Алтан Орд

Чингис хаан 1227 онд нас барахдаа Монголын эзэнт гүрнийг дөрвөн хүүдээ хувааж өгсөн боловч эзэнт гүрэн дээд хааны дор нэгдсэн хэвээр байв.Зүчи хамгийн ахмад байсан боловч Чингисээс зургаан сарын өмнө нас баржээ.Өнөөгийн өмнөд Орос , Казахстан зэрэг монголчуудын эзэмшиж байсан хамгийн баруун хязгаарыг Зүчийн ууган хөвгүүд, эцэст нь Хөх ордны захирагч болсон Бат хаан, Цагаан ордны удирдагч болсон Орда хаанд өгчээ.Алтан Орд гэж нэрлэхдээ монголчуудын дайны үед амьдарч байсан майхны алтан өнгө, Бат хаан эсвэл Узбек хааны хэрэглэж байсан алтан майхнаас санаа авсан, эсвэл Славийн цутгал голуудаас бэлэглэсэн гэж үздэг. хааны их баялаг.

1219-1221 оны хооронд Чингис хааны удирдсан Монголын эзэнт гүрний цэргүүд Төв Ази дахь Хоразм гүрний газар нутгийг эзлэн түрэмгийлснээр Монголчууд Хорезмийг байлдан дагуулав.Хар-Хитай хант улсыг нэгтгэсний дараа болсон аян дайнд олон тооны дайны гэмт хэрэг үйлдэгдэж, нийтийг хамарсан сүйрэл болж, Монголчууд Төв Азийг байлдан дагуулж дууссаныг тэмдэглэв.Байлдагч талууд хэдийгээр том боловч саяхан бий болсон: 1100-аад оны сүүлч, 1200-аад оны эхээр Хоразмуудын хаант улс эх нутгаасаа өргөжин тэлж, Селжукийн эзэнт гүрнийг орлох болсон;Үүний зэрэгцээ Чингис хаан Монгол үндэстнийг нэгтгэж, Баруун Шиа гүрнийг байлдан дагуулсан.Хэдийгээр эхэндээ найрсаг харилцаатай байсан ч дипломат өдөөн хатгалгад Чингисийн эгдүүцлийг хүргэсэн.Монголын ахмад дипломатчийг Хоразмшах Мухаммед 2-р цаазаар авах үед хаан 90-200 мянган хүнтэй гэж тооцоолсон цэргээ дайчлан дайрчээ.Шахын цэргүүд өргөн тархсан байсан бөгөөд магадгүй тэдний тоогоор илүү байсан тул тэрээр өөрийн сул талыг ухаарч, монголчуудыг дарахын тулд хотуудыг тус тусад нь харуулд оруулахаар шийджээ.Гэсэн хэдий ч тэд маш сайн зохион байгуулалт, төлөвлөлтийн ачаар Трансоксиан улсын Бухара, Самарканд, Гурганж хотуудыг тусгаарлаж, эзлэн авч чадсан юм.Дараа нь Чингис, бага хүү Толуй нар Хорасаныг сүйрүүлж, дэлхийн хамгийн том гурван хот болох Герат, Нишапур, Мервийг сүйрүүлсэн.Энэ хооронд Монгол цэргийн жанжин Субутай, Жэбэ нар II Мухаммедыг албадан зугтаасан;Ямар ч дэмжлэг үзүүлэх боломжгүй байсан тул тэрээр Каспийн тэнгис дэх арал дээр гачигдаж нас баржээ.Түүний хүү, өв залгамжлагч Жалал-ал Дин Парваны тулалдаанд монгол жанжныг ялж, үлэмж хүчээ дайчилж чадсан;Гэсэн хэдий ч хэдэн сарын дараа Инд мөрний тулалдаанд түүнийг Чингис өөрөө бут цохив.

Монголчууд Ижил мөрний Болгар руу хийсэн довтолгоо 1223-1236 он хүртэл үргэлжилсэн. Ижил мөрний доод хэсэг, Камад төвлөрсөн Булгар улс нь түүхийн ихэнх хугацаанд Евразийн үслэг эдлэлийн худалдааны төв байсаар ирсэн.Монголчуудыг байлдан дагуулахын өмнө Новгород, Владимирын оросууд энэ газрыг удаа дараа дээрэмдэж, довтолж, улмаар Булгар улсын эдийн засаг, цэргийн хүчийг сулруулжээ.1229-1234 оны хооронд хэд хэдэн мөргөлдөөн болж, 1236 онд Монголын эзэнт гүрэн Булгарыг байлдан дагуулжээ.

Монголчууд Төв Ази руу довтолж, Хорезмын эзэнт гүрэн задран унасны дараа Жебе, Субутай нарын командлал дор байсан монгол цэрэг Ирак-и Ажам руу дайран оржээ.Жэбэ Монголын эзэн хаан Чингис хаанаас хэдэн жилийн турш байлдан дагуулалтаа үргэлжлүүлэх зөвшөөрөл хүсч, Кавказаар дамжин үндсэн армидаа буцаж ирэв.Калка голын тулалдаан бол Жэбэ, Субутай баатар нараар удирдуулсан Монголын эзэнт гүрэн, Киев, Халич зэрэг Оросын хэд хэдэн ноёд, Куманчуудын эвслийн хооронд тулалдаж байв.Тэд Киевийн Болд Мстислав, Мстислав III нарын хамтарсан удирдлага дор байв.Энэхүү тулаан 1223 оны 5-р сарын 31-нд одоогийн Украины Донецк мужийн Калка голын эрэгт болж, монголчуудын шийдвэрлэх ялалтаар өндөрлөжээ.

Монголын эзэнт гүрэн 13-р зуунд Киевийн Орос руу довтолж, байлдан дагуулж, Рязань, Коломна, Москва, Владимир, Киев зэрэг олон хотыг сүйрүүлсэн бөгөөд зөвхөн Новгород, Псков хотууд сүйрснээс зугтсан томоохон хотууд байв.Энэхүү аяныг 1223 оны 5-р сард Калка голын тулалдаан зарлаж, Оросын хэд хэдэн ноёдын хүчийг монголчууд ялав.Тагнуулын ажиллагааны зорилго байсан тагнуулын мэдээгээ цуглуулаад монголчууд ухарчээ.Дараа нь 1237-1242 онд Бат хааны Орост хийсэн бүрэн хэмжээний довтолгоо нь Өгэдэй хааныг нас барснаар Монголчуудын залгамжлалын үйл явцаар довтолгоог зогсоосон юм.Оросын бүх ноёдууд Монголын захиргаанд захирагдахаас өөр аргагүй болж, Алтан Ордны вассал болсон ба зарим нь 1480 он хүртэл үргэлжилсэн. 13-р зуунд Киевийн Рус задран унасны эхэн үед довтолгоо нь Алтан ордны эрхшээлд гүн гүнзгий нөлөө үзүүлсэн юм. Зүүн Европын түүх, түүний дотор Зүүн Славян ард түмнийг орчин үеийн Орос, Украин , Беларусь гэсэн гурван тусдаа үндэстэн болгон хуваасан, Москвагийн Их Гүнт улс бий болсон.

1237 оны намар Бат хаан тэргүүтэй Монголын Орд Оросын Рязань ноёд руу довтлов.Рязаны хунтайж Юрий Игоревич Владимирын хунтайж Юрий Всеволодовичоос тусламж гуйсан боловч тусламж аваагүй.Рязань ноёны нийслэл Рязань бол Бат хааны үед Монголын түрэмгийлэгчдийн бүслэлтэнд орсон Оросын анхны хот юм."Русский он цагийн түүх"-ийн зохиолч тулалдааны дараах үр дагаврыг "Ялах, уйлах хүн үлдсэнгүй" гэсэн үгээр дүрсэлсэн байдаг.

