохон ялагдал, бүс нутагт нөлөөллийн бууралтаар дуусч, Багратионууд Гүржид зонхилох хүчин болж гарч ирэх замыг засч, тэдний удирдлаган дор улсаа нэгтгэх үе шатыг тавьсан юм.Арабын ноёрхлын бууралт9-р зууны дунд үе гэхэд Гүрж дэх Арабын нөлөө суларч, Тбилисийн Эмират суларч, бүс нутагт хүчирхэг христийн феодалын улсууд, ялангуяа Армени, Гүржийн Багратидууд бий болсноор тэмдэглэгдсэн байв.886 онд Арменид хаант засаглалыг Багратид I-ийн удирдлага дор сэргээсэн нь түүний үеэл IV Адарнасег Иберийн хаан болгон өргөмжлөхтэй зэрэгцэн христийн эрх мэдэл, бие даасан байдал сэргэж байгааг илтгэв.Энэ хугацаанд Византийн эзэнт гүрэн болон Халифын вант улсууд бие биенийхээ нөлөөг тэнцвэржүүлэхийн тулд Христийн шашны шинэ улс орнуудад үнэнч байх эсвэл төвийг сахихыг эрэлхийлж байв.Византийн эзэнт гүрэн Македонийн Василий I (867-886)-ийн удирдлага дор соёл, улс төрийн сэргэн мандалтын үеийг туулсан нь түүнийг Христийн Кавказчуудын сонирхол татахуйц холбоотон болгож, тэднийг Халифатын улсаас холдуулсан.914 онд Азербайжаны эмир, Халифатын вассал Юсуф Ибн Аби'л-Саж Кавказад ноёрхлоо сэргээхийн тулд Арабын сүүлчийн томоохон кампанит ажлыг удирдав.Гүржийн Сажидын довтолгоон гэгддэг энэхүү довтолгоо бүтэлгүйтэж, Гүржийн газар нутгийг улам бүр сүйрүүлсэн боловч Багратид болон Византийн эзэнт гүрний холбоог бэхжүүлэв.Энэхүү холбоо нь Арабын хөндлөнгийн оролцооноос ангид Гүрж улсад эдийн засаг, урлагийг хөгжүүлэх боломжийг олгосон.Арабуудын нөлөө 11-р зууны турш үргэлжлэн буурсаар байв.Тбилиси нь эмирийн нэрлэсэн захиргаанд хэвээр үлдсэн боловч хотын засаглал "бирэби" гэгддэг ахмадын зөвлөлийн гарт улам бүр нэмэгдэж байв.Тэдний нөлөө нь Гүржийн хаадын татварын эсрэг буфер болгон Эмиратыг хадгалахад тусалсан.IV Баграт хаан 1046, 1049, 1062 онд Тбилисийг эзлэхийг оролдсон ч хяналтаа хадгалж чадаагүй юм.1060-аад он гэхэд Гүрж улсад лалын шашинтнуудын гол заналхийлэл болж, Их Сельжукийн эзэнт гүрэн арабуудыг шахав.Шийдвэрлэх өөрчлөлт нь 1121 онд "Барилгачин" гэгддэг Гүржийн IV Давид Дидгоригийн тулалдаанд Селжукчуудыг ялж, дараа жил нь Тбилисийг эзлэх боломжийг олгосон юм.Энэхүү ялалт нь Гүржид бараг таван зуун жил үргэлжилсэн Арабчуудын оршин тогтнолыг зогсоож, Тбилисийг хааны нийслэл болгосон ч хүн ам нь хэсэг хугацаанд лалын шашинтай хэвээр байв.Энэ нь Гүржийн уугуул засаглалын дор нэгдэх, тэлэх шинэ эриний эхлэлийг тавьсан юм.

Түүхийн хувьд Византийн нөлөөн дор байсан, одоогийн Гүржийн баруун хойд хэсэг, Оросын Краснодар хязгаарын нэг хэсэг болох Хар тэнгисийн эрэг дагуу оршдог Абхаз нь үндсэндээ Византийн дэд вангийн үүргийг гүйцэтгэж байсан удам угсааны архоноор захирч байжээ.Энэ нь Константинополь Патриархын шууд дор хамба ламын хурлыг зохион байгуулдаг Питиус зэрэг хотуудад голчлон христийн шашинтай хэвээр байв.МЭ 735 онд тус бүс нутагт Марван тэргүүтэй Арабын хүчтэй довтолгоо тулгарсан бөгөөд энэ нь 736 он хүртэл үргэлжилсэн. Энэ довтолгоог Ибериа, Лазикагийн холбоотнуудын тусламжтайгаар архон I Леон няцаасан.Энэхүү ялалт нь Абхазийн батлан ​​хамгаалах чадавхийг бэхжүүлж, дараа нь Леон I Гүржийн хааны гэр бүлтэй гэрлэсэн нь энэ холбоог бэхжүүлсэн юм.770-аад он гэхэд Леон II өөрийн нутаг дэвсгэрийг Лазика руу өргөжүүлж, Гүржийн эх сурвалжид Эгриси гэж нэрлэдэг байсан газар нутаг руугаа оруулав.8-р зууны сүүлч гэхэд Леон II-ийн үед Абхаз Византийн хяналтаас бүрэн тусгаар тогтнолоо олж, өөрийгөө хаант улс хэмээн зарлаж, нийслэлээ Кутаиси руу шилжүүлэв.Энэ үе нь Константинопольоос орон нутгийн сүм хийд тусгаар тогтнолыг бий болгох, литургийн хэлийг Грек хэлнээс Гүрж хэл рүү шилжүүлэх зэрэг төрийн байгуулалтын томоохон хүчин чармайлтын эхлэлийг тавьсан юм.Энэ хаант улс нь МЭ 850-950 оны хооронд хамгийн цэцэглэн хөгжсөн үеийг туулж, Георг I, III Константин зэрэг хаадын дор нутаг дэвсгэрээ зүүн тийш тэлэх бөгөөд сүүлчийнх нь Гүржийн төв болон зүүн хэсгийн нэлээд хэсгийг Абхазийн мэдэлд оруулж, хөрш Алания мужуудад нөлөө үзүүлжээ. болон Армен .Гэсэн хэдий ч 10-р зууны сүүлчээр Деметриус III, Сохор III Теодосий зэрэг хаадын үед үүссэн дотоодын зөрчилдөөн, иргэний дайны улмаас вант улсын хүч суларч, улмаар доройтож, улмаар шинээр гарч ирж буй Гүржийн мужид нэгдэхэд хүргэсэн.978 онд Багратид болон Абхаз гаралтай хунтайж Баграт (дараа нь Гүржийн хаан III Баграт) өөрийн өргөмөл эцэг Тао III Давидынхаа тусламжтайгаар Абхазийн хаан ширээнд суув.1008 он гэхэд эцэг Гургенийг нас барсны дараа Баграт мөн "Иберийн хаан" болж, Абхаз, Гүржийн хаант улсуудыг нэг дор нэгтгэж, Гүржийн нэгдсэн вант улсын үндэс суурийг тавьсан юм.

Багратионийн гүрний дор МЭ 888 онд байгуулагдсан Иберийн хаант улс орчин үеийн Гүржийн баруун өмнөд хэсэг болон Туркийн зүүн хойд хэсгийг хамарсан түүхэн Тао-Кларжети мужид бий болжээ.Энэ хаант улс нь Иберийн вант улсыг залгамжлах болсон нь ноёдын засаглалаас бүс нутгийн хэмжээнд илүү төвлөрсөн хаант засаглал руу шилжсэнийг харуулж байна.Тао-Кларжети бүс нутаг нь стратегийн чухал ач холбогдолтой бөгөөд зүүн ба барууны агуу эзэнт гүрний дунд оршдог бөгөөд Торгоны замын нэг салбараар дайран өнгөрдөг байв.Энэ байршил нь түүнийг соёл, улс төрийн янз бүрийн нөлөөнд автуулсан.Арсиан уулс, Чорух, Кура зэрэг голын системээр тодорхойлогддог ландшафт нь хаант улсын хамгаалалт, хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.813 онд Багратионийн удмын Ашот I Кларжетид хүчээ бэхжүүлж, Артанужи хэмээх түүхэн цайзыг сэргээж, Византийн эзэнт гүрний хүлээн зөвшөөрч, хамгаалалтад авав.Иберийн тэргүүлэгч хунтайж, куропалатуудын хувьд Ашот би Арабын нөлөөгөөр идэвхтэй тэмцэж, газар нутгаа эргүүлэн авч, Гүржчүүдийг нүүлгэн шилжүүлэх ажлыг дэмжиж байв.Түүний хүчин чармайлт нь Тао-Кларжетиг соёл, шашны төв болгон хувиргахад тусалсан бөгөөд Иберийн улс төр, оюун санааны анхаарлыг төв бүс нутгаасаа баруун өмнө зүг рүү шилжүүлэв.I Ашот нас барснаар түүний нутаг дэвсгэр хөвгүүддээ хуваагдаж, дотоод зөрчилдөөн, газар нутгийн цаашдын тэлэлт хоёрын аль алиных нь суурийг тавьсан юм.Энэ үед Багратионийн ноёд хөрш Арабын эмирүүд болон Византийн эрх баригчидтай ээдрээтэй холбоо, мөргөлдөөнийг удирдаж, бүс нутгийн улс төрийн байдалд нөлөөлсөн угсаатны маргааныг удирдаж байсан.10-р зууны сүүлч гэхэд Багратионийн янз бүрийн удирдагчдын удирдлаган дор хаант улс ихээхэн өргөжиж байв.Гүржийн газар нутгийг нэгтгэх нь засаглалыг үр дүнтэй төвлөрүүлж, орон нутгийн ноёдын бие даасан байдлыг багасгаж байсан III Багратын удирдлаган дор 1008 он гэхэд ихээхэн хэрэгжсэн.Энэхүү нэгдэл нь Гүржийн төрийн хүч чадал, тогтвортой байдлыг нэмэгдүүлж, бүс нутгийн түүхэнд ирээдүйн хөгжил дэвшлийн үлгэр жишээг бий болгосон хэд хэдэн стратегийн тэлэлт, улс төрийн нэгдлийн оргил үе болсон юм.

10-р зуунд Гүржийн хаант улс нэгдсэн нь тус бүс нутгийн түүхэнд чухал үйл явдал болж, 1008 онд Гүржийн хаант улс байгуулагдсанаар өндөрлөв. Эристав гэгддэг орон нутгийн нөлөө бүхий язгууртнуудын удирдсан энэхүү хөдөлгөөн нь эрх мэдлийн төлөөх тэмцлийн үр дүнд үүссэн юм. Гүржийн хаадын бие даасан засаглалын уламжлал нь эртний сонгодог болон Эллинист үеийн Колчис, Иберийн хаант засаглалаас улбаатай байсан Гүржийн хаадын залгамжлалын дайн.Энэ нэгдлийн гол түлхүүр нь тухайн үеийн Кавказын удирдагч байсан Багратионийн удмын Агуу Давид III байв.Давид өөрийн төрөл төрөгсөд болон өргөмөл хүү, хунтайж Багратыг Иберийн хаан ширээнд суулгав.Багратыг бүх Гүржийн хаанаар өргөмжилсөн нь Багратионийн гүрнийг Орос дахь Рурикид эсвэл Францын Капетчуудтай адил үндэстний нэгдлийн манлайлагчийн үүрэг гүйцэтгэх эхлэлийг тавьсан юм.Тэдний хүчин чармайлтыг үл харгалзан Гүржийн бүх улс орнууд нэгдмэл байдалд сайн дураараа нэгдсэнгүй;Эсэргүүцэл үргэлжилсээр, зарим бүс нутаг Византийн эзэнт гүрэн болон Аббасидын халифатаас дэмжлэг авахыг эрэлхийлэв.1008 он гэхэд нэгдэл нь ихэвчлэн баруун болон төв Гүржийн газар нутгийг нэгтгэсэн.Энэ үйл явц нь Барилгачин IV Давид хааны үед дорно зүгт үргэлжилж, бүрэн дуусгавар болж, Гүржийн алтан үе рүү хөтөлсөн.Энэ эрин үед Гүрж нь 11-13-р зууны үед Кавказын хамгийн том газар нутаг, ноёрхлоо эзэмшиж байсан дундад зууны үеийн Пан-Кавказын эзэнт гүрэн болж гарч ирсэн.Гэсэн хэдий ч Гүржийн титэмийг төвлөрүүлэх хүч 14-р зуунаас буурч эхлэв.V Георг Бриллиант энэхүү бууралтыг богино хугацаанд зассан ч Гүржийн нэгдсэн хаант улс эцэстээ Монголчууд , Төмөрийн довтолгооны дараа задарч, 15-р зуунд бүрэн сүйрэхэд хүргэв.Энэхүү нэгдэж, дараа нь хуваагдсан үе нь Гүржийн төрийн түүхэн замналыг ихээхэн тодорхойлж, түүний соёл, улс төрийн хөгжилд нөлөөлсөн.

Түүхэнд Гүржийн эзэнт гүрэн гэж нэрлэгддэг Гүржийн хаант улс нь МЭ 1008 онд байгуулагдсан дундад зууны үеийн Евразийн хаант засаглал байв.Энэ нь 11-13-р зууны хооронд IV Давид хаан, Их Тамар хатан нарын үед өөрийн алтан үеийг зарлаж, улс төр, эдийн засгийн томоохон хүчирхэг үе байсан юм.Энэ эрин үед Гүрж нь Христийн шашны дорно дахинд ноёрхогч гүрэн болж гарч ирж, Зүүн Европ, Анатоли, Ираны хойд хилийг багтаасан өргөн уудам бүс нутагт нөлөө, нутаг дэвсгэрийн хүрээгээ тэлж байв.Хаант улс нь мөн гадаадад шашны эд хөрөнгө, тухайлбал Иерусалим дахь Загалмайн хийд, Грек дэх Ивироны хийдүүдийг хадгалдаг байв.Гүржийн нөлөөлөл, хөгжил цэцэглэлт 13-р зуунаас эхлэн Монголчуудын довтолгооноос эхлээд хүнд сорилттой тулгарсан.Хэдийгээр 1340-өөд он гэхэд хаант улс бүрэн эрхт байдлаа сэргээж чадсан ч дараагийн үе нь Хар үхэл болон Төмөрийн довтолгооноос үүдэлтэй олон удаагийн сүйрэлд нэрвэгджээ.Эдгээр гамшиг нь Гүржийн эдийн засаг, хүн ам, хотын төвүүдэд ноцтой нөлөөлсөн.Османы туркууд Византийн эзэнт гүрэн , Требизонд эзэнт гүрнийг эзлэн авсны дараа Гүржийн геополитикийн байдал улам бүр эгзэгтэй болов.15-р зууны эцэс гэхэд эдгээр бэрхшээлүүд нь Жоржиа мужийг хэд хэдэн жижиг бие даасан байгууллагууд болгон хуваахад нөлөөлсөн.Энэхүү задрал нь 1466 он гэхэд төвлөрсөн эрх мэдэл задран унаснаар дээд цэгтээ хүрч, Картли, Кахети, Имерети зэрэг тусгаар тогтносон вант улсуудыг хүлээн зөвшөөрөхөд хүргэсэн бөгөөд тус бүр нь Багратионийн гүрний өөр өөр салбаруудад захирагдаж байв.Нэмж дурдахад тус бүс нутаг нь Одиши, Гуриа, Абхаз, Сванети, Самцхе зэрэг хагас бие даасан хэд хэдэн ноёдуудад хуваагдсан нь Гүржийн нэгдсэн улсыг устгаж, бүс нутгийн түүхэнд шинэ үе шатыг тавьсан юм.

