ປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານ ທາມລາຍ

-678

Medes

ເອກະສານຊ້ອນທ້າຍ

ຕົວລະຄອນ

ໝາຍເຫດ

ອ້າງອີງ


ປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານ
History of Iran ©JFoliveras

7000 BCE - 2024

ປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານ



ອີຣ່ານ, ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກທາງປະຫວັດສາດເປັນເປີເຊຍ, ແມ່ນສູນກາງຂອງປະຫວັດສາດຂອງ Greater Iran, ພາກພື້ນທີ່ຂະຫຍາຍຈາກ Anatolia ໄປຫາແມ່ນ້ໍາ Indus ແລະຈາກ Caucasus ໄປອ່າວເປີເຊຍ.ມັນເປັນບ້ານຂອງອາລະຍະທໍາທີ່ເກົ່າແກ່ທີ່ສຸດຂອງໂລກນັບຕັ້ງແຕ່ 4000 BCE, ມີວັດທະນະທໍາຕົ້ນໆທີ່ສໍາຄັນເຊັ່ນ: Elam (3200-539 BCE) ໃນຕາເວັນອອກໃກ້ກັບວັດຖຸບູຮານ.Hegel ໄດ້ຮັບຮູ້ຊາວເປີເຊຍເປັນ "ປະຊາຊົນປະຫວັດສາດທໍາອິດ".ຊາວເມເດສໄດ້ລວມເອົາອີຣ່ານເຂົ້າເປັນຈັກກະພັດ ປະມານ 625 ປີ ກ່ອນ ຄ.ສ.ອານາຈັກ Achaemenid (550–330 BCE), ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Cyrus the Great, ເປັນອານາຈັກທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດຂອງເວລາຂອງມັນ, ຂະຫຍາຍໄປທົ່ວສາມທະວີບ.ມັນໄດ້ຖືກປະຕິບັດຕາມໂດຍ Seleucid , Parthian , ແລະ Sasanian Empires , ຮັກສາຄວາມໂດດເດັ່ນຂອງໂລກຂອງອີຣ່ານສໍາລັບປະມານຫນຶ່ງພັນປີ.ປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານປະກອບມີໄລຍະເວລາຂອງຈັກກະພັດທີ່ສໍາຄັນແລະການບຸກລຸກໂດຍ Macedonians , ແຂກອາຫລັບ, Turks, ແລະມົງໂກນ, ແຕ່ມັນໄດ້ຮັກສາເອກະລັກຂອງຊາດທີ່ແຕກຕ່າງ.ການພິຊິດຊາວມຸດສະລິມຂອງເປີເຊຍ (633-654) ໄດ້ສິ້ນສຸດລົງ Empire Sasanian, ຫມາຍເຖິງການຫັນປ່ຽນທີ່ສໍາຄັນໃນປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານແລະນໍາໄປສູ່ການຫຼຸດລົງຂອງ Zoroastrianism ທ່າມກາງການເພີ່ມຂຶ້ນຂອງອິດສະລາມ .ປະສົບກັບຄວາມຫຍຸ້ງຍາກໃນທ້າຍຍຸກກາງແລະຍຸກສະ ໄໝ ໃໝ່ ຍ້ອນການບຸກລຸກຂອງເຊື້ອສາຍ, ອີຣ່ານໄດ້ເປັນເອກະພາບໃນປີ 1501 ພາຍໃຕ້ ລາຊະວົງ Safavid , ເຊິ່ງໄດ້ສ້າງຕັ້ງ Shia Islam ເປັນສາສະຫນາຂອງລັດ, ເປັນເຫດການທີ່ສໍາຄັນໃນປະຫວັດສາດອິດສະລາມ.ອີຣ່ານໄດ້ປະຕິບັດຫນ້າທີ່ເປັນມະຫາອໍານາດ, ເລື້ອຍໆໃນການແຂ່ງຂັນກັບ Empire Ottoman .ໃນສະຕະວັດທີ 19, ອີຣ່ານໄດ້ສູນເສຍດິນແດນຈໍານວນຫຼາຍໃນ Caucasus ໄປສູ່ ອານາຈັກລັດເຊຍ ທີ່ຂະຫຍາຍອອກໄປຫຼັງຈາກສົງຄາມລັດເຊຍ - ເປີເຊຍ (1804-1813 ແລະ 1826-1828).ອີຣ່ານ ຍັງຄົງເປັນລັດທິຈັກກະພັດ ຈົນເຖິງປີ 1979 ການປະຕິວັດອີຣ່ານ ເຊິ່ງພາໃຫ້ມີການສ້າງຕັ້ງ ສາທາລະນະລັດອິສລາມ.
ເປີເຊຍ Paleolithic
ຫຼັກຖານສໍາລັບໄລຍະເວລາ Paleolithic ແລະ Epipaleolithic ສ່ວນໃຫຍ່ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກມາຈາກພາກພື້ນ Zagros ໃນຖ້ໍາ Kermanshah ແລະ Khoramabad ເຊັ່ນ Yafteh Cave ແລະສະຖານທີ່ຈໍານວນຫນຶ່ງໃນເຂດ Alborz ແລະພາກກາງຂອງອີຣ່ານ. ©HistoryMaps
200000 BCE Jan 1 - 11000 BCE

ເປີເຊຍ Paleolithic

Zagros Mountains, Iran
ການເຄື່ອນຍ້າຍຂອງມະນຸດກ່ອນໄວອັນຄວນຢູ່ໃນພາກໃຕ້ ແລະຕາເວັນອອກຂອງອາຊີຕາເວັນອອກ ອາດຈະລວມເຖິງເສັ້ນທາງຜ່ານອີຣ່ານ, ເຊິ່ງເປັນຂົງເຂດທີ່ມີພູມສາດ ແລະຊັບພະຍາກອນທີ່ຫຼາກຫຼາຍທີ່ເໝາະສົມກັບ hominins ໃນຕົ້ນໆ.ວັດຖຸບູຮານຫີນຈາກບ່ອນຝັງຫີນຕາມແມ່ນ້ໍາຫຼາຍແຫ່ງ, ລວມທັງ Kashafrud, Mashkid, Ladiz, Sefidrud, Mahabad, ແລະອື່ນໆ, ຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງການມີປະຊາກອນໃນຕົ້ນໆ.ສະຖານທີ່ອາຊີບຂອງມະນຸດທີ່ສໍາຄັນໃນອີຣ່ານແມ່ນ Kashafrud ໃນ Khorasan, Mashkid ແລະ Ladiz ໃນ Sistan, Shiwatoo ໃນ Kurdistan, Ganj Par ແລະຖ້ໍາ Darband ໃນ Gilan, Khaleseh ໃນ Zanjan, Tepe Gakia ໃກ້ Kermanshah, [1] ແລະ Pal Barik ໃນ Ilam, ນັດພົບຈາກ ຫນຶ່ງລ້ານປີກ່ອນເຖິງ 200,000 ປີກ່ອນຫນ້ານີ້.ເຄື່ອງມື Mousterian Stone, ທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບ Neanderthals, ໄດ້ຖືກພົບເຫັນໃນທົ່ວອີຣ່ານ, ໂດຍສະເພາະໃນເຂດ Zagros ແລະພາກກາງຂອງອີຣ່ານໃນສະຖານທີ່ຕ່າງໆເຊັ່ນ Kobeh, Kaldar, Bisetun, Qaleh Bozi, Tamtama, Warwasi.ການຄົ້ນພົບທີ່ໂດດເດັ່ນແມ່ນລັດສະໝີ Neanderthal ໃນ 1949 ໂດຍ CS Coon ໃນຖ້ໍາ Bisitun.[2]ຫຼັກຖານ Paleolithic ແລະ Epipaleolithic ເທິງຕົ້ນຕໍແມ່ນມາຈາກພາກພື້ນ Zagros, ມີສະຖານທີ່ຢູ່ໃນ Kermanshah ແລະ Khoramabad ຄ້າຍຄືຖ້ໍາ Yafteh.ໃນປີ 2018, ແຂ້ວເດັກນ້ອຍ Neanderthal ໄດ້ຖືກພົບເຫັນຢູ່ໃນ Kermanshah, ຄຽງຄູ່ກັບເຄື່ອງມື Middle Paleolithic.[3] ໄລຍະເວລາ Epipaleolithic, spanning ຄ.18,000 ຫາ 11,000 BCE, ໄດ້ເຫັນພວກລ່າສັດທີ່ອາໄສຢູ່ໃນຖ້ໍາ Zagros Mountains, ມີຄວາມຫລາກຫລາຍຂອງພືດແລະສັດທີ່ຖືກລ່າ, ລວມທັງສັດທີ່ມີກະດູກສັນຫຼັງຂະຫນາດນ້ອຍ, pistachios, ຫມາກປ່າທໍາມະຊາດ, ຫອຍ, ແລະສັດນ້ໍາຂະຫນາດນ້ອຍ.
10000 BCE
ກ່ອນປະຫວັດສາດornament
ຍຸກ Bronze ຂອງ Persia
Elamites ໃນສົງຄາມ. ©Angus McBride
4395 BCE Jan 1 - 1200 BCE

ຍຸກ Bronze ຂອງ Persia

Khuzestan Province, Iran
ກ່ອນ​ການ​ເກີດ​ຂຶ້ນ​ຂອງ​ປະ​ຊາ​ຊົນ​ອີ​ຣ່ານ​ໃນ​ສະ​ໄໝ​ອິດ​ສະ​ຣາ​ເອນ, ພູ​ພຽງ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ໄດ້​ເປັນ​ເຈົ້າ​ພາບ​ອາ​ລະ​ຍະ​ທຳ​ບູ​ຮານ​ຫລາຍ​ຢ່າງ.ຍຸກ Bronze Age ໃນຕົ້ນປີໄດ້ເປັນພະຍານເຖິງການຫັນເປັນຕົວເມືອງເຂົ້າໄປໃນຕົວເມືອງແລະ invention ຂອງການຂຽນໃນຕາເວັນອອກໃກ້.Susa, ຫນຶ່ງຂອງການຕັ້ງຖິ່ນຖານທີ່ເກົ່າແກ່ທີ່ສຸດໃນໂລກ, ໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນປະມານ 4395 BCE, [4] ບໍ່ດົນຫລັງຈາກເມືອງ Sumerian ຂອງ Uruk ໃນປີ 4500 BCE.ນັກໂບຮານຄະດີເຊື່ອວ່າ Susa ໄດ້ຮັບອິດທິພົນຈາກ Uruk, ປະສົມປະສານຫຼາຍດ້ານຂອງວັດທະນະທໍາ Mesopotamian .[5] ຕໍ່ມາ Susa ໄດ້ກາຍເປັນນະຄອນຫຼວງຂອງ Elam, ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນປະມານ 4000 BCE.[4]Elam, ມີສູນກາງຢູ່ໃນພາກຕາເວັນຕົກແລະຕາເວັນຕົກສຽງໃຕ້ຂອງອີຣ່ານ, ເປັນອາລະຍະທໍາບູຮານທີ່ສໍາຄັນທີ່ຂະຫຍາຍໄປສູ່ພາກໃຕ້ ຂອງອີຣັກ .ຊື່ຂອງມັນ, Elam, ມາຈາກການແປພາສາ Sumerian ແລະ Akkadian.Elam ເປັນກໍາລັງທາງດ້ານການເມືອງຊັ້ນນໍາໃນວັດຖຸບູຮານໃກ້ຕາເວັນອອກ, ເອີ້ນວ່າ Susiana ໃນວັນນະຄະດີຄລາສສິກ, ຫຼັງຈາກນະຄອນຫຼວງ Susa ຂອງຕົນ.ວັດທະນະທໍາຂອງ Elam ມີອິດທິພົນຕໍ່ລາຊະວົງ Achaemenid ເປີເຊຍ, ແລະພາສາ Elamite, ຖືວ່າເປັນພາສາທີ່ໂດດດ່ຽວ, ໄດ້ຖືກນໍາໃຊ້ຢ່າງເປັນທາງການໃນໄລຍະນັ້ນ.ພວກ Elamites ໄດ້ຖືກຄິດວ່າເປັນບັນພະບຸລຸດຂອງ Lurs ທີ່ທັນສະໄຫມ, ເຊິ່ງພາສາຂອງ Luri, ແຕກຕ່າງຈາກພາສາເປີເຊຍກາງ.ນອກຈາກນັ້ນ, ພູພຽງຂອງອີຣ່ານຍັງປະກອບດ້ວຍສະຖານທີ່ກ່ອນປະຫວັດສາດຈໍານວນຫລາຍ, ເຊິ່ງຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງການປະກົດຕົວຂອງວັດທະນະທໍາວັດຖຸບູຮານແລະການຕັ້ງຖິ່ນຖານໃນຕົວເມືອງໃນສະຫັດສະຫວັດທີສີ່ BCE.[6] ບາງສ່ວນຂອງສິ່ງທີ່ເປັນພາກຕາເວັນຕົກສຽງເຫນືອຂອງອີຣ່ານໃນປັດຈຸບັນເຄີຍເປັນສ່ວນຫນຶ່ງຂອງວັດທະນະທໍາ Kura-Araxes (ປະມານ 3400 BCE - ca. 2000 BCE), ຂະຫຍາຍເຂົ້າໄປໃນ Caucasus ແລະ Anatolia.[7​] ວັດ​ທະ​ນະ​ທໍາ Jiroft ໃນ​ພາກ​ຕາ​ເວັນ​ອອກ​ສຽງ​ໃຕ້​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ແມ່ນ​ໃນ​ບັນ​ດາ​ທີ່​ທໍາ​ອິດ​ໃນ​ພູ​ພຽງ​.Jiroft ເປັນສະຖານທີ່ໂບຮານຄະດີທີ່ສໍາຄັນທີ່ມີວັດຖຸບູຮານໃນສະຫັດສະຫວັດທີ 4 BCE ຈໍານວນຫຼາຍ, ປະກອບດ້ວຍການແກະສະຫລັກເປັນເອກະລັກຂອງສັດ, ຕົວເລກ mythological, ແລະ motifs ຖາປັດຕະຍະ.ວັດຖຸບູຮານເຫຼົ່ານີ້, ຜະລິດຈາກວັດສະດຸເຊັ່ນ: chlorite, ທອງແດງ, ທອງແດງ, terracotta, ແລະ lapis lazuli, ຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງມໍລະດົກວັດທະນະທໍາທີ່ອຸດົມສົມບູນ.ນັກປະຫວັດສາດລັດເຊຍ Igor M. Diakonoff ເນັ້ນຫນັກວ່າຊາວອີຣ່ານທີ່ທັນສະໄຫມຕົ້ນຕໍແມ່ນມາຈາກກຸ່ມທີ່ບໍ່ແມ່ນຊາວອິນໂດ - ເອີຣົບ, ໂດຍສະເພາະຜູ້ທີ່ຢູ່ກ່ອນປະເທດອີຣ່ານຂອງພູພຽງອີຣ່ານ, ແທນທີ່ຈະເປັນຊົນເຜົ່າ Proto-Indo-European.[8]
ອາຍຸທາດເຫຼັກຕົ້ນຂອງເປີເຊຍ
ແນວຄວາມຄິດສິລະປະຂອງ Steppe Nomads ເຂົ້າໄປໃນພູພຽງອີຣ່ານຈາກ steppes Pontic-Caspian. ©HistoryMaps
1200 BCE Jan 1

ອາຍຸທາດເຫຼັກຕົ້ນຂອງເປີເຊຍ

Central Asia
Proto-Iranians, ສາຂາຂອງ Indo-Iranians, ເກີດຂື້ນໃນອາຊີກາງປະມານກາງສະຕະວັດທີ 2 BCE.[9​] ຍຸກ​ນີ້​ຫມາຍ​ຄວາມ​ແຕກ​ຕ່າງ​ຂອງ​ປະ​ຊາ​ຊົນ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​, ທີ່​ຂະ​ຫຍາຍ​ອອກ​ໄປ​ໃນ​ພາກ​ພື້ນ​ທີ່​ກວ້າງ​ຂວາງ​, ລວມ​ທັງ Eurasian Steppe​, ຈາກ​ທົ່ງ​ພຽງ Danubian ໃນ​ພາກ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ​ໄປ​ທີ່​ພູ Ordos ໃນ​ຕາ​ເວັນ​ອອກ​ແລະ​ພູ​ພຽງ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ໃນ​ພາກ​ໃຕ້​.[10]ບັນທຶກປະຫວັດສາດກາຍເປັນເລື່ອງທີ່ຊັດເຈນຂຶ້ນກັບບັນຊີຂອງ Empire Neo-Assyrian ກ່ຽວກັບການພົວພັນລະຫວ່າງຊົນເຜົ່າຈາກພູພຽງອີຣ່ານ.ການ​ໄຫລ​ເຂົ້າ​ມາ​ຂອງ​ຊາວ​ອີຣ່ານ ​ໄດ້​ເຮັດ​ໃຫ້​ຊາວ Elamites ​ເສຍ​ດິນແດນ ​ແລະ​ຖອຍ​ໜີ​ໄປ​ຍັງ Elam, Khuzestan ​ແລະ​ເຂດ​ໃກ້​ຄຽງ.[11] Bahman Firuzmandi ແນະນໍາວ່າຊາວອີຣ່ານພາກໃຕ້ອາດຈະປະສົມກັບປະຊາກອນ Elamite ໃນພາກພື້ນເຫຼົ່ານີ້.[12​] ໃນ​ສັດ​ຕະ​ວັດ​ຂອງ​ຕົ້ນ​ສະ​ຫັດ​ສະ​ຫວັດ​ທໍາ​ອິດ BCE​, ເປີ​ເຊຍ​ວັດ​ຖຸ​ບູ​ຮານ​, ການ​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ພູ​ພຽງ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​.ຮອດກາງສະຫັດສະວັດທີໜຶ່ງກ່ອນຄ.ສ.ສ., ຊົນເຜົ່າເຊັ່ນ: ຊາວເມເດສ, ເປີເຊຍ, ແລະຊາວ Parthians ຢູ່ໃນພູພຽງຂອງອີຣ່ານ, ແຕ່ພວກເຂົາຍັງຄົງຢູ່ພາຍໃຕ້ການຄວບຄຸມຂອງແອັດສຊີຣຽນຄືກັບຫຼາຍປະເທດຕາເວັນອອກໃກ້ຈົນກ່ວາຊາວ Medes ໄດ້ກາຍເປັນຊື່ສຽງ.ໃນລະຫວ່າງໄລຍະເວລານີ້, ບາງສ່ວນຂອງສິ່ງທີ່ປະຈຸບັນຂອງອີຣ່ານ Azerbaijan ແມ່ນສ່ວນຫນຶ່ງຂອງ Urartu.ການປະກົດຕົວຂອງອານາຈັກປະຫວັດສາດທີ່ສໍາຄັນເຊັ່ນ: ອານາຈັກ Medes, Achaemenid , Parthian , ແລະ Sasanian Empires ເປັນການເລີ່ມຕົ້ນຂອງ Empire ອີຣ່ານໃນຍຸກທາດເຫຼັກ.
680 BCE - 651
ສະໄໝບູຮານornament
Medes
ທະ​ຫານ​ເປີ​ເຊຍ​ທີ່​ຕັ້ງ​ຢູ່​ໃນ​ພະ​ລາ​ຊະ​ວັງ Apadana ໃນ Persepolis ປະ​ເທດ​ອີ​ຣ່ານ. ©HistoryMaps
678 BCE Jan 1 - 549 BCE

Medes

Ecbatana, Hamadan Province, Ir
ຊາວ Medes ແມ່ນຊາວອີຣ່ານບູຮານທີ່ເວົ້າພາສາສື່ກາງແລະເປັນບ່ອນຢູ່ອາໄສຂອງສື່, ເຊິ່ງເປັນເຂດທີ່ກວ້າງໄປທາງທິດຕາເວັນຕົກຫາພາກເຫນືອຂອງອີຣ່ານ.ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ຕັ້ງຖິ່ນຖານຢູ່ໃນພາກຕາເວັນຕົກສຽງເຫນືອຂອງອີຣ່ານແລະບາງສ່ວນຂອງ Mesopotamia ປະມານ Ecbatana (Hadan ຍຸກສະໄຫມໃຫມ່) ປະມານສະຕະວັດທີ 11 BCE.ການ​ໂຮມ​ເຂົ້າ​ກັນ​ຂອງ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ຢູ່​ໃນ​ອີ​ຣ່ານ​ເຊື່ອ​ກັນ​ວ່າ​ໄດ້​ເກີດ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ສັດ​ຕະ​ວັດ​ທີ 8 ກ່ອນ​ຄ.ສ.ມາຮອດສະຕະວັດທີ 7 ກ່ອນຄ.ສ., ຊາວເມເດສໄດ້ສ້າງຕັ້ງການຄວບຄຸມພາກຕາເວັນຕົກຂອງອີຣ່ານ ແລະອາດຈະເປັນເຂດອື່ນໆ, ເຖິງແມ່ນວ່າຂອບເຂດທີ່ແນ່ນອນຂອງອານາເຂດຂອງເຂົາເຈົ້າແມ່ນບໍ່ຈະແຈ້ງ.ເຖິງວ່າຈະມີບົດບາດອັນສໍາຄັນໃນປະຫວັດສາດຕາເວັນອອກໃກ້ໆບູຮານ, ຊາວເມເດດບໍ່ໄດ້ບັນທຶກເປັນລາຍລັກອັກສອນ.ປະຫວັດສາດຂອງພວກເຂົາແມ່ນເປັນທີ່ຮູ້ຈັກຕົ້ນຕໍໂດຍຜ່ານແຫຼ່ງຕ່າງປະເທດ, ລວມທັງບັນຊີ Assyrian, Babylonian, Armenian, ແລະ Greek, ເຊັ່ນດຽວກັນກັບສະຖານທີ່ໂບຮານຄະດີຂອງອີຣ່ານທີ່ເຊື່ອວ່າເປັນສື່ກາງ.Herodotus ໄດ້ພັນລະນາເຖິງຊາວ Medes ວ່າເປັນຜູ້ມີອໍານາດທີ່ໄດ້ສ້າງຕັ້ງຈັກກະພັດໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 7 BCE, ແກ່ຍາວເຖິງປີ 550 BCE.ໃນ​ປີ 646 ກ່ອນ​ສ.[13] ສໍາລັບໃນໄລຍະ 150 ປີ, ກະສັດຂອງແອັດສຊີຣຽນຈາກພາກເຫນືອຂອງ Mesopotamia ໄດ້ສະແຫວງຫາທີ່ຈະເອົາຊະນະຊົນເຜົ່າ Median ຂອງຕາເວັນຕົກອີຣ່ານ.[14] ປະເຊີນກັບຄວາມກົດດັນຂອງແອັດສຊີຣຽນ, ອານາຈັກຂະຫນາດນ້ອຍໃນພູພຽງຕາເວັນຕົກຂອງອີຣ່ານໄດ້ລວມເຂົ້າກັນເປັນລັດທີ່ໃຫຍ່ກວ່າ, ມີສູນກາງຫຼາຍຂຶ້ນ.ໃນລະຫວ່າງເຄິ່ງຫຼັງຂອງສະຕະວັດທີ 7 ກ່ອນຄ.ສ., ຊາວເມເດສໄດ້ບັນລຸເອກະລາດພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງເດໂອເຊ.ໃນປີ 612 ກ່ອນສ.ພັນທະມິດນີ້ໄດ້ສິ້ນສຸດລົງໃນການປິດລ້ອມແລະການທໍາລາຍເມືອງ Nineveh, ນະຄອນຫຼວງຂອງແອັດສຊີເຣຍ, ເຊິ່ງນໍາໄປສູ່ການລົ້ມລົງຂອງອານາຈັກ Neo-Assyrian.[15​] Medes ຍັງ​ເອົາ​ຊະ​ນະ​ແລະ​ການ​ລະ​ລາຍ Urartu​.[16] Medes ໄດ້ຖືກຮັບຮູ້ສໍາລັບການກໍ່ຕັ້ງຈັກກະພັດອີຣ່ານທໍາອິດແລະປະເທດຊາດ, ຊຶ່ງເປັນທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດຂອງທີ່ໃຊ້ເວລາຂອງຕົນຈົນກ່ວາ Cyrus ທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ໄດ້ລວມເອົາ Medes ແລະເປີເຊຍ, ປະກອບເປັນ Empire Achaemenid ປະມານ 550-330 BCE.ສື່​ມວນ​ຊົນ​ໄດ້​ກາຍ​ເປັນ​ແຂວງ​ທີ່​ສຳຄັນ​ພາຍ​ໃຕ້​ການ​ສືບ​ຕໍ່​ຂອງ​ຈັກ​ກະ​ພັດ, ລວມທັງ Achaemenids , Seleucids , Parthians , ແລະ Sasanians .
ອານາຈັກ Achaemenid
Achaemenid Persians ແລະ Median ©Johnny Shumate
550 BCE Jan 1 - 330 BCE

ອານາຈັກ Achaemenid

Babylon, Iraq
ອານາຈັກ Achaemenid , ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Cyrus the Great ໃນປີ 550 BCE, ໄດ້ຕັ້ງຢູ່ໃນປະເທດອີຣ່ານໃນປັດຈຸບັນແລະກາຍເປັນອານາຈັກທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດຂອງເວລາຂອງມັນ, ເຊິ່ງກວມເອົາ 5.5 ລ້ານຕາລາງກິໂລແມັດ.ມັນຂະຫຍາຍອອກຈາກ Balkans ແລະEgypt ໃນພາກຕາເວັນຕົກ, ໃນທົ່ວອາຊີຕາເວັນຕົກ, ອາຊີກາງ, ແລະເຂົ້າໄປໃນຮ່ອມພູ Indus ໃນອາຊີໃຕ້.[17]ມີຕົ້ນກໍາເນີດໃນ Persis, ຕາເວັນຕົກສຽງໃຕ້ຂອງອີຣ່ານ, ປະມານສະຕະວັດທີ 7 BCE, ເປີເຊຍ, [18] ພາຍໃຕ້ Cyrus, overthrew the Median, Lydian, ແລະ Neo-Babylonian Empires.Cyrus ໄດ້ຖືກສັງເກດເຫັນສໍາລັບການປົກຄອງທີ່ອ່ອນໂຍນຂອງລາວ, ເຊິ່ງໄດ້ປະກອບສ່ວນເຂົ້າໃນການມີອາຍຸຍືນຂອງອານາຈັກ, ແລະໄດ້ຮັບຫົວຂໍ້ວ່າ "ກະສັດຂອງກະສັດ" (shāhanshāh).ລູກຊາຍຂອງລາວ, Cambyses II, ໄດ້ເອົາຊະນະອີຢິບ, ແຕ່ໄດ້ເສຍຊີວິດທ່າມກາງສະຖານະການທີ່ລຶກລັບ, ນໍາໄປສູ່ການລຸກຂຶ້ນຂອງ Darius I ຫຼັງຈາກການໂຄ່ນລົ້ມ Bardiya.Darius I ໄດ້​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ການ​ປະ​ຕິ​ຮູບ​ການ​ບໍ​ລິ​ຫານ​, ການ​ກໍ່​ສ້າງ​ພື້ນ​ຖານ​ໂຄງ​ລ່າງ​ທີ່​ກວ້າງ​ຂວາງ​ເຊັ່ນ​ຖະ​ຫນົນ​ຫົນ​ທາງ​ແລະ​ຄອງ​, ແລະ coinage ໄດ້​ມາດ​ຕະ​ຖານ​.ພາສາເປີເຊຍເກົ່າໄດ້ຖືກນໍາໃຊ້ໃນ inscriptions ລາຊະວົງ.ພາຍໃຕ້ Cyrus ແລະ Darius, ອານາຈັກໄດ້ກາຍເປັນທີ່ໃຫຍ່ທີ່ສຸດໃນປະຫວັດສາດຈົນເຖິງຈຸດນັ້ນ, ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກສໍາລັບຄວາມທົນທານແລະຄວາມເຄົາລົບນັບຖືວັດທະນະທໍາອື່ນໆ.[19]ໃນ​ທ້າຍ​ສະຕະວັດ​ທີ 6 ກ່ອນ​ຄ.ສ., ດາ​ຣິ​ອຸດ​ໄດ້​ຂະຫຍາຍ​ຈັກກະພັດ​ເຂົ້າ​ໄປ​ໃນ​ຢູ​ໂຣບ, ປົກຄອງ​ເຂດ​ຕ່າງໆ​ລວມ​ທັງ​ເມືອງ Thrace ແລະ​ເຮັດ​ໃຫ້ Macedon ເປັນ​ລັດ​ວິ​ຊາ​ຊົນ​ປະມານ 512/511 BCE.[20​] ແນວ​ໃດ​ກໍ​ຕາມ​, Empire ໄດ້​ປະ​ເຊີນ​ກັບ​ການ​ທ້າ​ທາຍ​ໃນ ​ປະ​ເທດ​ເກຣັກ ​.ສົງຄາມ Greco-Persian ໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 5 BCE ຫຼັງຈາກການກະບົດໃນ Miletus ສະຫນັບສະຫນູນໂດຍ Athens.ເຖິງວ່າຈະມີຜົນສໍາເລັດໃນຕອນຕົ້ນ, ລວມທັງການຍຶດເອົາເມືອງ Athens, ໃນທີ່ສຸດຊາວເປີເຊຍໄດ້ຖືກທໍາລາຍແລະຖອນຕົວອອກຈາກເອີຣົບ.[21]ການຫຼຸດລົງຂອງຈັກກະພັດໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນດ້ວຍການປະທະກັນພາຍໃນແລະຄວາມກົດດັນຈາກພາຍນອກ.ປະເທດເອຢິບໄດ້ຮັບເອກະລາດໃນປີ 404 BCE ຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Darius II ແຕ່ໄດ້ຖືກຍຶດຄືນໃນ 343 BCE ໂດຍ Artaxerxes III.ໃນທີ່ສຸດຈັກກະພັດ Achaemenid ໄດ້ຕົກຢູ່ກັບ Alexander the Great ໃນປີ 330 BCE, ເຊິ່ງເປັນການເລີ່ມຕົ້ນຂອງຍຸກ Hellenistic ແລະການລຸກຂຶ້ນຂອງອານາຈັກ Ptolemaic ແລະ Seleucid Empire ເປັນຜູ້ສືບທອດ.ໃນຍຸກສະ ໄໝ ໃໝ່, ອານາຈັກ Achaemenid ໄດ້ຮັບການຍອມຮັບສໍາລັບການສ້າງຕັ້ງຮູບແບບທີ່ປະສົບຜົນສໍາເລັດຂອງການບໍລິຫານສູນກາງ, bureaucratic.ລະບົບນີ້ມີລັກສະນະເປັນນະໂຍບາຍຫຼາຍວັດທະນະທໍາ, ເຊິ່ງລວມເຖິງການກໍ່ສ້າງພື້ນຖານໂຄງລ່າງທີ່ຊັບຊ້ອນເຊັ່ນ: ລະບົບຖະໜົນຫົນທາງ ແລະການບໍລິການໄປສະນີທີ່ມີການຈັດຕັ້ງ.ຈັກກະພັດຍັງໄດ້ສົ່ງເສີມການໃຊ້ພາສາທາງການໃນທົ່ວອານາເຂດທີ່ກວ້າງໃຫຍ່ໄພສານຂອງຕົນແລະພັດທະນາການບໍລິການພົນລະເຮືອນຢ່າງກວ້າງຂວາງ, ລວມທັງກອງທັບຂະຫນາດໃຫຍ່, ມືອາຊີບ.ຄວາມກ້າວຫນ້າເຫຼົ່ານີ້ແມ່ນມີອິດທິພົນ, ດົນໃຈຮູບແບບການປົກຄອງທີ່ຄ້າຍຄືກັນໃນອານາຈັກຕ່າງໆທີ່ປະຕິບັດຕາມ.[22]
ອານາຈັກເຊລູຊີດ
ອານາຈັກ Seleucid. ©Angus McBride
312 BCE Jan 1 - 63 BCE

ອານາຈັກເຊລູຊີດ

Antioch, Küçükdalyan, Antakya/
ຈັກກະພັດເຊລູຊີດ ເຊິ່ງເປັນອຳນາດຂອງກຣີກໃນອາຊີຕາເວັນຕົກໃນລະຫວ່າງສະພາວະໂລກາພິວັດ, ໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໃນປີ 312 ກ່ອນສ.ອານາຈັກນີ້ເກີດຂື້ນຫຼັງຈາກການແບ່ງແຍກຂອງຈັກກະພັດມາເຊໂດເນຍ ຂອງ Alexander the Great ແລະຖືກປົກຄອງໂດຍລາຊະວົງ Seleucid ຈົນກ່ວາການຍຶດຄອງໂດຍສາທາລະນະລັດ Roman ໃນ 63 BCE.Seleucus I ໃນເບື້ອງຕົ້ນໄດ້ຮັບ Babylonia ແລະ Assyria ໃນປີ 321 BCE ແລະໄດ້ຂະຫຍາຍອານາເຂດຂອງລາວລວມທັງ ອີຣັກ , ອີຣ່ານ, ອັຟການິສຖານ , ຊີເຣຍ, ເລບານອນ, ແລະບາງສ່ວນຂອງຕວກເມນິສະຖານ, ເຂດທີ່ເຄີຍຖືກຄວບຄຸມໂດຍຈັກກະພັດ Achaemenid.ໃນຈຸດສູງສຸດຂອງມັນ, ອານາຈັກ Seleucid ຍັງກວມເອົາ Anatolia, Persia, Levant, Mesopotamia, ແລະຄູເວດທີ່ທັນສະໄຫມ.ອານາຈັກ Seleucid ເປັນສູນກາງທີ່ສໍາຄັນຂອງວັດທະນະທໍາ Hellenistic, ສົ່ງເສີມຮີດຄອງປະເພນີແລະພາສາກເຣັກໃນຂະນະທີ່ໂດຍທົ່ວໄປແລ້ວທົນທານຕໍ່ປະເພນີທ້ອງຖິ່ນ.ຄົນຊັ້ນສູງໃນເມືອງກຣີກຄອບງໍາການເມືອງຂອງຕົນ, ໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຈາກຄົນເຂົ້າເມືອງກຣີກ.ຈັກກະພັດໄດ້ປະເຊີນກັບສິ່ງທ້າທາຍຈາກPtolemaic ອີຢິບ ໃນພາກຕາເວັນຕົກແລະໄດ້ສູນເສຍອານາເຂດທີ່ສໍາຄັນໃຫ້ແກ່ຈັກກະພັດ Maurya ໃນພາກຕາເວັນອອກພາຍໃຕ້ Chandragupta ໃນປີ 305 BCE.ໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 2 BC.ອັນນີ້ເປັນຈຸດເລີ່ມຕົ້ນຂອງການຫຼຸດລົງຂອງຈັກກະພັດ.Parthia , ພາຍໃຕ້ Mithridates I, ໄດ້ຍຶດເອົາດິນແດນທາງຕາເວັນອອກສ່ວນໃຫຍ່ຂອງຕົນໃນກາງສະຕະວັດທີ 2 BCE, ໃນຂະນະທີ່ອານາຈັກ Greco-Bactrian ຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງຢູ່ໃນພາກຕາເວັນອອກສຽງເຫນືອ.ກິດຈະກໍາ Hellenizing ຮຸກຮານຂອງ Antiochus (ຫຼື de-Judaizing) ເຮັດໃຫ້ເກີດການກະບົດປະກອບອາວຸດຢ່າງເຕັມທີ່ໃນ Judea - ການປະຕິວັດ Maccabean .ຄວາມພະຍາຍາມເພື່ອຈັດການກັບທັງ Parthians ແລະຊາວຢິວເຊັ່ນດຽວກັນກັບການຍຶດຄອງແຂວງຕ່າງໆໃນເວລາດຽວກັນໄດ້ພິສູດເກີນກວ່າອໍານາດຂອງອານາຈັກທີ່ອ່ອນແອ.ຫຼຸດລົງເປັນລັດຂະຫນາດນ້ອຍກວ່າໃນຊີເຣຍ, ໃນທີ່ສຸດ Seleucids ໄດ້ຖືກເອົາຊະນະໂດຍ Tigranes ທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ຂອງ Armenia ໃນ 83 BCE ແລະສຸດທ້າຍໂດຍນາຍພົນ Roman Pompey ໃນປີ 63 BCE.
ອານາຈັກ Parthian
Parthians ສະຕະວັດທີ 1 BC. ©Angus McBride
247 BCE Jan 1 - 224

