ዴሊ ሱልጣኔት

እ.ኤ.አ. በ962 በደቡብ እስያ የሂንዱ እና የቡድሂስት መንግስታት ከመካከለኛው እስያ የመጡ የሙስሊም ወታደሮች ተከታታይ ወረራ ገጠማቸው።ከነዚህም መካከል ከ997 እስከ 1030 ባለው ጊዜ ውስጥበሰሜን ህንድ ከኢንዱስ ወንዝ ምስራቅ እስከ ምዕራብ ያሙና ወንዝ ድረስ ያሉትን መንግስታት በሰሜን ህንድ ወረራ እና ዝርፊያ የፈጸመው የጋዝኒ የጋዝኒ ማህሙድ ነበር። በእያንዳንዱ ጊዜ እስላማዊ አገዛዝን ወደ ምዕራባዊ ፑንጃብ ማስፋፋት ብቻ ነው።በሰሜን ህንድ እና በምእራብ ህንድ መንግስታት ላይ የሙስሊም የጦር አበጋዞች ተከታታይ ወረራ ከጋዝኒ ከማህሙድ በኋላ ቀጥሏል።ወረራዎቹ የእስላማዊ መንግስታትን ቋሚ ድንበር አልዘረጋም ወይም አላራዘመም።በአንጻሩ የጉሪድ ሱልጣን ሙኢዝ አድ-ዲን መሐመድ ጎሪ (በተለምዶ የጎር መሐመድ በመባል የሚታወቀው) በ1173 ወደ ሰሜን ህንድ የመስፋፋት ስልታዊ ጦርነት ጀመረ።ለራሱም ርዕሰ መስተዳድር ቀርጾ እስላማዊውን ዓለም ለማስፋት ፈለገ።የጎር መሐመድ ከኢንዱስ ወንዝ በስተምስራቅ የራሱን የሱኒ እስላማዊ መንግሥት ፈጠረ፣ እና በዚህም ዴሊ ሱልጣኔት ተብሎ ለሚጠራው የሙስሊም መንግሥት መሠረት ጥሏል።አንዳንድ የታሪክ ተመራማሪዎች የዴሊ ሱልጣኔትን ታሪክ ከ 1192 ጀምሮ በደቡብ እስያ የመሐመድ ጎሪ መገኘት እና ጂኦግራፊያዊ የይገባኛል ጥያቄዎች ምክንያት።ጎሪ በ1206፣ በኢስማኢሊ ሺዓ ሙስሊሞች በአንዳንድ ዘገባዎች ወይም በሌሎች በኮክሃርስ ተገደለ።ከግድያው በኋላ ከጎሪ ባሪያዎች አንዱ የሆነው የቱርኪክ ኩትብ አል-ዲን አይባክ ስልጣን ያዘ፣ የዴሊ የመጀመሪያው ሱልጣን ሆነ።

የሙኢዝ አድ-ዲን ሙሐመድ ጎሪ (በተለምዶ የጎር መሐመድ በመባል የሚታወቀው) ባሪያ የነበረው ኩትብ አል-ዲን አይባክ የዴሊ ሱልጣኔት የመጀመሪያው ገዥ ነበር።አይባክ የኩማን-ኪፕቻክ (ቱርክ) ተወላጅ ነበር፣ እናም በዘር ሀረጉ ምክንያት፣ ስርወ መንግስቱ ማሙሉክ (የባሪያ ምንጭ) ስርወ መንግስት በመባል ይታወቃል ( ከኢራቅ ከማምሉክ ስርወ መንግስት ወይምከግብፅ ማምሉክ ስርወ መንግስት ጋር መምታታት የለበትም)።አይባክ ከ1206 እስከ 1210 የዴሊ ሱልጣን ሆኖ ለአራት አመታት ገዛ።አይባክ በልግስና የታወቀ ነበር እና ሰዎች ላክዳታ ብለው ይጠሩታል።

እ.ኤ.አ. በ 1210 ኩትብ አል-ዲን አይባክ ተተኪውን ሳይጠቅስ በፖሎ ሲጫወት በላሆር በድንገት ሞተ።በመንግሥቱ ውስጥ አለመረጋጋትን ለመከላከል በላሆር የነበሩት የቱርኪክ ባላባቶች (ማሊክ እና አሚሮች) አራም ሻህን በላሆር ተተኪ አድርገው ሾሙት።በወታደራዊ ዳኛ (አሚር-አይ ዳድ) አሊ-ዪ እስማኤል የሚመራ የመኳንንት ቡድን ኢልትሚሽን ዙፋኑን እንዲይዝ ጋበዘ።ኢልቱትሚሽ ወደ ዴሊ ዘመቱ፣ ስልጣኑን ተቆጣጠረ፣ እና በኋላ የአራም ሻህን ጦር በባግ-ኢ ጁድ አሸንፏል።በጦር ሜዳ ላይ ተገድሏል ወይም በጦርነት እስረኛ ተገድሏል እንደሆነ ግልጽ አይደለም.የኢልቱትሚሽ ኃይሉ አደገኛ ነበር፣ እና በርካታ የሙስሊም አሚሮች (መኳንንት) የኩትብ አል-ዲን አይባክ ደጋፊዎች በመሆናቸው ሥልጣኑን ተቃወሙት።ኢልቱትሚሽ ከተከታታይ ወረራ እና ጭካኔ የተሞላበት የተቃውሞ ግድያ በኋላ ስልጣኑን አጠናከረ።የሱ አገዛዝ እንደ ቁባቻ አይነት ብዙ ጊዜ ተፈትኗል፤ ይህ ደግሞ ተከታታይ ጦርነቶችን አስከተለ።ኢልቱትሚሽ ሙልታንን እና ቤንጋልን ከሙስሊም ገዥዎች እንዲሁም ራንታምቦር እና ሲዋሊክን ከሂንዱ ገዥዎች አሸንፏል።ለሙኢዝ አድ-ዲን ሙሐመድ ጎሪ ወራሽ በመሆን መብቱን ያረጋገጠውን ታጅ አል-ዲን ይልዲዝን አጥቅቷል፣ አሸንፏል እና ገደለው።የኢልቱትሚሽ አገዛዝ እስከ 1236 ድረስ ዘልቋል። እሱ ከሞተ በኋላ የዴሊ ሱልጣኔት የተከታታይ ደካማ ገዥዎች፣ የሙስሊም መኳንንት ክርክር፣ ግድያ እና የአጭር ጊዜ የስልጣን ጊዜ ታየ።

ቁጥብ ሚናር የተገነባው በላል ኮት ፍርስራሽ የዲሊካ ግንብ ነው።ኩቱብ ሚናር የጀመረው በ1192 አካባቢ የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ በሆነው ኩትብ-ኡድ-ዲን አይባክ ከተጀመረው ከቁዋት-ኡል-ኢስላም መስጊድ በኋላ ነው።

የሞንጎሊያውያን ኢምፓየር ከ1221 እስከ 1327 በህንድ ክፍለ አህጉር ውስጥ በርካታ ወረራዎችን የጀመረ ሲሆን ብዙዎቹ በኋላም በሞንጎሊያውያን ቋራናዎች የተደረጉ ወረራዎች ነበሩ።ሞንጎሊያውያን የክፍለ አህጉሩን ክፍሎች ለአሥርተ ዓመታት ተቆጣጠሩ።ሞንጎሊያውያን ወደ ህንድ መሀል አገር እየገሰገሱ ወደ ዴልሂ ዳርቻ ሲደርሱ የዴሊ ሱልጣኔት የሞንጎሊያውያን ጦር ከባድ ሽንፈት ደርሶባቸዋል።

ከ1235 ከተወሰነ ጊዜ በኋላ ሌላ የሞንጎሊያውያን ጦር ካሽሚርን ወረረ፣ እዚያም ዳሩጋቺን (የአስተዳደር አስተዳዳሪ) ለበርካታ ዓመታት አስቆመ፣ እና ካሽሚር የሞንጎሊያ ጥገኝነት ሆነ።በተመሳሳይ ጊዜ የካሽሚር ቡዲስት መምህር ኦቶቺ እና ወንድሙ ናሞ ወደ ኦገዴይ ፍርድ ቤት ደረሱ።ሌላው ፓክቻክ የተባለ የሞንጎሊያውያን ጄኔራል ፔሻዋርን በማጥቃት ጃላል አድ-ዲንን ጥለው የወጡትን የጎሳ ጦር ግን አሁንም ለሞንጎሊያውያን ስጋት ነበር።እነዚህ ሰዎች በአብዛኛው ኻልጂስ ወደ ሙልታን አምልጠው ወደ ዴሊ ሱልጣኔት ጦር ተመልምለው ነበር።በክረምት 1241 የሞንጎሊያውያን ጦር የኢንዱስ ሸለቆን ወረረ እና ላሆርን ከበበ።ሆኖም በታህሳስ 30 ቀን 1241 በሙንጌቱ ስር ያሉት ሞንጎሊያውያን ከዴሊ ሱልጣኔት ከመውጣታቸው በፊት ከተማዋን ጨፈጨፏት።በዚሁ ጊዜ ታላቁ ካን ኦጌዴይ ሞተ (1241).