Туркийн их довтолгоо буюу Туркийн их бэрхшээл нь 1080-аад оны үед II Жорж хааны үед Селжук тэргүүтэй түрэг овог аймгуудын довтолгоо, Гүржийн нутаг дэвсгэрт суурьшсан тухай өгүүлдэг.12-р зууны Гүржийн шастираас гаралтай энэ нэр томъёог орчин үеийн Гүржийн шинжлэх ухаанд өргөнөөр хүлээн зөвшөөрдөг.Эдгээр довтолгоонууд нь Гүржийн вант улсыг ихээхэн сулруулж, хэд хэдэн мужид хүн ам багасч, хааны эрх мэдэл буурахад хүргэсэн.1089 онд IV Давид хаан гарч ирснээр байдал сайжирч, Селжукийн давшилтыг цэргийн ялалтаар эргүүлж, хаант улсыг тогтворжуулжээ.СуурьСельжукууд 1060-аад онд султан Альп Арслан тэргүүтэй Гүржийг довтолж, баруун өмнөд мужуудыг сүйрүүлж, Кахетид нөлөөлсөн.Энэхүү довтолгоо нь 1071 онд Манзикертийн тулалдаанд Византийн армийг мөн ялсан Туркийн өргөн хүрээний хөдөлгөөний нэг хэсэг байв. Анхны бүтэлгүйтлийг үл харгалзан Гүрж Альп Арслангийн дайралтаас сэргэж чадсан юм.Гэсэн хэдий ч Византийн эзэнт гүрэн Манзикертэд ялагдсаны дараа Анатолиос татан буугдсан нь Гүржийг Селжукийн заналхийлэлд илүү ихээр өртсөн юм.1070-аад оны туршид Гүрж улс Султан Малик Шах I-ийн удирдлаган дор нэмэлт довтолгоонд өртөж байв. Эдгээр сорилтыг үл харгалзан Гүржийн хаан II Жорж Селжүкүүдийн эсрэг хамгаалалт, сөрөг довтолгоонд үе үе амжилтанд хүрч байв.Халдлага1080 онд Гүржийн II Жорж Куэлигийн ойролцоо Туркийн томоохон цэргийн хүчийг гайхшруулж, цэргийн хүнд цохилтод өртөв.Энэ хүчийг Гүржийн түүхэнд "хүчирхэг эмир, хүчтэй харваач" гэж тодорхойлсон Мамлан удмын Ахмад удирдаж байв.Тулалдаан II Жоржийг Аджараар дамжин Абхаз руу дүрвэхэд хүргэсэн бол туркууд Карсыг эзлэн бүс нутгийг дээрэмдэж, баяжсан байдалтай буцаж ирэв.Энэ уулзалт нь олон тооны сүйрлийн довтолгооны эхлэл байв.1080 оны 6-р сарын 24-нд олон тооны нүүдэлчин туркууд Гүржийн өмнөд мужууд руу нэвтэрч, Асиспори, Кларжети, Шавшети, Аджар, Самцхе, Картли, Аргуети, Самокалако, Чкондиди зэрэг нутгийг хамарсан хурдацтай довтолж, сүйрэлд хүргэв.Кутаиси, Артанужи зэрэг чухал дурсгалт газрууд, Кларжети дахь Христийн шашны сүм хийдүүд сүйрчээ.Эхний дайралтаас зугтаж чадсан олон гүржүүд ууланд хүйтэн, өлсгөлөнд нэрвэгджээ.Түүний сүйрсэн хаант улсын хариуд Жорж II Исфахан хотод Селжукийн захирагч Малик Шахаас хоргодох газар, тусламж хүсч, алба гувчуурын оронд нүүдэлчдийн довтолгооноос хамгаалсан юм.Гэсэн хэдий ч энэ зохицуулалт нь Гүржийг тогтворжуулж чадаагүй юм.Туркийн цэргүүд Кура хөндийн бэлчээрийг ашиглахын тулд Гүржийн нутаг дэвсгэрт улирлын чанартай нэвтэрсээр байсан бөгөөд Селжукийн гарнизонууд Гүржийн өмнөд бүс нутгуудад стратегийн цайзуудыг эзэлжээ.Эдгээр түрэмгийлэл, суурьшлууд нь Гүржийн эдийн засаг, улс төрийн бүтцийг эрс сүйтгэсэн.Газар тариалангийн талбайг бэлчээрийн талбай болгон хувиргаж, тариачин тариачдыг аюулгүй байдлын үүднээс уул руу дүрвэхэд хүргэв.Архаг тогтворгүй байдал нь нийгэм, хүрээлэн буй орчныг ихээхэн доройтуулж, Гүржийн түүх бичигч энэ газар маш их сүйдэж, ургаж, эзгүйрч, хүмүүсийн зовлон зүдгүүрийг улам хурцатгасан гэж тэмдэглэжээ.Энэхүү үймээн самуунтай үе нь 1088 оны 4-р сарын 16-нд өмнөд мужуудад хүчтэй газар хөдлөлт болж, Тмогви болон ойр орчмын нутгийг улам бүр сүйрүүлсэн юм.Энэхүү эмх замбараагүй байдлын дунд Гүржийн язгууртнууд хааны эрх мэдлийн сулралыг далимдуулан илүү их бие даасан байдлыг бий болгохыг оролдов.II Жорж хяналтаа сэргээх гэж оролдсоноор зүүн Гүржийн Кахетийн хаан Агсартан I-г дарахын тулд Малик Шахтай харилцах харилцаагаа сайжруулахыг хичээв.Гэсэн хэдий ч түүний хүчин чармайлт нь түүний тууштай бус бодлогоос болж сүйрсэн бөгөөд Агсартан Малик Шахад дагаар орж, Исламын шашинд орох замаар байр сууриа бататгаж чадсан бөгөөд ингэснээр түүний хаант улсад амар амгалан, аюулгүй байдлыг худалдан авчээ.Үр дагавар1089 онд их хэмжээний үймээн самуун, түрэг Селжукийн гадны аюул заналхийллийн үед Гүржийн II Жорж өөрийн сонголтоор эсвэл язгууртнуудын шахалтаар 16 настай хүү Давид IV-ээ хаан ширээнд өргөмжилжээ.1092 онд Селжукийн Султан Малик Шахыг нас барсны дараа үүссэн эмх замбараагүй байдал, 1096 оны анхны загалмайтны аян дайнаас үүдэлтэй геополитикийн өөрчлөлтийг эрч хүчтэй, стратегийн ухаанаараа алдартай Дэвид IV ашиглажээ.IV Давид эрх мэдлээ бэхжүүлэх, язгууртны хүчийг хязгаарлах, Гүржийн нутаг дэвсгэрээс Селжукийн хүчийг хөөн гаргах зорилготой томоохон шинэчлэл, цэргийн кампанит ажлыг эхлүүлэв.1099 он гэхэд Иерусалимыг загалмайтнууд эзлэн авсан тэр жил Дэвид өөрийн хаант улсаа хүчирхэгжүүлж, Селжукчуудад жил бүр төлөх алба гувчуурыг зогсоосон нь Гүржийн тусгаар тогтнол, цэргийн чадавхи нэмэгдэж байгааг илтгэж байв.Давидын хүчин чармайлт 1121 онд Дидгоригийн тулалдаанд шийдвэрлэх ялалтад хүрч, түүний хүчнүүд лалын армийг дийлэнх нь ялсан.Энэхүү ялалт нь Гүржийн хил хязгаарыг баталгаажуулаад зогсохгүй Кавказ болон Зүүн Анатоли дахь хаант улсыг томоохон гүрэн болгож, Гүржийн Алтан эрин үеийг тодорхойлох тэлэлт, соёлын цэцэглэлтийн үе шатыг тавьсан юм.

Барилгачин Давид гэгддэг Гүржийн Давид IV нь 1089-1125 оныг хүртэл хаанчилж байсан Гүржийн түүхэнд онцгой чухал хүн байсан бөгөөд тэрээр 16 настайдаа Селжукийн довтолгоо, дотоод зөрчилдөөний улмаас суларсан хаант улсад заларсан юм.Дэвид Гүржийг сэргээсэн цэрэг, засаг захиргааны томоохон шинэчлэлийг эхлүүлснээр Селжук туркуудыг хөөж, Гүржийн Алтан эрин үеийг эхлүүлэх боломжтой болсон.Түүний хаанчлал нь 1121 онд Дидгоригийн тулалдаанд ялалт байгуулснаар эргэлтийн цэг болсон бөгөөд энэ нь бүс нутагт Селжукийн нөлөөг эрс бууруулж, Кавказ даяар Гүржийн хяналтыг өргөжүүлсэн юм.Давидын шинэчлэл нь цэрэг, төвлөрсөн засаг захиргааг бэхжүүлж, соёл, эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлтийн үеийг бий болгосон.Дэвид мөн Гүржийн Ортодокс сүмтэй нягт харилцаа тогтоож, түүний соёл, оюун санааны нөлөөг нэмэгдүүлсэн.Түүний үндэстнийг сэргээн босгох хүчин чармайлт, түүний сүсэг бишрэл нь Гүржийн Ортодокс сүм түүнийг гэгээнтэн хэмээн өргөмжлөхөд хүргэсэн.Мөхөж буй Византийн эзэнт гүрний сорилт, хөрш зэргэлдээ лалын шашинтнуудын нутаг дэвсгэрээс ирж буй аюул заналхийллийг үл харгалзан Давид IV хаант улсынхаа бүрэн эрхт байдлыг хадгалж, өргөжүүлж чадсан нь Гүржийг Кавказын бүс нутгийн давамгайлагч гүрэн болгон үлдээсэн өвийг үлдээсэн юм.

1184-1213 онд хаанчилж байсан Их Тамар нь Гүржийн алтан үеийн оргил үеийг тэмдэглэсэн Гүржийн чухал хаан байсан юм.Тус улсыг бие даан захирсан анхны эмэгтэйн хувьд түүнийг "мепе" эсвэл "хаан" гэсэн цол хэргэм нь онцгойлон авчирч, түүний эрх мэдлийг онцолсон юм.Тамар 1178 онд эцэг III Жоржтой хамтран захирагчийн хувиар хаан ширээнд суусан бөгөөд эцгийгээ нас барсны дараа язгууртнуудын анхны эсэргүүцэлтэй тулгарсан.Түүний хаанчлалын туршид Тамар эсэргүүцлийг амжилттай дарж, түрэмгий гадаад бодлогыг хэрэгжүүлж, Селжук туркуудын сулралаас ашиг хүртэв.Түүний стратегийн гэрлэлт эхлээд Оросын хунтайж Юрийтэй, салсны дараа Алан хунтайж Дэвид Сослантай хийсэн стратегийн гэрлэлт нь түүний хаант улсыг өргөжүүлсэн холбоотнуудаар дамжуулан түүний засаглалыг бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой байв.Түүний Дэвид Сослантай гэрлэснээр Жорж, Русудан хоёр хүүхэд төрүүлж, түүнийг залгамжлан Багратионийн удмыг үргэлжлүүлэв.1204 онд Гүржийн хатан хаан Тамарын удирдлаган дор Хар тэнгисийн эрэгт Требизондын эзэнт гүрэн байгуулагдав.Энэхүү стратегийн алхмыг Гүржийн цэргүүд дэмжиж, Византийн ноёд, Гүржийн ордонд дүрвэгсэд байсан Тамарын төрөл төрөгсөд болох Алексиос I Мегас Комненос болон түүний ах Давид нар санаачилсан юм.Дөрөв дэх загалмайтны аян дайнаар улам хурцадсан Византийн тогтворгүй байдлын үед Требизонд байгуулагдсан.Тамар Требизондыг дэмжсэн нь Гүржийн нөлөөг өргөжүүлэх, Гүржийн ойролцоо буфер улс байгуулах геополитикийн зорилгод нийцэж байгаагийн зэрэгцээ бүс нутаг дахь Христийн шашны ашиг сонирхлыг хамгаалах үүргээ нотолсон юм.Тамарын удирдлаган дор Гүрж улс цэцэглэн хөгжиж, цэрэг, соёлын томоохон ялалтад хүрсэн нь Гүржийн нөлөөг Кавказ даяар өргөжүүлсэн юм.Гэсэн хэдий ч эдгээр ололт амжилтыг үл харгалзан түүний эзэнт гүрэн түүнийг нас барсны дараахан Монголчуудын довтолгооны дор сүйрч эхлэв.Тамарын өв Гүржийн соёлын ой санамжид үндэсний бахархал, амжилтын бэлгэдэл болж, урлаг, нийтийн соёлд үлгэр жишээ захирагч, Гүржийн үндэсний өвөрмөц байдлын бэлгэдэл болгон тэмдэглэгдэн үлджээ.

13-р зууны турш үргэлжилсэн Гүрж рүү хийсэн Монголчуудын довтолгоо нь тухайн бүс нутгийн хувьд ихээхэн үймээн самуунтай үеийг тэмдэглэж, дараа нь Гүрж, Армени болон Кавказын ихэнх хэсгийг хамарсан.1220 онд Хорезмын эзэнт гүрэн мөхөж байх үед Хорезмын Мухаммед II-г мөрдөж байсан жанжин Субутай, Жебе нар хэд хэдэн аймшигт дайралт хийснээр Монголын цэрэгтэй анх холбоо тогтоосон юм.Эдгээр эхний уулзалтууд нь Гүрж, Армян хоёрын хамтарсан цэргийн ялагдалыг харсан бөгөөд энэ нь монголчуудын агуу цэргийн эр зоригийг харуулсан юм.1236 онд Кавказ болон зүүн Анатоли руу Монголчуудын тэлэлтийн гол үе шат эхэлсэн. Энэхүү аян дайн нь Гүржийн хаант улс, Румын Султант улс, Требизонд эзэнт гүрнийг эрхшээлдээ оруулахад хүргэсэн.Нэмж дурдахад, Арменийн Киликийн хаант улс болон бусад загалмайтны улсууд монголчуудын дарлалыг сайн дураараа хүлээн авахаар шийджээ.Монголчууд мөн энэ хугацаанд Ассасинуудыг устгасан.Кавказ дахь монголчуудын ноёрхол 1330-аад оны сүүл үе хүртэл үргэлжилсэн боловч Гүржийн тусгаар тогтнолыг Бриллиант V Жорж хааны үед богино хугацаанд сэргээн тогтоосон.Гэсэн хэдий ч Төмөрийн удирдсан дараагийн довтолгооноос болж бүс нутгийн тогтвортой байдал алдагдаж, эцэст нь Гүрж хуваагдахад хүргэв.Монголчуудын ноёрхлын энэ үе нь Кавказын улс төрийн байдалд гүн гүнзгий нөлөөлж, бүс нутгийн түүхэн замналыг тодорхойлсон.Монголчуудын довтолгооГүржийн хаант улсын нутаг дэвсгэрт монголчуудын анхны довтолгоо нь 1220 оны намар Субутай, Жебе нарын жанжин нараар удирдуулсан.Энэхүү анхны холбоо нь Чингис хааны Хорезмын Шахыг мөрдөж байх үед зөвшөөрсөн тагнуулын ажлын нэг хэсэг байв.Монголчууд тухайн үед Гүржийн мэдэлд байсан Армен руу дайран орж, Хунаны тулалдаанд Гүрж-Арменийн хүчийг шийдэмгий ялж Гүржийн хаан IV Георгийг шархдуулсан юм.Гэсэн хэдий ч тэд Хорезмын кампанит ажилд анхаарлаа төвлөрүүлэхээр буцаж ирснээр Кавказ руу урагшлах нь түр зуурынх байв.Монголын цэрэг 1221 онд Гүржийн нутаг дэвсгэрт түрэмгийлэн түрэмгийллээ үргэлжлүүлж, Гүржийн эсэргүүцэлгүйг ашиглан хөдөө нутгийг сүйтгэж, Бардавын тулалдаанд бас нэгэн чухал ялалт байгуулав.Амжилттай байсан ч энэ экспедиц нь байлдан дагуулалтын нэг биш харин тагнуул, дээрэм тонуул байсан бөгөөд тэд кампанит ажлынхаа дараа бүс нутгаас ухарчээ.Иване I Закарьян Гүржийн Атабег, Амирспасалар нарын хувьд 1220-1227 он хүртэл монголчуудыг эсэргүүцэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн боловч түүний эсэргүүцлийн нарийн ширийнийг баримтжуулаагүй байна.Хэдийгээр орчин үеийн Гүржийн түүхээс халдлага үйлдэгсдийн хэн болох нь тодорхойгүй байсан ч лалынхныг анхлан эсэргүүцэж байснаас үүдэн христийн шашинтай гэж таамаглаж байсан ч монголчууд харь шашинтнууд байсан нь илт болжээ.Монголчуудын дайралт цэргийн чадавхидаа маш их хор хөнөөл учруулсаны улмаас Гүрж улс анх төлөвлөж байсанчлан тав дахь загалмайтны аяныг дэмжиж чадаагүйн улмаас энэхүү буруу тодорхойлолт нь олон улсын харилцаанд хүртэл нөлөөлсөн.Сонирхуулахад, монголчууд бүслэлтийн дэвшилтэт технологи, тэр дундаа дарь зэвсгийг ашиглаж байсан нь довтолгооныхоо үеэр Хятадын цэргийн тактик, техникийг стратегийн хувьд ашиглаж байсныг харуулж байна.1226 онд Тбилисийг эзлэн авсан Хорезмын шах Жалал ад-Дин Мингбурнугийн довтолгооноос болж Гүржийн байдал улам дордож, 1236 онд Монголчуудын гурав дахь довтолгооноос өмнө Гүржийг хүчтэй сулруулжээ. Энэхүү сүүлчийн довтолгоо Гүржийн хаант улсын эсэргүүцлийг үр дүнтэй бут цохив. .Гүрж, Арменийн язгууртны ихэнх хэсэг нь монголчуудад захирагдаж, эсвэл орогнол хайж байсан нь тус бүс нутгийг цаашид сүйрэл, байлдан дагуулалд өртөмтгий болгожээ.Иване I Жакели зэрэг томоохон хүмүүс өргөн эсэргүүцэл үзүүлсний дараа өргөн мэдүүлсэн.1238 он гэхэд Гүрж Монголын эрхшээлд орж, 1243 он гэхэд Их хааны ноёрхлыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөв. Энэхүү хүлээн зөвшөөрөлт нь хүнд алба гувчуур, цэргийн дэмжлэг үзүүлэх үүрэг хүлээсэн нь тус бүс нутагт Монголын ноёрхлын үе эхэлж, энэ нь ихээхэн өөрчлөгдсөн байв. Гүржийн түүхийн явц.Монголчуудын засаглал13-р зууны эхэн үеэс эхэлсэн Кавказ дахь Монголчуудын ноёрхлын үед тус бүс нутагт улс төр, засаг захиргааны томоохон өөрчлөлт гарсан.Монголчууд Гүрж болон Өмнөд Кавказыг бүхэлд нь хамарсан Гуржистан мужийг байгуулж, орон нутгийн Гүржийн вангаар дамжуулан шууд бусаар захирч байв.Энэ хаант хаан ширээнд залрахын тулд Их хаанаас баталгаа шаардаж, бүс нутгийг Монголын эзэнт гүрэнд илүү нягт нэгтгэсэн.1245 онд Русудан хатан нас барсны дараа Гүрж улс хоорондын засаглалын үе рүү оров.Монголчууд өв залгамжлалын маргааныг ашиглаж, Гүржийн хаан ширээнд нэр дэвших өөр өөр нэр дэвшигчдийг дэмжиж байсан өрсөлдөгч фракцуудыг дэмжсэн.Эдгээр нэр дэвшигчид нь IV Жоржийн хууль бус хүү Давид VII "Улу", Русудангийн хүү Давид VI "Нарин" нар байв.1245 онд Монголын ноёрхлыг эсэргүүцсэн Гүржийн бослого бүтэлгүйтсэний дараа Гүюк хаан 1247 онд Дэвид хоёрыг хоёуланг нь хамтран хаан болгохоор шийдэж, зүүн болон баруун Гүржийг захирч байжээ.Монголчууд цэрэг-захиргааны тойргийн (түмэн) анхны тогтолцоогоо халсан боловч татвар, алба гувчуурын урсгалыг тогтвортой байлгахын тулд хатуу хяналт тавьж байв.Гүржүүд Ойрхи Дорнод дахь Монголчуудын цэргийн аян дайнд, тэр дундаа Аламут (1256), Багдад (1258), Айн Жалут (1260) зэрэг томоохон тулалдаанд ихээхэн ашиглагдаж байжээ.Энэхүү өргөн цар хүрээтэй цэргийн алба нь Гүржийн хамгаалалтыг эрс шавхаж, дотоод бослого, гадны аюул заналхийлэлд өртөмтгий болгожээ.1243 онд Румын Селжукийг ялсан Көсе даг дахь Монголчуудын ялалтад Гүржийн цэргүүд мөн оролцсон.Энэ нь Гүржүүд уламжлалт өрсөлдөгчидтэйгээ эсвэл дайснуудтайгаа зэрэгцэн тулалдаанд Монголын цэргийн үйл ажиллагаанд ямар ээдрээтэй, заримдаа хоорондоо зөрчилддөг үүргийг харуулсан.1256 онд Перс дэх Монголын Ил хаант улс Гүржийг шууд хяналтандаа авчээ.Гүржийн томоохон бослого 1259-1260 онд баруун Гүржийн Имеретигийн тусгаар тогтнолыг амжилттай байгуулсан Дэвид Нарины үед гарчээ.Гэвч монголчуудын хариу хурдан бөгөөд ширүүн болж, бослогод нэгдсэн Давид Улу дахин ялагдаж, дарагдсан байна.Үргэлжилсэн мөргөлдөөн, хүнд татвар ногдуулах, албадан цэргийн алба хаах зэрэг нь нийтийг хамарсан дургүйцлийг төрүүлж, Гүрж дэх монголчуудын атгах хүчийг сулруулжээ.13-р зууны сүүлч гэхэд Ил хаант улсын хүч суларч, Гүрж автономит байдлын зарим хэсгийг сэргээх боломжийг олж харсан.Гэсэн хэдий ч монголчуудын үүсгэсэн улс төрийн хагарал нь Гүржийн төрт ёсны байдалд удаан хугацааны туршид нөлөөлсөн.Ноёдын эрх мэдэл нэмэгдэж, бүс нутгийн бие даасан байдал нь үндэсний эв нэгдэл, засаглалыг улам хүндрүүлж, бараг анархизмын үеийг бий болгож, монголчуудыг орон нутгийн захирагчдыг хяналтандаа байлгахын тулд манипуляцилах боломжийг олгожээ.Эцсийн дүндээ Перс дэх Ил хаант улс задран унаснаар Гүрж дэх монголчуудын нөлөө багассан боловч тэдний ноёрхлын өв нь бүс нутгийн улс төрийн байдалд нөлөөлж, тогтворгүй байдал, хуваагдмал байдалд нөлөөлсөн.