Монголчууд өөрийн нийслэл Владимир хотыг эзлэн авсны дараа Юрий Ижил мөрний хойд зүгт Ярославль руу зугтаж, тэнд яаран арми цуглуулав.Дараа нь тэр ах нарынхаа хамт Владимир хотыг монголчууд эзлэн авахаас өмнө хөнгөвчлөх найдвар тээн буцаж явсан боловч хэтэрхий оройтсон байв.Юрий Дорожийн удирдлаган дор 3000 хүнтэй цэргээ явуулж, монголчууд хаана байгааг илрүүлэхээр явуулсан;Үүний дараа Дорож Юрий болон түүний хүч аль хэдийн бүслэгдсэн гэж хэлэв.Цэргээ цуглуулах гэж байтал Бурундайн захиргаанд байсан монгол цэрэгт довтолж зугтсан боловч Сит голд гүйцэгдэж, өөрийн зээ хүү Ярославлийн хунтайж Всеволодын хамт тэнд нас баржээ.Сит голын тулалдаан 1238 оны 3-р сарын 4-ний өдөр Оросын Тверь мужийн одоогийн Сонковский дүүргийн хойд хэсэгт, Божонка селогийн ойролцоо, Бат хааны Монгол Ордууд болон Их хааны удирдлаган дор оросын хооронд болжээ. Владимир-Суздалийн хунтайж II Юрий Орос руу Монголчуудын довтолгооны үеэр.Энэхүү тулалдаан нь монголчуудын эсрэг нэгдсэн эсэргүүцлийн төгсгөл болж, орчин үеийн Орос, Украин дахь монголчуудын ноёрхлыг хоёр зууны турш эхлүүлсэн юм.

1238 оны 3-р сарын 5-нд Торжок хотыг эзлэн авсан Монголчууд хоёр долоо хоног бүслэлтийн дараа Новгород руу үргэлжлүүлэв.Гэсэн хэдий ч тэд ойд нүүхэд хүндрэлтэй байсан тул хотод хүрч чадаагүй бөгөөд Игнач загалмай гэж тэмдэглэсэн үл мэдэгдэх газар 100 орчим км гүйсний дараа Новгородыг эзлэх төлөвлөгөөгөө орхиж, өмнө зүг рүү эргэж, хоёр бүлэгт хуваагдана.Кадан, Стормс тэргүүтэй зарим хүчин Рязань нутгаар дайран өнгөрчээ.Бат хааны удирдсан гол хүчнүүд Смоленскээс зүүн тийш 30 км-т Долгомостыг дайран өнгөрч, дараа нь Гумсын дээд хэсэгт байрлах Черниговын ноёд руу орж, Вщижийг шатааж, дараа нь Брянск, Карачевыг тойрч зүүн хойд зүг рүү огцом эргэж, 1238 оны 3-р сарын сүүлээр явав. Жиздра гол дээрх Козельск руу.Тэр үед хот нь 1223 онд Калкагийн тулалдаанд амь үрэгдсэн Черниговын Мстислав Святославичын ач хүү, арван хоёр настай хунтайж Василий тэргүүтэй ноёдын нийслэл байв. Хот сайн бэхлэгдсэн: хэрмүүдээр хүрээлэгдсэн байв. ханан дээр босгосон боловч монголчууд хүчирхэг бүслэлтийн техниктэй байсан.Козельскийн бүслэлт нь Монголчуудын Баруун (Кипчак) марш (1236-1242) болон Оросын зүүн хойд нутаг дахь Монголчуудын аян дайн (1237-1240) төгсгөлд болсон Монголчуудын Оросыг довтлох (1237-1240)-ийн гол үйл явдлуудын нэг юм. 1237–1238).Монголчууд 1238 оны хавар бүслэлтэд орж, эцэст нь Черниговын ноёдын туслах ноёдын төвүүдийн нэг болох Козельск хотыг эзлэн сүйтгэжээ.

Монголчуудын Орост хийсэн довтолгоог хоёр үе шатанд хувааж болно.1237-38 оны өвөл тэд Новгородын Бүгд Найрамдах Улсыг эс тооцвол хойд Оросын нутаг дэвсгэрийг (Рязань, Владимир-Суздаль) эзлэн авсан боловч 1238 оны хавар тэд Зэрлэг тал руу буцав.Оросын өмнөд нутаг дэвсгэрт (Чернигов, Киевийн ноёдууд) чиглэсэн хоёр дахь кампанит ажил 1239 онд ирэв. Черниговын шуудай нь Орос руу хийсэн Монголчуудын довтолгооны нэг хэсэг байв.

Монголчууд Киев рүү хэд хэдэн элч илгээж дагаар орохыг шаардахад тэднийг Черниговын Михаэль, дараа нь Дмитрий нар цаазлав.Дараа жил нь Монголын их жанжин Субутайн тактикийн удирдлага дор Бат хааны цэрэг Киевт хүрч ирэв.Тухайн үед энэ хотыг Халич-Волынийн ноёд захирч байжээ.Киев дэх ерөнхий командлагч нь Воевод Дмитрий байсан бол Халичийн Данило тэр үед Унгарт байсан бөгөөд түрэмгийллээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд цэргийн холбоог хайж байв.Монголчууд Киевийг бүслэн авснаар монголчууд ялалт байгуулав.Энэ нь Халих-Волын улсад ёс суртахуун, цэргийн хүнд цохилт болж, Бат хааныг баруун тийш Европ руу явах боломжийг олгосон юм.

1241-1243 оны аян дайнаас эхлэн Анатоли дахь монголчуудын довтолгоон янз бүрийн цаг үед болж, Косе Дагийн тулалдаанаар өндөрлөв.1243 онд Селжукууд бууж өгсний дараа 1335 онд Ил хаант улс мөхөх хүртэл Анатолийн жинхэнэ эрх мэдлийг монголчууд хэрэгжүүлсэн.Сельжукийн султан хэд хэдэн удаа бослого гаргасны улмаас 1255 онд Монголчууд төв болон зүүн Анатолийг бүхэлд нь эзэлсэн.Ил хаант улсын гарнизон Анкарагийн ойролцоо байрлаж байв.

Монголчууд Куманчуудыг өөрсдийн эрх мэдэлд захирагдаж байсан гэж үзсэн боловч Куманууд баруун тийш зугтан Унгарын хаант улсаас орогнол хүсэв.Унгарын хаан IV Бела Куманчуудыг бууж өгөх Бат хааны зарлигийг няцаасны дараа Субутай Монголчууд Европ руу довтлох үйл ажиллагааг төлөвлөж эхэлжээ.Бат, Субутай хоёр хоёр арми удирдан Унгар руу довтлох ёстой байсан бол Байдар, Орда хаан, Кадан нарын гурав дахь цэрэг нь Унгарт тусалж болзошгүй хойд Европын цэргийг эзлэхийн тулд Польш руу довтлох байв.Ордын цэргүүд Польшийн хойд хэсэг, Литвийн баруун өмнөд хилийг сүйрүүлэв.Байдар, Кадан хоёр Польшийн өмнөд хэсгийг сүйтгэж: Хойд Европын армийг Унгараас холдуулахын тулд эхлээд Сандомиерзийг цөлмөсөн;дараа нь 3-р сарын 3-нд тэд Турскогийн тулалдаанд Польшийн армийг ялав;дараа нь 3-р сарын 18-нд тэд Хмиелникт Польшийн өөр армийг ялав;Гуравдугаар сарын 24-нд тэд Краковыг эзлэн шатаасан бөгөөд хэд хоногийн дараа Силезийн нийслэл Вроцлавыг эзлэх гэж оролдсон ч бүтэлгүйтэв.Легницагийн тулалдаан нь Силезийн Гүнт улсын Легницки Поле (Валстатт) тосгонд болсон Монголын эзэнт гүрэн ба Европын нэгдсэн хүчний хооронд болсон тулаан юм.Пап лам IX Грегоригийн илгээсэн цэргийн тушаалын дагуу феодалын язгууртнууд болон цөөн хэдэн баатар баатруудын дэмжлэгтэйгээр Силезийн гүн II Генрихийн удирдлаган дор Польш, Моравчуудын нэгдсэн хүч Монголчууд Польш руу довтлохыг зогсоохыг оролдов.Энэхүү тулаан нь Монголчууд Унгарчуудыг ялахаас хоёр хоногийн өмнө Мохигийн томоохон тулалдаанд болсон юм.