የማምሉክ ሱልጣን ሻምሱዲን ኢልቱትሚሽ ሴት ልጅ ራዚያ በ1231–1232 አባቷ በጓሊዮር ዘመቻ በተጠመደበት ጊዜ ዴልሂን አስተዳድራለች።በዚህ ወቅት ባሳየችው አፈጻጸም የተደነቀች የአዋልድ አፈ ታሪክ እንደሚለው ኢልቱትሚሽ ወደ ዴልሂ ከተመለሰ በኋላ ራዚያን እንደ አልጋ ወራሽ አድርጎ ሾመ።ኢልቱትሚሽ ተተካ የራዚያ ግማሽ ወንድም ሩክኑዲን ፊሩዝ እናቱ ሻህ ቱርካን ሊገድሏት አቅዶ ነበር።በሩክኑዲን ላይ ባመፁ ጊዜ ራዚያ በሻህ ቱርካን ላይ ሰፊውን ህዝብ አነሳሳች እና ሩክኑዲን በ1236 ከስልጣን ከተወገዱ በኋላ ወደ ዙፋን ዙፋን ላይ ወጣች ። የራዚያን እርገት በአንዳንድ መኳንንት ክፍል ፈታኝ ነበር ፣ የተወሰኑት በመጨረሻ እሷን ተቀላቅለዋል ፣ ሌሎቹ ደግሞ ተሸነፉ ።እሷን የሚደግፏት የቱርኪክ መኳንንት እሷን አዋቂ ትሆናለች ብለው ጠብቀው ነበር፣ ነገር ግን ኃይሏን የበለጠ አረጋግጣለች።ይህም፣ የቱርክ ላልሆኑ መኮንኖች በዋና ዋና የስራ መደቦች ላይ መሾሟ ጋር ተዳምሮ በእሷ ላይ ቅር እንዲሰኙ አድርጓቸዋል።አራት አመት ላላነሰ ጊዜ ከገዛች በኋላ በሚያዝያ 1240 በመኳንንት ቡድን ከስልጣን ተባረረች።

የሞንጎሊያውያን ጦር ወደፊት ገፋ እና በ 1241 ጥንታዊቷ የላሆር ከተማ በ30,000 ሰው ፈረሰኞች ተወረረች።ሞንጎሊያውያን የላሆርን ገዥ ማሊክ ኢክቲያሩዲን ቃራቃሽን አሸንፈው መላውን ህዝብ ጨፍጭፈዋል ከተማይቱም መሬት ላይ ተደርሷል።በላሆር ውስጥ ከሞንጎሊያውያን ጥፋት በፊት የነበሩ ሕንፃዎች ወይም ሐውልቶች የሉም።

ጊያስ ኡድ ዲን የመጨረሻው የሻምሲ ሱልጣን ናሲሩዲን ማህሙድ አስተዳዳሪ ነበር።የመኳንንቱን ኃይል ቀንሶ የሱልጣኑን ከፍታ ከፍ አደረገ።የመጀመሪያ ስሙ ባሃ ኡድዲን ነበር።የኢልባሪ ቱርክ ነበር።ገና በልጅነቱ በሞንጎሊያውያን ተይዞ ወደ ጋዝኒ ተወሰደ እና ከባስራ ለነበረው ለከዋጃ ጀማል ኡድዲን ሸጠ።የኋለኛው ደግሞ በ1232 ከሌሎች ባሮች ጋር ወደ ዴሊ አመጣው፣ እና ሁሉም በኢልቱትሚሽ ተገዙ።ባልባን የኢልቱትሚሽ 40 የቱርኪክ ባሮች የታዋቂ ቡድን አባል ነበር።ጊያስ ብዙ ወረራዎችን አድርጓል፣ አንዳንዶቹም እንደ ዊዚየር ነበሩ።ደልሂን ያስጨነቀውን ሜዋትን አሸንፎ ቤንጋልን ድል አደረገ፣ ሁሉንም የሞንጎሊያውያን ስጋት በተሳካ ሁኔታ ተጋፍጦ፣ ልጁን እና የወራሹን ህይወት ያስከፈለ ትግል።ባልባን ጥቂት ወታደራዊ ስኬቶችን ብቻ ቢያስመዘግብም የሲቪል እና ወታደራዊ መስመሮችን አሻሽሎ የተረጋጋ እና የበለፀገ መንግስት አስገኝቶለታል፣ ከሻምስ ኡድ-ዲን ኢልቱትሚሽ እና በኋላም አላውዲን ካልጂ ከዴሊ በጣም ኃያላን ገዥዎች አንዱ በመሆን ስልጣኑን ሰጠው። ሱልጣኔት።

አቡል ሀሰን ያሚን ኡድ-ዲን ኩስራው በመባል የሚታወቀውኢንዶ - የፋርስ ሱፊ ዘፋኝ፣ ሙዚቀኛ፣ ገጣሚ እና ምሁር በዴሊ ሱልጣኔት ስር ይኖሩ ነበር።እሱ በህንድ ክፍለ አህጉር የባህል ታሪክ ውስጥ ተምሳሌት ነው።እሱ ሚስጢራዊ እና የኒዛሙዲን አውሊያ የዴሊ፣ ሕንድ መንፈሳዊ ደቀ መዝሙር ነበር።እሱ በዋነኝነት በፋርስኛ ፣ ግን በሂንዳቪም ግጥም ጽፏል።በቁጥር ውስጥ ያለ መዝገበ-ቃላት ፣ ሀሃሊክ ባሪ ፣ አረብኛ ፣ ፋርስኛ እና ሂንዳዊ ቃላትን የያዘ ብዙ ጊዜ ለእሱ ይገለጻል።ኩስራው አንዳንድ ጊዜ "የህንድ ድምጽ" ወይም "የህንድ ፓሮት" (ቱቲ-ኢ-ሂንድ) ተብሎ ይጠራል, እና "የኡርዱ ስነ-ጽሁፍ አባት" ተብሎ ይጠራል.

የቢስ ወንዝ ጦርነት በ1285 በቻጋታይ ኻኔት እና በማምሉክ ሱልጣኔት መካከል የተካሄደ ጦርነት ነው። ጊያስ ኡድ ዲን ባልባን የ "ደም እና ብረት" ምሽግ ሰንሰለት ስትራቴጂ አካል በሆነው ሙልታን እና በቢስ ​​ወንዝ ላይ ወታደራዊ የመከላከያ መስመር አዘጋጀ። ላሆር እንደ ቻጋታይ ካኔት ወረራ እንደ መከላከያ እርምጃ።ባልባን ወረራውን መመከት ችሏል።ሆኖም ልጁ መሐመድ ካን በጦርነት ተገደለ።

ቡግራ ካን አባቱ ሱልጣን ጊያሱዲን ባልባን የላክናውቲ ገዥ የሆነውን ቱግራል ቱጋን ካን አመጽ እንዲደመሰስ ረድቶታል።ከዚያም ቡግራ የቤንጋል ገዥ ሆኖ ተሾመ።ታላቅ ወንድሙ ልዑል መሐመድ ከሞቱ በኋላ የዴሊ ዙፋን እንዲይዝ በሱልጣን ጊያሱዲን ተጠየቀ።ነገር ግን ቡግራ በቤንጋል ገዥነት ተካፍሏል እና አቅርቦቱን አልተቀበለም።ሱልጣን ጊያሱዲን በምትኩ የልዑል መሐመድን ልጅ ካይካስራውን መረጠ።በ1287 ጊያሱዲን ከሞተ በኋላ ቡግራ ካን የቤንጋልን ነፃነት አወጀ።ኒጃሙዲን ጠቅላይ ሚኒስትር ናሲሩዲን ቡግራ ካንን ልጅ ካይገባን የዴሊ ሱልጣን አድርገው ሾሙ።ነገር ግን ውጤታማ ያልሆነው የቀይግባድ አገዛዝ በደልሂ ውስጥ አናርኪን አስፋፋ።ቃይqabad በዋዚር ኒጃሙዲን እጅ ውስጥ ያለ ተራ አሻንጉሊት ሆነ።ቡግራ ካን በዴሊ ውስጥ የነበረውን ስርዓት አልበኝነት ለማቆም ወሰነ እና ብዙ ሰራዊት ይዞ ወደ ዴልሂ ገፋ።በዚሁ ጊዜ ኒጃሙዲን አባቱን ለመግጠም ቃይqabad ከብዙ ጦር ጋር እንዲራመድ አስገደደው።ሁለቱ ወታደሮች በሳሩ ወንዝ ዳርቻ ተገናኙ።ነገር ግን አባትና ልጅ ደም አፋሳሽ ጦርነትን ከመጋፈጥ ይልቅ መግባባት ላይ ደረሱ።ካይግባ ለቡግራ ካን ከዴሊ ነፃ መውጣቱን አምኗል እና ናጂሙዲንንም እንደ ዋዚር አስወገደ።ቡግራ ካን ወደ ላኽናውቲ ተመለሰ።

