Христийн шашны түүх

хавсралтууд

тэмдэгтүүд

лавлагаа


Play button

31 - 2023

Христийн шашны түүх



Христийн шашны түүх нь 1-р зуунаас өнөөг хүртэл Христийн шашин, Христийн шашинтай орнууд, Христэд итгэгчдийн янз бүрийн урсгалтай холбоотой байдаг.Христийн шашин нь удахгүй болох Бурханы хаант улсыг тунхаглаж, цовдлогдсон еврей багш, эдгээгч Есүсийн үйлчлэлээр үүссэн c.МЭ 30–33 онд Ромын Иудей мужийн Иерусалимд.Түүний дагалдагчид Сайн мэдээний дагуу тэрээр Бурханы Хүү байсан бөгөөд нүглийн уучлалын төлөө үхсэн бөгөөд үхэгсдээс амилуулж, Бурханаар өргөмжлөгдсөн бөгөөд удахгүй Бурханы хаанчлалын эхэн үед эргэн ирнэ гэдэгт итгэдэг.
HistoryMaps Shop

Дэлгүүр зочлох

31 - 322
Эртний Христийн шашинornament
Төлөөлөгчийн эрин үе
Төлөөлөгч Паул ©Rembrandt Harmenszoon van Rijn
31 Jan 2

Төлөөлөгчийн эрин үе

Rome, Metropolitan City of Rom
Төлөөлөгчийн эрин үеийг Төлөөлөгчид болон тэдний номлолын үйл ажиллагааны нэрээр нэрлэсэн.Энэ нь Христийн шашны уламжлалд Есүсийн шууд элч нарын эрин үед онцгой ач холбогдолтой юм.Төлөөлөгчийн эрин үеийн гол эх сурвалж нь Төлөөлөгчдийн үйлс боловч түүхэн үнэн зөв эсэх нь маргаантай бөгөөд хэсэгчилсэн байдлаар тусгагдсан бөгөөд ялангуяа Үйлс 15-аас эхлэн Паулын үйлчлэлд анхаарлаа хандуулж, МЭ 62 онд Паул Ромд номлосноор дуусч байна. гэрийн хорионд.Есүсийн хамгийн анхны дагалдагчид бол Хоёрдугаар сүмийн иудаизмын хүрээнд орших апокалипсит еврей Христэд итгэгчдийн сект байв.Эртний Христийн шашны бүлгүүд нь Эбионитууд гэх мэт хатуу еврейчүүд, мөн Есүсийн ах Шударга Жеймс тэргүүтэй Иерусалим дахь эртний Христийн нийгэмлэгүүд байв.Үйлс 9-д бичсэнээр тэд өөрсдийгөө "Их Эзэний шавь" ба "Замын" шавь нар гэж тодорхойлсон бөгөөд Үйлс 11-д зааснаар Антиох дахь суурин шавь нарын нийгэмлэг хамгийн түрүүнд "Христэд итгэгчид" гэж нэрлэгддэг.Эртний Христийн шашны нийгэмлэгүүдийн зарим нь иудейчүүдэд үнэнч байсан ч хөрвөхөөс татгалзаж, улмаар еврей синагогуудад аль хэдийн очсон харь үндэстэн (еврей бус) статусаа хадгалсаар ирсэн Грек-Ромын өрөвч сэтгэлтнүүдийг татдаг.Харь үндэстнүүдийг оруулах нь Халахаг бүрэн ажиглаж чадаагүй тул асуудал үүсгэв.Төлөөлөгч Паул гэгддэг Тарсусын Саул эртний еврей Христэд итгэгчдийг хавчиж, дараа нь хөрвөж, харь үндэстнүүдийн дунд номлолоо эхлүүлсэн.Паулын захидлуудын гол санаа зовоосон зүйл бол Христэд итгэх итгэл авралд хангалттай гэсэн мессежийг илгээж, Бурханы Шинэ Гэрээнд харь үндэстнүүдийг оруулах явдал юм.Харь үндэстнүүдийг оруулснаар эртний Христийн шашин мөн чанараа өөрчилж, Христийн эриний эхний хоёр зуунд иудаизм болон еврей христийн шашнаас аажим аажмаар тусгаарлагджээ.Дөрөвдүгээр зууны сүмийн эцэг Евсебиус Саламисын Эпифаниус нар МЭ 70 онд Иерусалимыг сүйрүүлэхээс өмнө Иерусалимын Христэд итгэгчид Иордан голын эрэг дээрх Декаполисын бүс дэх Пелла руу зугтахыг гайхамшигт байдлаар сануулж байсан уламжлалыг иш татдаг.Сайн мэдээ болон Шинэ Гэрээний захидлууд нь эртний итгэл үнэмшил, дуулал, түүнчлэн Хүсэл тэмүүлэл, хоосон булш, Амилалтын дүр төрхийн тухай түүхийг агуулдаг.Эртний Христийн шашин нь Газар дундын тэнгисийн эрэг дагуух арамей хэлээр ярьдаг ард түмний дунд итгэгчдийн халаасанд тархаж, мөн Ромын эзэнт гүрний дотоод хэсэг, цаашилбал Парфийн эзэнт гүрэн , хожим Сасани гүрэн , тэр дундаа өөр өөр цаг үед ноёрхож байсан Месопотами зэрэг нутаг дэвсгэрт тархжээ. Эдгээр эзэнт гүрнүүд өөр өөр хэмжээгээр.
Play button
100 Jan 1

Никений өмнөх үе

Jerusalem, Israel
Никений өмнөх үеийн Христийн шашин нь Никегийн анхны зөвлөл хүртэлх Христийн шашны түүхэн дэх цаг үе байв.Хоёр, гуравдугаар зуунд Христийн шашны эх үндэс нь огцом салсан.2-р зууны эцэс гэхэд тэр үеийн иудаизм болон еврей соёлоос илт татгалзаж, сөрөг иудейчүүдийн уран зохиол улам бүр нэмэгдсээр байв.4-5-р зууны Христийн шашин нь Ромын эзэнт гүрний засгийн газрын дарамт шахалтанд өртөж, хүчирхэг эпископын болон нэгдмэл бүтэцтэй болсон.Никений өмнөх үе ийм эрх мэдэлгүй байсан бөгөөд илүү олон янз байв.Анте-Никений үе нь элч нарын үед дутмаг байсан хүчирхэг нэгтгэх шинж чанартай Христийн шашны олон тооны сектүүд, шашин шүтлэг, хөдөлгөөнүүд бий болсон.Тэд Библийг, ялангуяа Есүсийн бурханлаг чанар, Гурвалын мөн чанар зэрэг теологийн сургаалын талаар өөр өөр тайлбартай байсан.Нэг хувилбар нь олон улсын Их Сүм болсон прото-ортодокс байсан бөгөөд энэ хугацаанд Төлөөлөгчийн эцгүүд хамгаалж байсан.Энэ бол Есүсийн үхэлд хүн төрөлхтнийг аврахын тулд ач холбогдол өгч, Есүсийг дэлхий дээр ирсэн Бурхан гэж тодорхойлсон Паулын Христийн шашны уламжлал байв.Өөр нэг томоохон сэтгэлгээний сургууль бол хүн төрөлхтнийг аварсан Есүсийн мэргэн ухаанд чухал ач холбогдол өгсөн Гностик Христийн шашин байсан бөгөөд Есүсийг мэдлэгээр дамжуулан бурханлаг болсон хүн гэж тодорхойлсон.Паулины захидлууд 1-р зууны эцэс гэхэд цуглуулсан хэлбэрээр тархаж байв.3-р зууны эхэн үед одоогийн Шинэ Гэрээтэй төстэй Христийн шашны бичээсүүд байсан ч Еврей, Иаков, I Петр, I ба II Иохан, Илчлэлт номуудын каноникийн талаар маргаан байсаар байв.3-р зуунд Дециусын хаанчлал хүртэл христийн шашинтнуудыг эзэнт гүрний хэмжээнд хавчиж байсангүй.Уламжлал ёсоор 301 онд уламжлал ёсоор Гэрэлтэгч Григорий Арменийн хаан Тиридат III-ыг Христийн шашинд оруулахыг ятгаснаар Арменийн Вант улс Христийн шашныг төрийн шашин болгон тогтоосон дэлхийн анхны улс болов.
Зүүн ба барууны хурцадмал байдал
Католик шашинтнууд (зүүн талд) болон Дорно дахины Христэд итгэгчид (баруун талд) хоорондын мэтгэлцээн. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
300 Jan 1

Зүүн ба барууны хурцадмал байдал

Rome, Metropolitan City of Rom
Христийн шашны эв нэгдлийн хурцадмал байдал 4-р зуунаас илт харагдаж эхэлсэн.Ромын бишопын эрх мэдлийн мөн чанар ба Никений итгэл үнэмшилд filioque clause гэгддэг заалтыг нэмэх нь теологийн үр дагавар гэсэн хоёр үндсэн асуудал байв.Эдгээр сургаалын асуудлыг анх Фотиусын патриархад нээлттэй хэлэлцсэн.Дорнын сүмүүд епископын эрх мэдлийн мөн чанарын тухай Ромын ойлголтыг Сүмийн үндсэндээ эвлэрдэг бүтэцтэй шууд зөрчилддөг гэж үздэг байсан тул хоёр шашны шашныг бие биенээсээ эсрэг тэсрэг зүйл гэж үздэг байв.Өөр нэг асуудал нь Зүүн Христийн ертөнцийг өдөөн хатгасан томоохон асуудал болж хувирсан нь барууны Никений итгэл үнэмшилд "Ариун Сүнс... Эцэг, Хүү хоёроос ирдэг" гэсэн шиг Филиок хэллэг буюу "Хүү" гэсэн заалтыг аажмаар нэвтрүүлсэн явдал юм. , Зөвлөлөөс зөвшөөрөгдсөн, өнөөг хүртэл Зүүн Ортодоксчуудын хэрэглэж байгаа анхны Creed нь "Ариун Сүнс ... Эцэгээс ирдэг" гэж энгийнээр заасан байдаг.Дорнодын сүм энэ хэллэгийг нэг талын, хууль бусаар нэмсэн тул Дорнодтой хэзээ ч зөвлөлдөж байгаагүй гэж маргаж байв.Энэхүү сүм хийдийн асуудлаас гадна Дорнын сүм Филиокийн заалтыг догматик үндэслэлээр хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзсэн.
Play button
300 Jan 1

Арианизм

Alexandria, Egypt
4-р зуунаас эхлэн Ромын эзэнт гүрэн даяар дэлгэрсэн улам бүр түгээмэл болж байгаа Христийн шашны сургаал болЕгипетийн Александриа хотын христийн шашны тэргүүн Ариусын үүсгэн байгуулсан Арианизм бөгөөд Есүс Христ бол Эцэг Бурханаас ялгаатай, түүнд захирагддаг амьтан гэж сургадаг.Арианы теологи нь Есүс Христ бол Бурханы Хүү бөгөөд Бурхан Эцэгээс төрсөн бөгөөд Бурханы Хүү үргэлж байдаггүй боловч цаг хугацааны дотор Эцэг Бурханаас төрсөн тул Есүс Бурхантай хамт мөнх байгаагүй гэж үздэг. Эцэг.Хэдийгээр Арианы сургаалыг тэрс үзэл гэж буруушааж, эцэст нь Ромын эзэнт гүрний төрийн сүм устгасан ч хэсэг хугацаанд газар доор алдартай хэвээр байв.4-р зууны сүүлчээр Ромын Ариан хамба лам Ульфиласыг Ромын эзэнт гүрний хил болон түүний доторх Европын ихэнх хэсэгт орших герман үндэстнүүд болох Готуудын Христийн шашны анхны номлогчоор томилов.Улфилас Готуудын дунд Ариан христийн шашныг түгээн дэлгэрүүлж, Германы олон овог аймгуудын дунд итгэл үнэмшлийг бий болгож, улмаар тэднийг Халцедонийн Христэд итгэгчдээс соёл, шашны хувьд ялгахад тусалсан.
Христэд итгэгчдийн хавчлага
Христэд итгэгчдийн сүүлчийн залбирал ©Jean-Léon Gérôme
303 Jan 1 - 311

Христэд итгэгчдийн хавчлага

Rome, Metropolitan City of Rom
3-р зуунд Дециусын хаанчлал хүртэл христийн шашинтнуудыг эзэнт гүрний хэмжээнд хавчиж байсангүй.Ромын эзэнт гүрний эрх баригчдын зохион байгуулсан сүүлчийн бөгөөд хамгийн хатуу хавчлага бол Диоклетианы хавчлага, 303-311.Сердикийн зарлигийг Ромын эзэн хаан Галериус 311 онд гаргаж, дорно дахин дахь Христэд итгэгчдийн хавчлагыг албан ёсоор зогсоосон юм.
Миланы зарлиг
Миланы зарлиг ©Angus McBride
313 Feb 1