ອານາຈັກ Parthian

Ctesiphon, Madain, Iraq
ອານາຈັກ Parthian , ເປັນອໍານາດທີ່ສໍາຄັນຂອງອີຣ່ານ, ມີຢູ່ຕັ້ງແຕ່ 247 BCE ເຖິງ 224 CE.[23] ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Arsaces I, [24] ຜູ້ນໍາຂອງຊົນເຜົ່າ Parni, [25] ມັນໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນ Parthia ໃນພາກຕາເວັນອອກສຽງເຫນືອຂອງອີຣ່ານ, ໃນເບື້ອງຕົ້ນເປັນ rebelling satrapy ຕ້ານ Seleucid Empire .ອານາຈັກໄດ້ຂະຫຍາຍອອກໄປຢ່າງຫຼວງຫຼາຍພາຍໃຕ້ Mithridates I (rc 171 – 132 BCE), ຜູ້ທີ່ໄດ້ຍຶດເອົາສື່ມວນຊົນແລະ Mesopotamia ຈາກ Seleucids.ຢູ່ໃນຈຸດສູງສຸດຂອງມັນ, Empire Parthian ໄດ້ຂະຫຍາຍຈາກພາກກາງຂອງຕຸລະກີໃນຕາເວັນອອກຈົນເຖິງ ອັຟການິສຖານ ແລະພາກຕາເວັນຕົກ ຂອງປາກີສະຖານ .ມັນ​ເປັນ​ສູນ​ກາງ​ການ​ຄ້າ​ທີ່​ສໍາ​ຄັນ​ໃນ​ເສັ້ນ​ທາງ​ສາຍ​ໄຫມ​, ການ​ເຊື່ອມ​ຕໍ່​ຈັກ​ປະ​ເທດ Roman ແລະ ​ລາ​ຊະ​ວົງ Han ຂອງ​ຈີນ ​.ຊາວ Parthians ໄດ້ປະສົມປະສານອົງປະກອບວັດທະນະທໍາຕ່າງໆເຂົ້າໄປໃນອານາຈັກຂອງພວກເຂົາ, ລວມທັງພາສາເປີເຊຍ, Hellenistic, ແລະອິດທິພົນຂອງພາກພື້ນໃນສິລະປະ, ສະຖາປັດຕະຍະກໍາ, ສາດສະຫນາ, ແລະເຄື່ອງລາຊະວົງ.ໃນເບື້ອງຕົ້ນໄດ້ຮັບຮອງເອົາລັກສະນະວັດທະນະທໍາຂອງກເຣັກ, ຜູ້ປົກຄອງ Arsacid, ຜູ້ທີ່ຕັ້ງຕົວເອງເປັນ "ກະສັດຂອງກະສັດ," ຄ່ອຍໆຟື້ນຟູປະເພນີຂອງອີຣ່ານ.ບໍ່ເຫມືອນກັບການປົກຄອງສູນກາງຂອງ Achaemenids, Arsacids ມັກຈະຍອມຮັບເອົາກະສັດທ້ອງຖິ່ນເປັນເຈົ້ານາຍ, ແຕ່ງຕັ້ງ saraps ຫນ້ອຍ, ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນຢູ່ນອກອີຣ່ານ.ໃນທີ່ສຸດນະຄອນຫຼວງຂອງຈັກກະພັດໄດ້ຍ້າຍຈາກ Nisa ໄປ Ctesiphon, ໃກ້ກັບ Baghdad ທີ່ທັນສະໄຫມ.ສັດຕູຕົ້ນໆຂອງ Parthia ລວມມີ Seleucids ແລະ Scythians.ຂະຫຍາຍໄປທາງທິດຕາເວັນຕົກ, ຄວາມຂັດແຍ້ງເກີດຂຶ້ນກັບ ອານາຈັກອາເມເນຍ ແລະຕໍ່ມາສາທາລະນະລັດໂລມັນ.Parthia ແລະ Rome ໄດ້ຕໍ່ສູ້ເພື່ອອິດທິພົນຕໍ່ Armenia.ການສູ້ຮົບທີ່ ສຳ ຄັນຕໍ່ Rome ລວມມີການສູ້ຮົບຂອງ Carrhae ໃນປີ 53 BCE ແລະຍຶດເອົາດິນແດນ Levant ໃນ 40-39 BCE.​ແນວ​ໃດ​ກໍ​ດີ, ສົງຄາມ​ກາງ​ເມືອງ​ພາຍ​ໃນ​ໄດ້​ສ້າງ​ໄພ​ຂົ່ມ​ຂູ່​ຫຼາຍ​ກວ່າ​ການ​ຮຸກ​ຮານ​ຂອງ​ຕ່າງປະ​ເທດ.ອານາຈັກພັງທະລາຍລົງເມື່ອ Ardashir I, ຜູ້ປົກຄອງໃນ Persis, ໄດ້ກະບົດ, ໂຄ່ນລົ້ມຜູ້ປົກຄອງ Arsacid ສຸດທ້າຍ, Artabanus IV, ໃນ 224 CE, ແລະສ້າງຕັ້ງ ອານາຈັກ Sasanian .ບັນທຶກປະຫວັດສາດຂອງ Parthian ແມ່ນຈໍາກັດເມື່ອທຽບກັບແຫຼ່ງ Achaemenid ແລະ Sasanian.ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກສ່ວນໃຫຍ່ໂດຍຜ່ານປະຫວັດສາດກເຣັກ, ໂຣມັນ, ແລະຈີນ, ປະຫວັດສາດຂອງ Parthian ຍັງຖືກລວມເຂົ້າກັນຈາກເມັດ cuneiform, inscriptions, coins, ແລະບາງເອກະສານ parchment.ສິນລະປະ Parthian ຍັງໃຫ້ຄວາມເຂົ້າໃຈທີ່ມີຄຸນຄ່າໃນສັງຄົມແລະວັດທະນະທໍາຂອງເຂົາເຈົ້າ.[26]
ອານາຈັກ Sasanian
ການເສຍຊີວິດຂອງ Julian ໃນຮົບ Samarra ເກີດຂຶ້ນໃນເດືອນມິຖຸນາ 363, ຫຼັງຈາກການບຸກລຸກຂອງ Sassanid Persia ໂດຍ Roman Emperor Julian. ©Angus McBride
224 Jan 1 - 651

ອານາຈັກ Sasanian

Istakhr, Iran
ອານາຈັກ Sasanian , ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Ardashir I, ເປັນອໍານາດທີ່ໂດດເດັ່ນສໍາລັບຫຼາຍກວ່າ 400 ປີ, ແຂ່ງຂັນກັບ Empire Roman ແລະຕໍ່ມາ Byzantine Empires.ໃນຈຸດສູງສຸດຂອງມັນ, ມັນກວມເອົາອີຣ່ານທີ່ທັນສະໄຫມ, ອີຣັກ , Azerbaijan , Armenia , Georgia , ບາງສ່ວນຂອງລັດເຊຍ, ເລບານອນ, ຈໍແດນ, Palestine, ອິດສະຣາເອນ , ບາງສ່ວນຂອງອ ັຟການິສຖານ , ຕວກກີ , ຊີເຣຍ, ປາກິສຖານ , ອາຊີກາງ, ອາຣັບບີຢາຕາເວັນອອກ, ແລະບາງສ່ວນຂອງອີຢິບ .[27]ປະຫວັດສາດຂອງຈັກກະພັດໄດ້ຖືກຫມາຍໂດຍສົງຄາມເລື້ອຍໆກັບຈັກກະພັດ Byzantine, ການສືບຕໍ່ຂອງສົງຄາມ Roman-Parthian.ສົງຄາມເຫຼົ່ານີ້ເລີ່ມແຕ່ສະຕະວັດທີ 1 ກ່ອນສ.ສ. ແລະແກ່ຍາວເຖິງສະຕະວັດທີ 7 ສະຕະວັດທີ CE, ຖືວ່າເປັນການຂັດແຍ້ງທີ່ຍາວນານທີ່ສຸດໃນປະຫວັດສາດຂອງມະນຸດ.ໄຊຊະນະທີ່ໂດດເດັ່ນສໍາລັບຊາວເປີເຊຍແມ່ນຢູ່ທີ່ຮົບຂອງ Edessa ໃນປີ 260, ບ່ອນທີ່ Emperor Valerian ຖືກຈັບ.ພາຍໃຕ້ Khosrow II (590–628), ອານາຈັກໄດ້ຂະຫຍາຍອອກ, ຍຶດເອົາອີຢິບ, ຈໍແດນ, Palestine, ແລະເລບານອນ, ແລະເປັນທີ່ຮູ້ຈັກໃນນາມ Erânshahr ("ການປົກຄອງຂອງ Aryans").[28] Sasanians ໄດ້ປະທະກັນກັບກອງທັບ Romano-Byzantine ໃນໄລຍະ Anatolia, Caucasus, Mesopotamia, Armenia, ແລະ Levant.ສັນຕິພາບທີ່ບໍ່ສະບາຍໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນພາຍໃຕ້ Justinian I ໂດຍຜ່ານການຈ່າຍ tribute.ແນວໃດກໍ່ຕາມ, ຄວາມຂັດແຍ້ງໄດ້ສືບຕໍ່ເກີດຂຶ້ນຫຼັງຈາກການປົດຕໍາແຫນ່ງຂອງ Byzantine Emperor Maurice, ນໍາໄປສູ່ການສູ້ຮົບຫຼາຍຄັ້ງແລະໃນທີ່ສຸດການຕົກລົງສັນຕິພາບ.ສົງຄາມ Roman-Persian ໄດ້ສິ້ນສຸດລົງດ້ວຍສົງຄາມ Byzantine-Sasanian ຂອງ 602-628, ສິ້ນສຸດລົງໃນການປິດລ້ອມຂອງ Constantinople.ຈັກກະພັດ Sasanian ໄດ້ຕົກຢູ່ໃນ ການຊະນະຂອງແຂກອາຫລັບ ຢູ່ທີ່ຮົບຂອງ al-Qādisiyyah ໃນປີ 632, ຫມາຍເຖິງການສິ້ນສຸດຂອງ Empire.ຍຸກ Sasanian, ຖືວ່າມີອິດທິພົນສູງໃນປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານ, ໄດ້ສົ່ງຜົນກະທົບຕໍ່ອາລະຍະທຳຂອງໂລກຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ.ຍຸກນີ້ໄດ້ເຫັນຈຸດສູງສຸດຂອງວັດທະນະທໍາເປີເຊຍແລະອິດທິພົນຂອງອາລະຍະທໍາ Roman, ມີການເຂົ້າເຖິງວັດທະນະທໍາຂອງມັນຂະຫຍາຍໄປສູ່ເອີຣົບຕາເວັນຕົກ, ອາຟຣິກາ,ຈີນ , ແລະອິນເດຍ .ມັນມີບົດບາດສໍາຄັນໃນການສ້າງສິລະປະຂອງເອີຣົບແລະອາຊີໃນຍຸກກາງ.ວັດ​ທະ​ນະ​ທໍາ​ຂອງ​ລາ​ຊະ​ວົງ Sasanian ໄດ້​ມີ​ອິດ​ທິ​ພົນ​ຢ່າງ​ເລິກ​ເຊິ່ງ​ຕໍ່​ໂລກ​ອິດ​ສະ​ລາມ​, ການ​ປ່ຽນ​ແປງ​ການ​ພິ​ຊິດ​ອິດ​ສະ​ລາມ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ເປັນ Renaissance ເປີ​ເຊຍ​.ຫຼາຍດ້ານຂອງສິ່ງທີ່ຕໍ່ມາກາຍເປັນວັດທະນະທໍາອິດສະລາມ, ລວມທັງສະຖາປັດຕະ, ການຂຽນ, ແລະການປະກອບສ່ວນອື່ນໆ, ແມ່ນມາຈາກ Sasanians.
ການພິຊິດຊາວມຸດສະລິມຂອງເປີເຊຍ
ການພິຊິດຊາວມຸດສະລິມຂອງເປີເຊຍ ©HistoryMaps
632 Jan 1 - 654

ການພິຊິດຊາວມຸດສະລິມຂອງເປີເຊຍ

Mesopotamia, Iraq
ການພິຊິດຊາວມຸດສະລິມຂອງເປີເຊຍ , ເຊິ່ງເອີ້ນກັນວ່າ Arab conquest ຂອງອີຣ່ານ, [29] ເກີດຂຶ້ນລະຫວ່າງ 632 ແລະ 654 CE, ນໍາໄປສູ່ການຕົກຂອງ ອານາຈັກ Sasanian ແລະການຫຼຸດລົງຂອງ Zoroastrianism.ໄລຍະເວລານີ້ກົງກັບຄວາມວຸ່ນວາຍທາງດ້ານການເມືອງ, ສັງຄົມ, ເສດຖະກິດ, ແລະການທະຫານທີ່ສໍາຄັນໃນເປີເຊຍ.ຈັກກະພັດ Sasanian ທີ່ມີອໍານາດຄັ້ງດຽວໄດ້ຖືກອ່ອນແອລົງໂດຍສົງຄາມທີ່ຍາວນານຕໍ່ຕ້ານ ຈັກກະພັດ Byzantine ແລະຄວາມບໍ່ສະຖຽນລະພາບທາງດ້ານການເມືອງພາຍໃນ, ໂດຍສະເພາະຫຼັງຈາກການປະຫານຊີວິດ Shah Khosrow II ໃນປີ 628 ແລະການຍຶດຄອງຕໍ່ມາຂອງສິບຜູ້ຮຽກຮ້ອງທີ່ແຕກຕ່າງກັນໃນສີ່ປີ.ຊາວມຸດສະລິມອາຣັບ, ພາຍໃຕ້ Rashidun Caliphate , ໃນເບື້ອງຕົ້ນໄດ້ບຸກເຂົ້າໄປໃນດິນແດນ Sasanian ໃນປີ 633, ໂດຍ Khalid ibn al-Walid ໄດ້ໂຈມຕີແຂວງທີ່ສໍາຄັນຂອງAsōristān (ປັດຈຸບັນ ອີຣັກ ).ເຖິງວ່າຈະມີຄວາມຫຍຸ້ງຍາກໃນເບື້ອງຕົ້ນແລະການໂຕ້ຖຽງ Sasanian, ຊາວມຸດສະລິມບັນລຸໄດ້ໄຊຊະນະຢ່າງເດັ່ນຊັດໃນຮົບຂອງ al-Qadisiyyah ໃນປີ 636 ພາຍໃຕ້ Sa'd ibn Abi Waqqas, ນໍາໄປສູ່ການສູນເສຍການຄວບຄຸມ Sasanian ພາກຕາເວັນຕົກຂອງອີຣ່ານ.ພູເຂົາ Zagros ເປັນຊາຍແດນລະຫວ່າງ Rashidun Caliphate ແລະຈັກກະພັດ Sasanian ຈົນກ່ວາ 642, ເມື່ອ Caliph Umar ibn al-Khattab ໄດ້ສັ່ງໃຫ້ມີການບຸກລຸກຢ່າງເຕັມທີ່, ເຊິ່ງກໍ່ໃຫ້ເກີດການເອົາຊະນະອານາຈັກ Sasanian ຢ່າງສົມບູນໃນປີ 651. [30.]​ເຖິງ​ວ່າ​ຈະ​ໄດ້​ຮັບ​ໄຊຊະນະ​ຢ່າງ​ວ່ອງ​ໄວ​ກໍ່ຕາມ, ​ແຕ່​ການ​ຕ້ານ​ຢັນ​ຂອງ​ອີຣານຕໍ່​ຜູ້​ຮຸກ​ຮານ​ຂອງ​ຊາວ​ອາຣັບ​ແມ່ນ​ສຳຄັນ.ໃຈກາງເມືອງຫຼາຍແຫ່ງ, ຍົກເວັ້ນໃນພາກພື້ນເຊັ່ນ Tabaristan ແລະ Transoxiana, ໄດ້ຕົກຢູ່ໃນການຄວບຄຸມຂອງແຂກອາຫລັບ 651. ເມືອງຈໍານວນຫຼາຍໄດ້ກະບົດ, ຂ້າເຈົ້າເມືອງຂອງແຂກອາຫລັບຫຼືໂຈມຕີກອງທະຫານ, ແຕ່ການເສີມສ້າງຂອງແຂກອາຫລັບໃນທີ່ສຸດກໍ່ສະກັດກັ້ນການລຸກຮືເຫຼົ່ານີ້, ສ້າງຕັ້ງການຄວບຄຸມຂອງອິດສະລາມ.ການອິດສະລາມຂອງອີຣ່ານແມ່ນຂະບວນການເທື່ອລະກ້າວ, ໄດ້ຮັບການກະຕຸ້ນໃນຫຼາຍສັດຕະວັດແລ້ວ.ເຖິງວ່າຈະມີການຕໍ່ຕ້ານຄວາມຮຸນແຮງໃນບາງຂົງເຂດ, ພາສາເປີເຊຍແລະວັດທະນະທໍາຂອງອີຣ່ານຍັງຄົງຢູ່, ໂດຍທີ່ອິດສະລາມກາຍເປັນສາສະຫນາທີ່ເດັ່ນໃນຍຸກກາງ.[31]
651 - 1501
ສະໄໝກາງornament
Umayyad Persia
Umayyads ສືບຕໍ່ການເອົາຊະນະຊາວມຸດສະລິມ, ເອົາຊະນະ Ifriqiya, Transoxiana, Sind, Maghreb ແລະ Hispania (al-Andalus). ©HistoryMaps
661 Jan 1 - 750

Umayyad Persia

Iran
ພາຍຫຼັງການລົ້ມລະລາຍຂອງ ຈັກກະພັດ Sasanian ໃນປີ 651, Umayyad Caliphate , ເຊິ່ງໄດ້ຂຶ້ນເປັນອໍານາດການປົກຄອງ, ໄດ້ຮັບຮອງເອົາຮີດຄອງປະເພນີຂອງເປີເຊຍຫຼາຍ, ໂດຍສະເພາະໃນການບໍລິຫານແລະວັດທະນະທໍາຂອງສານ.ຜູ້ປົກຄອງແຂວງໃນໄລຍະນີ້ມັກຈະເປັນຊາວອາຣາມີຊາວເປີເຊຍ ຫຼືຊົນເຜົ່າເປີເຊຍ.ພາສາເປີເຊຍຍັງຄົງເປັນພາສາທາງການຂອງທຸລະກິດຂອງ caliphate ຈົນກ່ວາໃນຕອນທ້າຍຂອງສະຕະວັດທີ 7, ໃນເວລາທີ່ Arabic ຄ່ອຍໆປ່ຽນແທນມັນ, ຫຼັກຖານສະແດງໂດຍຕົວອັກສອນພາສາອາຫລັບແທນ Pahlavi ໃນ coinage ເລີ່ມຕົ້ນໃນ 692 ໃນ Damascus.[32]ລະບອບ Umayyad ບັງຄັບໃຊ້ພາສາອາຣັບເປັນພາສາຫຼັກໃນອານາເຂດຂອງຕົນ, ມັກຈະບັງຄັບ.Al-Hajjaj ibn Yusuf, ບໍ່ເຫັນດີກັບການໃຊ້ພາສາເປີເຊຍຢ່າງແຜ່ຫຼາຍ, ໄດ້ສັ່ງໃຫ້ປ່ຽນພາສາທ້ອງຖິ່ນດ້ວຍພາສາອາຫລັບ, ບາງຄັ້ງໂດຍບັງຄັບ.[33​] ນະ​ໂຍ​ບາຍ​ນີ້​ລວມ​ເຖິງ​ການ​ທໍາ​ລາຍ​ຂອງ​ການ​ບັນ​ທຶກ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທໍາ​ແລະ​ປະ​ຫວັດ​ສາດ​ທີ່​ບໍ່​ແມ່ນ​ອາ​ຣັບ​, ດັ່ງ​ທີ່​ອະ​ທິ​ບາຍ​ໂດຍ al-Biruni ກ່ຽວ​ກັບ​ການ​ເອົາ​ຊະ​ນະ Khwarazmia​.Umayyads ຍັງໄດ້ສ້າງຕັ້ງລະບົບ "dhimmah", ການເກັບພາສີຕໍ່ຊາວມຸດສະລິມທີ່ບໍ່ແມ່ນຊາວມຸດສະລິມ ("dhimmis") ຫຼາຍ, ສ່ວນຫນຶ່ງແມ່ນເພື່ອໃຫ້ຜົນປະໂຫຍດແກ່ຊຸມຊົນຊາວມຸດສະລິມແຂກອາຫລັບທາງດ້ານການເງິນແລະຂັດຂວາງການປ່ຽນໃຈເຫລື້ອມໃສເປັນອິດສະລາມ, ຍ້ອນວ່າການປ່ຽນໃຈເຫລື້ອມໃສສາມາດຫຼຸດລົງລາຍໄດ້ຈາກພາສີ.ໃນລະຫວ່າງເວລານີ້, ຊາວມຸດສະລິມທີ່ບໍ່ແມ່ນແຂກອາຫລັບ, ເຊັ່ນຊາວເປີເຊຍ, ໄດ້ຖືກພິຈາລະນາ mawali ("ລູກຄ້າ") ແລະປະເຊີນກັບການປິ່ນປົວຊັ້ນສອງ.ນະໂຍບາຍ Umayyad ຕໍ່ຊາວມຸດສະລິມທີ່ບໍ່ແມ່ນຊາວອາຣັບ ແລະ Shias ໄດ້ສ້າງຄວາມບໍ່ສະຫງົບໃນບັນດາກຸ່ມເຫຼົ່ານີ້.ບໍ່ແມ່ນທັງໝົດຂອງອີຣ່ານແມ່ນຢູ່ພາຍໃຕ້ການຄວບຄຸມຂອງແຂກອາຫລັບໃນໄລຍະນີ້.ພາກພື້ນເຊັ່ນ Daylam, Tabaristan, ແລະເຂດ Mount Damavand ຍັງຄົງເປັນເອກະລາດ.ພວກ Dabuyids, ໂດຍສະເພາະ Farrukhan ທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ (r. 712-728), ສົບຜົນສໍາເລັດຕໍ່ຕ້ານຄວາມກ້າວຫນ້າຂອງແຂກອາຫລັບໃນ Tabaristan.ການຫຼຸດລົງຂອງ Umayyad Caliphate ໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນດ້ວຍການເສຍຊີວິດຂອງ Caliph Hisham ibn Abd al-Malik ໃນປີ 743, ນໍາໄປສູ່ສົງຄາມກາງເມືອງ.Abu Muslim, ຖືກສົ່ງໂດຍ Abbasid Caliphate ໄປ Khorasan, ມີບົດບາດສໍາຄັນໃນການປະຕິວັດ Abbasid.ລາວໄດ້ເອົາຊະນະ Merv ແລະຄວບຄຸມ Khorasan ໄດ້ຢ່າງມີປະສິດທິພາບ.​ໃນ​ຂະນະ​ດຽວ​ກັນ, ​ເຈົ້າ​ໜ້າ​ທີ່​ຂອງ Dabuyid Khurshid ​ໄດ້​ປະກາດ​ເອກະລາດ ​ແຕ່​ບໍ່​ດົນ​ກໍ​ໄດ້​ຮັບ​ຮູ້​ອຳນາດ Abbasid.Umayyads ໃນທີ່ສຸດໄດ້ຖືກ defeated ໂດຍ Abbasids ໃນຮົບຂອງ Zab ໃນ 750, ນໍາໄປສູ່ການພະຍຸຂອງ Damascus ແລະການສິ້ນສຸດຂອງ Umayyad Caliphate ໄດ້.
Abbasid Persia
Abbasid Persia ©HistoryMaps
750 Jan 1 - 1517

Abbasid Persia

Iran
ການປະຕິວັດ Abbasid ໃນ 750 CE, [34] ນໍາພາໂດຍນາຍພົນ Iranian Abu Muslim Khorasani, ຫມາຍການປ່ຽນແປງທີ່ສໍາຄັນໃນອານາຈັກອິດສະລາມ.ກອງທັບ Abbasid ທີ່​ປະ​ກອບ​ດ້ວຍ​ທັງ​ຊາວ​ອີຣ່ານ ​ແລະ​ຊາວ​ອາຣັບ ​ໄດ້​ໂຄ່ນ​ລົ້ມ Umayyad Caliphate ​ໂດຍ​ເປັນ​ສັນຍານ​ໃຫ້​ເຫັນ​ເຖິງ​ການ​ສິ້ນ​ສຸດ​ອຳນາດ​ຂອງ​ຊາວ​ອາຣັບ ​ແລະ​ການ​ເລີ່​ມຕົ້ນ​ຂອງ​ລັດ​ຫຼາຍ​ຊົນ​ເຜົ່າ​ໃນ​ຕາ​ເວັນ​ອອກ​ກາງ.[35]ຫນຶ່ງໃນການປະຕິບັດຄັ້ງທໍາອິດຂອງ Abbasids ແມ່ນເພື່ອຍ້າຍນະຄອນຫຼວງຈາກ Damascus ໄປ Baghdad, [36] ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໃນປີ 762 ໃນນ້ໍາ Tigris ໃນເຂດທີ່ມີອິດທິພົນຂອງວັດທະນະທໍາເປີເຊຍ.ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ນີ້​ແມ່ນ​ສ່ວນ​ໜຶ່ງ​ເພື່ອ​ຕອບ​ສະໜອງ​ຄວາມ​ຮຽກຮ້ອງ​ຕ້ອງການ​ຂອງ​ຊາວ​ເປີ​ເຊຍ mawali, ຜູ້​ທີ່​ສະ​ແຫວ​ງຫາ​ອິດ​ທິພົນ​ຂອງ​ອາຣັບ​ທີ່​ຫຼຸດ​ລົງ.Abbasids ໄດ້ນໍາສະເຫນີບົດບາດຂອງ vizier ໃນການບໍລິຫານຂອງພວກເຂົາ, ຕໍາແຫນ່ງທີ່ຄ້າຍຄືກັນກັບຮອງ caliph, ເຊິ່ງເຮັດໃຫ້ caliphs ຫຼາຍຄົນໄດ້ຮັບຮອງເອົາບົດບາດພິທີການຫຼາຍຂຶ້ນ.ການ​ປ່ຽນ​ແປງ​ນີ້, ຄຽງ​ຄູ່​ກັບ​ການ​ເພີ່ມ​ຂຶ້ນ​ຂອງ​ລັດ​ຖະ​ບານ​ເປີ​ເຊຍ​ໃໝ່, ເປັນ​ການ​ສະ​ແດງ​ໃຫ້​ເຫັນ​ເຖິງ​ການ​ອອກ​ຈາກ​ຍຸກ Umayyad ຢ່າງ​ຈະ​ແຈ້ງ.ມາຮອດສະຕະວັດທີ 9, ການຄວບຄຸມຂອງ Abbasid Caliphate ໄດ້ອ່ອນເພຍລົງຍ້ອນວ່າຜູ້ນໍາໃນພາກພື້ນໄດ້ປະກົດຕົວ, ທ້າທາຍສິດອໍານາດຂອງຕົນ.[36] caliphs ໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນການຈ້າງ Mamluks, warriors Turkic-ເວົ້າ, ເປັນທະຫານສໍາລອງ.ເມື່ອເວລາຜ່ານໄປ, mamluks ເຫຼົ່ານີ້ໄດ້ຮັບພະລັງງານທີ່ສໍາຄັນ, ໃນທີ່ສຸດກໍ່ປົກຄຸມ caliphs.[34]ໄລຍະນີ້ຍັງໄດ້ເຫັນການລຸກຮືຂຶ້ນຄືກັບການເຄື່ອນໄຫວ Khurramite, ນໍາພາໂດຍ Babak Khorramdin ໃນ Azerbaijan , ສະຫນັບສະຫນູນຄວາມເປັນເອກະລາດຂອງເປີເຊຍແລະການກັບຄືນສູ່ລັດສະຫມີພາບຂອງອີຣ່ານກ່ອນອິດສະລາມ.ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ນີ້​ໄດ້​ແກ່​ຍາວ​ມາ​ເປັນ​ເວ​ລາ​ຊາວ​ປີ​ກ່ອນ​ການ​ສະ​ກັດ​ກັ້ນ​ຂອງ​ຕົນ.[37]ລາຊະວົງຕ່າງໆໄດ້ເພີ່ມຂຶ້ນໃນອີຣ່ານໃນລະຫວ່າງໄລຍະເວລາ Abbasid, ລວມທັງ Tahirids ໃນ Khorasan, Saffarids ໃນ Sistan, ແລະ Samanids, ຜູ້ທີ່ໄດ້ຂະຫຍາຍການປົກຄອງຂອງພວກເຂົາຈາກພາກກາງຂອງອີຣ່ານໄປສູ່ ປາກີສະຖານ .[34]ໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 10, ລາຊະວົງ Buyid, ພັນທະມິດຂອງເປີເຊຍ, ໄດ້ຮັບອໍານາດຢ່າງຫຼວງຫຼາຍໃນ Baghdad, ຄວບຄຸມການປົກຄອງ Abbasid ຢ່າງມີປະສິດທິຜົນ.ຕໍ່ມາພວກ Buyids ໄດ້ຖືກເອົາຊະນະໂດຍ Seljuq Turks , ຜູ້ທີ່ຮັກສາຄວາມຊື່ສັດຊື່ສັດຕໍ່ Abbasids ຈົນກ່ວາ ການຮຸກຮານຂອງມົງໂກນ ໃນປີ 1258, ເຊິ່ງເຮັດໃຫ້ລາຊະວົງ Abbasid ສິ້ນສຸດລົງ.[36]ຍຸກ Abbasid ຍັງ​ໄດ້​ເຫັນ​ການ​ສ້າງ​ຄວາມ​ເຂັ້ມ​ແຂງ​ໃຫ້​ແກ່​ຊາວ​ມຸດ​ສະ​ລິມ​ທີ່​ບໍ່​ແມ່ນ​ອາຣັບ (mawali) ​ແລະ​ການ​ຫັນປ່ຽນ​ຈາກ​ຈັກກະພັດ​ອາຣັບ​ເປັນ​ໃຈກາງ​ຂອງ​ອານາຈັກ​ມຸດ​ສະລິມ.ປະມານ 930 CE, ນະໂຍບາຍໄດ້ຖືກນໍາສະເຫນີໂດຍຮຽກຮ້ອງໃຫ້ເຈົ້າຫນ້າທີ່ຂອງອານາຈັກທັງຫມົດເປັນຊາວມຸດສະລິມ.
Intermezzo ຂອງອີຣ່ານ
ອີຣ່ານ Intermezzo ໝາຍ​ເຖິງ​ການ​ເຕີບ​ໂຕ​ທາງ​ເສດຖະກິດ​ແລະ​ຄວາມ​ກ້າວໜ້າ​ທີ່​ສຳຄັນ​ໃນ​ດ້ານ​ວິທະຍາສາດ, ການ​ແພດ, ​ແລະ​ປັດຊະຍາ.ນະຄອນຂອງ Nishapur, Ray, ແລະໂດຍສະເພາະ Baghdad (ເຖິງແມ່ນວ່າບໍ່ແມ່ນຢູ່ໃນອີຣ່ານ, ມັນໄດ້ຮັບອິດທິພົນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍຈາກວັດທະນະທໍາຂອງອີຣ່ານ) ໄດ້ກາຍເປັນສູນກາງຂອງການຮຽນຮູ້ແລະວັດທະນະທໍາ. ©HistoryMaps
821 Jan 1 - 1055