የካልጂ ሥርወ መንግሥት የቱርኮ-አፍጋን ቅርስ ነበር።መጀመሪያ ላይ የቱርክ ተወላጆች ነበሩ።ወደሕንድ ዴሊ ከመሄዳቸው በፊት በዛሬዋ አፍጋኒስታን መኖር ጀመሩ።"ካልጂ" የሚለው ስም ቃላቲ ካልጂ ("የጊልጂ ፎርት") በመባል የምትታወቀውን የአፍጋኒስታን ከተማ ያመለክታል።በአንዳንድ የአፍጋኒስታን ልማዶች እና ልማዶች ምክንያት በሌሎች እንደ አፍጋኒስታን ተቆጥረዋል።የካልጂ ሥርወ መንግሥት የመጀመሪያው ገዥ ጃላል ኡድ-ዲን ፊሩዝ ካልጂ ነበር።ስልጣን ላይ የወጣው ከቱርኪክ መኳንንት ሞኖፖሊ ወደ ተለያየ ኢንዶ-ሙስሊም መኳንንት የተሸጋገረበትን የካልጂ አብዮት ተከትሎ ነው።የካልጂ እና ኢንዶ-ሙስሊም አንጃ ቁጥራቸው ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ በመጣው አማኞች ተጠናክሯል፣ እና በተከታታይ ግድያዎች ስልጣን ያዘ።ሙዝ ኡድ-ዲን ካይqabad ተገደለ እና ጃላል-አድ ዲን በወታደራዊ መፈንቅለ መንግስት ስልጣን ያዘ።በእርገቱ ጊዜ ወደ 70 አመት ገደማ ነበር, እና ለህዝቡ የዋህ, ትሁት እና ደግ ንጉስ በመባል ይታወቅ ነበር.እንደ ሱልጣን ፣ የሞንጎሊያውያንን ወረራ ከለከለ እና ብዙ ሞንጎሊያውያን እስልምናን ከተቀበሉ በኋላ በህንድ እንዲሰፍሩ ፈቀደ።የቻሃማና ዋና ከተማን ራንተምምቦርን መያዝ ባይችልም ማንዳዋርን እና ጃይንን ከቻሃማና ንጉስ ሃሚራ ያዘ።

በጁላይ 1296 ጃላል ኡድዲን በረመዛን ወር ከአሊ ጋር ለመገናኘት ከብዙ ሰራዊት ጋር ወደ ካራ ዘምቷል።የሠራዊቱን ዋና ክፍል በየብስ ወደ ካራ እንዲወስድ አዛዡ አህመድ ቻፕን አዘዛቸው፣ እሱ ራሱ 1,000 ወታደሮችን አስከትሎ የጋንጀስን ወንዝ ወረደ።የጃላል-ኡዲን አጃቢዎች ወደ ካራ ሲቃረቡ አሊ እሱን ለማግኘት አልማስ ቤግ ላከ።አልማስ ቤግ ጀላል-ኡዲን ወታደሮቻቸውን እንዲተው አሳመነው፣ መገኘታቸው አሊን እራሱን እንዲያጠፋ እንደሚያስፈራው ተናግሯል።ጃላል-ኡዲን ከጥቂት ባልደረቦቹ ጋር በጀልባ ተሳፈሩ፣ እነሱም መሳሪያቸውን እንዲፈቱ ተደረገ።በጀልባው ሲጋልቡ፣ የታጠቁ የዓሊ ወታደሮች በወንዙ ዳርቻ ቆመው አዩ።አልማስ እነዚህ ወታደሮች ወደ ጃላል-ኡዲን የሚገባውን አቀባበል ለማድረግ እንደተጠሩ ነገራቸው።ጃላል-ኡዲን በዚህ ወቅት አሊ ሰላምታ ሊሰጠው ባለመቻሉ ጨዋነት የጎደለው መሆኑን አማረረ።ነገር ግን አልማስ አሊ ከዴቫጊሪ የተዘረፈውን ዝርፊያ እና ለእሱ ግብዣ በማዘጋጀት ተጠምዶ እንደነበር በመግለጽ ስለ አሊ ታማኝነት አሳመነው።በዚህ ማብራሪያ የረኩት ጃላል-ኡዲን በጀልባው ላይ ቁርኣን እያነበበ ወደ ካራ ጉዞውን ቀጠለ።ካራ ላይ ሲያርፍ የዓሊ ተላላኪ ሰላምታ ሰጠው እና አሊ በስነስርዓት እራሱን ከእግሩ ስር ጣለ።ጃላል-ኡዲን አሊን በፍቅር አሳደገው፣ ጉንጯን ሳመው እና የአጎቱን ፍቅር በመጠራጠሩ ተሳለቀው።በዚህ ጊዜ አሊ ለተከታዮቹ መሐመድ ሳሊም ምልክት ሰጠው፣ እሱም ጀላል-ኡዲንን በሰይፉ ሁለት ጊዜ መታው።ጃላል-ኡድዲን ከመጀመሪያው ድብደባ ተርፎ ወደ ጀልባው ሮጠ፣ ሁለተኛው ምት ግን ገደለው።አሊ የንግሥና ዙፋኑን በጭንቅላቱ ላይ አነሳና ራሱን አዲሱን ሱልጣን አወጀ።የጃላል-ኡድዲን ጭንቅላት ጦር ላይ ተጭኖ በአሊ አውራጃዎች ካራ-ማኒክፑር እና አዋድ ተዘዋወረ።በጀልባው ላይ የነበሩት ባልደረቦቹም ተገድለዋል፣ እና የአህመድ ቻፕ ጦር ወደ ዴልሂ አፈገፈገ።

እ.ኤ.አ. በ 1296 አላውዲን ዴቫጊሪን ወረረ እና በጃላሉዲን ላይ የተሳካ አመጽ ለማድረግ ምርኮ አገኘ።ጃላሉዲንን ከገደለ በኋላ በዴሊ ስልጣኑን አጠናከረ እና የጃላሉዲንን ልጆች ሙልታን አስገዛ።በቀጣዮቹ ጥቂት አመታት አላውዲን የሞንጎሊያንን ወረራ ከቻጋታይ ካንቴ፣ በጃራን-ማንጁር (1297–1298)፣ ሲቪስታን (1298)፣ ኪሊ (1299)፣ ዴሊ (1303) እና አምሮሃ (1305) በተሳካ ሁኔታ መከላከል ችሏል።እ.ኤ.አ. በ 1306 የእሱ ኃይሎች በራቪ ወንዝ ዳርቻ አቅራቢያ በሚገኙ ሞንጎሊያውያን ላይ ወሳኝ ድል አደረጉ እና በኋላም በዛሬዋ አፍጋኒስታን የሚገኙትን የሞንጎሊያውያን ግዛቶች ወረሩ።ጦርነቱን በሞንጎሊያውያን ላይ በተሳካ ሁኔታ የመሩት ወታደራዊ አዛዦች ዛፋር ካን፣ ኡሉግ ካን እና ባሪያው ጄኔራል ማሊክ ካፉር ይገኙበታል።አላውዲን የጉጃራትን መንግስታት (በ1299 ወረራ እና በ1304)፣ Ranthambore (1301)፣ ቺቶር (1303)፣ ማልዋ (1305)፣ ሲዋና (1308) እና ጃሎሬ (1311) መንግስታትን ድል አድርጓል።