Миланы зарлиг

Milano, Metropolitan City of M
Миланы зарлиг бол Ромын эзэнт гүрний доторх Христэд итгэгчдийг нинжин сэтгэлээр хандах тухай МЭ 313 оны 2-р сарын гэрээ юм.Баруун Ромын эзэн хаан Константин I болон Балканы хойгийг хянаж байсан эзэн хаан Лициниус нар Медиоланум (одоогийн Милан) хотод уулзаж, хоёр жилийн өмнө эзэн хаан Галериусын Сердикад гаргасан хүлцэнгүй байдлын зарлигийн дагуу Христэд итгэгчдийн талаар баримтлах бодлогыг өөрчлөхөөр тохиролцов.Миланы зарлигаар Христийн шашинд хууль ёсны статус өгч, хавчлагаас ангижрах боломжийг олгосон боловч түүнийг Ромын эзэнт гүрний төрийн сүм болгож чадаагүй юм.Энэ нь МЭ 380 онд Тесалоникийн зарлигаар болсон.
Эртний Христийн шашны сүм хийд
Пачомиусын өмнө даяанч цөлд ганцаарчилсан үүрэнд амьдардаг байжээ.Пачомиус тэднийг бүх зүйлийг нэгтгэж, хамтдаа залбирдаг нийгэмлэгт цуглуулав. ©HistoryMaps
318 Jan 1

Эртний Христийн шашны сүм хийд

Nag Hammadi, Egypt
Лам шашин бол ертөнцийн эрэл хайгуулаас татгалзаж, ганцаараа даяанчаар явах эсвэл нягт зохион байгуулалттай нийгэмлэгт элсэх даяанчлалын нэг хэлбэр юм.Энэ нь Христийн сүмийн эхэн үед Библийн жишээ, үзэл баримтлалд тулгуурласан ижил төстэй уламжлалуудын гэр бүл болж эхэлсэн бөгөөд иудаизмын зарим урсгалаас гаралтай.Баптист Иоханыг архетип лам гэж үздэг бөгөөд Үйлс 2:42–47-д цэдэглэгдсэнээр, сүм хийд нь Төлөөлөгчийн нийгэмлэгийн зохион байгуулалтаар өдөөгдсөн юм.Агуу Паул мэндэлжээ.Түүнийг Христийн шашны анхны эремитик даяанчин гэж үздэг.Тэрээр маш тусгаарлагдмал амьдарч байсан бөгөөд амьдралынхаа төгсгөлд л Энтони нээсэн юм.Эремитик лам нар буюу даяанч нар ганцаардмал амьдардаг бол ценобитчууд олон нийтийн дунд, ерөнхийдөө хийдэд, дүрмийн дагуу (эсвэл практикийн дүрэм) амьдардаг бөгөөд хамба ламаар удирддаг.Уг нь Христийн шашны бүх лам нар Их Антонигийн үлгэр жишээг дагаж даяанч байсан.Гэсэн хэдий ч ямар нэгэн зохион байгуулалттай сүнслэг удирдамжийн хэрэгцээ нь 318 онд Пачомиусыг анхны хийд болох гэж буй олон дагалдагчдыг нэгтгэхэд хүргэсэн.УдалгүйЕгипетийн цөл болон Ромын эзэнт гүрний зүүн хагаст ижил төстэй байгууллагууд байгуулагдав.Ялангуяа эмэгтэйчүүд энэ хөдөлгөөнд татагдсан.Сүм хийдийн хөгжлийн гол зүтгэлтнүүд нь дорно дахинд Их Василий, баруунд Бенедикт нар байсан бөгөөд тэдгээр нь Дундад зууны үеийн хамгийн түгээмэл дүрэм, бусад сүм хийдийн дүрмийн эхлэл болох Гэгээн Бенедиктийн дүрмийг бий болгосон.
325 - 476
Эртний хожуу үеornament
Play button
325 Jan 1

Анхны экуменикийн зөвлөлүүд

İznik, Bursa, Turkey
Энэ эрин үед анхны экуменикийн зөвлөлүүд хуралдсан.Тэд ихэвчлэн Христологийн болон теологийн маргаантай холбоотой байв.Никеагийн анхны зөвлөл (325), Константинополийн анхны зөвлөл (381) нь Ариан сургаалыг тэрс үзэл гэж буруушааж, Никений итгэл үнэмшлийг бий болгосон.
Nicene Creed
325 онд Никеагийн анхны зөвлөл. ©HistoryMaps
325 Jan 2

Nicene Creed

İznik, Bursa, Turkey
Анхны Никений итгэл үнэмшил нь анх 325 онд Никеагийн анхны зөвлөлөөр батлагдсан. 381 онд Константинополийн анхны зөвлөлд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан.Өөрчлөгдсөн хэлбэрийг мөн Никений итгэл үнэмшил буюу Никено-Константинополитын итгэл үнэмшил гэж нэрлэдэг.Никений итгэл үнэмшил нь Никений итгэл үнэмшлийн илэрхийлэл юм.Nicene Creed бол Католик Сүмд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг хүмүүст шаардлагатай итгэлийн мэргэжлийн нэг хэсэг юм.Никений Христийн шашин нь Есүсийг бурханлаг бөгөөд Эцэг Бурхантай хамт мөнх гэж үздэг.4-р зуунаас эхлэн Никений бус төрөл бүрийн сургаал, итгэл үнэмшил, итгэл үнэмшил бүрэлдэн бий болсон бөгөөд эдгээрийг Никений Христийн шашныг шүтэгчид тэрс үзэл гэж үздэг.
Play button
380 Feb 27

Христийн шашин бол Ромын төрийн шашин юм

Thessalonica, Greece
380 оны 2-р сарын 27-нд Теодосий I, Гратиан, II Валентиниан нарын үед гарсан Тесалоникийн зарлигаар Ромын эзэнт гүрэн Гурвалсан Христийн шашныг төрийн шашин болгон албан ёсоор батлав.Энэ өдрөөс өмнө Констанций II, Валенс нар Христийн шашны Ариан эсвэл Хагас Ариан хэлбэрийг биечлэн дэмжиж байсан боловч Валенсын залгамжлагч Теодосий I Никений итгэл үнэмшлээр тайлбарласан Гурвалын сургаалыг дэмжиж байв.Байгуулагдсаны дараа Сүм нь эзэнт гүрэнтэй ижил зохион байгуулалтын хил хязгаарыг баталсан: эзэн хааны засгийн газрын нутаг дэвсгэрийн хэлтэст харгалзах епархууд гэж нэрлэгддэг газарзүйн мужууд.Хуульчлахаас өмнөх уламжлал ёсоор томоохон хотуудын төвүүдэд байрладаг бишопууд епарх бүрийг хянадаг байв.Бишопын байршил нь түүний "суудал" буюу "харах" байв.Үзэгчдийн дунд Ром, Константинополь, Иерусалим, Антиох, Александриа гэсэн таван хүн онцгой нэр хүндтэй байв.Эдгээр шашны ихэнх хүмүүсийн нэр хүнд нь тэдний төлөөлөгчдийн үүсгэн байгуулагчдаас тодорхой хэмжээгээр хамаардаг байсан тул бишопууд тэдний сүнслэг залгамжлагч байсан юм.Хэдийгээр Ромын хамба лам тэнцүүхэн дундаа Тэргүүн хэвээр байсан ч Константинополь эзэнт гүрний шинэ нийслэл гэдгээрээ хоёрдугаарт бичигдэж байв.Теодосий I Гурвал гэх мэт хадгалагдан үлдсэн "итгэмжит уламжлал"-д итгэдэггүй бусад хүмүүсийг хууль бус тэрс үзэлтнүүд гэж үзэхийг зарлигласан бөгөөд үүний үр дүнд 385 онд Сүм биш харин төрийн анхны тохиолдол гарчээ. тэрс үзэлтэн, тухайлбал Прискилианыг цаазаар авах ял.
Play button
431 Jan 1

Несториан хуваагдал

Persia
5-р зууны эхэн үед Эдессагийн сургууль Христийн шашны үзэл баримтлалыг зааж, Христийн бурханлаг болон хүний ​​мөн чанар нь ялгаатай хүмүүс юм.Энэ хэтийн төлөвийн онцгой үр дагавар нь Мариаг Бурханы эх гэж зүй ёсоор нэрлэж болохгүй, харин зөвхөн Христийн эх гэж тооцогдох байсан юм.Энэ үзэл бодлын хамгийн алдартай дэмжигч нь Константинополь Патриарх Несториус байв.Мариаг Бурханы эх гэж нэрлэх нь Сүмийн олон хэсэгт алдаршсанаас хойш энэ нь маргаантай асуудал болсон.Ромын эзэн хаан II Теодосий асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Ефесийн зөвлөлийг (431) байгуулахыг уриалав.Зөвлөл эцэст нь Несториусын үзэл бодлыг үгүйсгэв.Несторианчуудын үзэл бодлыг баримталдаг олон сүмүүд Ромын сүмээс салж, томоохон хагарал үүсгэв.Несториан сүмүүд хавчигдаж, олон дагалдагчид нь Сасанигийн эзэнт гүрэн рүү дүрвэн ирж, тэднийг хүлээн зөвшөөрөв.Сасани ( Перс ) эзэнт гүрэн түүхийн эхэн үед Христийн шашны Сирийн салбартай нягт холбоотой олон Христэд итгэгчидтэй байжээ.Сасанигийн эзэнт гүрэн албан ёсоор шарын шашинтай байсан бөгөөд Ромын эзэнт гүрний шашин шүтлэгээс (анх Грек-Ромын паганизм, дараа нь Христийн шашин) ялгарах үүднээс энэ итгэлийг хатуу баримталдаг байв.Сасанигийн эзэнт гүрэнд христийн шашныг хүлцэн тэвчиж, 4-6-р зууны үед Ромын эзэнт гүрэн тэрс үзэлтнүүдийг цөллөгдөх тусам Сасаничуудын христийн нийгэмлэг хурдацтай хөгжиж байв.5-р зууны эцэс гэхэд Персийн сүм бат бэх байгуулагдаж, Ромын сүмээс хараат бус болсон.Энэхүү сүм нь өнөөдөр Дорнодын сүм гэж нэрлэгддэг сүм болж хувирав.451 онд Несторианизмыг тойрсон христологийн асуудлыг тодруулах зорилгоор Халцедоны зөвлөл хуралдав.Зөвлөл эцсийн дүндээ Христийн бурханлаг болон хүн төрөлхтний мөн чанар нь тусдаа боловч хоёулаа нэг биетийн хэсэг гэж мэдэгдсэн бөгөөд энэ үзэл бодлыг өөрсдийгөө миафизит гэж нэрлэдэг олон сүмүүд үгүйсгэдэг.Үүний үр дүнд үүссэн хуваагдал нь Армен , Сири,Египетийн сүмүүдийг багтаасан сүмүүдийн нэгдлийг бий болгосон.Дараагийн хэдэн зуунд эвлэрэх оролдлого хийсэн ч хагарал нь байнгын хэвээр байсан бөгөөд үүний үр дүнд өнөөдөр Дорно дахины Ортодокс гэж нэрлэгддэг.
476 - 842
Дундад зууны эхэн үеornament
Дундад зууны Христийн шашин
Дундад зууны Христийн шашин ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
476 Jan 1