Монголчууд Төв Европын зүүн талаар таван өөр армитайгаар довтлов.Тэдний хоёр нь Унгарын IV Белагийн Польшийн үеэлүүдээс жигүүрийг хамгаалахын тулд Польшоор дайрч, хэд хэдэн ялалт байгуулав.Хамгийн гол нь тэд Легницад Силезийн сүсэг бишрэлтэй гүн II Генригийн армийг ялсан юм.Өмнөдийн арми Трансильван руу довтолж, воеводыг ялж, Трансильванийн армийг бут цохив.Хан Бат, Субутай нарын удирдсан гол цэрэг 1241 оны 3-р сарын 12-нд бэхлэгдсэн Верецкийн даваагаар Унгар руу довтолж, гүн Палатин Денис Томаж тэргүүтэй армийг устгасан бол Батын ах Шибан тэргүүтэй эцсийн арми голын хойд талд нуман маягаар мордов. хүч.Довтолгооны өмнө Бела хаан Унгарын зүүн хилийн дагуух байгалийн өтгөн хаалт барих ажлыг биечлэн удирдаж, монголчуудын давшилтыг удаашруулж, тэдний хөдөлгөөнд саад учруулах зорилготой байжээ.Гэсэн хэдий ч монголчууд 3-хан хоногийн дотор саад бэрхшээлийг арилгадаг тусгай ангитай байсан.Европын ажиглагчийн "аянга" гэж нэрлэсэн монголчуудын давшилтын хэт хурдтай хослуулан Унгарчуудад хүчээ зөв бүлэглэх цаг хомс байв.

Өгэдэй хаан агнуурын аялалдаа архи уусны улмаас тавин зургаан насандаа таалал төгсөж, Монголын цэргийн ихэнх хэсэг нь шинэ их хааныг сонгоход цуст ноёдыг байлцуулахын тулд Монгол руу ухарчээ. .Өгэдэй хаан нас барсан тухай мэдээг сонсоод Монголын цэрэг ухарч;Бат хаан Ижил мөрөнд үлдэж, түүний ах Орда хаан Монголд буцаж ирэв.1242 оны дунд үе гэхэд Монголчууд Төв Европоос бүрмөсөн цөлөв.

Монголчууд Европыг довтлох үеэр Бат хаан, Кадан тэргүүтэй монгол түмэн цэрэг Мохигийн тулалдаанд Унгаруудыг бут ниргэж, Хорват, Далмат, Босни зэрэг Унгарын бүс нутгийг сүйрүүлснийхээ дараа 1242 оны хавар Серби, дараа нь Болгар руу довтлов.Эхлээд Каданы цэргүүд Адриатын тэнгисийн дагуу урагшаа Сербийн нутаг дэвсгэрт шилжсэн.Дараа нь зүүн тийш эргэж, улсын төвийг гатлан ​​- явахдаа дээрэмдэж - Болгар руу орж, Батын удирдсан бусад цэрэгтэй нийлэв.Болгар дахь кампанит ажил нь гол төлөв хойд хэсэгт явагдсан байх магадлалтай бөгөөд археологи нь энэ үеийн сүйрлийн нотолгоог харуулж байна.Гэсэн хэдий ч Монголчууд Болгарыг гатлан ​​Латин эзэнт гүрний өмнө зүг рүү довтлохын тулд бүрэн цэргээ татав.Болгар монголчуудад алба гувчуур төлөхөөс өөр аргагүйд хүрсэн бөгөөд энэ нь дараа нь үргэлжилсэн.

Бат хааныг нас барсны дараа түүний хүү Сартак хаан Алтан ордны ханаар суусан боловч богино настай байв.Тэрээр 1256 онд Монгол дахь Их хаан Мөнх хааны ордноос буцаж ирэхээсээ өмнө эцгээсээ хойш нэг жил ч болоогүй байхад нагац ах Бэрх, Бэрхчир хоёрт хордож нас барсан бололтой.Сартакийг 1257 онд Улакчи богино хугацаанд залгамжилж, түүний авга ах Берк хаан ширээг залгамжлахаас өмнө болжээ.Улахчи нас барж, түүний оронд лалын шашинтан Бэрке суув.

1258-1259 онд Монголчуудын Литвад хийсэн довтолгоог ерөнхийд нь монголчуудын ялалт гэж үздэг, учир нь Литвийн нутаг дэвсгэрийг монголчуудын довтолгооны дараа "сүйрэлд автсан" гэж тодорхойлсон нь Литвийн хувьд "XIII зууны хамгийн аймшигт үйл явдал" байсан юм. .Энэхүү түрэмгийллийн дараахан Литва хэдэн жил эсвэл хэдэн арван жилийн турш Ордын гол цутгалан эсвэл хамгаалагч, холбоотон болж магадгүй юм.Үүнтэй төстэй хувь тавилан Литвийн хөрш Йотвингуудад тохиолдсон байх магадлалтай.Литвийн болон Йотвингийн зарим дайчид 1259 онд Монголчууд Польш руу довтлоход оролцсон байж магадгүй ч тэд удирдагчдынхаа зөвшөөрлөөр, эсвэл чөлөөт хөлсний цэрэг, эсвэл албадан цэргүүдийн хувьд үүнийг хийсэн эсэхийг тодруулах түүхэн баримт бичиг байдаггүй.Гэсэн хэдий ч Литвийн түрэмгийлэл нь Монголын эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд шууд ороогүй, Монголын дарухачигийн захиргаанд харьяалагдаагүй тул Литвийн хувьд томоохон бөгөөд урт хугацааны үр дагавар авчирсангүй.Гэвч Литвийн ялагдал нь 1263 онд алагдсан Литвийн хаан Миндаугасын хүчийг сулруулж, Литвийн богино хугацааны Христийн хаант улсыг төгсгөл болгов.Түүний залгамжлагч Литвийн Их Гүнт улс түр зуур монголчууд руу, ядаж л Христийн шашинтай Европоос холдсон нь монголчуудын хувьд богино хугацааны ялалт байсан юм.

1259-1260 онд Боролдай (Бурундай) жанжин Польш руу хийсэн монголчуудын хоёр дахь довтолгоог хийсэн.Энэ довтолгооны үеэр Сандомие, Краков, Люблин, Завичост, Бытом хотуудыг монголчууд хоёр дахь удаагаа булаан эзлэв.1259 оны сүүлчээр Галисын хаан Даниелыг бие даасан үйлдлийнх нь төлөө шийтгэхийн тулд Монголын хүчирхэг армийг Галисын хаант улс-Волын руу илгээсний дараа довтолгоо эхэлсэн.Даниел хаан монголчуудын шаардлагыг биелүүлэх ёстой болж, 1258 онд түүний цэргүүд Литвийн Их Гүнт улс руу довтлоход монголчуудтай нэгджээ.Даниелийн байр суурийг сулруулахын тулд Алтан Ордныхон түүний холбоотнууд болох Унгарын хаан IV Бела, Краковын гүн, ариун Болеслав V нар руу довтлохоор шийдэв.Энэхүү довтолгооны зорилго нь хуваагдсан Польшийн вант улсыг дээрэмдэх (Болеслав III Крживустигийн гэрээслэлийг үзнэ үү), Бага Польш муж нь хурдацтай хөгжлийн үйл явцыг эхлүүлсэн Краковын герцог V Болеславыг сулруулах явдал байв.Монголчуудын төлөвлөгөөний дагуу түрэмгийлэгчид Люблин хотоос зүүн тийш Бага Польш руу орж, Завичост руу чиглэх ёстой байв.Висла мөрнийг гатлаад Монголын арми хоёр багана болон хуваагдан Ариун загалмайн нурууны хойд ба урд зүгт үйл ажиллагаа явуулах ёстой байв.Баганууд Chęciny-ийн ойролцоо нэгдэж, дараа нь урагшаа Краков руу чиглэх ёстой байв.Боролдайн удирдлаган дор байсан монгол цэрэг нийтдээ 30 000 хүнтэй, Галисын хаан Даниел, түүний ах Василько Романович, Кыпчакууд, магадгүй Литва эсвэл Йотвингчуудын Рутений ангиудтай байв.

Толуйдын иргэний дайн бол Хубилай хаан болон түүний дүү Ариг Бөке нарын хооронд 1260-1264 он хүртэл үргэлжилсэн өв залгамжлалын дайн юм. Мөнх хаан 1259 онд нас барж, залгамжлагчийг зарлаагүй тул Толуй овгийн гишүүдийн хооронд Их цолны төлөөх тэмцэл өрнөж байв. Иргэний дайн болж даамжирсан Хан.Толуйдын иргэний дайн ба түүнийг дагасан дайнууд (Бэрк-Хүлэгүгийн дайн, Кайду-Хубилайн дайн гэх мэт) Их хааны Монголын эзэнт гүрэн дэх эрх мэдлийг сулруулж, эзэнт гүрнийг автономит ханлигуудад хуваажээ.