በ1297 ክረምት፣ የሞንጎሊያውያን ቻጋታይ ካንቴ ኖያን የሆነው ካዳር በአላውዲን ካልጂ የሚመራውን የዴሊ ሱልጣኔት ወረረ።ሞንጎሊያውያን የፑንጃብ ክልልን አወደሙ፣ እስከ ካሱር ድረስ እየገሰገሱ።አላውዲን ግስጋሴያቸውን ለማረጋገጥ በወንድሙ ኡሉግ ካን (እና ምናልባትም ዛፋር ካን) የሚመራ ጦር ላከ።ይህ ጦር በየካቲት 6 1298 ወራሪዎቹን ድል በማድረግ ወደ 20,000 የሚጠጉትን ገደለ እና ሞንጎሊያውያን እንዲያፈገፍጉ አስገደዳቸው።

እ.ኤ.አ. በ1298–99 የሞንጎሊያውያን ጦር (ምናልባትም የነጉደሪ ሸሽቶች) የሲንዲን የዴሊ ሱልጣኔት ግዛት ወረረ እና በዛሬዋ ፓኪስታን ውስጥ የሲቪስታን ምሽግ ተቆጣጠረ።የዴሊ ሱልጣን አላውዲን ካልጂ ሞንጎሊያውያንን ለማስወጣት ጄኔራሎቹን ዛፋር ካን ላከ።ዛፋር ካን ምሽጉን መልሶ ያዘ፣ እና የሞንጎሊያውን መሪ ሳልዲ እና ባልደረቦቹን አስሮ።

በ1296 የዴሊ ሱልጣን ከሆነ በኋላ አላውዲን ካልጂ ስልጣኑን በማጠናከር ጥቂት አመታትን አሳልፏል።አንዴ በኢንዶ-ጋንግቲክ ሜዳዎች ላይ ያለውን ቁጥጥር ካጠናከረ በኋላ፣ ጉጃራትን ለመውረር ወሰነ።ጉጃራት በህንድ ለም አፈር እና በህንድ ውቅያኖስ ንግድ ምክንያት በጣም ሀብታም ከሆኑት የህንድ ክልሎች አንዱ ነበር።ከዚህም በላይ ብዙ ቁጥር ያላቸው ሙስሊም ነጋዴዎች በጉጃራት የወደብ ከተሞች ይኖሩ ነበር።አላውዲን የጉጃራትን ድል ማድረጉ ለሰሜን ህንድ ሙስሊም ነጋዴዎች በአለም አቀፍ ንግድ ለመሳተፍ ምቹ ያደርገዋል።እ.ኤ.አ. በ 1299 የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ በቫጌላ ንጉስ ካርና ይገዛ የነበረውን የሕንድ ጉጃራት ክልል ለመዝረፍ ጦር ሰደደ።የዴሊ ሃይሎች አናሂላቫዳ (ፓታን)፣ ካምባት፣ ሱራት እና ሶምናትን ጨምሮ የጉጃራት ዋና ዋና ከተሞችን ዘርፈዋል።ካርና በኋለኞቹ ዓመታት ቢያንስ የግዛቱን ክፍል እንደገና መቆጣጠር ችሏል።ነገር ግን፣ በ1304፣ በአላዉዲን ሃይሎች የተደረገ ሁለተኛ ወረራ የቫጌላ ስርወ መንግስትን በቋሚነት አብቅቶ ጉጃራትን ከዴሊ ሱልጣኔት ጋር መቀላቀል አስከትሏል።

በአላውዲን የግዛት ዘመን፣ የሞንጎሊያውያን ኖያን ካዳር በ1297-98 ክረምት ፑንጃብን ወረረ።በአላዉዲን ጄኔራል ኡሉግ ካን ተሸንፎ ለማፈግፈግ ተገደደ።በሳልዲ የተመራ ሁለተኛ የሞንጎሊያውያን ወረራ በአላውዲን ጄኔራል ዛፋር ካን ከሸፈ።ከዚህ አሳፋሪ ሽንፈት በኋላ ሞንጎሊያውያን ህንድን ለመውረር በማሰብ ሙሉ ዝግጅት በማድረግ ሶስተኛ ወረራ ጀመሩ።እ.ኤ.አ. በ1299 መገባደጃ ላይ የሞንጎሊያውያን ቻጋታይ ካናቴ ገዥ የነበረው ዱዋ ደልሂን እንዲቆጣጠር ልጁን ኩትሉግ ክዋጃን ላከ።ሞንጎሊያውያን ዴሊ ሱልጣኔትን ለመውረር ብቻ ሳይሆን ለማስተዳደር አስበው ነበር።ስለዚህ ለ6 ወራት ያህል ወደ ህንድ ባደረጉት ጉዞ፣ ከተማዎችን መዝረፍና ምሽግ ማፍረስ አልሞከሩም።በዴሊ አቅራቢያ በሚገኘው ኪሊ ሲሰፍሩ የዴሊ ሱልጣን አላውዲን ካልጂ ጦርን እየመራ ግስጋሴያቸውን አጣራ።የአላዉዲን ጄኔራል ዛፋር ካን ያለ አላዉዲን ፍቃድ በሂጅላክ የሚመራዉን የሞንጎሊያን ክፍል አጠቃ።ሞንጎሊያውያን ዛፋር ካን በማታለል ከአላውዲን ካምፕ ርቆ እንዲከተላቸው አደረጉት፣ ከዚያም የእሱን ክፍል አድፍጠው ያዙ።ዛፋር ካን ከመሞቱ በፊት በሞንጎሊያውያን ጦር ላይ ከባድ ጉዳት ማድረስ ችሏል።ሞንጎሊያውያን ከሁለት ቀናት በኋላ ለማፈግፈግ ወሰኑ።የሞንጎሊያውያን ማፈግፈግ ትክክለኛው ምክንያት ኩትሉግ ኽዋጃ በጠና ስለቆሰለ ይመስላል፡ በመልሱ ጉዞ ላይ ሞተ።

እ.ኤ.አ. በ 1301 በህንድ የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ የጎረቤት ግዛት የሆነውን ራናስታምብሃፑራ (ዘመናዊውን ራንታምቦሬ) ድል አደረገ።የቻሃማና (ቻውሃን) ንጉስ የራንታምቦር ንጉስ ሃሚራ በ1299 ከዴሊ ለመጡ አንዳንድ የሞንጎሊያውያን አማፂያን ጥገኝነት ሰጥቷቸው ነበር።እነዚህን አማፂዎች ለመግደል ወይም ለአላውዲን አሳልፎ ለመስጠት የቀረበለትን ጥያቄ አልተቀበለም ፣ይህም ከዴሊ ወረራ አስከትሏል።አላውዲን እራሱ ራንታምቦር ላይ ያለውን እንቅስቃሴ ተቆጣጠረ።ግድግዳውን የሚለካው ጉብታ እንዲሠራ አዘዘ።ከረዥም ጊዜ ከበባ በኋላ ተከላካዮቹ በረሃብ እና በክህደት ተሠቃዩ ።ተስፋ አስቆራጭ ሁኔታ ሲያጋጥመው በሐምሌ 1301 ሃሚራ እና ታማኝ ባልደረቦቹ ከምሽጉ ወጥተው እስከ ሞት ድረስ ተዋጉ።ሚስቶቹ፣ ሴት ልጆቹ እና ሌሎች ሴት ዘመዶቹ ጁሀርን ፈጽመዋል (በጅምላ ራሳቸውን አቃጥለዋል።አላውዲን ምሽጉን ያዘ እና ኡሉግ ካንን ገዥ አድርጎ ሾመው።

እ.ኤ.አ. በ 1303 ከቻጋታይ ካናቴ የመጣ የሞንጎሊያውያን ጦር የዴሊ ሱልጣኔትን ወረራ ከፈተ ፣ የዴሊ ጦር ሁለት ዋና ዋና ክፍሎች ከከተማው ርቀው በነበሩበት ጊዜ።ሞንጎሊያውያን ሰልፋቸውን ሲጀምሩ በቺቶር ርቆ የነበረው ዴሊ ሱልጣን አላውዲን ካልጂ በችኮላ ወደ ዴልሂ ተመለሰ።ነገር ግን በቂ የሆነ የጦርነት ዝግጅት ማድረግ ባለመቻሉ በግንባታው ስር በሚገኘው ሲሪ ፎርት ውስጥ በጥሩ ጥበቃ በሚገኝ ካምፕ ለመጠለል ወሰነ።በታራጋይ የሚመራው ሞንጎሊያውያን ዴልሂን ከሁለት ወራት በላይ ከበቡ እና የከተማ ዳርቻዋን ዘርፈዋል።በመጨረሻ፣ የአላዲንን ካምፕ ጥሰው መሄድ ባለመቻላቸው ለማፈግፈግ ወሰኑ።ወረራው እጅግ ከባድ ከሆኑት የሞንጎሊያውያን የህንድ ወረራዎች አንዱ ሲሆን አላውዲን ዳግም እንዳይከሰት በርካታ እርምጃዎችን እንዲወስድ አነሳሳው።በሞንጎሊያውያን ወደህንድ በሚወስደው መንገድ ወታደራዊ መገኘቱን አጠናክሯል፣ እና ጠንካራ ሰራዊትን ለመጠበቅ በቂ የገቢ ምንጮችን ለማረጋገጥ ኢኮኖሚያዊ ማሻሻያዎችን አድርጓል።

