Аббасидын халифат

Аббасидын хувьсгал буюу Хар хувцасны эрчүүдийн хөдөлгөөн нь Исламын эхэн үеийн түүхэн дэх дөрвөн томоохон Халифатын хоёр дахь нь болох Умайяд Халифатын (МЭ 661-750), гурав дахь нь Аббасидын Халифатын засаглалыг (МЭ 661-750) түлхэн унагасан явдал юм. МЭ 750-1517).Исламын бошиглогчМухаммедыг нас барснаас хойш гучин жилийн дараа засгийн эрхэнд гарч, Рашидуны халифатын дараа шууд Умайядууд Арабын эзэнт гүрэн байсан бөгөөд дийлэнх нь араб биш байсан хүн амыг захирч байв.Араб бус хүмүүсийг Исламын шашинд орсон эсэхээс үл хамааран хоёрдугаар зэргийн иргэн гэж үздэг байсан бөгөөд энэ нь шашин шүтлэг, үндэс угсаагаар ялгарах дургүйцэл нь эцэстээ Умайядуудыг түлхэн унагахад хүргэв.Аббасидын гэр бүл Мухаммедын авга ах аль-Аббасаас гаралтай гэж мэдэгджээ.Хувьсгал нь үндсэндээ Арабын эзэнт гүрний төгсгөл болж, Ойрхи Дорнодод илүү олон үндэстнийг хамарсан улсын эхлэлийг тавьсан юм.Түүхэн дэх хамгийн сайн зохион байгуулалттай хувьсгалуудын нэг гэдгээрээ дурдагдсан энэ хувьсгал нь лалын ертөнцийн анхаарлыг зүүн зүг рүү чиглүүлсэн юм.

750 оны 1-р сарын 25-нд болсон Забын тулалдаан нь 1517 он хүртэл үргэлжилсэн Умайядын халифатын төгсгөл, Аббасидын хаант улсын эхлэлийг тавьсан юм. Умайяд халиф II Марвантай тулалдаж байгаа нь Аббасидууд, Шиа, Хавариж, Иракийн цэргүүд байв.Умайядуудын арми тоон хувьд давуу талтай, туршлагатай байсан ч өмнөх ялагдлын дараа тэдний сэтгэл санаа маш бага байсан.Нөгөө талаар Аббасидын хүч өндөр урам зоригтой байв.Тулалдааны үеэр Аббасидууд Умайяд морин цэргийн довтолгоог үр дүнтэй сөрөн жад хэрмийн тактик хэрэглэжээ.Умайядуудын арми шийдэмгий ялагдаж, олон цэрэг араас нь хөөж явсан Аббасидуудад алагдсан эсвэл Их Заб голд живсэн эмх замбараагүй ухрахад хүргэв.Тулааны дараа Марван II Левантыг гатлан ​​зугтсан боловч эцэст ньЕгипетэд алагдсан.Түүний үхэл ба Аббасидуудын ялалт нь Ойрхи Дорнод дахь Умайядуудын ноёрхлыг зогсоож, Аббасидын засаглалыг Саффагийн шинэ халифаар тогтоосон.

Таласын тулалдаан буюу Артлахын тулалдаан нь 8-р зуунд Араб, Хятадын соёл иргэншлийн хооронд, тухайлбал Аббасидын халифат болон түүний холбоотон Түвдийн эзэнт гүрний хооронд Хятадын Тан гүрний эсрэг хийсэн цэргийн мөргөлдөөн, байлдааны ажиллагаа юм.МЭ 751 оны 7-р сард Танг ба Аббасидын хүчнүүд Төв Азийн Сирдарья мужид хяналт тавихын тулд Талас голын хөндийд уулзав.Хятадын сурвалжийн мэдээлснээр, хэд хоног мухардмал байдалд орсны эцэст анх Тан гүрэнтэй холбоотон байсан Карлук түрэгүүд Аббасидын Арабт урваж, хүчний тэнцвэрт байдлыг алдагдуулж, Тангуд бут цохигдсон байна.Энэ ялагдал нь Тангуудын баруун зүгт тэлэлт төгсгөл болж, дараагийн 400 жилийн турш Трансоксиана мужийг лалын шашинт арабууд хяналтандаа байлгахад хүргэв.Торгоны зам дээр байсан тул тус бүс нутгийг хянах нь Аббасидуудад эдийн засгийн хувьд ашигтай байв.Тулааны дараа олзлогдсон хятад хоригдлууд Баруун Азид цаас үйлдвэрлэх технологийг авчирсан гэж ярьдаг.

Абу Жафар Абдаллах ибн Мухаммед аль-Мансур нь ихэвчлэн өөрийн лакаб Аль-Мансур гэгддэг Аббасидын хоёр дахь халиф байсан бөгөөд МЭ 754-775 он хүртэл хаанчилж, Ас-Саффаг залгамжилсан.Тэрээр эзэн хааны Багдадын гол цөм болох Мадинат ас-Саламын "Дугуй хот"-ыг үүсгэн байгуулсан гэдгээрээ алдартай.Орчин үеийн түүхчид Аль-Мансурыг дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том улсуудын нэг болох Аббасидын халифатын жинхэнэ үндэслэгч гэж үздэг бөгөөд уг хаант улсыг тогтворжуулах, институцижуулахад гүйцэтгэсэн үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг.

Унасан Умайяд хааны гэр бүлийн хунтайж Абд аль-Рахман I Аббасидын Халифатын эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзаж, Кордовагийн бие даасан эмир болжээ.Умайядууд 750 онд Дамаск хотод халифын албан тушаалаа Аббасидуудад алдсанаас хойш тэрээр зургаан жил оргон зайлсан.Эрх мэдлийн байр сууриа эргүүлэн авах санаатай тэрээр Умайядуудын засаглалыг эсэргүүцэж, орон нутгийн янз бүрийн хаант улсуудыг нэгтгэж Эмират болгон нэгтгэсэн лалын шашинтнуудын одоогийн удирдагчдыг ялав.Гэсэн хэдий ч, аль-Андалусыг Абд аль-Рахманы удирдлаган дор анх нэгтгэхэд хорин таван жил зарцуулагдсан (Толедо, Сарагоса, Памплона, Барселона).

Умайяд гүрэн унасны дараа Аббасидууд хаанчлалынхаа бэлгэдэл болсон шинэ нийслэлийг эрэлхийлэв.Тэд 762 оны 7-р сарын 30-нд Халиф Аль-Мансур Багдадын барилгыг ашиглалтад оруулснаар Сасанидын нийслэл Ктесифон хотын ойролцоо газрыг сонгосон. Бармакидууд удирдан чиглүүлснээр хотын байршлыг Тигр мөрний эрэг дагуух стратегийн байрлал, элбэг ус хангамж, хяналтыг харгалзан сонгосон. худалдааны зам дээгүүр.Багдадын дизайнд Сассаны хот төлөвлөлт нөлөөлсөн бөгөөд "Дугуй хот" гэж нэрлэгддэг өвөрмөц дугуй хэлбэртэй байв.Энэхүү загвар нь үр ашигтай удирдлага, хамгаалалтыг хөнгөвчлөхийн зэрэгцээ хотын дэд бүтэц, тухайлбал цэцэрлэгт хүрээлэн, цэцэрлэгт хүрээлэн, дэвшилтэт ариун цэврийн систем нь түүний нарийн төвөгтэй байдлыг харуулсан.Энэхүү барилга нь дэлхийн өнцөг булан бүрт инженер, ажилчдын анхаарлыг татаж, хөгжил цэцэглэлт, өсөлтийн зурхайн цаг хугацааг онцлон тэмдэглэв.Соёлын баялаг нь Багдад хотыг эрч хүчтэй шөнийн амьдрал, бүх ангиудад хүртээмжтэй нийтийн халуун усны газар, "Арабын шөнө"-тэй адил түүхүүдийг бий болгосон оюуны цугларалтаар тодорхойлдог байв.Куфа, Басра, Хурасан, Сири рүү чиглэсэн хаалгануудын нэрээр нэрлэгдсэн хотын хэрэм нь Багдадыг Исламын ертөнцтэй холбохыг бэлэгддэг.Хотын зүрхэнд орших Алтан хаалганы ордон нь засаг захиргааны болон орон сууцны барилгуудаар хүрээлэгдсэн халифын хүч чадал, тансаг байдлыг илэрхийлдэг байв.Цаг хугацаа өнгөрөхөд ордон ашиглалтгүй болсон ч Багдад Исламын соёл, улс төрийн манлайллын бэлгэдэл хэвээр байв.Хотын төлөвлөлт, архитектур нь Исламын, Перс , тэр байтугай Исламын өмнөх үеийн нөлөөг шингээсэн бөгөөд үүсгэн байгуулагчид нь Аббасидын гүрний хүсэл эрмэлзэл, алсын харааг гэрчлэх нийслэлийг бий болгохын тулд янз бүрийн гаралтай мэргэжилтнүүдийг ажиллуулж байсан.