1259-1260 онд Польш руу довтлох монголчуудын хоёр дахь довтолгооны үеэр Сандомерийн бүслэлт болон хоёр дахь шуудай нь болсон.Хотыг сүйрүүлж, оршин суугчдыг нь устгасан.Дундад зууны үеийн Польшийн Вант улсын зүүн өмнөд хэсгийн хамгийн чухал хот, Бага Польшийн хоёр дахь том хот болох Сандомиерзийг 1260 оны 2-р сарын 2-нд түрэмгийлэгчдийн гарт эзлэв. Монгол, Рутений арми хотыг бүрмөсөн сүйтгэж, бараг бүх оршин суугч, түүний дотор 49 хүнийг алжээ. Доминиканы лам нар Гэгээн Яковын сүмд нуугдаж байсан хамба лам Садокийн хамт.

Бэрк Бейбарстай хамтран довтлохыг эрэлхийлж, Хүлэгүгийн эсрэгМамлюктай холбоо тогтоожээ.Алтан Ордны улс залуу хунтайж Ногайг Ил хаант улс руу довтлохоор илгээсэн боловч Хүлэгү түүнийг 1262 онд албадан буцаан авчирсан. Дараа нь Илханы арми Терек мөрнийг гатлан ​​Жочидын хоосон хуаранг эзлэн авчээ.Терек мөрний хөвөөнд Ногайн удирдсан Алтан Ордны арми отолтод өртөж, Терек голын тулалдаанд (1262 онд) олон мянган хүн голын мөсийг цавчиж, живүүлснээр арми нь ялагджээ. зам тавьж өгсөн.Хүлэгү дараа нь Азербайжан руу буцаж ухарчээ.

Рум Кайкубад II Селжукийнсултан өөрийн ах Кайкаус II-ыг чөлөөлөхийн тулд Алтан Ордын хаан Беркэд хандан Византийн эзэнт гүрэн рүү дайрахыг уриалав.Монголчууд 1263/1264 оны өвөл хөлдсөн Дунай мөрнийг гатлав.Тэд 1264 оны хавар VIII Майклын армийг бут ниргэсэн. Ялагдсан армийн ихэнх хэсэг нь зугтаж байхад Византийн эзэн хаан Италийн худалдаачдын туслалцаатайгаар зугтаж чадсан юм.Үүний дараа Фракийг дээрэмджээ.VIII Майкл Кайкаусыг суллахаас өөр аргагүйд хүрч, Берктэй гэрээ байгуулж, охиныхоо нэг болох Евфросин Палайогинаг Ногайд өгөхийг зөвшөөрөв.Бэрк Крымыг Кайкауст дагалдах хэрэгсэл болгон өгч, монгол эмэгтэйтэй гэрлэхийг зөвшөөрөв.Майкл мөн Орд руу алба гувчуур илгээв.

13-р зууны төгсгөл ба 14-р зууны эхэн үед Византийн эзэнт гүрэн ба Монголын эзэнт гүрний хооронд Визант-Монголын холбоо үүссэн.Византи нь ихэвчлэн бие биетэйгээ дайтаж байсан Алтан Орд болон Ил хаант улстай найрсаг харилцаа тогтоохыг хичээсэн.Энэ холбоонд олон тооны бэлэг солилцох, цэргийн хамтын ажиллагаа, гэр бүлийн харилцаа холбоотой байсан ч 14-р зууны дундуур татан буугдсан.1243 оны Косе Дагийн тулалдааны дараа удалгүй Никеагийн шүүх цайзуудыг эмх цэгцтэй болгохын зэрэгцээ Требизондын эзэнт гүрэн Монголын эзэнт гүрэнд бууж өгөв.1250-иад оны эхээр Константинополийн Латин хаан II Болдуин баатар Баудойн де Хайнаутын дүрээр Монгол руу элчин сайдын яамаа илгээсэн бөгөөд тэрээр буцаж ирээд Константинопольд одож буй Вильям Рубруктай уулзжээ.Уильям Рубрук мөн 1253 онд Мөнх хааны ордонд Никей улсын эзэн хаан III Иоанн Дукас Ватацесийн элчтэй уулзсанаа тэмдэглэжээ.Эзэн хаан VIII Михаэль Палайологос Византийн эзэнт гүрний ноёрхлыг сэргээсний дараа Христийн шашинд маш таатай ханддаг Монголчуудтай холбоо тогтоож, тэдний цөөнх нь Несториан христийн шашинтнууд байв.Тэрээр 1266 онд Кипчакийн Монгол хаантай (Алтан Орд) гэрээ байгуулж, өөрийн хоёр охиноо (эзэгтэй Дипловатацинагаас төрүүлсэн) Монголын хаад: Евфросин Палайологина, Алтан Ордын хаан Ногайтай гэрлэжээ. , мөн Илханид Персийн Абака хаантай гэрлэсэн Мария Палайологина.

13-р зууны сүүлчээр Бүгд Найрамдах Генуя улсаас худалдаачид ирж, эрх баригч Алтан Ордноос хотыг худалдан авчээ.Тэд Каффа хэмээх цэцэглэн хөгжиж буй худалдааны сууринг байгуулж, Хар тэнгисийн бүс нутгийн худалдааг бараг монопольчилж, тэнгисийн эргэн тойронд генучуудын суурьшлын томоохон боомт, захиргааны төв болж байв.Энэ нь Европын хамгийн том боолын зах зээлийн нэг болсон юм.Каффа агуу Торгоны замын баруун төгсгөлд байсан бөгөөд 1204 онд загалмайтнууд Константинополь хотыг цөлмөсөн нь Венецичууд болон Генуячуудаар дүүргэгдсэн хоосон орон зайг үлдээсэн юм.Ибн Баттута тус хотод зочилж, "Далайн эрэг дагуух христийн шашинтнууд , ихэнх нь генучууд амьдардаг агуу хот" гэдгийг тэмдэглэжээ.Тэрээр цааш нь хэлэхдээ, "Бид түүний боомт руу бууж, тэнд хоёр зуу орчим хөлөг онгоц, жижиг, том худалдааны хөлөг онгоц бүхий гайхалтай боомтыг харлаа, учир нь энэ бол дэлхийн алдартай боомтуудын нэг юм."

Бэркээс хөвгүүн үлдээгүй тул Батын ач хүү Мэнгү-Төмөрийг Хубилай дэвшүүлж, авга ах Бэрхээ залгамжлав.1267 онд Менгу-Тимур Оросын санваартныг аливаа татвараас чөлөөлөх диплом - Жарлик олгож, Генуя , Венецчүүдэд Каффа, Азовын худалдааны онцгой эрхийг өгчээ.Менгу-Тимур Оросын агуу хунтайжид Германы худалдаачдыг өөрийн нутгаар чөлөөтэй зорчихыг зөвшөөрөв.Энэхүү тогтоол нь Новгородын худалдаачдад Суздаль нутгийг хязгаарлахгүйгээр аялахыг зөвшөөрсөн юм.Мэнгу Төмөр тангарагтаа үнэнч байж: 1269 онд Даничууд болон Ливоны баатрууд Бүгд Найрамдах Новгород руу довтлоход Хааны агуу башкаг (даругачи), Амрагхан болон олон монголчууд Их гүн Ярославын цуглуулсан Оросын армид тусалжээ.Герман, Даничууд дэндүү увайгүй байсан тул монголчуудад бэлэг илгээж, Нарва мужийг орхин оджээ.Монгол хааны эрх мэдэл Оросын бүх ноёдыг хамарч байсан бөгөөд 1274–75 онд Смоленск зэрэг Оросын бүх хотод хүн амын тооллого явагджээ. болон Витебск.