እ.ኤ.አ. በ 1303 የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ ከስምንት ወር ከበባ በኋላ የቺቶርን ግንብ ከጉሂላ ንጉስ ራትናሲምሃ ያዘ።ግጭቱ በአሉዲን የተነሳው የራትናሲምሃ ቆንጆ ሚስት ፓድማቫቲ ለማግኘት እንደሆነ የሚናገረውን ታሪካዊውን ግጥማዊ ፓድማቫትን ጨምሮ በብዙ አፈ ታሪኮች ውስጥ ተገልጿል ።ይህ አፈ ታሪክ በአብዛኛዎቹ የታሪክ ተመራማሪዎች በታሪክ የተሳሳተ ነው ተብሎ ይታሰባል።

እ.ኤ.አ. በ 1305 የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ በመካከለኛው ህንድ የሚገኘውን የማልዋን ፓራማራ ግዛት ለመያዝ ጦር ሰራዊቱን ላከ።የዴሊ ጦር ሃይለኛውን የፓራማራ ሚንስትር ጎጋን አሸንፎ ገደለው፣ የፓራማራ ንጉስ ማሃላካዴቫ በማንዱ ምሽግ ውስጥ ተጠልሏል።አላውዲን አይን አል ሙልክ ሙልታን የማልዋ አስተዳዳሪ አድርጎ ሾመ።በማልዋ ስልጣኑን ካጠናከረ በኋላ አይን አል ሙልክ ማንዱን ከቦ ማሃላካዴቫን ገደለ።

አላውዲን የወሰደው እርምጃ ቢሆንም፣ በ1305 በአሊ ቤግ የሚመራው የሞንጎሊያውያን ጦር ዴሊ ሱልጣኔትን ወረረ።አላውዲን በማሊክ ናያክ የሚመራ 30,000 ፈረሰኛ ጦር ሞንጎሊያውያንን ድል አድርጓል።ሞንጎሊያውያን በዴሊ ጦር ላይ አንድ ወይም ሁለት ደካማ ጥቃት ጀመሩ።የዴሊ ጦር በወራሪዎቹ ላይ ከባድ ሽንፈት አደረሰ።የአምሮሃ ጦርነት ታኅሣሥ 20 ቀን 1305 በህንድ ዴሊ ሱልጣኔት ሠራዊት እና በማዕከላዊ እስያ በሞንጎሊያ ቻጋታይ ኻኔት ጦር መካከል ተካሄደ።በማሊክ ናያክ የሚመራው የዴሊ ጦር በአምሮሃ አቅራቢያ በአሊ ቤግ እና ታርታቅ የሚመራውን የሞንጎሊያውያን ጦር በዛሬዋ ኡታር ፕራዴሽ አሸንፏል።አላውዲን አንዳንድ ምርኮኞች እንዲገደሉ እና ሌሎች ደግሞ እንዲታሰሩ አዟል።ሆኖም ባራኒ አላውዲን ምርኮኞቹን በዝሆኖች እግር ስር እንዲረግጡ በማድረግ እንዲገደሉ አዝዟል።

በ1306 የቻጋታይ ኻናት ገዥ ዱዋ በ1305 የሞንጎሊያውያንን ሽንፈት ለመበቀል ወደ ህንድ ጉዞ ላከ።ወራሪው ጦር በኮፔክ፣ኢቅባማንድ እና ታይ-ቡ የሚመራውን ሶስት ክፍለ ጦር ያካትታል።የወራሪዎቹን ግስጋሴ ለማረጋገጥ የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ በማሊክ ካፉር የሚመራ ጦር እና እንደ ማሊክ ቱሉቅ ባሉ ሌሎች ጄኔራሎች የሚደገፍ ጦር ላከ።የዴሊ ጦር በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ ወራሪዎችን ገድሎ ወሳኝ ድል አስመዝግቧል።የሞንጎሊያውያን ምርኮኞች ወደ ዴልሂ መጡ፣ እዚያም ተገደሉ ወይም ለባርነት ተሸጡ።ከዚህ ሽንፈት በኋላ ሞንጎሊያውያን አላውዲን በነገሱበት ጊዜ ዴሊ ሱልጣኔትን አልወረሩም።ድሉ በአሁኑ አፍጋኒስታን ውስጥ በሞንጎሊያውያን ግዛቶች ውስጥ ብዙ የቅጣት ወረራዎችን የጀመረውን የአላዉዲን ጄኔራል ቱሉክን በእጅጉ አበረታቷል።

በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በደቡባዊ ህንድ የሚገኘው የዲካን ግዛት በሰሜናዊህንድ ከወረረው የውጭ ጦር ተጠብቆ እጅግ የበለጸገ አካባቢ ነበር።የካካቲያ ሥርወ መንግሥት የዴካንን ምስራቃዊ ክፍል ይገዛ ነበር፣ ዋና ከተማቸው ዋራንጋል ነበር።በ1296 አላውዲን የዴሊ ዙፋን ከመውጣቱ በፊት የካካቲያስ ጎረቤቶች ያዳቫስ ዋና ከተማ የሆነችውን ዴቫግሪን ወረረ።ከዴቫጊሪ የተገኘው ዘረፋ የዋርንጋልን ወረራ እንዲያቅድ አነሳሳው።እ.ኤ.አ.እ.ኤ.አ. በ 1309 መጨረሻ የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ ጄኔራል ማሊክ ካፉርን ወደ ካካቲያ ዋና ከተማ ዋራንጋል ጉዞ ላከ።ማሊክ ካፉር በካካቲያ ድንበር ላይ ያለውን ምሽግ በመቆጣጠር ግዛታቸውን ከዘረፉ በኋላ በጥር 1310 ዋራንጋል ደረሰ።ለአንድ ወር ያህል ከበባ በኋላ የካካቲያ ገዥ ፕራታፓሩድራ የእርቅ ስምምነት ለመደራደር ወሰነ እና ወደ ዴሊ አመታዊ ግብር ለመላክ ቃል ከመግባቱ በተጨማሪ ከፍተኛ መጠን ያለው ሀብት ለወራሪዎቹ አስረክቧል።

በ1308 አካባቢ የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ በጄኔራል ማሊክ ካፉር የሚመራ ትልቅ ጦር ወደ ያዳቫ ንጉስ ራማቻንድራ ዋና ከተማ ወደሆነችው ዴቫግሪ ላከ።በአልፕ ካን የሚታዘዘው የዴሊ ጦር ክፍል በያዳቫ ግዛት የሚገኘውን የካርናን ግዛት ወረረ እና የቫጌላ ልዕልት ዴቫላዴቪን ማረከ፣ በኋላም የአላውዲንን ልጅ ኪዝር ካን አገባ።በማሊክ ካፉር የሚታዘዘው ሌላኛው ክፍል በተከላካዮች ደካማ ተቃውሞ ዴቫግሪን ያዘ።ራማቻንድራ የአላዉዲን ቫሳል ለመሆን ተስማምቶ ነበር፣ በኋላም ማሊክ ካፉርን በሱልጣኔት በደቡብ መንግስታት ወረራ ረዳ።

እ.ኤ.አ. በ 1311 የዴሊ ሱልጣኔት ገዥ አላውዲን ካልጂ በአሁኑ ጊዜህንድ ራጃስታን ውስጥ የሚገኘውን የጃሎር ምሽግ ለመያዝ ወታደሩን ላከ።ጃሎር የሚተዳደረው በቻሃማና ገዥ ካንሃዳዴቫ ሲሆን ሠራዊቱ ቀደም ሲል ከዴሊ ኃይሎች ጋር ብዙ ግጭቶችን ሲዋጋ ነበር፣ በተለይም አላውዲን የጎረቤት ሲዋና ምሽግን ካሸነፈ በኋላ።የካንሃዳዴቫ ጦር በወራሪዎቹ ላይ አንዳንድ የመጀመሪያ ስኬቶችን አስመዝግቧል፣ ነገር ግን የጃሎሬ ምሽግ በመጨረሻ በአላውዲን ጄኔራል ማሊክ ካማል አል-ዲን በሚመራ ጦር እጅ ወደቀ።ካንሃዳዴቫ እና ልጁ ቪራማዴቫ ተገድለዋል, በዚህም የጃሎሬ የቻሃማና ሥርወ መንግሥት አብቅቷል.