Гүржийн хаант улс монголчуудын ноёрхол, дотоод зөрчилдөөнөөс сэргэж байх үед хаан ширээнд сууж байсан "Гайхамшигт" гэгддэг V Жорж бол Гүржийн түүхэн дэх чухал хүн юм.II Деметриус хаан, Натела Жакели нарын гэр бүлд төрсөн V Жорж бага насаа тэр үед монголчуудын хүчтэй нөлөөнд байсан Самцхэд эхийн өвөөгийнхөө ордонд өнгөрөөжээ.Түүний эцгийг 1289 онд монголчууд цаазалсан нь Жоржийн харийн ноёрхлын талаарх үзэл бодолд гүн нөлөөлсөн юм.1299 онд улс төрийн тогтворгүй байдлын үед Илханид хаан Газан Жоржийг өөрийн дүү Давид VIII-тай өрсөлдөгч хаан болгон томилсон боловч түүний засаглал нь нийслэл Тбилисид хязгаарлагдаж байсан тул түүнд "Тбилисийн сүүдрийн хаан" хоч өгсөн юм.Түүний засаглал богино байсан бөгөөд 1302 он гэхэд түүнийг ах Вахтанг III-аар сольжээ.Жорж ах нараа нас барсны дараа л чухал эрх мэдэлд эргэн ирж, эцэст нь түүний ач хүүгийн захирагч болж, дараа нь 1313 онд дахин хаан ширээнд суув.Жорж V-ийн засаглалын үед Жоржиа улс нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, төв эрх мэдлээ сэргээхийн тулд нэгдсэн хүчин чармайлт гаргаж байсан.Тэрээр Монголын Ил хаант улсын сул дорой байдлыг чадварлаг ашиглаж, монголчуудад төлөх алба гувчуурыг зогсоож, 1334 он гэхэд тэднийг Гүржээс цэргээр хөөн гаргажээ.V Жорж мөн дотооддоо томоохон шинэчлэл хийсэн.Тэрээр хууль эрх зүй, захиргааны тогтолцоог шинэчилж, хааны эрх мэдлийг дээшлүүлж, засаглалыг төвлөрүүлжээ.Тэрээр Гүржийн зоосыг дахин хэвлэж, соёл, эдийн засгийн харилцаа, ялангуяа Византийн эзэнт гүрэн , Генуя , Венецийн далайн бүгд найрамдах улсуудтай харилцаа холбоог ивээн тэтгэсэн.Энэ үе нь Гүржийн сүм хийдийн амьдрал, урлаг сэргэж, тогтвортой байдлыг сэргээж, үндэсний бахархал, өвөрмөц байдлыг сэргээсэнтэй холбоотой юм.Гадаад бодлогын хувьд Жорж V түүхэн маргаантай бүс нутаг болох Самцхе болон Арменийн нутаг дэвсгэрт Гүржийн нөлөөг амжилттай сэргээж, Гүржийн нутаг дэвсгэрт илүү бат бөх оруулсан.Тэрээр мөн хөрш зэргэлдээ гүрнүүдтэй дипломат харилцаа тогтоож, тэр байтугай ЕгипетийнМамлюкийн Султант улстай харилцаагаа өргөжүүлж, Палестин дахь Гүржийн сүм хийдүүдийн эрхийг баталгаажуулсан.

Тамерлан гэгддэг Тимур 14-р зууны сүүл ба 15-р зууны эхэн үед Гүрж рүү хэд хэдэн харгис хэрцгий довтолгоог удирдаж, хаант улсад маш их хохирол учруулсан.Хэдийгээр олон удаа довтолж, энэ бүс нутгийг лалын шашинд оруулах оролдлого хийсэн ч Төмөр Гүржийг бүрэн захирч, Христийн шашны дүр төрхийг өөрчилж чадаагүй юм.Мөргөлдөөн 1386 онд Төмөр Гүржийн нийслэл Тбилис, хаан V Багратыг эзлэн авснаар эхэлсэн бөгөөд Гүрж рүү найман удаа довтлох эхлэлийг тавьсан юм.Төмөрийн цэргийн кампанит ажил нь энгийн иргэдийг хоморголон устгаж, хотуудыг шатааж, Гүржийг сүйрлийн байдалд хүргэсэн өргөн цар хүрээтэй сүйрэл зэрэг маш харгис хэрцгий байдгаараа онцлог байв.Кампанит ажил бүр нь ихэвчлэн Гүржчүүд хүндэтгэл үзүүлэх зэрэг энх тайвны хатуу ширүүн нөхцөлүүдийг хүлээн зөвшөөрөх шаардлагатай болж дууссан.Эдгээр довтолгооны үеэр нэгэн онцлох үйл явдал бол V Баграт хааныг түр зуур баривчлан Исламын шашинд оруулсан явдал байсан бөгөөд тэрээр суллагдахын тулд өөрийг нь хөрвөж байгаа мэт дүр эсгэж, улмаар Гүрж дэх Тимуридын цэргүүдийн эсрэг амжилттай бослого зохион байгуулж, Христийн шашин шүтлэг, Гүржийн бүрэн эрхт байдлыг дахин бататгасан юм.Төмөр удаа дараа довтолгоонд өртөж байсан ч хаанчлалынхаа ихэнх хугацааг Төмөрийн хүчнээс хаант улсаа хамгаалахад зарцуулсан VII Жорж зэрэг хаад тэргүүтэй гүржүүдийн хатуу эсэргүүцэлтэй тулгарсан.Энэ довтолгоонууд нь Биртвисийн цайз дахь ширүүн эсэргүүцэл, Гүржийн алдсан газар нутгийг эргүүлэн авах оролдлого зэрэг томоохон тулалдаанаар өндөрлөв.Эцэст нь Тимур Гүржийг Христийн шашинтай улс хэмээн хүлээн зөвшөөрч, өөртөө засах эрхээ ямар нэгэн хэлбэрээр хадгалахыг зөвшөөрсөн ч удаа дараалан довтолсон нь хаант улсыг сулруулсан юм.1405 онд Төмөр нас барснаар Гүржид аюул заналхийлсэн аюулыг зогсоосон боловч түүний аян дайнд учирсан хохирол нь бүс нутгийн тогтвортой байдал, хөгжилд удаан хугацааны туршид нөлөөлсөн.

Төмөрийн аймшигт довтолгооны дараа Гүрж Кавказ болон Баруун Перс дэх Кара Коюнлу, хожим нь Ак Коюнлу Түркоманы холбоод бий болсноор шинэ сорилтуудтай тулгарсан.Төмөрийн эзэнт гүрний үлдээсэн эрх мэдлийн вакуум нь бүс нутагт тогтворгүй байдал нэмэгдэж, байнга мөргөлдөөн гарахад хүргэсэн нь Гүржид ихээхэн нөлөөлсөн.Кара Коюнлугийн довтолгооКара Юсуфын удирдлаган дор Кара Коюнлу нар Тимурын довтолгооны дараах Гүрж улсын сул дорой байдлыг далимдуулан ашигласан.1407 онд тэдний анхны довтолгооныхоо үеэр Кара Юсуф Гүржийн VII Жоржийг барьж, алж, олон олзлогдон авч, Гүржийн нутаг дэвсгэрийг бүхэлд нь сүйрүүлэв.Үүний дараа Гүржийн Константин I Чалаганы тулалдаанд олзлогдсоныхоо дараа ялагдаж, цаазлагдсан нь бүс нутгийг улам бүр тогтворгүй болгожээ.Александр I-ийн дахин байлдан дагуулалтуудГүржийн Александр I хаант улсаа сэргээж, хамгаалахыг зорьж, 1431 он гэхэд Лори зэрэг газар нутгийг туркомчуудаас эргүүлэн авч чадсан. Түүний хүчин чармайлт хил хязгаарыг түр зуур тогтворжуулахад тусалж, үргэлжилсэн дайралтаас бага зэрэг сэргэх боломжийг олгосон.Жахан Шахын довтолгоо15-р зууны дунд үед Кара Коюнлугийн Жахан Шах Гүрж руу олон удаа довтолсон.Хамгийн алдартай нь 1440 онд Самшвилде болон нийслэл Тбилиси хотыг цөлмөсөн явдал байв.Эдгээр довтолгоонууд үе үе үргэлжилсээр, тус бүр нь Гүржийн нөөцийг ихээхэн дарамталж, улс төрийн бүтцийг нь сулруулж байв.Узун Хасаны аян дайнуудЭнэ зууны сүүлчээр Ак Коюнлугийн Узун Хасан өмнөх үеийнхний тогтоосон довтолгооны хэв маягийг үргэлжлүүлж, Гүрж руу довтлох ажиллагааг удирдан явуулав.Түүний 1466, 1472, магадгүй 1476-77 оны кампанит ажил нь тухайн үед хуваагдмал, улс төрийн хувьд тогтворгүй болсон Гүржийг ноёрхлоо тогтооход чиглэв.Якубын довтолгоо15-р зууны сүүлчээр Ак Коюнлугийн Якуб Гүржийг мөн онилжээ.Түүний 1486, 1488 оны кампанит ажилд Дманиси, Квеши зэрэг Гүржийн гол хотуудад хийсэн дайралт багтсан нь Гүржийн тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлаа хадгалахад тулгараад буй сорилтуудыг харуулсан юм.Туркманы аюулын төгсгөл1502 онд Ак Коюнлуг ялсан Исмаил I-ийн удирдлаган дор Сафавид гүрэн боссоны дараа Гүрж дэх туркомануудын заналхийлэл эрс багассан. Энэ ялалт нь Гүржийн нутаг дэвсгэрт туркманчуудын томоохон довтолгооныг зогсоож, бүс нутгийн хүчний динамикийг өөрчилснөөр харьцангуй хүчирхэг болох замыг зассан юм. бүс нутгийн тогтвортой байдал.Энэ хугацаанд Гүрж улс үргэлжилсэн цэргийн кампанит ажил, Кавказ болон Баруун Азийг өөрчилсөн геополитикийн өргөн хүрээний өөрчлөлтүүдийн нөлөөгөөр тэмцэж байв.Эдгээр мөргөлдөөн нь Гүржийн нөөцийг шавхаж, олон хүний ​​амь насыг хохироож, хаант улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд саад учруулж, улмаар улс төрийн жижиг байгууллагууд болон хуваагдахад нөлөөлсөн.

15-р зууны сүүлчээр Гүржийн нэгдсэн вант улс хуваагдаж, эцэст нь задран унасан нь бүс нутгийн түүх, улс төрийн байдалд томоохон өөрчлөлтийг авчирсан юм.13-р зуунд монголчуудын довтолгооноор эхэлсэн энэхүү хуваагдал нь Давид VI Нарин хаан ба түүний залгамжлагчдын удирдлаган дор бие даасан Баруун Гүржийн Вант улс бий болсон юм.Хэд хэдэн удаа нэгдэх оролдлого хийсэн ч байнгын хуваагдал, дотоод зөрчилдөөн нь цаашид задрахад хүргэсэн.1460-аад онд хаан VIII Жорж хаанчлах үед энэ хуваагдал нь Багратионийн хааны гэр бүлийн янз бүрийн салбаруудын хооронд ширүүн өрсөлдөөн, зөрчилдөөн бүхий бүрэн хэмжээний гүрний гурвалжин болж хувирсан.Энэ үе нь Самцхегийн ноёдын салан тусгаарлах хөдөлгөөн, Картли дахь төв засгийн газар болон Имерети, Кахети дахь бүс нутгийн хүчнүүдийн хооронд үргэлжилсэн мөргөлдөөнөөр тодорхойлогддог.Эдгээр мөргөлдөөн нь Османы эзэнт гүрний хүчирхэгжилт, Гүржийн дотоод хагарлыг мөлжиж, гүнзгийрүүлсэн Тимурид , Түркомын хүчнээс ирж буй заналхийлэл зэрэг гадны дарамт шахалтаас болж хурцдаж байв.1490 онд албан ёсоор энх тайвны гэрээ байгуулснаар хуучин нэгдсэн хаант улсыг Картли, Кахети, Имерети гэсэн гурван тусдаа хаант улс болгон албан ёсоор хуваах замаар династуудын дайныг дуусгаснаар байдал эгзэгтэй цэгт хүрэв.Энэ хуваагдал нь хагаралдааны эргэлт буцалтгүй шинж чанарыг хүлээн зөвшөөрсөн хааны зөвлөлд албан ёсоор батлагдсан.1008 онд байгуулагдсан нэгэн цагт хүчирхэг гүрэн байсан Гүржийн вант улс ийнхүү нэгдмэл улс байхаа больж, олон зуун жилийн турш бүс нутагт хуваагдан, харийн ноёрхлыг бий болгов.Гүржийн түүхийн энэ үе нь дундад зууны үеийн хаант улсад тасралтгүй үргэлжилсэн гадны түрэмгийлэл, дотоод өрсөлдөөний гүн гүнзгий нөлөөллийг харуулж, гадны түрэмгийлэл, дотоод хуваагдлын эсрэг бүрэн эрхт эв нэгдлийг хадгалахад тулгарч буй сорилтуудыг онцлон харуулж байна.Хаант улс эцэстээ задран унаснаар Кавказын улс төрийн дүр төрхийг эрс өөрчилсөн нь хөрш зэргэлдээ гүрнүүд тэлэхийн хамт геополитикийн цаашдын өөрчлөлтийн эхлэлийг тавьсан юм.