Кайду авга ах Бэрхэ-Чирийн дор гурван удаа байсан Алтан Ордын хаан Мэнгү-Төмөрийн тусламжтайгаар Хужандын ойролцоо Баракыг ялав.Дараа нь Трансоксианаг Кайду сүйтгэжээ.Барак Самарканд, дараа нь Бухар руу зугтаж, армиа сэргээн босгохын тулд зам дагуух хотуудыг дээрэмджээ.Барак Трансоксианагийн гуравны нэгийг алдсан.

Кайду-Хубилайн дайн нь Төв Ази дахь Цагадайн хааны де факто хаан, Өгэдэй ордны удирдагч Кайду болонХятад дахь Юань гүрнийг үндэслэгч Хубилай хаан, түүний залгамжлагч Төмөр хаан нарын хооронд үргэлжилсэн дайн байв. 1268-1301 он хүртэл хэдэн арван жил. Энэ нь Толуйдын иргэний дайны дараа (1260–1264) болж, Монголын эзэнт гүрний байнгын хуваагдалд хүргэв.1294 онд Хубилайн нас барах үед Монголын эзэнт гүрэн баруун хойд талаараа Алтан Ордын хаант улс, дунд хэсэгт Цагаадайн хаант улс, баруун өмнөд хэсэгт Ил хаант улс, зүүн талаараа Юань гүрэн гэсэн дөрвөн тусдаа ханлиг буюу эзэнт гүрэн болон хуваагдсан байв. орчин үеийн Бээжинд.Төмөр хаан хожим 1304 онд Кайдуг нас барсны дараа баруун гурван ханлигтай эвлэрсэн ч дөрвөн ханлиг бие даасан хөгжлийг үргэлжлүүлж, өөр өөр цаг үед мөхсөн.

Мэнгү-Төмөрийг 1281 онд лалын шашинтай ах Төд Мөнх хаан залгамжлав.Гэсэн хэдий ч Ногай хаан өөрийгөө бие даасан захирагчаар батлах хангалттай хүчтэй байв.Ийнхүү Алтан Ордыг хоёр хан захирч байв.Төд Мөнх Хубилайтай эвлэрч, хөвгүүдээ түүнд буцаан өгч, өөрийн эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрөв.Цагаан ордны хаан, Орда хааны хүү Ногай, Көчү нар мөн Юань гүрэн, Ил хаант улстай эвлэрэв.Мамлюкуудын түүхчдийн үзэж байгаагаар Төд Мөнх Мамлюкуудад нийтлэг дайсан болох үл итгэгч Ил хаант улсын эсрэг тэмцэхийг санал болгосон захидал илгээжээ.Энэ нь түүнийг Илханы эрхшээлд байсан Азербайжан, Гүржийг сонирхож байсан байж болзошгүйг харуулж байна.

1282 оны Кумын бослого нь монголчуудын түрэмгийллийг хурдасгасан байж магадгүй юм.Унгараас хөөгдсөн Куман дайчид Алтан Ордны жинхэнэ тэргүүн Ногай хаанд үйлчлэхээ санал болгож, Унгарын улс төрийн нөхцөл байдлын талаар түүнд хэлэв.Үүнийг боломж гэж үзээд Ногай сул дорой гэгдэж буй хаант улсын эсрэг асар их аян дайн эхлүүлэхээр шийдэв.Довтолгооны үр дүн нь 1241 оны довтолгооноос илүү эрс ялгаатай байж болохгүй.Энэ довтолгоог няцааж, хэдэн сар өлсгөлөнд нэрвэгдэн, олон тооны жижиг дайралт хийж, цэргийн хоёр том ялагдлын улмаас монголчууд түрэмгийлэгч хүчээ ихээхэн алдсан.Энэ нь ихэвчлэн шинэ бэхлэлтийн сүлжээ, цэргийн шинэчлэлийн ачаар байв.1285 оны кампанит ажил бүтэлгүйтсэний дараа Унгар руу томоохон довтолгоо хийхгүй байсан ч 14-р зуунд Алтан Ордноос жижиг довтолгоонууд байнга тохиолддог байв.

Эхний хоёр довтолгоонтой харьцуулахад 1287-88 оны дайралт богинохон бөгөөд сүйрэл багатай байв.Монголчууд ямар ч чухал хот, цайзыг эзлэн аваагүй бөгөөд цөөнгүй хүнээ алдсан.Тэд өмнөх түрэмгийллүүдтэй харьцуулахад цөөн тооны олзлогдогч, олз авсан.Польшийн түүхч Стефан Краковски монголчуудын довтолгоо харьцангуй бүтэлгүйтсэн нь хоёр үндсэн шалтгаантай гэж үздэг.Нэгдүгээрт, 30,000 цэрэг өмнөх Польш руу довтолж байснаас илүү байсан бол Талабуга, Ногай хоёрын хоорондох өрсөлдөөн нь хоёр багана сайн хамтран ажиллахгүй байгааг илтгэж, сүүлчийнх нь Польш руу орж ирэхэд эхнийх нь татагдсан байв.Хоёрдугаарт, Польшуудын сайжруулсан бэхлэлтүүд нь тэдний суурин газруудыг авахад ихээхэн хүндрэл учруулж, Лешек болон түүний язгууртнуудад гурван үе шаттай хамгаалалтын энгийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх боломжийг олгосон.Нэгдүгээр шат нь гарнизонуудын идэвхгүй хамгаалалт, хоёр дахь шат нь орон нутгийн цэргийн хүчээр Монголын жижиг отрядын эсрэг тэмцэл, гурав дахь шат нь Унгар-Польшийн томоохон армийн тархай бутархай, цөөрсөн монголчуудын эсрэг цохилт өгөх явдал байв.Энэ нь анхны дайралтаас эрс ялгаатай байв.

Ногай, Талабуга хоёр хэзээ ч таарч байгаагүй.1290 оны намар Талабуга Ногайг өөрийнх нь эсрэг хуйвалдаан зохион байгуулж байна гэж бодоод их цэрэг цуглуулан жанжныхаа эсрэг жагсахаар шийджээ.Ногай Талабугагийн өөрт нь дургүйцдэгийг сайн мэдэж байсан ч мунхаг дүр эсгэхээр шийдэв;тэрээр мөн Талабугагийн ээжид захидал илгээж, хананд зөвхөн ганцаараа хийж чадах зүйлээ өгөх хувийн зөвлөгөө байгаа бөгөөд үндсэндээ ноёдын албан ёсны уулзалт хийхийг хүссэн байна.Талабугагийн ээж түүнд Ногайд итгэхийг зөвлөсөн тул Талабуга ихэнх цэргээ тарааж, цөөн тооны хамтрагчидтай Ногайтай уулзахаар ирэв.Гэсэн хэдий ч Ногай хоёрдмол сэтгэлтэй байв;тэрээр олон тооны цэрэг, Тохта, мөн Мэнгү-Төмөрийн гурван хүүгийн хамт томилсон уулзалтын газарт ирэв.Ногай, Талабуга хоёр уулзаж байхад Ногайн цэргүүд отолтонд орж, Талабуга болон түүний дэмжигчдийг хурдан олзолжээ;Дараа нь Ногай ивээн тэтгэгчдийн тусламжтайгаар Талабугаг боомилж алав.Үүний дараа тэрээр залуу Токтад хандан өгүүлрүүн: "Талабуга эцгийн чинь хаан ширээг булаан авч, түүнтэй хамт байсан ах нар чинь чамайг баривчилж, цаазлуулахаар тохиролцов. Би тэднийг чамд тушааж, чи ч болно. тэдэнтэй хүссэнээрээ хий."Дараа нь Токта тэднийг алжээ.Ногай Токтааг хаан ширээнд суулгасных нь төлөө Крымын худалдааны хотуудын орлогыг авч байжээ.Дараа нь Ногай хүүхэлдэй хааныхаа засаглалыг бататгахын тулд Талабугагийн талын олон монгол язгууртнуудын толгойг таслав.Токтааг 1291 оны эхээр хаан болгон зарлав.