Харун аль-Рашид Аббасидын тав дахь халиф байв.Тэрээр 786-809 оныг хүртэл захирч байсан нь уламжлалт ёсоор Исламын алтан үеийн эхлэл гэж тооцогддог.Харун одоогийн Иракийн Багдад хотод домогт Байт аль-Хикма ("Мэргэн ухааны өргөө") номын санг байгуулж, түүнийг захирч байх хугацаандаа Багдад дэлхийн мэдлэг, соёл, худалдааны төв болон хөгжиж эхэлсэн.Түүний засаглалын үед Аббасидын Халифатын улсыг байгуулахад шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэсэн Бармакидуудын гэр бүл аажмаар буурчээ.796 онд тэрээр өөрийн шүүх болон засгийн газрыг одоогийн Сири дэх Ракка руу шилжүүлэв.799 онд Франкийн номлол Харунтай нөхөрлөхөөр ирсэн. Харун Карлын ордонд буцаж ирэхдээ элч нартай хамт янз бүрийн бэлэг илгээж, тэр дундаа Чарлеман болон түүний дагалдан яваа хүмүүс дуугардаг дуу чимээ, заль мэхийг нь илбэчин гэж үзсэн цаг зэргийг илгээжээ. цагийг тэмдэглэв.Зохиомол "Мянган нэг шөнө" киноны зарим хэсэг нь Харуны ордонд гардаг бөгөөд түүний зарим түүхүүд нь Харун өөрөө холбоотой байдаг.

МЭ 794-795 онд Аббасидын эрин үед Багдад хотод дэлхийн хамгийн анхны бичигдсэн цаасны үйлдвэр байгуулагдсан нь тус бүс нутагт оюуны сэргэн мандалтын дохио болсон юм.8-р зуун гэхэд Төв Азид цаас нэвтэрсэн нь баримтжуулсан боловч гарал үүсэл нь тодорхойгүй хэвээр байна.11-р зууны Персийн түүхч Аль-Та'Алиби МЭ 751 онд Таласын тулалдаанд олзлогдсон хятад хоригдлуудыг Самаркандад цаасны үйлдвэрлэл нэвтрүүлсэн гэж үздэг ч орчин үеийн Арабын эх сурвалж байхгүй, хоригдлуудын дунд цаас үйлдвэрлэгч байхгүй байсан тул энэ тухай маргаантай байдаг.Хятадын олзлогдсон Ду Хуан.Багдадын 10-р зууны зохиолч Аль-Надим Хятадын гар урчууд Хорасанд цаас хийдэг байсан гэж тэмдэглэсэн нь Умайяд эсвэл Аббасидын үеийн янз бүрийн шинж чанартай Хурасани цаас байгааг харуулж байна.Эрдэмтэн Жонатан Блум МЭ 751 оноос өмнө Самаркандад цаас байсныг харуулсан археологийн олдворуудыг дурдаж, Хятад хоригдлууд болон Төв Азид цаас үүссэнтэй шууд холбоотой гэж маргаж байна.Хятад болон Төв Азийн орнуудын цаасан урлалын техник, материалын ялгаа нь Хятад улсын танилцуулга нь зүйрлэл гэдгийг харуулж байна.Исламын байлдан дагуулалтаас өмнө буддын шашны худалдаачид, лам нарын нөлөөнд автсан байж магадгүй Төв Азийн цаасны үйлдвэрлэл нь өөдөс гэх мэт хаягдал материалыг ашиглах замаар Хятадын аргаас салсан.Исламын соёл иргэншил нь 8-р зууны дараах Ойрхи Дорнодод цаасан технологийг түгээн дэлгэрүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд МЭ 981 он гэхэд Армени , Гүржийн сүм хийдүүдэд хүрч, улмаар Европ болон түүнээс цааш цаашилжээ.Арабын "ризма"-аас гаралтай цаасан боодолд зориулсан "ream" гэсэн нэр томъёо нь энэхүү өв залгамжлалын түүхэн гэрчлэл хэвээр байна.

Зубайда бинт Жафар ибн Мансур Меккад тав дахь удаагаа мөргөл хийх үеэрээ ган гачиг хүн амыг сүйрүүлж, Замзамын худгийг урсгасан ус болтлоо бууруулж байгааг харав.Тэрээр худгийг гүнзгийрүүлэхийг тушааж, Макка болон ойр орчмын мужийн усан хангамжийг сайжруулахад 2 сая гаруй динар зарцуулжээ.Үүнд зүүн зүгт 95 километрийн зайд орших Хунайн рашаанаас усан суваг барихаас гадна Хаж мөргөлийн ёслолын газруудын нэг болох Арафатын тал дахь алдарт "Зубайдагийн булаг"-ыг барих ажил багтжээ.Инженерүүд нь түүнд зардлын талаар анхааруулахад, техникийн бэрхшээлийг үл тоомсорлоход тэрээр Ибн Халликаны хэлснээр "хөл бүр нэг динарын үнэтэй байсан ч гэсэн энэ ажлыг хийхээр шийдсэн" гэж хариулжээ.Тэрээр мөн Куфа, Мекка хоёрын хоорондох есөн зуун миль цөлийг туулах мөргөлчдийн замыг сайжруулсан.Замыг хатуу хучилттай болгож, чулууг цэвэрлэж, ус хадгалах агуулахуудыг үе үе угсарч байв.Усны савнууд борооны илүүдэл усыг үе үе живж, хүмүүсийг живүүлдэг.

800 онд Аббасидын халиф Харун ар-Рашид Бану Тамим овгийн Хурасан Арабын командлагчийн хүү Ибрахим I ибн аль-Аглабыг Ифрикиягийн удам дамжсан эмирээр томилсон нь тус мужид унасны дараа үүссэн эмх замбараагүй байдлын хариу үйлдэл юм. Мухаллабидын.Тухайн үед Ифрикияд 100,000 араб амьдардаг байсан ч Берберүүд дийлэнх хувийг эзэлсээр байв.Ибрахим зүүн Алжир, Тунис, Триполитанийг хамарсан бүс нутгийг хянах ёстой байв.Хэдийгээр нэрээрээ бие даасан боловч түүний угсаатнууд Аббасидын ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрөхөө больсонгүй.Аглабидууд Аббасидын халифад жил бүр хүндэтгэл үзүүлдэг байсан бөгөөд баасан гарагийн залбирлын хутба дээр тэдний эрх мэдэлд дурдсан байдаг.

Төвдүүд 801 онд Халифын вант улсын хэд хэдэн цэргийг олзолж, зүүн хязгаарт алба хааж байсан бололтой. Төвдүүд Самарканд, Кабул хүртэл баруун зүгт идэвхтэй ажиллаж байв.Аббасидын хүчнүүд давамгайлж эхэлсэн бөгөөд Кабулын Түвдийн захирагч Халифатын улсад дагаар орж, 812 эсвэл 815 онд лалын шашинтай болсон. Дараа нь Халифатын улс Кашмираас зүүн тийш цохисон боловч төвдчүүд баригдсан.