Дундад зууны Христийн шашин

İstanbul, Turkey
Дундад зууны эхэн үе рүү шилжих нь аажмаар, орон нутгийн шинж чанартай үйл явц байв.Хөдөө орон нутаг эрчим хүчний төв болж өссөн бол хот суурин газар буурчээ.Хэдийгээр илүү олон Христэд итгэгчид Дорнодод (Грекийн нутаг дэвсгэрт) үлдсэн ч Баруунд (Латин бүсүүд) чухал бүтээн байгуулалт өрнөж, тус бүр нь өөр өөр хэлбэртэй болсон.Ромын бишопууд, папууд эрс өөрчлөгдөж буй нөхцөл байдалд дасан зохицохоос өөр аргагүй болжээ.Эзэн хаанд зөвхөн нэрлэсэн үнэнч байдлаа хадгалж, тэд хуучин Ромын мужуудын "варвар захирагчид" -тай тэнцвэртэй байдлын талаар хэлэлцээр хийхээс өөр аргагүй болжээ.Дорнодод Сүм бүтэц, шинж чанараа хадгалж, илүү удаан хөгжиж байв.Христийн шашны эртний Пентархад таван патриархи онцгой нэр хүндтэй байсан: Ром, Константинополь, Иерусалим, Антиох, Александрия.Эдгээр хүмүүсийн дийлэнх нэр хүнд нь тэдний төлөөлөгчдийн үүсгэн байгуулагчдаас, эсвэл Византи/Константинополь хотын хувьд энэ нь үргэлжилсэн Зүүн Ром буюу Византийн эзэнт гүрний шинэ суудал байсан эсэхээс ихээхэн хамаардаг байв.Эдгээр бишопууд өөрсдийгөө элч нарын залгамжлагч гэж үздэг байв.Нэмж дурдахад бүх таван хот нь Христийн шашны эртний төвүүд байсан бөгөөд Левантыг Суннит Халифатын эзлэн авсны дараа ач холбогдлоо алдсан.
Европын Христийн шашин
Августин Этельберт хааны өмнө номлож байна ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
496 Jan 1

Европын Христийн шашин

Europe
Баруун Ромын эзэнт гүрний ноёрхлоо үе шаттайгаар алдаж, оронд нь фодерати болон Германы хаант улсууд нь нуран унасан эзэнт гүрний хяналтанд байдаггүй газар нутгуудад номлолын эхэн үеийн хүчин чармайлттай давхцаж байв.5-р зууны эхэн үед Ромын Британиас Кельтийн бүс нутаг (Шотланд, Ирланд, Уэльс) руу явуулсан номлолын үйл ажиллагаа нь Кельтийн Христийн шашны эртний уламжлалуудыг бий болгож, хожим Ром дахь Сүмийн дор дахин нэгтгэгджээ.Тухайн үеийн Баруун хойд Европ дахь алдартай номлогчид бол Христийн шашны гэгээнтнүүд Патрик, Колумб, Колумбан нар байв.Ромыг орхисны дараа хэсэг хугацааны дараа Өмнөд Британи руу довтолсон Англо-Саксоны овог аймгууд анх харь шашинтай байсан боловч Пап лам Их Грегоригийн даалгавраар Кентерберийн Августин Христийн шашинд оржээ.Удалгүй номлогчийн төв болсон Вилфрид, Виллиброрд, Луллус, Бонифас зэрэг номлогчид Герман дахь Саксон төрөл төрөгсдөө хөрвөжээ.Галло-ромын голдуу христийн шашинтай Галло-Ромчууд (орчин үеийн Франц , Бельги) 5-р зууны эхээр франкуудад эзлэгджээ.496 онд Франкийн хаан I Кловис паганизмаас Ромын католик шашинд шилжих хүртэл уугуул оршин суугчид хавчигдаж байсан. Кловис язгууртнуудаа дагаж мөрдөхийг шаардаж, захирагчдын итгэлийг захирч буй хүмүүсийн итгэлтэй нэгтгэснээр шинээр байгуулагдсан хаант улсаа бэхжүүлсэн.Франкийн хаант улс мандаж, улс төрийн нөхцөл байдал тогтворжсоны дараа сүмийн баруун хэсэг номлогчдын үйл ажиллагааг нэмэгдүүлж, Меровингийн гүрний дэмжлэгтэйгээр хөрш зэргэлдээх хүмүүсийг тайвшруулах арга хэрэгсэл болгожээ.Виллиброрд Утрехт сүмийг байгуулсны дараа Паган Фризийн хаан Радбод 716-719 оны хооронд христийн шашны олон төвийг устгасны дараа эсэргүүцлийн хариу гарчээ. 717 онд Английн номлогч Бонифасыг Виллиброрд туслахаар илгээж, Фризид сүмүүдийг сэргээн, номлолыг үргэлжлүүлэв. Германд .8-р зууны сүүлчээр Карл Паган Саксончуудыг эрхшээлдээ оруулж, Христийн шашныг хүчээр хүлээн зөвшөөрөхийн тулд үй олноор нь хөнөөсөн.
Play button
500 Jan 1 - 1097

Славуудын Христийн шашин

Balkans
Славянчууд 7-12-р зуунд христийн шашинтай байсан ч хуучин славян шашны зан үйлийг солих үйл явц 6-р зуунаас эхэлсэн.Ерөнхийдөө 9-р зуунд Өмнөд Славуудын хаадууд Христийн шашныг, 10-р зуунд Зүүн Славууд , 9-12-р зууны хооронд Баруун Славууд Христийн шашныг тус тус хүлээн авчээ.Гэгээнтнүүд Кирилл, Мефодий (860-885) нь Византийн-Славян шашны ёс заншил (Хуучин Славян литурги) ба глаголит үсгийг нэвтрүүлсэн бөгөөд энэ нь хамгийн эртний славян цагаан толгой бөгөөд эртний кирилл үсгийн үндэс болсон "Славуудын элч нар" гэж тооцогддог.Хожим нь Ромын Католик Сүм болон Константинополийн Зүүн Ортодокс Сүм гэгдэх Славуудыг өөрчилсөн номлогчдын нэгэн зэрэг хүчин чармайлт нь "Ром, Константинополь хоёр дахь маргаан" -д, ялангуяа Болгарт (9-10-р зуун) хүргэсэн. .Энэ бол 1054 оны Зүүн-Баруун хуваагдалаас өмнөх олон үйл явдлын нэг бөгөөд Грекийн Дорнод ба Латин Баруун хоёрыг салгахад хүргэсэн.Ийнхүү славянчууд дорнын үнэн алдартны шашин ба Ромын католик шашинд хуваагджээ.Зүүн Европт латин, кирилл бичиг дэлгэрсэн нь Ромын сүм болон Византийн сүмийн өрсөлдөж буй номлогчийн хүчин чармайлттай нягт холбоотой байв.Ортодокс славянчуудын дийлэнх нь кирилл үсгийг баталсан бол ихэнх католик славянчууд латин үсгийг нэвтрүүлсэн боловч энэ ерөнхий дүрмээс үл хамаарах зүйлүүд олон байв.Хоёр сүм Литвийн Их Гүнт Улс, Хорватын Гүнт улс, Сербийн Гүнт улс зэрэг харийн шашинтай европчуудыг сурталчилж байсан бүс нутагт хэл, бичиг үсэг, цагаан толгойн холимог гарч, Латин Католик (Латин) ба Кирилл бичиг үсгийн хоорондох шугам гарч ирэв. (Славиа Ортодокс) бүдэгэрсэн.
Хятад дахь эртний Христийн шашин
Хятад дахь эртний Христийн шашин ©HistoryMaps
635 Jan 1

Хятад дахь эртний Христийн шашин

China
Христийн шашинХятадад өмнө нь байсан байж магадгүй ч анхны баримтжуулсан танилцуулга нь Тан гүрний үед (618-907) тахилч Алопены удирдлаган дор ирсэн Христийн шашны номлол ( Перс , Сири, несториан гэж янз бүрээр тодорхойлогддог) ирсэн нь мэдэгдэж байсан. 635 онд тэрээр болон түүний дагалдагчид сүм байгуулахыг зөвшөөрсөн эзэн хааны зарлигийг хүлээн авав.Хятадад уг шашныг Дакин Жунжяо буюу Ромчуудын гэрэлт шашин гэж нэрлэдэг байв.Дакин нь Ром болон Ойрхи Дорнодыг нэрлэсэн боловч барууны үзэл бодлоор несториан христийн шашныг Латин Христэд итгэгчид тэрс үзэлтэй гэж үздэг байв.698-699 онд Буддын шашинтнууд, дараа нь 713 онд Бумбын шашинтнууд христийн шашинтнуудын эсэргүүцэлтэй тулгарсан боловч христийн шашин цэцэглэн хөгжиж, 781 онд Тангудын нийслэл Чан-ан хотод чулуун хөшөө (Несториан чулуу) босгожээ. Хятад дахь эзэн хааны дэмжлэгтэй христийн 150 жилийн түүхийг тэмдэглэсэн.Уг хөшөөний бичвэрт Хятад даяар христийн шашинтнуудын цэцэглэн хөгжиж буй нийгэмлэгүүдийг дүрсэлсэн байдаг боловч энэ болон бусад цөөн хэдэн тасархай бичлэгээс гадна тэдний түүхийн талаар харьцангуй бага зүйл мэддэг.Сүүлчийн жилүүдэд бусад хаадууд шашин шүтлэгт тийм ч тэвчээртэй ханддаггүй байв.845 онд Хятадын эрх баригчид харийн шашныг хориглох арга хэмжээ авч, 13-р зуунд Монголын эзэнт гүрний үе хүртэл Хятадад Христийн шашин буурчээ.
Play button
700 Jan 1

Скандинавын Христийн шашин

Scandinavia
Скандинав, түүнчлэн Скандинавын бусад орнууд болон Балтийн орнуудад Христийн шашин 8-12-р зууны хооронд болсон.Дани, Норвеги, Шведийн хаант улсууд 1104, 1154, 1164 онд Ромын Пап ламын өмнө шууд хариуцлага хүлээдэг өөрсдийн хамба ламыг байгуулжээ.Скандинавын ард түмнийг Христийн шашинд оруулах нь сүм хийдийн сүлжээ байгуулахад нэмэлт хүчин чармайлт шаардсан тул илүү их цаг хугацаа шаардсан.Сами 18-р зуун хүртэл өөрчлөгдөөгүй хэвээр байв.Археологийн шинэ судалгаагаар 9-р зууны үед Гётландад Христэд итгэгчид байсан гэж үздэг;Христийн шашин баруун өмнөд хэсгээс ирж, хойд зүг рүү шилжсэн гэж үздэг.Дани нь мөн Скандинавын орнуудаас Христийн шашинд орсон анхны улс байсан тул Харалд Блютүүт үүнийг CE 975 онд тунхаглаж, хоёр Jelling Stones-ийн хамгийн томыг нь босгожээ.Хэдийгээр Скандинавчууд Христийн шашинтай болсон ч зарим бүс нутагт христийн шашны жинхэнэ итгэл үнэмшил бий болоход нэлээд удаан хугацаа зарцуулагдсан бол бусад бүс нутагт хүмүүс хааны өмнө Христийн шашинд орсон байдаг.Аюулгүй байдал, бүтцийг бий болгож байсан эртний уугуул уламжлалууд нь анхны нүгэл, хувилгаан, Гурвал зэрэг үл мэдэгдэх санаануудаар сорилтод оров.Орчин үеийн Стокгольм хотын ойролцоох Ловон арлын оршуулгын газруудад хийсэн археологийн малтлага нь хүмүүсийн жинхэнэ Христийн шашин шүтлэг маш удаан байсан бөгөөд дор хаяж 150-200 жил үргэлжилсэн бөгөөд энэ нь Шведийн хаант улсын маш төв цэг байсан гэдгийг харуулж байна.Норвегийн Берген худалдаачны хотоос 13-р зууны үеийн руни бичээсүүд нь Христийн шашны нөлөө багатай байдаг бөгөөд тэдгээрийн нэг нь Валкирид ханддаг.
Play button
726 Jan 1

Византийн иконокласм

İstanbul, Turkey
Лалын шашинтнуудын эсрэг хэд хэдэн ноцтой цэргийн эргэлт хийсний дараа 8-р зууны эхээр Византийн эзэнт гүрний мужуудад иконокласм гарч ирэв.Нэгдүгээр иконокласм буюу заримдаа 726-787 оны хооронд болсон бол хоёрдугаар иконокласм нь 814-842 оны хооронд болсон. Уламжлалт үзлийн дагуу Византийн иконокласм нь Византийн эзэн хаан III Лео шашны дүрсийг сурталчлахыг хориглосноор эхэлсэн юм. Исауриан ба түүний залгамжлагчдын дор үргэлжилсэн.Энэ нь шашны дүрсийг өргөнөөр устгах, дүрсийг шүтэхийг дэмжигчдийг хавчлага дагалдаж байв.Иконокластик хөдөлгөөн нь Христийн сүмийн эртний урлагийн түүхийн ихэнх хэсгийг устгасан.Пап лам тухайн үеийн туршид шашны дүрсийг ашиглахыг тууштай дэмжиж байсан бөгөөд энэ үйл явдал бүхэлдээ Европын нэгдмэл сүм хэвээр байсан Византийн болон Каролингийн уламжлалуудын хоорондын зөрүүг улам бүр нэмэгдүүлж, Византийн улс төрийн үйл ажиллагааг багасгах, устгахад тус дөхөм үзүүлсэн юм. Италийн хойгийн зарим хэсгийг хянах.Латин Баруунд Ромын Пап лам III Григорий хоёр синод хийж, Леогийн үйлдлийг буруушаав.МЭ 754 онд Хиериа хотод хуралдсан Византийн Иконокластын зөвлөл ариун хөрөг зургийг тэрс үзэлтэй гэж үзсэн.Иконокластик хөдөлгөөнийг хожим МЭ 787 онд Никеагийн 2-р зөвлөл (долоо дахь экуменик зөвлөл) дор тэрс үзэлтэн гэж тодорхойлсон боловч МЭ 815-842 оны хооронд богино хугацаанд сэргэсэн.
800 - 1299
Дундад зууны өндөр үеornament
Фотын хуваагдал
Фотын хуваагдал ©HistoryMaps
863 Jan 1