1280-1290-ээд онд Алтан ордны томоохон бүрэлдэхүүнд багтдаг Ногай хааны Монгол (Татар) бүлэглэл Сербийн хаант улсад идэвхтэй оролцож байв.1292 онд ноцтой довтолгоо хийх аюул заналхийлж байсан ч Серб Монголын ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрснөөр сэргийлж чадсан юм.Ногайн бүлэглэлийн Балканы түлхэлт Сербээс илүү өргөн хүрээтэй байв.1292 онд Болгарын хаан I Жоржийг огцруулж, цөллөгт хүргэв.Алтан Ордтой хийсэн үе үе сөргөлдөөн нь 1242 онд Монголчууд Сербийг довтолсны дараах Сербүүдийн Монголчуудтай хийсэн хоёр дахь томоохон сөргөлдөөн байв.

Ногай, Тохта хоёр удалгүй үхлийн аюултай өрсөлдөөнд оров;Тэд босогч Оросын ноёдын эсрэг довтлоход хамтран ажиллаж байсан ч тэд өрсөлдөөнтэй хэвээр байв.Тохтагийн хадам эцэг, эхнэр хоёр Ногай өөрийгөө Тохтагаас илүү гэж үзэж байна гэж байнга гомдоллодог байсан бөгөөд Тохтагаас шүүхэд хандсан бүх шаардлагыг Ногай удаа дараа няцаадаг байжээ.Тэд мөн Крым дахь Гену болон Венецийн хотуудын худалдааны эрхийн бодлогын талаар санал зөрөлдөж байв.Ногай Тохтаг суулгаснаас хойш хоёр жилийн дараа тэдний өрсөлдөөн дээд цэгтээ хүрч, Тохта дэмжигчдээ цуглуулан Ногайтай дайн хийхээр мордлоо.

Тохта эзэнт гүрний дорнод хэсгүүдэд илүү их хяналт тавьдаг байсан тул Ногайгаас илүү том хүчийг цуглуулж чадсан боловч ногайчуудын Европт хийсэн дайнд туршлага хуримтлуулсан тул зэвсэглэх чадвар муутай гэж мэдэгджээ.Хоёр захирагч 1297 онд Нэргийн тал дээр бие биенээсээ арван бээрийн зайд, Ногай, Тохта хоёрын дунд буудалласан байна.Нэг өдөр амарсны дараа өдөржин үргэлжилсэн ширүүн тулаан өрнөж, Ногай, Тохта хоёр биечлэн тулалдаанд (эхний насыг үл харгалзан) ялгарч байв.Эцэст нь Ногай тоон үзүүлэлтээрээ сул байсан ч ялалт байгуулав.Тохтагийн 60,000 хүн (түүний армийн бараг гуравны нэг) алагдсан гэж мэдээлсэн боловч Тохта өөрөө зугтаж чадсан.

1313 онд Оз Бег хаан хаан ширээнд суусны дараа Исламыг төрийн шашин болгон авчээ.Тэрээр 1314 онд Крымийн Солхат хотод томоохон сүм барьж, Алтан Орд дахь Монголчуудын дунд Буддын болон Бөөгийн шашныг хориглов.1315 он гэхэд Оз Бег Ордыг амжилттай исламжуулж, түүний шашны бодлогыг эсэргүүцсэн Зүчидийн ноёд, буддын лам нарыг устгасан.Оз Бегийн хаанчлалын үед худалдааны хөлгүүд саадгүй явж, Алтан ордонд ерөнхий дэг журамтай байв.Ибн Баттута 1333 онд Сарай хотод айлчлахдаа Монгол, Алан, Кыпчак, Черкес, Орос , Грек зэрэг өргөн уудам гудамжтай, сайхан захтай, том үзэсгэлэнтэй хот болохыг олж мэдэв.Худалдаачид хотын тусгай ханатай хэсэгтэй байв.Өз Бег хаан өөрийн оршин суух газраа Мухша руу шилжүүлэв.

Оз Бег 1320-1332 онд Болгар , Византийн эзэнт гүрэнтэй дайн хийж байсан. Тэрээр 1319 онд эхэлсэн Болгарын Византи, Сербийн эсрэг дайны үйл ажиллагаанд хэсэгчлэн оролцож Фракийг удаа дараа дайрч байв. Түүний арми Фракийг 40 хоног, 1124 онд 40 хоног дээрэмджээ. 1337 онд 300,000 хүн олзлогджээ.1341 онд Оз Бег нас барсны дараа түүний залгамжлагчид түрэмгий бодлогыг үргэлжлүүлээгүй тул Болгартай харилцах харилцаа тасарчээ.1330 онд Серби дэх монголчуудын хяналтыг сэргээх гэсэн түүний оролдлого бүтэлгүйтэв. Византийн эзэн хаан III Андроникос хууль бус охиноо Оз Бегтэй гэрлүүлсэн гэх боловч Андоникосын хаанчлалын төгсгөлд харилцаа муудаж, Монголчууд 1320-1132 он хүртэл Фракид дайралт хийжээ. Византийн Висина Макариа боомтыг монголчууд эзэлжээ.Баялун хэмээх нэрийг авсан Андоникосын охин Исламын шашинд орохоосоо айсан бололтой Византийн эзэнт гүрэн рүү буцаж зугтаж чадсан юм.Унгарын хаант улсын зүүн өмнөд хэсэгт Уоллахиа ба түүний захирагч I Басараб нар 1324 оноос хойш Оз Бегийн дэмжлэгтэйгээр бие даасан гүрэн болжээ.

1327 оны Тверийн бослого бол Владимирын ард түмний Алтан ордны эсрэг хийсэн анхны томоохон бослого юм.Алтан Орд, Москва , Суздаль нарын хамтарсан хүчин чармайлтаар үүнийг харгис хэрцгийгээр дарав.Тухайн үед Москва, Владимир нар ноёрхлын төлөөх өрсөлдөөнд оролцож байсан бөгөөд Владимир бүрэн ялагдал хүлээснээр дөрөвний нэг зуун жил үргэлжилсэн эрх мэдлийн төлөөх тэмцлийг үр дүнтэй дуусгасан юм.Алтан Орд хожим Москвагийн дайсан болж, Орос улс 1480 онд буюу 100 гаруй жилийн дараа Угра голын эрэг дээр Их хаан зогсох хүртэл Монголын нөлөөллөөс ангид байсангүй.

Жани бег эх Тайдула хатны дэмжлэгтэйгээр 1342 онд Сарай-Жүкт өөрийн ах, өрсөлдөгч Тини бегийг устгасны дараа өөрийгөө хаан болгосон;тэр аль хэдийн өөр нэг амбицтай ах Хидр бэгийг алжээ.Тэрээр Орос, Литвийн ноёдын хэрэгт идэвхтэй оролцож байсан гэдгээрээ алдартай.Москвагийн их ноёд Симеон Гордий, II Иван нар Жани Бегийн улс төр, цэргийн байнгын дарамт шахалтад орж байв.Жани Бегийн хаанчлал нь феодалын мөргөлдөөний анхны шинж тэмдгүүдээр тэмдэглэгдсэн бөгөөд энэ нь эцэстээ Алтан Ордыг мөхөхөд нөлөөлсөн юм.

Танад Италичууд болон Лалын шашинтнуудын хооронд мөргөлдөөн болсны дараа Жанибегийн удирдлаган дор байсан монголчууд Каффа болон Тана дахь Италийн анклавыг бүслэн авчээ.Тана дахь Италийн худалдаачид Каффа руу зугтав.Каффагийн бүслэлт 1344 оны 2-р сар хүртэл үргэлжилсэн бөгөөд Италийн тусламжийн хүчин 15,000 монгол цэргийг устгаж, бүслэлтийн машинуудыг устгасны дараагаар бүслэлт цуцлагджээ.Жанибег 1345 онд бүслэлтийг дахин сэргээсэн боловч жилийн дараа дахин бүслэлтээ цуцлахаас өөр аргагүйд хүрсэн бөгөөд энэ удаад тахал өвчний улмаас цэргүүдээ сүйрүүлэв.Италичууд Монголын боомтуудыг хааж, Жанибегийг хэлцэл хийхэд хүргэсэн бөгөөд 1347 онд Италичууд Тана дахь колонио дахин байгуулахыг зөвшөөрөв.Монголчуудын эгнээгээр тахал тархсан нь армийг мохоож, дийлэнх хэсэг нь бүслэлтэд оролцох сонирхолгүй болжээ.Гэсэн хэдий ч монголчууд Каффад өөрсдийнхөө тарчлалын нэг хэсгийг ч өгөхгүй байсан ч буцахгүй.Тэд үхэгсдийнхээ цогцсыг катапулууд дээрээ тавиад Каффагийн хамгаалалтын ханан дээгүүр шидсэн.Каффагийн оршин суугчид ялзарсан цогцосууд тэнгэрээс унаж, хөрсөнд нь унаж, ялзарсан үнэрийг тал бүрээр нь цацаж байхыг харав.Христэд итгэгчид өөрсдийнх нь дээр буусан сүйрлээс нуугдаж, зугтаж чадсангүй.Тэд аль болох олон ялзарсан биеийг хөдөлгөж, чадах чинээгээрээ далайд хаяв.Гэвч тэр үед хэтэрхий оройтсон байсан;Хар үхэл аль хэдийн Каффад байсан.Зугтаж буй оршин суугчид энэ өвчнийг Итали руу буцааж авчирсан байж магадгүй бөгөөд энэ нь Европ даяар тархахад хүргэсэн.;