Бармакидын гэр бүл нь Умайадууд болон Ас-Саффагийн эсрэг Аббасидын бослогыг эрт дэмжигч байсан.Энэ нь Халид бин Бармакт ихээхэн нөлөө үзүүлсэн бөгөөд түүний хүү Яхья ибн Халид (806 онд нас барсан) халиф аль-Махди (775–785 онд захирч байсан) сайд, Харун ар-Рашидын (786–809 онд захирч байсан) багш байв.Яхьягийн хөвгүүд аль-Фадл, Жафар (767–803) нар хоёул Харуны удирдлаган дор өндөр албан тушаал хашиж байжээ.Олон Бармакидууд шинжлэх ухааныг ивээн тэтгэгч байсан бөгөөд энэ нь Ираны шинжлэх ухаан, эрдэм ухааныг Багдад болон түүнээс цааш Исламын ертөнцөд дэлгэрүүлэхэд ихээхэн тусалсан.Тэд Гебир, Жабрил ибн Бухтишу зэрэг эрдэмтдийг ивээн тэтгэж байв.Тэд мөн Багдад хотод анхны цаасны үйлдвэрийг байгуулсан гавьяатай.Тэр үеийн Бармакидуудын хүчийг "Мянган нэг шөнийн ном"-д тусгаж өгсөн бөгөөд визир Жафар хэд хэдэн өгүүллэгт гардаг бөгөөд "Бармецидийн баяр" гэсэн илэрхийллийг бий болгосон үлгэрт гардаг.803 онд гэр бүл нь Харун аль-Рашидын нүдэн дээр тааламжгүй болж, олон гишүүд нь шоронд хоригджээ.

Красосын тулалдаан нь 804 оны 8-р сард болсон Араб-Византийн дайны үеэр эзэн хаан Никефорос I (802-811) дор Византичууд болон Ибрахим ибн Жибрилийн удирдлаган дор Аббасидын армийн хооронд болсон тулаан юм.802 онд Никефорос элссэний үр дүнд Византи ба Аббасидын халифатын хооронд дайн дахин эхэлсэн.804 оны зуны сүүлээр Аббасидууд нэгэн заншилтай довтолгоондоо Византийн Бага Ази руу довтолсон тул Никефорос тэдэнтэй уулзахаар хөдөлжээ.Гэсэн хэдий ч тэрээр Красосыг гайхшруулж, хүнд ялагдал хүлээж, өөрийнхөө амь насаар арай ядан зугтав.Үүний дараа эвлэрэл, хоригдлуудыг солилцох тохиролцоонд хүрэв.Никефорос ялагдаж, дараа жил нь Аббасидын их довтолгоонд өртсөн ч Халифын вант улсын зүүн аймгуудад үүссэн гай зовлон Аббасидуудыг энх тайвныг тогтооход хүргэх хүртэл тэвчээртэй байв.

Исламын ертөнц дэх анагаах ухааны шинжлэх ухааны хөгжил нь 7-р зуунд зөөврийн тусламж үйлчилгээний нэгж болж эхэлсэн бимаристан буюу эмнэлгүүдийг байгуулж, хувьслын замаар ихээхэн ахиц дэвшил гарсан.Руфайда аль-Асалмиагийн эхлүүлсэн эдгээр нэгжүүд нь хөдөө орон нутагт тусламж үйлчилгээ үзүүлэх зорилготой байсан бөгөөд эцэст нь 8-р зуунаас Багдад, Дамаск, Каир зэрэг томоохон хотуудад том, суурин эмнэлгүүд болон хувирчээ.Анхны бимаристан нь 706 онд Дамаск хотод байгуулагдсан бөгөөд бусад нь Исламын томоохон төвүүдэд нэн даруй дагаж мөрдөж, зөвхөн эдгээх газар төдийгүй, арьсны өнгө, шашин шүтлэг, нийгмийн байдлаас үл хамааран бүх хүмүүст анхаарал халамж тавих Исламын ёс зүйг тусгасан байгууллага болж үйлчилдэг.Халиф Харун аль-Рашид болон түүний сайд Яхья ибн Халид нарын санаачилсан анхны нэгдсэн эмнэлэг 805 онд Багдад хотод байгуулагдсан.Энэ байгууламжийн талаарх түүхэн мэдээлэл хязгаарлагдмал байсан ч түүний суурь загвар нь дараагийн эмнэлгүүдийн хөгжилд түлхэц өгсөн юм.1000 он гэхэд Багдад эмнэлгийн дэд бүтцээ өргөтгөж, нэмэлт таван эмнэлэгтэй болсон.Багдад дахь энэхүү анхдагч эмнэлэг нь Исламын ертөнц даяар шинээр баригдсан эмнэлгүүдийн үлгэр жишээ зохион байгуулалтын загвар болсон юм.Бимаристанчууд сэтгэцийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ зэрэг цогц тусламж үйлчилгээ үзүүлж, бүрэн эдгэрэх хүртэл эмчилгээний үргэлжлэх хугацааг хязгаарладаггүй болохыг тэмдэглэжээ.Тэд сайн тоноглогдсон, янз бүрийн өвчний тусдаа тасагтай, ариун цэвэр, мэргэжлийн ёс зүйн талаарх Исламын сургаалын нөлөөгөөр эрүүл ахуй, өвчтөний асаргаа өндөр стандартыг хангадаг мэргэжлийн хүмүүсээр тоноглогдсон байв.Боловсрол нь эдгээр эмнэлгүүдэд чухал үүрэг гүйцэтгэж, анагаах ухааны сургалт, мэдлэг түгээх төв болж, оюутнууд туршлагатай эмч нарын хяналтан дор практик туршлага хуримтлуулдаг байв.10-р зуунд эмч нарт зориулсан тусгай зөвшөөрлийн шалгалтыг нэвтрүүлж, зөвхөн мэргэшсэн хүмүүс анагаах ухааны чиглэлээр ажиллах боломжтой болсон.Анагаах ухааны бичвэрүүдийг Грек, Ром болон бусад уламжлалаас араб хэл рүү хөрвүүлсэн нь мэдлэгийн санд ихээхэн хувь нэмэр оруулж, орчин үеийн анагаах ухаан, боловсролд сайнаар нөлөөлсөн.Эдгээр эмнэлгүүдийн зохион байгуулалтын бүтэц нь 10-р зуун гэхэд төрөл бүрийн мэргэжлийн хэлтэс, захиргааны ажилтнууд, үйл ажиллагаа нь өдөрт 24 цагаар ажилладаг байв.Тэд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хүн бүрт хүртээмжтэй байлгахын тулд буяны хандивт найдаж санхүүжилтээ авдаг байв.Исламын эмнэлгүүд нь анагаах ухааны дэвшилтэт мэдлэг, практикийг бий болгоод зогсохгүй орчин үеийн эмнэлгийн тогтолцооны үндэс суурийг тавьж, бүх хүмүүст анхаарал халамж тавьж, эмнэлгийн байгууллагуудын боловсролыг нэгтгэхийг чухалчилдаг.

Дөрөв дэх Фитна буюу Их Аббасидын иргэний дайн (МЭ 809-827) бол Аббасидын халифатын төлөө халиф Харун аль-Рашидын хөвгүүд аль-Амин болон аль-Мамун хоёрын залгамж халаа сөргөлдөөн юм.809 онд Харуныг нас барсны дараа аль-Амин түүнийг Багдадад залгамжилсан бол аль-Мамуныг Хурасаны захирагчаар томилсон нь удалгүй хурцадмал байдалд хүргэв.Аль-Амин аль-Мамунын байр суурийг унагаж, өөрийн өв залгамжлагчаа батлах гэсэн оролдлого нь ил мөргөлдөөнд хүргэв.Генерал Тахир ибн Хусайны удирдлаган дор Аль-Мамунын цэргүүд 811 онд аль-Аминий цэргийг ялж, 813 онд Багдадыг эзлэн авсны үр дүнд аль-Аминыг цаазалж, аль-Мамуныг халифаар өргөмжилжээ.Гэсэн хэдий ч аль-Мамун Хурасанд үлдэхийг сонгосон нь түүний бодлого, Алидын залгамжлагчийг дэмжсэнтэй хослуулан Багдадын элитүүдийг өөрөөсөө холдуулж, халифатын улс даяар үймээн самуун, орон нутгийн бослогыг өдөөсөн юм.Энэ үед орон нутгийн захирагчид босч, Алидын бослого дэгдэж байв.Мөргөлдөөн нь Араб- Персийн динамик байдал, цэрэг, засаг захиргааны элитүүдийн үүрэг, залгамжлалын практик зэрэг Аббасид улсын доторх гүнзгий хурцадмал байдлыг тусгасан байв.Аль-Мамун 819 онд Багдад руу буцаж, төв эрх мэдлээ аажмаар сэргээснээр иргэний дайн өндөрлөв.Үүний дараа Аббасидын улсыг өөрчлөн зохион байгуулж, элит бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулж, бүс нутгийн удмуудыг нэгтгэсэн.Энэ үе нь Аббасидын халифат дахь томоохон өөрчлөлтийг тэмдэглэж, Исламын засаглал, нийгэм дэх дараагийн хөгжлийн үндэс суурийг тавьсан юм.