Intermezzo ຂອງອີຣ່ານ

Iran
The Iranian Intermezzo, ເປັນຄໍາສັບທີ່ມັກຈະຖືກປົກຄຸມຢູ່ໃນປະຫວັດສາດຂອງປະຫວັດສາດ, ຫມາຍເຖິງໄລຍະເວລາ epochal ຕັ້ງແຕ່ 821 ຫາ 1055 CE.ຍຸກນີ້, ຕັ້ງຢູ່ລະຫວ່າງການຫຼຸດລົງຂອງການປົກຄອງ ຂອງ Abbasid Caliphate ແລະການເພີ່ມຂຶ້ນຂອງ Seljuk Turks, ຫມາຍເຖິງການຟື້ນຕົວຂອງວັດທະນະທໍາຂອງອີຣ່ານ, ການເຕີບໃຫຍ່ຂອງລາຊະວົງພື້ນເມືອງ, ແລະການປະກອບສ່ວນທີ່ສໍາຄັນຕໍ່ອາຍຸ Golden ຂອງອິດສະລາມ.ອາລຸນຂອງ Intermezzo ຂອງອີຣ່ານ (821 CE)ອີຣ່ານ Intermezzo ເລີ່ມຕົ້ນດ້ວຍການຫຼຸດລົງຂອງການຄວບຄຸມຂອງ Abbasid Caliphate ໃນເຂດພູພຽງຂອງອີຣ່ານ.ການ​ສູນ​ຍາ​ກາດ​ທາງ​ດ້ານ​ພະ​ລັງ​ງານ​ນີ້​ໄດ້​ເປີດ​ທາງ​ໃຫ້​ບັນ​ດາ​ຜູ້​ນຳ​ທ້ອງ​ຖິ່ນ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ການ​ຄອບ​ຄອງ​ຂອງ​ເຂົາ​ເຈົ້າ.ລາຊະວົງ Tahirid (821-873 CE)ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Tahir ibn Husayn, Tahirids ເປັນລາຊະວົງເອກະລາດທໍາອິດທີ່ເພີ່ມຂຶ້ນໃນຍຸກ.ເຖິງແມ່ນວ່າພວກເຂົາຮັບຮູ້ສິດອໍານາດທາງສາສະຫນາຂອງ Abbasid Caliphate, ແຕ່ພວກເຂົາປົກຄອງຢ່າງເປັນເອກະລາດໃນ Khurasan.Tahirids ໄດ້ຖືກສັງເກດເຫັນສໍາລັບການສົ່ງເສີມສະພາບແວດລ້ອມທີ່ວັດທະນະທໍາແລະພາສາເປີເຊຍເລີ່ມຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງຫຼັງຈາກການປົກຄອງຂອງແຂກອາຫລັບ.ລາຊະວົງ Saffarid (867-1002 CE)Yaqub ibn al-Layth al-Saffar, ຊ່າງທອງແດງກາຍເປັນຜູ້ນໍາທາງທະຫານ, ກໍ່ຕັ້ງລາຊະວົງ Saffarid.ການ​ຍຶດ​ຄອງ​ຂອງ​ເພິ່ນ​ໄດ້​ຂະ​ຫຍາຍ​ໄປ​ທົ່ວ​ພູ​ພຽງ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ, ເປັນ​ການ​ຂະ​ຫຍາຍ​ຕົວ​ຢ່າງ​ມີ​ອິດ​ທິ​ພົນ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ.ລາຊະວົງ Samanid (819-999 CE)ບາງທີຜູ້ມີອິດທິພົນທາງດ້ານວັດທະນະທໍາຫຼາຍທີ່ສຸດແມ່ນຊາວ Samanids, ພາຍໃຕ້ການທີ່ວັນນະຄະດີແລະສິລະປະຂອງເປີເຊຍໄດ້ເຫັນການຟື້ນຟູທີ່ຫນ້າສັງເກດ.ຕົວເລກທີ່ໂດດເດັ່ນເຊັ່ນ Rudaki ແລະ Ferdowsi ຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງ, ດ້ວຍ "Shahnameh" ຂອງ Ferdowsi ໄດ້ຍົກຕົວຢ່າງເຖິງການຟື້ນຕົວຂອງວັດທະນະທໍາເປີເຊຍ.ການເພີ່ມຂຶ້ນຂອງ Buyids (934-1055 CE)ລາຊະວົງ Buyid, ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Ali ibn Buya, ເປັນຈຸດສູງສຸດຂອງ Intermezzo ຂອງອີຣ່ານ.ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ຄວບຄຸມ Baghdad ໄດ້ຢ່າງມີປະສິດທິພາບໃນປີ 945 CE, ຫຼຸດຜ່ອນການ caliphs Abbasid ກັບຕົວເລກ.ພາຍໃຕ້ Buyids, ວັດທະນະທໍາເປີເຊຍ, ວິທະຍາສາດ, ແລະວັນນະຄະດີໄດ້ບັນລຸຄວາມສູງໃຫມ່.ລາຊະວົງ Ghaznavid (977-1186 CE)ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Sabuktigin, ລາຊະວົງ Ghaznavid ແມ່ນມີຊື່ສຽງສໍາລັບການເອົາຊະນະທາງທະຫານແລະຄວາມສໍາເລັດທາງດ້ານວັດທະນະທໍາ.Mahmud ຂອງ Ghazni, ເປັນຜູ້ປົກຄອງ Ghaznavid ທີ່ມີຊື່ສຽງ, ໄດ້ຂະຫຍາຍອານາເຂດຂອງລາຊະວົງແລະສິລະປະແລະວັນນະຄະດີທີ່ໄດ້ຮັບການສະຫນັບສະຫນູນ.ຈຸດສູງສຸດ: ການມາຮອດຂອງເຊລຈູກ (1055 CE)The Iranian Intermezzo ສະຫຼຸບດ້ວຍການຂຶ້ນຂອງ Seljuk Turks .Tughril Beg, ຜູ້ປົກຄອງ Seljuk ທໍາອິດ, ໄດ້ໂຄ່ນລົ້ມ Buyids ໃນປີ 1055 CE, ກ້າວໄປສູ່ຍຸກໃຫມ່ໃນປະຫວັດສາດຕາເວັນອອກກາງ.ຍຸກ Intermezzo ຂອງອີຣ່ານແມ່ນໄລຍະເວລານ້ໍາໃນປະຫວັດສາດຕາເວັນອອກກາງ.ມັນໄດ້ເປັນພະຍານເຖິງການຟື້ນຟູຂອງວັດທະນະທໍາເປີເຊຍ, ການປ່ຽນແປງທາງດ້ານການເມືອງທີ່ສໍາຄັນ, ແລະຜົນສໍາເລັດທີ່ໂດດເດັ່ນໃນສິລະປະ, ວິທະຍາສາດ, ແລະວັນນະຄະດີ.ຍຸກ​ນີ້​ບໍ່​ພຽງ​ແຕ່​ສ້າງ​ຕົວ​ຕົນ​ຂອງ​ອິ​ຣ່ານ​ສະ​ໄໝ​ໃໝ່​ເທົ່າ​ນັ້ນ​ແຕ່​ຍັງ​ໄດ້​ປະ​ກອບ​ສ່ວນ​ຢ່າງ​ກວ້າງ​ຂວາງ​ໃຫ້​ແກ່​ຍຸກ​ທອງ​ຂອງ​ອິດ​ສະ​ລາມ.
Ghaznavids & Seljuqs ໃນເປີເຊຍ
Seljuk Turks. ©HistoryMaps
977 Jan 1 - 1219

Ghaznavids & Seljuqs ໃນເປີເຊຍ

Iran
ໃນປີ 977 CE, Sabuktigin, ຜູ້ປົກຄອງ Turkic ພາຍໃຕ້ Samanids, ໄດ້ສ້າງຕັ້ງລາຊະວົງ Ghaznavid ໃນ Ghazna ( Afghanistan ທີ່ທັນສະໄຫມ), ເຊິ່ງແກ່ຍາວເຖິງ 1186. [34] Ghaznavids ໄດ້ຂະຫຍາຍອານາຈັກຂອງພວກເຂົາໂດຍການຍຶດເອົາດິນແດນ Samanid ພາກໃຕ້ຂອງ Amuya Dark. ທ້າຍສະຕະວັດທີ 10, ໃນທີ່ສຸດກໍຍຶດເອົາພາກສ່ວນຕາເວັນອອກຂອງອີຣ່ານ, ອັຟການິສຖານ, ປາກິສຖານ , ແລະພາກຕາເວັນຕົກສຽງເໜືອຂອງອິນເດຍ. ຊາວ Ghaznavids ໄດ້ຮັບການຍົກຍ້ອງໃນການແນະນຳອິດສະລາມໄປສູ່ ຊາວຮິນດູອິນເດຍ ສ່ວນໃຫຍ່, ເຊິ່ງລິເລີ່ມໂດຍການບຸກລຸກຂອງຜູ້ປົກຄອງຂອງ Mahmud ເລີ່ມຕົ້ນໃນປີ 1000. ແນວໃດກໍ່ຕາມ, ອຳນາດຂອງພວກເຂົາໃນພາກພື້ນໄດ້ຫລຸດລົງ. , ໂດຍສະເພາະຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Mahmud ໃນປີ 1030, ແລະໃນປີ 1040, Seljuqs ໄດ້ overtaken Ghaznavid ທີ່ດິນໃນອີຣ່ານ.[36]Seljuqs , ມີຕົ້ນກໍາເນີດ Turkic ແລະວັດທະນະທໍາເປີເຊຍ, ໄດ້ເອົາຊະນະອີຣ່ານໃນລະຫວ່າງສະຕະວັດທີ 11.[34] ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ສ້າງຕັ້ງຈັກກະພັດ Sunni Muslim Seljuq ທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່, ຂະຫຍາຍຈາກ Anatolia ຕາເວັນຕົກ Afghanistan ແລະຊາຍແດນຂອງຈີນ ທີ່ທັນສະໄຫມ.ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກເປັນຜູ້ອຸປະຖໍາທາງດ້ານວັດທະນະທໍາ, ເຂົາເຈົ້າມີອິດທິພົນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍຕໍ່ສິລະປະ, ວັນນະຄະດີ, ແລະພາສາເປີເຊຍ, ແລະຖືກເຫັນວ່າເປັນວັດຖຸບູຮານທາງດ້ານວັດທະນະທໍາຂອງຊາວເຕີກຕາເວັນຕົກ.Tughril Beg, ຜູ້ກໍ່ຕັ້ງຂອງລາຊະວົງ Seljuq, ໃນເບື້ອງຕົ້ນໄດ້ແນເປົ້າໃສ່ Ghaznavids ໃນ Khorasan ແລະຂະຫຍາຍອານາຈັກຂອງລາວໂດຍບໍ່ມີການທໍາລາຍເມືອງທີ່ຖືກເອົາຊະນະ.ໃນປີ 1055, ລາວໄດ້ຖືກຮັບຮູ້ວ່າເປັນກະສັດຂອງຕາເວັນອອກໂດຍກາລີຟ Baghdad.ພາຍໃຕ້ຜູ້ສືບທອດຂອງລາວ, Malik Shah (1072-1092), ແລະ vizier ອີຣ່ານ, Nizam al Mulk, ອານາຈັກໄດ້ປະສົບກັບການຟື້ນຟູວັດທະນະທໍາແລະວິທະຍາສາດ.ໄລຍະເວລານີ້ໄດ້ເຫັນການສ້າງຕັ້ງຫໍສັງເກດການທີ່ Omar Khayyám ເຮັດວຽກແລະການກໍ່ຕັ້ງໂຮງຮຽນສາດສະຫນາ.[34]ຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Malik Shah I ໃນປີ 1092, Empire Seljuq ໄດ້ແຕກແຍກຍ້ອນການຂັດແຍ້ງພາຍໃນລະຫວ່າງນ້ອງຊາຍແລະລູກຊາຍຂອງລາວ.ການແຕກແຍກນີ້ນໍາໄປສູ່ການສ້າງຕັ້ງລັດທີ່ແຕກຕ່າງກັນ, ລວມທັງ Sultanate ຂອງ Rûm ໃນ Anatolia ແລະການປົກຄອງຕ່າງໆໃນຊີເຣຍ, ອີຣັກ , ແລະເປີເຊຍ.ການອ່ອນແອລົງຂອງອໍານາດ Seljuq ໃນອີຣ່ານໄດ້ເປີດທາງໃຫ້ແກ່ການລຸກຂຶ້ນຂອງລາຊະວົງອື່ນໆ, ລວມທັງການຟື້ນຕົວຂອງ Abbasid caliphate ແລະ Khwarezmshahs, ເປັນລາຊະວົງ Sunni Muslim Persianate ຂອງຕົ້ນກໍາເນີດຕວກກີຕາເວັນອອກ.ໃນ 1194, Khwarezmshah Ala ad-Din Tekish ໄດ້ເອົາຊະນະ Seljuq sultan ສຸດທ້າຍ, ນໍາໄປສູ່ການລົ້ມລົງຂອງ Seljuq Empire ໃນອີຣ່ານ, ຍົກເວັ້ນ Sultanate ຂອງ Rûm.
ການບຸກລຸກຂອງມົງໂກນ ແລະການປົກຄອງຂອງເປີເຊຍ
ມົງ​ໂກນ​ບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ອີ​ຣ່ານ. ©HistoryMaps
1219 Jan 1 - 1370

ການບຸກລຸກຂອງມົງໂກນ ແລະການປົກຄອງຂອງເປີເຊຍ

Iran
ລາຊະວົງ Khwarazmian, ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໃນອີຣ່ານ, ມີພຽງແຕ່ຈົນກ່ວາການບຸກລຸກຂອງມົງໂກນພາຍໃຕ້ Genghis Khan .ໃນປີ 1218, ອານາຈັກມົງໂກນທີ່ຂະຫຍາຍອອກຢ່າງໄວວາມີຊາຍແດນຕິດກັບດິນແດນ Khwarazmian.Ala ad-Din Muhammad, ຜູ້ປົກຄອງ Khwarazmian, ໄດ້ຂະຫຍາຍອານາເຂດຂອງລາວໄປທົ່ວສ່ວນໃຫຍ່ຂອງອີຣ່ານແລະປະກາດຕົນເອງ Shah, ຊອກຫາການຮັບຮູ້ຈາກ Abbasid caliph Al-Nasir, ເຊິ່ງໄດ້ຖືກປະຕິເສດ.ການບຸກລຸກຂອງມົງໂກນຂອງອີຣ່ານໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນປີ 1219 ຫຼັງຈາກພາລະກິດການທູດຂອງລາວໄປ Khwarezm ໄດ້ຖືກຂ້າຕາຍ.ການບຸກລຸກແມ່ນໂຫດຮ້າຍແລະຮອບດ້ານ;ເມືອງໃຫຍ່ເຊັ່ນ Bukhara, Samarkand, Herat, Tus, ແລະ Nishapur ຖືກທໍາລາຍ, ແລະປະຊາກອນຂອງພວກເຂົາຖືກຂ້າຕາຍ.Ala ad-Din Muhammad ຫນີໄປແລະໃນທີ່ສຸດກໍຕາຍຢູ່ເທິງເກາະໃນທະເລ Caspian.​ໃນ​ການ​ບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ຄັ້ງ​ນີ້, ຊາວ​ມົງ​ໂກນ​ໄດ້​ນຳ​ໃຊ້​ເຕັກນິກ​ການ​ທະຫານ​ທີ່​ກ້າວໜ້າ, ລວມທັງ​ການ​ນຳ​ໃຊ້​ຫົວ​ໜ່ວຍ​ຂອງ​ຈີນ ​ແລະ ອາດ​ຈະ​ເປັນ​ລູກ​ລະ​ເບີດ.ທະຫານ​ຈີນ​ທີ່​ມີ​ຄວາມ​ຊຳນິ​ຊຳນານ​ໃນ​ດ້ານ​ເຕັກ​ໂນ​ໂລ​ຊີ​ຂີ້​ປືນ​ແມ່ນ​ສ່ວນ​ໜຶ່ງ​ຂອງ​ກອງທັບ​ມົງ​ໂກນ.​ເຊື່ອ​ກັນ​ວ່າ​ການ​ຍຶດ​ຄອງ​ມົງ​ໂກນ​ໄດ້​ນຳ​ເອົາ​ອາວຸດ​ປືນ​ຂອງ​ຈີນ, ​ໃນ​ນັ້ນ​ມີ​ປືນ​ຄົກ, ​ໄປ​ຍັງ​ອາຊີ​ກາງ.ວັນນະຄະດີທ້ອງຖິ່ນຕໍ່ໆມາໄດ້ພັນລະນາເຖິງອາວຸດປືນທີ່ຄ້າຍຄືກັບທີ່ໃຊ້ໃນປະເທດຈີນ .ການບຸກລຸກຂອງມົງໂກນ, ສິ້ນສຸດການເສຍຊີວິດຂອງ Genghis Khan ໃນປີ 1227, ແມ່ນຄວາມເສຍຫາຍຕໍ່ອີຣ່ານ.ມັນໄດ້ສົ່ງຜົນໃຫ້ມີການທໍາລາຍຢ່າງໃຫຍ່ຫຼວງ, ລວມທັງການລັກລອບເອົາເມືອງຕ່າງໆໃນພາກຕາເວັນຕົກ Azerbaijan .Mongols, ເຖິງແມ່ນວ່າຕໍ່ມາໄດ້ປ່ຽນເປັນອິດສະລາມແລະປະສົມປະສານເຂົ້າໄປໃນວັດທະນະທໍາຂອງອີຣ່ານ, ໄດ້ສ້າງຄວາມເສຍຫາຍທີ່ບໍ່ສາມາດແກ້ໄຂໄດ້.​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ທຳລາຍ​ທຶນ​ສຶກສາ, ວັດທະນະທຳ, ​ແລະ ພື້ນຖານ​ໂຄງ​ລ່າງ​ຂອງ​ອິດສະ​ລາມ​ຫຼາຍ​ສັດ​ຕະວັດ, ທຳລາຍ​ຕົວ​ເມືອງ, ຈູດ​ຫໍສະໝຸດ, ​ແລະ​ປ່ຽນ​ວິຫານ​ວັດ ​ພຸດທະ​ສາສະໜາ ​ໃນ​ບາງ​ເຂດ.[38]ການ​ບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ດັ່ງກ່າວ​ຍັງ​ໄດ້​ສົ່ງ​ຜົນ​ກະທົບ​ຢ່າງ​ຮ້າຍ​ແຮງ​ຕໍ່​ຊີວິດ​ພົນລະ​ເຮືອນ​ຂອງ​ອີຣານ ​ແລະ​ພື້ນຖານ​ໂຄງ​ລ່າງ​ຂອງ​ປະ​ເທດ.ການທໍາລາຍລະບົບຊົນລະປະທານຂອງ qanat, ໂດຍສະເພາະໃນພາກຕາເວັນອອກສຽງເຫນືອຂອງອີຣ່ານ, ໄດ້ຂັດຂວາງຮູບແບບການຕັ້ງຖິ່ນຖານ, ນໍາໄປສູ່ການປະຖິ້ມຕົວເມືອງກະສິກໍາຫຼາຍຄັ້ງທີ່ເຄີຍຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງ.[39]ຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Genghis Khan, ອີຣ່ານໄດ້ຖືກຄວບຄຸມໂດຍຜູ້ບັນຊາການຂອງມົງໂກນ.Hulagu Khan, ຫລານຊາຍຂອງ Genghis, ຮັບຜິດຊອບຕໍ່ການຂະຫຍາຍອໍານາດຂອງມົງໂກນຕື່ມອີກ.ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ມາຮອດເວລາຂອງລາວ, ຈັກກະພັດມົງໂກນໄດ້ແບ່ງອອກເປັນກຸ່ມທີ່ແຕກຕ່າງກັນ.Hulagu ໄດ້ສ້າງຕັ້ງລັດ Ilkhanate ໃນອີຣ່ານ, ເຊິ່ງເປັນລັດທີ່ແຕກແຍກຂອງຈັກກະພັດມົງໂກນ, ເຊິ່ງປົກຄອງເປັນເວລາແປດສິບປີແລະກາຍເປັນເປີເຊຍຫລາຍຂຶ້ນ.ໃນ 1258, Hulagu ຍຶດ Baghdad ແລະປະຫານຊີວິດ Abbasid caliph ສຸດທ້າຍ.ການຂະຫຍາຍຕົວຂອງລາວໄດ້ຖືກຢຸດຢູ່ທີ່ຮົບຂອງ Ain Jalut ໃນ Palestine ໃນ 1260 ໂດຍ Mamelukes.ນອກຈາກນັ້ນ, ຂະບວນການຂອງ Hulagu ຕ້ານຊາວມຸດສະລິມເຮັດໃຫ້ເກີດຄວາມຂັດແຍ້ງກັບ Berke, Muslim Khan ຂອງ Golden Horde , ຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງຄວາມແຕກແຍກຂອງຄວາມສາມັກຄີຂອງມົງໂກນ.ພາຍໃຕ້ Ghazan (r. 1295-1304), ຫລານຊາຍຂອງ Hulagu, Islam ໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນເປັນສາສະຫນາຂອງລັດຂອງ Ilkhanate.Ghazan, ພ້ອມ​ກັບ​ເຈົ້າ​ຊີວິດ​ອີຣານ Rashid al-Din, ​ໄດ້​ລິ​ເລີ່ມ​ການ​ຟື້ນ​ຟູ​ເສດຖະກິດ​ຢູ່​ອີຣານ.​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ໄດ້​ຫຼຸດ​ພາສີ​ໃຫ້​ແກ່​ຊ່າງ​ຫັດຖະກຳ, ຊຸກຍູ້​ການ​ກະສິກຳ, ຟື້ນ​ຟູ​ວຽກ​ງານ​ຊົນລະປະທານ, ​ແລະ ​ເພີ່ມ​ທະວີ​ຄວາມ​ປອດ​ໄພ​ເສັ້ນທາງ​ການ​ຄ້າ, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ການ​ຄ້າ​ເພິ່ມຂຶ້ນ.ບັນດາ​ການ​ຜັນ​ຂະຫຍາຍ​ດັ່ງກ່າວ​ໄດ້​ອຳນວຍ​ຄວາມ​ສະດວກ​ໃຫ້​ແກ່​ການ​ແລກປ່ຽນ​ວັດທະນະທຳ​ໃນ​ທົ່ວ​ອາຊີ, ​ເພີ່ມ​ທະວີ​ວັດທະນະທຳ​ອີຣານ.ຜົນ​ໄດ້​ຮັບ​ທີ່​ພົ້ນ​ເດັ່ນ​ແມ່ນ​ຮູບ​ແບບ​ໃໝ່​ຂອງ​ຮູບ​ແຕ້ມ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ, ການ​ປະ​ສົມ​ປະ​ກອບ​ສິ​ລະ​ປະ Mesopotamian ແລະ​ຈີນ.ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງຫລານຊາຍຂອງ Ghazan Abu Said ໃນປີ 1335, Ilkhanate ໄດ້ເຂົ້າໄປໃນສົງຄາມກາງເມືອງແລະແຕກແຍກເຂົ້າໄປໃນລາຊະວົງຂະຫນາດນ້ອຍກວ່າ, ລວມທັງ Jalayirids, Muzaffarids, Sarbadars, ແລະ Kartids.ສະຕະວັດທີ 14 ຍັງໄດ້ເຫັນຜົນກະທົບທີ່ຮ້າຍກາດຂອງການເສຍຊີວິດຂອງສີດໍາ, ເຊິ່ງເຮັດໃຫ້ປະມານ 30% ຂອງປະຊາກອນຂອງອີຣ່ານເສຍຊີວິດ.[40]
ອານາຈັກ Timurid
Tamerlane ©HistoryMaps
1370 Jan 1 - 1507

ອານາຈັກ Timurid

Iran
ອີຣ່ານໄດ້ປະສົບກັບໄລຍະເວລາຂອງການແບ່ງແຍກຈົນກ່ວາ Timur , ຜູ້ນໍາ Turco-Mongol ຂອງລາຊະວົງ Timurid, ປະກົດຕົວ.ຈັກກະພັດ Timurid, ເປັນສ່ວນຫນຶ່ງຂອງໂລກເປີເຊຍ, ໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນຫຼັງຈາກ Timur ໄດ້ເອົາຊະນະອີຣ່ານສ່ວນໃຫຍ່ຫຼັງຈາກການຮຸກຮານຂອງລາວທີ່ເລີ່ມຕົ້ນໃນປີ 1381. ຂະບວນການທາງທະຫານຂອງ Timur ໄດ້ຖືກສະແດງໂດຍຄວາມໂຫດຮ້າຍພິເສດ, ລວມທັງການຂ້າສັດຢ່າງກວ້າງຂວາງແລະການທໍາລາຍເມືອງ.[41]ເຖິງວ່າຈະມີລັກສະນະ tyrannical ແລະຮຸນແຮງຂອງລະບອບຂອງລາວ, Timur ໄດ້ລວມເອົາຊາວອີຣ່ານໃນຫນ້າທີ່ບໍລິຫານແລະສົ່ງເສີມສະຖາປັດຕະຍະກໍາແລະບົດກະວີ.ລາຊະວົງ Timurid ຮັກສາການຄວບຄຸມສ່ວນໃຫຍ່ຂອງອີຣ່ານຈົນກ່ວາ 1452, ເມື່ອພວກເຂົາສູນເສຍດິນແດນສ່ວນໃຫຍ່ຂອງພວກເຂົາໃຫ້ກັບ Black Sheep Turkmen.The Black Sheep Turkmen ຕໍ່ມາໄດ້ຖືກ defeated ໂດຍແກະສີຂາວ Turkmen ນໍາໂດຍ Uzun Hasan ໃນປີ 1468, ຜູ້ທີ່ຫຼັງຈາກນັ້ນໄດ້ປົກຄອງອີຣ່ານຈົນກ່ວາການລຸກຂຶ້ນຂອງ Safavids ໄດ້.[41]ຍຸກຂອງ Timurids ແມ່ນສໍາຄັນສໍາລັບວັນນະຄະດີ Persian, ໂດຍສະເພາະສໍາລັບນັກກະວີ Sufi Hafez.ຄວາມນິຍົມຂອງລາວແລະການສໍາເນົາຢ່າງກວ້າງຂວາງຂອງ divan ຂອງລາວໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນຢ່າງຫນັກແຫນ້ນໃນໄລຍະເວລານີ້.ເຖິງວ່າຈະມີການຂົ່ມເຫັງ Sufis ປະເຊີນຫນ້າຈາກຊາວມຸດສະລິມແບບດັ້ງເດີມ, ຜູ້ທີ່ມັກຈະຖືວ່າຄໍາສອນຂອງພວກເຂົາຖືກຫມິ່ນປະຫມາດ, Sufism ຈະເລີນເຕີບໂຕ, ພັດທະນາພາສາສັນຍາລັກທີ່ອຸດົມສົມບູນທີ່ເຕັມໄປດ້ວຍຄໍາປຽບທຽບເພື່ອປອມແປງແນວຄວາມຄິດ philosophical ທີ່ອາດຈະຂັດແຍ້ງ.Hafez, ໃນຂະນະທີ່ປິດບັງຄວາມເຊື່ອ Sufi ຂອງລາວ, ໄດ້ໃຊ້ພາສາສັນຍາລັກນີ້ຢ່າງຄ່ອງແຄ້ວໃນບົດກະວີຂອງລາວ, ໄດ້ຮັບການຍອມຮັບສໍາລັບການສ້າງແບບຟອມນີ້ຢ່າງສົມບູນ.[42] ວຽກງານຂອງລາວມີອິດທິພົນຕໍ່ນັກກະວີອື່ນໆ, ລວມທັງ Jami, ຄວາມນິຍົມຂອງລາວໄດ້ຂະຫຍາຍໄປທົ່ວໂລກ.[43]
1501 - 1796
ຍຸກສະໄໝໃໝ່ornament
ຊາຟາວິດເປີເຊຍ
ຊາຟາວິດເປີເຊຍ ©HistoryMaps
1507 Jan 1 - 1734

ຊາຟາວິດເປີເຊຍ

Qazvin, Qazvin Province, Iran
ລາຊະວົງ Safavid , ປົກຄອງຈາກ 1501 ຫາ 1722 ດ້ວຍການສ້ອມແປງໂດຍຫຍໍ້ຈາກ 1729 ຫາ 1736, ມັກຈະເຫັນວ່າເປັນການເລີ່ມຕົ້ນຂອງປະຫວັດສາດເປີເຊຍທີ່ທັນສະໄຫມ.ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ສ້າງຕັ້ງໂຮງຮຽນ Twelver ຂອງ Shi'a Islam ເປັນສາສະຫນາຂອງລັດ, ເປັນເຫດການສໍາຄັນໃນປະຫວັດສາດ Muslim.ຢູ່ທີ່ຄວາມສູງຂອງພວກເຂົາ, Safavids ໄດ້ຄວບຄຸມອີຣ່ານ, Azerbaijan , Armenia , Georgia , ບາງສ່ວນຂອງ Caucasus, ອີຣັກ , Kuwait, Afghanistan , ແລະບາງສ່ວນຂອງ Turkey , Syria, Pakistan , Turkmenistan, ແລະ Uzbekistan, ເຮັດໃຫ້ພວກເຂົາເປັນຫນຶ່ງໃນ "ປືນໃຫຍ່" ຂອງອິດສະລາມ. ອານາຈັກ" ຄຽງຄູ່ກັບຈັກກະພັດ Ottoman ແລະ Mughal .[44]ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍ Ismāil I, ຜູ້ທີ່ໄດ້ກາຍເປັນ Shāh Ismāil [45] ຫຼັງຈາກຍຶດ Tabriz ໃນປີ 1501, ລາຊະວົງ Safavid ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະໃນການຕໍ່ສູ້ອໍານາດທີ່ເກີດຂື້ນໃນ Persia ຫຼັງຈາກການແຕກແຍກຂອງ Kara Koyunlu ແລະ Aq Qoyunlu.ອິສມາອິລ ໄດ້​ໂຮມ​ການ​ປົກຄອງ​ຂອງ​ຕົນ​ເຂົ້າ​ໄປ​ທົ່ວ​ປະເທດ​ເປີເຊຍ​ໂດຍ​ໄວ.ຍຸກ Safavid ໄດ້ເຫັນການພັດທະນາທາງດ້ານບໍລິຫານ, ວັດທະນະທໍາ, ແລະການທະຫານທີ່ສໍາຄັນ.ຜູ້ປົກຄອງຂອງລາຊະວົງ, ໂດຍສະເພາະ Shah Abbas I, ໄດ້ປະຕິບັດການປະຕິຮູບການທະຫານຢ່າງຫຼວງຫຼາຍໂດຍການຊ່ວຍເຫຼືອຂອງຜູ້ຊ່ຽວຊານເອີຣົບເຊັ່ນ Robert Shirley, ເພີ່ມທະວີສາຍພົວພັນທາງການຄ້າກັບອໍານາດເອີຣົບ, ແລະການຟື້ນຟູສະຖາປັດຕະຍະກໍາແລະວັດທະນະທໍາເປີເຊຍ.Shah Abbas I ຍັງໄດ້ປະຕິບັດຕາມນະໂຍບາຍການເນລະເທດແລະຍົກຍ້າຍຖິ່ນຖານຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍຂອງ Circassians, Georgians, ແລະ Armenians ພາຍໃນອີຣ່ານ, ບາງສ່ວນເພື່ອຫຼຸດຜ່ອນອໍານາດຂອງຊົນເຜົ່າ Qizilbash.[46]ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ຜູ້ປົກຄອງຂອງ Safavid ຫຼາຍຄົນຫຼັງຈາກ Abbas I ມີປະສິດທິພາບຫນ້ອຍ, indulging ໃນການສະແຫວງຫາ leisurely ແລະລະເລີຍວຽກງານຂອງລັດ, ນໍາໄປສູ່ການຕົກຂອງລາຊະວົງ.ການ​ຫຼຸດ​ລົງ​ນີ້​ໄດ້​ເຮັດ​ໃຫ້​ຄວາມ​ກົດ​ດັນ​ຈາກ​ພາຍ​ນອກ​ຮ້າຍ​ແຮງ, ລວມ​ທັງ​ການ​ບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ໂດຍ​ປະ​ເທດ​ເພື່ອນ​ບ້ານ.ໃນປີ 1722, Mir Wais Khan, ຫົວຫນ້າ Ghilzai Pashtun, ໄດ້ກະບົດໃນ Kandahar, ແລະ Peter the Great ຂອງ ລັດເຊຍ ໄດ້ລົງທຶນໃນຄວາມວຸ່ນວາຍເພື່ອຍຶດເອົາດິນແດນເປີເຊຍ.ກອງທັບອັຟການິສຖານ, ນໍາພາໂດຍ Mahmud, ລູກຊາຍຂອງ Mir Wais, ໄດ້ຍຶດ Isfahan ແລະປະກາດກົດລະບຽບໃຫມ່.ລາຊະວົງ Safavid ໄດ້ສິ້ນສຸດລົງຢ່າງມີປະສິດທິຜົນທ່າມກາງຄວາມວຸ່ນວາຍນີ້, ແລະໃນປີ 1724, ດິນແດນຂອງອີຣ່ານໄດ້ຖືກແບ່ງອອກລະຫວ່າງ Ottoman ແລະລັດເຊຍພາຍໃຕ້ສົນທິສັນຍາ Constantinople.[47] ລັກສະນະຂອງຊາວ Shia ໃນຍຸກປະຈຸບັນຂອງອີຣ່ານ, ແລະພາກສ່ວນທີ່ສໍາຄັນຂອງຊາຍແດນໃນປະຈຸບັນຂອງອີຣ່ານແມ່ນມາຈາກຍຸກນີ້.ກ່ອນການລຸກຂຶ້ນຂອງອານາຈັກ Safavid, Sunni Islam ແມ່ນສາສະຫນາທີ່ເດັ່ນຊັດ, ກວມເອົາປະມານ 90% ຂອງປະຊາກອນໃນເວລານັ້ນ.[53] ໃນລະຫວ່າງສະຕະວັດທີ 10 ແລະ 11, Fatimids ສົ່ງ Ismailis Da'i (ຜູ້ເຜີຍແຜ່) ໄປຍັງອີຣ່ານເຊັ່ນດຽວກັນກັບດິນແດນມຸດສະລິມອື່ນໆ.ໃນເວລາທີ່ Ismailis ແບ່ງອອກເປັນສອງນິກາຍ, Nizaris ໄດ້ສ້າງຕັ້ງຖານຂອງເຂົາເຈົ້າຢູ່ໃນອີຣ່ານ.ຫຼັງ​ຈາກ​ການ​ໂຈມ​ຕີ​ຂອງ​ມົງ​ໂກນ​ໃນ​ປີ 1256 ແລະ​ການ​ຫຼຸດ​ລົງ​ຂອງ Abbasids​, ລໍາ​ດັບ​ຂອງ Sunni ໄດ້​ຫຼຸດ​ລົງ​.ບໍ່ພຽງແຕ່ພວກເຂົາສູນເສຍ caliphate, ແຕ່ຍັງສະຖານະພາບຂອງ madhhab ຢ່າງເປັນທາງການ.ການ​ສູນ​ເສຍ​ຂອງ​ເຂົາ​ເຈົ້າ​ແມ່ນ​ການ​ໄດ້​ຮັບ​ຂອງ Shia, ທີ່​ສູນ​ກາງ​ບໍ່​ໄດ້​ຢູ່​ໃນ​ອີ​ຣ່ານ​ໃນ​ເວ​ລາ​ນັ້ນ.ການປ່ຽນແປງຕົ້ນຕໍໄດ້ເກີດຂື້ນໃນຕອນຕົ້ນຂອງສະຕະວັດທີ 16, ໃນເວລາທີ່ Ismail I ໄດ້ສ້າງຕັ້ງລາຊະວົງ Safavid ແລະໄດ້ລິເລີ່ມນະໂຍບາຍທາງສາສະຫນາເພື່ອຮັບຮູ້ Shi'a Islam ເປັນສາສະຫນາທາງການຂອງອານາຈັກ Safavid, ແລະຄວາມຈິງທີ່ວ່າອີຣ່ານທີ່ທັນສະໄຫມຍັງຄົງເປັນ Shi'a ຢ່າງເປັນທາງການ. ite state ແມ່ນຜົນໂດຍກົງຂອງການກະທໍາຂອງ Ismail.ອີງຕາມ Mortaza Motahhari, ນັກວິຊາການແລະມະຫາຊົນຂອງອີຣ່ານສ່ວນໃຫຍ່ຍັງຄົງເປັນ Sunni ຈົນກ່ວາເວລາຂອງ Safavids.
ເປີເຊຍພາຍໃຕ້ Nader Shah
ຮູບຄົນປັດຈຸບັນຂອງ Nader Shah. ©Anonymous
1736 Jan 1 - 1747