Фотын хуваагдал

Bulgaria
9-р зуунд Зүүн (Византийн, Грекийн Ортодокс) болон Барууны (Латин, Ромын Католик) Христийн шашны хооронд маргаан үүссэн нь Ромын Пап лам VII Иоанн Византийн эзэн хаан III Майкл Фотиос I-г томилохыг эсэргүүцсэнээс үүдэлтэй байв. Константинополь патриархын байр суурь.Зүүн ба барууны хооронд үүссэн маргаантай асуудлуудын төлөө Пап ламаас уучлалт гуйхад Фотиос татгалзсан юм.Фотиос дорно дахины асуудалд пап ламын ноёрхлыг хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзаж, Филиокийн заалтыг хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзав.Түүнийг ариусгах зөвлөл дэх Латин төлөөлөгчид дэмжлэгээ авахын тулд уг заалтыг хүлээн авахыг түүнд шахав.Энэхүү маргаан нь мөн Болгарын сүм дэх зүүн болон барууны сүмийн харьяаллын эрхийг хамарсан.Фотиос Болгарын харьяаллын эрхийн асуудлаар концесс өгсөн бөгөөд түүнийг Болгарыг Ром руу буцаах ажлыг папын хуульчид хийсэн юм.Гэсэн хэдий ч 870 онд Болгар Византийн ёслолд буцаж ирснээр автоцефал сүмтэй болсон тул энэ хөнгөлөлт нь зөвхөн нэрлэсэн байв.Болгарын хаан I Борисын зөвшөөрөлгүйгээр папын засаг захиргаа ямар ч нэхэмжлэлийг хэрэгжүүлэх боломжгүй байв.
Play button
900 Jan 1

Сүм хийдийн шинэчлэл

Europe
6-р зуунаас хойш баруун католик шашны ихэнх сүм хийд Бенедиктийн одонт харьяалагддаг байв.Шинэчлэгдсэн Бенедиктийн дүрмийг илүү хатуу дагаж мөрдсөний үр дүнд Клунигийн сүм нь 10-р зууны сүүлчээс барууны сүм хийдийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн тэргүүлэх төв болжээ.Клуни туслах байшингийн администраторууд Клунигийн хамба ламын орлогчоор ажиллаж, түүнд хариулдаг томоохон, нэгдсэн дэг журмыг бий болгосон.Клуниакийн сүнс нь 10-р зууны хоёрдугаар хагасаас 12-р зууны эхэн үе хүртэл оргил үедээ байсан Норманы сүмд сэргээш нөлөө үзүүлжээ.Сүм хийдийн шинэчлэлийн дараагийн давалгаа Цистерсийн хөдөлгөөнтэй хамт ирэв.Анхны Цистерсийн сүмийг 1098 онд Cîteaux Abbey-д байгуулжээ.Цистерцийн амьдралын гол санаа нь Бенедиктиний хөгжлийг үгүйсгэж, Бенедиктиний дүрмийг шууд дагаж мөрдөх явдал байв.Шинэчлэлийн хамгийн тод онцлог нь гар хөдөлмөр, ялангуяа хээрийн ажилд буцаж ирсэн явдал байв.Цистерциануудын анхдагч барилгачин Клэрваусын Бернардаас санаа авсан тэд дундад зууны Европ дахь технологийн дэвшил, тархалтын гол хүч болсон.12-р зууны эцэс гэхэд Цистерцийн байшингууд 500 байсан бөгөөд 15-р зуунд дээд цэгтээ хүрсэн үед 750 орчим байшинтай гэж мэдэгджээ.Эдгээрийн ихэнх нь цөлд баригдсан бөгөөд Европын ийм тусгаарлагдсан хэсгийг эдийн засгийн тариалалтад оруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.Мендикантын зарлигийг байгуулснаар сүм хийдийн шинэчлэлийн гурав дахь түвшнийг бий болгосон."Фриар" гэгддэг лам хуврагууд ядуурал, ариун явдал, дуулгавартай байдлын уламжлалт тангараг бүхий лам хуврагуудын захиргаанд амьдардаг боловч тусгаарлагдсан хийдэд номлол, номлолын үйл ажиллагаа, боловсролыг чухалчилдаг.12-р зуунаас эхлэн Францискийн одонг Франциск Ассизийн дагалдагчид бий болгож, улмаар Доминиканы одонг Гэгээн Доминик эхлүүлсэн.
Play button
1054 Jan 1

Баруун-Зүүн хуваагдал

Europe
"Их хуваагдал" гэж нэрлэгддэг Зүүн-Баруун хуваагдал нь Сүмийг Баруун (Латин) болон Зүүн (Грек) салбарууд, өөрөөр хэлбэл Баруун Католик ба Зүүн Ортодокс гэж салгасан.Энэ нь Дорнодын зарим бүлгүүд Халцедоны Зөвлөлийн тогтоолыг (Дорно дахины үнэн алдартны шашныг үзнэ үү) татгалзсанаас хойшхи анхны томоохон хуваагдал байсан бөгөөд хамаагүй илүү ач холбогдолтой байв.Хэдийгээр ихэвчлэн 1054 онд үүссэн Зүүн-Өрнөдийн хуваагдал нь үнэндээ папын тэргүүний мөн чанар болон Филиокийн талаарх зарим сургаалын асуудлаар Латин, Грекийн Христийн шашны хооронд удаан хугацааны туршид хөндийрсөний үр дүн байсан боловч соёл, газарзүйн, геополитикийн болон хэлний ялгаа.
Play button
1076 Jan 1

Хөрөнгө оруулалтын маргаан

Worms, Germany
Хөрөнгө оруулалтын маргаан (Герман: Investiturstreit) гэж нэрлэгддэг хөрөнгө оруулалтын маргаан нь дундад зууны Европ дахь сүм хийдийн хамба лам (investiture) болон сүм хийдийн хамба лам, пап ламыг өөрөө сонгох, суулгах чадвараас үүдэн сүм ба төрийн хоорондын зөрчил байв.11-12-р зууны хэд хэдэн папууд Ариун Ромын эзэн хаан болон Европын бусад хаант засаглалын эрх мэдлийг бууруулж, маргаан Германд бараг 50 жил үргэлжилсэн иргэний дайнд хүргэсэн.Энэ нь 1076 онд Пап лам VII Григорий болон IV Генри (тухайн үеийн хаан, хожим Ариун Ромын эзэн хаан) нарын хооронд эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл болж эхэлсэн. 1122 онд Пап лам II Каллихт, эзэн хаан V Генри нар өт хорхойн конкордатын талаар тохиролцсоноор мөргөлдөөн дууссан.Гэрээнд хамба лам нар "ланзаар" эрх мэдлийг эзэмшиж байсан шашингүй хаанд үнэнч байхаа тангараглах ёстой байсан ч сонгон шалгаруулалтыг сүмд үлдээсэн.Энэ нь бөгж, таяг бүхий ариун эрх мэдэл бүхий бишопуудад хөрөнгө оруулах сүмийн эрхийг баталгаажуулсан.Германд (Итали, Бургунд биш) эзэн хаан сүмийн эрх баригчдаас хамба лам, бишопуудын сонгуулийг удирдах, маргааныг арбитраар хянан шийдвэрлэх эрхээ хадгалсаар байв.Ариун Ромын эзэн хаад пап ламыг сонгох эрхээсээ татгалзав.Энэ хооронд 1103-1107 оны хооронд Ромын Пап лам II Пасхал болон Английн хаан I Генри нарын хооронд богино боловч чухал хөрөнгө оруулалтын тэмцэл өрнөсөн. Энэхүү мөргөлдөөнийг шийдвэрлэх өмнөх шийдвэр болох Лондонгийн Конкордат нь Хорхойн конкордаттай тун төстэй байв.
Загалмайтны аян дайн
Аккийн бүслэлт, 1291 он ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1095 Jan 1 - 1291

Загалмайтны аян дайн

Jerusalem, Israel
Загалмайтны аян дайн нь дундад зууны үед Латин сүмийн санаачилсан, дэмжсэн, заримдаа удирдаж байсан шашны цуврал дайнууд байв.Эдгээр загалмайтны аян дайнуудын хамгийн алдартай нь 1095-1291 оны хооронд Ариун газар руу чиглэсэн бөгөөд Иерусалим болон түүний ойр орчмын нутгийг Исламын эрхшээлээс эргүүлэн авах зорилготой байсан юм.Иберийн хойг дахь Мавруудын эсрэг ( Reconquista ) болон хойд Европт харийн шашинт Баруун Славян, Балтийн болон Финникийн ард түмний эсрэг (Хойд загалмайтны аян дайн) зэрэг цэргийн үйл ажиллагаа нь мөн загалмайтны аян гэж нэрлэгддэг болсон.15-р зууны турш сүм хийдийн зөвшөөрөгдсөн бусад загалмайтны аян дайнууд Христийн тэрс үзэлтнүүдийн эсрэг, Византийн болон Османы эзэнт гүрний эсрэг, харийн шашин, тэрс үзэлтэй тэмцэх, улс төрийн шалтгаанаар тэмцэж байв.Сүмийн зөвшөөрөлгүй энгийн иргэдийн Загалмайтны Алдарт аян дайнууд ч байн байн болдог байв.1099 онд Иерусалимыг сэргээн босгосон анхны загалмайтны аян дайнаас эхлэн олон арван загалмайтны аян дайн хийж, олон зууны турш Европын түүхийн гол цэг болсон юм.1095 онд Пап лам Урбан II Клермонтын зөвлөлд анхны загалмайтны аян дайныг зарлав.Тэрээр Селжук туркуудын эсрэг Византийн эзэн хаан I Алексиост цэргийн дэмжлэг үзүүлэхийг дэмжиж, Иерусалим руу зэвсэгт мөргөл хийхийг уриалав.Баруун Европын бүх нийгмийн давхаргад олон нийтийн урам зоригтой хариу үйлдэл үзүүлэв.Анхны загалмайтнууд шашны аврал, феодалын үүргээ биелүүлэх, нэр хүндтэй болох боломж, эдийн засаг эсвэл улс төрийн давуу тал зэрэг олон янзын сэдэлтэй байв.Дараа нь загалмайтны аян дайныг ерөнхийдөө илүү зохион байгуулалттай арми, заримдаа хаан удирддаг байв.Бүгдэд нь папын зөвшөөрлийг олгосон.Эхний амжилтууд нь загалмайтны дөрвөн мужийг байгуулсан: Эдесса муж;Антиохын хаант улс;Иерусалимын хаант улс;болон Триполи муж.Загалмайтны дайчид 1291 онд Акре хотыг унатал энэ бүс нутагт ямар нэг хэлбэрээр байсаар байсан. Үүний дараа Ариун газрыг эргүүлэн авахын тулд дахин загалмайтны аян дайн болоогүй.
Дундад зууны үеийн инквизици
Дундад зууны үеийн инквизици ©HistoryMaps
1184 Jan 1 - 1230