ጋዚ ማሊክ ስልጣን ከያዙ በኋላ እራሱን ጊያሱዲን ቱግላክ ብሎ ሰይሞታል - በዚህም የተግላክ ስርወ መንግስትን ጀምሯል እና ሰየመ።እሱ የተደባለቀ ቱርኮ-ህንድ አመጣጥ ነበር;እናቱ የጃት መኳንንት ነበረች እና አባቱ ከህንድ ቱርኪክ ባሪያዎች የመጣ ሳይሆን አይቀርም።በካሊጂ ሥርወ መንግሥት ዘመን ይስፋፋ የነበረውን የሙስሊሞችን የግብር መጠን ቀንሷል፣ ነገር ግን በሂንዱዎች ላይ ቀረጥ ከፍሏል።ከዴሊ በስተምስራቅ ስድስት ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ከተማን ገንብቶ ለሞንጎሊያውያን ጥቃት የበለጠ መከላከል የሚችል ምሽግ ያለው እና ቱግላካባድ ብሎ ሰየማት።እ.ኤ.አ. በ1321 የበኩር ልጁን ኡሉግ ካን በኋላም መሀመድ ቢን ቱግላክ በመባል የሚታወቀውን የሂንዱ የአራንጋል እና የቲላንግ ግዛቶችን ለመዝረፍ ወደ ዴኦጊር ላከ (አሁን የቴላንጋና አካል)።የመጀመሪያ ሙከራው ሽንፈት ነበር።ከአራት ወራት በኋላ ጊያሱዲን ቱግላክ ለልጁ አራንጋልን እና ቲላንግን እንደገና ለመዝረፍ እንዲሞክር ለልጁ ትልቅ የጦር ሰራዊት ላከ።በዚህ ጊዜ ኡሉ ካን ተሳክቶለታል።አራንጋል ወድቋል፣ ወደ ሱልጣንፑር ተባለ፣ እናም ሁሉም የተዘረፈው ሃብት፣ የመንግስት ግምጃ ቤት እና ምርኮኞች ከተያዘው ግዛት ወደ ዴሊ ሱልጣኔት ተላልፈዋል።እ.ኤ.አ. በ1325 በሚስጥር ሁኔታ ሲሞት የግዛቱ ዘመን ከአምስት ዓመታት በኋላ ተቆረጠ።

ሙሐመድ ቢን ቱግላክ በቁርኣን ፣በፊቅህ ፣ በግጥም እና በሌሎችም ዘርፎች ሰፊ እውቀት ያለው ምሁር ነበር።እንዲሁም በዘመዶቹ እና በዋዚዎቹ (አገልጋዮቹ) ላይ በጣም ተጠራጣሪ ነበር፣ ከተቃዋሚዎቹ ጋር በጣም ከባድ እና ኢኮኖሚያዊ ውጣ ውረድ የሚያስከትል ውሳኔዎችን ወስዷል።ለምሳሌ የብር ሳንቲሞችን ከመሠረታዊ ብረቶች እንዲሠሩ አዘዘ - ይህ ውሳኔ ያልተሳካለት ተራ ሰዎች በቤታቸው ውስጥ ከያዙት ቤዝ ብረት ላይ የሐሰት ሳንቲሞችን በማውጣት ለግብርና ለጂዝያ ይጠቀሙበታል።

እ.ኤ.አ. በ 1327 ቱሉክ ዋና ከተማውን ከዴሊ ወደ ዳውላታባድ (በአሁኑ ማሃራሽትራ) በህንድ ዲካን ክልል ውስጥ እንዲዛወር አዘዘ።መላውን የሙስሊም ልሂቃን ወደ ዳውላታባድ የማዘዋወሩ አላማ እነርሱን ለአለም ድል ተልእኮ ማስመዝገብ ነበር።ኢስላማዊ ሃይማኖታዊ ተምሳሌቶችን ከኢምፓየር ንግግሮች ጋር የሚያስተካክሉ ፕሮፓጋንዳዎች እንደሆኑ እና ሱፊዎች በማሳመን ብዙ የዴካን ነዋሪዎችን ሙስሊም እንዲሆኑ ማድረግ እንደሚችሉ ተመልክቷል።በ 1334 በማባር ውስጥ ዓመፅ ተነሳ.አመፁን ለመጨፍለቅ በጉዞ ላይ እያለ በቢዳር የቡቦኒክ ቸነፈር ተከሰተ በዚህም ምክንያት ቱሉቅ ታመመ እና ብዙ ወታደሮቹ ሞቱ።ወደ ዳውላታባድ ተመልሶ ሲያፈገፍግ፣ማባር እና ዳርሳሙድራ ከቱሉቅ ቁጥጥር ወጡ።ይህን ተከትሎ በቤንጋል አመፅ ተነስቷል።የሱልጣኔቱ ሰሜናዊ ድንበሮች ለጥቃቶች መጋለጣቸውን በመፍራት በ 1335 ዋና ከተማውን ወደ ዴሊ ለመመለስ ወሰነ, ይህም ዜጎቹ ወደ ቀድሞ ከተማቸው እንዲመለሱ አስችሏቸዋል.

በ 1330, ወደ Deogiri ካደረገው ያልተሳካ ጉዞ በኋላ, የቶከን ምንዛሪ አውጥቷል;ይህም የናስና የናስ ሳንቲሞች ተፈልተው ነበር፤ ዋጋውም ከወርቅና ከብር ሳንቲሞች ጋር እኩል ነው።ባራኒ የሱልጣኑ ግምጃ ቤት በወርቅ ሽልማቶችን እና ስጦታዎችን በመስጠት ተግባር ተዳክሞ እንደነበር ጽፏል።በውጤቱም, የሳንቲሞች ዋጋ ቀንሷል, እና, በሳቲሽ ቻንድራ ቃላት, ሳንቲሞቹ "እንደ ድንጋዮች ዋጋ የሌላቸው" ሆኑ.ይህ ደግሞ ንግድና ንግድን አቋረጠ።የቶከን ምንዛሪ በፋርስ እና በአረብኛ የተቀረጹ ጽሑፎች ከንጉሣዊው ማህተም ይልቅ አዳዲስ ሳንቲሞች መጠቀማቸውን የሚያሳዩ ጽሑፎች ስለነበሩ ዜጎቹ ኦፊሴላዊውን እና የተጭበረበሩ ሳንቲሞችን መለየት አልቻሉም።

የቪጃያናጋራ ኢምፓየር፣ እንዲሁም የካርናታ ግዛት ተብሎ የሚጠራው፣ የተመሰረተው በደቡብህንድ በዲካን ፕላቱ ክልል ነው።በ1336 የተቋቋመው በ1336 ወንድማማቾች ሃሪሃራ እና ቡካ ራያ 1 በሳንጋማ ሥርወ መንግሥት፣ ያዳቫ የዘር ሐረግ ይገባኛል ባለው አርብቶ አደር ላም ማህበረሰብ አባላት ናቸው።ግዛቱ በ13ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የእስልምና ወረራዎችን ለመመከት የደቡባዊ ኃያላን ባደረጉት ሙከራ ፍጻሜ ሆኖ ታዋቂነትን አገኘ።ከፍተኛ ደረጃ ላይ በደረሰ ጊዜ ሁሉንም የደቡብ ህንድ ገዥ ቤተሰቦችን አስገዛ እና የዲካን ሱልጣኖች ከቱንጋባሃድራ-ክሪሽና ወንዝ ዶአብ ክልል ባሻገር በመግፋት የዘመናችን ኦዲሻ (የጥንቷ ካሊንጋ) ከጋጃፓቲ ግዛት በመግዛቱ ታዋቂ ኃይል ሆነ።እ.ኤ.አ. በ1565 በታሊኮታ ጦርነት በዲካን ሱልጣኔቶች ጥምር ጦር ከተሸነፈ በኋላ ኃይሉ ቢቀንስም እስከ 1646 ድረስ ቆይቷል።ኢምፓየር የተሰየመው በዋና ከተማው በቪጃያናጋራ ሲሆን ፍርስራሽው በአሁኑ ሃምፒ ዙሪያ ሲሆን አሁን በህንድ ካርናታካ ውስጥ የአለም ቅርስ ነው።የግዛቱ ሃብት እና ዝና የመካከለኛው ዘመን አውሮፓውያን ተጓዦች እንደ ዶሚንጎ ፔስ፣ ፌርኖኖ ኑነስ እና ኒኮሎ ዴ ኮንቲ ያሉ ጉብኝቶችን እና ጽሑፎችን አነሳስቷል።እነዚህ የጉዞ ማስታወሻዎች፣ የዘመኑ ሥነ-ጽሑፍ እና ኢፒግራፊ በአገር ውስጥ ቋንቋዎች እና በቪጃያናጋራ በዘመናዊው የአርኪኦሎጂ ቁፋሮዎች ስለ ግዛቱ ታሪክ እና ኃይል በቂ መረጃ ሰጥተዋል።የንጉሠ ነገሥቱ ውርስ በደቡብ ህንድ ላይ የተዘረጉ ሐውልቶችን ያጠቃልላል ፣ ከእነዚህም ውስጥ በጣም የሚታወቀው በሃምፒ የሚገኘው ቡድን ነው።በደቡብ እና በመካከለኛው ህንድ ውስጥ ያሉ የተለያዩ የቤተመቅደስ ግንባታ ወጎች ወደ ቪጃያናጋራ የሕንፃ ጥበብ ዘይቤ ተዋህደዋል።