Аль-Мамун нэрээрээ алдаршсан Абу аль-Аббас Абдаллах ибн Харун ар-Рашид нь Аббасидын долдугаар халиф бөгөөд 813 оноос 833 онд нас барах хүртлээ хаан ширээнд суусан. иргэний дайн, энэ үеэр Аббасидын халифатын эв нэгдэл бослогын улмаас суларч, орон нутгийн хүчирхэг хүмүүс түүний дотоодын хаанчлалын ихэнх хэсгийг тайвшруулах кампанит ажилд зарцуулсан.Сайн боловсролтой, эрдэм шинжилгээний ажилд ихээхэн сонирхолтой байсан аль-Мамун орчуулгын хөдөлгөөнийг сурталчилж, Багдад дахь эрдэм мэдлэг, шинжлэх ухааныг цэцэглэн хөгжүүлж, одоо "Алгебр" гэгддэг аль-Хорезмийн номыг хэвлүүлжээ.Тэрээр мөн Мутазилизмын сургаалыг дэмжиж, Имам Ахмад ибн Ханбалыг шоронд хорьсон, шашны хавчлага (михна) нэмэгдэж, Византийн эзэнт гүрэнтэй томоохон хэмжээний дайн эхлүүлсэн гэдгээрээ алдартай.

Энэ хугацаанд Персийн эрдэмтэн Мухаммед ибн Муса аль-Хоризми "Китаб аль-Жабр ва-л-Мукабала" хэмээх чухал бичвэртээ алгебрийг ихээхэн хөгжүүлсэн бөгөөд үүнээс алгебр гэдэг нэр томъёо гарчээ.820 орчим бичигдсэн "Хинду тоогоор тооцоолох тухай" нь Хинду-Араб тооны системийг Ойрхи Дорнод болон Европ даяар түгээх үүрэгтэй байв.

Сицилийг лалын шашинтнуудын байлдан дагуулалт 827 оны 6-р сард эхэлж, 902 он хүртэл үргэлжилсэн бөгөөд арал дээрх Византийн сүүлчийн томоохон бэхлэлт болох Таормина нуран унасан байна.Тусгаарлагдсан цайзууд 965 он хүртэл Византийн мэдэлд байсан боловч 11-р зуунд Норманчууд ээлжлэн эзлэх хүртлээ арал нь лалын шашинтнуудын мэдэлд байв.Хэдийгээр Сицилийг 7-р зууны дунд үеэс лалын шашинтнууд довтолж байсан ч эдгээр дайралтууд нь арлыг Византийн хяналтад байлгахад заналхийлсэнгүй, энэ нь гол төлөв тайван байсан арлын бүс хэвээр байв.827 онд арлын флотын командлагч Евфемиус Византийн эзэн хаан II Михаэлийн эсрэг бослого гаргаснаар Ифрикиягийн Аглабид эмирүүдэд боломж гарч ирэв.Үнэнч хүчинд ялагдаж, арлаас хөөгдсөн Евфемиус Аглабидуудаас тусламж хүсэв.Сүүлд нь энэ нь жихадыг дэмжин лалын шашны эрдэмтдийн шүүмжлэлийг намжаах, өөрийн хүчгүй цэргийн байгууллагыг өргөжүүлэх боломж гэж үзэн түүнд туслахаар арми илгээв.Арабууд арал дээр газардсаны дараа Евфемиус хурдан хөөгдөв.Арлын нийслэл Сиракуз руу хийсэн анхны дайралт амжилтгүй болсон ч мусульманчууд Византийн дараагийн сөрөг довтолгоог даван туулж, цөөн хэдэн цайзыг барьж чадсан юм.831 онд тэд Ифрикия, Аль-Андалусаас ирсэн хүчнүүдийн тусламжтайгаар Палермо хотыг эзлэн авч, Лалын шинэ мужийн нийслэл болжээ.Византийн засгийн газар лалын шашинтнуудын эсрэг нутгийн иргэдэд туслахын тулд хэд хэдэн экспедиц илгээсэн боловч тэдний зүүн хязгаар дахь Аббасидууд болон Эгийн тэнгис дэх Кретийн Сараценстэй хийсэн тэмцэлд санаа зовж байсан тул мусульманчуудыг хөөн зайлуулахын тулд тасралтгүй хүчин чармайлт гаргаж чадаагүй юм. , дараагийн гучин жилийн хугацаанд Византийн эзэмшилд бараг ямар ч эсэргүүцэлгүйгээр дайрчээ.Арлын төв хэсэгт орших Энна хэмээх хүчирхэг цайз нь 859 онд эзлэн авах хүртлээ лалын шашинтнуудын тэлэлтийг эсэргүүцэх Византийн гол бэхлэлт байв.

МЭ 830 оны орчим Халиф Аль-Мамун Аль-Хорезми тэргүүтэй лалын шашинтнуудын одон орон судлаачдад Тадмураас (Палмира) орчин үеийн Сирийн Ракка хүртэлх зайг хэмжихийг даалгажээ.Тэд дэлхийн тойргийг орчин үеийн үнэ цэнийн 15% дотор, магадгүй илүү ойрхон гэж тооцоолжээ.Дундад зууны үеийн араб нэгжүүд болон орчин үеийн нэгжүүдийн хоорондын хөрвүүлэлт тодорхойгүй байсан тул энэ нь хэр үнэн зөв байсан нь тодорхойгүй байгаа боловч ямар ч тохиолдолд арга, хэрэгслийн техникийн хязгаарлалт нь ойролцоогоор 5% -иас илүү нарийвчлалтай байхыг зөвшөөрдөггүй.Тооцоолох илүү тохиромжтой аргыг Аль-Бирунигийн Codex Masudicus (1037) номонд оруулсан болно.Нарыг хоёр өөр газраас нэгэн зэрэг харж дэлхийн тойргийг хэмждэг байсан өмнөх үеийнхнээсээ ялгаатай нь аль-Бируни тригонометрийн тооцооллын шинэ аргыг боловсруулж, уулын орой хоёрын хоорондох өнцөгт тулгуурлан тригонометрийн тооцоолол хийх боломжтой болсон. нэг газраас нэг хүнээр хэмжих.Уулын орой дээрээс тэрээр уналтын өнцгийг харсан бөгөөд энэ нь уулын өндөртэй хамт (түүний урьдчилж тооцоолсон) синусын хуулийн томьёог ашигласан.Энэ нь уналтын өнцгийн хамгийн эртний мэдэгдэж байсан бөгөөд синусын хуулийг хамгийн эртний практик хэрэглээ юм.Гэсэн хэдий ч энэ арга нь техникийн хязгаарлалтын улмаас өмнөх аргуудаас илүү нарийвчлалтай үр дүнг өгч чадахгүй байсан тул аль-Бируни аль-Мамун экспедицийн өмнөх зуунд тооцоолсон утгыг хүлээн зөвшөөрсөн юм.