Европт тахал анх 1347 онд Крымын Каффа боомт хотоос генусын худалдаачидаар дамжин нэвтэрсэн гэж мэдээлсэн. 1345-1346 онд Монголын Алтан Ордны Жани Бегийн арми, голдуу Татар цэргүүд нь энэ хотыг бүслэн сунжруулан бүслэв. Энэ өвчин нь Каффа хотын хэрэм дээгүүр халдвартай цогцсыг дайрч оршин суугчдад халдварласан боловч халдвартай хархнууд бүслэлтийн шугамыг даван туулж, тархалтыг оршин суугчдад түгээх магадлал өндөр байна.Өвчин газар авангуут ​​генусын худалдаачид Хар тэнгисийг гатлан ​​Константинополь руу зугтаж, өвчин Европт 1347 оны зун анх иржээ.

Озбег хааны үед (1313-1341) Алтан Орд улс дээд цэгтээ хүрч, Хар тэнгисээс Юань гүрнийХятад хүртэлх хуурай газрын худалдаа цэцэглэн хөгжсөний үр шимийг хүртжээ.Өзбег Исламын шашинтай болсон нь татвараас чөлөөлөгдсөн тул Ортодокс сүмийг дэмжихэд саад болоогүй юм.Түүний нутаг дахь Түрко-Монгол хүн ам аажмаар татар үндэстэнд ууссан.Дарухачи, баскак зэрэг Алтан Ордны түшмэдүүд удирдаж байсан Оросын ноёдын татвар хураах ажлыг хожим Оросын ноёд руу шилжүүлсэн.1350-1382 он гэхэд Рязань ноёд дахь хамгийн сүүлийн ишлэлээс харахад башкагийн систем үе шаттайгаар алга болжээ.Алтан Орд нь Оросын улс төрд нөлөө үзүүлж, ихэвчлэн Оросын эрхэм ноёдод Владимирын Их хунтайж цолыг олгож, өрсөлдөөнийг хянах, удирдах тактик болгон өгдөг байв.14-р зууны дунд үед Литвийн Алгирдас зэрэг гадаад гүрнүүд Ордын улс төрд оролцож, бүс нутгийн динамик байдалд нөлөөлсөн.14-р зууны дунд үе Ордод гай гамшиг авчирсан бөгөөд үүнд Хар үхэл тархаж, хэд хэдэн Монголын ханлигууд мөхсөн.Цар тахлын улмаас нас барсан хүмүүсийн тоо Ордын зэрэглэлд төдийгүй Оросын хүн амын дунд ихээхэн байв.1341 онд Өзбег хаан нас барснаар эрх баригч гүрний дотор тогтворгүй байдал үүсч, байнга дэг журамтай байсан үе эхэлсэн юм.Их гай зовлон гэгддэг энэ эрин үед хаадуудын залгамж халаа, дотоод зөрчилдөөн хурдацтай өрнөж байв.1360-1380 онд Алтан Ордны улс дотооддоо ширүүн зөрчилдөөнтэй байсан.Энэ хугацаанд янз бүрийн фракцууд өөр өөр бүс нутгийг хянаж байсан бөгөөд Оросын ноёдууд ихэвчлэн холбоогоо өөрчилдөг байв.1380 оны Куликовогийн тулалдаан бол Москвагийн цэргүүд Монголын армийг ялж, хүч чадлын динамик өөрчлөгдсөнийг илтгэсэн чухал мөч байв.Гэвч 1381 онд Калка голын тулалдаанд Мамайг ялж, маргаангүй хаан болсон Тохтамыш Монголын эрх мэдлийг дахин бататгав.1382 онд Тохтамыш Москваг бүсэлсэн нь Москвагийн Ордын эрх мэдлийг эсэргүүцсэн шийтгэлийн арга хэмжээ байв.Хэдийгээр Москва Оросын нэр хүндтэй улс болж гарч ирсэн ч энэ үйл явдал Ордын эрх мэдлийг бэхжүүлэв.Тохтамыш-Төмөрийн дайнаар тэмдэглэгдсэн дараагийн жилүүдэд Алтан Ордны хүч буурч, бүс нутгийн тэнцвэрт байдал өөрчлөгдсөн.

Цэнхэр усны тулалдаан нь 1362, 1363 оны намрын аль нэг цагт Литвийн Их Гүнт улс болон Алтан Ордны армийн хооронд Өмнөд Бугийн зүүн цутгал Сыниуха голын эрэгт болсон тулалдаан юм.Литвачууд шийдвэрлэх ялалт байгуулж, Киевийн хаант улсыг эзлэн авав.

Куликовогийн тулалдаан нь Москвагийн хунтайж Дмитрийгийн нэгдсэн командлалын дор Мамайгийн удирдлаган дор Алтан Ордны арми болон Оросын янз бүрийн ноёдуудын хооронд тулалдаж байв.Тулалдаан 1380 оны 9-р сарын 8-нд Дон голын ойролцоох Куликовогийн талбайд (Оросын Тула муж, одоогийн) болж, тулалдааны дараа "Доны" Донской гэгдэх болсон Дмитрий ялав.Хэдийгээр энэ ялалт Оросыг эзлэх Монголчуудын ноёрхлыг зогсоож чадаагүй ч Монголын нөлөөлөл буурч, Москвагийн хүч дээшилж эхэлсэн эргэлтийн үе гэж Оросын түүхчид өргөнөөр үнэлдэг.Энэ үйл явц нь эцэстээ Москвагийн Их Гүнт улсыг тусгаар тогтнолд хүргэж, орчин үеийн Оросын улсыг байгуулахад хүргэв.

1381 онд Калка голын тулалдаан бол Алтан Ордны эрхшээлд орохын төлөө Монголын дайчин Мамай, Токтамиш нарын хооронд болсон тулалдаан юм.Токтамиш ялагч болж, Ордын цорын ганц захирагч болов.Мамай өмнө нь Ордыг де-факто захирч байсан боловч Цагаан Ордын Токтамиш довтлох үед түүний хяналт сүйрч эхлэв.Үүний зэрэгцээ Оросын ноёд Монголын ноёрхлыг эсэргүүцэн бослого гаргаж, Мамайгаас татварын орлогын үнэт эх үүсвэрийг авч хаяв.Мамай Орос руу довтолсон боловч алдарт Куликовогийн тулалдаанд ялагдсан.Энэ хооронд зүүн зүгт Токтамиш Алтан Ордны нийслэл Сарай хотыг эзлэн авав.Мамай үлдсэн мөнгөөр ​​жижиг арми цуглуулж, Донецын хойд хэсэг, Калка голын эргэн тойронд Токтамиштай уулзав.Тулааны талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл алга, гэхдээ илүү олон армитай байсан Токтамиш шийдэмгий ялалт байгуулав.Дараа нь тэрээр Алтан Ордыг эзэгнэв.

Тохтамыш хүчирхэг хаан болсон бөгөөд сүүлийн хорь гаруй жилийн хугацаанд Алтан ордны хоёр талыг (далавч) захирсан анхны хаан болжээ.Жил гаруйн хугацаанд тэрээр зүүн (зүүн) жигүүрийн эзэн болж, хуучин Ордын Улус (зарим Перс сурвалжид Цагаан Орд, Түрэг хэлээр Цэнхэр Орд гэж нэрлэдэг), дараа нь мөн адил зүүн (зүүн) жигүүрийн эзэн болжээ. баруун (баруун) жигүүр, Батын Улус (зарим Перс сурвалжид Хөх Орд, Түрэг хэлээр Цагаан Орд гэж нэрлэдэг).Энэ нь удаан хугацааны хуваагдал, хоорондын мөргөлдөөний дараа Алтан Ордны агуу байдлыг сэргээх амласан юм.