ເປີເຊຍພາຍໃຕ້ Nader Shah

Iran
ບູລະນະເຂດແດນຂອງອີຣ່ານໄດ້ຖືກຟື້ນຟູຄືນມາໂດຍ Nader Shah, ນັກຮົບ Turkic ເຊື້ອສາຍອີຣ່ານຈາກເມືອງ Khorasan.ລາວໄດ້ມີຊື່ສຽງໂດຍການເອົາຊະນະ Afghans, ຊຸກຍູ້ Ottoman ກັບຄືນ, ຟື້ນຟູ Safavids, ແລະການເຈລະຈາການຖອນກໍາລັງລັດເຊຍອອກຈາກເຂດ Caucasian ຂອງອີຣ່ານໂດຍຜ່ານສົນທິສັນຍາ Resht ແລະສົນທິສັນຍາ Ganja.ໃນປີ 1736, Nader Shah ໄດ້ກາຍເປັນຜູ້ມີອໍານາດພຽງພໍທີ່ຈະປົດຕໍາແຫນ່ງ Safavids ແລະປະກາດຕົນເອງ shah.ຈັກກະພັດຂອງລາວ, ຫນຶ່ງໃນການເອົາຊະນະທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ສຸດທ້າຍຂອງອາຊີ, ແມ່ນໄລຍະສັ້ນໆ, ໃນບັນດາຜູ້ມີອໍານາດທີ່ສຸດຂອງໂລກ.ເພື່ອເປັນການເງິນໃນສົງຄາມຕໍ່ຕ້ານ ຈັກກະພັດ Ottoman , Nader Shah ໄດ້ແນເປົ້າໃສ່ ອານາຈັກ Mughal ທີ່ຮັ່ງມີແຕ່ມີຄວາມສ່ຽງໄປທາງຕາເວັນອອກ.ໃນປີ 1739, ດ້ວຍວິຊາຊາວ Caucasian ທີ່ສັດຊື່, ລວມທັງ Erekle II, Nader Shah ໄດ້ບຸກໂຈມຕີ Mughal ອິນເດຍ.ລາວໄດ້ບັນລຸໄຊຊະນະທີ່ໂດດເດັ່ນໂດຍການເອົາຊະນະກອງທັບ Mughal ທີ່ໃຫຍ່ກວ່າໃນເວລາຫນ້ອຍກວ່າສາມຊົ່ວໂມງ.ຫລັງຈາກໄດ້ຮັບໄຊຊະນະນີ້, ລາວໄດ້ໄລ່ອອກແລະລັກເອົາເມືອງເດລີ, ຮັບເອົາຄວາມຮັ່ງມີອັນໃຫຍ່ຫຼວງທີ່ລາວໄດ້ນໍາເອົາກັບຄືນໄປເປີເຊຍ.[48] ​​ພຣະອົງຍັງໄດ້ subjugated Uzbek khanates ແລະ reinstated ການປົກຄອງເປີເຊຍໃນໄລຍະທີ່ກວ້າງຂວາງ, ລວມທັງ Caucasus ທັງຫມົດ, Bahrain, ແລະພາກສ່ວນຂອງ Anatolia ແລະ Mesopotamia .ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ການ defeat ລາວໃນ Dagestan, ຫມາຍໂດຍສົງຄາມ guerrilla ແລະການສູນເສຍທາງທະຫານທີ່ສໍາຄັນ, signaled ຈຸດປ່ຽນໃນການເຮັດວຽກຂອງລາວ.ຊຸມປີຕໍ່ມາຂອງ Nader ໄດ້ຖືກຫມາຍໂດຍການຂະຫຍາຍຕົວ paranoia, ຄວາມໂຫດຮ້າຍ, ແລະການກະຕຸ້ນຂອງ revolts ໃນທີ່ສຸດ, ນໍາໄປສູ່ການລອບສັງຫານໃນ 1747. [49.]ຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Nader, ອີຣ່ານໄດ້ເຂົ້າໄປໃນຄວາມບໍ່ສະຫງົບໃນຂະນະທີ່ຜູ້ບັນຊາການທະຫານຕ່າງໆໄດ້ຕໍ່ສູ້ເພື່ອຄວບຄຸມ.Afsharids, ລາຊະວົງ Nader, ທັນທີທັນໃດຖືກກັກຂັງຢູ່ໃນ Khorasan.ອານາເຂດຂອງຊາວ Caucasian ໄດ້ແບ່ງອອກເປັນ khanates ຕ່າງໆ, ແລະ Ottoman, Omanis, ແລະ Uzbeks ໄດ້ຄືນດິນແດນທີ່ສູນເສຍໄປ.Ahmad Shah Durrani, ອະ​ດີດ​ເຈົ້າ​ໜ້າ​ທີ່​ຂອງ Nader, ກໍ່​ຕັ້ງ​ສິ່ງ​ທີ່​ກາຍ​ເປັນ ​ອາ​ຟ​ກາ​ນິ​ສ​ຖານ ​ທີ່​ທັນ​ສະ​ໄໝ.ຜູ້ປົກຄອງ ຈໍເຈຍ Erekle II ແລະ Teimuraz II, ແຕ່ງຕັ້ງໂດຍ Nader, ນະຄອນຫຼວງກ່ຽວກັບຄວາມບໍ່ສະຖຽນລະພາບ, ປະກາດເອກະລາດໂດຍຄວາມຈິງແລະການໂຮມປະເທດຈໍເຈຍຕາເວັນອອກ.[50] ໄລຍະເວລານີ້ຍັງໄດ້ເຫັນການເພີ່ມຂຶ້ນຂອງລາຊະວົງ Zand ພາຍໃຕ້ Karim Khan, [51] ຜູ້ທີ່ໄດ້ສ້າງຕັ້ງ realm ຂອງຄວາມຫມັ້ນຄົງໃນອີຣ່ານແລະບາງສ່ວນຂອງ Caucasus ໄດ້.ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Karim Khan ໃນປີ 1779, ອີຣ່ານໄດ້ເຂົ້າໄປໃນສົງຄາມກາງເມືອງອີກຄັ້ງຫນຶ່ງ, ເຊິ່ງນໍາໄປສູ່ການລຸກຂຶ້ນຂອງລາຊະວົງ Qajar.ໃນລະຫວ່າງໄລຍະເວລານີ້, ອີຣ່ານໄດ້ສູນເສຍ Basra ຢ່າງຖາວອນກັບ Ottoman ແລະ Bahrain ກັບຄອບຄົວ Al Khalifa ຫຼັງຈາກການບຸກລຸກ Bani Utbah ໃນ 1783. [52]
1796 - 1979
ຍຸກສະໄໝໃໝ່ornament
ຄາຈາ ເປີເຊຍ
ຮົບຂອງ Elisabethpol (Ganja), 1828. ©Franz Roubaud
1796 Jan 1 00:01 - 1925

ຄາຈາ ເປີເຊຍ

Tehran, Tehran Province, Iran
Agha Mohammad Khan, ຫຼັງຈາກໄດ້ຮັບໄຊຊະນະຈາກສົງຄາມກາງເມືອງພາຍຫຼັງການສິ້ນຊີວິດຂອງກະສັດ Zand ຄົນສຸດທ້າຍ, ໄດ້ສຸມໃສ່ການໂຮມເຂົ້າກັນຄືນ ໃໝ່ ແລະເປັນສູນກາງຂອງອີຣ່ານ.[54] Post-Nader Shah ແລະຍຸກ Zand, ອານາເຂດ Caucasian ຂອງອີຣ່ານໄດ້ສ້າງຕັ້ງ khanates ຕ່າງໆ.Agha Mohammad Khan ມີຈຸດປະສົງທີ່ຈະລວມເອົາພາກພື້ນເຫຼົ່ານີ້ເຂົ້າໄປໃນອີຣ່ານຄືນໃຫມ່, ພິຈາລະນາວ່າພວກເຂົາເປັນດິນແດນທັງຫມົດ.ນຶ່ງ​ໃນ​ເປົ້າ​ໝາຍ​ຕົ້ນ​ຕໍ​ຂອງ​ທ່ານ​ແມ່ນ​ລັດ​ຈໍ​ເຈຍ ຊຶ່ງ​ທ່ານ​ຖື​ວ່າ​ມີ​ຄວາມ​ສຳ​ຄັນ​ຕໍ່​ອະ​ທິ​ປະ​ໄຕ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ.ລາວໄດ້ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ກະສັດຈໍເຈຍ, Erekle II, ຍົກເລີກສົນທິສັນຍາ 1783 ຂອງລາວກັບລັດເຊຍແລະຍອມຮັບການຍຶດຫມັ້ນຂອງເປີເຊຍ, ເຊິ່ງ Erekle II ປະຕິເສດ.ໃນ​ການ​ຕອບ​ໂຕ້, Agha Mohammad Khan ໄດ້​ເປີດ​ຂະ​ບວນ​ການ​ທາງ​ການ​ທະ​ຫານ, ສົບ​ຜົນ​ສໍາ​ເລັດ​ໃນ​ການ​ຢືນ​ຢັນ​ການ​ຄວບ​ຄຸມ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ກ່ຽວ​ກັບ​ອາ​ນາ​ເຂດ Caucasian ຕ່າງໆ​, ລວມ​ທັງ Armenia ໃນ​ສະ​ໄຫມ​, Azerbaijan ​, Dagestan​, ແລະ Igdir​.ລາວໄດ້ຊະນະໃນການສູ້ຮົບຂອງ Krtsanisi, ນໍາໄປສູ່ການຍຶດເອົາ Tbilisi ແລະການຟື້ນຕົວຂອງ ຈໍເຈຍ ຢ່າງມີປະສິດທິພາບ.[55]ໃນປີ 1796, ຫຼັງຈາກກັບຄືນຈາກຂະບວນການສົບຜົນສໍາເລັດຂອງຕົນໃນຈໍເຈຍແລະການຂົນສົ່ງຫຼາຍພັນຄົນເປັນຊະເລີຍ Georgian ໄປຍັງອີຣ່ານ, Agha Mohammad Khan ໄດ້ເປັນມົງກຸດຢ່າງເປັນທາງການ Shah.ການປົກຄອງຂອງລາວໄດ້ຖືກຕັດສັ້ນລົງໂດຍການລອບສັງຫານໃນປີ 1797 ໃນຂະນະທີ່ວາງແຜນການເລັ່ງລັດອີກຄັ້ງນຶ່ງຕໍ່ກັບຈໍເຈຍ.ຫຼັງ​ຈາກ​ການ​ເສຍ​ຊີວິດ​ຂອງ​ລາວ, ຣັດ​ເຊຍ ​ໄດ້​ໃຊ້​ຄວາມ​ສ່ຽງ​ຕໍ່​ຄວາມ​ບໍ່​ໝັ້ນຄົງ​ໃນ​ພາກ​ພື້ນ.ໃນປີ 1799, ກອງທັບລັດເຊຍໄດ້ເຂົ້າໄປໃນ Tbilisi, ແລະໃນປີ 1801, ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ຍຶດເອົາຈໍເຈຍຢ່າງມີປະສິດທິຜົນ.ການຂະຫຍາຍຕົວນີ້ໄດ້ຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງການເລີ່ມຕົ້ນຂອງສົງຄາມລັດເຊຍ - ເປີເຊຍ (1804-1813 ແລະ 1826-1828), ນໍາໄປສູ່ການຢຸດເຊົາໃນທີ່ສຸດຂອງພາກຕາເວັນອອກຈໍເຈຍ, Dagestan, Armenia, ແລະ Azerbaijan ກັບລັດເຊຍ, ຕາມທີ່ໄດ້ກໍານົດໄວ້ໃນສົນທິສັນຍາ Gulistan ແລະ Turkmenchay.ດັ່ງນັ້ນ, ອານາເຂດທາງເຫນືອຂອງແມ່ນ້ໍາ Aras, ລວມທັງ Azerbaijan ໃນປະຈຸບັນ, ພາກຕາເວັນອອກຈໍເຈຍ, Dagestan, ແລະ Armenia, ຍັງຄົງເປັນສ່ວນຫນຶ່ງຂອງອີຣ່ານຈົນກ່ວາການຍຶດຄອງໃນສະຕະວັດທີ 19 ໂດຍລັດເຊຍ.[56]ພາຍຫຼັງສົງຄາມລັດເຊຍ-ເປີເຊຍ ແລະການສູນເສຍດິນແດນອັນກວ້າງໃຫຍ່ໄພສານຢ່າງເປັນທາງການໃນ Caucasus, ການປ່ຽນແປງທາງດ້ານປະຊາກອນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍໄດ້ເກີດຂຶ້ນ.ສົງຄາມຂອງ 1804-1814 ແລະ 1826-1828 ເຮັດໃຫ້ມີການເຄື່ອນຍ້າຍຂະຫນາດໃຫຍ່ທີ່ເອີ້ນວ່າ Caucasian Muhajirs ໄປສູ່ແຜ່ນດິນໃຫຍ່ຂອງອີຣ່ານ.ການເຄື່ອນໄຫວນີ້ລວມມີກຸ່ມຊົນເຜົ່າຕ່າງໆເຊັ່ນ: Ayrums, Qarapapaqs, Circassians, Shia Lezgins, ແລະຊາວມຸດສະລິມ Transcaucasian ອື່ນໆ.[57] Post the Battle of Ganja in 1804, many Ayrums and Qarapapaqs were resetted in Tabriz, Iran.ຕະຫຼອດສົງຄາມ 1804-1813, ແລະຕໍ່ມາໃນລະຫວ່າງຄວາມຂັດແຍ້ງ 1826-1828, ກຸ່ມເຫຼົ່ານີ້ຈາກດິນແດນລັດເຊຍທີ່ຖືກຍຶດໃຫມ່ໄດ້ຍ້າຍໄປ Solduz ໃນແຂວງ Azerbaijan ຕາເວັນຕົກໃນປະຈຸບັນ, ອີຣ່ານ.[58] ກິດຈະກໍາທາງທະຫານຂອງລັດເຊຍ ແລະບັນຫາການປົກຄອງຢູ່ໃນ Caucasus ໄດ້ຂັບໄລ່ຊາວມຸດສະລິມຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ ແລະຊາວຄຣິສຕຽນ Georgian ບາງຄົນເຂົ້າໄປໃນ exile ໃນອີຣ່ານ.[59]ຈາກ 1864 ຈົນກ່ວາຕົ້ນສະຕະວັດທີ 20, ການຂັບໄລ່ເພີ່ມເຕີມແລະການຍົກຍ້າຍໂດຍສະຫມັກໃຈໄດ້ເກີດຂຶ້ນຫຼັງຈາກໄຊຊະນະລັດເຊຍໃນສົງຄາມ Caucasian.ນີ້ເຮັດໃຫ້ການເຄື່ອນໄຫວເພີ່ມເຕີມຂອງຊາວ Caucasian Muslims, ລວມທັງ Azerbaijani, Transcaucasian Muslims ອື່ນໆ, ແລະກຸ່ມ Caucasian ເຫນືອເຊັ່ນ Circassians, Shia Lezgins, ແລະ Laks, ໄປສູ່ອີຣ່ານແລະຕຸລະກີ.[57] ຈໍານວນຫຼາຍຂອງຜູ້ອົບພະຍົບເຫຼົ່ານີ້ມີບົດບາດສໍາຄັນໃນປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານ, ປະກອບເປັນພາກສ່ວນທີ່ສໍາຄັນຂອງ Persian Cossack Brigade ສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໃນທ້າຍສະຕະວັດທີ 19.[60]ສົນທິສັນຍາ Turkmenchay ປີ 1828 ຍັງ​ໄດ້​ອຳນວຍ​ຄວາມ​ສະດວກ​ໃຫ້​ແກ່​ການ​ຍົກຍ້າຍ​ຊາວ Armenians ຈາກ​ອີຣານ ​ໄປ​ຍັງ​ບັນດາ​ເຂດ​ປົກຄອງ​ຕົນ​ເອງ​ຂອງ​ລັດ​ເຊຍ.[61] ໃນປະຫວັດສາດ, Armenians ເປັນສ່ວນໃຫຍ່ໃນພາກຕາເວັນອອກ Armenia ແຕ່ໄດ້ກາຍເປັນຊົນເຜົ່າສ່ວນນ້ອຍປະຕິບັດຕາມການໂຄສະນາ Timur ແລະການປົກຄອງຂອງອິດສະລາມຕໍ່ມາ.[62] ການຮຸກຮານຂອງລັດເຊຍຂອງອີຣ່ານໄດ້ປ່ຽນແປງອົງປະກອບຊົນເຜົ່າຕື່ມອີກ, ນໍາໄປສູ່ການເປັນສ່ວນໃຫຍ່ຂອງ Armenian ໃນພາກຕາເວັນອອກ Armenia ໃນປີ 1832. ການປ່ຽນແປງທາງດ້ານປະຊາກອນນີ້ໄດ້ຮັບການເຂັ້ມແຂງຕື່ມອີກຫຼັງຈາກສົງຄາມ Crimean ແລະສົງຄາມ Russo-Turkish ຂອງ 1877-1878.[63]​ໃນ​ໄລຍະ​ນີ້, ອີຣານ ​ໄດ້​ມີ​ການ​ເພີ່ມ​ທະວີ​ການ​ພົວພັນ​ທາງ​ການ​ທູດ​ຂອງ​ຝ່າຍ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ​ພາຍ​ໃຕ້ Fath Ali Shah.ຫລານຊາຍຂອງລາວ, Mohammad Shah Qajar, ອິດທິພົນຈາກລັດເຊຍ, ໄດ້ພະຍາຍາມຍຶດ Herat ຢ່າງບໍ່ສໍາເລັດຜົນ.Naser al-Din Shah Qajar, ສືບທອດທ່ານ Mohammad Shah, ເປັນຜູ້ປົກຄອງທີ່ປະສົບຜົນສໍາເລັດຫຼາຍກວ່າ, ໄດ້ສ້າງຕັ້ງໂຮງຫມໍທີ່ທັນສະໄຫມແຫ່ງທໍາອິດຂອງອີຣ່ານ.[64]ຄວາມອຶດຢາກຂອງເປີເຊຍທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ຂອງປີ 1870-1871 ເປັນເຫດການໄພພິບັດ, ເຮັດໃຫ້ມີຜູ້ເສຍຊີວິດປະມານສອງລ້ານຄົນ.[65] ໄລຍະເວລານີ້ເປັນການຫັນປ່ຽນທີ່ສໍາຄັນໃນປະຫວັດສາດເປີເຊຍ, ນໍາໄປສູ່ການປະຕິວັດລັດຖະທໍາມະນູນເປີເຊຍຕໍ່ຕ້ານ Shah ໃນທ້າຍສະຕະວັດທີ 19 ແລະຕົ້ນສະຕະວັດທີ 20.ເຖິງວ່າຈະມີສິ່ງທ້າທາຍຕ່າງໆ, Shah ໄດ້ຍອມຮັບລັດຖະທໍາມະນູນທີ່ຈໍາກັດໃນປີ 1906, ການຫັນປ່ຽນ Persia ໄປສູ່ລະບອບລັດຖະທໍາມະນູນແລະນໍາໄປສູ່ການປະຊຸມຂອງ Majlis ທໍາອິດ (ລັດຖະສະພາ) ໃນວັນທີ 7 ເດືອນຕຸລາປີ 1906.ການຄົ້ນພົບນ້ໍາມັນໃນປີ 1908 ໃນ Khuzestan ໂດຍອັງກິດໄດ້ເພີ່ມຄວາມສົນໃຈຕ່າງປະເທດໃນ Persia, ໂດຍສະເພາະໂດຍ Empire ອັງກິດ (ກ່ຽວຂ້ອງກັບ William Knox D'Arcy ແລະບໍລິສັດນ້ໍາມັນ Anglo-Iranian, ໃນປັດຈຸບັນ BP).ຊ່ວງເວລານີ້ຍັງຖືກໝາຍເຖິງການແຂ່ງຂັນທາງດ້ານພູມສາດທາງດ້ານການເມືອງລະຫວ່າງສະຫະລາຊະອານາຈັກ ແລະ ຣັດເຊຍ ຕໍ່ກັບເປີເຊຍ, ເຊິ່ງເອີ້ນກັນວ່າ The Great Game.ສົນທິສັນຍາອັງກິດ-ລັດເຊຍ ປີ 1907 ໄດ້ແບ່ງເປີເຊຍອອກເປັນຂອບເຂດຂອງອິດທິພົນ, ທໍາລາຍອະທິປະໄຕແຫ່ງຊາດຂອງຕົນ.ໃນລະຫວ່າງ ສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ 1 , ເປີເຊຍໄດ້ຖືກຍຶດຄອງໂດຍກໍາລັງອັງກິດ, Ottoman, ແລະລັດເຊຍແຕ່ຍັງຄົງເປັນກາງສ່ວນໃຫຍ່.ຫລັງສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ່ 1 ແລະ ການປະຕິວັດລັດເຊຍ , ອັງກິດໄດ້ພະຍາຍາມສ້າງຕັ້ງເຂດປົກປ້ອງ Persia, ເຊິ່ງໃນທີ່ສຸດກໍລົ້ມເຫລວ.ຄວາມບໍ່ສະຖຽນລະພາບພາຍໃນປະເທດເປີເຊຍ, ຊີ້ໃຫ້ເຫັນໂດຍການເຄື່ອນໄຫວຂອງລັດຖະທໍາມະນູນຂອງ Gilan ແລະຄວາມອ່ອນແອຂອງລັດຖະບານ Qajar, ໄດ້ເປີດທາງໃຫ້ແກ່ການລຸກຂຶ້ນຂອງ Reza Khan, ຕໍ່ມາ Reza Shah Pahlavi, ແລະການສ້າງຕັ້ງລາຊະວົງ Pahlavi ໃນປີ 1925. ການກໍ່ລັດຖະປະຫານທາງທະຫານທີ່ສໍາຄັນໃນປີ 1921 ໄດ້ນໍາພາ. ໂດຍ Reza Khan ຂອງ Persian Cossack Brigade ແລະ Seyyed Zia'eddin Tabatabai, ໃນເບື້ອງຕົ້ນແມ່ນມີຈຸດປະສົງເພື່ອຄວບຄຸມເຈົ້າຫນ້າທີ່ຂອງລັດຖະບານແທນທີ່ຈະໂຄ່ນລົ້ມລະບອບຣາຊາທິປະໄຕ Qajar ໂດຍກົງ.[66] ອິດທິພົນຂອງ Reza Khan ເພີ່ມຂຶ້ນ, ແລະໃນປີ 1925, ຫຼັງຈາກຮັບໃຊ້ເປັນນາຍົກລັດຖະມົນຕີ, ລາວໄດ້ກາຍເປັນ Shah ທໍາອິດຂອງລາຊະວົງ Pahlavi.
1921 ລັດຖະປະຫານເປີເຊຍ
Reza Shah ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1921 Feb 21

1921 ລັດຖະປະຫານເປີເຊຍ

Tehran, Tehran Province, Iran
ການ​ກໍ່​ລັດຖະປະຫານ​ເປີ​ເຊຍ​ປີ 1921, ​ແມ່ນ​ເຫດການ​ສຳຄັນ​ໃນ​ປະຫວັດສາດ​ຂອງ​ອີຣານ, ​ໄດ້​ເປີດ​ເຜີຍ​ໃນ​ສະພາບ​ທີ່​ບໍ່​ໝັ້ນຄົງ​ທາງ​ການ​ເມືອງ ​ແລະ ການ​ແຊກ​ແຊງ​ຂອງ​ຕ່າງປະ​ເທດ.ໃນວັນທີ 21 ເດືອນກຸມພາ, 1921, Reza Khan, ເຈົ້າຫນ້າທີ່ໃນກອງພົນ Cossack ເປີເຊຍ, ແລະ Seyyed Zia'eddin Tabatabaee, ນັກຂ່າວທີ່ມີອິດທິພົນ, ໄດ້ວາງແຜນການກໍ່ລັດຖະປະຫານທີ່ຈະປ່ຽນແປງເສັ້ນທາງຂອງປະເທດຊາດຢ່າງເລິກເຊິ່ງ.ອີຣ່ານ, ໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ 20, ເປັນປະເທດທີ່ມີຄວາມວຸ່ນວາຍ.ການປະຕິວັດລັດຖະທຳມະນູນປີ 1906-1911 ໄດ້ລິເລີ່ມການຫັນປ່ຽນຈາກລັດທິຈັກກະພັດ ມາເປັນລັດຖະທຳມະນູນ, ແຕ່ປະເທດຍັງແຕກແຍກກັນຢ່າງໜັກໜ່ວງ ດ້ວຍບັນດາຝ່າຍທີ່ພວມຕໍ່ສູ້ເພື່ອອຳນາດ.ລາຊະວົງ Qajar, ປົກຄອງຕັ້ງແຕ່ປີ 1796, ໄດ້ອ່ອນແອລົງຍ້ອນການປະທະກັນພາຍໃນ ແລະ ຄວາມກົດດັນຈາກພາຍນອກ, ໂດຍສະເພາະຈາກ ລັດເຊຍ ແລະ ອັງກິດ , ທີ່ສະແຫວງຫາອິດທິພົນຕໍ່ຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດທີ່ອຸດົມສົມບູນຂອງອີຣ່ານ.ການເພີ່ມຂຶ້ນເປັນຊື່ສຽງຂອງ Reza Khan ໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນພູມສັນຖານທີ່ປັ່ນປ່ວນນີ້.ເກີດ​ໃນ​ປີ 1878, ລາວ​ໄດ້​ຂຶ້ນ​ຕໍາ​ແໜ່ງ​ການ​ທະ​ຫານ​ເພື່ອ​ເປັນ​ພົນ​ເອກ​ໃນ​ກອງ​ພົນ​ໃຫຍ່ Cossack ຂອງ​ເປີ​ເຊຍ, ເປັນ​ກອງ​ກຳ​ລັງ​ທະ​ຫານ​ທີ່​ມີ​ການ​ຝຶກ​ອົບ​ຮົມ​ດີ ແລະ ມີ​ຄວາມ​ພ້ອມ​ທີ່​ກຳ​ລັງ​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ຂຶ້ນ​ໂດຍ​ຊາວ​ລັດ​ເຊຍ.ໃນທາງກົງກັນຂ້າມ, Seyyed Zia ແມ່ນນັກຂ່າວທີ່ມີຊື່ສຽງທີ່ມີວິໄສທັດຂອງອີຣ່ານທີ່ທັນສະ ໄໝ, ປາດສະຈາກການຄອບ ງຳ ຂອງຕ່າງປະເທດ.ເສັ້ນທາງຂອງພວກເຂົາໄດ້ພົບກັນໃນມື້ທີ່ໂຊກຊະຕານັ້ນໃນເດືອນກຸມພາ 1921. ໃນຕອນຕົ້ນໆ, Reza Khan ໄດ້ນໍາພາກອງພົນ Cossack ເຂົ້າໄປໃນ Tehran, ພົບກັບການຕໍ່ຕ້ານຫນ້ອຍທີ່ສຸດ.ການ​ກໍ່​ລັດຖະປະຫານ​ໄດ້​ມີ​ການ​ວາງ​ແຜນ​ຢ່າງ​ລະອຽດ​ຖີ່​ຖ້ວນ ​ແລະ ດຳ​ເນີນ​ການ​ຢ່າງ​ແນ່ນອນ.ໃນຕອນເຊົ້າ, ພວກເຂົາເຈົ້າໄດ້ຄວບຄຸມອາຄານລັດຖະບານທີ່ສໍາຄັນແລະສູນການສື່ສານ.Ahmad Shah Qajar, ກະສັດທີ່ຍັງອ່ອນແລະບໍ່ມີປະສິດຕິຜົນ, ເຫັນວ່າຕົນເອງບໍ່ມີ ອຳ ນາດຢ່າງແທ້ຈິງຕໍ່ກັບຜູ້ວາງແຜນກໍ່ລັດຖະປະຫານ.Seyyed Zia, ດ້ວຍການໜູນຫຼັງຂອງ Reza Khan, ບັງຄັບໃຫ້ Shah ແຕ່ງຕັ້ງລາວເປັນນາຍົກລັດຖະມົນຕີ.ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ນີ້​ເປັນ​ການ​ສະ​ແດງ​ໃຫ້​ເຫັນ​ຢ່າງ​ຈະ​ແຈ້ງ​ເຖິງ​ການ​ປ່ຽນ​ແປງ​ອຳນາດ - ຈາກ​ລະບອບ​ຣາຊາ​ທິປະ​ໄຕ​ທີ່​ອ່ອນ​ແອ​ໄປ​ສູ່​ລະບອບ​ໃໝ່​ທີ່​ສັນຍາ​ວ່າ​ຈະ​ປະຕິ​ຮູບ ​ແລະ​ສະຖຽນ​ລະ​ພາບ.ພາຍຫຼັງ​ການ​ກໍ່​ລັດຖະປະຫານ​ໃນ​ທັນທີ​ທັນ​ໃດ​ໄດ້​ເຫັນ​ການ​ປ່ຽນ​ແປງ​ຢ່າງ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ​ໃນ​ສະພາບ​ການ​ເມືອງ​ຂອງ​ອີຣານ.ການດຳລົງຕຳແໜ່ງນາຍົກລັດຖະມົນຕີຂອງທ່ານ Seyyed Zia, ເຖິງວ່າໄລຍະສັ້ນໆ, ໄດ້ຖືກໝາຍໄວ້ໂດຍຄວາມພະຍາຍາມທີ່ຈະຫັນເປັນທັນສະໄໝ ແລະ ຫັນເປັນສູນກາງ.ສະ​ແຫວ​ງຫາ​ການ​ປະຕິ​ຮູບ​ໂຄງ​ປະກອບ​ການ​ບໍລິຫານ, ສະກັດ​ກັ້ນ​ການ​ສໍ້​ລາດ​ບັງ​ຫຼວງ, ສ້າງ​ລະບົບ​ກົດໝາຍ​ທີ່​ທັນ​ສະ​ໄໝ.ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ການຄອບຄອງຂອງລາວແມ່ນສັ້ນ;ລາວຖືກບັງຄັບໃຫ້ລາອອກໃນເດືອນມິຖຸນາ 1921, ຕົ້ນຕໍແມ່ນຍ້ອນການຕໍ່ຕ້ານຈາກຝ່າຍຄ້ານແບບດັ້ງເດີມແລະຄວາມລົ້ມເຫຼວຂອງລາວທີ່ຈະລວບລວມອໍານາດຢ່າງມີປະສິດທິພາບ.ຢ່າງໃດກໍຕາມ, Reza Khan, ສືບຕໍ່ອາຍຸຂອງລາວ.ລາວໄດ້ກາຍເປັນລັດຖະມົນຕີຂອງສົງຄາມແລະຕໍ່ມາເປັນນາຍົກລັດຖະມົນຕີໃນປີ 1923. ນະໂຍບາຍຂອງລາວແມ່ນມຸ່ງໄປສູ່ການເສີມສ້າງລັດຖະບານກາງ, ປັບປຸງກອງທັບທີ່ທັນສະໄຫມ, ແລະຫຼຸດຜ່ອນອິດທິພົນຂອງຕ່າງປະເທດ.ໃນປີ 1925, ລາວໄດ້ມີບາດກ້າວທີ່ຕັດສິນໂດຍການປົດລາຊະວົງ Qajar ແລະຂຶ້ນຄອງບັນລັງຕົນເອງເປັນ Reza Shah Pahlavi, ສ້າງຕັ້ງລາຊະວົງ Pahlavi ທີ່ປົກຄອງອີຣ່ານຈົນເຖິງປີ 1979.ການ​ກໍ່​ລັດຖະປະຫານ​ປີ 1921 ​ໄດ້​ເປັນ​ຈຸດ​ຫັນປ່ຽນ​ໃນ​ປະຫວັດສາດ​ຂອງ​ອີຣ່ານ.ມັນກໍານົດຂັ້ນຕອນສໍາລັບການເພີ່ມຂຶ້ນຂອງ Reza Shah ແລະການສ້າງຕັ້ງຂອງລາຊະວົງ Pahlavi ໃນທີ່ສຸດ.ເຫດການດັ່ງກ່າວໄດ້ສະແດງເຖິງການສິ້ນສຸດຂອງຍຸກ Qajar ແລະຈຸດເລີ່ມຕົ້ນຂອງໄລຍະແຫ່ງການຫັນປ່ຽນທີ່ສຳຄັນ, ຍ້ອນວ່າ ອີຣານ ກ້າວເຂົ້າສູ່ເສັ້ນທາງກ້າວໄປສູ່ການຫັນເປັນທັນສະໄໝ ແລະຫັນເປັນສູນກາງ.ມໍລະດົກ​ຂອງ​ການ​ກໍ່​ລັດຖະປະຫານ​ແມ່ນ​ສັບສົນ, ​ໄດ້​ສະທ້ອນ​ເຖິງ​ຄວາມ​ມຸ່ງ​ມາດ​ປາດ​ຖະໜາ​ຂອງ​ການ​ເປັນ​ເອກະລາດ​ຂອງ​ອີຣານ​ແບບ​ທັນ​ສະ​ໄໝ ​ແລະ ການ​ທ້າ​ທາຍ​ຂອງ​ການ​ປົກຄອງ​ແບບ​ຜະ​ເດັດ​ການ​ທີ່​ຈະ​ເປັນ​ລັກສະນະ​ຫຼາຍ​ຂອງ​ພູມ​ສັນຖານ​ການ​ເມືອງ​ຂອງ​ອີຣານ​ໃນ​ສະຕະວັດ​ທີ 20.
ອີ​ຣ່ານ​ພາຍ​ໃຕ້​ການ Reza Shah​
ຮູບພາບຂອງ Reza Shah, emperor ຂອງອີຣ່ານໃນຕົ້ນ 30's ໃນເຄື່ອງແບບ. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1925 Jan 1 - 1941