Гүржийн баруун хэсэгт орших Имерети вант улс нь 1455 онд Гүржийн нэгдсэн вант улс хэд хэдэн өрсөлдөгч хаант улсуудад хуваагдсаны дараа бие даасан хаант засаглалтай болсон.Энэхүү хуваагдал нь юуны түрүүнд үргэлжилсээр буй гүрний дотоод маргаан, гадны дарамт, ялангуяа Османчуудын дарамтаас үүдэлтэй байв.Том Гүржийн хаант улсын үед ч өвөрмөц бүс нутаг байсан Имерети нь Багратионийн хааны гэр бүлийн кадет салбараар захирч байв.Эхэндээ Имерети нь тус бүс нутагт эв нэгдлийг түр хугацаанд сэргээсэн Жорж V Бриллиантийн удирдлаган дор бие даасан байдал, нэгдлийн үеийг туулсан.Гэсэн хэдий ч 1455 оноос хойш Имерети нь Гүржийн дотоод зөрчилдөөн, Османы үргэлжлэн түрэмгийллийн нөлөөнд автсан тулалдааны талбар болжээ.Энэхүү тасралтгүй мөргөлдөөн нь улс төрийн ихээхэн тогтворгүй байдал, аажмаар уналтад хүргэв.Хаант улсын стратегийн байр суурь нь түүнийг эмзэг, гэхдээ бүс нутгийн улс төрд чухал ач холбогдолтой болгож, Имеретигийн захирагчдыг гадаад холбоотнуудыг хайхад хүргэв.1649 онд хамгаалалт, тогтвортой байдлыг эрэлхийлж, Имерети Оросын Хаант улсад элчин сайдаа илгээж, анхны харилцаа холбоог 1651 онд Имерети дэх Оросын төлөөлөгчийн газартай хийжээ.Энэхүү номлолын үеэр Имеретийн III Александр Оросын хаан Алексидад үнэнч байхаа тангарагласан нь хаант улсын геополитикийн чиг хандлага Оросын нөлөөнд шилжиж байгааг харуулж байна.Эдгээр хүчин чармайлтыг үл харгалзан Имерети улс төрийн хувьд хуваагдмал, тогтворгүй хэвээр байв.Александр III-ийн Баруун Жоржиа мужид хяналтаа тогтоох оролдлого нь түр зуурынх байсан бөгөөд 1660 онд нас барснаар энэ бүс нутагт феодалын зөрчилдөөн үргэлжилсээр байв.Үе үе хаанчилж байсан Имеретийн Арчил мөн Оросоос тусламж хүсч, тэр ч байтугай Ромын Пап XII Иннокентийд хандсан боловч эцэст нь түүний хүчин чармайлт амжилтгүй болж, түүнийг цөллөгт хүргэжээ.19-р зуун бол Павел Цициановын шахалтаар 1804 онд Имеретийн II Соломон Оросын эзэнт гүрний ноёрхлыг хүлээн авснаар чухал эргэлт болсон юм.Гэсэн хэдий ч 1810 онд Оросын эзэнт гүрэн түүнийг буулгаж авснаар түүний засаглал дуусч, Имеретийг албан ёсоор нэгтгэв.Энэ хугацаанд Мингрел, Абхаз, Гуриа зэрэг орон нутгийн ноёдууд Имеретигээс тусгаар тогтнолоо баталгаажуулах боломжийг ашиглан Гүржийн нутаг дэвсгэрийг улам бүр хуваажээ.

Кахетийн хаант улс нь 1465 онд Гүржийн нэгдсэн вант улс хуваагдсаны үр дүнд үүссэн зүүн Гүрж дэх түүхэн хаант засаглал байв. Анх нийслэл Греми, дараа нь Телави хотоор байгуулагдсан Кахети нь бүс нутгийн томоохон гүрнүүдийн нөлөөнд автсан хагас тусгаар тогтносон улс хэвээр байв. , ялангуяа Иран , хааяа Османы эзэнт гүрэн .Эрт үеийн суурьКахетийн хаант улсын анхны хэлбэр нь 8-р зуунаас эхлэн Цанарийн нутгийн овгууд Арабын хяналтыг эсэргүүцэн бослого гаргаж, дундад зууны эхэн үеийн Гүржийн хаант улсыг байгуулж байсан.Дахин байгуулах, хуваах15-р зууны дундуур Гүрж улс дотооддоо хүчтэй мөргөлдөөнтэй тулгарсан нь түүнийг хуваагдахад хүргэсэн.1465 онд Гүржийн хаан VIII Жоржийг Самцхегийн гүн Кваркваре III тэрслүү вассал нь барьж аваад хаан ширээнээс нь буулгасны дараа Кахети VIII Жоржийн удирдлаган дор тусдаа бие даасан байгууллага болон сэргэв.Тэрээр 1476 онд нас барах хүртлээ нэгэн төрлийн хааныг эсэргүүцэгчээр захирч байсан. 1490 он гэхэд II Константин VIII Георгийн хүү Александр I-г Кахетийн хаан гэж хүлээн зөвшөөрснөөр хуваагдлыг албан ёсоор байгуулжээ.Тусгаар тогтнол ба эрхшээлд орсон үе16-р зууны туршид Кахети Леван хааны дор харьцангуй тусгаар тогтнол, хөгжил цэцэглэлтийн үеийг туулсан.Энэ хаант улс Гилан-Шемах-Астраханы торгоны зам дагуу байрлаж, худалдаа, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжсэн.Гэсэн хэдий ч Кахетийн стратегийн ач холбогдол нь Османы болон Сафавигийн эзэнт гүрний тэлсээр байгаа бай байсан гэсэн үг.1555 онд Амасягийн энх тайвны гэрээгээр Кахетийг Ираны Сафавичуудын нөлөөнд оруулсан боловч орон нутгийн захирагчид томоохон гүрнүүдийн хоорондын харилцааг тэнцвэржүүлэх замаар тодорхой хэмжээний бие даасан байдлаа хадгалсан.Сафавидын хяналт ба эсэргүүцэл17-р зууны эхэн үе Ираны Шах Аббас I Кахетийг Сафавигийн эзэнт гүрэнд илүү нягт нэгтгэх хүчин чармайлтыг шинэчилсэн.Эдгээр хүчин чармайлт нь 1614-1616 оны хооронд хүчтэй довтолгоогоор төгсөж, Кахетийг сүйрүүлж, хүн ам ихээр хомсдож, эдийн засгийн уналтад хүргэсэн.Гэсэн хэдий ч эсэргүүцэл үргэлжилсээр 1659 онд Кахетчууд Туркманчуудыг бүс нутагт суурьшуулах төлөвлөгөөний эсрэг бослого гаргажээ.Иран ба Османы нөлөө17-18-р зууны эхэн үед Кахети Иран, Османы амбицын дунд олон удаа баригдаж байв.Сафавидын засгийн газар нүүдэлчин Түрэгийн овог аймгуудаар нутаглаж, Ираны шууд захирагч нарын мэдэлд оруулах замаар хяналтаа бэхжүүлэхийг оролдсон.Erekle II дор нэгдэх18-р зууны дунд үе гэхэд Ираны Надер шах 1744 онд Кахетийн хунтайж II Теймураз болон түүний хүү II Эрекле нарын үнэнч байдлыг шагнаж, Кахети, Картлигийн хаант улсыг тус тус олгосоноор улс төрийн байдал өөрчлөгдөж эхлэв. Надер Шахыг 1744 онд нас барсны дараа. 1747 онд II Эрекле үүссэн эмх замбараагүй байдлыг ашиглан илүү их тусгаар тогтнолоо баталгаажуулж, 1762 он гэхэд тэрээр зүүн Гүржийг нэгтгэж, Картли-Кахетийн вант улсыг байгуулж, Кахетийг тусдаа хаант улс болгов.

Гүржийн зүүн хэсэгт төвтэй, нийслэл нь Тбилиси хоттой Картлийн вант улс нь 1478 онд Гүржийн нэгдсэн вант улс хуваагдан үүсэж, 1762 он хүртэл хөрш Кахети вант улстай нэгдэх хүртэл оршин тогтнож байжээ.Гүрний залгамж халаагаар дөхөм болсон энэхүү нэгдэл нь хоёр бүс нутгийг Багратион гүрний Кахетийн салбарын захиргаанд оруулав.Түүхийнхээ туршид Картли нь ихэвчлэн 1747 оноос хойш илүү их автономит эрх мэдлийн үеийг туулж байсан ч Ираны бүс нутгийн давамгайлсан гүрнүүд болон бага хэмжээгээр Османы эзэнт гүрний вассал болж байв.Суурь ба задралКартлигийн түүх нь 1450 оноос эхлэн Гүржийн вант улс задран унасантай гүн гүнзгий холбоотой байдаг. Хаант улс нь хааны ордны болон язгууртнуудын дотоод зөрчилдөөнд нэрвэгдэж, эцэст нь хуваагдахад хүргэсэн.Чухал мөч нь 1463 онд Чихоригийн тулалдаанд VIII Георг ялагдаж, 1465 онд Самцхэгийн хунтайж II Кваркваре түүнийг олзолж авсны дараа болсон юм.Энэ үйл явдал нь Гүржийг тусдаа вант улсуудад хуваахад түлхэц өгсөн бөгөөд тэдгээрийн нэг нь Картли байв.Хагарал ба зөрчилдөөний эрин үеVI Баграт 1466 онд өөрийгөө бүх Гүржийн хаан хэмээн зарлаж, Картлийн өөрийн хүсэл эрмэлзлийг дарж орхив.Өрсөлдөгч, Жорж VIII-ийн ач хүү Константин 1469 он гэхэд Картлигийн зарим хэсгийг захирч байсан. Энэ эрин үе нь зөвхөн Гүрж доторх бус, Османчууд, Туркманчууд зэрэг гадаад аюул заналхийлсэн феодалын маргаан, мөргөлдөөнөөр тэмдэглэгдсэн байв.Дахин нэгдэх оролдлого ба үргэлжилсэн тэмцэл15-р зууны сүүлчээр Гүржийн нутаг дэвсгэрийг нэгтгэх оролдлого хийсэн.Жишээлбэл, Константин Картлид хяналтаа тогтоож, Баруун Жоржиатай богино хугацаанд нэгтгэв.Гэсэн хэдий ч дотоод зөрчилдөөн, гадаад шинэ сорилтуудын улмаас эдгээр хүчин чармайлт нь ихэвчлэн богино хугацаатай байсан.Даруулга ба хагас тусгаар тогтнол16-р зууны дунд үе гэхэд Картли нь Гүржийн бусад олон хэсгүүдийн нэгэн адил Ираны захиргаанд орсон бөгөөд 1555 онд Амасягийн энх тайвнаар энэ статусыг баталгаажуулав.Хэдийгээр Сефавид Персийн эзэнт гүрний нэг хэсэг хэмээн албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн ч Картли тодорхой хэмжээний бие даасан байдлаа хадгалж, дотоод асуудлаа тодорхой хэмжээгээр удирдаж, бүс нутгийн улс төрд оролцож байв.Картли-Кахетийн өргөөний мандал18-р зуунд, ялангуяа 1747 онд Надер Шахыг алсны дараа Картли ба Кахетигийн хаад II Теймураз, II Гераклий нар Перс дэх эмх замбараагүй байдлыг ашиглан бодит бие даасан байдлаа баталгаажуулсан.Энэ үе нь хаант улсын хувь заяанд мэдэгдэхүйц сэргэж, Гүржийн соёл, улс төрийн өвөрмөц байдлыг дахин баталгаажуулсан.Нэгдмэл байдал ба Оросын дарангуйлал1762 онд II Ираклигийн удирдлага дор Картли, Кахети хоёрыг нэгтгэснээр Картли-Кахети вант улс байгуулагдав.Энэхүү нэгдсэн хаант улс хөрш зэргэлдээ гүрнүүд, ялангуяа Орос, Персийн дарамт шахалтаас үүдэн тусгаар тогтнолоо хадгалахыг хичээж байв.1783 онд Георгиевскийн гэрээ нь Оростой стратегийн нэгдмэл байсны бэлгэдэл болсон бөгөөд энэ нь 1800 онд Оросын эзэнт гүрэнд хаант улсыг албан ёсоор нэгтгэхэд хүргэсэн юм.

15-р зууны дунд үе гэхэд геополитикийн томоохон өөрчлөлт, дотоод хуваагдал нь Гүржийн хаант улсын уналтыг өдөөсөн юм.1453 онд Османы туркуудад эзлэгдсэн Константинополь сүйрсэн нь Гүржийг Европ болон христийн ертөнцөөс тусгаарлаж, эмзэг байдлыг улам хурцатгасан чухал үйл явдал байв.Энэ тусгаарлалтыг Гүржийг Баруун Европтой холбосон Крым дэх генуэ колониудтай худалдаа, дипломат харилцаагаа үргэлжлүүлснээр хэсэгчлэн зөөлрүүлсэн.Нэгэн цагт нэгдсэн Гүржийн хаант улс хэд хэдэн жижиг аж ахуйн нэгжид хуваагдсан нь түүний түүхэн дэх чухал эргэлтийн цэг болсон юм.1460-аад он гэхэд хаант улс дараахь байдлаар хуваагджээ ^[18]Картли, Кахети, Имеретигийн 3 хаант улс.Гуриа, Сванети, Месхети, Абхазети, Самегрело зэрэг 5 ноёд.16-р зууны үед Османы эзэнт гүрэн болон Сефавидын Персийн бүс нутгийн гүрнүүд Гүржийн дотоод хуваагдлыг ашиглаж, нутаг дэвсгэртээ хяналтаа тогтоож байв.Осман-Сафавидын урт удаан үргэлжилсэн дайны дараа 1555 онд Амасягийн энх тайван нь Гүрж дэх эдгээр хоёр эзэнт гүрний хоорондох нөлөөллийн хүрээг тодорхойлж, Имеретиг Османчуудад, Картли-Кахетийг Персүүдэд хуваарилав.Гэсэн хэдий ч дараагийн мөргөлдөөний улмаас хүчний тэнцвэр байнга өөрчлөгдөж, Турк, Персийн ноёрхлын үеийг ээлжлэн солиход хүргэсэн.Персүүд Гүржийг хянахаа дахин нотолсон нь ялангуяа харгис хэрцгий байв.1616 онд Гүржийн бослогын дараа Персийн хаан I Аббас нийслэл Тбилисийн эсрэг сүйрлийн шийтгэлийн кампанит ажил явуулахыг тушаажээ.Энэхүү кампанит ажил нь 200,000 хүртэлх хүн ^[19] амь үрэгдэж, олон мянган хүнийг Кахетигаас Перс рүү цөлсөн аймшигт хядлагаар тэмдэглэгджээ.Персийн эрхшээлд байсан гүржчүүдэд тулгарсан хатуу дарангуйлалыг бэлгэдсэн Христийн шашнаасаа татгалзахаас татгалзсаны улмаас ^[20] эрүүдэн шүүгдэж, амь насаа алдсан Хатан Кетеваны эмгэнэлт хувь тавилангийн гэрч болсон энэ үе мөн.Байнгын дайн байлдаан, хүнд татвар ногдуулах, гадны хүчнүүдийн улс төрийн заль мэх зэрэг нь Жоржиа улсыг ядууруулж, хүн ам нь сэтгэл санааны хувьд доройтсон.17-р зуунд Жан Шарден зэрэг Европын аялагчдын ажиглалтаас харахад тариачдын хүнд нөхцөл байдал, язгууртнуудын завхрал, лам нарын чадваргүй байдлыг онцлон тэмдэглэжээ.Эдгээр сорилтуудын хариуд Гүржийн эрх баригчид гадаад холбоотнууд, тэр дундаа Оросын хаант улстай харилцаагаа бэхжүүлэхийг эрэлхийлэв.1649 онд Имеретийн хаант улс Орост хүрч, харилцан элчин сайдын яамдууд болон Имеретийн III Александр Оросын Алексис хаант үнэнч байх тухай албан ёсны тангараг өргөхөд хүргэсэн.Эдгээр хүчин чармайлтыг үл харгалзан дотоод зөрчилдөөн Гүржийг зовоосон хэвээр байсан бөгөөд Оросын хамгаалалт дор тогтворжино гэж найдаж байсан нь энэ хугацаанд бүрэн биелээгүй юм.Ийнхүү 17-р зууны эцэс гэхэд Гүрж нь харийн ноёрхол, дотоод хуваагдлын буулган дор тэмцэлдэж, хуваагдмал, бүслэгдсэн бүс нутаг хэвээр үлдэж, дараачийн олон зуун жилийн дараа дараагийн сорилтуудын эхлэлийг тавьсан юм.