Дундад зууны үеийн инквизици

France
Дундад зууны үеийн инквизиция нь 1184 оны орчмоос эхлэн Эпископын инквизиция (1184-1230-аад он), дараа нь Папын инквизиция (1230-аад он) зэрэг хэд хэдэн инквизиция (Католик сүмийн байгууллагууд нь тэрс үзэлтнийг дарах үүрэгтэй) байв.Дундад зууны үеийн инквизиция нь Ромын католик шашны тэрс үзэлт, тэр дундаа Францын өмнөд хэсэг, Италийн хойд хэсэгт катаризм, вальденс шашинтнууд гэж үздэг хөдөлгөөнүүдийн хариуд байгуулагдсан.Эдгээр нь түүнийг дагаж мөрдөх олон мөрдөн байцаалтын анхны хөдөлгөөнүүд байв.Катарууд анх 1140-өөд онд Өмнөд Францад, Вальденсчууд Хойд Италид 1170-аад онд тэмдэглэгдсэн байдаг.Үүнээс өмнө Петр оф Брюисын тэрс үзэлтнүүд Сүмийг байнга эсэргүүцдэг байсан.Гэсэн хэдий ч Катарууд сүмийн эрх мэдэлд ноцтой аюул учруулсан хоёрдугаар мянганы анхны олон нийтийн байгууллага байв.Энэ нийтлэлд 16-р зуунаас хойшхи Ромын инквизиция, эсвэл орон нутгийн лам нарыг ашиглан Испанийн хаант засаглалын хяналтанд байсан 15-р зууны сүүлчээр Испанийн инквизицийн зарим талаараа өөр үзэгдлийн тухай биш зөвхөн эдгээр эртний инквизицийн тухай өгүүлнэ.16-р зууны Португалийн инквизици болон янз бүрийн колонийн салбарууд ижил хэв маягийг баримталсан.
1300 - 1520
Дундад зууны сүүл ба Эрт сэргэн мандалтын үеornament
Play button
1309 Jan 1 - 1376

Авиньон пап лам

Avignon, France
Авиньоны папын засаглал нь 1309-1376 он хүртэл дараалсан долоон папууд Ромд биш Авиньонд (тэр үед Ариун Ромын эзэнт гүрний нэг хэсэг, одоо Францад байдаг Арлесийн хаант улсад) амьдарч байсан үе юм.Нөхцөл байдал пап болон Францын титмийн хоорондын зөрчилдөөнөөс үүссэн бөгөөд Пап лам VIII Бонифаци Францын хаан IV Филип баривчлагдаж, зүй бусаар харьцсаны дараа нас барсан юм.Ромын хамба лам XI Бенедикт нас барсны дараа Филип 1305 онд Францын V Клементийг пап ламаар сонгохоор мухардалд орсон чуулганыг албадан шахав. Клемент Ром руу нүүхээс татгалзаж, 1309 онд тэрээр өөрийн шүүхийг Авиньон дахь папын анклав руу шилжүүлж, тэнд үлдсэн. дараагийн 67 жил.Ромоос энэ эзгүй байдлыг заримдаа "Пап ламын Вавилоны боолчлол" гэж нэрлэдэг.Авиньонд нийт долоон пап хаан суусан бөгөөд бүгд Францчууд, бүгд Францын титмийн нөлөөн дор байв.1376 онд Грегори XI Авиньоныг орхиж, өөрийн ордноо Ром руу шилжүүлэв (1377 оны 1-р сарын 17-нд ирсэн).Гэвч 1378 онд Грегори нас барсны дараа түүний залгамжлагч Урбан VI болон кардиналуудын фракц хоорондын харилцаа муудсан нь барууны хуваагдал үүсэхэд хүргэв.Энэ нь Авиньоны папуудын хоёр дахь эгнээг эхлүүлж, улмаар хууль бус гэж тооцогддог.Авиньоны сүүлчийн антипоп лам Бенедикт XIII 1398 онд ихэнх дэмжлэгээ алдсан, тэр дундаа Францын дэмжлэг;Францчуудад таван жил бүслэгдсэний дараа тэрээр 1403 онд Перпиньян руу дүрвэв. 1417 онд Констанцын зөвлөл дээр хагарал дуусав.
Play button
1378 Jan 1 - 1417

Барууны хуваагдал

Europe
Барууны хагарал нь 1378-1417 он хүртэл үргэлжилсэн Католик сүм дэх хагарал бөгөөд Ром, Авиньон хотод оршин суудаг бишопууд хоёулаа жинхэнэ пап гэж өөрсдийгөө зарлаж, 1409 онд Писанчуудын гурав дахь эгнээнд нэгдсэн. Авиньоны пап нь Францын хаант засаглалтай нягт холбоотой байсан улс төрийн үнэнч шударга ёс.Папын хаан ширээнд суух эдгээр өрсөлдөгчид нь албаны нэр хүндийг унагав.Пап лам 1309 оноос хойш Авиньонд оршин сууж байсан боловч Пап лам XI Григорий 1377 онд Ромд буцаж ирэв. Гэсэн хэдий ч 1378 онд Кардиналын коллеж XI Григорий нас барснаас хойш зургаан сарын дотор Хотын VI болон Клемент VII папыг сонгосноо зарласнаар католик сүм хуваагджээ. .Хэд хэдэн удаа эвлэрэх оролдлого хийсний дараа Пизагийн зөвлөл (1409) хоёр өрсөлдөгч хоёулаа хууль бус гэж мэдэгдэж, гурав дахь пап ламаар сонгогдсон гэж зарлав.Пизаны нэхэмжлэгч Иохан XXIII Констанцын зөвлөлийг (1414-1418) дуудсанаар хуваагдал эцэслэн шийдэгджээ.Зөвлөл Ромын хамба лам XII Григорий, Писаны эсрэг пап Иоанн XXIII хоёрыг хоёуланг нь огцруулах ажлыг зохион байгуулж, Авиньоны эсрэг пап Бенедикт XIII-ыг хөөж, Ромоос хаанчилж буй шинэ папаар V Мартиныг сонгосон.
Америк тивийн Христийн шашин
Кортез ба түүний цэргүүд Теокалли руу дайрсан ©Emanuel Leutze
1493 Jan 1

Америк тивийн Христийн шашин

Mexico
Европын колоничлолын эхний давалгаанаас эхлээд уугуул иргэдийн уугуул шашин шүтлэгийг нь шашин шүтлэгээр ялгаварлан гадуурхах, хавчлага, хүчирхийллийг 15-16-р зууны үеэс эхлэн Европын христийн колоничлогчид болон суурьшигчид системтэйгээр явуулж ирсэн.Нээлтийн эрин үе болон дараагийн зуунуудад Испани, Португалийн колоничлолын эзэнт гүрнүүд Америкийн уугуул иргэдийг Христийн шашинд оруулах оролдлогод хамгийн идэвхтэй оролцсон юм.Пап лам VI Александр 1493 оны 5-р сардИспанийн вант улсын эзэмшиж буй газар нутгийг баталгаажуулсан Inter caetera бухыг гаргаж, уугуул иргэдийг католик Христийн шашинд оруулахыг үүрэг болгов.Колумбын хоёр дахь аялалын үеэр Бенедиктийн лам нар бусад арван хоёр санваартны хамт түүнийг дагалдан явав.Испаничууд Ацтекийн эзэнт гүрнийг байлдан дагуулснаар "сүнслэг байлдан дагуулалт" гэж нэрлэгддэг уугуул уугуул иргэдийг сайн мэдээг түгээх ажлыг хийжээ.Уугуул ард түмнээ хөрвүүлэх эхний кампанит ажилд хэд хэдэн зарлиглагч нар оролцсон.Францискчууд болон Доминиканчууд Нахуатль, Микстек, Запотек зэрэг уугуул хэлийг сурсан.Мексикийн уугуул иргэдэд зориулсан анхны сургуулиудын нэгийг 1523 онд Педро де Ганте үүсгэн байгуулжээ. Лав лам нар уугуул иргэдийн удирдагчдыг өөрчлөх зорилготой байсан бөгөөд тэдний нийгэмлэгүүд ч мөн адил дагах байх гэж найдаж байв.Хүн ам шигүү суурьшсан бүс нутагт лам нар уугуул иргэдийг сүм хийд барихаар дайчлан, шашны өөрчлөлтийг харагдуулдаг;эдгээр сүм, сүм хийдүүд нь ихэвчлэн хуучин сүмүүдтэй ижил газарт байсан бөгөөд ихэвчлэн ижил чулууг ашигладаг байв."Уугуул ард түмэн шууд дайсагналцахаас эхлээд шинэ шашныг идэвхтэй хүлээн авах хүртэл янз бүрийн хариу үйлдэл үзүүлсэн."Мексикийн төв болон өмнөд хэсэгт уугуул иргэдийн бичмэл бичвэр бүтээх уламжлалтай байсан тул лам нар уугуул бичээчдэд өөрсдийн хэлээ латин үсгээр бичихийг заажээ.Уугуул үндэстнүүд өөрсдийн нийгэмд өөрсдийн зорилгод зориулан бүтээсэн уугуул хэл дээрх нэлээд олон тооны бичвэрүүд байдаг.Суурин уугуул хүн ам байдаггүй хилийн бүс нутагт лам нар болон иезуитүүд сайн мэдээг илүү хялбар тунхаглаж, итгэлийг нь дагаж мөрдөхийг баталгаажуулахын тулд лам нарын удирдлаган дор тархсан уугуул иргэдийг нэгтгэн номлолыг ихэвчлэн байгуулдаг байв.Эдгээр номлолууд нь одоогийн АНУ-ын баруун өмнөд хэсгээс Мексикээр дамжин Аргентин, Чили хүртэл үргэлжилсэн Испанийн колони даяар байгуулагдсан.
1500 - 1750
Орчин үеийн эхэн үеornament
Play button
1517 Jan 1

Шинэчлэл

Germany
Шинэчлэл нь 16-р зууны Европ дахь Барууны Христийн шашны доторх томоохон хөдөлгөөн байсан бөгөөд Католик Сүмийн алдаа, зүй бус үйлдэл, зөрчил гэж үзсэнээс үүдэн Католик Сүм, ялангуяа папын эрх мэдэлд шашин, улс төрийн сорилт үүсгэсэн.Шинэчлэл бол протестантизмын эхлэл бөгөөд барууны сүмийг протестантизм болон одоогийн Ромын католик сүм болгон хуваах явдал байв.Түүнчлэн Европт Дундад зууны төгсгөл, орчин үеийн эхэн үеийн эхлэлийг харуулсан үйл явдлуудын нэг гэж үздэг.Мартин Лютерээс өмнө олон шинэчлэлийн хөдөлгөөнүүд байсан.Шинэчлэлийг ихэвчлэн Мартин Лютер 1517 онд Ерэн таван тезисийг хэвлүүлснээр эхэлсэн гэж үздэг ч 1521 оны 1-р сар хүртэл Пап лам Лео X түүнийг хассангүй. 1521 оны 5-р сарын Хорхойн зарлигаар Лютерийг буруушааж, тус улсын иргэдийг албан ёсоор хориглосон. Ариун Ромын эзэнт гүрэн түүний үзэл санааг хамгаалах, сурталчлахаас сэргийлнэ.Гутенбергийн хэвлэх машин дэлгэрсэн нь шашны материалыг ардын хэлээр хурдан түгээх хэрэгсэл болсон юм.Лютер Мэргэн сонгогч Фредерикийн хамгаалалтаар хууль бус гэж зарлагдсны дараа амьд үлджээ.Герман дахь анхны хөдөлгөөн төрөлжиж, Хулдрих Цвингли, Жон Калвин зэрэг бусад шинэчлэгч нар гарч ирэв.Ерөнхийдөө шинэчлэгчид Христийн шашны аврал нь зөвхөн Есүст итгэх итгэл дээр үндэслэсэн бүрэн төлөв байдал бөгөөд католик шашны үзэл баримтлал шиг сайн үйлс шаарддаг үйл явц биш гэж үздэг.Тухайн үеийн гол үйл явдлуудад: Өт хорхойн хооллолт (1521), Пруссын Лютеран Гүнт улс байгуулагдсан (1525), Английн шинэчлэл (1529 оноос хойш), Трентийн зөвлөл (1545–63), Аугсбургийн энх тайван (1555), Елизавета I (1570), Нантийн зарлиг (1598), Вестфалийн энх тайван (1648) -ийг хөөн зайлуулсан.Эсрэг шинэчлэл нь Католик шашны шинэчлэл эсвэл Католик шашны сэргэлт гэж нэрлэгддэг бөгөөд Протестант шинэчлэлийн хариуд эхэлсэн католик шашны шинэчлэлийн үе юм.
Филиппин дэх Христийн шашин
Филиппин дэх Христийн шашин ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1564 Jan 1