ອີ​ຣ່ານ​ພາຍ​ໃຕ້​ການ Reza Shah​

Iran
ການປົກຄອງຂອງ Reza Shah Pahlavi ຈາກ 1925 ຫາ 1941 ໃນອີຣ່ານໄດ້ຖືກຫມາຍໂດຍຄວາມພະຍາຍາມປັບປຸງທີ່ທັນສະໄຫມແລະການສ້າງຕັ້ງລະບອບການປົກຄອງ.ລັດ​ຖະ​ບານ​ຂອງ​ເພິ່ນ​ໄດ້​ເນັ້ນ​ໜັກ​ເຖິງ​ລັດ​ທິ​ຊາດ, ລັດ​ທິ​ຫົວ​ຮຸນ​ແຮງ, ລັດ​ທິ​ຝ່າຍ​ໂລກ, ແລະ​ການ​ຕ້ານ​ລັດ​ທິ​ຄອມ​ມິ​ວ​ນິ​ສ, ຄຽງ​ຄູ່​ກັບ​ການ​ກົດ​ດັນ ແລະ​ການ​ໂຄ​ສະ​ນາ​ຢ່າງ​ເຂັ້ມ​ງວດ.[67] ລາວໄດ້ແນະນໍາການປະຕິຮູບທາງດ້ານເສດຖະກິດ-ສັງຄົມຈໍານວນຫລາຍ, ລວມທັງການຈັດລະບຽບກອງທັບ, ການບໍລິຫານຂອງລັດຖະບານ, ແລະການເງິນ.[68] ການປົກຄອງຂອງ Reza Shah ແມ່ນໄລຍະເວລາທີ່ສັບສົນຂອງການຫັນເປັນທັນສະໄຫມທີ່ສໍາຄັນແລະການປົກຄອງ authoritarian, ຫມາຍໂດຍທັງສອງຜົນສໍາເລັດໃນພື້ນຖານໂຄງລ່າງແລະການສຶກສາແລະການວິພາກວິຈານການກົດຂີ່ແລະການສະກັດກັ້ນທາງດ້ານການເມືອງ.ສໍາລັບຜູ້ສະຫນັບສະຫນູນລາວ, ການປົກຄອງຂອງ Reza Shah ໄດ້ຖືກເຫັນວ່າເປັນໄລຍະເວລາທີ່ມີຄວາມກ້າວຫນ້າທີ່ສໍາຄັນ, ມີລັກສະນະໂດຍການນໍາກົດຫມາຍແລະຄໍາສັ່ງ, ລະບຽບວິໄນ, ອໍານາດສູນກາງ, ແລະສິ່ງອໍານວຍຄວາມສະດວກທີ່ທັນສະໄຫມເຊັ່ນ: ໂຮງຮຽນ, ລົດໄຟ, ລົດເມ, ວິທະຍຸ, ໂຮງຮູບເງົາ, ແລະໂທລະສັບ.[69] ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ຄວາມພະຍາຍາມປັບປຸງທີ່ທັນສະໄຫມຢ່າງໄວວາຂອງລາວໄດ້ປະເຊີນກັບການວິພາກວິຈານສໍາລັບ "ໄວເກີນໄປ" [70] ແລະ "superficial," [71] ໂດຍບາງຄົນເບິ່ງການປົກຄອງຂອງລາວເປັນເວລາທີ່ຖືກຫມາຍໂດຍການກົດຂີ່, ການສໍ້ລາດບັງຫຼວງ, ການເກັບພາສີຫຼາຍເກີນໄປ, ແລະການຂາດຄວາມຖືກຕ້ອງ. .ກົດລະບຽບຂອງລາວຍັງຖືກປຽບທຽບກັບລັດຕໍາຫຼວດເນື່ອງຈາກມາດຕະການຄວາມປອດໄພທີ່ເຂັ້ມງວດ.[69] ນະໂຍບາຍຂອງພຣະອົງ, ໂດຍສະເພາະແມ່ນການຂັດແຍ້ງກັບປະເພນີອິດສະລາມ, ເຮັດໃຫ້ເກີດຄວາມບໍ່ພໍໃຈໃນບັນດາຊາວມຸດສະລິມທີ່ອຸທິດຕົນແລະນັກບວດ, ນໍາໄປສູ່ຄວາມບໍ່ສະຫງົບທີ່ສໍາຄັນ, ເຊັ່ນ: ການກະບົດ 1935 ທີ່ວິຫານ Imam Reza ໃນ Mashhad.[72]ໃນລະຫວ່າງການປົກຄອງ 16 ປີຂອງ Reza Shah, ອີຣ່ານໄດ້ເຫັນການພັດທະນາແລະທັນສະ ໄໝ ທີ່ ສຳ ຄັນ.ໂຄງການພື້ນຖານໂຄງລ່າງຕົ້ນຕໍແມ່ນໄດ້ດໍາເນີນ, ລວມທັງການກໍ່ສ້າງເສັ້ນທາງຢ່າງກວ້າງຂວາງແລະການກໍ່ສ້າງທາງລົດໄຟຂ້າມອີຣ່ານ.ການສ້າງຕັ້ງມະຫາວິທະຍາໄລ Tehran ເປັນເຄື່ອງຫມາຍການນໍາການສຶກສາທີ່ທັນສະໄຫມໃນອີຣ່ານ.[73] ການຂະຫຍາຍຕົວຂອງອຸດສາຫະກໍາແມ່ນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ, ມີການເພີ່ມຂຶ້ນ 17 ເທົ່າຂອງຈໍານວນໂຮງງານອຸດສາຫະກໍາທີ່ທັນສະໄຫມ, ບໍ່ລວມການຕິດຕັ້ງນ້ໍາມັນ.ເຄືອຂ່າຍທາງຫຼວງຂອງປະເທດໄດ້ຂະຫຍາຍຈາກ 2,000 ເປັນ 14,000 ໄມ.[74]Reza Shah ໄດ້ປະຕິຮູບທາງດ້ານການທະຫານແລະການບໍລິການພົນລະເຮືອນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ, ສ້າງຕັ້ງກອງທັບ 100,000 ຄົນ, [75] ການຫັນປ່ຽນຈາກການອີງໃສ່ກໍາລັງຂອງຊົນເຜົ່າ, ແລະສ້າງຕັ້ງພະນັກງານພົນລະເຮືອນ 90,000 ຄົນ.ລາວໄດ້ສ້າງຕັ້ງການສຶກສາພາກບັງຄັບໂດຍບໍ່ເສຍຄ່າສໍາລັບທັງຍິງແລະຊາຍແລະປິດໂຮງຮຽນສາສະຫນາເອກະຊົນ - ອິດສະລາມ, ຄຣິສຕຽນ, ຢິວ, ແລະ [ອື່ນໆ.] ເປັນໂຄງການການສຶກສາ, ການດູແລສຸຂະພາບ, ແລະໂຄງການອຸດສາຫະກໍາ.[77]ກົດລະບຽບຂອງ Reza Shah ກົງກັບແມ່ຍິງຕື່ນຕົວ (1936-1941), ການເຄື່ອນໄຫວທີ່ສົ່ງເສີມການປົດຕໍາແຫນ່ງ chador ໃນສັງຄົມການເຮັດວຽກ, ໂດຍໂຕ້ຖຽງວ່າມັນຂັດຂວາງກິດຈະກໍາທາງດ້ານຮ່າງກາຍຂອງແມ່ຍິງແລະການມີສ່ວນຮ່ວມຂອງສັງຄົມ.ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ການປະຕິຮູບນີ້, ປະເຊີນກັບການຕໍ່ຕ້ານຈາກຜູ້ນໍາທາງສາສະຫນາ.ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ເປີດ​ເຜີຍ​ແມ່ນ​ຕິດ​ພັນ​ກັບ​ກົດ​ໝາຍ​ການ​ແຕ່ງ​ງານ​ຂອງ​ປີ 1931 ແລະ ກອງ​ປະ​ຊຸມ​ໃຫຍ່​ຄັ້ງ​ທີ​ສອງ​ຂອງ​ແມ່​ຍິງ​ຕາ​ເວັນ​ອອກ​ຢູ່ Tehran ໃນ​ປີ 1932.ໃນແງ່ຂອງຄວາມອົດທົນທາງສາສະຫນາ, Reza Shah ມີຄວາມໂດດເດັ່ນສໍາລັບການສະແດງຄວາມເຄົາລົບຕໍ່ຊຸມຊົນຊາວຢິວ, ເປັນກະສັດຂອງອີຣ່ານຄັ້ງທໍາອິດໃນຮອບ 1400 ປີທີ່ອະທິຖານຢູ່ໃນໂບດໃນລະຫວ່າງການຢ້ຽມຢາມຊຸມຊົນຊາວຢິວໃນ Isfahan.ການ​ກະທຳ​ນີ້​ໄດ້​ເພີ່ມ​ຄວາມ​ນັບຖື​ຕົນ​ເອງ​ຂອງ​ຊາວ​ຢິວ​ອີຣານຢ່າງ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ​ແລະ​ເຮັດ​ໃຫ້ Reza Shah ​ໄດ້​ຮັບ​ຄວາມ​ນັບຖື​ສູງ​ໃນ​ບັນດາ​ເຂົາ​ເຈົ້າ, ຮອງ​ຈາກ Cyrus the Great.ການປະຕິຮູບຂອງລາວໄດ້ອະນຸຍາດໃຫ້ຊາວຢິວດໍາເນີນການປະກອບອາຊີບໃຫມ່ແລະຍ້າຍອອກຈາກ ghettos.[78] ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ຍັງມີການອ້າງເຖິງເຫດການຕໍ່ຕ້ານຊາວຢິວໃນ Tehran ໃນ 1922 ໃນໄລຍະການປົກຄອງຂອງລາວ.[79]ໃນປະຫວັດສາດ, ຄໍາວ່າ "ເປີເຊຍ" ແລະຕົວກໍາເນີດຂອງມັນໄດ້ຖືກໃຊ້ທົ່ວໄປໃນໂລກຕາເວັນຕົກເພື່ອຫມາຍເຖິງອີຣ່ານ.ໃນ​ປີ 1935, Reza Shah ໄດ້​ຮ້ອງ​ຂໍ​ໃຫ້​ຜູ້​ແທນ​ຕ່າງ​ປະ​ເທດ​ແລະ​ສັນ​ນິ​ບາດ​ຂອງ​ປະ​ເທດ​ຊາດ​ໄດ້​ຮັບ​ຮອງ​ເອົາ "ອີ​ຣານ​" - ຊື່​ທີ່​ປະ​ຊາ​ຊົນ​ພື້ນ​ເມືອງ​ຂອງ​ຕົນ​ແລະ​ຫມາຍ​ຄວາມ​ວ່າ "ດິນ​ຂອງ Aryans​" - ໃນ​ຫນັງ​ສື​ພິມ​ຢ່າງ​ເປັນ​ທາງ​ການ​.ການຮ້ອງຂໍນີ້ເຮັດໃຫ້ການນໍາໃຊ້ "ອີຣ່ານ" ເພີ່ມຂຶ້ນໃນໂລກຕາເວັນຕົກ, ປ່ຽນແປງຄໍາສັບທົ່ວໄປສໍາລັບສັນຊາດອີຣ່ານຈາກ "ເປີເຊຍ" ເປັນ "ອີຣ່ານ".ຕໍ່ມາ, ໃນປີ 1959, ລັດຖະບານຂອງ Shah Mohammad Reza Pahlavi, ລູກຊາຍແລະຜູ້ສືບທອດ Reza Shah Pahlavi, ໄດ້ປະກາດວ່າທັງສອງ "Persia" ແລະ "Iran" ສາມາດຖືກນໍາໃຊ້ແທນກັນຢ່າງເປັນທາງການ.ເຖິງ​ວ່າ​ຈະ​ເປັນ​ແນວ​ນັ້ນ​ກໍ​ຕາມ, ການ​ນຳ​ໃຊ້ “ອີ​ຣານ” ສືບ​ຕໍ່​ມີ​ຢູ່​ໃນ​ພາກ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ.ໃນ​ວຽກ​ງານ​ການ​ຕ່າງ​ປະ​ເທດ, Reza Shah ສະ​ແຫວ​ງ​ຫາ​ການ​ຫຼຸດ​ຜ່ອນ​ອິດ​ທິ​ພົນ​ການ​ຕ່າງ​ປະ​ເທດ​ໃນ​ອີ​ຣ່ານ.ທ່ານ​ໄດ້​ມີ​ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ທີ່​ສຳຄັນ​ເຊັ່ນ​ການ​ຍົກ​ເລີກ​ການ​ສຳ​ປະທານ​ນ້ຳມັນ​ກັບ​ອັງກິດ ​ແລະ​ຊອກ​ຫາ​ພັນທະ​ມິດ​ກັບ​ປະ​ເທດ​ຕ່າງໆ​ເຊັ່ນ​ຕວກກີ.ລາວໄດ້ດຸ່ນດ່ຽງອິດທິພົນຂອງຕ່າງປະເທດ, ໂດຍສະເພາະລະຫວ່າງອັງກິດ, ສະຫະພາບໂຊວຽດ, ແລະເຢຍລະມັນ.[80] ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ຍຸດທະສາດນະໂຍບາຍການຕ່າງປະເທດຂອງລາວລົ້ມລົງດ້ວຍການເລີ່ມຕົ້ນຂອງ ສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີສອງ , ນໍາໄປສູ່ການບຸກລຸກຂອງອັງກິດ - ໂຊວຽດຂອງອີຣ່ານໃນປີ 1941 ແລະການບັງຄັບໃຫ້ລາວຖືກຍົກເລີກ.[81]
ອີຣ່ານ​ໃນ​ສົງຄາມ​ໂລກ​ຄັ້ງ​ທີ 2
ພວກ​ລົດ​ຖັງ​ໂຊ​ວຽດ​ຂອງ​ກອງ​ທະ​ຫານ​ເກາະ​ທີ 6 ຂັບ​ລົດ​ຜ່ານ​ຖະ​ຫນົນ​ຫົນ​ທາງ​ຂອງ Tabriz ກ່ຽວ​ກັບ​ລົດ​ຖັງ​ຮົບ T-26 ຂອງ​ເຂົາ​ເຈົ້າ. ©Anonymous
1941 Jan 1 - 1945

ອີຣ່ານ​ໃນ​ສົງຄາມ​ໂລກ​ຄັ້ງ​ທີ 2

Iran
ໃນລະຫວ່າງ ສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ 2 , ໃນຂະນະທີ່ກອງທັບ ເຢຍລະມັນ ບັນລຸຜົນສໍາເລັດຕໍ່ກັບ ສະຫະພາບໂຊວຽດ , ລັດຖະບານອີຣ່ານ, ຄາດວ່າຈະໄດ້ຮັບໄຊຊະນະຂອງເຢຍລະມັນ, ປະຕິເສດຄວາມຮຽກຮ້ອງ ຂອງອັງກິດ ແລະໂຊວຽດທີ່ຈະຂັບໄລ່ຊາວເຢຍລະມັນ.ນີ້ເຮັດໃຫ້ພັນທະມິດບຸກຮຸກຮານອີຣ່ານໃນເດືອນສິງຫາປີ 1941 ພາຍໃຕ້ການປະຕິບັດງານ Countenance, ບ່ອນທີ່ພວກເຂົາໄດ້ເອົາຊະນະກອງທັບທີ່ອ່ອນແອຂອງອີຣ່ານໄດ້ຢ່າງງ່າຍດາຍ.ຈຸດ​ປະ​ສົງ​ຕົ້ນ​ຕໍ​ແມ່ນ​ເພື່ອ​ຮັບ​ປະ​ກັນ​ແຫຼ່ງ​ນ້ຳ​ມັນ​ຂອງ​ອີ​ຣານ ແລະ​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ແລວ​ເສດ​ຖະ​ກິດ​ເປີ​ເຊຍ, ເສັ້ນ​ທາງ​ສະ​ໜອງ​ໃຫ້​ສະ​ຫະ​ພາບ​ໂຊ​ວຽດ.​ເຖິງ​ວ່າ​ຈະ​ຖືກ​ຮຸກ​ຮານ ​ແລະ ຍຶດຄອງ​ກໍ່ຕາມ, ​ແຕ່​ອີຣານ ຍັງ​ຄົງ​ຮັກສາ​ທ່າ​ທີ​ທີ່​ເປັນ​ກາງ​ຢ່າງ​ເປັນ​ທາງ​ການ.Reza Shah ໄດ້ຖືກ deposed ໃນລະຫວ່າງການປະກອບອາຊີບນີ້ແລະທົດແທນໂດຍລູກຊາຍຂອງລາວ, Mohammad Reza Pahlavi.[82]ກອງປະຊຸມ Tehran ໃນປີ 1943, ເຂົ້າຮ່ວມໂດຍບັນດາປະເທດພັນທະມິດ, ໄດ້ສົ່ງຜົນໃຫ້ Tehran ຖະແຫຼງການ, ຮັບປະກັນເອກະລາດຫລັງສົງຄາມຂອງອີຣ່ານແລະຄວາມເປັນເອກະລາດຂອງດິນແດນ.​ແນວ​ໃດ​ກໍ​ດີ, ຫລັງ​ສົງຄາມ, ທະຫານ​ໂຊ​ວຽດ​ທີ່​ປະຈຳ​ຢູ່​ພາກ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ​ສຽງ​ເໜືອ​ຂອງ​ອີຣານບໍ່​ໄດ້​ຖອນ​ຕົວ​ອອກ​ໃນ​ທັນທີ.ແທນທີ່ຈະ, ພວກເຂົາສະຫນັບສະຫນູນການກະບົດທີ່ນໍາໄປສູ່ການສ້າງຕັ້ງລັດທິແຍກຕົວອອກທີ່ສະຫນັບສະຫນູນໂຊວຽດໄລຍະສັ້ນໃນ Azerbaijan ແລະ Iranian Kurdistan - ລັດຖະບານປະຊາຊົນ Azerbaijan ແລະສາທາລະນະລັດ Kurdistan, ຕາມລໍາດັບ, ໃນທ້າຍປີ 1945. ການປະກົດຕົວຂອງໂຊວຽດໃນອີຣ່ານໄດ້ສືບຕໍ່ຈົນເຖິງເດືອນພຶດສະພາ 1946. ສິ້ນສຸດພຽງແຕ່ຫຼັງຈາກອີຣ່ານສັນຍາສໍາປະທານນ້ໍາມັນ.ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ສາທາລະນະລັດທີ່ສະຫນັບສະຫນູນໂດຍໂຊວຽດໄດ້ຖືກໂຄ່ນລົ້ມໃນໄວໆນີ້, ແລະການສໍາປະທານນ້ໍາມັນໄດ້ຖືກຖອນຄືນຕໍ່ມາ.[83]
ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Mohammad Reza Pahlavi
Mohammad Reza ຢູ່ໃນໂຮງຫມໍຫຼັງຈາກຄວາມພະຍາຍາມລອບສັງຫານທີ່ລົ້ມເຫລວ, 1949. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1941 Jan 1 - 1979

ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Mohammad Reza Pahlavi

Iran
ການປົກຄອງຂອງ Mohammad Reza Pahlavi ເປັນ Shah ຂອງອີຣ່ານ, ກວມເອົາຈາກ 1941 ຫາ 1979, ເປັນຕົວແທນຂອງຍຸກທີ່ສໍາຄັນແລະສະລັບສັບຊ້ອນໃນປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານ, ຫມາຍໂດຍການທັນສະໄຫມຢ່າງໄວວາ, ຄວາມວຸ່ນວາຍທາງດ້ານການເມືອງ, ແລະການປ່ຽນແປງທາງສັງຄົມ.ການ​ປົກຄອງ​ຂອງ​ພຣະອົງ​ສາມາດ​ແບ່ງ​ອອກ​ເປັນ​ໄລຍະ​ທີ່​ແຕກ​ຕ່າງ​ກັນ, ​ແຕ່​ລະ​ຄົນ​ມີ​ລັກສະນະ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ທາງ​ດ້ານ​ການ​ເມືອງ, ​ເສດຖະກິດ, ສັງຄົມ.ຊຸມປີຕົ້ນຂອງການປົກຄອງຂອງ Mohammad Reza Shah ໄດ້ຖືກປົກຄຸມດ້ວຍສົງຄາມໂລກຄັ້ງທີ 2 ແລະການຍຶດຄອງຂອງອີຣ່ານຕໍ່ໄປໂດຍກໍາລັງພັນທະມິດ.ໃນໄລຍະນີ້, ອີຣ່ານໄດ້ປະເຊີນກັບຄວາມວຸ້ນວາຍທາງດ້ານການເມືອງອັນໃຫຍ່ຫຼວງ, ລວມທັງການບັງຄັບໃຫ້ລາດຊະວົງຂອງພໍ່ຂອງລາວ, Reza Shah, ໃນປີ 1941. ໄລຍະນີ້ແມ່ນເວລາທີ່ບໍ່ແນ່ນອນ, ໂດຍອີຣ່ານໄດ້ຕໍ່ສູ້ກັບອິດທິພົນຂອງຕ່າງປະເທດແລະຄວາມບໍ່ສະຖຽນລະພາບພາຍໃນ.​ໃນ​ຍຸກ​ຫຼັງ​ສົງຄາມ, ທ່ານ Mohammad Reza Shah ​ໄດ້​ເລີ່​ມດຳ​ເນີນ​ໂຄງການ​ຫັນ​ເປັນ​ທັນ​ສະ​ໄໝ​ທີ່​ມີ​ຄວາມ​ທະ​ເຍີທະ​ຍານ, ​ໄດ້​ຮັບ​ອິດ​ທິພົນ​ຢ່າງ​ໜັກໜ່ວງ​ຈາກ​ຕົວ​ແບບ​ຂອງ​ຝ່າຍ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ.ຊຸມປີ 1950 ແລະ 1960 ໄດ້ເປັນສັກຂີພິຍານການຈັດຕັ້ງປະຕິບັດການປະຕິວັດສີຂາວ, ໄລຍະການປະຕິຮູບເພື່ອແນໃສ່ເຮັດໃຫ້ເສດຖະກິດ ແລະ ສັງຄົມຂອງປະເທດທັນສະໄໝ.ການປະຕິຮູບເຫຼົ່ານີ້ລວມມີການຈັດສັນທີ່ດິນ, ການມີສິດເລືອກຕັ້ງຂອງແມ່ຍິງ, ແລະການຂະຫຍາຍການບໍລິການດ້ານການສຶກສາ ແລະ ສາທາລະນະສຸກ.ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ການປ່ຽນແປງເຫຼົ່ານີ້ຍັງນໍາໄປສູ່ຜົນສະທ້ອນທີ່ບໍ່ໄດ້ຕັ້ງໃຈ, ເຊັ່ນການຍົກຍ້າຍຂອງປະຊາກອນໃນເຂດຊົນນະບົດແລະການຫັນເປັນຕົວເມືອງຢ່າງໄວວາຂອງຕົວເມືອງເຊັ່ນ Tehran.ກົດລະບຽບຂອງ Shah ຍັງຖືກຫມາຍໂດຍຮູບແບບການປົກຄອງຂອງລາວທີ່ມີ autocratic ເພີ່ມຂຶ້ນ.ການກໍ່ລັດຖະປະຫານໃນປີ 1953, ໄດ້ຖືກຈັດຕັ້ງໂດຍການຊ່ວຍເຫຼືອຂອງ CIA ແລະ MI6 ຂອງອັງກິດ, ເຊິ່ງເຮັດໃຫ້ລາວຄືນໃຫມ່ຫຼັງຈາກການໂຄ່ນລົ້ມໃນເວລາສັ້ນໆ, ໄດ້ເສີມສ້າງຕໍາແຫນ່ງຂອງລາວຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ.ເຫດການ​ນີ້​ແມ່ນ​ຈຸດ​ຫັນປ່ຽນ, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ລະບອບ​ປະ​ຊາ​ທິປະ​ໄຕ​ນັບ​ມື້​ນັບ​ມີ​ລັກສະນະ​ສະກັດ​ກັ້ນ​ບັນດາ​ຄວາມ​ຂັດ​ແຍ່ງ​ທາງ​ດ້ານ​ການ​ເມືອງ ​ແລະ ຄວາມ​ຫຍໍ້​ທໍ້​ຂອງ​ຝ່າຍ​ຄ້ານ.SAVAK, ຕໍາຫຼວດລັບສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນໂດຍການຊ່ວຍເຫຼືອຂອງ CIA, ໄດ້ກາຍເປັນ infamous ສໍາລັບມີສິດເທົ່າທຽມທີ່ໂຫດຮ້າຍຂອງຕົນໃນການສະກັດກັ້ນຝ່າຍຄ້ານ.ທາງດ້ານເສດຖະກິດ, ອີຣ່ານໄດ້ປະສົບກັບການຂະຫຍາຍຕົວທີ່ສໍາຄັນໃນໄລຍະນີ້, ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນນໍ້າມັນເຊື້ອໄຟໂດຍສະຫງວນນ້ໍາມັນຂະຫນາດໃຫຍ່ຂອງຕົນ.ຊຸມປີ 1970 ເຫັນວ່າລາຍໄດ້ນໍ້າມັນເພີ່ມຂຶ້ນ, ເຊິ່ງ Shah ໄດ້ໃຊ້ເງິນທຶນໂຄງການອຸດສາຫະກໍາທີ່ມີຄວາມທະເຍີທະຍານແລະການຂະຫຍາຍການທະຫານ.​ແນວ​ໃດ​ກໍ​ດີ, ການ​ເຕີບ​ໂຕ​ດ້ານ​ເສດຖະກິດ​ນີ້​ຍັງ​ເຮັດ​ໃຫ້​ຄວາມ​ບໍ່​ສະ​ເໝີ​ພາບ​ແລະ​ການ​ສໍ້​ລາດ​ບັງ​ຫຼວງ​ເພີ່ມ​ຂຶ້ນ, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ສັງຄົມ​ບໍ່​ມີ​ຄວາມ​ຂັດ​ແຍ່ງ​ກັນ.ທາງດ້ານວັດທະນະທໍາ, ຍຸກ Shah ແມ່ນເວລາຂອງການຫັນປ່ຽນທີ່ສໍາຄັນ.ການ​ເຊີດ​ຊູ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ແລະ​ຄຸນຄ່າ​ຂອງ​ຝ່າຍ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ, ຄຽງ​ຄູ່​ກັບ​ການ​ສະ​ກັດ​ກັ້ນ​ການ​ປະ​ຕິ​ບັດ​ປະ​ເພ​ນີ​ແລະ​ທາງ​ສາດ​ສະ​ໜາ, ໄດ້​ເຮັດ​ໃຫ້​ວິ​ກິດ​ການ​ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ​ຂອງ​ຊາວ​ອີ​ຣານ​ເປັນ​ຈຳ​ນວນ​ຫຼາຍ.ໄລຍະເວລານີ້ໄດ້ເປັນພະຍານເຖິງການເພີ່ມຂື້ນຂອງຊົນຊັ້ນສູງທີ່ມີການສຶກສາຂອງຕາເວັນຕົກ, ມັກຈະຖືກຕັດອອກຈາກຄຸນຄ່າແລະວິຖີຊີວິດແບບດັ້ງເດີມຂອງປະຊາກອນທີ່ກວ້າງຂວາງ.ທ້າຍຊຸມປີ 1970 ຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງການຫຼຸດລົງຂອງການປົກຄອງຂອງ Mohammad Reza Shah, ສິ້ນສຸດການປະຕິວັດອິດສະລາມປີ 1979. ການປະຕິວັດ, ນໍາພາໂດຍ Ayatollah Ruhollah Khomeini, ເປັນການຕອບໂຕ້ຕໍ່ທົດສະວັດຂອງການປົກຄອງແບບອັດຕະປື, ຄວາມບໍ່ສະເໝີພາບທາງດ້ານເສດຖະກິດ-ສັງຄົມ, ແລະການຫັນເປັນວັດທະນະທໍາຕາເວັນຕົກ.ການ​ບໍ່​ສາມາດ​ຂອງ Shah ​ໃນ​ການ​ຕອບ​ໂຕ້​ຢ່າງ​ມີ​ປະສິດທິ​ຜົນ​ຕໍ່​ຄວາມ​ບໍ່​ສະຫງົບ​ທີ່​ເພີ່ມ​ຂຶ້ນ, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ບັນຫາ​ສຸຂະພາບ​ຂອງ​ຕົນ​ໜັກ​ຂຶ້ນ, ​ໃນ​ທີ່​ສຸດ​ໄດ້​ເຮັດ​ໃຫ້ການ​ໂຄ່ນ​ລົ້ມ​ຂອງ​ທ່ານ ​ແລະ ການ​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ສາທາລະນະ​ລັດ​ອິດສະ​ລາມ​ອີຣານ.
1953 ລັດຖະປະຫານອີຣ່ານ
ຖັງ​ນ້ຳ​ຢູ່​ຕາມ​ຖະໜົນ​ຫົນທາງ​ຂອງ​ເຕຫະຣ່ານ, 1953. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1953 Aug 15 - Aug 19

1953 ລັດຖະປະຫານອີຣ່ານ

Tehran, Tehran Province, Iran
ການກໍ່ລັດຖະປະຫານຂອງອີຣ່ານໃນປີ 1953 ແມ່ນເຫດການທາງດ້ານການເມືອງທີ່ສຳຄັນທີ່ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ Mohammad Mosaddegh ຖືກເລືອກຕັ້ງໂດຍປະຊາທິປະໄຕ.ການກໍ່ລັດຖະປະຫານນີ້, ເກີດຂຶ້ນໃນວັນທີ 19 ສິງຫາ 1953, [84] ໄດ້ຖືກຈັດຕັ້ງໂດຍ ສະຫະລັດ ແລະ ອັງກິດ , ແລະນໍາພາໂດຍກອງທັບອີຣ່ານ, ເພື່ອສ້າງຄວາມເຂັ້ມແຂງການປົກຄອງຂອງກະສັດ Shah Mohammad Reza Pahlavi.ມັນກ່ຽວຂ້ອງກັບການມີສ່ວນຮ່ວມຂອງສະຫະລັດພາຍໃຕ້ຊື່ Operation Ajax [85] ແລະ Operation Boot ຂອງອັງກິດ.[86] ນັກບວດ Shi'a ຍັງມີບົດບາດຫຼາຍໃນເຫດການນີ້.[87]ຮາກ​ຖານ​ຂອງ​ຄວາມ​ວຸ້ນວາຍ​ທາງ​ດ້ານ​ການ​ເມືອງ​ນີ້ ວາງ​ຢູ່​ໃນ​ຄວາມ​ພະ​ຍາ​ຍາມ​ຂອງ​ທ່ານ Mosaddegh ໃນ​ການ​ກວດ​ສອບ​ບໍ​ລິ​ສັດ​ນ້ຳ​ມັນ​ອັງ​ກິດ-ອີ​ຣານ (AIOC, ປະຈຸ​ບັນ BP) ແລະ​ຈຳ​ກັດ​ການ​ຄວບ​ຄຸມ​ສະ​ຫງວນ​ນ້ຳ​ມັນ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ.ການຕັດສິນໃຈຂອງລັດຖະບານລາວໃນການສັນຊາດອຸດສາຫະກໍານ້ໍາມັນຂອງອີຣ່ານແລະຂັບໄລ່ຜູ້ຕາງຫນ້າຂອງບໍລິສັດຕ່າງປະເທດນໍາໄປສູ່ການຫ້າມທົ່ວໂລກກ່ຽວກັບນ້ໍາມັນອີຣ່ານທີ່ລິເລີ່ມໂດຍອັງກິດ, [88] ມີຜົນກະທົບຢ່າງຮ້າຍແຮງຕໍ່ເສດຖະກິດຂອງອີຣ່ານ.ອັງກິດ, ພາຍໃຕ້ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ Winston Churchill, ແລະລັດຖະບານ Eisenhower ຂອງສະຫະລັດ, ຄວາມຢ້ານກົວຕໍ່ທ່າທີທີ່ບໍ່ຍອມແພ້ຂອງ Mosaddegh ແລະເປັນຫ່ວງກ່ຽວກັບອິດທິພົນຂອງພັກກອມມູນິດ Tudeh, ໄດ້ຕັດສິນໃຈໂຄ່ນລົ້ມລັດຖະບານຂອງອີຣ່ານ.[89]ຫຼັງຈາກລັດຖະປະຫານ, ລັດຖະບານຂອງນາຍພົນ Fazlollah Zahedi ໄດ້ຖືກສ້າງຕັ້ງຂຶ້ນ, ອະນຸຍາດໃຫ້ Shah ປົກຄອງດ້ວຍສິດອໍານາດເພີ່ມຂຶ້ນ, [90] ໄດ້ຮັບການສະຫນັບສະຫນູນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍຈາກສະຫະລັດ.[91] CIA, ຕາມການເປີດເຜີຍໂດຍເອກະສານທີ່ແຍກປະເພດ, ໄດ້ມີສ່ວນຮ່ວມຢ່າງເລິກເຊິ່ງໃນການວາງແຜນ ແລະການປະຕິບັດລັດຖະປະຫານ, ລວມທັງການຈ້າງກຸ່ມຄົນເພື່ອກະຕຸ້ນການກໍ່ຄວາມວຸ້ນວາຍທີ່ສະໜັບສະໜູນ Shah.[84] ຄວາມຂັດແຍ້ງເຮັດໃຫ້ 200 ຫາ 300 ຄົນເສຍຊີວິດ, ແລະ Mosaddegh ໄດ້ຖືກຈັບ, ພະຍາຍາມສໍາລັບ treson, ແລະຕັດສິນໂທດໃຫ້ຈັບກຸມເຮືອນຕະຫຼອດຊີວິດ.[92]Shah ສືບຕໍ່ການປົກຄອງຂອງລາວຕໍ່ໄປອີກ 26 ປີຈົນກ່ວາການປະຕິວັດອີຣ່ານໃນປີ 1979. ໃນປີ 2013, ລັດຖະບານສະຫະລັດໄດ້ຮັບຮູ້ຢ່າງເປັນທາງການກ່ຽວກັບບົດບາດຂອງຕົນໃນການກໍ່ລັດຖະປະຫານດ້ວຍການເປີດເຜີຍເອກະສານທີ່ຈັດປະເພດ, ເປີດເຜີຍເຖິງຂອບເຂດຂອງການມີສ່ວນຮ່ວມແລະການວາງແຜນ.ໃນປີ 2023, CIA ຍອມຮັບວ່າການສະໜັບສະໜຸນການກໍ່ລັດຖະປະຫານແມ່ນ “ບໍ່ເປັນປະຊາທິປະໄຕ,” ເຊິ່ງຊີ້ໃຫ້ເຫັນເຖິງຜົນກະທົບອັນໃຫຍ່ຫຼວງຂອງເຫດການນີ້ຕໍ່ປະຫວັດສາດດ້ານການເມືອງຂອງອີຣານ ແລະ ການພົວພັນລະຫວ່າງສະຫະລັດ ແລະ ອີຣານ.[93]
ການປະຕິວັດອີຣ່ານ
Iranian Revolution ©Anonymous
1978 Jan 7 - 1979 Feb 11