Багдадын Их номын сан гэгддэг Мэргэн ухааны өргөө нь Исламын Алтан эриний үед чухал үүрэг гүйцэтгэж байсан Багдад дахь Аббасидын үеийн алдартай олон нийтийн академи, оюуны төв байсан.Эхэндээ энэ нь 8-р зууны дунд үеэс Аббасидын хоёрдугаар халиф аль-Мансурын хувийн цуглуулга эсвэл 8-р зууны сүүлчээр Халиф Харун аль-Рашидын үеийн номын сан хэлбэрээр эхэлж, Халиф Аль-ийн удирдлаган дор нийтийн академи, номын сан болж хувирсан байж магадгүй юм. -9-р зууны эхэн үед Мамун.Аль-Мансур Сассаны эзэн хааны номын сангийн загвараар ордны номын сан байгуулж, тэнд ажиллаж буй сэхээтнүүдэд эдийн засаг, улс төрийн дэмжлэг үзүүлжээ.Тэрээр мөнЭнэтхэг болон бусад орны эрдэмтдийн төлөөлөгчдийг Аббасидын шинэ ордонд математик , одон орон судлалын мэдлэгээ хуваалцахыг урив.Аббасидын эзэнт гүрний үед олон гадаад бүтээлийг Грек ,Хятад , Санскрит, Перс , Сири хэлнээс араб хэл рүү орчуулсан.Орчуулгын хөдөлгөөн халиф ар-Рашидын хаанчлалын үед асар их хүчээ авсан бөгөөд тэрээр өмнөх удирдагчийнхаа адил эрдэм шинжилгээ, яруу найраг сонирхдог байв.Эхэндээ эх бичвэрүүд нь ихэвчлэн анагаах ухаан, математик, одон орон судлалтай холбоотой байсан бол удалгүй бусад шинжлэх ухаан, ялангуяа философи гарч ирэв.Мэргэн ухааны өргөөний шууд өмнөх аль-Рашидын номын санг мөн Байт аль-Хикма буюу түүхч Аль-Кифтигийн хэлснээр Хизанат Кутуб аль-Хикма (арабаар "Мэргэн ухааны номын агуулах") гэж нэрлэдэг байв. .Оюуны баялаг уламжлалын үед үүссэн Мэргэн ухааны өргөө нь Умайядуудын эрин үеийн эрдэм шинжилгээний хүчин чармайлт дээр тулгуурлан Аббасидуудын гадаад мэдлэгийг сонирхож, орчуулга хийхэд дэмжлэг үзүүлсэн.Халиф аль-Мамун өөрийн үйл ажиллагааг ихээхэн сайжруулж, мэдлэгийн ач холбогдлыг онцолж, шинжлэх ухаан, урлагийн хөгжилд хүргэсэн.Түүний хаанчлалын үед Багдад хотод анхны одон орон судлалын ажиглалтын төвүүд байгуулагдаж, томоохон судалгааны төслүүд хэрэгжиж байв.Тус байгууллага нь зөвхөн эрдэм шинжилгээний төв төдийгүй Багдад хотын барилгын инженерчлэл, анагаах ухаан, төрийн удирдлагын чиглэлээр үүрэг гүйцэтгэсэн.Эрдэмтэд нь шинжлэх ухаан, гүн ухааны асар их бичвэрийг орчуулж, хадгалах ажилд оролцдог байв.Өмнөх үеийнхний рационалист хандлагаас холдсон халиф аль-Мутаваккилийн үед уналтад орсон хэдий ч Мэргэн ухааны өргөө нь Араб, Исламын эрдэм судлалын алтан үеийн бэлэг тэмдэг хэвээр байна.1258 онд монголчууд түүнийг устгаснаар түүний асар их гар бичмэлийн цуглуулга тараагдаж, заримыг нь Насир ад-Дин ат-Туси аварч үлдээсэн юм.Энэхүү алдагдал нь Исламын түүхэн дэх эрин үе дуусч, байлдан дагуулал, сүйрлийн өмнө соёл, оюуны төвүүд эмзэг байгааг онцлон тэмдэглэв.

Аль-Мутаваккил ‘ала Аллах гэдэг нэрээрээ алдаршсан Абу аль-Фахл Жафар ибн Мухаммед аль-Му’тасим биллах нь Аббасидын эзэнт гүрэн газар нутгийнхаа өндөрлөгт хүрсэн арав дахь Аббасидын халиф байв.Тэрээр дүү Аль-Ватикийг залгамжлав.Шашин шүтлэгтэй түүнийг Михна (олон Исламын эрдэмтдийн эсрэг хавчлага) зогсоож, Ахмад ибн Ханбалыг суллаж, Муътазила нарыг зайлуулсан халиф гэдгээрээ алдартай боловч мусульман бус иргэдэд хатуу захирч байсан хэмээн шүүмжлэлд өртөж байсан. .Түүнийг 861 оны 12-р сарын 11-нд хүү Аль-Мунтасирын дэмжлэгтэйгээр Түрэгийн харуулууд алснаар "Самарра дахь анархи" гэгддэг иргэний мөргөлдөөний үе эхэлсэн.

Самарра дахь анархи бол Аббасидын Халифатын түүхэнд 861-870 он хүртэл хүчтэй өрсөлдөгч цэргийн бүлэглэлийн гарт утсан хүүхэлдэй болсон дөрвөн халифын ширүүн залгамжлалаар тэмдэглэгдсэн дотоод туйлын тогтворгүй үе юм.Энэ нэр томъёо нь тухайн үеийн нийслэл, халифын ордны суудал болох Самарра хотоос гаралтай.861 онд Халиф аль-Мутаваккилийг турк хамгаалагчид нь хөнөөсөнөөр "анархи" эхэлсэн.Түүний залгамжлагч аль-Мунтасир нас барахаасаа өмнө зургаан сарын турш захирч байсан бөгөөд Туркийн цэргийн дарга нар хордуулсан байж магадгүй юм.Түүнийг аль-Мустаин залгамжлав.Туркийн цэргийн удирдлагын доторх хуваагдал нь Туркийн зарим ахлагч (Залуу Буга, Васиф) болон Багдадын цагдаагийн дарга, захирагч Мухаммедын дэмжлэгтэйгээр Мустаиныг 865 онд Багдад руу дүрвэх боломжийг олгосон боловч Туркийн бусад арми шинэ цэрэг сонгожээ. аль-Му'таззын дүрээр халиф болж, Багдадыг бүслэн 866 онд хотыг хүчээр эзлэн авчээ. Мустаиныг цөллөгдөж цаазлав.Му'тазз чадвартай, эрч хүчтэй байсан бөгөөд тэрээр цэргийн дарга нарыг хянаж, цэргийнхнийг иргэний засаг захиргаанаас хасахыг оролдсон.Түүний бодлогыг эсэргүүцэж, 869 оны 7-р сард түүнийг мөн буулгаж, алжээ.Түүний залгамжлагч аль-Мухтади мөн Халифын эрх мэдлийг дахин батлахыг оролдсон боловч тэрээр мөн 870 оны 6-р сард алагджээ.

Лалакаоны тулалдаан нь 863 онд Византийн эзэнт гүрэн болон Пафлагонид (орчин үеийн Туркийн хойд хэсэг) түрэмгийлэгч Арабын армийн хооронд тулалдсан.Византийн армийг эзэн хаан III Майклын авга ах Петронас (842-867) удирдаж байсан ч Арабын эх сурвалжид эзэн хаан Майкл байсан тухай ч дурдсан байдаг.Арабуудыг Мелитен (Малатья) хотын эмир Умар аль-Акта (830-863 онд хаан) удирдаж байв.Умар аль-Акта түрэмгийллийн эсрэг Византийн анхны эсэргүүцлийг даван туулж, Хар тэнгист хүрчээ.Дараа нь Византичууд өөрсдийн хүчээ дайчлан Лалакаон голын ойролцоо Арабын армийг бүслэв.Дараачийн тулаан Византийн ялалтаар өндөрлөж, эмир талбарт үхсэний дараа Византийн эсрэг довтолгоо хилийн цаана амжилттай өрнөв.Византийн ялалтууд нь Византийн хилийн бүсэд тулгарч буй гол аюул заналхийллийг арилгаж, Византийн Дорнодод ноёрхох эрин үе (10-р зууны байлдан дагуулалтаар оргил үе) эхэлсэн.Византийн амжилт нь өөр нэг үр дагавартай байв: зүүн хил дээр Арабын байнгын дарамтаас ангижрах нь Византийн засгийн газарт Европ, ялангуяа хөрш Болгар дахь үйл хэрэгт анхаарлаа төвлөрүүлэх боломжийг олгосон.