Орчин үеийн эхэн үед Гүрж нь Лалын Осман ба Сафавид Персийн эзэнт гүрний хоорондох хяналтыг тогтоох тулааны талбар байв.Төрөл бүрийн хаант улс, ноёдуудад хуваагдсан Жоржиа тогтвортой байдал, хамгаалалтыг эрэлхийлэв.18-р зуун гэхэд Оросын эзэнт гүрэн Ортодокс Христийн шашныг Гүржтэй хуваалцаж, хүчирхэг холбоотон болж гарч ирэв.1783 онд Гүржийн зүүн хэсэгт орших Картли-Кахети хаант II Гераклий хааны удирдлага дор Перстэй харилцах харилцаанаас албан ёсоор татгалзаж, Оросын протекторат болох гэрээнд гарын үсэг зурав.Холбоотой байсан ч Орос улс гэрээний нөхцлийг бүрэн хангаагүй тул 1801 онд Картли-Кахетийг өөртөө нэгтгэж, Гүржийн засаг захиргаа болгон өөрчилсөн.Түүний араас баруун Гүржийн Имерети хаант улс орж, 1810 онд Орост нэгдсэн. 19-р зууны туршид Орос аажмаар Гүржийн бусад газар нутгийг өөртөө нэгтгэж, Перс болон Османы эзэнт гүрэнтэй байгуулсан янз бүрийн энх тайвны гэрээгээр тэдний засаглалыг хуульчилсан.1918 он хүртэл Оросын эрхшээлд байсан Гүржид нийгэм, эдийн засгийн томоохон өөрчлөлтүүд, тэр дундаа нийгмийн шинэ ангиуд бий болсон.1861 онд хамжлагуудыг чөлөөлж, капитализм бий болсон нь хотын ажилчин ангийн өсөлтөд түлхэц өгсөн.Гэсэн хэдий ч эдгээр өөрчлөлтүүд нь 1905 оны хувьсгалаар өндөрлөсөн өргөн хүрээний дургүйцэл, үймээн самууныг бий болгосон.Социалист меньшевикүүд ард түмний дунд хүчээ авч, Оросын ноёрхлыг эсэргүүцэх хөдөлгөөнийг удирдав.1918 онд Гүрж улс тусгаар тогтнолоо олж авсан нь үндсэрхэг үзэл, социалист хөдөлгөөний ялалт биш харин дэлхийн нэгдүгээр дайны үеэр Оросын эзэнт гүрэн задран унасны үр дагавар байв.Оросын засаглал нь гадны аюул заналхийллээс хамгаалж байсан ч энэ нь ихэвчлэн дарангуйлагч засаглалаар тэмдэглэгдсэн бөгөөд Гүржийн нийгэмд холимог нөлөөг өвлөн үлдээсэн.Суурь15-р зуун гэхэд Гүржийн нэгэн цагт нэгдсэн христийн хаант улс хэд хэдэн жижиг байгууллагуудад хуваагдсан нь Османы болон Сафавидын Персийн эзэнт гүрний хоорондох маргааны гол цэг болжээ.1555 оны Амасягийн энх тайван нь Гүржийг эдгээр хоёр гүрний хооронд албан ёсоор хуваасан: баруун хэсэг, түүний дотор Имеретийн хаант улс, Самцхегийн хаант улсууд Османы нөлөөнд орсон бол Картли, Кахети зэрэг зүүн бүсүүд Персийн мэдэлд орсон. хяналт.Гадны эдгээр дарамт шахалтын дунд Жоржиа хойд зүгт шинээр гарч ирж буй гүрэн болох Гүржийн Ортодокс Христийн шашныг хуваалцдаг Мускови (Орос)-оос дэмжлэг хүсч эхлэв.1558 онд анхны харилцаа холбоо нь эцэстээ 1589 онд I Федор хаанаас хамгаалах санал тавихад хүргэсэн боловч газарзүйн алслагдсан байдал, улс төрийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан Оросоос үзүүлэх их хэмжээний тусламж удаашралтай байв.Оросын Кавказ дахь стратегийн сонирхол 18-р зууны эхэн үеэс эрчимжсэн.1722 онд Персийн Сафавидын эзэнт гүрэн дэх эмх замбараагүй байдлын үеэр Их Петр Картлийн VI Вахтангтай хамт тус бүс нутагт экспедицээ эхлүүлэв.Гэвч энэ оролдлого нь бүдгэрч, Вахтанг эцэст нь Орост цөллөгт амьдралаа дуусгав.Зууны сүүлийн хагаст цэргийн болон дэд бүтцийн дэвшил, тухайлбал цайзуудыг барих, казакуудыг хил хамгаалахаар нүүлгэн шилжүүлэх замаар Оросын нөлөөг бэхжүүлэхийг зорьсон Их Кэтриний удирдлаган дор Оросын хүчин чармайлт шинэчлэгдсэн.1768 онд Орос, Османы эзэнт гүрний хооронд дайн эхэлсэн нь бүс нутагт цэргийн үйл ажиллагааг улам хурцатгасан.Энэ хугацаанд Оросын генерал Тоттлбений хийсэн кампанит ажил нь Гүржийн цэргийн хурдны замын суурийг тавьсан юм.1783 онд Картли-Кахетийн II Гераклий Оростой Георгиевскийн гэрээнд гарын үсэг зурснаар Орост дагнан үнэнч байхын оронд Осман ба Персийн аюул заналхийллээс хамгаалагдсанаар стратегийн динамик ихээхэн өөрчлөгдсөн.Гэсэн хэдий ч 1787 оны Орос-Туркийн дайны үеэр Оросын цэргүүдийг татан буулгаж, Гераклиусын хаант улсыг эмзэг байдалд оруулав.1795 онд Оростой харилцаагаа таслах Персийн ультиматумаас татгалзсаны дараа Тбилисийг Персийн Ага Мохаммад хаан огцруулж, энэ эгзэгтэй үед тус бүс нутагт үргэлжилж буй тэмцэл, Оросын дэмжлэг найдваргүй шинж чанарыг онцолсон юм.Оросын хавсралтуудОросууд Георгиевскийн гэрээг биелүүлээгүй, 1795 онд Персүүд Тбилисийг сүйрүүлсэн ч Гүрж Оросоос стратегийн хараат хэвээр байв.1797 онд Персийн захирагч Ага Мохаммад Ханыг алсны дараа Персийн хяналтыг түр сулруулсаны дараа Гүржийн хаан II Гераклий Оросын дэмжлэгийг хүлээж байсан.Гэсэн хэдий ч 1798 онд түүнийг нас барсны дараа түүний хүү XII Георгий үеийн дотоод залгамжлалын маргаан, сул удирдлага нь цаашид тогтворгүй байдалд хүргэв.1800 оны эцэс гэхэд Орос Гүржид хяналтаа тогтоохоор шийдэмгий хөдөлсөн.Паул I өрсөлдөгч Гүржийн өв залгамжлагчдын аль нэгийг нь титэм өргөхөөс татгалзаж, 1801 оны эхээр Картли-Кахетийн хаант улсыг Оросын эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд албан ёсоор нэгтгэсэн нь тэр жилийн сүүлээр хаан I Александрын баталсан шийдвэр юм.Оросын цэргүүд Гүржийн язгууртныг хүчээр нэгтгэж, Гүржийн боломжит хүмүүсийг хаан ширээнд суулгаснаар эрх мэдлээ бэхжүүлэв.Энэхүү нэгдэл нь Кавказ дахь Оросын стратегийн байр суурийг ихээхэн нэмэгдүүлж, Перс болон Османы эзэнт гүрэнтэй цэргийн мөргөлдөөн үүсгэв.Дараа нь болсон Орос-Персийн дайн (1804-1813), Орос-Туркийн дайн (1806-1812) нь тус бүс нутагт Оросын ноёрхлыг улам бэхжүүлж, Гүржийн нутаг дэвсгэр дээрх Оросын бүрэн эрхт байдлыг хүлээн зөвшөөрсөн гэрээ хэлэлцээрүүдээр өндөрлөв.Баруун Жоржиа мужид Оросыг нэгтгэхийг эсэргүүцэх ажиллагааг Имеретийн II Соломон удирдаж байв.Оросын эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд бие даасан байдал тогтоох тухай хэлэлцээр хийхийг оролдсон ч түүний татгалзсан нь 1804 онд Оросууд Имерети рүү довтлоход хүргэв.Соломоны Османчуудыг эсэргүүцэх, хэлэлцээр хийх гэсэн оролдлого нь эцэстээ бүтэлгүйтэж, 1810 он гэхэд түүнийг албадан цөллөгт хүргэжээ. Энэ хугацаанд үргэлжилсэн Оросын цэргийн амжилт нь эцэстээ нутгийн эсэргүүцлийг дарж, Аджар, Сванети зэрэг бусад газар нутгийг Оросын хяналтад авчирсан. 19-р зууны сүүлч.Оросын эртний засаглал19-р зууны эхэн үед Гүрж Оросын ноёрхлын дор томоохон өөрчлөлтийг хийсэн бөгөөд энэ нь Орос-Турк, Орос-Персийн дайны үед бүс нутгийг хил болгон байрлуулсан цэргийн засаглалаар тэмдэглэгдсэн юм.Оросын эзэнт гүрэн Гүржийг засаг захиргааны болон соёлын аль алинаар нь уусгахыг эрмэлзэж байсан тул интеграцийн хүчин чармайлт гүн гүнзгий байсан.Ортодокс Христийн шашин шүтлэг, ижил төстэй феодалын шатлалыг үл харгалзан Оросын эрх мэдлийг ногдуулах нь орон нутгийн ёс заншил, засаглалтай зөрчилддөг байсан, ялангуяа Гүржийн Ортодокс Сүмийн автоцефалыг 1811 онд халах үед.Гүржийн язгууртныг өөрөөсөө холдуулснаар Оросын эзэнт гүрний доторх өргөн хүрээний бослого өдөөн хатгасан 1832 онд бүтэлгүйтсэн язгууртны хуйвалдаан зэрэг томоохон эсэргүүцэл гарч ирэв.Ийм эсэргүүцэл нь Оросын захиргаанд байсан гүржүүдийн дургүйцлийг онцолж байв.Гэвч 1845 онд Михаил Воронцовыг дэд ванаар томилсон нь бодлогын өөрчлөлтийг харуулсан.Воронцовын илүү найрсаг арга барил нь Гүржийн язгууртнуудын заримыг эвлэрүүлэхэд тус дөхөм болж, соёлыг илүү уусгаж, хамтран ажиллахад хүргэсэн.Язгууртнуудын дор Гүржийн тариачид өмнөх харийн ноёрхол, эдийн засгийн хямралын үед улам бүр хүндэрсэн хүнд нөхцөлд амьдарч байв.Байнга өлсгөлөн, ширүүн боолчлол нь 1812 онд Кахетид болсон томоохон бослого зэрэг үе үе бослого гарахад хүргэсэн. Боолчлолын асуудал нь нэн чухал асуудал байсан бөгөөд энэ асуудлыг Оросоос хамаагүй хожуу авч үзсэн.II Александр хааны 1861 оны чөлөөлөх зарлиг нь 1865 он гэхэд Гүржид хүрч, хамжлагуудыг чөлөөт тариачид болгон хувиргах үйл явцыг аажмаар эхлүүлсэн.Энэхүү шинэчлэл нь санхүүгийн шинэ дарамттай тэмцэж буй тариачид болон уламжлалт эрх мэдэл нь суларч байгааг харсан язгууртнуудын аль алинд нь эдийн засгийн дарамт учруулж байсан ч тэдэнд илүү хувийн эрх чөлөө, газар эзэмших боломжийг олгосон юм.Энэ хугацаанд Гүржид Оросын засгийн газрын дэмжсэн янз бүрийн үндэстэн, шашны бүлгүүд шилжин иржээ.Энэ нь Кавказын хяналтыг бэхжүүлэх, хүн ам зүйн бүтцийг өөрчлөх замаар орон нутгийн эсэргүүцлийг бууруулах өргөн хүрээний стратегийн нэг хэсэг байв.Молоканууд, Духоборууд болон Оросын төв нутгийн бусад Христийн цөөнхүүд, Армян , Кавказын Грекчүүд зэрэг бүлэглэлүүд стратегийн чухал бүс нутагт суурьшсан нь бүс нутагт Оросын цэрэг, соёлын оролцоог бэхжүүлсэн.Дараа нь Оросын засаглал1881 онд II Александр хаан алагдсан нь Оросын эрхшээлд байсан Гүржийн хувьд эргэлтийн цэг болсон юм.Түүний залгамжлагч III Александр илүү автократ үзэл баримтлалыг баримталж, эзэнт гүрний доторх үндэсний тусгаар тогтнолын төлөөх аливаа хүсэл эрмэлзлийг дарахыг эрмэлзэж байв.Энэ хугацаанд Гүрж хэлийг хязгаарлах, нутгийн зан заншил, өвөрмөц байдлыг дарангуйлах зэрэг төвлөрөл, оросжуулах хүчин чармайлт нэмэгдсэн нь Гүржийн ард түмний ихээхэн эсэргүүцэлтэй тулгарсан.1886 онд Гүрж оюутан Тбилисийн семинарын ректорыг хөнөөж, Оросын сүмийн эрх мэдлийг шүүмжлэгч Димитри Кипани учир битүүлгээр нас барснаар Оросын эсрэг томоохон жагсаал цуглаан болж нөхцөл байдал хурцадсан.Гүржид үүссэн дургүйцэл нь Санкт-Петербургт жагсагчдыг хэрцгийгээр дарсны дараа 1905 оны хувьсгал болон дэгдсэн Оросын эзэнт гүрэн даяар өрнөсөн томоохон эмх замбараагүй байдлын нэг хэсэг байв.Гүрж нь Оросын Социал Демократ Намын Меньшевик фракцийн нөлөөнд автсан хувьсгалт үйл ажиллагааны халуун цэг болжээ.Ное Жордания тэргүүтэй, тариачид, ажилчдын голчлон дэмжсэн меньшевикүүд Гури дахь тариачдын томоохон бослого зэрэг томоохон ажил хаялт, бослого зохион байгуулжээ.Гэсэн хэдий ч тэдний тактикууд, тэр дундаа казакуудын эсрэг хүчирхийлэл үйлдсэн нь эцэстээ сөрөг хариу үйлдэл үзүүлж, бусад үндэстэн ястнууд, ялангуяа армянчуудтай эвсэл эвдэхэд хүргэв.Хувьсгалын дараах үе нь гүн Иларион Воронцов-Дашковын удирдлага дор харьцангуй тайван байдалд орж, меньшевикүүд эрс тэс арга хэмжээ авахаас зайлсхийж байв.Гүржийн улс төрийн ландшафт нь большевикуудын хязгаарлагдмал нөлөөгөөр бүрэлдэн тогтсон бөгөөд гол төлөв Чиатура зэрэг аж үйлдвэрийн төвүүдэд хязгаарлагдмал байв.Дэлхийн 1-р дайн шинэ динамикийг бий болгосон.Гүржийн стратегийн байршил нь дайны нөлөөг шууд мэдэрсэн гэсэн үг бөгөөд дайн эхэндээ гүржчүүдийн дунд бага зэрэг урам зоригийг төрүүлж байсан бол Турктэй хийсэн мөргөлдөөн нь үндэсний аюулгүй байдал, автономит байдлын асуудлыг хурцатгав.1917 оны Оросын хувьсгалууд бүс нутгийг улам бүр тогтворгүй болгож, 1918 оны 4-р сар гэхэд Гүрж, Армен, Азербайджан зэрэг улс орнуудаас бүрдсэн богино хугацаанд Закавказын Ардчилсан Холбооны Бүгд Найрамдах Улс байгуулагдахад хүргэсэн бөгөөд тус бүр нь өөр өөр зорилго, гадны дарамт шахалтаар удирдуулсан.Эцэст нь 1918 оны 5-р сарын 26-нд Туркийн хүчнүүд урагшилж, холбооны бүгд найрамдах улс задрахад Гүрж улс тусгаар тогтнолоо зарлаж, Бүгд Найрамдах Ардчилсан Гүрж улсыг байгуулав.1921 онд большевикуудын довтолгоо хүртэл геополитикийн дарамт шахалт үргэлжилсээр байсан тул энэхүү тусгаар тогтнол нь түр зуурынх байв. Гүржийн түүхийн энэ үе нь эзэнт гүрний өргөн хүрээний динамик, орон нутгийн нөлөөгөөр үндэсний өвөрмөц байдал, автономит байдлын төлөөх тэмцлийн ээдрээтэй байдлыг харуулдаг. улс төрийн үймээн самуун.