Филиппин дэх Христийн шашин

Philippines
Фердинанд Магеллан Себу хотод ирсэн ньИспанийн уугуул иргэдийг Христийн шашинд оруулах анхны оролдлогыг харуулж байна.Үйл явдлын тайлбараас үзэхэд Магеллан Себугийн Ража Хумабонтой уулзсан бөгөөд судлаач эсвэл түүний хүмүүсийн нэг нь өвчтэй ач хүүтэй байсан бөгөөд түүнийг эмчлэхэд тусалсан юм.Талархлын үүднээс Хумабон болон түүний ахлах хань "Карлос", "Хуана" баптисм хүртэхийг зөвшөөрч, түүний харьяат 800 орчим хүн баптисм хүртжээ.Хожим нь хөрш зэргэлдээх Мактан арлын хаан Лапулапу өөрийн хүмүүсээр Магелланыг алж, золгүй явдал болсон Испанийн экспедицийг бут ниргэсэн.1564 онд Шинэ Испанийн дэд хаан Луис де Веласко Баскийн судлаач Мигель Лопес де Легазпийг Филиппин рүү илгээв.Августины лам, тойрон аялагч Андрес де Урданета багтсан Легазпийн экспедиц Ариун Хүүхдийн ивээл дор одоогийн Себу хотыг босгож, дараа нь 1571 онд Майнила хаант улсыг, 1589 онд зэргэлдээх Тондо вант улсыг байлдан дагуулав. Дараа нь колоничлогчид цааш үргэлжлүүлэв. МЭ 10-р зуунаас хойш лалын шашинтай байсан Минданао болон олон уулын овог аймгууд эртний түүхээ хадгалан үлдээсэн Кордиллераас бусад хэсгийг эс тооцвол 1898 он хүртэл одоогийн Филиппин улсын үлдсэн хэсгийг судалж, захирч байх үедээ сурталчлах 20-р зууны эхэн үед АНУ ирэх хүртэл барууны колоничлолыг эсэргүүцэж байсан итгэл үнэмшил.
Пуританчуудын Шинэ Англид шилжин суурьших
Жорж Хенри Боутон (1867) - Сүм рүү явж буй мөргөлчид ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1620 Jan 1 - 1638

Пуританчуудын Шинэ Англид шилжин суурьших

New England, USA
1620-1640 онуудад Пуританчуудын Шинэ Англид нүүдэллэн нүүдэллэж, дараа нь огцом буурчээ.Их нүүдэл гэдэг нэр томьёо нь ихэвчлэн Массачусетс болон Карибын тэнгис, ялангуяа Барбадос руу англи пуританчуудын цагаачлалыг хэлдэг.Тэд ганцаардмал бус гэр бүлийн бүлгээрээ ирсэн бөгөөд голчлон итгэл үнэмшлээ хэрэгжүүлэх эрх чөлөөг эрмэлздэг байв.
Галилеогийн хэрэг
Галилео Ариун Тамгын газрын өмнө, 19-р зууны Иосеф-Николас Роберт-Флерийн зураг ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1633 Jan 1

Галилеогийн хэрэг

Pisa, Province of Pisa, Italy
Галилеогийн хэрэг (Итал. il processo a Galileo Galilei) 1610 онд эхэлж, 1633 онд Ромын католик шашны инквизици Галилео Галилейг шүүж, буруушааснаар оргилдоо хүрсэн. Галилео дэлхий болон одон орон судлалын загвар болох гелиоцентризмийг дэмжсэнийх нь төлөө яллагдагчаар татагдсан. гаригууд орчлон ертөнцийн төвд Нарыг тойрон эргэдэг.1610 онд Галилео "Сидерей Нунциус" (Оддын элч) номоо нийтэлж, шинэ дурангаар хийсэн гайхалтай ажиглалтуудынхаа дотор Бархасбадийн Галилейн дагуулуудыг дүрсэлсэн байна.Эдгээр ажиглалтууд болон Сугар гаригийн үе шат зэрэг нэмэлт ажиглалтуудаар тэрээр 1543 онд De revolutionibus orbium coelestium сэтгүүлд хэвлэгдсэн Николай Коперникийн гелиоцентрик онолыг сурталчилсан. Галилеогийн нээлтүүд Католик сүмийн эсэргүүцэлтэй тулгарч, 1616 онд Инквизийн танхим гелиоцентризм нь "албан ёсоор тэрс үзэлтэй" байх.Галилео 1616 онд далайн түрлэг, 1619 онд сүүлт одны тухай онолыг дэвшүүлсэн;Тэрээр далайн түрлэг нь дэлхийн хөдөлгөөнийг нотлох баримт гэж үзсэн.1632 онд Галилео "Дэлхийн хоёр үндсэн системийн тухай яриа" номоо хэвлүүлсэн нь гелиоцентризмыг хамгаалсан бөгөөд маш их алдартай байв.Теологи, одон орон, гүн ухааны талаархи маргаантай тэмцлийн хариуд Ромын инквизици 1633 онд Галилейг шүүж, түүнийг "тэрс шашинтны сэжигтэй" гэж үзэн, гэрийн хорионд 1642 онд нас барах хүртлээ хорих ял оноов. Шүүх хурлын дараа Галилейд гелиоцентрик үзэл баримтлалыг барих, сургах, хамгаалахаас татгалзах тушаал өгсөн.Ромын пап VIII Урбан анх Галилейг ивээн тэтгэгч байсан бөгөөд Коперникийн онолыг таамаглал гэж үзэхийн хэрээр түүнд нийтлэхийг зөвшөөрсөн боловч 1632 онд хэвлэгдсэний дараа ивээн тэтгэлэг тасарчээ.
Play button
1648 Jan 1

Шинэчлэлийн эсрэг

Trento, Autonomous Province of
Эсрэг шинэчлэл бол протестант шинэчлэлийн хариуд эхэлсэн католик дахин сэргэлтийн үе юм.Энэ нь Трентийн зөвлөлөөс (1545–1563) эхэлж, 1648 онд Европын шашны дайнууд дууссанаар үндсэндээ дууссан. Протестант шинэчлэлийн үр дагаврыг арилгахын тулд эхлүүлсэн Эсрэг шинэчлэл нь уучлалт гуйх, маргаантай тэмцлээс бүрдсэн цогц хүчин чармайлт байв. Трентийн Зөвлөлийн тогтоолоор бичиг баримт, сүм хийдийн тохиргоо.Эдгээрийн сүүлчийнх нь Ариун Ромын эзэнт гүрний эзэн хааны хоолны дэглэм, тэрс үзэлтнүүдийн шүүх хурал, инквизици, авлигатай тэмцэх хүчин чармайлт, оюун санааны хөдөлгөөн, шинэ шашны дэг жаягийг бий болгох явдал байв.Ийм бодлого нь Европын түүхэнд удаан үргэлжилсэн нөлөө үзүүлж, протестантуудыг цөллөгт 1781 оны "Тэвчээрийн патент" хүртэл үргэлжилсэн боловч 19-р зуунд бага хэмжээний хөөгдөж байсан.Ийм шинэчлэлд сүмийн шашны ёс заншил, сүнслэг амьдрал дахь тахилчдыг зохих ёсоор сургах семинарын үндэс суурийг тавих, тушаалуудыг өөрсдийн сүнслэг сууринд нь буцаах замаар шашны амьдралыг шинэчлэх, сүсэг бишрэлийн амьдрал болон хувийн амьдралд анхаарлаа төвлөрүүлэх шинэ сүнслэг хөдөлгөөнүүдийг багтаасан болно. Испанийн ид шидтэнгүүд болон Францын сүнслэг байдлын сургууль зэрэг Христтэй харилцах харилцаа.ҮүндИспанийн инквизиция , Гоа, Бомбей-Бассейн дэх Португалийн инквизиция гэх мэт улс төрийн үйл ажиллагаанууд багтсан. Эсрэг шинэчлэлийн гол зорилго нь католик шашинтнуудын колоничлолд орсон дэлхийн зарим хэсэгт хүрч ажиллах зорилготой байв. Швед, Англи зэрэг Европыг христийн шашинтай байх үеэс католик шашинтай байсан ч Шинэчлэлийн үйл ажиллагаанд төөрсөн байсан улсуудыг дахин өөрчлөх.
Play button
1730 Jan 1

Анхны агуу сэрэлт

Britain, United Kingdom
Анхны агуу сэрэлт (заримдаа агуу сэрэлт) эсвэл Евангелийн сэргэлт нь 1730-1740-өөд онд Их Британи болон Хойд Америкийн 13 колони улсыг хамарсан Христийн шашны цуврал сэргэлт юм.Дагагчид хувь хүний ​​сүсэг бишрэл, шашин шүтлэгийг шинэчлэхийг хичээж байсан тул сэргэлтийн хөдөлгөөн нь протестантизмд үүрд нөлөөлсөн.Агуу сэргэлт нь Англо-Америкийн евангелизм нь протестант сүмүүдийн дотор шашин дамнасан хөдөлгөөн болж гарч ирснийг тэмдэглэв.АНУ- д "Агуу сэрүүн" гэсэн нэр томъёог ихэвчлэн ашигладаг бол Их Британид уг хөдөлгөөнийг Евангелийн сэргэлт гэж нэрлэдэг.Жорж Уайтфилд, Жон Уэсли, Жонатан Эдвардс зэрэг эртний уламжлалууд болох Пуританизм, Пиетизм, Пресвитерианизмын үндэс суурь дээр тулгуурлан сэргэлтийн гол удирдагчид болох Жорж Уайтфилд, Жон Уэсли, Жонатан Эдвардс нар шашны хил хязгаарыг давж, нийтлэг евангелистийг бий болгоход тусалсан сэргэлт ба авралын теологийг тунхагласан.Сэргэн мандуулагчид Шинэчлэлийн протестантизмын сургаалын зайлшгүй шаардлагуудад Ариун Сүнсний тусламжийн урсгалыг онцлон тэмдэглэв.Гайхалтай номлол нь сонсогчдод Есүс Христээр аврагдах хэрэгтэй гэдэгт гүн гүнзгий итгэл үнэмшил төрүүлж, хувийн ёс суртахууны шинэ жишигт тууштай хандах, дотоод сэтгэлгээг бий болгосон.Сэргэлтийн теологи нь шашны хөрвөлт нь зөвхөн Христийн шашны сургаалыг засах оюуны зөвшөөрөл төдийгүй зүрх сэтгэлд нь мэдэрсэн "шинэ төрөлт" байх ёстойг онцолсон.Мөн сэргэн мандуулагчид авралын баталгааг хүлээн авах нь Христэд итгэгчдийн амьдралын ердийн хүлээлт гэж заасан байдаг.Евангелийн сэргэлт нь нийтлэг итгэл үнэмшлийн хүрээнд янз бүрийн шашны евангелистуудыг нэгтгэсэн ч одоо байгаа сүмүүдийг дахин сэргэлтийг дэмжигчид болон дэмжээгүй хүмүүсийн хооронд хуваагдахад хүргэсэн.Эсэргүүцэгчид сэргэлтийг боловсролгүй, аялагч номлогчдыг идэвхжүүлж, шашны урам зоригийг өдөөх замаар сүм доторх эмх замбараагүй байдал, фанатизмыг өөгшүүлж байна гэж буруутгав.
1750 - 1945
Орчин үеийн хожуу үеornament
Play button
1790 Jan 1