902 оноос эхлэн Даи Абу Абдаллах аль-Ши'и Аглабид гүрний зүүн Магреб (Ифрикия) дахь Аббасидуудын төлөөлөгчдийг ил тод эсэргүүцэж байв.Дараалсан ялалтын дараа Аглабидын сүүлчийн эмир улс орноо орхиж, Даигийн Кутамагийн цэргүүд 909 оны 3-р сарын 25-нд Раккада ордны хот руу орж ирэв. Абу Абдалла өөрийн нэрийн өмнөөс Шиагийн шинэ дэглэм болох Фатимидын Халифатын ваныг байгуулав. эзгүй байгаа бөгөөд одоогоор нэр нь мэдэгдэхгүй байна, мастер.

"Нэг мянга нэг шөнө" бол Исламын алтан үеийн үед араб хэлээр эмхэтгэсэн Ойрхи Дорнодын ардын үлгэрийн цуглуулга юм.Энэ нь англи хэл дээрх анхны хэвлэлээс (1706–1721 он) Арабын шөнө гэж нэрлэгддэг бөгөөд энэ нь Арабын шөнийн цэнгээний газар гэж нэрлэгдсэн байдаг. Уг бүтээлийг олон зууны турш янз бүрийн зохиолч, орчуулагчид, Баруун, Төв болон Өмнөд Ази, Хойд Африкийн эрдэмтэд.Зарим үлгэрүүд эртний болон дундад зууны үеийн араб,египет ,энэтхэг , перс , месопотамийн ардын аман зохиол, уран зохиолоос улбаатай байдаг.Ялангуяа олон үлгэр нь Аббасид,Мамлюкийн үеийн ардын түүх байсан бол бусад зохиолууд, ялангуяа хүрээний түүх нь Энэтхэгийн элементүүдэд хэсэгчлэн тулгуурласан Пехлави Персийн бүтээл Хезар Афсанаас авсан байх магадлалтай. Бүх хүмүүст нийтлэг зүйл. Шөнийн хэвлэлүүд нь захирагч Шахриар ба түүний эхнэр Шеразаде нарын анхны хүрээний түүх бөгөөд үлгэрийн бүх хэсэгт багтсан хүрээний хэрэгсэл юм.Энэхүү анхны үлгэрээс түүхүүд нь зарим нь бусад үлгэрийн хүрээнд хийгдсэн байдаг бол зарим нь бие даасан байдаг.Зарим хэвлэлд хэдхэн зуун шөнийг багтаасан байхад зарим нь 1001 ба түүнээс дээш хоногтой.Шүлэг нь дуу, оньсого, сэтгэл хөдлөлийг илэрхийлэхэд хааяа хэрэглэгддэг ч зохиолын ихэнх хэсэг нь зохиол юм.Ихэнх шүлгүүд нь дан хос, дөрвөлжин шүлэг байдаг ч зарим нь урт байдаг.Арабын шөнөтэй холбоотой зарим түүхүүд, ялангуяа "Аладдины гайхамшигт чийдэн", "Али Баба ба дөчин хулгайч" зэрэг нь анхны араб хувилбараар нь цуглуулгын нэг хэсэг биш байсан ч Антуан Галланд сонссоныхоо дараа цуглуулгад нэмж оруулсан байна. Тэднийг Сирийн Маронит христийн түүхч Ханна Диаб Диабын Парист хийсэн айлчлалын үеэр бичсэн байна.

960-961 онд Чандаксын бүслэлт нь 820-иод оноос хойш лалын шашинт арабуудын захирч байсан Крит арлыг эргүүлэн авах Византийн эзэнт гүрний кампанит ажлын гол хэсэг байв.Энэхүү кампанит ажил нь 827 онд буюу Арабчууд арлыг анх эзлэн авснаас хойш хэдхэн жилийн дараа лалын шашинтнуудаас арлыг эргүүлэн авах оролдлого бүтэлгүйтсэний дараа түүнийг генерал, ирээдүйн эзэн хаан Никефорос Фокас удирдаж байжээ.Энэ нь 960 оны намраас 961 оны хавар хүртэл үргэлжилсэн бөгөөд лалын шашинтнуудын гол цайз, арлын нийслэл Чандакс (орчин үеийн Ираклион) хотыг эзлэн авав.Критийг эргүүлэн авсан нь Византийн Эгийн эрэг дээрх хяналтыг сэргээж, Сарацены далайн дээрэмчдийн аюулыг бууруулсан тул Византийн хувьд томоохон ололт байв.

969 онд Сицилийн Фатимид жанжин ЖавхарЕгипетийг байлдан дагуулж, Фустатын ойролцоо шинэ ордны хот байгуулж, түүнийг аль-Мансурийа гэж нэрлэжээ.Аль-Муизз ли-Дин Аллахын удирдлаган дор Фатимидууд Ихшидид Вилаяаг байлдан дагуулж, 969 онд Аль-Кахирад (Каир) шинэ нийслэл байгуулжээ. Аль-Кахира гэдэг нь "Ялагч" эсвэл "Байлдан дагуулагч" гэсэн утгатай. Ангараг гараг, "Дохигч" хотыг барьж эхлэх үед тэнгэрт мандсан.Каир нь Фатимидын халиф болон түүний армийн хааны хашаанд зориулагдсан байсан бөгөөд 1169 он хүртэл Египетийн засаг захиргаа, эдийн засгийн нийслэлүүд нь Фустат зэрэг хотууд байсан. Египетийн дараа Фатимидууд Ифрикиягаас Сири хүртэл захирч байх хүртлээ эргэн тойрны нутгийг эзлэн авсаар байв. түүнчлэн Сицили.

Халиф аль-Мустаршид нь Селжукийн армитай тулалдаанд тулалдах чадвартай арми байгуулсан анхны халиф байсан ч 1135 онд ялагдаж, алагдсан юм.Халиф аль-Муктафи бол өөрийн вазир Ибн Хубайрагийн тусламжтайгаар Халифатын цэргийн бүрэн тусгаар тогтнолыг эргүүлэн авсан Аббасидын анхны халиф юм.Бараг 250 жил харийн гүрний эрхшээлд орсны эцэст тэрээр Багдадын бүслэлтэд (1157) Селжукийн эсрэг Багдадыг амжилттай хамгаалж, Иракийг Аббасидуудад баталгаажуулсан.

11-р зууны сүүлчээр эхэлсэн загалмайтны анхны аян дайн нь христийн болон исламын ертөнцийн харилцан үйлчлэлийн чухал үеийг тэмдэглэж, Аббасидын халифатын вант улс илүү өргөн хүрээнд чухал боловч шууд бус үүрэг гүйцэтгэдэг.1096 онд эхэлсэн загалмайтны аян дайн нь Византийн нутаг дэвсгэрт заналхийлж, Ариун газар руу христийн мөргөлийн замд саад учруулсан Селжук туркуудын тэлэлтэд хариу үйлдэл үзүүлсэн юм.Багдад төвтэй Аббасидын Халифатын улс энэ үед улс төрийн эрх мэдэл нь буурч, Селжукууд бүс нутагтаа шинэ гүрэн болж, ялангуяа 1071 онд Манзикертийн тулалдаанд ялалт байгуулсны дараагаар улс төрийн эрх мэдэл нь буурчээ.Хэдийгээр тэдний хяналт багассан ч Аббасидууд загалмайтны аян дайнд хариу үйлдэл үзүүлэх нь тодорхойгүй байв.Тэд Левант дахь шууд мөргөлдөөнөөс салж байсан ч лалын ертөнцийн удирдагчийн байр суурь нь загалмайтнуудын дэвшил нь тэдний ашиг сонирхолд огт хамаагүй гэсэн үг юм.Загалмайтны аян дайн нь Аббасидын Халифатын сүнслэг эрх мэдэл нь Селжүкүүд болон бүс нутгийн бусад гүрнүүдийн цэргийн хүчээс ялгаатай байсан Исламын ертөнц дэх хуваагдлыг онцолсон юм.Анхны загалмайтны аян дайнд Аббасидууд шууд бусаар оролцсон нь тэдний дипломат харилцаа, эвслийн харилцаанаас ч тодорхой харагдаж байна.Загалмайтнууд Ойрхи Дорнодыг дайран өнгөрөх замдаа лалын удирдагчид, тэр дундаа Аббасидуудтай нэгдэж байсан удирдагчдын хоорондын харилцан итгэлцэл, эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл нь загалмайтны аян дайнд нөлөөлсөн.Жишээлбэл, Аббасид ба Селжукийн өрсөлдөгчид болох Египетийн Фатимидын Халифатын улс нь загалмайтнуудыг Селжукийн хүчийг тэнцвэржүүлж болзошгүй гэж үзэж байсан нь тухайн үеийг тодорхойлсон харилцааны нарийн төвөгтэй сүлжээг харуулсан юм.Түүгээр ч зогсохгүй, анхны загалмайтны аян дайн Аббасидын халифад үзүүлэх нөлөө нь загалмайтнуудын дараа үүссэн соёл, оюуны солилцоонд хүрчээ.Загалмайтны аян дайны үр дүнд өрнө, дорно хоёрын хоорондох мөргөлдөөн нь мэдлэгийг дамжуулахад хүргэсэн бөгөөд загалмайтны улсууд Арабын шинжлэх ухаан, математик , анагаах ухаан, гүн ухааныг Европ руу урсгах суваг болж байв.Энэхүү харилцан үйлчлэлийн үе нь хэдийгээр зөрчилдөөнтэй байсан ч Европын сэргэн мандалтад хувь нэмрээ оруулж, Аббасидын Халифатын улс төрийн шууд эрх мэдэл суларч байсан ч дэлхийн түүхэнд үзүүлэх нөлөөг харуулсан.