ການປະຕິວັດອີຣ່ານ

Iran
ການປະຕິວັດອີຣ່ານ, ສິ້ນສຸດໃນປີ 1979, ເປັນຈຸດສໍາຄັນຂອງການປ່ຽນແປງທາງດ້ານການເມືອງຂອງອີຣ່ານ, ນໍາໄປສູ່ການລົ້ມລົງຂອງລາຊະວົງ Pahlavi ແລະການສ້າງຕັ້ງສາທາລະນະລັດອິດສະລາມຂອງອີຣ່ານ.ການ​ປ່ຽນ​ແປງ​ຄັ້ງ​ນີ້​ໄດ້​ສິ້ນ​ສຸດ​ການ​ປົກ​ຄອງ​ລັດ​ທິ​ປະ​ຊາ​ທິ​ປະ​ໄຕ​ຂອງ Pahlavi ແລະ​ໄດ້​ນໍາ​ພາ​ລັດ​ຖະ​ບານ​ທີ່​ນໍາ​ໂດຍ Ayatollah Ruhollah Khomeini.[94] ການຂັບໄລ່ Pahlavi, Shah ສຸດທ້າຍຂອງອີຣ່ານ, ຢ່າງເປັນທາງການຫມາຍການສິ້ນສຸດຂອງ monarchy ປະຫວັດສາດຂອງອີຣ່ານ.[95]ຫລັງ​ການ​ກໍ່​ລັດຖະປະຫານ​ປີ 1953, ທ່ານ Pahlavi ​ໄດ້​ຈັດ​ວາງ​ອີ​ຣ່ານ​ເຂົ້າ​ກັບ​ກຸ່ມ​ປະ​ເທດ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ, ​ໂດຍ​ສະ​ເພາະ​ແມ່ນ ​ສະຫະລັດ , ​ເພື່ອ​ເພີ່ມ​ທະວີ​ການ​ປົກຄອງ​ແບບ​ອຳນາດ​ຂອງ​ຕົນ.ເປັນເວລາ 26 ປີ, ລາວໄດ້ຮັກສາຕໍາແຫນ່ງຂອງອີຣ່ານຢູ່ຫ່າງຈາກອິດທິພົນ ຂອງໂຊວຽດ .[96] ຄວາມພະຍາຍາມຂອງຄວາມທັນສະໄຫມຂອງ Shah, ເອີ້ນວ່າການປະຕິວັດສີຂາວ, ໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນໃນ 1963, ຊຶ່ງນໍາໄປສູ່ການ exile ຂອງ Khomeini, ເປັນ opponents vocal ຂອງນະໂຍບາຍຂອງ Pahlavi.ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ຄວາມເຄັ່ງຕຶງທາງດ້ານອຸດົມການລະຫວ່າງ Pahlavi ແລະ Khomeini ຍັງຄົງຢູ່, ນໍາໄປສູ່ການປະທ້ວງຕໍ່ຕ້ານລັດຖະບານທີ່ແຜ່ລາມເລີ່ມຕົ້ນໃນເດືອນຕຸລາ 1977. [97.]ໄຟໄຫມ້ Cinema Rex ໃນເດືອນສິງຫາ 1978, ບ່ອນທີ່ຫຼາຍຮ້ອຍຄົນເສຍຊີວິດ, ໄດ້ກາຍເປັນຕົວກະຕຸ້ນສໍາລັບການເຄື່ອນໄຫວປະຕິວັດທີ່ກວ້າງຂວາງ.[98] Pahlavi ອອກຈາກອີຣ່ານໃນເດືອນມັງກອນ 1979, ແລະ Khomeini ກັບຄືນມາຈາກການຖືກເນລະເທດໃນເດືອນກຸມພາ, ຕ້ອນຮັບໂດຍຜູ້ສະຫນັບສະຫນູນຫຼາຍພັນຄົນ.[99] ໂດຍ 11 ເດືອນກຸມພາ 1979, ກະສັດໄດ້ລົ້ມລົງ, ແລະ Khomeini ຍຶດຄອງ.[100] ພາຍຫຼັງການລົງປະຊາມະຕິໃນເດືອນມີນາ 1979 ຂອງສາທາລະນະລັດອິດສະລາມ, ໃນທີ່ 98% ຂອງຜູ້ລົງຄະແນນອີຣ່ານໄດ້ອະນຸມັດການປ່ຽນແປງຂອງປະເທດໄປສູ່ສາທາລະນະລັດອິດສະລາມ, ລັດຖະບານໃຫມ່ໄດ້ເລີ່ມຕົ້ນຄວາມພະຍາຍາມເພື່ອຮ່າງລັດຖະທໍາມະນູນຂອງສາທາລະນະລັດອິດສະລາມຂອງອີຣ່ານໃນປະຈຸບັນ;[101] Ayatollah Khomeini ກາຍເປັນຜູ້ນໍາສູງສຸດຂອງອີຣ່ານໃນເດືອນທັນວາ 1979. [102]ຄວາມສໍາເລັດຂອງການປະຕິວັດອີຣ່ານໃນປີ 1979 ໄດ້ພົບກັບຄວາມແປກໃຈທົ່ວໂລກຍ້ອນຄຸນລັກສະນະທີ່ເປັນເອກະລັກຂອງມັນ.ແຕກຕ່າງຈາກການປະຕິວັດທົ່ວໄປ, ມັນບໍ່ໄດ້ເກີດມາຈາກຄວາມພ່າຍແພ້ໃນສົງຄາມ, ວິກິດການທາງດ້ານການເງິນ, ການລຸກຮືຂອງຊາວກະສິກອນ, ຫຼືຄວາມບໍ່ພໍໃຈຂອງທະຫານ.ແທນທີ່ຈະ, ມັນໄດ້ເກີດຂື້ນໃນປະເທດທີ່ປະສົບກັບຄວາມຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງທີ່ກ່ຽວຂ້ອງແລະໄດ້ນໍາເອົາການປ່ຽນແປງຢ່າງໄວວາແລະເລິກເຊິ່ງ.ການ​ປະ​ຕິ​ວັດ​ໄດ້​ຮັບ​ຄວາມ​ນິ​ຍົມ​ຢ່າງ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ​ແລະ​ໄດ້​ເຮັດ​ໃຫ້​ເກີດ​ການ exile ທີ່​ສໍາ​ຄັນ​, ເປັນ​ສ່ວນ​ໃຫຍ່​ຂອງ​ການ diaspora ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ໃນ​ທຸກ​ມື້​ນີ້​.[103] ມັນໄດ້ປ່ຽນແທນລັດທິຝ່າຍໂລກ ແລະອຳນາດການປົກຄອງຂອງອີຣ່ານ ດ້ວຍການຕໍ່ຕ້ານລັດທິອິດສະລາມຕາເວັນຕົກ.ລະບອບໃຫມ່ນີ້ແມ່ນອີງໃສ່ແນວຄວາມຄິດຂອງ Velâyat-e Faqih (Guardianship of the Islamic Jurist), ຮູບແບບຂອງການປົກຄອງ straddling authoritarianism ແລະ totalitarianism.[104]ການປະຕິວັດໄດ້ກໍານົດຈຸດປະສົງຫຼັກອຸດົມການທີ່ຈະທໍາລາຍລັດອິດສະລາແອນ [105] ແລະພະຍາຍາມທໍາລາຍອິດທິພົນຂອງ Sunni ໃນພາກພື້ນ.ມັນໄດ້ສະໜັບສະໜູນການເຕີບໃຫຍ່ທາງດ້ານການເມືອງຂອງຊາວ Shi'ites ແລະສົ່ງອອກຄໍາສອນ Khomeinist ໄປຕ່າງປະເທດ. ພາຍຫຼັງການລວມຕົວຂອງກຸ່ມ Khomeinist, ອີຣ່ານໄດ້ເລີ່ມໃຫ້ການສະໜັບສະໜູນກຸ່ມຫົວຮຸນແຮງ Shia ໃນທົ່ວພາກພື້ນເພື່ອຕ້ານກັບອິດທິພົນຂອງ Sunni ແລະສ້າງຕັ້ງການຄອບຄອງຂອງອີຣ່ານ, ເພື່ອແນໃສ່ໃຫ້ມີຄໍາສັ່ງທາງດ້ານການເມືອງ Shia ນໍາພາໂດຍອີຣ່ານ.
1979
ຍຸກສະໄໝornament
ອີຣານ ພາຍໃຕ້ການເປັນປະທານຂອງ Ayatollah Khomeini
Ayatollah Khomeini. ©David Burnett
1979 Jan 1 00:01 - 1989

ອີຣານ ພາຍໃຕ້ການເປັນປະທານຂອງ Ayatollah Khomeini

Iran
Ayatollah Ruhollah Khomeini ແມ່ນບຸກຄົນທີ່ມີຊື່ສຽງໃນປະເທດອີຣ່ານຈາກການສ້າງຕັ້ງສາທາລະນະລັດອິດສະລາມໃນເດືອນເມສາ 1979 ຈົນກ່ວາການເສຍຊີວິດຂອງລາວໃນປີ 1989. ການປະຕິວັດອິດສະລາມໄດ້ສົ່ງຜົນກະທົບຢ່າງຫຼວງຫຼາຍຕໍ່ຄວາມຮັບຮູ້ຂອງຊາວອິດສະລາມທົ່ວໂລກ, ເຮັດໃຫ້ເກີດຄວາມສົນໃຈທາງດ້ານການເມືອງແລະຈິດວິນຍານຂອງອິດສະລາມ, ແຕ່ຍັງເຮັດໃຫ້ເກີດຄວາມຢ້ານກົວແລະບໍ່ໄວ້ວາງໃຈຕໍ່. Islam ແລະໂດຍສະເພາະແມ່ນສາທາລະນະລັດອິດສະລາມແລະຜູ້ກໍ່ຕັ້ງຂອງຕົນ.[106]ການ​ປະ​ຕິ​ວັດ​ໄດ້​ດົນ​ໃຈ​ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ Islamist ແລະ​ກົງ​ກັນ​ຂ້າມ​ກັບ​ອິດ​ທິ​ພົນ​ຂອງ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ​ໃນ​ໂລກ Muslim​.ເຫດການທີ່ໂດດເດັ່ນລວມມີການຍຶດເອົາ Grand Mosque ໃນ Saudi Arabia ໃນປີ 1979, ການລອບສັງຫານປະທານາທິບໍດີອີຢິບ Sadat ໃນປີ 1981, ການກະບົດຂອງກຸ່ມພີ່ນ້ອງຊາວມຸດສະລິມໃນ Hama, ຊີເຣຍ, ແລະການວາງລະເບີດໃນປີ 1983 ໃນເລບານອນທີ່ແນເປົ້າໃສ່ກອງທັບ ອາເມລິກາ ແລະ ຝຣັ່ງ .[107]​ໃນ​ລະຫວ່າງ​ປີ 1982 ຫາ​ປີ 1983, ອີຣານ ​ໄດ້​ກ່າວ​ເຖິງ​ຜົນ​ສະທ້ອນ​ຂອງ​ການ​ປະ​ຕິ​ວັດ, ລວມທັງ​ການ​ກໍ່ສ້າງ​ທາງ​ດ້ານ​ເສດຖະກິດ, ການ​ທະຫານ, ​ແລະ ການ​ກໍ່ສ້າງ​ລັດຖະບານ​ຄືນ​ໃໝ່.ໃນໄລຍະນີ້, ລະບອບດັ່ງກ່າວໄດ້ສະກັດກັ້ນການລຸກຮືຂຶ້ນໂດຍກຸ່ມຕ່າງໆເຊິ່ງເຄີຍເປັນພັນທະມິດແຕ່ໄດ້ກາຍເປັນຄູ່ແຂ່ງທາງດ້ານການເມືອງ.ອັນ​ນີ້​ໄດ້​ພາ​ໃຫ້​ມີ​ການ​ປະ​ຫານ​ຊີ​ວິດ​ຂອງ​ຝ່າຍ​ຄ້ານ​ທາງ​ການ​ເມືອງ​ຫຼາຍ​ຄົນ.ການປະຕິວັດໃນ Khuzistan, Kurdistan, ແລະ Gonbad-e Qabus ໂດຍ Marxists ແລະລັດຖະບານກາງໄດ້ເຮັດໃຫ້ເກີດຄວາມຂັດແຍ້ງທີ່ຮຸນແຮງ, ດ້ວຍການລຸກຮືຂອງຊາວ Kurd ໂດຍສະເພາະແມ່ນການຍືດເຍື້ອຍາວນານແລະຕາຍ.ວິ​ກິດ​ການ​ຕົວ​ປະ​ກັນ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ, ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ໃນ​ເດືອນ​ພະ​ຈິກ 1979 ດ້ວຍ​ການ​ຍຶດ​ສະ​ຖານ​ທູດ​ອາ​ເມ​ລິ​ກາ​ປະ​ຈຳ​ເຕ​ຫະ​ຣ່ານ, ໄດ້​ມີ​ອິດ​ທິ​ພົນ​ຢ່າງ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ​ຕໍ່​ການ​ປະ​ຕິ​ວັດ.ວິ​ກິດ​ການ​ດັ່ງ​ກ່າວ​ໄດ້​ເຮັດ​ໃຫ້​ສາຍ​ພົວ​ພັນ​ທາງ​ການ​ທູດ​ອາ​ເມ​ລິ​ກາ​ກັບ​ອີ​ຣ່ານ​ຕັດ​ຂາດ, ການ​ລົງ​ໂທດ​ທາງ​ເສດ​ຖະ​ກິດ​ໂດຍ​ອຳ​ນາດ​ການ​ປົກ​ຄອງ Carter, ແລະ ຄວາມ​ພະ​ຍາ​ຍາມ​ກູ້​ໄພ​ທີ່​ບໍ່​ສຳ​ເລັດ​ທີ່​ໄດ້​ຊຸກ​ຍູ້​ຄວາມ​ໝັ້ນ​ຄົງ​ຂອງ​ທ່ານ Khomeini ໃນ​ອີ​ຣ່ານ.ຕົວ​ປະກັນ​ໃນ​ທີ່​ສຸດ​ໄດ້​ຖືກ​ປ່ອຍ​ຕົວ​ໃນ​ເດືອນ​ມັງກອນ​ປີ 1981 ພາຍຫຼັງ​ຂໍ້​ຕົກລົງ Algiers.[108]ຄວາມ​ບໍ່​ລົງ​ລອຍ​ກັນ​ພາຍ​ໃນ​ກ່ຽວ​ກັບ​ອະ​ນາ​ຄົດ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ໄດ້​ເກີດ​ຂຶ້ນ​ຫຼັງ​ການ​ປະ​ຕິ​ວັດ.ໃນຂະນະທີ່ບາງຄົນຄາດວ່າຈະມີລັດຖະບານປະຊາທິປະໄຕ, Khomeini ຄັດຄ້ານແນວຄິດນີ້, ໂດຍກ່າວວ່າໃນເດືອນມີນາ 1979, "ຢ່າໃຊ້ຄໍາສັບນີ້, "ປະຊາທິປະໄຕ."ນັ້ນ​ແມ່ນ​ແບບ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ.”[109] ກຸ່ມການເມືອງ ແລະພັກຕ່າງໆ, ລວມທັງແນວໂຮມປະຊາທິປະໄຕແຫ່ງຊາດ, ລັດຖະບານຊົ່ວຄາວ, ແລະປະຊາຊົນ Mujahedin ຂອງອີຣ່ານ, ປະເຊີນກັບການຫ້າມ, ການໂຈມຕີ, ແລະການກວາດລ້າງ.[110]ປີ 1979, ລັດຖະທຳ​ມະນູນ​ສະບັບ​ໃໝ່​ໄດ້​ຖືກ​ຮ່າງ​ຂຶ້ນ, ​ໄດ້​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ທ່ານ Khomeini ​ເປັນ​ຜູ້ນຳ​ສູງ​ສຸດ​ທີ່​ມີ​ອຳນາດ​ຢ່າງ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ ​ແລະ ​ໄດ້​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ຄະນະ​ກຳມະການ​ປົກ​ຄອງ​ດ້ວຍ​ການ​ກວດກາ​ນິຕິ​ກຳ ​ແລະ ການ​ເລືອກ​ຕັ້ງ.ລັດຖະທຳມະນູນສະບັບນີ້ໄດ້ຮັບການຮັບຮອງຜ່ານການລົງປະຊາມະຕິໃນເດືອນທັນວາ 1979. [111]
ສົງຄາມອີຣ່ານ-ອີຣັກ
ທະຫານ​ເດັກນ້ອຍ​ຂອງ​ອີຣານ 95,000 ຄົນ​ໄດ້​ຮັບ​ບາດ​ເຈັບ​ໃນ​ສົງຄາມ​ອີຣານ-ອີຣັກ, ສ່ວນ​ໃຫຍ່​ແມ່ນ​ມີ​ອາຍຸ​ລະຫວ່າງ 16 ຫາ 17 ປີ, ​ໃນ​ນັ້ນ​ມີ​ອາຍຸ​ນ້ອຍ​ໜ້ອຍ​ໜຶ່ງ. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1980 Sep 22 - 1988 Aug 20

ສົງຄາມອີຣ່ານ-ອີຣັກ

Iraq
ສົງຄາມອີຣ່ານ - ອີຣັກ , ແກ່ຍາວແຕ່ເດືອນກັນຍາ 1980 ຫາເດືອນສິງຫາ 1988, ແມ່ນຄວາມຂັດແຍ້ງທີ່ໃຫຍ່ຫຼວງລະຫວ່າງອີຣ່ານແລະອີຣັກ.ມັນ​ໄດ້​ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ດ້ວຍ​ການ​ບຸກ​ລຸກ​ຂອງ​ອີ​ຣັກ​ແລະ​ສືບ​ຕໍ່​ເປັນ​ເວ​ລາ 8 ປີ​, ສິ້ນ​ສຸດ​ລົງ​ດ້ວຍ​ການ​ຍອມ​ຮັບ​ຂອງ​ສະ​ພາ​ຄວາມ​ປອດ​ໄພ​ຂອງ​ສະ​ຫະ​ປະ​ຊາ​ຊາດ​ມະຕິ 598 ຂອງ​ທັງ​ສອງ​ຝ່າຍ​.ອີຣັກ, ນໍາພາໂດຍ Saddam Hussein, ໄດ້ບຸກໂຈມຕີອີຣ່ານຕົ້ນຕໍເພື່ອປ້ອງກັນບໍ່ໃຫ້ Ayatollah Ruhollah Khomeini ສົ່ງອອກອຸດົມການປະຕິວັດຂອງອີຣ່ານໄປອີຣັກ.ນອກນັ້ນ ຍັງມີຄວາມວິຕົກກັງວົນຂອງອີຣັກ ກ່ຽວກັບທ່າແຮງຂອງອີຣ່ານ ທີ່ຈະຍຸຍົງໃຫ້ຊາວ Shia ສ່ວນໃຫຍ່ໃນອີຣັກ ຕໍ່ຕ້ານລັດຖະບານ Ba'athist ທີ່ປົກຄອງດ້ວຍນິກາຍ Sunni.ອີຣັກ ມຸ່ງ​ໄປ​ເຖິງ​ການ​ຢືນຢັນ​ຕົນ​ເອງ​ວ່າ​ເປັນ​ປະ​ເທດ​ມະຫາ​ອຳນາດ​ໃນ​ອ່າວ​ເປີ​ເຊຍ, ​ແມ່ນ​ເປົ້າ​ໝາຍ​ທີ່​ເບິ່ງ​ຄື​ວ່າ​ບັນລຸ​ໄດ້​ກວ່າ​ພາຍຫຼັງ​ການ​ປະຕິວັດ​ອິດສະ​ລາມ​ຂອງ​ອີຣານ ​ໄດ້​ເຮັດ​ໃຫ້​ສາຍ​ພົວພັນ​ທີ່​ແໜ້ນ​ແຟ້ນກັບ ​ອາ​ເມ​ລິ​ກາ ​ແລະ ອິດສະຣາ​ແອນ ​ໃນ​ເມື່ອ​ກ່ອນ​ຫຼຸດ​ລົງ.​ໃນ​ໄລຍະ​ເກີດ​ຄວາມ​ວຸ້ນວາຍ​ທາງ​ດ້ານ​ການ​ເມືອງ ​ແລະ ສັງຄົມ​ຂອງ​ການ​ປະຕິວັດ​ອີຣານ, ທ່ານ Saddam Hussein ​ໄດ້​ເຫັນ​ໂອກາດ​ເພື່ອ​ໃຊ້​ຄວາມ​ຫຍຸ້ງຍາກ​ໃນ​ການ​ປະ​ທະ​ກັນ.ກອງທັບ​ຂອງ​ອີຣານ, ​ເມື່ອ​ໜຶ່ງ​ທີ່​ແຂງ​ແຮງ, ​ໄດ້​ຫຼຸດ​ລົງ​ຢ່າງ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ​ຍ້ອນ​ການ​ປະຕິວັດ.ດ້ວຍການປົດ Shah ແລະການພົວພັນຂອງອີຣ່ານກັບລັດຖະບານຕາເວັນຕົກມີຄວາມເຄັ່ງຕຶງ, Saddam ມີຈຸດປະສົງເພື່ອຢືນຢັນອີຣັກເປັນກໍາລັງທີ່ເດັ່ນຊັດໃນຕາເວັນອອກກາງ.ເປົ້າ​ໝາຍ​ທີ່​ສຳຄັນ​ແມ່ນ​ເຂດ Khuzestan, ​ເປັນ​ເຂດ​ທີ່​ມີ​ປະຊາກອນ​ອາຣັບ​ເປັນ​ຈຳນວນ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ ​ແລະ ມີ​ເຂດ​ນ້ຳມັນ​ທີ່​ອຸດົມສົມບູນ.ນອກຈາກນັ້ນ, ອີຣັກຍັງມີຄວາມສົນໃຈໃນຫມູ່ເກາະ Abu Musa ແລະ Greater ແລະ Lesser Tunbs, ເຊິ່ງມີຄວາມສໍາຄັນທາງດ້ານຍຸດທະສາດແລະອ້າງເອົາຝ່າຍດຽວໃນນາມຂອງສະຫະລັດອາຫລັບເອມິເລດ.ສົງ​ຄາມ​ຍັງ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ຊຸກ​ຍູ້​ໃຫ້​ເກີດ​ການ​ຂັດ​ແຍ້ງ​ກັນ​ກ່ຽວ​ກັບ​ເຂດ​ດິນ​ແດນ​ທີ່​ມີ​ມາ​ເປັນ​ເວ​ລາ​ດົນ​ນານ, ໂດຍ​ສະ​ເພາະ​ທາງ​ນ້ຳ Shatt al-Arab.ຫລັງປີ 1979, ອີຣັກ ເພີ່ມທະວີການສະໜັບສະໜູນພວກແບ່ງແຍກດິນແດນອາຣັບໃນອີຣານ ແລະ ແນໃສ່ຍາດເອົາອຳນາດການປົກຄອງພາກຕາເວັນອອກຂອງ Shatt al-Arab ຄືນໃໝ່, ເຊິ່ງປະເທດນີ້ ໄດ້ໃຫ້ການສະໜັບສະໜູນ ອີຣານ ໃນສັນຍາ Algiers ປີ 1975.ໝັ້ນ​ໃຈ​ໃນ​ຄວາມ​ສາມາດ​ດ້ານ​ການ​ທະຫານ​ຂອງ​ຕົນ, ທ່ານ Saddam ​ໄດ້​ວາງ​ແຜນ​ບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ຢ່າງ​ກວ້າງ​ຂວາງ​ຕໍ່​ອີຣານ, ​ໂດຍ​ອ້າງ​ວ່າ ກອງ​ກຳລັງ​ອີຣັກສາມາດ​ໄປ​ເຖິງ Tehran ​ໄດ້​ພາຍ​ໃນ 3 ວັນ.ວັນ​ທີ 22 ກັນຍາ​ປີ 1980, ​ແຜນການ​ນີ້​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ເມື່ອ​ກອງທັບ​ອີຣັກບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ອີຣານ, ​ແນ​ໃສ່​ເຂດ Khuzestan.ການ​ບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ຄັ້ງ​ນີ້​ເປັນ​ຂີດ​ໝາຍ​ຈຸດ​ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ຂອງ​ສົງ​ຄາມ​ອີ​ຣານ - ອີ​ຣັກ ແລະ​ໄດ້​ຈັບ​ຕົວ​ລັດ​ຖະ​ບານ​ປະ​ຕິ​ວັດ​ຂອງ​ອີ​ຣານ.ກົງກັນຂ້າມກັບຄວາມຄາດຫວັງຂອງອີຣັກກ່ຽວກັບໄຊຊະນະຢ່າງວ່ອງໄວເພື່ອໃຊ້ຄວາມວຸ່ນວາຍຫຼັງການປະຕິວັດໃນອີຣ່ານ, ການກ້າວຫນ້າທາງທະຫານຂອງອີຣັກໄດ້ຢຸດເຊົາໃນເດືອນທັນວາ 1980. ອີຣ່ານໄດ້ຍຶດເອົາດິນແດນທີ່ສູນເສຍເກືອບທັງຫມົດຂອງຕົນໃນເດືອນມິຖຸນາ 1982. ປະຕິເສດການຢຸດຍິງຂອງສະຫະປະຊາຊາດ, ອີຣ່ານໄດ້ບຸກໂຈມຕີອີຣັກ, ເຮັດໃຫ້ເວລາຫ້າປີ. ການໂຈມຕີຂອງອີຣ່ານ.ມາ​ຮອດ​ກາງ​ປີ 1988, ອີຣັກ​ໄດ້​ດຳ​ເນີນ​ການ​ບຸກ​ໂຈມ​ຕີ​ຄັ້ງ​ໃຫຍ່, ສົ່ງ​ຜົນ​ໃຫ້​ເກີດ​ຄວາມ​ເຄັ່ງ​ຕຶງ.ສົງຄາມໄດ້ເຮັດໃຫ້ເກີດຄວາມທຸກທໍລະມານຢ່າງໃຫຍ່ຫຼວງ, ມີປະມານ 500,000 ຄົນເສຍຊີວິດ, ບໍ່ລວມເອົາຜູ້ບາດເຈັບສາຫັດຂອງພົນລະເຮືອນໃນຂະບວນການ Anfal ຕ້ານຊາວ Kurds ອີຣັກ.ມັນສິ້ນສຸດລົງໂດຍບໍ່ມີການຊົດເຊີຍຫຼືການປ່ຽນແປງຊາຍແດນ, ເຊິ່ງທັງສອງປະເທດເສຍຫາຍທາງດ້ານການເງິນຫຼາຍກວ່າ 1 ພັນຕື້ໂດລາສະຫະລັດ.[112] ທັງສອງຝ່າຍໄດ້ນໍາໃຊ້ກໍາລັງຕົວແທນ: ອີຣັກໄດ້ຮັບການສະຫນັບສະຫນູນຈາກສະພາແຫ່ງການຕໍ່ຕ້ານອີຣ່ານແລະ militias ແຂກອາຫລັບຕ່າງໆ, ໃນຂະນະທີ່ອີຣ່ານຜູກພັນກັບກຸ່ມ Kurdish ອີຣັກ.ການ​ສະໜັບສະໜູນ​ຂອງ​ສາກົນ​ມີ​ຄວາມ​ແຕກ​ຕ່າງ​ກັນ, ​ໂດຍ​ອີຣັກ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ຊ່ວຍ​ເຫຼືອ​ຈາກ​ປະ​ເທດ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ ​ແລະ ສະຫະພາບ ​ໂຊ​ວຽດ ​ແລະ ບັນດາ​ປະ​ເທດ​ອາຣັບ​ສ່ວນ​ໃຫຍ່, ​ໃນ​ຂະນະ​ທີ່​ອີຣານ ​ແມ່ນ​ຢູ່​ໂດດດ່ຽວ​ກວ່າ, ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ສະໜັບສະໜູນ​ຈາກ​ຊີຣີ, ລີ​ບີ,ຈີນ , ​ເກົາຫຼີ​ເໜືອ, ອິດສະຣາ​ແອນ, ປາ​ກິດ​ສະຖານ , ​ແລະ ​ເຢ​ແມນ​ໃຕ້.ຍຸດ​ທະ​ສາດ​ຂອງ​ສົງຄາມ​ນີ້​ຄ້າຍ​ຄື ​ສົງຄາມ​ໂລກ​ຄັ້ງ​ທີ 1 ​ເຊິ່ງລວມທັງ​ການ​ສູ້​ຮົບ​ໃນ​ສະໜາມ​ຮົບ, ການ​ໃຊ້​ອາວຸດ​ເຄມີ​ຂອງ​ອີຣັກ, ​ແລະ​ການ​ໂຈມ​ຕີ​ໂດຍ​ເຈດ​ຕະນາ​ຕໍ່​ພົນລະ​ເຮືອນ.ລັກສະນະທີ່ໂດດເດັ່ນຂອງສົງຄາມແມ່ນການສົ່ງເສີມການຕາຍຂອງອີຣ່ານທີ່ຖືກລົງໂທດໂດຍລັດ, ນໍາໄປສູ່ການນໍາໃຊ້ການໂຈມຕີດ້ວຍຄື້ນຂອງມະນຸດຢ່າງແຜ່ຫຼາຍ, ມີອິດທິພົນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍຕໍ່ການເຄື່ອນໄຫວຂອງຄວາມຂັດແຍ້ງ.[113]
ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Akbar Rafsanjani
Rafsanjani ກັບຜູ້ນໍາສູງສຸດທີ່ຖືກເລືອກຕັ້ງໃຫມ່, Ali Khamenei, 1989. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1989 Jan 1 - 1997

ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Akbar Rafsanjani

Iran
ການດຳລົງຕຳແໜ່ງປະທານາທິບໍດີຂອງ ທ່ານ Akbar Hashemi Rafsanjani, ເຊິ່ງໄດ້ເລີ່ມຂຶ້ນໃນວັນທີ 16 ສິງຫາ 1989, ແມ່ນການເນັ້ນໜັກໃສ່ການເປີດເສລີທາງເສດຖະກິດ ແລະ ຊຸກຍູ້ການຫັນເປັນເອກະຊົນ, ກົງກັນຂ້າມກັບວິທີການຄວບຄຸມຂອງລັດຫຼາຍຂຶ້ນຂອງອຳນາດການປົກຄອງກ່ອນໜ້າໃນສາທາລະນະລັດອິດສະລາມອີຣານ.ໄດ້ຖືກພັນລະນາວ່າເປັນ "ເສລີທາງດ້ານເສດຖະກິດ, ອຳນາດການປົກຄອງທາງດ້ານການເມືອງ, ແລະທາງດ້ານປັດຊະຍາແບບດັ້ງເດີມ", ການບໍລິຫານຂອງ Rafsanjani ປະເຊີນກັບການຄັດຄ້ານຈາກອົງປະກອບທີ່ຮຸນແຮງພາຍໃນ Majles (ລັດຖະສະພາຂອງອີຣ່ານ).[114]ໃນ​ໄລຍະ​ທີ່​ທ່ານ​ດຳລົງ​ຕຳ​ແໜ່​ງ, ທ່ານ Rafsanjani ​ໄດ້​ປະກອບສ່ວນ​ສຳຄັນ​ໃນ​ການ​ສ້າງສາ​ຄືນ​ໃໝ່​ຫຼັງ​ສົງຄາມ​ຂອງ​ອີຣານ ພາຍຫຼັງ​ສົງຄາມ​ອີຣານ - ອີຣັກ.[115] ການບໍລິຫານຂອງລາວພະຍາຍາມສະກັດກັ້ນອໍານາດຂອງພວກອະນຸລັກນິຍົມທີ່ສຸດ, ແຕ່ຄວາມພະຍາຍາມເຫຼົ່ານີ້ສ່ວນໃຫຍ່ແມ່ນບໍ່ປະສົບຜົນສໍາເລັດຍ້ອນວ່າກອງກໍາລັງປະຕິວັດອີຣ່ານໄດ້ຮັບອໍານາດຫຼາຍຂຶ້ນພາຍໃຕ້ການຊີ້ນໍາຂອງ Khamenei.Rafsanjani ປະເຊີນກັບການກ່າວຫາກ່ຽວກັບການສໍ້ລາດບັງຫຼວງຈາກທັງຝ່າຍອະນຸລັກນິຍົມ [116] ແລະຝ່າຍປະຕິຮູບ, [117] ແລະການເປັນປະທານາທິບໍດີຂອງລາວເປັນທີ່ຮູ້ຈັກສໍາລັບການປາບປາມຢ່າງໂຫດຮ້າຍ.[118]ຫຼັງຈາກສົງຄາມ, ລັດຖະບານຂອງ Rafsanjani ໄດ້ສຸມໃສ່ການພັດທະນາປະເທດຊາດ.ແຜນ​ການ​ພັດ​ທະ​ນາ​ຄັ້ງ​ທຳ​ອິດ​ຂອງ​ສາ​ທາ​ລະ​ນະ​ລັດ​ອິດ​ສະ​ລາມ​ອີ​ຣານ ໄດ້​ຮ່າງ​ຂຶ້ນ​ພາຍ​ໃຕ້​ການ​ບໍ​ລິ​ຫານ​ຂອງ​ທ່ານ, ເພື່ອ​ແນ​ໃສ່​ປັບ​ປຸງ​ການ​ປ້ອງ​ກັນ​ປະ​ເທດ, ພື້ນ​ຖານ​ໂຄງ​ລ່າງ, ວັດ​ທະ​ນະ​ທຳ, ເສດ​ຖະ​ກິດ​ຂອງ ອີ​ຣານ.ແຜນ​ການ​ໄດ້​ສະ​ແຫວງ​ຫາ​ຄວາມ​ຕ້ອງ​ການ​ພື້ນ​ຖານ, ປະ​ຕິ​ຮູບ​ຮູບ​ແບບ​ການ​ບໍ​ລິ​ໂພກ, ແລະ​ປັບ​ປຸງ​ການ​ບໍ​ລິ​ຫານ​ແລະ​ຕຸ​ລາ​ການ.ລັດຖະບານຂອງ Rafsanjani ໄດ້ຖືກສັງເກດເຫັນວ່າໃຫ້ຄວາມສໍາຄັນໃນການພັດທະນາພື້ນຖານໂຄງລ່າງອຸດສາຫະກໍາແລະການຂົນສົ່ງ.ພາຍໃນປະເທດ, Rafsanjani ໄດ້ຊະນະເສດຖະກິດຕະຫຼາດເສລີ, ດໍາເນີນການເສລີທາງເສດຖະກິດກັບຄັງເງິນຂອງລັດທີ່ສະຫນັບສະຫນູນໂດຍລາຍຮັບນ້ໍາມັນ.ທ່ານ​ມີ​ຈຸດ​ປະ​ສົງ​ເພື່ອ​ເຊື່ອມ​ໂຍງ​ເຂົ້າ​ກັບ​ອີ​ຣານ​ເຂົ້າ​ໃນ​ເສດ​ຖະ​ກິດ​ໂລກ, ຊຸກ​ຍູ້​ນະ​ໂຍ​ບາຍ​ປັບ​ປຸງ​ໂຄງ​ສ້າງ​ທີ່​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ດົນ​ໃຈ​ຈາກ​ທະ​ນາ​ຄານ​ໂລກ.ວິທີການນີ້ສະແຫວງຫາເສດຖະກິດອຸດສາຫະກໍາທີ່ທັນສະໄຫມ, ກົງກັນຂ້າມກັບນະໂຍບາຍຂອງຜູ້ສືບທອດຂອງລາວ, Mahmoud Ahmadinejad, ຜູ້ທີ່ມັກການແຜ່ກະຈາຍທາງດ້ານເສດຖະກິດແລະທັດສະນະທີ່ແຂງກະດ້າງຕໍ່ການແຊກແຊງຂອງຕາເວັນຕົກ.Rafsanjani ຊຸກຍູ້ການຮ່ວມມືລະຫວ່າງມະຫາວິທະຍາໄລແລະອຸດສາຫະກໍາ, ເນັ້ນຫນັກເຖິງຄວາມຕ້ອງການທີ່ຈະປັບຕົວເຂົ້າກັບພູມສັນຖານຂອງໂລກທີ່ມີການປ່ຽນແປງຢ່າງໄວວາ.ລາວໄດ້ລິເລີ່ມໂຄງການຕ່າງໆເຊັ່ນ: ມະຫາວິທະຍາໄລອິດສະລາມ Azad, ສະແດງໃຫ້ເຫັນເຖິງຄວາມມຸ່ງຫມັ້ນໃນການສຶກສາແລະການພັດທະນາ.[119]ການດຳລົງຕຳແໜ່ງຂອງທ່ານ Rafsanjani ຍັງເຫັນການປະຫານຊີວິດຂອງກຸ່ມຕ່າງໆໂດຍລະບົບຕຸລາການຂອງອີຣ່ານ ລວມທັງພວກຄັດຄ້ານການເມືອງ, ຄອມມິວນິສ, ຊາວເຄີດ, ບາຮາວ, ແລະແມ່ນແຕ່ນັກບວດສາສະໜາອິສລາມບາງກຸ່ມ.ທ່ານ​ໄດ້​ມີ​ທ່າ​ທີ​ແຂງ​ກະດ້າງ​ເປັນ​ພິ​ເສດ​ຕໍ່​ອົງການ Mojahedin ຂອງ​ປະ​ຊາ​ຊົນ​ອິຣ່ານ, ສະໜັບສະໜູນ​ການ​ລົງ​ໂທດ​ຢ່າງ​ຮຸນ​ແຮງ​ທີ່​ສອດຄ່ອງ​ກັບ​ກົດໝາຍ​ອິສລາມ.[120] Rafsanjani ໄດ້ເຮັດວຽກຢ່າງໃກ້ຊິດກັບ Khamenei ເພື່ອຮັບປະກັນສະຖຽນລະພາບຂອງລັດຖະບານ ຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Khomeini.​ໃນ​ດ້ານ​ການ​ຕ່າງປະ​ເທດ, ທ່ານ Rafsanjani ​ໄດ້​ເຮັດ​ວຽກ​ເພື່ອ​ແກ້​ໄຂ​ການ​ພົວພັນ​ກັບ​ບັນດາ​ປະ​ເທດ​ອາຣັບ ​ແລະ ​ເປີດ​ກວ້າງ​ການ​ພົວພັນ​ກັບ​ບັນດາ​ປະ​ເທດ​ໃນ​ພາກ​ພື້ນ​ອາຊີ​ກາງ ​ແລະ Caucasus.​ແນວ​ໃດ​ກໍ​ດີ, ການ​ພົວພັນ​ກັບ​ປະ​ເທດ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ, ​ໂດຍ​ສະ​ເພາະ​ແມ່ນ​ອາ​ເມ​ລິ​ກາ, ຍັງ​ຄົງ​ເຄັ່ງ​ຕຶງ.ລັດຖະບານຂອງ Rafsanjani ໃຫ້ການຊ່ວຍເຫລືອດ້ານມະນຸດສະທໍາໃນລະຫວ່າງ ສົງຄາມອ່າວ ເປີເຊຍ ແລະໄດ້ສະແດງສຽງສະຫນັບສະຫນູນການລິເລີ່ມສັນຕິພາບຢູ່ໃນຕາເວັນອອກກາງ.ທ່ານ​ຍັງ​ມີ​ບົດບາດ​ສຳຄັນ​ໃນ​ການ​ສະໜັບສະໜູນ​ໂຄງການ​ນິວ​ເຄຼຍຂອງ​ອີຣານ, ຮັບປະກັນ​ການ​ນຳ​ໃຊ້​ເຕັກ​ໂນ​ໂລ​ຊີ​ນິວ​ເຄຼຍຂອງ​ອີຣານ​ໂດຍ​ສັນຕິ.[121]
ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການເປັນ Muhammad Khatami
ຄຳ​ປາ​ໄສ​ຂອງ​ທ່ານ Khatami ​ໃນ​ກອງ​ປະ​ຊຸມ​ປະ​ຈຳ​ປີ​ຂອງ​ເວ​ທີ​ເສດ​ຖະ​ກິດ​ໂລກ Davos 2004 ©World Economic Forum
1997 Jan 1 - 2005

ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການເປັນ Muhammad Khatami

Iran
ແປດປີຂອງ Mohammad Khatami ສອງອາຍຸການເປັນປະທານາທິບໍດີໃນປີ 1997-2005 ບາງຄັ້ງເອີ້ນວ່າຍຸກການປະຕິຮູບຂອງອີຣ່ານ.[122] ການດຳລົງຕຳແໜ່ງປະທານາທິບໍດີຂອງ Mohammad Khatami, ເລີ່ມແຕ່ວັນທີ 23 ພຶດສະພາ 1997, ໄດ້ໝາຍເຖິງການປ່ຽນແປງອັນສຳຄັນໃນວິວັດທະນາການທາງດ້ານການເມືອງຂອງອີຣ່ານ, ໂດຍເນັ້ນໃສ່ການປະຕິຮູບ ແລະ ການຫັນເປັນທັນສະໄໝ.ການຊະນະການເລືອກຕັ້ງດ້ວຍຄະແນນສຽງທີ່ໂດດເດັ່ນ 70% ທ່າມກາງຈຳນວນຜູ້ລົງຄະແນນສຽງສູງເກືອບ 80%, ໄຊຊະນະຂອງທ່ານ Khatami ແມ່ນເປັນທີ່ໜ້າສັງເກດສຳລັບການສະໜັບສະໜຸນຢ່າງກວ້າງຂວາງ, ລວມທັງພວກຝ່າຍຊ້າຍແບບດັ້ງເດີມ, ຜູ້ນຳທຸລະກິດທີ່ສະໜັບສະໜູນການເປີດກວ້າງທາງເສດຖະກິດ ແລະຜູ້ລົງຄະແນນສຽງໜຸ່ມນ້ອຍ.[123]ການ​ເລືອກ​ຕັ້ງ​ຂອງ​ທ່ານ Khatami ​ໄດ້​ສົ່ງ​ສັນຍານ​ເຖິງ​ຄວາມ​ປາຖະໜາ​ຢາກ​ໃຫ້​ມີ​ການ​ປ່ຽນ​ແປງ​ໃນ​ສັງຄົມ​ຂອງ​ອີຣານ, ​ໂດຍ​ສະ​ເພາະ​ແມ່ນ​ພາຍຫຼັງ​ສົງຄາມ​ອີຣານ- ອີຣັກ ​ແລະ​ໄລຍະ​ສ້າງສາ​ຄືນ​ໃໝ່​ຫຼັງ​ການ​ປະ​ທະ​ກັນ.ການເປັນປະທານາທິບໍດີຂອງລາວ, ມັກຈະກ່ຽວຂ້ອງກັບ "ການເຄື່ອນໄຫວຄັ້ງທີ 2 ຂອງ Khordad," ໄດ້ສຸມໃສ່ການປົກຄອງຂອງກົດຫມາຍ, ປະຊາທິປະໄຕ, ແລະການມີສ່ວນຮ່ວມທາງດ້ານການເມືອງ.ໃນເບື້ອງຕົ້ນ, ຍຸກໃຫມ່ໄດ້ເຫັນການເປີດເສລີທີ່ສໍາຄັນ.ຈໍາ​ນວນ​ຂອງ​ຫນັງ​ສື​ພິມ​ປະ​ຈໍາ​ວັນ​ທີ່​ພິມ​ໃນ​ອີ​ຣ່ານ​ໄດ້​ເພີ່ມ​ຂຶ້ນ​ຈາກ​ຫ້າ​ຫາ​ຊາວ​ຫົກ​.ການ​ພິມ​ເຜີຍ​ແຜ່​ວາ​ລະ​ສານ​ແລະ​ປຶ້ມ​ຍັງ​ເພີ່ມ​ຂຶ້ນ.ອຸດສາຫະກໍາຮູບເງົາຂອງອີຣ່ານໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວພາຍໃຕ້ລະບອບ Khatami ແລະຮູບເງົາອີຣ່ານໄດ້ຮັບລາງວັນທີ່ Cannes, ແລະ Venice.[124] ແນວໃດກໍ່ຕາມ, ວາລະການປະຕິຮູບຂອງລາວໄດ້ປະທະກັນເລື້ອຍໆກັບອົງປະກອບອະນຸລັກນິຍົມຂອງອີຣ່ານ, ໂດຍສະເພາະຜູ້ທີ່ຢູ່ໃນຕໍາແຫນ່ງທີ່ມີອໍານາດເຊັ່ນສະພາຜູ້ປົກຄອງ.ການ​ປະ​ທະ​ກັນ​ເຫຼົ່າ​ນີ້​ມັກ​ເຮັດ​ໃຫ້ Khatami ຫຼົບ​ໄພ​ໃນ​ການ​ສູ້​ຮົບ​ທາງ​ການ​ເມືອງ, ​ເຮັດ​ໃຫ້​ເກີດ​ຄວາມ​ບໍ່​ລົງ​ລອຍ​ກັນ​ໃນ​ບັນ​ດາ​ຜູ້​ສະ​ໜັບ​ສະ​ໜູນ​ທ່ານ.ໃນ​ປີ 1999​, ການ​ປົກ​ປັກ​ຮັກ​ສາ​ໃຫມ່​ໄດ້​ຖືກ​ນໍາ​ໃຊ້​ໃນ​ຫນັງ​ສື​ພິມ​.ສານ​ໄດ້​ຫ້າມ​ໜັງສືພິມ​ຫຼາຍ​ກວ່າ 60 ສະບັບ.[124] ພັນທະມິດທີ່ສໍາຄັນຂອງປະທານາທິບໍດີ Khatami ໄດ້ຖືກຈັບ, ພະຍາຍາມແລະຈໍາຄຸກໃນສິ່ງທີ່ຜູ້ສັງເກດການພາຍນອກພິຈາລະນາວ່າ "trumped" [125] ຫຼືພື້ນຖານອຸດົມການ.ການບໍລິຫານຂອງ Khatami ແມ່ນຢູ່ພາຍໃຕ້ລັດຖະທໍາມະນູນຕໍ່ກັບຜູ້ນໍາສູງສຸດ, ຈໍາກັດສິດອໍານາດຂອງລາວຕໍ່ກັບສະຖາບັນທີ່ສໍາຄັນຂອງລັດ.ຄວາມພະຍາຍາມທາງດ້ານນິຕິກໍາທີ່ໂດດເດັ່ນຂອງລາວ, "ໃບບິນຄູ່" ມີຈຸດປະສົງເພື່ອປະຕິຮູບກົດຫມາຍການເລືອກຕັ້ງແລະຊີ້ແຈງອໍານາດຂອງປະທານາທິບໍດີ.ຮ່າງ​ກົດໝາຍ​ນີ້​ໄດ້​ຮັບ​ຜ່ານ​ສະພາ​ແຫ່ງ​ຊາດ ​ແຕ່​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ຄັດຄ້ານ​ໂດຍ​ສະພາ​ຜູ້​ປົກ​ຄອງ, ​ເປັນ​ສັນຍາ​ລັກ​ໃຫ້​ແກ່​ບັນດາ​ການ​ທ້າ​ທາຍ​ທີ່ Khatami ປະສົບ​ໃນ​ການ​ປະຕິບັດ​ການ​ປະຕິ​ຮູບ.ການ​ດຳລົງ​ຕຳ​ແໜ່​ງປະທານາທິບໍດີ​ຂອງ Khatami ​ແມ່ນ​ມີ​ລັກສະນະ​ເນັ້ນ​ໜັກ​ເຖິງ​ສິດ​ເສລີ​ດ້ານ​ຂ່າວ, ສັງຄົມ​ພົນລະ​ເຮືອນ, ສິດ​ຂອງ​ແມ່ຍິງ, ຄວາມ​ອົດທົນ​ທາງ​ສາສະໜາ, ​ແລະ ການ​ພັດທະນາ​ທາງ​ການ​ເມືອງ.ທ່ານ​ໄດ້​ສະ​ແຫວ​ງຫາ​ການ​ປັບປຸງ​ພາບ​ພົດ​ຂອງ​ອີຣານ​ໃນ​ລະດັບ​ສາກົນ, ​ເຂົ້າ​ຮ່ວມ​ກັບ​ສະຫະພາບ​ເອີ​ລົບ​ແລະ​ກາຍ​ເປັນ​ປະທານາທິບໍດີ​ອີຣານຜູ້​ທຳ​ອິດ​ທີ່​ຢ້ຽມຢາມ​ຫຼາຍ​ປະ​ເທດ​ເອີຣົບ.ນະ​ໂຍບາຍ​ເສດຖະກິດ​ຂອງ​ທ່ານ​ໄດ້​ສືບ​ຕໍ່​ພະຍາຍາມ​ຫັນ​ເປັນ​ອຸດສາຫະກຳ​ຂອງ​ລັດຖະບານ​ກ່ອນ​ໜ້າ​ນີ້, ສຸມ​ໃສ່​ຫັນ​ເປັນ​ເອກະ​ຊົນ ​ແລະ ​ເຊື່ອມ​ໂຍງ​ເສດຖະກິດ​ອີຣານ​ເຂົ້າ​ສູ່​ຕະຫຼາດ​ໂລກ.​ເຖິງ​ວ່າ​ຈະ​ມີ​ຄວາມ​ພະຍາຍາມ​ດັ່ງກ່າວ​ກໍ່ຕາມ, ​ແຕ່​ອີຣານຍັງ​ປະສົບ​ກັບ​ຄວາມ​ຫຍຸ້ງຍາກ​ທີ່​ສຳຄັນ, ​ໃນ​ນັ້ນ​ມີ​ການ​ຫວ່າງ​ງານ​ແລະ​ການ​ຕໍ່ສູ້​ກັບ​ຄວາມທຸກ​ຍາກ​ຢ່າງ​ບໍ່​ຢຸດ​ຢັ້ງ.ໃນ​ນະ​ໂຍ​ບາຍ​ການ​ຕ່າງ​ປະ​ເທດ, Khatami ມຸ່ງ​ໄປ​ເຖິງ​ການ​ປະ​ຕິ​ບັດ​ຕໍ່​ຕ້ານ​ການ​ປະ​ເຊີນ​ຫນ້າ​, ສະ​ຫນັບ​ສະ​ຫນູນ "ການ​ສົນ​ທະ​ນາ​ໃນ​ບັນ​ດາ​ພົນ​ລະ​ເຮືອນ​" ແລະ​ພະ​ຍາ​ຍາມ​ແກ້​ໄຂ​ການ​ພົວ​ພັນ​ກັບ​ປະ​ເທດ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ​.ຫຼາຍ​ປະ​ເທດ​ສະ​ຫະ​ພາບ​ເອີ​ຣົບ​ໄດ້​ເລີ່ມ​ຕົ້ນ​ການ​ຟື້ນ​ຟູ​ການ​ພົວ​ພັນ​ດ້ານ​ເສດ​ຖະ​ກິດ​ກັບ​ອີ​ຣ່ານ​ໃນ​ທ້າຍ​ຊຸມ​ປີ 1990​, ແລະ​ການ​ຄ້າ​ແລະ​ການ​ລົງ​ທຶນ​ເພີ່ມ​ຂຶ້ນ​.ປີ 1998, ອັງກິດ​ໄດ້​ສ້າງ​ຕັ້ງ​ການ​ພົວພັນ​ທາງ​ການ​ທູດ​ກັບ​ອີຣານຄືນ​ໃໝ່, ​ໄດ້​ແຕກ​ຫັກ​ນັບ​ແຕ່​ການ​ປະຕິວັດ​ປີ 1979.ອາ​ເມ​ລິ​ກາ​ໄດ້​ຜ່ອນ​ຄາຍ​ການ​ກີດຂວາງ​ທາງ​ດ້ານ​ເສດຖະກິດ, ​ແຕ່​ຍັງ​ສືບ​ຕໍ່​ສະກັດ​ກັ້ນ​ການ​ພົວພັນ​ເປັນ​ປົກກະຕິ​ກວ່າ, ​ໂດຍ​ໃຫ້​ເຫດຜົນ​ວ່າ​ປະ​ເທດ​ນີ້​ມີ​ຄວາມ​ກ່ຽວຂ້ອງ​ເຖິງ​ການ​ກໍ່​ການ​ຮ້າຍ​ສາກົນ ​ແລະ ພວມ​ພັດທະນາ​ກຳລັງ​ອາວຸດ​ນິວ​ເຄຼຍ.
ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Mahmoud Ahmadinejad
Ahmadinejad ກັບ Ali Khamenei, Ali Larijani ແລະ Sadeq Larijani ໃນປີ 2011 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2005 Jan 1 - 2013

ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Mahmoud Ahmadinejad

Iran
ທ່ານ Mahmoud Ahmadinejad, ໄດ້ຖືກເລືອກເປັນປະທານາທິບໍດີຂອງອີຣ່ານໃນປີ 2005 ແລະໄດ້ຮັບການເລືອກຕັ້ງຄືນໃຫມ່ໃນປີ 2009, ເປັນທີ່ຮູ້ຈັກກັນດີກ່ຽວກັບຈຸດຢືນຂອງປະຊານິຍົມອະນຸລັກນິຍົມຂອງລາວ.ສັນຍາ​ວ່າ​ຈະ​ຕ້ານ​ການ​ສໍ້​ລາດ​ບັງ​ຫຼວງ, ສະໜັບສະໜູນ​ຄົນ​ທຸກ​ຍາກ, ​ເພີ່ມ​ທະວີ​ຄວາມ​ໝັ້ນຄົງ​ແຫ່ງ​ຊາດ.​ໃນ​ການ​ເລືອກ​ຕັ້ງ​ປີ 2005, ທ່ານ​ໄດ້​ເອົາ​ຊະນະ​ອະດີດ​ປະທານາທິບໍດີ Rafsanjani ຢ່າງ​ຫຼວງ​ຫຼາຍ, ​ເນື່ອງ​ຈາກ​ຄຳ​ໝັ້ນ​ສັນຍາ​ດ້ານ​ເສດຖະກິດ​ຂອງ​ທ່ານ ​ແລະ​ຈຳນວນ​ຜູ້​ລົງ​ຄະ​ແນນ​ສຽງ​ປະຕິ​ຮູບ​ຕ່ຳ​ກວ່າ.ໄຊຊະນະ​ດັ່ງກ່າວ​ໄດ້​ຮັດ​ແໜ້ນ​ການ​ຄວບ​ຄຸມ​ແບບ​ອະນຸລັກ​ນິຍົມ​ຕໍ່​ລັດຖະບານ​ອີຣານ.[126]ການດຳລົງຕຳແໜ່ງປະທານາທິບໍດີຂອງ Ahmadinejad ໄດ້ຖືກໝາຍໄວ້ດ້ວຍການຂັດແຍ້ງ, ລວມທັງການຄັດຄ້ານຕໍ່ນະໂຍບາຍຂອງອາເມຣິກາ ແລະ ຄຳປາໄສທີ່ຂັດແຍ້ງກ່ຽວກັບ ອິສຣາແອລ .[127] ນະໂຍບາຍເສດຖະກິດຂອງລາວ, ເຊັ່ນການສະຫນອງເງິນກູ້ລາຄາຖືກແລະເງິນອຸດຫນູນ, ໄດ້ຖືກຕໍານິຕິຕຽນສໍາລັບການຫວ່າງງານສູງແລະອັດຕາເງິນເຟີ້.[128] ການເລືອກຕັ້ງຄືນໃຫມ່ 2009 ຂອງລາວໄດ້ປະເຊີນກັບການຂັດແຍ້ງທີ່ສໍາຄັນ, ເຮັດໃຫ້ເກີດການປະທ້ວງຂະຫນາດໃຫຍ່ທີ່ຖືກອະທິບາຍວ່າເປັນສິ່ງທ້າທາຍພາຍໃນປະເທດທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ທີ່ສຸດຕໍ່ການນໍາພາຂອງອີຣ່ານໃນສາມທົດສະວັດ.[129] ເຖິງວ່າຈະມີການກ່າວຫາກ່ຽວກັບຄວາມບໍ່ສະຫມໍ່າສະເຫມີໃນການລົງຄະແນນສຽງແລະການປະທ້ວງຢ່າງຕໍ່ເນື່ອງ, ຜູ້ນໍາສູງສຸດ Ali Khamenei ໄດ້ຮັບຮອງໄຊຊະນະຂອງ Ahmadinejad, [130] ໃນຂະນະທີ່ອໍານາດຕ່າງປະເທດໄດ້ຖືກຕໍານິຕິຕຽນສໍາລັບການກະຕຸ້ນຄວາມບໍ່ສະຫງົບ.[131]ຄວາມແຕກແຍກລະຫວ່າງ Ahmadinejad ແລະ Khamenei ເກີດຂຶ້ນ, ມຸ່ງໄປເຖິງທີ່ປຶກສາຂອງ Ahmadinejad, Esfandiar Rahim Mashaei, ທີ່ຖືກກ່າວຫາວ່າເປັນຜູ້ນໍາພາ "ກະແສບິດເບືອນ" ຕໍ່ກັບການມີສ່ວນຮ່ວມຂອງນັກການເມືອງຫຼາຍກວ່າເກົ່າ.[132] ນະໂຍບາຍການຕ່າງປະເທດຂອງ Ahmadinejad ຮັກສາສາຍພົວພັນທີ່ເຂັ້ມແຂງກັບຊີເຣຍແລະ Hezbollah ແລະພັດທະນາສາຍພົວພັນໃຫມ່ກັບ ອີຣັກ ແລະ Venezuela.ການສື່ສານໂດຍກົງຂອງລາວກັບຜູ້ນໍາຂອງໂລກ, ລວມທັງຈົດຫມາຍເຖິງ George W. Bush ແລະຂໍ້ສັງເກດກ່ຽວກັບການບໍ່ມີຄົນຮັກຮ່ວມເພດໃນອີຣ່ານ, ໄດ້ຮັບຄວາມສົນໃຈຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ.ພາຍໃຕ້ການ Ahmadinejad, ໂຄງການນິວເຄລຍຂອງອີຣ່ານເຮັດໃຫ້ການກວດກາຂອງສາກົນແລະການກ່າວຫາວ່າບໍ່ປະຕິບັດຕາມສົນທິສັນຍານິວເຄຼຍ.ເຖິງວ່າຈະມີການຮຽກຮ້ອງຂອງອີຣ່ານກ່ຽວກັບເຈດຕະນາສັນຕິພາບ, IAEA ແລະປະຊາຄົມສາກົນໄດ້ສະແດງຄວາມເປັນຫ່ວງ, ແລະອີຣ່ານໄດ້ຕົກລົງທີ່ຈະກວດກາຢ່າງເຂັ້ມງວດໃນປີ 2013. [133] ໃນລະຫວ່າງການດໍາລົງຕໍາແໜ່ງຂອງຕົນ, ນັກວິທະຍາສາດນິວເຄລຍຂອງອີຣ່ານຫຼາຍຄົນໄດ້ຖືກລອບສັງຫານ.[134]ທາງດ້ານເສດຖະກິດ, ນະໂຍບາຍຂອງ Ahmadinejad ໃນເບື້ອງຕົ້ນໄດ້ຮັບການສະຫນັບສະຫນູນຈາກລາຍຮັບນ້ໍາມັນສູງ, ເຊິ່ງໄດ້ຫຼຸດລົງຍ້ອນວິກິດການທາງດ້ານການເງິນ 2008.[128] ໃນປີ 2006, ນັກເສດຖະສາດຂອງອີຣ່ານໄດ້ວິພາກວິຈານການແຊກແຊງທາງດ້ານເສດຖະກິດຂອງລາວ, ແລະການຕັດສິນໃຈຂອງລາວທີ່ຈະຍຸບອົງການຈັດຕັ້ງການຄຸ້ມຄອງແລະການວາງແຜນຂອງອີຣ່ານໃນປີ 2007 ໄດ້ຖືກເຫັນວ່າເປັນການເຄື່ອນທີ່ເພື່ອປະຕິບັດນະໂຍບາຍປະຊານິຍົມຫຼາຍຂຶ້ນ.ສິດທິມະນຸດພາຍໃຕ້ການ Ahmadinejad ໄດ້ຖືກລາຍງານວ່າຊຸດໂຊມລົງ, ດ້ວຍການປະຫານຊີວິດແລະການປາບປາມທີ່ເພີ່ມຂຶ້ນກ່ຽວກັບເສລີພາບຂອງພົນລະເມືອງ, ລວມທັງລະຫັດການນຸ່ງຖືແລະຂໍ້ຈໍາກັດກ່ຽວກັບການເປັນເຈົ້າຂອງຫມາ.[135] ຂໍ້ສະເໜີທີ່ມີການໂຕ້ແຍ້ງ, ເຊັ່ນ: ການສົ່ງເສີມການມີເພດສຳພັນ ແລະ ການເກັບພາສີ Mahriyeh, ບໍ່ໄດ້ປະກົດຜົນເປັນຈິງ.[136] ການປະທ້ວງການເລືອກຕັ້ງປີ 2009 ເຮັດໃຫ້ມີການຈັບກຸມແລະການເສຍຊີວິດຢ່າງກວ້າງຂວາງ, ແຕ່ການສໍາຫຼວດໃນເດືອນກັນຍາ 2009 ໄດ້ແນະນໍາລະດັບຄວາມພໍໃຈສູງຕໍ່ລະບອບຂອງຊາວອີຣ່ານ.[137]
ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Hassan Rouhani
ທ່ານ Rouhani ກ່າວ​ຄຳ​ປາ​ໄສ​ໃນ​ວັນ​ທີ 15 ມິຖຸນາ 2013 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2013 Jan 1 - 2021

ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການນຳພາຂອງ Hassan Rouhani

Iran
ທ່ານ Hassan Rouhani ​ໄດ້​ຮັບ​ເລືອກ​ຕັ້ງ​ເປັນ​ປະທານາທິບໍດີ​ອີຣານ ​ໃນ​ປີ 2013 ​ແລະ ຖືກ​ເລືອກ​ຕັ້ງ​ຄືນ​ໃໝ່​ໃນ​ປີ 2017, ​ໄດ້​ສຸມ​ໃສ່​ປັບປຸງ​ສາຍ​ພົວພັນ​ສາກົນ​ຂອງ​ອີຣານຄືນ​ໃໝ່.ທ່ານ​ໄດ້​ແນ​ໃສ່​ການ​ເປີດ​ກວ້າງ​ແລະ​ຄວາມ​ໄວ້​ເນື້ອ​ເຊື່ອ​ໃຈ​ຂອງ​ສາກົນ​ຫຼາຍ​ກວ່າ [​ເກົ່າ] , ​ໂດຍ​ສະ​ເພາະ​ກ່ຽວ​ກັບ​ໂຄງການ​ນິວ​ເຄຼຍຂອງ​ອີຣານ.ເຖິງວ່າຈະມີການວິພາກວິຈານຈາກຝ່າຍອະນຸລັກນິຍົມເຊັ່ນກອງກໍາລັງປະຕິວັດ, Rouhani ໄດ້ດໍາເນີນນະໂຍບາຍຂອງການສົນທະນາແລະການມີສ່ວນຮ່ວມ.ຮູບ​ພາບ​ສາທາລະນະ​ຂອງ​ທ່ານ Rouhani ມີ​ຄວາມ​ແຕກ​ຕ່າງ​ກັນ, ​ໂດຍ​ມີ​ການ​ໃຫ້​ຄະ​ແນນ​ອະນຸມັດ​ສູງ​ຫລັງ​ການ​ຕົກລົງ​ນິວ​ເຄລຍ, ​ແຕ່​ສິ່ງ​ທ້າ​ທາຍ​ໃນ​ການ​ຮັກສາ​ການ​ສະໜັບສະໜູນ​ຍ້ອນ​ຄວາມ​ຄາດ​ຫວັງ​ທາງ​ດ້ານ​ເສດຖະກິດ.ນະໂຍບາຍເສດຖະກິດຂອງ Rouhani ສຸມໃສ່ການພັດທະນາໃນໄລຍະຍາວ, ສຸມໃສ່ການເພີ່ມກໍາລັງການຊື້ສາທາລະນະ, ຄວບຄຸມອັດຕາເງິນເຟີ້, ແລະຫຼຸດຜ່ອນການຫວ່າງງານ.[139] ລາວໄດ້ວາງແຜນທີ່ຈະຟື້ນຟູອົງການຈັດຕັ້ງການຄຸ້ມຄອງແລະການວາງແຜນຂອງອີຣ່ານແລະຄວບຄຸມອັດຕາເງິນເຟີ້ແລະສະພາບຄ່ອງ.ໃນດ້ານວັດທະນະທໍາແລະສື່ມວນຊົນ, Rouhani ປະເຊີນກັບການວິພາກວິຈານສໍາລັບການບໍ່ມີການຄວບຄຸມຢ່າງສົມບູນກ່ຽວກັບການ censoring ອິນເຕີເນັດ.ລາວໄດ້ສະ ໜັບ ສະ ໜູນ ໃຫ້ມີອິດສະລະພາບຫຼາຍກວ່າເກົ່າໃນຊີວິດສ່ວນຕົວແລະການເຂົ້າເຖິງຂໍ້ມູນ.[140] Rouhani ສະຫນັບສະຫນູນສິດທິຂອງແມ່ຍິງ, ແຕ່ງຕັ້ງແມ່ຍິງແລະຊົນເຜົ່າສ່ວນນ້ອຍໃຫ້ຕໍາແຫນ່ງສູງ, ແຕ່ປະເຊີນກັບຄວາມບໍ່ຄ່ອຍເຊື່ອງ່າຍໆກ່ຽວກັບການສ້າງກະຊວງສໍາລັບແມ່ຍິງ.[141]ສິດ​ທິ​ມະ​ນຸດ​ພາຍ​ໃຕ້​ການ Rouhani ເປັນ​ບັນ​ຫາ​ທີ່​ມີ​ຄວາມ​ຂັດ​ແຍ່ງ​ກັນ, ໂດຍ​ມີ​ການ​ວິ​ຈານ​ກ່ຽວ​ກັບ​ການ​ປະ​ຕິ​ບັດ​ຈໍາ​ນວນ​ທີ່​ສູງ​ແລະ​ຄວາມ​ຄືບ​ຫນ້າ​ທີ່​ຈໍາ​ກັດ​ໃນ​ການ​ແກ້​ໄຂ​ບັນ​ຫາ​ລະ​ບົບ.​ເຖິງ​ຢ່າງ​ໃດ​ກໍ​ຕາມ, ລາວ​ໄດ້​ເຮັດ​ທ່າ​ທາງ​ທີ່​ເປັນ​ສັນຍາ​ລັກ, ​ເຊັ່ນ​ການ​ປົດ​ປ່ອຍ​ນັກ​ໂທດ​ການ​ເມືອງ ​ແລະ ​ແຕ່ງ​ຕັ້ງ​ເອກ​ອັກຄະ​ລັດຖະທູດ​ທີ່​ມີ​ຄວາມ​ຫຼາກ​ຫຼາຍ.[142]​ໃນ​ນະ​ໂຍບາຍ​ການ​ຕ່າງປະ​ເທດ, ການ​ດຳລົງ​ຕຳ​ແໜ່​ງຂອງ Rouhani ​ໄດ້​ຮັບ​ການ​ຕີ​ລາຄາ​ໂດຍ​ຄວາມ​ມານະ​ພະຍາຍາມ​ສ້ອມ​ແປງ​ການ​ພົວພັນ​ກັບ​ບັນດາ​ປະ​ເທດ​ບ້ານ​ໃກ້​ເຮືອນ​ຄຽງ [143] ​ແລະ ດຳ​ເນີນ​ການ​ເຈລະຈາ​ນິວ​ເຄຼຍ.ການບໍລິຫານຂອງລາວໄດ້ເຮັດວຽກກ່ຽວກັບການປັບປຸງການພົວພັນກັບ ອັງກິດ [144] ແລະລະມັດລະວັງການນໍາທາງການພົວພັນທີ່ສັບສົນກັບ ສະຫະລັດ .Rouhani ສືບ​ຕໍ່​ສະ​ຫນັບ​ສະ​ຫນູນ​ຂອງ​ອີ​ຣ່ານ​ສໍາ​ລັບ Bashar al-Assad ໃນ​ຊີ​ເຣຍ​ແລະ​ການ​ເຄື່ອນ​ໄຫວ​ໃນ​ພາກ​ພື້ນ​, ໂດຍ​ສະ​ເພາະ​ແມ່ນ​ກັບ ​ອີ​ຣັກ ​, Saudi ເທດ​ອາ​ຣະ​ເບີຍ ​ແລະ ​ອິດ​ສະ​ຣາ​ເອນ ​.[145]
ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການເປັນປະທານາທິບໍດີ Ebrahim Raisi
ທ່ານ Raisi ກ່າວ​ຄຳ​ປາ​ໄສ​ຢູ່​ທີ່​ການ​ໂຮມ​ຊຸມ​ນຸມ​ປະ​ທາ​ນາ​ທິ​ບໍ​ດີ ທີ່​ສະ​ໜາມ​ກິ​ລາ Shahid Shiroudi ຂອງ Tehran ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2021 Jan 1