በሳትጋኦን በሚገኘው ኢዝ አል-ዲን ያህያ ገዥ ጊዜ ሻምሱዲን ኢሊያስ ሻህ በእሱ ስር አገልግሏል።በ1338 የያህያ መሞትን ተከትሎ ኢሊያስ ሻህ ሳትጋዮንን ተቆጣጠረ እና እራሱን ከዴሊ ነፃ የሆነ ሱልጣን ብሎ አወጀ።ከዚያም በ1342 ሁለቱንም ሱልጣኖች አላውዲን አሊ ሻህን እና ኢክቲያሩዲን ጋዚ ሻህን በላክናውቲ እና ሶናርጋኦን በማሸነፍ ዘመቻ አካሄደ። ይህ ደግሞ ቤንጋል እንደ አንድ የፖለቲካ ድርጅት መመስረት እና የቤንጋል ሱልጣኔት እና የመጀመሪያው ስርወ-መንግስት ኢሊያስ እንዲጀመር አድርጓል። ሻሂ።

የጉጃራት ገዥ የሆነውን ታጊን ለማሳደድ በሄደበት በሲንድ ከተማ በታታ መሞትን ተከትሎ የአጎቱን ልጅ ሙሀመድ ቢን ቱግላክን ተክቷል።በተንሰራፋው አለመረጋጋት ምክንያት፣ ግዛቱ ከመሐመድ በጣም ያነሰ ነበር።በቤንጋል፣ ጉጃራት እና ዋራንጋልን ጨምሮ ብዙ አመጾችን ገጥሞታል።ሆኖም የኢምፓየር ግንባታ ቦዮችን፣ ማረፊያ ቤቶችን እና ሆስፒታሎችን መሠረተ ልማት ለማሻሻል፣ የውሃ ማጠራቀሚያዎችን በመፍጠር እና በማደስ እንዲሁም ጉድጓዶችን ለመቆፈር ሠርቷል።ጃዩንፑርን፣ ፊሮዝፑርን፣ ሂሳርን፣ ፊሮዛባድን፣ ፋተሃባድን ጨምሮ በዴሊ ዙሪያ በርካታ ከተሞችን መሰረተ።በግዛቱ ላይ ሸሪዓን መስርቷል።

ሱልጣን ፊሩዝ ሻህ ቱሉክ የቤንጋልን ሁለተኛ ወረራ የጀመረው በ1359 ነው። ቱግላኮች የፋክሩዲን ሙባረክ ሻህ አማች የሆነውን ዛፋር ካን ፋርስን የቤንጋል ህጋዊ ገዥ አድርገው አወጁ።ፊሩዝ ሻህ ቱሉክ 80,000 ፈረሰኞች፣ ትልቅ እግረኛ እና 470 ዝሆኖችን ያቀፈ ጦር መርቶ ወደ ቤንጋል ደረሰ።ሲካንዳር ሻህ አባቱ ቀደም ሲል እንዳደረገው ሁሉ በኤክዳላ ምሽግ ተጠልሏል።የዴሊ ሃይሎች ምሽጉን ከበቡ።የቤንጋል ጦር ዝናም እስከሚጀምር ድረስ ምሽጋቸውን በጠንካራ ሁኔታ ጠብቀዋል።በመጨረሻም ሲካንዳር ሻህ እና ፊሩዝ ሻህ የሰላም ስምምነት ላይ ደርሰዋል፣ በዚህ ስምምነት ዴሊ የቤንጋልን ነፃነት ተቀብሎ የጦር ሀይሉን አስወጣ።

የመጀመሪያው የእርስ በርስ ጦርነት በ1384 ዓ.ም የተካሄደው እርጅና ፊሮዝ ሻህ ቱግላክ ከመሞቱ ከአራት ዓመታት በፊት ሲሆን ሁለተኛው የእርስ በርስ ጦርነት በ1394 ዓ.ም ፊሮዝ ሻህ ከሞተ ከስድስት ዓመታት በኋላ ተጀመረ።እነዚህ የእርስ በርስ ጦርነቶች በዋነኛነት በተለያዩ የሱኒ እስልምና መኳንንት አንጃዎች መካከል ነበሩ፣ እያንዳንዱም ሉዓላዊ ስልጣንን እና መሬትን በመሻት ዴህምን ለመቅረፍ እና ከነዋሪ ገበሬዎች ገቢ ለማግኘት።የእርስ በርስ ጦርነቱ በሂደት ላይ እያለ በሰሜንህንድ የሂማሊያ ግርጌ የሚኖሩ የሂንዱ አብላጫ ህዝቦች አመፁ፣ የጂዝያ እና ካራጅ ቀረጥ ለሱልጣን ባለስልጣናት መክፈል አቆሙ።በህንድ ደቡባዊ ዶአብ ክልል የሚኖሩ ሂንዱዎች (አሁን ኢታዋህ) አመፁን በ1390 ዓ.ም.ታርታር ካን በ1394 መጨረሻ ላይ ከመጀመሪያው ሱልጣን የስልጣን መቀመጫ ጥቂት ኪሎ ሜትሮች ርቃ በምትገኘው ፌሮዛባድ ውስጥ ሁለተኛውን ሱልጣን ናስር-አል-ዲን ኑስራት ሻህን ጫነ። ሁለቱ ሱልጣኖች የደቡብ እስያ ትክክለኛ ገዥ መሆናቸውን ገለፁ፣ እያንዳንዳቸውም አነስተኛ ጦር አላቸው፣ የሚቆጣጠሩት የሙስሊም ባላባቶች ስብስብ።ጦርነቶች በየወሩ ይከሰቱ ነበር፣ በአሚሮች መባዛት እና ወደ ጎን መቀየር የተለመደ ነገር ሆነ፣ እና በሁለቱ ሱልጣን አንጃዎች መካከል የነበረው የእርስ በርስ ጦርነት እስከ 1398 ድረስ የቀጠለ ሲሆን በቲሙር ወረራ ድረስ።