1918 оны 5-р сараас 1921 оны 2-р сар хүртэл оршин тогтнож байсан Ардчилсан Бүгд Найрамдах Гүрж Улс (БНМАУ) нь Гүржийн бүгд найрамдах улсыг орчин үеийн анхны байгуулал болгон Гүржийн түүхэн дэх чухал бүлгийг төлөөлдөг.Оросын эзэнт гүрнийг задлахад хүргэсэн 1917 оны Оросын хувьсгалын дараа үүсгэн байгуулагдсан DRG нь эзэнт гүрний дараах Орост хувирч буй үнэнч байдал, эмх замбараагүй байдлын дунд тусгаар тогтнолоо зарлав.Меньшевикүүд голлон тогтсон дунд зэргийн, олон намтай Гүржийн Социал Демократ нам удирдаж, Европын томоохон гүрнүүд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн.Эхэндээ DRG нь Германы эзэнт гүрний хамгаалалтын дор ажиллаж байсан нь тогтвортой байдлын дүр төрхийг бий болгосон.Гэсэн хэдий ч энэ зохицуулалт Дэлхийн нэгдүгээр дайнд Герман ялагдсанаар дуусгавар болсон.Үүний дараа Их Британийн цэргүүд Гүржийн зарим хэсгийг большевикуудыг булаан авахаас сэргийлж эзэлсэн боловч 1920 онд Москвагийн гэрээний дагуу Зөвлөлт Орос улс Гүржийн тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрч, большевикуудын эсрэг үйл ажиллагаа явуулахгүйн тулд тодорхой нөхцлөөр гарав.Хэдийгээр олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдөж, дэмжлэг үзүүлж байгаа ч гадны хүчтэй хамгаалалт байхгүй байсан нь DRG-г эмзэг болгожээ.1921 оны 2-р сард большевикуудын улаан арми Гүрж рүү довтолж, 1921 оны 3-р сар гэхэд ДРГ задран унасан. Ерөнхий сайд Ное Жорданиа тэргүүтэй Гүржийн засгийн газар Франц руу дүрвэн, Франц, Их Британи зэрэг улс орнуудад хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөллөгт үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэв. , Бельги, Польш улсууд 1930-аад оны эхэн хүртэл Гүржийн хууль ёсны засгийн газар байв.НАМЗХ нь дэвшилтэт бодлого, ардчиллын үнэт зүйлсээрээ алдартай бөгөөд ялангуяа эмэгтэйчүүдийн сонгох эрхийг эрт баталж, парламентдаа олон үндэстний төлөөлөл оруулсан нь тухайн үеийн дэвшилтэт шинж чанартай бөгөөд олон ургальч үзэл, хүртээмжтэй байдлын өв залгамжлалд хувь нэмэр оруулсан онцлогтой.Энэ нь Гүржид анхны бүрэн эрхт их сургууль байгуулагдсан зэрэг соёлын томоохон дэвшлийг тэмдэглэж, Оросын эрхшээлд дарагдсан Гүржийн сэхээтнүүдийн олон жилийн хүсэл эрмэлзлийг биелүүлсэн юм.БНАСАУ богино хугацаанд оршин тогтнож байсан ч ардчилсан зарчмуудыг үндэслэсэн бөгөөд өнөөг хүртэл Гүржийн нийгэмд урам зориг өгч байна.Суурь1917 оны 2-р сарын хувьсгалын дараа Кавказ дахь хаадын засаг захиргааг татан буулгасны дараа тус бүс нутгийн удирдлагыг Оросын түр засгийн газрын ивээл дор Закавказын Тусгай Хороо (Озаком) гартаа авав.Орон нутгийн зөвлөлд хатуу хяналт тавьж байсан Гүржийн Социал Демократ нам Петроградын Зөвлөлтөөр удирдуулсан хувьсгалт хөдөлгөөнтэй нэгдэн Түр засгийн газрыг дэмжиж байв.Тэр жилийн сүүлээр большевикуудын Октябрийн хувьсгал улс төрийн дүр төрхийг эрс өөрчилсөн.Кавказын Зөвлөлтүүд Владимир Лениний шинэ большевик дэглэмийг хүлээн зөвшөөрөөгүй нь тус бүс нутгийн ээдрээтэй, улс төрийн ялгаатай хандлагыг харуулсан юм.Энэхүү татгалзал нь улам бүр радикалжиж, цөлөөлөх цэргүүдийн эмх замбараагүй байдал, үндэстний хурцадмал байдал, ерөнхий эмх замбараагүй байдал зэрэг нь Гүрж, Армен , Азербайжаны удирдагчдыг арваннэгдүгээр сард Өвөрмонголын комиссариатын нэрээр бүс нутгийн нэгдсэн эрх мэдлийг бий болгоход хүргэв. 1917 онд, дараа нь 1918 оны 1-р сарын 23-нд Сейм гэж нэрлэгддэг хууль тогтоох байгууллага болж албан ёсоор байгуулагдсан. Николай Чхеидзе тэргүүтэй Сейм нь 1918 оны 4-р сарын 22-нд Евгеикорец Гейкеликечликечликеч, А.Субказын нартай хамтран Закавказын Ардчилсан Холбооны Бүгд Найрамдах Улсыг тусгаар тогтнолоо зарлав. гүйцэтгэх засаглалыг удирдаж байна.Гүржийн тусгаар тогтнолын төлөөх хүсэл эрмэлзэлд Илья Чавчавадзе зэрэг үндэсний үзэлтнүүд ихээхэн нөлөөлсөн бөгөөд тэдний үзэл санаа соёлын сэргэлтийн энэ үед цуурайтаж байв.1917 оны 3-р сард Гүржийн үнэн алдартны сүмийн автоцефалыг сэргээж, 1918 онд Тбилисид үндэсний их сургууль байгуулсан зэрэг чухал үйл явдлууд үндсэрхэг үзлийг улам бүр нэмэгдүүлэв.Гэсэн хэдий ч улс төрийн тавцанд томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн Гүржийн меньшевикүүд Оросоос тусгаар тогтнолыг большевикуудаас бүрмөсөн салах гэхээсээ илүүтэй прагматик арга хэмжээ гэж үзэж, бүрэн тусгаар тогтнолын төлөөх илүү радикал уриалгыг шовинист, салан тусгаарлах үзэл гэж үзэж байв.Өвөрмөц Кавказын холбоо нь Герман, Османы эзэнт гүрний дотоод хурцадмал байдал, гадаад дарамт шахалтад өртөж, богино насалсан.1918 оны 5-р сарын 26-нд Гүрж тусгаар тогтнолоо зарласнаар татан буугдсан бөгөөд удалгүй 1918 оны 5-р сарын 28-нд Армени, Азербайжанаас мөн ижил төстэй мэдэгдлүүд гарчээ.Тусгаар тогтнолГерман болон Османы эзэнт гүрэн анх хүлээн зөвшөөрөгдсөн Бүгд Найрамдах Ардчилсан Гүрж Улс нь Потигийн гэрээгээр Германы эзэнт гүрний хамгаалалт, гэхдээ хязгаарлагдмал ивээл дор болж, Батумын гэрээний дагуу газар нутгаа Османчуудад өгөхөөс өөр аргагүй болсон юм. .Энэхүү зохицуулалт нь Фридрих Фрейхер Кресс фон Крессенштейний командалсан Германы армийн цэргийн дэмжлэгийн ачаар Гүржид Абхазаас большевикуудын давшилтыг зогсоох боломжийг олгосон юм.Дэлхийн 1-р дайнд Герман ялагдсаны дараа Их Британийн цэргүүд Гүрж дэх германчуудыг сольсон.Их Британийн арми болон орон нутгийн Гүржийн хүн амын хоорондын харилцаа хурцадмал байсан бөгөөд Батуми зэрэг стратегийн бүс нутгуудад хяналт тавих асуудал 1920 он хүртэл маргаантай хэвээр байсан нь бүс нутгийн тогтвортой байдалд тулгарч буй сорилтуудыг харуулж байна.Гүрж дотооддоо газар нутгийн маргаан, үндэстэн ястны хурцадмал байдал, ялангуяа Армени, Азербайжантай тэмцэж, орон нутгийн большевик идэвхтнүүдийн өдөөн хатгасан дотоод бослого тэмцэлд өртөж байв.Эдгээр маргааныг Кавказ дахь большевикуудын эсрэг хүчийг нэгтгэх зорилготой Британийн цэргийн төлөөлөгчийн газрууд хааяа зуучилж байсан боловч геополитикийн бодит байдал нь эдгээр хүчин чармайлтыг ихэвчлэн сулруулдаг байв.Улс төрийн хүрээнд Засгийн газрыг тэргүүлж буй Гүржийн Социал Демократ нам нь АН-ын ардчиллын зарчмыг баримтлах амлалтыг харуулсан газрын шинэчлэл, шүүхийн тогтолцоог сайжруулах зэрэг томоохон шинэчлэлийг хийж чадсан.Осетчууд шиг үндэстний цөөнхтэй зөрчилдөөн үргэлжилсээр байсан ч угсаатны гомдлыг шийдвэрлэхийн тулд АНХА Абхазад автономит эрх олгосон.Уналт ба уналт1920 он урагшлах тусам Гүржийн геополитикийн нөхцөл байдал улам бүр найдваргүй болж байв.ОХУ-ын Зөвлөлт Холбоот Социалист Бүгд Найрамдах Социалист Бүгд Найрамдах Улс (СФСР) Цагаан хөдөлгөөнийг ялж, Кавказ дахь нөлөөгөө ахиулсан.ЗХУ-ын удирдлага Цагаан армийн эсрэг эвсэх санал тавьсан ч Гүрж Москвагаас тусгаар тогтнолоо албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч чадах улс төрийн шийдэлд найдаж, төвийг сахих, хөндлөнгөөс оролцохгүй байх байр суурийг баримталж байв.Гэвч 1920 оны 4-р сард 11-р улаан арми Азербайжанд Зөвлөлтийн дэглэм тогтоож, Серго Оржоникидзе тэргүүтэй Гүржийн большевикууд Гүржийг тогтворгүй болгох үйл ажиллагаагаа эрчимжүүлснээр байдал хурцадсан.1920 оны тавдугаар сард болсон төрийн эргэлт хийх оролдлогыг генерал Гиоргий Квинитадзегийн удирдлаган дор Гүржийн хүчин таслан зогсоож, богино боловч ширүүн цэргийн сөргөлдөөнд хүргэв.Дараачийн энхийн хэлэлцээний үр дүнд 1920 оны 5-р сарын 7-нд Москвагийн энх тайвны гэрээ байгуулагдаж, Гүржийн тусгаар тогтнолыг Зөвлөлт Орос улс Гүрж дэх большевикуудын байгууллагыг хууль ёсны болгох, Гүржийн нутаг дэвсгэрт гадаадын цэргийн оролцоог хориглох зэрэг тодорхой нөхцлийн дагуу хүлээн зөвшөөрөв.1921 оны 1-р сард Гүржийг Үндэстнүүдийн лигт гишүүнээр элсүүлэх санал ялагдал хүлээснээр Гүржийн байр суурь эмзэг хэвээр байгаа бөгөөд холбоотны гүрнүүд 1921 оны 1-р сард албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдсөнөөр онцлон тэмдэглэв. Олон улсын хэмжээний дэмжлэг дутмаг, дотоод болон гадаад дарамт шахалтаас үүдэн Гүрж Зөвлөлтийн цаашдын дэвшилд өртөмтгий байв.1921 оны эхээр ЗХУ-ын цэрэгжсэн хөршүүдээр хүрээлэгдсэн, Их Британи цэргээ гаргасны дараа гадны дэмжлэггүй байсан Гүрж улс өдөөн хатгалга ихсэж, гэрээг зөрчсөн гэх үндэслэлээр Улаан армид нэгтгэгдэж, тусгаар тогтнолынхоо богино хугацаа дууслаа.Энэ үе нь геополитикийн томоохон тэмцлийн дунд тусгаар тогтнолоо хадгалахад жижиг үндэстнүүдэд тулгарч буй сорилтуудыг онцолж байна.

Орост Октябрийн хувьсгалын дараа 1917 оны 11-р сарын 28-нд Тифлис хотод Закавказын Комиссариат байгуулагдаж, 1918 оны 4-р сарын 22 гэхэд Закавказын Ардчилсан Холбооны Бүгд Найрамдах Улс болон шилжсэн боловч энэ холбоо богино настай байсан бөгөөд нэг сарын дотор гурван тусдаа байгууллага болж татан буугдсан. мужууд: Гүрж, Армени , Азербайжан .1919 онд Гүрж улс Армен болон Османы эзэнт гүрний үлдэгдэлтэй мөргөлдөөн зэрэг дотоод бослого, гадны аюул заналхийллийн хүнд хэцүү орчинд Социал Демократ нам засгийн эрхэнд гарсныг харав.Зөвлөлт засгийн дэмжлэгтэй тариачдын бослогын улмаас тус бүс нутаг тогтворгүй болсон нь хувьсгалт социализмын өргөн хүрээг хамарсан хэрэг байв.1921 онд 11-р улаан арми Гүрж рүү довтлон 2-р сарын 25-нд Тбилисийг нурааж, улмаар Гүрж Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглахад хүргэснээр хямрал дээд цэгтээ хүрчээ.Гүржийн засгийн газар цөллөгт шахагдаж, 1922 оны 3-р сарын 2-нд Зөвлөлт Гүржийн анхны үндсэн хуулийг баталсан.1921 оны 10-р сарын 13-нд гарын үсэг зурсан Карсын гэрээгээр Турк болон Закавказын бүгд найрамдах улсуудын хилийг шинэчлэн тогтоож, нутаг дэвсгэрийн томоохон зохицуулалт хийсэн.Гүрж нь 1922 онд ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд Армени болон Азербайжаныг багтаасан Өвөрбайн СФСР-ын бүрэлдэхүүнд орсон бөгөөд Лаврентий Берия зэрэг нэр хүндтэй хүмүүсийн нөлөөн дор байв.Энэ үе нь улс төрийн хүчтэй хэлмэгдүүлэлт, ялангуяа Их цэвэрлэгээний үеэр олон арван мянган гүржчүүдийг цаазалсан эсвэл Гулаг руу илгээсэн байв.Дэлхийн 2-р дайн нь Гүржээс Зөвлөлтийн дайны хүчин чармайлтад ихээхэн хувь нэмэр оруулсан боловч бүс нутаг тэнхлэгийн шууд довтолгооноос ангид байсан.Дайны дараа Гүрж гаралтай Иосиф Сталин Кавказын янз бүрийн ард түмнийг албадан гаргах зэрэг хатуу арга хэмжээ авчээ.1950-иад он гэхэд Никита Хрущевын удирдлаган дор Гүрж улс эдийн засгийн амжилтад хүрсэн ч авлигын түвшин өндөр байдгаараа алдартай байв.1970-аад онд засгийн эрхэнд гарсан Эдуард Шеварднадзе авлигатай тэмцэх хүчин чармайлтаараа хүлээн зөвшөөрөгдөж, Гүржийн эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хадгалж чадсан юм.1978 онд Тбилисид болсон олон нийтийн жагсаал нь Гүрж хэлийг бууруулахыг амжилттай эсэргүүцэж, үндсэн хуулийн статусыг дахин баталгаажуулав.1980-аад оны сүүлчээр Өмнөд Осет, Абхази зэрэг улс орнуудад хурцадмал байдал, үндсэрхэг үзэлтнүүдийн хөдөлгөөн хурцадсан.1989 оны 4-р сарын 9-нд Зөвлөлтийн цэргүүд Тбилисид тайван жагсаал цуглааныг дарсан нь тусгаар тогтнолын төлөөх хөдөлгөөнийг идэвхжүүлсэн юм.1990 оны 10-р сард болсон ардчилсан сонгууль шилжилтийн үеийг тунхаглахад хүргэсэн бөгөөд 1991 оны 3-р сарын 31-нд бүх нийтийн санал асуулга явуулснаар Гүржийн дийлэнх нь 1918 оны Тусгаар тогтнолын тухай актад үндэслэн тусгаар тогтнолын төлөө санал өгсөн юм.Гүрж улс 1991 оны дөрөвдүгээр сарын 9-нд Звиад Гамсахурдиагийн удирдлаган дор тусгаар тогтнолоо албан ёсоор зарлав.Энэхүү алхам нь Зөвлөлт Холбоот Улс задрахаас хэдэн сарын өмнө болсон нь улс төрийн тогтворгүй байдал, бүс нутгийн мөргөлдөөн зэрэг үргэлжилсэн сорилтуудыг үл харгалзан Зөвлөлтийн засаглалаас бие даасан засаглал руу шилжсэнийг харуулж байна.