ອີຣ່ານພາຍໃຕ້ການເປັນປະທານາທິບໍດີ Ebrahim Raisi

Iran
ທ່ານ Ebrahim Raisi ​ໄດ້​ຂຶ້ນ​ເປັນ​ປະທານາທິບໍດີ​ອີຣານ ​ໃນ​ວັນ​ທີ 3 ສິງຫາ 2021, ​ໂດຍ​ໄດ້​ສຸມ​ໃສ່​ແກ້​ໄຂ​ບັນດາ​ມາດ​ຕະການ​ລົງ​ໂທດ ​ແລະ ຊຸກຍູ້​ເອກະລາດ​ດ້ານ​ເສດຖະກິດ​ຈາກ​ອິດ​ທິພົນ​ຂອງ​ຕ່າງປະ​ເທດ.ທ່ານ​ໄດ້​ສາບານ​ຕົວ​ຂຶ້ນ​ຮັບ​ຕຳ​ແໜ່​ງຢ່າງ​ເປັນ​ທາງ​ການ​ຕໍ່​ກອງ​ປະຊຸມ​ປຶກສາ​ຫາລື​ອິດສະລາມ​ໃນ​ວັນ​ທີ 5 ສິງຫາ​ນີ້, ​ເນັ້ນ​ໜັກ​ເຖິງ​ບົດບາດ​ຂອງ​ອີຣານ​ໃນ​ການ​ຮັກສາ​ສະຖຽນ​ລະ​ພາບ​ຕາ​ເວັນ​ອອກ​ກາງ, ຕ້ານ​ກັບ​ຄວາມ​ກົດ​ດັນ​ຂອງ​ຕ່າງປະ​ເທດ, ​ແລະ​ຮັບປະກັນ​ລັກສະນະ​ສັນຕິພາບ​ຂອງ​ໂຄງການ​ນິວ​ເຄຼຍຂອງ​ອີຣານ.ການດຳລົງຕຳແໜ່ງຂອງທ່ານ Raisi ເຫັນວ່າມີການນຳເຂົ້າວັກຊີນ COVID-19 ເພີ່ມຂຶ້ນ ແລະການກ່າວຄຳປາໄສທີ່ບັນທຶກໄວ້ໃນກອງປະຊຸມສະມັດຊາໃຫຍ່ສະຫະປະຊາຊາດ, ເນັ້ນໜັກເຖິງຄວາມເຕັມໃຈຂອງອີຣ່ານ ທີ່ຈະສືບຕໍ່ການເຈລະຈານິວເຄລຍ.ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ປະທານປະເທດຂອງລາວໄດ້ປະເຊີນກັບສິ່ງທ້າທາຍທີ່ມີການລະເບີດຂອງການປະທ້ວງຫຼັງຈາກການເສຍຊີວິດຂອງ Mahsa Amini ແລະການກ່າວຫາການລະເມີດສິດທິມະນຸດ.ໃນນະໂຍບາຍການຕ່າງປະເທດ, ທ່ານ Raisi ໄດ້ສະແດງການສະໜັບສະໜູນລັດຖະບານ ອັຟການິສຖານ ພາຍຫຼັງທີ່ກຸ່ມຕາລີບານເຂົ້າຍຶດຄອງ ແລະ ຕຳໜິຕິຕຽນ ອິດສະຣາແອນ, ເອີ້ນວ່າ “ລະບອບທີ່ບໍ່ຖືກຕ້ອງ”.ພາຍໃຕ້ການ Raisi, ອີຣ່ານສືບຕໍ່ການເຈລະຈາກ່ຽວກັບ JCPOA, ເຖິງແມ່ນວ່າຄວາມຄືບຫນ້າຍັງຄົງຄ້າງ.Raisi ຖືກ​ຖື​ວ່າ​ເປັນ hardliner, ສະ​ຫນັບ​ສະ​ຫນູນ​ສໍາ​ລັບ​ການ​ແບ່ງ​ແຍກ​ທາງ​ເພດ, Islamization ຂອງ​ມະ​ຫາ​ວິ​ທະ​ຍາ​ໄລ, ແລະ censorship ວັດ​ທະ​ນະ​ທໍາ​ຕາ​ເວັນ​ຕົກ.ທ່ານ​ຖື​ວ່າ ການ​ລົງ​ໂທດ​ທາງ​ດ້ານ​ເສດຖະກິດ​ແມ່ນ​ໂອກາດ​ເພື່ອ​ໃຫ້​ອີຣານ ​ເປັນ​ເຈົ້າ​ຕົນ​ເອງ ​ແລະ ສະໜັບສະໜູນ​ການ​ພັດທະນາ​ກະສິກຳ​ໃນ​ການ​ຄ້າ​ຂາຍຍ່ອຍ.Raisi ເນັ້ນຫນັກເຖິງການພັດທະນາວັດທະນະທໍາ, ສິດຂອງແມ່ຍິງ, ແລະບົດບາດຂອງປັນຍາຊົນໃນສັງຄົມ.ນະໂຍບາຍດ້ານເສດຖະກິດ ແລະ ວັດທະນະທໍາຂອງລາວ ສະທ້ອນໃຫ້ເຫັນເຖິງການສຸມໃສ່ຄວາມພຽງພໍຂອງຊາດ ແລະຄຸນຄ່າພື້ນເມືອງ.

Appendices



APPENDIX 1

Iran's Geographic Challenge


Play button




APPENDIX 2

Why Iran's Geography Sucks


Play button




APPENDIX 3

Geopolitics of Iran


Play button




APPENDIX 4

The Middle East's cold war, explained


Play button




APPENDIX 5

The Jiroft Civilization of Ancient Iran


Play button




APPENDIX 6

History of Islamic Iran explained in 10 minutes


Play button




APPENDIX 7

Decadence and Downfall In Iran


Play button

Characters



Seleucus I Nicator

Seleucus I Nicator

Founder of the Seleucid Empire

Tughril Beg

Tughril Beg

Sultan of the Seljuk Empire

Nader Shah

Nader Shah

Founder of the Afsharid dynasty of Iran

Mohammad Mosaddegh

Mohammad Mosaddegh

35th Prime Minister of Iran

Sattar Khan

Sattar Khan

Pivotal figure in the Iranian Constitutional Revolution

Al-Khwarizmi

Al-Khwarizmi

Persian Mathematician

Maryam Mirzakhani

Maryam Mirzakhani

Iranian Mathematician

Al-Biruni

Al-Biruni

Persian polymath

Ardashir I

Ardashir I

Founder of the Persian Sasanian Empire

Shirin Ebadi

Shirin Ebadi

Iranian Nobel laureate

Hafez

Hafez

Persian lyric poet

Rumi

Rumi

13th-century Persian poet

Avicenna

Avicenna

Arab philosopher

Ferdowsi

Ferdowsi

Persian Poet

Cyrus the Great

Cyrus the Great

Founder of the Achaemenid Persian Empire

Reza Shah

Reza Shah

First Shah of the House of Pahlavi

Darius the Great

Darius the Great

King of the Achaemenid Empire

Simin Daneshvar

Simin Daneshvar

Iranian novelist

Arsaces I of Parthia

Arsaces I of Parthia

First king of Parthia

Agha Mohammad Khan Qajar

Agha Mohammad Khan Qajar

Founder of the Qajar dynasty of Iran

Abbas the Great

Abbas the Great

Fifth shah of Safavid Iran

Shah Abbas I

Shah Abbas I

Fifth shah of Safavid Iran

Omar Khayyam

Omar Khayyam

Persian Mathematician and Poet

Khosrow I

Khosrow I

Sasanian King

Ruhollah Khomeini

Ruhollah Khomeini

Iranian Islamic revolutionary

Footnotes



  1. Freeman, Leslie G., ed. (1978). Views of the Past: Essays in Old World Prehistory and Paleanthropology. Mouton de Gruyter. p. 15. ISBN 978-3111769974.
  2. Trinkaus, E & Biglari, F. (2006). "Middle Paleolithic Human Remains from Bisitun Cave, Iran". Paléorient. 32 (2): 105–111. doi:10.3406/paleo.2006.5192.
  3. "First Neanderthal Human Tooth Discovered in Iran". 21 October 2018.
  4. Potts, D. T. (1999). The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State. Cambridge University Press. ISBN 0-521-56358-5.
  5. Algaze, Guillermo. 2005. The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization.
  6. Xinhua, "New evidence: modern civilization began in Iran", 10 Aug 2007 Archived 23 November 2016 at the Wayback Machine, retrieved 1 October 2007.
  7. Kushnareva, K. Kh. (1997). The Southern Caucasus in Prehistory: Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the Eighth to the Second Millennium B.C. UPenn Museum of Archaeology. ISBN 978-0-924171-50-5. Archived from the original on 13 September 2020. Retrieved 8 May 2016., p. 44.
  8. Diakonoff, I., M., "Media", Cambridge History of Iran, II, Cambridge, 1985, p.43 [within the pp.36–148]. This paper is cited in the Journal of Eurasian Studies on page 51.
  9. Beckwith, Christopher I. (16 March 2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. Princeton University Press. ISBN 978-0691135892. Retrieved 29 May 2015, pp. 58–77.
  10. Harmatta, János (1992). "The Emergence of the Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages" (PDF). In Dani, A. H.; Masson, V. M. (eds.). History of Civilizations of Central Asia: The Dawn of Civilization: Earliest Times to 700 B. C. UNESCO. pp. 346–370. ISBN 978-92-3-102719-2. Retrieved 29 May 2015, p. 348.
  11. Lackenbacher, Sylvie. "Elam". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 18 November 2020. Retrieved 23 June 2008.
  12. Bahman Firuzmandi "Mad, Hakhamanishi, Ashkani, Sasani" pp. 20.
  13. "Iran, 1000 BC–1 AD". The Timeline of Art History. The Metropolitan Museum of Art. October 2000. Archived from the original on 25 January 2021. Retrieved 9 August 2008.
  14. Medvedskaya, I.N. (January 2002). "The Rise and Fall of Media". International Journal of Kurdish Studies. BNET. Archived from the original on 28 March 2008. Retrieved 10 August 2008.
  15. Sicker, Martin (2000). The pre-Islamic Middle East. Greenwood Publishing Group. pp. 68/69. ISBN 978-0-275-96890-8.
  16. Urartu – Lost Kingdom of Van Archived 2015-07-02 at the Wayback Machine.
  17. Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. Retrieved 12 September 2016.
  18. Sacks, David; Murray, Oswyn; Brody, Lisa (2005). Encyclopedia of the Ancient Greek World. Infobase Publishing. p. 256. ISBN 978-0-8160-5722-1.
  19. Benevolent Persian Empire Archived 2005-09-07 at the Wayback Machine.
  20. Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2011). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons. ISBN 978-1-44-435163-7, p. 345.
  21. Roisman & Worthington 2011, pp. 135–138, 342–345.
  22. Schmitt, Rüdiger (21 July 2011). "Achaemenid Dynasty". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 29 April 2011. Retrieved 4 March 2019.
  23. Waters, Kenneth H. (1974), "The Reign of Trajan, part VII: Trajanic Wars and Frontiers. The Danube and the East", in Temporini, Hildegard (ed.), Aufstieg und Niedergang der römischen Welt. Principat. II.2, Berlin: Walter de Gruyter, pp. 415–427, p. 424.
  24. Brosius, Maria (2006), The Persians: An Introduction, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-32089-4, p. 84
  25. Bickerman, Elias J. (1983). "The Seleucid Period". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 3–20. ISBN 0-521-20092-X., p. 6.
  26. Ball, Warwick (2016), Rome in the East: Transformation of an Empire, 2nd Edition, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-72078-6, p. 155.
  27. Norman A. Stillman The Jews of Arab Lands pp 22 Jewish Publication Society, 1979 ISBN 0827611552.
  28. Garthwaite, Gene R., The Persians, p. 2.
  29. "ARAB ii. Arab conquest of Iran". iranicaonline.org. Archived from the original on 26 September 2017. Retrieved 18 January 2012.
  30. The Muslim Conquest of Persia By A.I. Akram. Ch: 1 ISBN 978-0-19-597713-4.
  31. Mohammad Mohammadi Malayeri, Tarikh-i Farhang-i Iran (Iran's Cultural History). 4 volumes. Tehran. 1982.
  32. Hawting G., The First Dynasty of Islam. The Umayyad Caliphate AD 661–750, (London) 1986, pp. 63–64.
  33. Cambridge History of Iran, by Richard Nelson Frye, Abdolhosein Zarrinkoub, et al. Section on The Arab Conquest of Iran and. Vol 4, 1975. London. p.46.
  34. "History of Iran: Islamic Conquest". Archived from the original on 5 October 2019. Retrieved 21 June 2007.
  35. Saïd Amir Arjomand, Abd Allah Ibn al-Muqaffa and the Abbasid Revolution. Iranian Studies, vol. 27, #1–4. London: Routledge, 1994. JSTOR i401381
  36. "The Islamic World to 1600". Applied History Research Group, University of Calgary. Archived from the original on 5 October 2008. Retrieved 26 August 2006.
  37. Bernard Lewis (1991), "The Political Language of Islam", University of Chicago Press, pp 482).
  38. May, Timothy (2012). The Mongol Conquests in World History. Reaktion Books, p. 185.
  39. J. A. Boyle, ed. (1968). "The Cambridge History of Iran". Journal of the Royal Asiatic Society. Cambridge University Press. V: The Saljuq and Mongol periods (1): Xiii, 762, 16. doi:10.1017/S0035869X0012965X. S2CID 161828080.
  40. Q&A with John Kelly on The Great Mortality on National Review Online Archived 2009-01-09 at the Wayback Machine.
  41. Chapin Metz, Helen (1989), "Invasions of the Mongols and Tamerlane", Iran: a country study, Library of Congress Country Studies, archived from the original on 17 September 2008.
  42. Ladinsky, Daniel James (1999). The Gift: Poems by the Great Sufi Master. Arkana. ISBN 978-0-14-019581-1. Archived from the original on 4 March 2021. Retrieved 11 August 2020.
  43. Brookshaw, Dominic Parviz (28 February 2019). Hafiz and His Contemporaries:Poetry, Performance and Patronage in Fourteenth Century Iran. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-78672-588-2. Archived from the original on 4 March 2021. Retrieved 11 August 2020.
  44. Mathee, Rudi (2008). "Safavid Dynasty". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 24 May 2019. Retrieved 2 June 2014.
  45. Savory, Roger M.; Karamustafa, Ahmet T. (2012) [1998], "Esmāʿīl I Ṣafawī", Encyclopædia Iranica, vol. VIII/6, pp. 628–636, archived from the original on 25 July 2019.
  46. Mitchell, Colin P. (2009), "Ṭahmāsp I", Encyclopædia Iranica, archived from the original on 17 May 2015, retrieved 12 May 2015.
  47. Mottahedeh, Roy, The Mantle of the Prophet : Religion and Politics in Iran, One World, Oxford, 1985, 2000, p.204.
  48. Lang, David Marshall (1957). The Last Years of the Georgian Monarchy, 1658–1832. Columbia University Press. p. 142. ISBN
  49. 978-0-231-93710-8.
  50. Hitchins, Keith (2012) [1998], "Erekle II", in Yarshater, Ehsan (ed.), Encyclopædia Iranica, vol. VIII/5, pp. 541–542, ISBN 978-0-7100-9090-4
  51. Axworthy,p.168.
  52. Amīn, ʻAbd al-Amīr Muḥammad (1 January 1967). British Interests in the Persian Gulf. Brill Archive. Archived from the original on 19 December 2019. Retrieved 10 August 2016.
  53. "Islam and Iran: A Historical Study of Mutual Services". Al islam. 13 March 2013. Archived from the original on 30 July 2013. Retrieved 9 July 2007.
  54. Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. Vol. 1. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-336-1, p. 409.
  55. Axworthy, Michael (6 November 2008). Iran: Empire of the Mind: A History from Zoroaster to the Present Day. Penguin UK. ISBN 978-0-14-190341-5.
  56. Swietochowski, Tadeusz (1995). Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition. Columbia University Press. pp. 69, 133. ISBN 978-0-231-07068-3. Archived from the original on 13 July 2015. Retrieved 17 October 2020.
  57. "Caucasus Survey". Archived from the original on 15 April 2015. Retrieved 23 April 2015.
  58. Mansoori, Firooz (2008). "17". Studies in History, Language and Culture of Azerbaijan (in Persian). Tehran: Hazar-e Kerman. p. 245. ISBN 978-600-90271-1-8.
  59. Fisher, William Bayne; Avery, P.; Hambly, G. R. G; Melville, C. (1991). The Cambridge History of Iran. Vol. 7. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20095-4, p. 336.
  60. "The Iranian Armed Forces in Politics, Revolution and War: Part One". Archived from the original on 3 March 2016. Retrieved 23 May 2014.
  61. Fisher, William Bayne;Avery, Peter; Gershevitch, Ilya; Hambly, Gavin; Melville, Charles. The Cambridge History of Iran Cambridge University Press, 1991. p. 339.
  62. Bournoutian, George A. (1980). The Population of Persian Armenia Prior to and Immediately Following its Annexation to the Russian Empire: 1826–1832. Nationalism and social change in Transcaucasia. Kennan Institute Occasional Paper Series. Art. 91. The Wilson Center, Kennan Institute for Advanced Russian Studies, pp. 11, 13–14.
  63. Bournoutian 1980, p. 13.
  64. Azizi, Mohammad-Hossein. "The historical backgrounds of the Ministry of Health foundation in Iran." Arch Iran Med 10.1 (2007): 119-23.
  65. Okazaki, Shoko (1 January 1986). "The Great Persian Famine of 1870–71". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 49 (1): 183–192. doi:10.1017/s0041977x00042609. JSTOR 617680. S2CID 155516933.
  66. Shambayati, Niloofar (2015) [1993]. "Coup D'Etat of 1299/1921". Encyclopædia Iranica. Vol. VI/4. pp. 351–354.
  67. Michael P. Zirinsky; "Imperial Power and Dictatorship: Britain and the Rise of Reza Shah, 1921–1926", International Journal of Middle East Studies 24 (1992), 639–663, Cambridge University Press.
  68. "Reza Shah Pahlevi". The Columbia Encyclopedia (Sixth ed.). 2007 [2001]. Archived from the original on 1 February 2009.
  69. Ervand, History of Modern Iran, (2008), p.91.
  70. The Origins of the Iranian Revolution by Roger Homan. International Affairs, Vol. 56, No. 4 (Autumn, 1980), pp. 673–677.JSTOR 2618173.
  71. Richard W. Cottam, Nationalism in Iran, University of Pittsburgh Press, ISBN o-8229-3396-7.
  72. Bakhash, Shaul, Reign of the Ayatollahs : Iran and the Islamic Revolution by Shaul, Bakhash, Basic Books, c1984, p.22.
  73. Iran Archived 4 March 2016 at the Wayback Machine: Recent History, The Education System.
  74. Abrahamian, Ervand, Iran Between Two Revolutions, 1982, p. 146.
  75. Ervand Abrahamian. Iran Between Two Revolutions. p. 51.
  76. Mackey, The Iranians, (1996) p. 179.
  77. Mackey, Sandra The Iranians: Persia, Islam and the Soul of a Nation, New York: Dutton, c1996. p.180.
  78. "A Brief History of Iranian Jews". Iran Online. Retrieved 17 January 2013.
  79. Mohammad Gholi Majd, Great Britain and Reza Shah, University Press of Florida, 2001, p. 169.
  80. "Historical Setting". Parstimes. Retrieved 17 January 2013.
  81. Reza Shah Pahlavi: Policies as Shah, Britannica Online Encyclopedia.
  82. Richard Stewart, Sunrise at Abadan: the British and Soviet invasion of Iran, 1941 (1988).
  83. Louise Fawcett, "Revisiting the Iranian Crisis of 1946: How Much More Do We Know?." Iranian Studies 47#3 (2014): 379–399.
  84. Olmo Gölz (2019). "The Dangerous Classes and the 1953 Coup in Iran: On the Decline of lutigari Masculinities". In Stephanie Cronin (ed.). Crime, Poverty and Survival in the Middle East and North Africa: The 'Dangerous Classes' since 1800. I.B. Tauris. pp. 177–190. doi:10.5040/9781838605902.ch-011. ISBN 978-1-78831-371-1. S2CID 213229339.
  85. Wilford, Hugh (2013). America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. ISBN 978-0-465-01965-6, p. 164.
  86. Wilber, Donald Newton (March 1954). Clandestine Service history: overthrow of Premier Mossadeq of Iran, November 1952-August 1953 (Report). Central Intelligence Agency. p. iii. OCLC 48164863. Archived from the original on 2 July 2009. Retrieved 6 June 2009.
  87. Axworthy, Michael. (2013). Revolutionary Iran: a history of the Islamic republic. Oxford: Oxford University Press. p. 48. ISBN 978-0-19-932227-5. OCLC 854910512.
  88. Boroujerdi, Mehrzad, ed. (2004). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. JSTOR j.ctt1j5d815.
  89. "New U.S. Documents Confirm British Approached U.S. in Late 1952 About Ousting Mosaddeq". National Security Archive. 8 August 2017. Retrieved 1 September 2017.
  90. Gholam Reza Afkhami (12 January 2009). The Life and Times of the Shah. University of California Press. p. 161. ISBN 978-0-520-94216-5.
  91. Sylvan, David; Majeski, Stephen (2009). U.S. foreign policy in perspective: clients, enemies and empire. London. p. 121. doi:10.4324/9780203799451. ISBN 978-0-415-70134-1. OCLC 259970287.
  92. Wilford 2013, p. 166.
  93. "CIA admits 1953 Iranian coup it backed was undemocratic". The Guardian. 13 October 2023. Archived from the original on 14 October 2023. Retrieved 17 October 2023.
  94. "Islamic Revolution | History of Iran." Iran Chamber Society. Archived 29 June 2011 at the Wayback Machine.
  95. Gölz, Olmo (2017). "Khomeini's Face is in the Moon: Limitations of Sacredness and the Origins of Sovereignty", p. 229.
  96. Milani, Abbas (22 May 2012). The Shah. Macmillan. ISBN 978-0-230-34038-1. Archived from the original on 19 January 2023. Retrieved 12 November 2020.
  97. Abrahamian, Ervand (1982). Iran between two revolutions. Princeton University Press. ISBN 0-691-00790-X, p. 479.
  98. Mottahedeh, Roy. 2004. The Mantle of the Prophet: Religion and Politics in Iran. p. 375.
  99. "1979: Exiled Ayatollah Khomeini returns to Iran." BBC: On This Day. 2007. Archived 24 October 2014 at the Wayback Machine.
  100. Graham, Robert (1980). Iran, the Illusion of Power. St. Martin's Press. ISBN 0-312-43588-6, p. 228.
  101. "Islamic Republic | Iran." Britannica Student Encyclopedia. Encyclopædia Britannica. Archived from the original on 16 March 2006.
  102. Sadjadpour, Karim (3 October 2019). "October 14th, 2019 | Vol. 194, No. 15 | International". TIME.com. Retrieved 20 March 2023.
  103. Kurzman, Charles (2004). The Unthinkable Revolution in Iran. Harvard University Press. ISBN 0-674-01328-X, p. 121.
  104. Özbudun, Ergun (2011). "Authoritarian Regimes". In Badie, Bertrand; Berg-Schlosser, Dirk; Morlino, Leonardo (eds.). International Encyclopedia of Political Science. SAGE Publications, Inc. p. 109. ISBN 978-1-4522-6649-7.
  105. R. Newell, Walter (2019). Tyrants: Power, Injustice and Terror. New York, USA: Cambridge University Press. pp. 215–221. ISBN 978-1-108-71391-7.
  106. Shawcross, William, The Shah's Last Ride (1988), p. 110.
  107. Fundamentalist Power, Martin Kramer.
  108. History Of US Sanctions Against Iran Archived 2017-10-10 at the Wayback Machine Middle East Economic Survey, 26-August-2002
  109. Bakhash, Shaul, The Reign of the Ayatollahs, p. 73.
  110. Schirazi, Asghar, The Constitution of Iran: politics and the state in the Islamic Republic, London; New York: I.B. Tauris, 1997, p.293-4.
  111. "Iranian Government Constitution, English Text". Archived from the original on 23 November 2010.
  112. Riedel, Bruce (2012). "Foreword". Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers. p. ix. ISBN 978-1-4422-0830-8.
  113. Gölz, "Martyrdom and Masculinity in Warring Iran. The Karbala Paradigm, the Heroic, and the Personal Dimensions of War." Archived 17 May 2019 at the Wayback Machine, Behemoth 12, no. 1 (2019): 35–51, 35.
  114. Brumberg, Daniel, Reinventing Khomeini: The Struggle for Reform in Iran, University of Chicago Press, 2001, p.153
  115. John Pike. "Hojjatoleslam Akbar Hashemi Rafsanjani". Globalsecurity.org. Retrieved 28 January 2011.
  116. "Is Khameini's Ominous Sermon a Turning Point for Iran?". Time. 19 June 2009. Archived from the original on 22 June 2009.
  117. Slackman, Michael (21 June 2009). "Former President at Center of Fight Within Political Elite". The New York Times.
  118. "The Legacy Of Iran's Powerful Cleric Akbar Hashemi Rafsanjani| Countercurrents". countercurrents.org. 19 January 2017.
  119. Rafsanjani to Ahmadinejad: We Will Not Back Down, ROOZ Archived 30 October 2007 at the Wayback Machine.
  120. Sciolino, Elaine (19 July 2009). "Iranian Critic Quotes Khomeini Principles". The New York Times.
  121. John Pike. "Rafsanjani reassures West Iran not after A-bomb". globalsecurity.org.
  122. Ebadi, Shirin, Iran Awakening: A Memoir of Revolution and Hope, by Shirin Ebadi with Azadeh Moaveni, Random House, 2006, p.180
  123. "1997 Presidential Election". PBS. 16 May 2013. Retrieved 20 May 2013.
  124. Abrahamian, History of Modern Iran, (2008), p.191.
  125. Abrahamian, History of Modern Iran, (2008), p.192.
  126. Abrahamian, History of Modern Iran, (2008), p.193
  127. "June 04, 2008. Iran President Ahmadinejad condemns Israel, U.S." Los Angeles Times. 4 June 2008. Archived from the original on October 6, 2008. Retrieved November 26, 2008.
  128. "Economic headache for Ahmadinejad". BBC News. 17 October 2008. Archived from the original on 2008-10-20. Retrieved 2008-11-26.
  129. Ramin Mostaghim (25 Jun 2009). "Iran's top leader digs in heels on election". Archived from the original on 28 June 2009. Retrieved 2 July 2009.
  130. Iran: Rafsanjani Poised to Outflank Supreme Leader Khamenei Archived 2011-09-26 at the Wayback Machine, eurasianet.org, June 21, 2009.
  131. "Timeline: 2009 Iran presidential elections". CNN. Archived from the original on 2016-04-28. Retrieved 2009-07-02.
  132. Saeed Kamali Dehghan (2011-05-05). "Ahmadinejad allies charged with sorcery". London: Guardian. Archived from the original on 2011-05-10. Retrieved 2011-06-18.
  133. "Iran’s Nuclear Program: Tehran’s Compliance with International Obligations" Archived 2017-05-07 at the Wayback Machine. Congressional Research Service, 4 April 2017.
  134. Greenwald, Glenn (2012-01-11). "More murder of Iranian scientists: still Terrorism?". Salon. Archived from the original on 2012-01-12. Retrieved 2012-01-11.
  135. Iran: Tehran Officials Begin Crackdown On Pet Dogs Archived 2011-05-28 at the Wayback Machine, RFE/RL, September 14, 2007.
  136. Tait, Robert (October 23, 2006). "Ahmadinejad urges Iranian baby boom to challenge west". The Guardian. London.
  137. Kull, Steven (23 November 2009). "Is Iran pre-revolutionary?". WorldPublicOpinion.org. opendemocracy.net.
  138. Solana, Javier (20 June 2013). "The Iranian Message". Project Syndicate. Retrieved 5 November 2013.
  139. "Improvement of people's livelihood". Rouhani[Persian Language]. Archived from the original on 13 July 2013. Retrieved 30 June 2013.
  140. "Supporting Internet Freedom: The Case of Iran" (PDF). Archived from the original (PDF) on 13 January 2015. Retrieved 5 December 2014.
  141. "Breaking Through the Iron Ceiling: Iran's New Government and the Hopes of the Iranian Women's Movements". AWID. 13 September 2013. Archived from the original on 3 October 2013. Retrieved 25 October 2013.
  142. Rana Rahimpour (18 September 2013). "Iran: Nasrin Sotoudeh 'among freed political prisoners'". BBC. Retrieved 25 October 2013.
  143. Malashenko, Alexey (27 June 2013). "How Much Can Iran's Foreign Policy Change After Rowhani's Victory?". Carnegie Endowment for International Peace. Archived from the original on 9 November 2013. Retrieved 7 November 2013.
  144. "Leaders of UK and Iran meet for first time since 1979 Islamic revolution". The Guardian. 24 September 2014. Retrieved 21 April 2015.
  145. "Iran's new president: Will he make a difference?". The Economist. 22 June 2013. Retrieved 3 November 2013.

References



  • Abrahamian, Ervand (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82139-1.
  • Brew, Gregory. Petroleum and Progress in Iran: Oil, Development, and the Cold War (Cambridge University Press, 2022) online review
  • Cambridge University Press (1968–1991). Cambridge History of Iran. (8 vols.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-45148-5.
  • Daniel, Elton L. (2000). The History of Iran. Westport, Connecticut: Greenwood. ISBN 0-313-36100-2.
  • Foltz, Richard (2015). Iran in World History. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-933549-7.
  • Rudi Matthee, Willem Floor. "The Monetary History of Iran: From the Safavids to the Qajars" I.B.Tauris, 25 April 2013
  • Del Guidice, Marguerite (August 2008). "Persia – Ancient soul of Iran". National Geographic Magazine.
  • Joseph Roisman, Ian Worthington. "A companion to Ancient Macedonia" pp 342–346, pp 135–138. (Achaemenid rule in the Balkans and Eastern Europe). John Wiley & Sons, 7 July 2011. ISBN 144435163X.
  • Olmstead, Albert T. E. (1948). The History of the Persian Empire: Achaemenid Period. Chicago: University of Chicago Press.
  • Van Gorde, A. Christian. Christianity in Persia and the Status of Non-Muslims in Iran (Lexington Books; 2010) 329 pages. Traces the role of Persians in Persia and later Iran since ancient times, with additional discussion of other non-Muslim groups.
  • Sabri Ateş. "Ottoman-Iranian Borderlands: Making a Boundary, 1843–1914" Cambridge University Press, 21 okt. 2013. ISBN 1107245087.
  • Askolʹd Igorevich Ivanchik, Vaxtang Ličʻeli. "Achaemenid Culture and Local Traditions in Anatolia, Southern Caucasus and Iran". BRILL, 2007.
  • Benjamin Walker, Persian Pageant: A Cultural History of Iran, Arya Press, Calcutta, 1950.
  • Nasr, Hossein (1972). Sufi Essays. Suny press. ISBN 978-0-87395-389-4.
  • Rezvani, Babak., "Ethno-territorial conflict and coexistence in the Caucasus, Central Asia and Fereydan" Amsterdam University Press, 15 mrt. 2014.
  • Stephanie Cronin., "Iranian-Russian Encounters: Empires and Revolutions Since 1800" Routledge, 2013. ISBN 0415624339.
  • Chopra, R.M., article on "A Brief Review of Pre-Islamic Splendour of Iran", INDO-IRANICA, Vol.56 (1–4), 2003.
  • Vladimir Minorsky. "The Turks, Iran and the Caucasus in the Middle Ages" Variorum Reprints, 1978.