Альмохад халифат бол 12-р зуунд байгуулагдсан Хойд Африкийн Бербер лалын шашинт эзэнт гүрэн юм.Энэ нь оргил үедээ Иберийн хойг (Аль Андалус) болон Хойд Африкийн (Магриб) ихэнх хэсгийг хянаж байв. Альмохадын хөдөлгөөнийг Ибн Тумарт Бербер Масмуд овгуудын дунд үүсгэн байгуулсан боловч Альмохадын халифат болон түүний эрх баригч гүрэн түүнийг нас барсны дараа байгуулагдсан. Абд аль-Мумин аль-Гуми.Ойролцоогоор 1120 онд Ибн Тумарт Атлас нурууны Тинмелд Бербер улсыг анх байгуулжээ.

Омар Хайям бол Персийн олон математикч, математикч , одон орон судлаач, түүхч, гүн ухаантан, яруу найрагч байсан.Тэрээр Селжукийн эзэнт гүрний анхны нийслэл Нишапур хотод төрсөн.Эрдэмтний хувьд тэрээр анхны загалмайтны аян дайны үед Селжук гүрний засаглалтай үе тэнгийн нэгэн байв.Математикчийн хувьд тэрээр конус хэлбэрийн огтлолцолоор геометрийн шийдлүүдийг гаргаж өгсөн куб тэгшитгэлийн ангилал, шийдлийн талаархи бүтээлээрээ хамгийн алдартай.Хайям мөн параллель аксиомыг ойлгоход хувь нэмэр оруулсан.

Аль-Насир Салах ад-Дин Юсуф ибн Айюб буюу энгийнээр Салах ад-Дин буюу Саладин () хэмээн алдаршсан суннит мусульман курд хүн бөгөөдЕгипет , Сирийн аль алиных нь анхны султан болсон бөгөөд Айюбидийн гүрнийг үндэслэгч байсан юм.Тэрээр анх 1164 онд Фатимид Египет рүү Зенгидийн армийн жанжин, авга ах Ширкухын хамт тэдний ноён Нур ад-Дины тушаалаар Шаварыг өсвөр насны Фатимид халиф аль-Адидын ван болгон сэргээхэд туслах зорилгоор илгээгджээ.Ширкух, Шавар хоёрыг сэргээсний дараа эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл өрнөв.Энэ хооронд Саладин Загалмайтнуудын нутаг дэвсгэрт хийсэн дайралтын эсрэг цэргийн амжилт, аль-Адидтай ойр дотно байснаараа Фатимидын засгийн газрын эгнээнд дэвшсэн.Шавар алагдаж, 1169 онд Ширкух нас барсны дараа аль-Адид Саладиныг вазираар томилсон нь лалын суннит шашинтнуудаас Шиа халифатын ийм чухал албан тушаалд ховорхон нэр дэвшдэг байв.Саладин вазир байх хугацаандаа Фатимидын байгууллагыг сүйрүүлж эхэлсэн бөгөөд 1171 онд аль-Адид нас барсны дараа Фатимидын халифатын засаглалыг устгаж, Багдадад төвтэй Суннит үндэстний Аббасидын халифаттай улс орноо дахин нэгтгэв.

1187 оны 9-р сарын 20-ноос 10-р сарын 2-ны хооронд Иерусалимын бүслэлт Саладин Ибелиний Балианаас хотыг булаан авснаар дуусав.Энэ үйл явдал нь Саладин өмнөх ялалтууд болон гол хотуудыг эзлэн авсны дараа болсон бөгөөд энэ нь загалмайтны аян дайн дахь чухал үе болох Иерусалимыг сүйрэхэд хүргэсэн юм.Хотын цэргийн оролцоо хомс байсан ч хамгаалагчид нь эхлээд Саладины довтолгоог няцаав.Балиан 1099 онд харгис хэрцгий байдгаараа алдартай загалмайтны цэргүүдийн бүслэлтээс ялгаатай нь золиосны хариуд олон оршин суугчдыг аюулгүйгээр дамжин өнгөрөхийг баталгаажуулж, хотыг бууж өгөх тухай хэлэлцээ хийжээ.Дотоод зөрчилдөөн, Хаттины тулалдаанд гамшигт ялагдал хүлээсний улмаас аль хэдийн суларсан Иерусалимын хаант улс Саладины цэргүүд стратегийн чухал газруудыг хурдан эзлэн авчээ.Саладинд амласан ёсоор Иерусалим руу орж ирсэн Балиан цөхрөл ихсэх үед хамгаалалтыг удирдахаар ятгав.Дүрвэгсдэд дарагдаж, хангалттай хамгаалагчгүй болсон хот Саладины армийн дайралттай тулгарсан.Зөрчил гаргасан ч хамгаалагчид Балиан Саладинтай тохиролцож, Христийн шашны ариун газруудыг хамгаалахыг онцлон, хотын оршин суугчдыг суллах эсвэл аюулгүйгээр явахыг баталгаажуулах хүртэл хүлээцтэй байв.Саладины байлдан дагуулалт нь Иерусалимын шашны дүр төрхийг мэдэгдэхүйц өөрчлөхөд хүргэсэн.Тэрээр мусульман шашны ариун газруудыг сэргээж, Христийн шашны мөргөл үйлдэхийг зөвшөөрч, Христийн шашны янз бүрийн шашнуудад тэвчээртэй хандсан.Хот бууж өгснөөр загалмайтны цэргүүд болон мусульман бус оршин суугчдыг тохиролцсон нөхцлийн дагуу орхин гарахад тус дөхөм болж, өргөн тархсан хядлагаас зайлсхийсэн.Саладины бүслэлтийн дараах үйлдлүүд нь стратегийн засаглал, шашны олон янз байдлыг хүндэтгэх хосолсон үйлдлийг тусгаж, лалын шашинтнуудын хяналтыг сэргээж, Христийн шашны ариун газруудад нэвтрэх боломжийг олгосон юм.Иерусалимын уналт нь Европын хаадын зохион байгуулсан гурав дахь загалмайтны аян дайныг өдөөж, хотыг эргүүлэн авах зорилготой байв.Загалмайтнуудын хүчин чармайлтыг үл харгалзан Иерусалимын хаант улс хэзээ ч бүрэн сэргэж, нийслэлээ Тир, дараа нь Акра руу шилжүүлэв.Саладин Иерусалимд ялалт байгуулсан нь дундад зууны үеийн дайн тулаан, дипломат ёс, шашны зэрэгцэн оршихуйн нарийн төвөгтэй байдлыг харуулсан чухал үйл явдал хэвээр үлджээ.