Гүрж улс ардчилсан шинэчлэлийн төлөөх аялал, ЗХУ-ын хяналтаас тусгаар тогтнохын төлөөх тэмцэл нь 1990 оны 10-р сарын 28-нд болсон анхны ардчилсан олон намын сонгуулиар өндөрлөв. Звиад Гамсахурдиагийн SSIR нам, Гүржийн Хельсинкийн холбоо бусад гишүүдийг багтаасан "Дугуй ширээний чөлөөт Гүрж" эвсэл. Гүржийн Коммунист намын 29,6 хувийн саналын эсрэг 64 хувийн санал авч, шийдвэрлэх ялалт байгууллаа.Энэ удаагийн сонгууль Гүржийн улс төрд томоохон өөрчлөлт авчирч, тусгаар тогтнолын төлөөх цаашдын алхмуудыг бий болгосон.Үүний дараа 1990 оны 11-р сарын 14-нд Звиад Гамсахурдиа Бүгд Найрамдах Гүрж Улсын Дээд Зөвлөлийн даргаар сонгогдож, түүнийг Гүржийн де-факто удирдагчийн албан тушаалыг бодитоор тогтоожээ.Бүрэн тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцэл үргэлжилсээр, 1991 оны 3-р сарын 31-нд бүх нийтийн санал асуулгаар Гүржийн Зөвлөлтөөс өмнөх тусгаар тогтнолыг сэргээхийг дийлэнх олонх дэмжиж, 98.9% дэмжжээ.Энэ нь Гүржийн парламент 1991 оны 4-р сарын 9-нд тусгаар тогтнолоо зарлаж, 1918-1921 он хүртэл оршин тогтнож байсан Гүржийн улсыг үр дүнтэй сэргээн босгоход хүргэсэн.Гамсахурдиагийн ерөнхийлөгчийн албан тушаал нь "Кавказын ордон" гэж нэрлэгддэг бүх Кавказын эв нэгдлийн алсын хараагаар тодорхойлогддог бөгөөд бүс нутгийн хамтын ажиллагааг дэмжиж, эдийн засгийн нэгдсэн бүс, бүс нутгийн Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагатай адил "Кавказын форум" гэх мэт бүтцийг төсөөлж байв.Эдгээр амбицтай төлөвлөгөөтэй байсан ч улс төрийн тогтворгүй байдал, улмаар түүнийг түлхэн унагаснаас болж Гамсахурдиагийн бүрэн эрхийн хугацаа богино байсан.Дотоодын хувьд Гамсахурдиагийн бодлогод Гүржийн Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улсыг "Бүгд Найрамдах Гүрж Улс" болгон өөрчлөх, үндэсний бэлгэ тэмдгийг сэргээх зэрэг томоохон өөрчлөлтүүдийг оруулсан.Мөн тэрээр өмч хувьчлал, нийгмийн зах зээлийн эдийн засаг, хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах бодлогыг дэмжсэн социалист зах зээлийн эдийн засгаас капиталист зах зээлийн эдийн засагт шилжихэд чиглэсэн эдийн засгийн шинэчлэлийг эхлүүлсэн.Гэсэн хэдий ч Гамсахурдиагийн засаглал нь үндэстний хурцадмал байдал, ялангуяа Гүржийн цөөнх хүн амтай холбоотой байв.Түүний үндсэрхэг үзэл, бодлого нь цөөнхийн айдас хүйдэсийг нэмэгдүүлж, ялангуяа Абхаз, Өмнөд Осетид мөргөлдөөнийг өдөөсөн юм.Энэ үе нь Гүржийн Үндэсний гвардийг байгуулж, бие даасан армийг бий болгож, Гүржийн бүрэн эрхт байдлыг улам баталгаажуулсан.Гамсахурдиагийн гадаад бодлого нь ЗХУ-ын бүтцэд дахин нэгдэхийн эсрэг хатуу байр суурь баримталж, Европын хамтын нийгэмлэг, НҮБ-тай нягт харилцаа тогтоох хүсэл эрмэлзэлтэй байсан.Түүний засгийн газар ч Чеченийг Оросоос тусгаар тогтнохыг дэмжсэн нь түүний бүс нутгийн өргөн хүрээний хүсэл эрмэлзлийг харуулсан юм.Улс төрийн дотоод үймээн 1991 оны арванхоёрдугаар сарын 22-нд хүчирхийллийн төрийн эргэлт хийж, улмаар Гамсахурдиаг огцруулж, иргэний мөргөлдөөнтэй үеийг бий болгосон.Түүнийг оргон зайлж, янз бүрийн газар түр орогнолдсоны дараа Гамсахурдиа нас барах хүртлээ маргаантай хүн хэвээр байв.1992 оны 3-р сард ЗХУ-ын Гадаад хэргийн сайд асан, Гамсахурдиагийн улс төрийн өрсөлдөгч Эдуард Шеварднадзе шинээр байгуулагдсан Төрийн зөвлөлийн даргаар томилогдсон нь Гүржийн улс төрд бас нэгэн томоохон өөрчлөлт гарсан юм.1995 онд албан ёсоор эхэлсэн Шеварднадзегийн засаглалын үед Гүрж улс үндэстний зөрчилдөөн, тогтвортой, ардчилсан засаглалын бүтцийг бий болгоход тулгарч буй сорилтуудаар тэмдэглэгдсэн Зөвлөлтийн дараах үеийг даван туулсан.

ЗХУ задран унасны дараа Гүржийн улс төрийн өөрчлөлтийн үе нь дотоодын үймээн самуун, үндэстэн хоорондын мөргөлдөөнөөр тэмдэглэгдсэн байв.Сөрөг хүчний хөдөлгөөн 1988 онд олон нийтийн эсэргүүцлийн жагсаал зохион байгуулж эхэлсэн нь 1990 оны 5-р сард тусгаар тогтнолоо тунхаглахад хүргэсэн. 1991 оны 4-р сарын 9-нд Гүрж тусгаар тогтнолоо зарлаж, дараа нь тэр оны 12-р сард олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн.Үндсэрхэг хөдөлгөөний гол зүтгэлтэн Звиад Гамсахурдиа 1991 оны тавдугаар сард Ерөнхийлөгчөөр сонгогджээ.Эдгээр өөрчлөлтийн үйл явдлуудын дунд үндэстний цөөнх, ялангуяа осетин, абхазуудын дунд салан тусгаарлах хөдөлгөөн эрчимжсэн.1989 оны 3-р сард Абхазийн ЗХУ-ыг тусад нь байгуулах тухай өргөдөл гаргаж, дараа нь 7-р сард Гүржийн эсрэг бослого гарчээ.Өмнөд Осетийн автономит муж 1990 оны 7-р сард Гүржийн ЗСБНХУ-аас тусгаар тогтнолоо зарласан нь хурцадмал байдал, эцэстээ мөргөлдөөнд хүргэсэн.1991 оны 1-р сард Гүржийн үндэсний гвард Өмнөд Осетийн нийслэл Цхинвали хотод орж ирснээр Гүрж-Осетийн мөргөлдөөн дэгдээсэн нь Гамсахурдиагийн засгийн газрын анхны томоохон хямрал болсон юм.1991 оны 8-р сард Гүржийн үндэсний гвардийнхан ерөнхийлөгч Гамсахурдиагийн эсрэг бослого гаргаснаар иргэдийн эмх замбараагүй байдал хурцдаж, засгийн газрын радио станцыг булаан авснаар өндөрлөв.Есдүгээр сард Тбилисид болсон сөрөг хүчний томоохон жагсаал тарсны дараа сөрөг хүчний хэд хэдэн удирдагчийг баривчилж, сөрөг хүчнийг дэмжигч сонинуудыг хаасан юм.Энэ үе нь жагсаал цуглаан, хаалт босгох, Гамсахурдиаг дэмжигч болон эсэргүүцэгч хүчний хооронд мөргөлдөөн болж байв.Нөхцөл байдал 1991 оны 12-р сард төрийн эргэлт болж, 12-р сарын 20-нд Тенгиз Китовани тэргүүтэй зэвсэгт сөрөг хүчин Гамсахурдиа руу эцсийн дайралт хийж эхлэв.1992 оны 1-р сарын 6 гэхэд Гамсахурдиа Гүржээс дүрвэж, эхлээд Армен , дараа нь Чечень рүү дүрвэж, цөллөгт байсан засгийн газрыг тэргүүлжээ.Энэхүү төрийн эргэлт нь Тбилисид, ялангуяа Руставелийн өргөн чөлөөнд ихээхэн хохирол учруулж, олон тооны хохирогчдод хүргэв.Төрийн эргэлт хийсний дараа түр засгийн газар буюу Цэргийн зөвлөл байгуулагдаж, анх Жаба Иоселиани тэргүүтэй гурвалсан улс, дараа нь 1992 оны 3-р сард Эдуард Шеварднадзе тэргүүлсэн. Гамсахурдиа эзгүй байсан ч тэрээр, ялангуяа төрөлх Самегрело муждаа ихээхэн дэмжлэг үзүүлсээр байв. үргэлжилж буй мөргөлдөөн, эмх замбараагүй байдалд хүргэж байна.Өмнөд Осетийн болон Абхазийн дайнаар дотоод зөрчилдөөн улам хүндрэв.Өмнөд Осетид 1992 онд байлдааны ажиллагаа хурцдаж, гал зогсоож, энхийг сахиулах ажиллагаа явуулахад хүргэсэн.Абхазад Гүржийн хүчин 1992 оны 8-р сард салан тусгаарлагчдыг зэвсгээ хураахаар нэвтэрсэн боловч 1993 оны 9-р сар гэхэд Оросын дэмжлэгтэй салан тусгаарлагчид Сүхумийг эзлэн авснаар Гүржийн цэрэг, энгийн иргэд ихээхэн хэмжээний хохирол амсаж, Гүржийн хүн ам Абхазаас бөөнөөр нүүлгэн шилжүүлэхэд хүргэсэн.1990-ээд оны эхэн үе Гүрж улсад иргэний дайн, угсаатны цэвэрлэгээ, улс төрийн тогтворгүй байдал зэрэг нь тус улсын хөгжил, салан тусгаарлах бүс нутагтай харилцах харилцаанд удаан хугацаагаар нөлөөлсөн.Энэ үе нь ЗХУ-ын дараахь Гүржийн төрийн байгуулалтад тулгамдаж буй сорилтууд, цаашдын мөргөлдөөнүүдийн үе шатыг тавьсан юм.

Гүржид 1990-ээд оны эхэн үе бол улс төрийн хүчтэй үймээн самуун, үндэстэн хоорондын мөргөлдөөнтэй үе байсан бөгөөд энэ нь тус улсын Зөвлөлтийн дараах үеийн замналыг ихээхэн тодорхойлсон.ЗХУ-ын Гадаад хэргийн сайд асан Эдуард Шеварднадзе 1992 оны 3-р сард Гүржид буцаж ирээд Төрийн Зөвлөлийг тэргүүлж, хямрал үргэлжилж байгаа энэ үед ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байв.Хамгийн хүнд сорилтуудын нэг бол Абхаз дахь салан тусгаарлагчдын мөргөлдөөн байв.1992 оны 8-р сард Гүржийн засгийн газрын хүчин болон хагас цэрэгжсэн ангиуд салан тусгаарлагчдын үйл ажиллагааг дарахын тулд автономит бүгд найрамдах улсад нэвтэрчээ.Мөргөлдөөн даамжирч, 1993 оны 9-р сард Гүржийн арми гамшигт ялагдал хүлээсэн. Абхазууд Хойд Кавказын хагас цэрэгжсэн хэсэг болон Оросын цэргийн элементүүдийн дэмжлэгтэйгээр тус бүс нутгийн гүрж үндэстнийг бүхэлд нь хөөж, 14,000 орчим хүн амь үрэгдэж, 3000 орчим хүн нүүлгэн шилжүүлэв. хүмүүс.Үүний зэрэгцээ Өмнөд Осетид үндэстний хүчирхийлэл дэгдэж, хэдэн зуун хүн амиа алдаж, 100,000 дүрвэгч Оросын Хойд Осет руу дүрвэсэн.Үүний зэрэгцээ, Гүржийн баруун өмнөд хэсэгт Ажарийн автономит бүгд найрамдах улс Аслан Абашидзегийн дарангуйллын хяналтанд орж, тус бүс нутгийг хатуу хяналтандаа байлгаж, Тбилисийн төв засгийн газраас хамгийн бага нөлөө үзүүлжээ.1993 оны есдүгээр сард огцорсон Ерөнхийлөгч Звиад Гамсахурдиа цөллөгөөс буцаж ирээд Шеварднадзегийн засгийн газрын эсрэг бослогыг удирдан чиглүүлжээ.Абхазаас хойшхи Гүржийн армийн эмх замбараагүй байдлыг ашиглан түүний хүчнүүд Гүржийн баруун хэсгийн ихэнх хэсгийг хурдан хяналтандаа авлаа.Энэхүү үйл явдал Оросын цэргийн хүчнийхэнд хөндлөнгөөс оролцож, бослогыг дарахад Гүржийн засгийн газарт тусалсан юм.Гамсахурдиагийн бослого 1993 оны эцсээр нуран унасан бөгөөд тэрээр 1993 оны 12-р сарын 31-нд учир битүүлэг нөхцөл байдалд нас баржээ.Үүний дараа Шеварднадзегийн засгийн газар цэрэг, улс төрийн дэмжлэг авахын тулд Тусгаар улсуудын хамтын нөхөрлөлд (ТУХН) нэгдэхийг зөвшөөрсөн нь ихээхэн маргаантай шийдвэр байсан бөгөөд бүс нутгийн геополитикийн ээдрээтэй динамикийг илтгэсэн шийдвэр байв.Шеварднадзегийн үед Гүрж ч мөн авлигын хэрэгт буруутгагдаж байсан нь түүний засаг захиргаанд сөргөөр нөлөөлж, эдийн засгийн хөгжилд саад учруулсан юм.Чечений дайны улмаас геополитикийн нөхцөл байдал улам ээдрээтэй болж, Орос Гүржийг Чечений партизануудад хоргодох газар өгсөн гэж буруутгав.Шеварднадзегийн барууны үзэл баримтлал, тэр дундаа АНУ-тай ойр дотно харилцаатай байсан, Баку-Тбилиси-Жейхан хоолойн төсөл зэрэг стратегийн алхамууд нь Оростой хурцадмал байдлыг улам хурцатгав.Каспийн нефтийг Газар дундын тэнгис рүү зөөвөрлөх зорилготой энэхүү хоолой нь Гүржийн гадаад бодлого, эдийн засгийн стратегийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг болж, барууны ашиг сонирхолд нийцэж, Оросын замаас хараат байдлыг бууруулсан юм.2003 он гэхэд Шеварднадзегийн засаглалд олон нийтийн дургүйцэл УИХ-ын сонгуулийн үеэр дээд цэгтээ хүрч, түүнийг луйвардсан гэж үзэж байв.2003 оны арваннэгдүгээр сарын 23-нд Шеварднадзег огцроход хүргэсэн томоохон жагсаал цуглаан болж Сарнайн хувьсгал гэж нэрлэгдэх болсон.Энэ нь Гүржийн улс төрд ардчилсан шинэчлэл хийх, цаашлаад барууны институциудтай нэгдэх замаар тодорхойлогддог шинэ эрин үеийг эхлүүлсэн чухал эргэлтийн цэг болсон юм.