1382 онд Москвагийн бүслэлт нь Москвагийн цэргүүд болон Төмөрийн дэмжлэгтэй Алтан Ордын хаан Тохтамыш нарын хооронд болсон тулаан байв.Оросын ялагдал нь Оросын зарим газар нутагт Ордын ноёрхлыг дахин бататгаж, 98 жилийн дараа Угра голын эрэг дээрх агуу байр сууриар Татарын ноёрхлыг устгасан.Мөн Тохтамыш Алтан Ордыг бүс нутгийн ноёрхогч гүрэн болгон сэргээн байгуулж, Крымаас Балкаш нуур хүртэлх Монголын газар нутгийг нэгтгэж, дараа жил нь Полтавад Литвачуудыг бут цохив.Гэсэн хэдий ч тэрээр өөрийн хуучин эзэн Тамерлантай дайн хийх гамшигт шийдвэр гаргасан бөгөөд Алтан Орд хэзээ ч сэргэсэнгүй.

Тохтамыш-Төмөрийн дайн 1386-1395 онуудад Алтан Ордны хаан Тохтамыш, Төмөрийн эзэнт гүрнийг үндэслэгч, байлдан дагуулагч, байлдан дагуулагч Төмөр нарын хооронд Кавказын нуруу, Туркстан, Зүүн Европын бүс нутагт тулалдаж байв.Эртний Оросын ноёдын эсрэг Монголын эрх мэдэл буурахад Монголын хоёр ноёны тулаан гол үүрэг гүйцэтгэсэн.

Кондурча голын тулалдаан бол Тохтамыш- Төмөрийн дайны анхны томоохон тулаан байв.Энэ нь Алтан Ордны Булгар Улус, одоогийн Оросын Самара муж дахь Кондурча гол дээр болсон.Тохтамышын морьт цэрэг Төмөрийн цэргийг жигүүрээс бүслэхийг оролдов.Гэсэн хэдий ч Төв Азийн арми довтолгоог тэсвэрлэж чадсан бөгөөд үүний дараа түүний гэнэтийн урд талын дайралт Ордын цэргүүдийг зугтав.Гэсэн хэдий ч Алтан Ордны олон цэргүүд Терекийн дэргэд дахин тулалдахаар зугтав.Төмөр өмнө нь 1378 онд Цагаан Ордны хаан ширээг залхад нь Тохтамышт тусалж байсан. Дараагийн жилүүдэд хоёулаа хүчирхэгжиж, Тохтамыш Алтан Ордыг бүрэн хяналтандаа авч, Төмөр өөрийн эрх мэдлээ Ойрхи Дорнод даяар өргөжүүлжээ.Гэсэн хэдий ч Төмөр Алтан Ордны нутаг дэвсгэр гэж Тохтамыш үзэж байсан Азербайжаныг авав.Тэрээр Төмөрийн нутаг дэвсгэрт довтолж, Төмөрт хөөгдөхөөсөө өмнө Самаркандыг хэсэг хугацаанд бүслэн авчээ.Төмөр Тохтамышыг Кондурча голын дэргэд тулалдахаар эргэж иртэл мөшгөв.

Терек голын тулалдаан нь Тохтамыш-Тимурын дайны сүүлчийн томоохон тулаан байсан бөгөөд Хойд Кавказын Терек гол дээр болсон.Үүний үр дүнд Тимур ялалт байгуулав.

Ворскла голын тулалдаан бол Зүүн Европын дундад зууны түүхэн дэх агуу тулаан байв.1399 оны 8-р сарын 12-нд Эдигу, Төмөр Кутлуг нарын удирдлага дор Татарууд болон Литвийн Тохтамыш, Их гүн Витаутас нарын арми хооронд тулалдсан.Тулалдаан Татарчуудын шийдвэрлэх ялалтаар өндөрлөв.

Хуучин хамгаалагч Төмөртэй зөрчилдөж, хурцатгахдаа Тохтамыш бүх ололт амжилтаа нурааж, өөрийгөө устгах замыг тавьсан.1391, 1395-1396 онд Алтан Ордны үндсэн нутаг дэвсгэрт хийсэн Төмөрийн хоёр их довтолгоо Тохтамышийн эрх мэдэлд ноцтой хохирол амссан.Эдгээр нь Тохтамышыг өрсөлдөгч хан нартай өрсөлдөж, эцэст нь түүнийг хөөн зайлуулж, 1406 онд Сибирт үхэх хүртэл нь хөөж туугджээ. Тохтамыш хааны эрх мэдлийг харьцангуй бэхжүүлсэн нь түүний дайсан Эдигугийн нөлөөгөөр богино хугацаанд амьд үлджээ;гэхдээ 1411 оноос хойш Алтан Ордны задралаар дуусгавар болсон өөр нэг урт хугацааны иргэний дайнд орлоо.Түүгээр ч зогсохгүй Төмөр Алтан Ордны гол хот суурингуудыг, мөн Италийн колони болох Тана улсыг устгасан нь тус улсын худалдаанд суурилсан эдийн засагт хүнд бөгөөд удаан хугацааны цохилт болж, цаашдын хөгжил цэцэглэлт, оршин тогтнох төлөвт нь янз бүрийн сөрөг үр дагавар авчирсан.

1419 оноос хойш Алтан Ордны улс оршин тогтнохоо больсон.Улуг Мухаммед албан ёсоор Алтан Ордны хаан байсан боловч түүний эрх мэдэл Тохтамышын нөгөө хүү Кепекийн хаанчилж байсан Ижил мөрний доод эрэгт хязгаарлагдаж байв.Зүүн Европт Алтан Ордны нөлөөг Литвийн Их Гүнт улс сольж, Улуг Мухаммед түүнд хандсан.

Угра гол дээрх Их зогсоол нь 1480 онд Угра голын эрэг дээр Их Ордын Ахмат хаан, Москвагийн Их хунтайж III Иван хоёрын хоорондох сөргөлдөөн байсан бөгөөд Татарууд мөргөлдөөнгүй явах үед дууссан.Энэ нь Оросын түүх судлалд Москва дахь Татар/Монголын ноёрхлын төгсгөл гэж үздэг.

1500 онд Москва-Литвийн дайн дахин эхлэв.Литва дахин Их Ордтой холбоотон болов.1501 онд Хан Шейх Ахмед Рыльск, Новгород-Сиверский, Стародубын ойролцоо Москвагийн цэргүүд рүү довтлов.Литвийн Их Гүн Александр Ягеллон Польшийн Вант улсад залгамж халаагаа өгөхдөө санаа зовж байсан тул кампанит ажилд оролцоогүй.Крымын хаант улсын хаан Мэнли I Гирай тал хээрийг шатаасан хатуу ширүүн өвөл Шейх Ахмедын цэргүүдийг өлсгөлөн зарлав.Түүний олон хүмүүс түүнийг орхиж, үлдсэн хэсэг нь 1502 оны 6-р сард Сула гол дээр ялагдсан.Шейх Ахмедийг албадан цөллөгджээ.Тэрээр Литвийн Их Гүнт улс руу шилжихээсээ өмнө Османы эзэнт гүрэн эсвэл Москвагийн Их Гүнт улстай холбоотонд орогнож байв.Их гүнт улс хуучин холбоотондоо туслахын оронд шейх Ахмедыг 20 гаруй жил шоронд хорьжээ.Түүнийг Крымын хаант улстай хэлэлцээр хийхдээ наймааны хэрэгсэл болгон ашигласан: хэрвээ хант улс биеэ авч явахгүй бол Шейх Ахмед суллагдаж, хаант улстай дайнаа үргэлжлүүлнэ.1527 оны 1-р сард Олшаницагийн тулалдааны дараа Шейх Ахмед шоронгоос суллагджээ.Астраханы хаант улсын эрх мэдлийг гартаа авч чадсан гэдэг.Тэрээр 1529 онд нас баржээ.