Аль-Насир ли-Дин Аллах (1158-1225) гэгддэг Абу аль-'Аббас Ахмад ибн аль-Хасан аль-Мустади' (1158-1225) нь 1180 оноос нас барах хүртлээ Багдад дахь Аббасидын халиф байсан бөгөөд халифатын эрх мэдлийг сэргээж, эрх мэдлийг сэргээсэн гэдгээрээ хүлээн зөвшөөрөгдсөн.Түүний удирдлаган дор Аббасидын халиф улс газар нутгаа тэлж, ялангуяа Ираны зарим хэсгийг байлдан дагуулж, түүхч Анжелика Хартманы хэлснээр түүнийг Аббасидын сүүлчийн халиф хэмээн тэмдэглэжээ.Аль-Насирын хаанчлалын үед Багдад хотод Зумурруд Хатун сүм, бунхан зэрэг чухал дурсгалт газрууд баригдсан.Аль-Насирын хаанчлалын эхэн үе нь Селжукийн эрх мэдлийг сулруулах оролдлого хийснээр Персийн Селжукийн султан болж, 1194 онд Хорезм шах Ала ад-Дин Текишийн гарт Тогрул III ялагдаж, аль-Насирын өдөөн хатгалгаар нас барсан юм.Энэхүү ялалт нь Текишийг дорно дахины дээд захирагч болж, урьд нь Селжукийн мэдэлд байсан нутаг дэвсгэрт ноёрхлоо өргөжүүлэх боломжийг олгосон юм.Аль-Насир мөн Багдадын хотын нийгмийн бүлгүүд буюу футувваг өөрчлөн зохион байгуулж, тэднийг суфигийн үзэл сурталд нийцүүлэн засаглалын хэрэгсэл болгон ажиллуулах ажилд оролцов.Аль-Насир хаанчлалынхаа туршид сорилт, дайсагналтай тулгарсан, ялангуяа Хорезм Шахтай тулалдаж, мөргөлдөөн, эвлэрэл эвлэрэлгүй үеүүдэд хүргэсэн.Түүний Текишийн хүү Мухаммед II-ийг эсэргүүцэх оролдлого нь Чингис хаан зэрэг гадны гүрнүүд рүү чиглэсэн маргаантай уриалгыг багтаасан боловч энэ стратеги нь эцэстээ Багдадад шинэ аюул заналхийлэл учруулсан юм.Түүний хаанчлал нь Ойрхи Дорнод дахь холбоотнууд, мөргөлдөөн, дипломат хүчин чармайлт зэрэг цэрэг, улс төрийн чухал маневруудаар тэмдэглэгдсэн байв.Аль-Насир 1217 онд Мухаммед II-ийг шах хэмээн өргөмжлөхөөс татгалзсан нь Мухаммед Багдад руу довтлох оролдлого бүтэлгүйтэж, байгалийн саад тотгорыг таслан зогсоов.Халифын сүүлчийн жилүүд өвчинд нэрвэгдэж, 1225 онд нас барж, түүний хүү аль-Захир залгамжлав.Богино дүрэмтэй байсан ч аль-Захир халифатын улсыг бэхжүүлэхийн тулд хичээж байсан нь түүнийг эрт нас барахаасаа өмнө тэмдэглэсэн бөгөөд түүний орыг Ан-Насирын ач хүү аль-Мустансир залгав.

Багдадын бүслэлт нь 1258 оны 1-р сарын 29-нөөс 1258 оны 2-р сарын 10 хүртэл 13 хоног үргэлжилсэн Багдадын бүслэлт юм. Ил хаант Монгол цэргүүд болон холбоотны цэргүүдийн тавьсан бүслэлтэд хөрөнгө оруулалт хийх, олзлох, цөлмөх зэрэг үйл ажиллагаа явагдсан. Тухайн үед Аббасидын халифатын нийслэл байсан Багдадын .Монголчууд хаан Мөнх хааны дүү Хүлэгү хааны захиргаанд байсан бөгөөд тэрээр өөрийн эрх мэдлээ Месопотамид улам өргөжүүлэхийг зорьж байсан ч Халифын вант улсыг шууд мөхөөхгүй байв.Харин Мөнх хаан Хүлэгүг Халиф Аль-Мустасим хааныг үргэлжлүүлэн захируулах, Перс дэх монгол цэрэгт цэргийн дэмжлэг үзүүлэх хэлбэрээр алба гувчуур төлөх тухай монголчуудын шаардлагыг татгалзвал Багдад руу дайрахыг даалгажээ.Хүлэгү Аламутын бэхлэлтээ алдсан Низари Исмаилитуудын бэхлэлтүүдийн эсрэг Перс рүү аян дайнаа эхлүүлэв.Дараа нь Мөнх хаан Аббасид ногдуулсан болзлыг Аль-Мустасимыг зөвшөөрөхийг шаардан Багдад руу мордов.Хэдийгээр Аббасидууд довтолгоонд бэлтгэж чадаагүй ч Халиф Багдад түрэмгийлэгч хүчинд унах боломжгүй гэж үзэж, бууж өгөхөөс татгалзав.Дараа нь Хүлэгү хотыг бүсэлсэн бөгөөд 12 хоногийн дараа бууж өгсөн.Дараагийн долоо хоногт Монголчууд Багдадыг цөлмөж, олон тооны харгислал үйлдэж, номын сангийн номууд болон Аббасидын асар их номын сангууд сүйрсэн байдлын талаар түүхчдийн дунд маргаан өрнөж байна.Монголчууд Аль-Мустасимыг цаазалж, хотын олон оршин суугчийг хоморголон устгасан нь ихээхэн хомсдолд оржээ.Бүслэлт нь Исламын алтан үеийн төгсгөл гэж тооцогддог бөгөөд энэ үеэр халифууд өөрийн эрх мэдлээИберийн хойгоос Синд хүртэл сунгаж байсан бөгөөд энэ нь янз бүрийн салбарт соёлын олон ололт амжилтаар тэмдэглэгдсэн байв.

Гол дүгнэлтүүд:Аббасидын түүхэн үеийг Исламын алтан үе гэж үздэг.Энэ хугацаанд Лалын ертөнц шинжлэх ухаан, гүн ухаан, анагаах ухаан, боловсролын оюуны төв болсон.Арабын эрдэмтэн Ибн аль-Хайтхам "Оптикийн ном" (1021) номдоо шинжлэх ухааны эртний аргыг боловсруулсан.Дундад зууны Исламын анагаах ухаан нь Аббасидын засаглалын үед хөгжсөн шинжлэх ухааны салбар байв.Дундад зууны Исламын одон орон судлалыг Аль-Баттани хөгжүүлж, дэлхийн тэнхлэгийн эргэлтийн хэмжилтийн нарийвчлалыг сайжруулсан.Исламын ертөнцөөс хамгийн алдартай уран зохиол бол Аббассидын үед эмхэтгэсэн ардын гайхалтай үлгэр, домог, сургаалт зүйрлэлүүдийн цуглуулга болох "Мянган нэг шөнийн ном" юм.Арабын яруу найраг Аббасидын эрин үед хамгийн дээд оргилдоо хүрсэн.Харун аль-Рашидын удирдлаган дор Багдад номын дэлгүүрүүдээрээ алдартай байсан бөгөөд цаас үйлдвэрлэж эхэлснээс хойш олширчээ.751 онд Таласын тулалдаанд арабуудад олзлогдсон хүмүүсийн дунд хятад цаас үйлдвэрлэгчид байжээ.762 онд Багдадыг байгуулснаас хойш хотуудыг эзэнт гүрний нийслэл болгосон нь томоохон бүтээн байгуулалт юм.Египет нь нэхмэлийн үйлдвэрлэлийн төв байсан нь Аббасидын соёлын дэвшлийн нэг хэсэг байв.Салхин тээрэм зэрэг шинэ технологийг ашиглан усалгаа, газар тариалангийн салбарт ахиц дэвшил гарсан.Бүйлс, цитрус зэрэг үр тариаг аль-Андалусаар дамжуулан Европ руу авчирч, элсэн чихрийн тариалалтыг европчууд аажмаар нэвтрүүлсэн.16-р зуунд Португаличууд ирэх хүртэл Энэтхэгийн далай дахь худалдаанд Арабын худалдаачид ноёрхож байв.Аббасидын халифатын үеийн инженерүүд усан цахилгаан станцыг олон шинэлэг аж үйлдвэрийн хэрэглээ болгон ашигласан.Арабын хөдөө аж ахуйн хувьсгалын үеэр хэд хэдэн үйлдвэрүүд бий болсон