Сэргээх хөдөлгөөн

United States
Сэргээх хөдөлгөөн (мөн Америкийн сэргээн босгох хөдөлгөөн эсвэл Чулуун-Кэмпбеллийн хөдөлгөөн гэж нэрлэдэг ба Кэмпбеллизм гэж нэрлэдэг) нь 19-р зууны эхэн үеийн Хоёр дахь Их Сэрэлтийн үеэр (1790-1840) АНУ-ын хил дээр эхэлсэн Христийн шашинтны хөдөлгөөн юм.Энэ хөдөлгөөний анхдагчид сүмийг дотроос нь шинэчлэхийг эрэлхийлж байсан бөгөөд "Шинэ Гэрээний сүмийн загвартай бүх Христэд итгэгчдийг нэг биед нэгтгэхийг" эрэлхийлж байв.Сэргээх хөдөлгөөн нь эртний Христийн шашныг идеал болгосон шашны сэргэлтийн хэд хэдэн бие даасан урсгалаас үүссэн.Христийн шашинд ижил төстэй хандлагыг бие даан боловсруулсан хоёр бүлэг онцгой чухал байв.Бартон В.Стоун тэргүүтэй эхнийх нь Кентакки мужийн Кэйн Риджээс эхэлсэн бөгөөд "Христэд итгэгчид" гэж тодорхойлсон.Хоёр дахь нь баруун Пенсильвани, Виржиниа (одоогийн Баруун Виржиниа) -д эхэлсэн бөгөөд Шотландад боловсрол эзэмшсэн Томас Кэмпбелл болон түүний хүү Александр Кэмпбелл нар удирдаж байв;Тэд эцэст нь "Христийн шавь нар" гэсэн нэрийг ашигласан.Хоёр бүлэг хоёулаа Шинэ Гэрээнд заасан харагдахуйц загвар дээр үндэслэн Христийн шашны сүмийг бүхэлд нь сэргээхийг эрэлхийлж байсан бөгөөд хоёулаа итгэл үнэмшил нь Христийн шашныг хуваагдмал байлгадаг гэж үздэг байв.1832 онд тэд гар барин нөхөрлөлд нэгдсэн.Бусад зүйлсийн дотор тэд Есүс бол Христ, Бурханы Хүү гэсэн итгэл үнэмшилд нэгдсэн;Христэд итгэгчид долоо хоног бүрийн эхний өдөр Их Эзэний оройн зоог тэмдэглэх ёстой;мөн насанд хүрсэн итгэгчдийн баптисм нь заавал усанд дүрэх явдал байв.: 147–148 Үүсгэн байгуулагчид бүх шашны шошгооос татгалзахыг хүссэн учраас Есүсийн дагалдагчдад зориулж библийн нэрсийг ашигласан.: 27 Хоёр бүлэг хоёулаа энэ номын зорилгод буцаж очихыг дэмжсэн. Шинэ Гэрээнд дурдсан 1-р зууны сүмүүд.Хөдөлгөөний нэг түүхч энэ нь үндсэндээ эв нэгдлийн хөдөлгөөн байсан бөгөөд сэргээн засварлах сэдэл нь дэд үүрэг гүйцэтгэдэг гэж маргадаг.
Индонез дахь Христийн шашин
Индонез дахь Христийн шашин.Протестант номлогч Вибе ван Дейк Сумбанчуудын булш дээр сууж, 1925–1929 оны орчимд Сүмбийн хүмүүст сайн мэдээг номлож байна. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1824 Jan 1

Индонез дахь Христийн шашин

Indonesia
Анхны номлогчдыг 1824 онд Стэмфорд Раффлес илгээсэн бөгөөд тэр үед Суматра Их Британийн түр зуурын мэдэлд байсан юм.Тэд Батакууд шинэ шашны сэтгэлгээг хүлээн авах чадвартай мэт санагдаж, Ислам эсвэл Христийн шашинтнуудын аль нэг нь хөрвөх оролдлого хийх анхны номлолд унах магадлалтайг ажиглав.1834 онд Америкийн Гадаад төлөөлөгчийн газрын комиссаруудын зөвлөлийн хоёр дахь номлол нь уламжлалт ёс заншлаараа гадны нөлөөнд тэсвэртэй Батакийн гарт хоёр номлогчоо алснаар харгис хэрцгий төгсгөлд хүрсэн юм.Хойд Суматра дахь анхны христийн нийгэмлэг Ангкола (Батак) хүмүүсийн нийгэмлэг болох Сипирок хотод байгуулагдсан.Нидерландын Эрмело дахь бие даасан сүмээс гурван номлогч 1857 онд ирсэн бөгөөд 1861 оны 10-р сарын 7-нд Эрмело номлогчдын нэг нь Банжармасины дайны улмаас саяхан Калимантанаас хөөгдсөн Рейн номлогчдын нийгэмлэгтэй нэгдсэн.Номлол нь маш амжилттай болж, Германаас санхүүгийн сайн дэмжлэг авч, 1862 оноос хойш 1918 онд нас барах хүртлээ амьдралынхаа ихэнх хугацааг Хойд Суматрад өнгөрөөж, Сималунгун, Батак Тоба нарын олон хүнийг амжилттай хөрвөсөн Людвиг Ингвер Номменсен тэргүүтэй сайн мэдээний үр дүнтэй стратегийг хэрэгжүүлсэн. түүнчлэн Ангкола улсын цөөнх.
Play button
1900 Jan 1

Христийн фундаментализм

United States
Эдгээр хөгжлийн хариуд Христийн фундаментализм нь Христийн шашинд нөлөөлж байсан тул философийн хүмүүнлэгийн радикал нөлөөг үгүйсгэх хөдөлгөөн байв.Ялангуяа Библийг тайлбарлахдаа шүүмжлэлтэй хандах хандлагыг онилж, шинжлэх ухааны атеист таамаглалаар сүм рүүгээ нэвтэрч буй замыг хаахыг оролдсон фундаменталист Христэд итгэгчид Христийн шашны янз бүрийн урсгалуудад түүхэн Христийн шашнаас холдохыг эсэргүүцэх олон тооны бие даасан хөдөлгөөнүүд болон гарч ирж эхлэв.Цаг хугацаа өнгөрөхөд Евангелийн хөдөлгөөн хоёр үндсэн жигүүрт хуваагдаж, нэг салбарыг дагасан Фундаменталист гэсэн шошготой бол Евангелист гэсэн нэр томъёо нь илүү дунд зэргийн талынхны илүүд үздэг туг болж хувирав.Хэдийгээр Евангелизмын хоёр урсгал нь үндсэндээ англи хэлээр ярьдаг ертөнцөд үүссэн ч өнөөдөр Евангелистуудын дийлэнх нь дэлхийн өөр газар амьдардаг.
1945
Орчин үеийн Христийн шашинornament
Ватиканы хоёрдугаар зөвлөл
VI Паул зөвлөлийг даргалж, Кардинал Альфредо Оттавиани (зүүн талд), Кардинал Камерленго Бенедетто Алоиси Маселла, Монсенор Энрико Данте (ирээдүйн кардинал), Папын ёслолын мастер (баруун талд), Папын хоёр ноён нар байв. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1962 Oct 11 - 1965 Dec 8

Ватиканы хоёрдугаар зөвлөл

St. Peter's Basilica, Piazza S
Ватиканы 2-р Экуменик зөвлөл буюу Ватиканы 2-р зөвлөл буюу Ватикан II нь Ромын католик сүмийн 21 дэх экуменик зөвлөл байв.Зөвлөл 1962-1965 оны дөрвөн жилийн намар Ром дахь Гэгээн Петрийн сүмд дөрвөн үе (эсвэл хуралдаан) хуралдсан бөгөөд тус бүр нь 8-12 долоо хоног үргэлжилсэн. Зөвлөлийн бэлтгэл ажил зун хүртэл гурван жил үргэлжилсэн. 1959 оноос 1962 оны намар хүртэл. Зөвлөлийг 1962 оны 10-р сарын 11-нд Иоанн XXIII (бэлтгэл болон анхны чуулганы үеэр пап лам) нээж, 1965 оны 12-р сарын 8-нд Паул VI (сүүлийн гурван чуулганы үеэр пап ламаар ажиллаж байсан. 1963 оны 6-р сарын 3-нд Иохан XXIII нас барав).Пап лам XXIII Иохан Сүмийг "шинэчлэх" шаардлагатай гэж үзсэн тул зөвлөлийг дуудсан (Итали хэлээр: aggiornamento).20-р зууны хүмүүстэй холбоо тогтоохын тулд Сүмийн зарим практикийг сайжруулах шаардлагатай бөгөөд сургаалыг тэдэнд хамааралтай, ойлгомжтой байдлаар харуулах шаардлагатай байв.Зөвлөлийн олон оролцогчид үүнийг өрөвдөж байсан бол зарим нь өөрчлөлт хийх шаардлагагүй гэж үзэж, энэ чиглэлд хүчин чармайлт гаргахыг эсэргүүцэв.Гэвч aggiornamento-г дэмжсэн нь өөрчлөлтийн эсэргүүцлийг ялж, үүний үр дүнд зөвлөлөөс гаргасан арван зургаан магистрын баримт бичиг нь сургаал, практикт чухал өөрчлөлтүүдийг санал болгов: литургийн өргөн хүрээний шинэчлэл, Сүмийн шинэчлэгдсэн теологи, илчлэлт болон шашны номлолын шинэчлэл. Лайт, Сүм ба дэлхийн хоорондын харилцааны шинэ хандлага, экуменизм, Христийн бус шашин шүтлэгийн эрх чөлөө, хамгийн чухал нь зүүн сүмүүдэд.
Католик-Ортодокс экуменизм
Чили улсын Сантьяго хотын Метрополитан сүм дэх 2009 оны Экуменик Те Деум.Янз бүрийн шашны шашны зүтгэлтнүүдийн экуменик цугларалт. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1965 Dec 1

Католик-Ортодокс экуменизм

Rome, Metropolitan City of Rom
Экуменизм гэдэг нь яриа хэлцлээр дамжуулан тодорхой хэмжээний эв нэгдлийг бий болгохын тулд Христийн бүлгүүдийн хоорондох хөдөлгөөнийг өргөнөөр илэрхийлдэг.Экуменизм нь Грекийн οἰκουμένη (oikoumene) гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд энэ нь "оршин суудаг ертөнц" гэсэн утгатай боловч илүү дүрслэн хэлэхэд "бүх нийтийн нэгдэл" гэсэн утгатай.Хөдөлгөөнийг Католик болон Протестант гэж ялгаж болох ба сүүлийнх нь "үндэсний үзэл" (католик сүм бусад хүмүүсийн дунд няцаадаг) шашны үзэл баримтлалаар тодорхойлогддог.Өнгөрсөн зуунд Католик Сүм болон Зүүн Ортодокс сүмүүдийн хоорондын хуваагдлыг эвлэрүүлэх алхамууд хийгдсэн.Хэдийгээр ахиц дэвшил гарсан ч пап ламын эрх мэдэл, жижиг Ортодокс сүмүүдийн бие даасан байдлын талаархи санаа зовнил нь хуваагдлыг эцсийн байдлаар шийдвэрлэхэд саад болж байна.1894 оны 11-р сарын 30-нд Ромын хамба лам XIII Лео "Orientalium Dignitas" сэтгүүлийг нийтлэв.1965 оны 12-р сарын 7-нд Пап лам VI Павел болон Экуменик Патриарх I Афинагорын хамтарсан Католик-Ортодокс тунхаглал гарч, 1054 оны харилцан хөөцөлдөөнийг цуцалжээ.
2023 Jan 1

Эпилог

Europe
Христийн шашны түүх өнөөг хүртэл бичигдсэн хэвээр байна.Христэд итгэгчдийн шинэ үеийнхэн төрж, өсөхийн хэрээр тэдний түүх, туршлага нь итгэлийн томоохон түүхийн нэг хэсэг болдог.Христийн шашны өсөлт сүүлийн хэдэн арван жилд онцгой анхаарал татаж байгаа бөгөөд одоо энэ шашин дэлхийн хамгийн томд тооцогддог.Христийн шашны нөлөө нийгмийн бараг бүх салбарт мэдрэгддэг.Энэ нь засгийн газар, бизнес, шинжлэх ухаан, соёлд гүн гүнзгий нөлөөлсөн.Гэсэн хэдий ч дэлхий дээрх гайхалтай нөлөөг үл харгалзан Христийн шашин нь дагагч бүрийн хувьд хувийн гүн гүнзгий аялал хэвээр байна.Хоёр Христэд итгэгч нэг аялалд явдаггүй бөгөөд хүн бүрийн итгэл нь өөрсдийн хувийн туршлага, харилцаанаас бүрддэг.Эцсийн эцэст Христийн шашин бол амьд, амьсгалж буй итгэл бөгөөд түүнийг дагадаг хүмүүс өөрчлөгдсөөр, өөрчлөгддөг.Түүний ирээдүй нь бидний ярьж буй түүх, бидний хийсэн сонголт, амьдралын хэв маягаар тодорхойлогдоно.

Appendices



APPENDIX 1

Christian Denominations Family Tree | Episode 1: Origins & Early Schisms


Play button




APPENDIX 2

Christian Denominations Family Tree | Episode 2: Roman Catholic & Eastern Orthodox Churches


Play button




APPENDIX 3

Introduction to the Bible (from an academic point of view)


Play button




APPENDIX 4

The Christian Church Explained in 12 Minutes


Play button




APPENDIX 5

Catholic vs Orthodox - What is the Difference Between Religions?