Сарнайн хувьсгалын дараа Михаил Саакашвили засгийн эрхэнд гарахдаа Абхаз, Өмнөд Осетийн мөргөлдөөний улмаас 230,000 гаруй дотоод дүрвэгсдийг удирдах зэрэг сорилтуудтай тулгарсан үндэстнийг өвлөн авсан юм.Эдгээр бүс нутгууд тогтворгүй хэвээр байгаа бөгөөд Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын (ЕАБХАБ) дэргэдэх Орос, НҮБ-ын энхийг сахиулагчдын хяналтад байсан нь энх тайвны эмзэг байдлыг онцолсон юм.Дотоодын хувьд Саакашвилигийн засгийн газар ардчиллын шинэ эрин үеийг эхлүүлж, Гүржийн бүх нутаг дэвсгэрт Тбилисийн хяналтыг сунгана гэж хүлээгдэж байсан нь эдгээр эрс өөрчлөлтийг хийхэд хүчирхэг гүйцэтгэх засаглал шаардлагатай байв.Саакашвили бүрэн эрхийнхээ эхэн үед авлигыг бууруулж, төрийн институцийг бэхжүүлэх чиглэлээр томоохон алхам хийсэн.Транспэрэнси Интернэшнл Гүржийн авлигын талаарх ойлголт эрс сайжирч, Гүрж улсыг чансаагаараа ЕХ-ны хэд хэдэн улсыг гүйцэж түрүүлснээрээ онцгой шинэчлэгч орон болсон гэж тэмдэглэжээ.Гэсэн хэдий ч эдгээр шинэчлэл нь өртөг өндөртэй байсан.Гүйцэтгэх засаглал дахь эрх мэдлийн төвлөрөл нь ардчилал болон төрийг байгуулах зорилтуудын хоорондын солилцооны талаарх шүүмжлэлд хүргэсэн.Саакашвилигийн арга нь хэдийгээр авлигыг таслан зогсоож, эдийн засгийг шинэчлэхэд үр дүнтэй боловч ардчиллын үйл явцыг сүйтгэж байна гэж үзсэн.Ажари дахь нөхцөл байдал нь төв эрх мэдлийг сэргээхэд тулгарч буй сорилтуудыг тусгав.2004 онд хагас салан тусгаарлагчдын удирдагч Аслан Абашидзетэй хурцадмал байдал хурцдаж, цэргийн мөргөлдөөний ирмэгт хүрчээ.Саакашвилигийн хатуу байр суурь нь томоохон хэмжээний жагсаал цуглаантай хослуулан эцэст нь Абашидзег албан тушаалаасаа огцорч, дүрвэхэд хүргэснээр Ажар улс цус урсгалгүйгээр Тбилисийн мэдэлд дахин орсон юм.Оростой харилцаа хурцадмал хэвээр байсан бөгөөд Орос салан тусгаарлах бүс нутгийг дэмжсэнтэй холбоотой байв.2004 оны 8-р сард Өмнөд Осетид болсон мөргөлдөөн, Гүржийн идэвхтэй гадаад бодлого, тэр дундаа НАТО болон АНУ руу чиглэсэн алхам хийсэн нь эдгээр харилцааг улам хурцатгасан юм.Гүрж Иракт оролцож, АНУ-ын цэргийн сургалтын хөтөлбөрийг Гүржийн галт тэрэг, тоног төхөөрөмжийн хөтөлбөрийн (GTEP) хүрээнд зохион байгуулсан нь барууны зүг чиглэж байгааг онцолсон юм.2005 онд Ерөнхий сайд Зураб Жваниа гэнэт нас барсан нь Саакашвилигийн засаг захиргаанд томоохон цохилт болсон нь ажилгүйдэл, авлига зэрэг асуудалд олон нийтийн дургүйцэл өсөн нэмэгдэж буй энэ үед дотоодод тулгарч буй сорилтууд болон шинэчлэлийг үргэлжлүүлэх дарамтыг онцолсон юм.2007 он гэхэд олон нийтийн дургүйцэл засгийн газрын эсрэг жагсаал цуглаанаар дээд цэгтээ хүрч, цагдаа нар Саакашвилигийн ардчиллын нэр хүндийг гутаасан арга хэмжээ авснаар улам даамжирчээ.Каха Бендукидзегийн үед хийсэн либертари шинэчлэл, тухайлбал хөдөлмөрийн либерал хууль, татварын бага хувь хэмжээ зэрэг эдийн засгийн амжилтыг үл харгалзан улс төрийн тогтвортой байдлыг хангах боломжгүй хэвээр байв.Саакашвили 2008 оны 1-р сард ерөнхийлөгчийн болон парламентын ээлжит бус сонгуулийг зарлаж, ерөнхийлөгчийн суудлын төлөө дахин өрсөлдөхөөр огцорч, 2008 оны Өмнөд Осетийн Оростой хийсэн дайнд удалгүй дарагдах өөр нэг бүрэн эрхийн хугацаа болж байна гэсэн хариу өгсөн юм.2012 оны аравдугаар сард тэрбумтан Бидзина Иванишвили тэргүүтэй “Гүржийн мөрөөдөл” эвсэл парламентын сонгуульд ялалт байгуулснаар улс төрийн томоохон өөрчлөлт гарсан.Энэ нь Саакашвили ялагдлаа хүлээн зөвшөөрч, сөрөг хүчнийхэн тэргүүлж байгааг хүлээн зөвшөөрснөөр Гүржийн Зөвлөлтийн дараах түүхэн дэх анхны ардчилсан засаглалын шилжилтийг хийсэн юм.

2008 оны Орос-Гүржийн дайн нь Өмнөд Кавказ дахь томоохон мөргөлдөөн болж, Орос, Гүрж, Оросын дэмжлэгтэй салан тусгаарлагч Өмнөд Осет, Абхаз зэрэг бүс нутгуудыг оролцуулсан.Мөргөлдөөн нь хуучин ЗХУ-ын бүгд найрамдах улс байсан хоёр улсын хооронд хурцадмал байдал, дипломат хямрал үүссэний дараа Гүрж барууны талыг баримтлагч шилжилт хөдөлгөөн болон НАТО-д элсэх хүсэл эрмэлзлийн улмаас үүссэн юм.Дайн 2008 оны наймдугаар сарын эхээр хэд хэдэн өдөөн хатгалга, мөргөлдөөний дараа эхэлсэн.8-р сарын 1-нд ОХУ-ын дэмжлэгтэйгээр Өмнөд Осетийн арми Гүржийн тосгоныг буудах ажиллагаагаа эрчимжүүлснээр Гүржийн энхийг сахиулагчид хариу арга хэмжээ авчээ.8-р сарын 7-нд Гүрж Өмнөд Осетийн нийслэл Цхинвали хотыг эргүүлэн авахаар цэргийн довтолгоонд өртөж, хотыг хурдан боловч богино хугацаанд хяналтандаа авснаар байдал хурцадсан.Үүний зэрэгцээ Гүржийн цэргийн бүрэн хэмжээний хариу арга хэмжээ авахаас өмнө Оросын цэргүүд Роки туннелээр дамжин Гүрж руу хөдөлсөн тухай мэдээлэл гарсан.Орос үүний хариуд энэ сарын 8-нд “энх тайвныг сахиулах” ажиллагаа нэрийн дор Гүрж рүү иж бүрэн цэргийн довтолгоог эхлүүлсэн.Үүнд зөвхөн мөргөлдөөнтэй бүс нутаг төдийгүй Гүржийн маргаангүй нутаг дэвсгэрт болсон халдлагууд багтсан байна.Орос, Абхазын хүчин Абхазийн Кодори хавцалд хоёр дахь фронтыг нээж, Оросын тэнгисийн цэргийн хүчин Гүржийн Хар тэнгисийн эрэг орчмын зарим хэсгийг бүслэн бүсэлснээр мөргөлдөөн хурдан өргөжсөн.Оросын хакеруудын хийсэн кибер халдлагатай давхцсан цэргийн эрчимтэй ажиллагаа 8-р сарын 12-нд тухайн үеийн Францын ерөнхийлөгч Николя Саркози зуучлан гал зогсоох хүртэл хэдэн өдөр үргэлжилсэн. Гал зогсоосны дараа Оросын арми Гүржийн гол хотуудыг эзэлсэн хэвээр байв. Зугдиди, Сенаки, Поти, Гори зэрэг хотууд хэдэн долоо хоног үргэлжилсэн нь хурцадмал байдлыг улам хурцатгаж, Өмнөд Осетийн хүчин тус бүс нутагт угсаатны гүржүүдийн эсрэг угсаатны цэвэрлэгээ хийсэн гэж буруутгахад хүргэв.Мөргөлдөөний үр дүнд 192,000 орчим хүн нүүлгэн шилжүүлж, олон Гүрж үндэстэн гэр лүүгээ буцаж чадахгүй болжээ.Үүний дараа ОХУ наймдугаар сарын 26-нд Абхаз, Өмнөд Осетийн тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрснөөр Гүрж Оростой дипломат харилцаагаа таслахад хүргэв.Оросын ихэнх цэргүүд 10-р сарын 8 гэхэд маргаангүй Гүржийн нутаг дэвсгэрээс гарсан боловч дайн гүн шарх сорви, шийдэгдээгүй газар нутгийн маргааныг үлдээв.Дайны эсрэг олон улсын хариу янз бүр байсан бөгөөд томоохон гүрнүүд Оросын түрэмгийллийг голчлон буруушааж байсан ч хязгаарлагдмал арга хэмжээ авч байв.Дараа нь Европын Хүний эрхийн шүүх болон Олон улсын эрүүгийн шүүх мөргөлдөөний үеэр үйлдсэн хүний ​​эрхийг зөрчсөн, дайны гэмт хэрэг үйлдсэн ОХУ-д хариуцлага тооцож, дайны хууль эрх зүйн болон дипломат үйл ажиллагааны үр дагаврыг онцлон тэмдэглэв.2008 оны дайн Гүрж-Оросын харилцаанд ихээхэн нөлөөлсөн бөгөөд Зөвлөлтийн дараах геополитикийн ээдрээ, ялангуяа бүс нутгийн тогтворгүй орчинд агуу гүрний нөлөөг даван туулахад Гүрж зэрэг жижиг улсуудад тулгарч буй сорилтуудыг харуулсан.

2013 оны арваннэгдүгээр сарын 17-нд Гүрж улсын дөрөв дэх Ерөнхийлөгчөөр тангараг өргөсөн Гиорги Маргвелашвили үндсэн хуулийн томоохон өөрчлөлт, улс төрийн хурцадмал байдал, залуучууд болон цөөнхийн эрхийн асуудлаар идэвхтэй оролцсон үеийг тэргүүлсэн.Үндсэн хууль ба улс төрийн динамикМаргвелашвили албан тушаалаа авсны дараа ерөнхийлөгчийн албан тушаалаас Ерөнхий сайдад ихээхэн эрх мэдлийг шилжүүлсэн үндсэн хуулийн шинэ тогтолцоотой тулгарсан.Энэхүү шилжилт нь өмнөх засаг захиргааны үед ажиглагдаж байсан авторитаризмын боломжийг багасгах зорилготой байсан ч Маргвелашвили болон тэрбумтан Бидзина Иванишвилигийн үүсгэн байгуулсан эрх баригч Гүржийн мөрөөдөл нам хоёрын хооронд зөрчилдөөн үүсгэсэн юм.Маргвелашвили ерөнхийлөгчийн тансаг ордоноос зайлсхийж, даруухан байр авахаар шийдсэн нь түүний өмнөх Ерөнхийлөгч Михаил Саакашвилитэй холбоотой баялгаас салж, дараа нь уг ордныг албан ёсны ёслолын ажиллагаанд ашигласан гэсэн бэлгэдэл юм.Засгийн газрын доторх хурцадмал байдалМаргвелашвилигийн хувьд үе үеийн Ерөнхий сайд нартай хурцадмал харилцаатай байсан.Эхэндээ түүний Ерөнхий сайд Иракли Гарибашвилитай харилцаж байсан нь эрх баригч нам доторх илүү өргөн хүрээний зөрчилдөөнийг илтгэж байв.Түүний залгамжлагч Гиорги Квирикашвили илүү хамтын ажиллагаатай харилцаа тогтоохыг оролдсон боловч Маргвелашвили Гүржийн мөрөөдөл, ялангуяа ерөнхийлөгчийн шууд сонгуулийг хүчингүй болгох гэсэн үндсэн хуулийн шинэчлэлийн эсрэг эсэргүүцэлтэй тулгарсан нь эрх мэдлийн төвлөрөлд хүргэж болзошгүй гэж шүүмжилсэн.2017 онд Маргвелашвили сонгуулийн үйл явцтай холбоотой үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт, хэвлэл мэдээллийн тухай хуульд оруулсан өөрчлөлтөд хориг тавьсан нь ардчилсан засаглал, хэвлэл мэдээллийн олон талт байдалд заналхийлж байна гэж үзжээ.Ийм хүчин чармайлт гаргасан ч түүний хоригийг Гүржийн мөрөөдөл давамгайлсан парламент хүчингүй болгов.Залуучуудын оролцоо ба цөөнхийн эрхМаргвелашвили иргэний оролцоог дэмжих, ялангуяа залуучуудын дунд идэвхтэй ажилласан.Тэрээр 2016 оны УИХ-ын сонгуульд залуучуудын оролцоог нэмэгдүүлэх зорилготой Европ-Гүржийн хүрээлэнгийн тэргүүлсэн “Таны дуу хоолой, бидний ирээдүй” гэх мэт санаачилгыг дэмжсэн.Энэхүү санаачилга нь залуу хойч үеэ чадавхжуулах түүний амлалтыг харуулсан идэвхтэй залуу иргэдийн сүлжээг үндэсний хэмжээнд бий болгоход хүргэсэн.Нэмж дурдахад, Маргвелашвили цөөнхийн эрхийг, тэр дундаа LGBTQ+ эрхийг дэмжигч байсан.Бардам тууз зүүсэн хөлбөмбөгийн шигшээ багийн ахлагч Гурам Кашиагийн эсрэг эсэргүүцэлтэй тулгарсантай холбогдуулан тэрээр үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг олон нийтэд хамгаалсан.Түүний энэ байр суурь нь консерватив сөрөг хүчний эсрэг хүний ​​эрхийг хамгаалах амлалтаа онцолсон юм.Ерөнхийлөгчийн засаглал болон өв залгамжлалын төгсгөлМаргвелашвили 2018 онд улиран сонгогдохгүй байхаар сонгосон бөгөөд энэ нь дотоод болон гадаад томоохон сорилтуудын дунд тогтвортой байдлыг хадгалах, ардчилсан шинэчлэлийг урагшлуулахад чиглэгдсэн нэгэн гэж тэмдэглэсэн юм.Тэрээр ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон Саломе Зурабичвилид эрх мэдлийг тайван замаар шилжүүлэхэд тус дөхөм үзүүлж, Гүрж улсад ардчиллын дэвшлийг онцлон тэмдэглэв.Түүний ерөнхийлөгчийн албан тушаал нь ардчилсан үзэл санааны төлөө тэмүүлэх, Гүржийн улс төрийн хүчний динамикийн ээдрээтэй байдлыг даван туулах холимог өвийг үлдээсэн юм.

2013 оны арваннэгдүгээр сарын 17-нд тангараг өргөсний дараа Зурабичвили дотоодын олон асуудал, ялангуяа Абхаз, Өмнөд Осетид үргэлжилж буй мөргөлдөөний улмаас 230,000 гаруй дотоод дүрвэгсдийн асуудлыг шийдвэрлэхэд тулгарсан.Түүний ерөнхийлөгч байх үед шинэ үндсэн хууль хэрэгжиж эхэлсэн нь ерөнхийлөгчийн албан тушаалаас Ерөнхий сайдад ихээхэн эрх мэдэл шилжүүлж, улс төрийн хүрээ, түүний доторх үүргийг өөрчилсөн.Зурабичвилигийн засаглалын арга барил нь ерөнхийлөгчийн тансаг ордоныг эзлэхээс татгалзаж, өмнөх үеийнхнийхээ эд баялагийг бэлгэдлийн шинж чанартайгаар үгүйсгэсэн явдал байв.Дараа нь түүний засаг захиргаа тус ордныг албан ёсны ёслолд ашигласан нь Ерөнхий сайд асан Бидзина Иванишвили зэрэг нөлөө бүхий хүмүүсийн шүүмжлэлд өртсөн юм.Гадаад бодлого, олон улсын харилцааЗурабичвилигийн гадаад бодлого нь Гүржийн эрх ашгийг олон улсын хэмжээнд төлөөлж, түүнийг барууны байгууллагуудтай нэгтгэхийг сурталчлах, гадаадад идэвхтэй оролцох замаар тодорхойлогддог.Түүний албан тушаал хашиж байх хугацаандаа Оростой, ялангуяа Абхаз, Өмнөд Осетийн статусын шийдэгдээгүй байдалтай холбоотой хурцадмал байдал үргэлжилсээр байна.Гүржийн Европын холбоо болон НАТО-д элсэх хүсэл эрмэлзэл нь түүний засаг захиргааны төв байр байсан бөгөөд 2021 оны 3-р сард ЕХ-нд гишүүнээр элсэх албан ёсны өргөдлөө онцолсон нь 2022 онд Орос Украинд түрэмгийлсэний дараа геополитикийн өөрчлөлтийг бататгасан чухал алхам юм.Үндсэн хууль, эрх зүйн сорилтуудЗурабичвилигийн ерөнхийлөгчийн суудлын сүүлийн жилүүдэд эрх баригч Гүржийн мөрөөдөл намтай зөрчилдөөн нэмэгдсээр байна.Гадаад бодлогын талаарх санал зөрөлдөөн, засгийн газрын зөвшөөрөлгүйгээр гадаадад зорчих нь үндсэн хуулийн хямралд хүргэв.Засгийн газар олон улсын зөвшөөрөлгүй оролцоотойгоор түүнийг буруутгах гэсэн оролдлого нь улс төрийн гүн хуваагдлыг онцолж байв.Хэдийгээр импичмент амжилттай болоогүй ч Гүржийн гадаад бодлого, засаглалын чиглэлийн талаарх ерөнхийлөгчийн болон засгийн газрын хооронд үргэлжилж буй тэмцлийг онцолсон юм.Эдийн засгийн болон захиргааны зохицуулалтЗурабичвилигийн ерөнхийлөгчийн албан тушаалд мөн л төсөв хүндрэл учирч, ерөнхийлөгчийн засаг захиргааны санхүүжилтийг үлэмж хэмжээгээр танаж, орон тооны цомхотголд хүргэсэн.Боловсрол, нийгмийн янз бүрийн төслүүдийг дэмжсэн ерөнхийлөгчийн санг татан буулгах зэрэг шийдвэрүүд маргаантай байсан бөгөөд түүний ерөнхийлөгчийн зарим чиг үүргийг хэрэгжүүлэх чадварт нь илүү өргөн хэмнэлтийн арга хэмжээ авч байгааг илтгэж байна.Олон нийтийн ойлголт ба өвЗурабичвили ерөнхийлөгч байх хугацаандаа дотоод улс төрийн хурцадмал байдлыг зохицуулах, эдийн засгийн шинэчлэлийг дэмжихээс эхлээд Гүржийн замыг олон улсын тавцанд чиглүүлэх хүртэл олон төрлийн сорилтуудыг даван туулж ирсэн.Түүний COVID-19 тахлын үеийн манлайлал, олон улсын дипломат харилцааны талаархи шийдвэрүүд, иргэний оролцоог дэмжих хүчин чармайлт нь улс төрийн сорилт үргэлжилж буй дунд холилдсон хэвээр байгаа түүний өв залгамжлахад хувь нэмэр оруулсан.