Play button

Characters



Martin Luther

Martin Luther

German Priest

Jesus

Jesus

Religious Leader

Jerome

Jerome

Translator of Bible into Latin

Francis of Assisi

Francis of Assisi

Founder of the Franciscans

Theodosius I

Theodosius I

Roman Emperor

John Calvin

John Calvin

French Theologian

Augustine of Canterbury

Augustine of Canterbury

Founder of the English Church

Pope Urban II

Pope Urban II

Inspired the Crusades

Paul the Apostle

Paul the Apostle

Christian Apostle

Benedictines

Benedictines

Monastic Religious Order

Mormons

Mormons

Religious Group

Cistercians

Cistercians

Catholic Religious Order

Twelve Apostles

Twelve Apostles

Disciples of Jesus

Arius

Arius

Cyrenaic Presbyter

Nestorius

Nestorius

Archbishop of Constantinople

Ebionites

Ebionites

Jewish Christian Sect

John Wesley

John Wesley

Theologian

Church Fathers

Church Fathers

Christian Theologians and Writers

James

James

Brother of Jesus

Augustine of Hippo

Augustine of Hippo

Berber Theologian

Gregory the Illuminator

Gregory the Illuminator

Armenia Religious Leader

Puritans

Puritans

English Protestants

Thomas Aquinas

Thomas Aquinas

Philosopher

Pope Gregory I

Pope Gregory I

Bishop of Rome

Benedict of Nursia

Benedict of Nursia

Founder of the Benedictines

John Wycliffe

John Wycliffe

Catholic Priest

Saint Lawrence

Saint Lawrence

Roman Deacon

References



  • Barnett, Paul (2002). Jesus, the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times. InterVarsity Press. ISBN 0-8308-2699-8.
  • Berard, Wayne Daniel (2006), When Christians Were Jews (That Is, Now), Cowley Publications, ISBN 1-56101-280-7
  • Bermejo-Rubio, Fernando (2017). Feldt, Laura; Valk, Ülo (eds.). "The Process of Jesus' Deification and Cognitive Dissonance Theory". Numen. Leiden: Brill Publishers. 64 (2–3): 119–152. doi:10.1163/15685276-12341457. eISSN 1568-5276. ISSN 0029-5973. JSTOR 44505332. S2CID 148616605.
  • Bird, Michael F. (2017), Jesus the Eternal Son: Answering Adoptionist Christology, Wim. B. Eerdmans Publishing
  • Boatwright, Mary Taliaferro; Gargola, Daniel J.; Talbert, Richard John Alexander (2004), The Romans: From Village to Empire, Oxford University Press, ISBN 0-19-511875-8
  • Bokenkotter, Thomas (2004), A Concise History of the Catholic Church (Revised and expanded ed.), Doubleday, ISBN 0-385-50584-1
  • Brown, Schuyler. The Origins of Christianity: A Historical Introduction to the New Testament. Oxford University Press (1993). ISBN 0-19-826207-8
  • Boyarin, Daniel (2012). The Jewish Gospels: the Story of the Jewish Christ. The New Press. ISBN 978-1-59558-878-4.
  • Burkett, Delbert (2002), An Introduction to the New Testament and the Origins of Christianity, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-00720-7
  • Cohen, Shaye J.D. (1987), From the Maccabees to the Mishnah, The Westminster Press, ISBN 0-664-25017-3
  • Cox, Steven L.; Easley, Kendell H. (2007), Harmony of the Gospels, ISBN 978-0-8054-9444-0
  • Croix, G. E. M. de Sainte (1963). "Why Were The Early Christians Persecuted?". Past and Present. 26 (1): 6–38. doi:10.1093/past/26.1.6.
  • Croix, G. E. M. de Sainte (2006), Whitby, Michael (ed.), Christian Persecution, Martyrdom, And Orthodoxy, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-927812-1
  • Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005), The Oxford Dictionary of the Christian Church (3rd Revised ed.), Oxford: Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780192802903.001.0001, ISBN 978-0-19-280290-3
  • Cullmann, Oscar (1949), The Earliest Christian Confessions, translated by J. K. S. Reid, London: Lutterworth
  • Cullmann, Oscar (1966), A. J. B. Higgins (ed.), The Early Church: Studies in Early Christian History and Theology, Philadelphia: Westminster
  • Cwiekowski, Frederick J. (1988), The Beginnings of the Church, Paulist Press
  • Dauphin, C. (1993), "De l'Église de la circoncision à l'Église de la gentilité – sur une nouvelle voie hors de l'impasse", Studium Biblicum Franciscanum. Liber Annuus XLIII, archived from the original on 9 March 2013
  • Davidson, Ivor (2005), The Birth of the Church: From Jesus to Constantine, AD 30-312, Oxford
  • Davies, W. D. (1965), Paul and Rabbinic Judaism (2nd ed.), London
  • Draper, JA (2006). "The Apostolic Fathers: the Didache". Expository Times. Vol. 117, no. 5.
  • Dunn, James D. G. (1982), The New Perspective on Paul. Manson Memorial Lecture, 4 november 1982
  • Dunn, James D. G. (1999), Jews and Christians: The Parting of the Ways, AD 70 to 135, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 0-8028-4498-7
  • Dunn, James D. G. "The Canon Debate". In McDonald & Sanders (2002).
  • Dunn, James D. G. (2005), Christianity in the Making: Jesus Remembered, vol. 1, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 978-0-8028-3931-2
  • Dunn, James D. G. (2009), Christianity in the Making: Beginning from Jerusalem, vol. 2, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 978-0-8028-3932-9
  • Dunn, James D. G. (Autumn 1993). "Echoes of Intra-Jewish Polemic in Paul's Letter to the Galatians". Journal of Biblical Literature. Society of Biblical Literature. 112 (3): 459–77. doi:10.2307/3267745. JSTOR 3267745.
  • Eddy, Paul Rhodes; Boyd, Gregory A. (2007), The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition, Baker Academic, ISBN 978-0-8010-3114-4
  • Ehrman, Bart D. (2003), Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-972712-4, LCCN 2003053097
  • Ehrman, Bart D. (2005) [2003]. "At Polar Ends of the Spectrum: Early Christian Ebionites and Marcionites". Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew. Oxford: Oxford University Press. pp. 95–112. ISBN 978-0-19-518249-1.
  • Ehrman, Bart (2012), Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth, Harper Collins, ISBN 978-0-06-208994-6
  • Ehrman, Bart (2014), How Jesus became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee, Harper Collins
  • Elwell, Walter; Comfort, Philip Wesley (2001), Tyndale Bible Dictionary, Tyndale House Publishers, ISBN 0-8423-7089-7
  • Esler, Philip F. (2004), The Early Christian World, Routledge, ISBN 0-415-33312-1
  • Finlan, Stephen (2004), The Background and Content of Paul's Cultic Atonement Metaphors, Society of Biblical Literature
  • Franzen, August (1988), Kirchengeschichte
  • Frassetto, Michael (2007). Heretic Lives: Medieval Heresy from Bogomil and the Cathars to Wyclif and Hus. London: Profile Books. pp. 7–198. ISBN 978-1-86197-744-1. OCLC 666953429. Retrieved 9 May 2022.
  • Fredriksen, Paula (2018), When Christians Were Jews: The First Generation, New Haven and London: Yale University Press, ISBN 978-0-300-19051-9
  • Grant, M. (1977), Jesus: An Historian's Review of the Gospels, New York: Scribner's
  • Gundry, R.H. (1976), Soma in Biblical Theology, Cambridge: Cambridge University Press
  • Hunter, Archibald (1973), Works and Words of Jesus
  • Hurtado, Larry W. (2004), Lord Jesus Christ: Devotion to Jesus in Earliest Christianity, Grand Rapids, Michigan and Cambridge, U.K.: Wm. B. Eerdmans, ISBN 978-0-8028-3167-5
  • Hurtado, Larry W. (2005), How on Earth Did Jesus Become a God? Historical Questions about Earliest Devotion to Jesus, Grand Rapids, Michigan and Cambridge, U.K.: Wm. B. Eerdmans, ISBN 978-0-8028-2861-3
  • Johnson, L.T., The Real Jesus, San Francisco, Harper San Francisco, 1996
  • Keck, Leander E. (1988), Paul and His Letters, Fortress Press, ISBN 0-8006-2340-1
  • Komarnitsky, Kris (2014), "Cognitive Dissonance and the Resurrection of Jesus", The Fourth R Magazine, 27 (5)
  • Kremer, Jakob (1977), Die Osterevangelien – Geschichten um Geschichte, Stuttgart: Katholisches Bibelwerk
  • Lawrence, Arren Bennet (2017), Comparative Characterization in the Sermon on the Mount: Characterization of the Ideal Disciple, Wipf and Stock Publishers
  • Loke, Andrew Ter Ern (2017), The Origin of Divine Christology, vol. 169, Cambridge University Press, ISBN 978-1-108-19142-5
  • Ludemann, Gerd, What Really Happened to Jesus? trans. J. Bowden, Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press, 1995
  • Lüdemann, Gerd; Özen, Alf (1996), De opstanding van Jezus. Een historische benadering (Was mit Jesus wirklich geschah. Die Auferstehung historisch betrachtet), The Have/Averbode
  • McDonald, L. M.; Sanders, J. A., eds. (2002), The Canon Debate, Hendrickson
  • Mack, Burton L. (1995), Who wrote the New Testament? The making of the Christian myth, HarperSan Francisco, ISBN 978-0-06-065517-4
  • Mack, Burton L. (1997) [1995], Wie schreven het Nieuwe Testament werkelijk? Feiten, mythen en motieven. (Who Wrote the New Testament? The Making of the Christian Myth), Uitgeverij Ankh-Hermes bv
  • Maier, P. L. (1975), "The Empty Tomb as History", Christianity Today
  • McGrath, Alister E. (2006), Christianity: An Introduction, Wiley-Blackwell, ISBN 1-4051-0899-1
  • Milavec, Aaron (2003). The Didache: Faith, Hope, & Life of the Earliest Christian Communities, 50-70 C.E. Newman Press. ISBN 978-0-8091-0537-3.
  • Moss, Candida (2012). "Current Trends in the Study of Early Christian Martyrdom". Bulletin for the Study of Religion. 41 (3): 22–29. doi:10.1558/bsor.v41i3.22.
  • Netland, Harold (2001), Encountering Religious Pluralism: The Challenge to Christian Faith & Mission, InterVarsity Press
  • Neufeld (1964), The Earliest Christian Confessions, Grand Rapids: Eerdmans
  • O'Collins, Gerald (1978), What are They Saying About the Resurrection?, New York: Paulist Press
  • Pagels, Elaine (2005), De Gnostische Evangelien (The Gnostic Gospels), Servire
  • Pannenberg, Wolfhart (1968), Jesus – God and Man, translated by Lewis Wilkins; Duane Pribe, Philadelphia: Westminster
  • Pao, David W. (2016), Acts and the Isaianic New Exodus, Wipf and Stock Publishers
  • Redford, Douglas (2007), The Life and Ministry of Jesus: The Gospels, ISBN 978-0-7847-1900-8
  • Rowland, Christopher (1985). Christian Origins: An Account of the Setting and Character of the Most Important Messianic Sect of Judaism. SPCK. ISBN 9780281041107.
  • Smith, J. L. (September 1969). "Resurrection Faith Today" (PDF). Theological Studies. 30 (3): 393–419. doi:10.1177/004056396903000301. S2CID 170845348. Retrieved 10 February 2022.
  • Stendahl, Krister (July 1963). "The Apostle Paul and the Introspective Conscience of the West" (PDF). Harvard Theological Review. Cambridge: Cambridge University Press on behalf of the Harvard Divinity School. 56 (3): 199–215. doi:10.1017/S0017816000024779. ISSN 1475-4517. JSTOR 1508631. LCCN 09003793. OCLC 803348474. S2CID 170331485. Archived (PDF) from the original on 24 December 2021. Retrieved 12 February 2022.
  • Tabor, James D. (1998), "Ancient Judaism: Nazarenes and Ebionites", The Jewish Roman World of Jesus, Department of Religious Studies at the University of North Carolina at Charlotte
  • Talbert, Charles H. (2011), The Development of Christology during the First Hundred Years: and Other Essays on Early Christian Christology. Supplements to Novum Testamentum 140., Leiden: Brill Publishers
  • Wilken, Robert Louis (2013). "Beginning in Jerusalem". The First Thousand Years: A Global History of Christianity. Choice Reviews Online. Vol. 50. New Haven and London: Yale University Press. pp. 6–16. doi:10.5860/choice.50-5552. ISBN 978-0-300-11884-1. JSTOR j.ctt32bd7m.5. LCCN 2012021755. S2CID 160590164. Retrieved 20 July 2021.
  • Wilckens, Ulrich (1970), Auferstehung, Stuttgart and Berlin: Kreuz Verlag
  • Wright, N.T. (1992), The New Testament and the People of God, Fortress Press, ISBN 0-8006-2681-8
  • Wylen, Stephen M. (1995), The Jews in the Time of Jesus: An Introduction, Paulist Press, ISBN 0-8091-3610-4