እ.ኤ.አ. በ 1398 ቲሙር ወደህንድ ንዑስ አህጉር (ሂንዱስታን) ዘመቻ ጀመረ።በዚያን ጊዜ የክፍለ አህጉሩ ዋና ኃይል የዴሊ ሱልጣኔት የቱግላክ ሥርወ መንግሥት ነበር ፣ ግን ቀድሞውኑ በክልል ሱልጣኔቶች ምስረታ እና በንጉሠ ነገሥት ቤተሰብ ውስጥ የመተካካት ትግል ተዳክሟል።ቲሙር ከሳምርካንድ ጉዞ ጀመረ።በሴፕቴምበር 30, 1398 የኢንዱስ ወንዝን በማቋረጥ ወደ ሰሜን ህንድ አህጉር (የአሁኗ ፓኪስታን እና ሰሜን ህንድ ) ወረረ ። በአሂርስ ፣ ጉጃርስ እና ጃት ተቃወመ ፣ ግን ዴሊ ሱልጣኔት ምንም አላቆመውም።በሱልጣን ናሲር-ኡድ-ዲን ቱግላክ መካከል ከማልሉ ኢቅባል እና ከቲሙር ጋር በመተባበር የተደረገው ጦርነት በታህሳስ 17 ቀን 1398 ነበር የህንድ ጦር የታታሮች ለመጀመሪያ ጊዜ ባጋጠማቸው ጊዜ የጦርነት ዝሆኖች በሰንሰለት ፖስታ የታጠቁ እና በግላቸው ላይ መርዝ ለብሰው ነበር። .ነገር ግን በጊዜ ሂደት ቲሙር ዝሆኖች በቀላሉ እንደሚደናገጡ ተረድቶ ነበር።በናስር-ኡድ-ዲን ቱሉቅ ሃይሎች ውስጥ የተፈጠረውን ረብሻ በቀላሉ ድል አስመዝግቧል።የዴሊ ሱልጣን ከሠራዊቱ ቀሪዎች ጋር ተሰደደ።ዴሊ ተባረረች እና ፈርሳለች።ከጦርነቱ በኋላ ቲሙር የሙልታን ገዥ የሆነውን ኪዝር ካን አዲሱን የዴሊ ሱልጣኔት ሱልጣኔት አድርጎ በሱዛራይንቲ ሾመው።የዴሊ ወረራ ከቲሙር ታላላቅ ድሎች አንዱ ነበር፣ ይህም ከታላቁ ዳርዮስ፣ ታላቁ አሌክሳንደር እና ጀንጊስ ካን በልጦ በጉዞው አስቸጋሪ ሁኔታ እና በጊዜው የበለጸገችውን የአለማችንን ከተማ በማውረዱ ስኬት ነው።ዴሊ በዚህ ምክንያት ትልቅ ኪሳራ ደርሶባታል እናም ለማገገም አንድ ክፍለ ዘመን ፈጅቷል።

የቲሙርን 1398 የዴሊ ሳክን ተከትሎ፣ ኪዝር ካን የ Multan (ፑንጃብ) ምክትል አድርጎ ሾመ።ኪዝር ካን በሜይ 28 ቀን 1414 ዴልሂን ያዘ በዚህም የሰይዲ ስርወ መንግስትን አቋቋመ።ኪዝር ካን የሱልጣንን ማዕረግ አልወሰደም እና በስም የቲሙሪዶች ራያ-አላ (ቫሳል) ሆኖ ቀጥሏል - በመጀመሪያ የቲሙር ፣ እና በኋላም የልጅ ልጁ ሻህ ሩክ።ኪዝር ካን በልጁ ሰይድ ሙባረክ ሻህ ከሞተ በኋላ በግንቦት 20 ቀን 1421 ተተካ። የሰይዲዎች የመጨረሻው ገዥ አላ-ኡድ-ዲን የዴሊ ሱልጣኔትን ዙፋን በገዛ ፍቃዱ ለባህሉል ካን ሎዲ በ19 ኤፕሪል 1451 ገዛ። ወደ ባዳውን ሄዶ በ1478 አረፈ።

የሎዲ ሥርወ መንግሥት የፓሽቱን ሎዲ ጎሳ ነበረ።ባህሉል ካን ሎዲ የሎዲ ሥርወ መንግሥት የጀመረ ሲሆን የዴሊ ሱልጣኔትን የሚገዛ የመጀመሪያው ፓሽቱን ነበር።በግዛቱ ውስጥ በጣም አስፈላጊው ክስተት የጃውንፑር ድል ነበር.ባህሉል አብዛኛውን ጊዜውን ከሻርቂ ስርወ መንግስት ጋር በመፋለም ያሳለፈ ሲሆን በመጨረሻም ግዛቱን ያዘ።ከዚያ በኋላ ከዴልሂ እስከ ቫራናሲ (ከዚያም በቤንጋል ግዛት ድንበር ላይ) ያለው ክልል በዴሊ ሱልጣኔት ተጽዕኖ ተመለሰ።ባህሉል በግዛቶቹ ውስጥ የነበሩትን አመጾች እና አመጾች ለማስቆም ብዙ አድርጓል፣ እናም ይዞታውን በጓሊዮር፣ በጃንፑር እና በላይኛው ኡታር ፕራዴሽ ላይ ዘርግቷል።ልክ እንደ ቀድሞዎቹ ዴሊ ሱልጣኖች፣ ዴልሂ የግዛቱ ዋና ከተማ አድርጓታል።

የባህሉል ሁለተኛ ልጅ ሲካንዳር ሎዲ (ኒዛም ካን የተወለደው) በጁላይ 17 1489 ከሞተ በኋላ ተተካ እና ሲካንዳር ሻህ የሚል ማዕረግ ወሰደ።በ1504 አግራ መስርቶ መስጊዶችን ገነባ።ዋና ከተማውን ከዴሊ ወደ አግራ ቀይሮታል።የበቆሎ ቀረጥ ሰርዞ ንግድና ንግድን ደጋፊ አድርጓል።ጉልሩክ በሚል የብዕር ስም ያቀናበረ ታዋቂ ገጣሚ ነበር።እሱ ደግሞ የትምህርት ደጋፊ ነበር እና የሳንስክሪት ስራ በህክምና ወደ ፋርስኛ እንዲተረጎም አዘዘ።የፓሽቱን መኳንንት የግለሰባዊ ዝንባሌን በመግታት ሂሳባቸውን ለመንግስት ኦዲት እንዲያቀርቡ አስገደዳቸው።ስለዚህ በአስተዳደሩ ውስጥ ጥንካሬን እና ተግሣጽን መስጠት ችሏል.ትልቁ ስኬት የቢሀርን ድል እና መቀላቀል ነው።በ1501 የጓሊዮር ጥገኝነት የሆነውን ዶልፑርን ያዘ፣ ገዥው ቪናያካ-ዴቫ ወደ ግዋሊዮር ሸሽቷል።በ 1504, ሲካንዳር ሎዲ ከቶማራዎች ጋር ጦርነትን ቀጠለ.በመጀመሪያ ከጓሊዮር በስተምስራቅ የሚገኘውን የማንድራያል ምሽግ ያዘ።በማንድራያል ዙሪያ ያለውን አካባቢ ዘረፈ፣ ነገር ግን ብዙ ወታደሮቹ ተከታዩ በተከሰተ ወረርሽኝ ህይወታቸውን ስላጡ ወደ ዴሊ እንዲመለስ አስገደደው።የሲካንዳር ሎዲ የጓልዮርን ምሽግ ለአምስት ጊዜ ለመቆጣጠር የሞከረው በእያንዳንዱ ጊዜ በራጃ ማን ሲንግ I በተሸነፈበት ጊዜ ሳይሳካ ቀርቷል።

ሲካንዳር ሎዲ በ1517 በተፈጥሮ ሞት ሞተ እና ሁለተኛ ልጁ ኢብራሂም ሎዲ ስልጣን ያዘ።ኢብራሂም የአፍጋኒስታን እና የፋርስ መኳንንትም ሆነ የክልል አለቆች ድጋፍ አላገኙም።የፑንጃብ ገዥ ዳኡላት ካን ሎዲ የኢብራሂም አጎት ወደ ሙጋል ባቡር ደረሰ እና የዴሊ ሱልጣኔትን እንዲያጠቃ ጋበዘው።ኢብራሂም ሎዲ በጣም ጥሩ ተዋጊ ባህሪያት ነበሩት, ነገር ግን በውሳኔዎቹ እና በድርጊቶቹ ላይ ቸኩሎ እና ግትር ነበር.በንጉሣዊው አብሶልቲዝም ላይ ያደረገው ሙከራ ጊዜው ያለፈበት ነበር እና አስተዳደሩን ለማጠናከር እና ወታደራዊ ሀብቱን ለማሳደግ በሚወሰዱ እርምጃዎች ሳይታጀብ የወሰደው የጭቆና ፖሊሲ ውድቀትን ያረጋግጣል።ኢብራሂም ብዙ አመጾች ገጥሟቸው ነበር እና ለአስር አመታት ያህል ተቃውሞውን ጠብቋል።የሎዲ ሥርወ መንግሥት የወደቀው በ1526 ከፓኒፓት የመጀመሪያው ጦርነት በኋላ ባቡር ትልቁን የሎዲ ጦር አሸንፎ ኢብራሂም ሎዲን ገደለ።ባቡር በ1857የብሪቲሽ ራጅ እስኪያወርድ ድረስ ህንድን የሚገዛውን የሙጋል ኢምፓየር መሰረተ።

ቁልፍ ግኝቶች፡- ምናልባት የሱልጣኔቱ ትልቁ አስተዋፅዖ በአሥራ ሦስተኛው ክፍለ ዘመን ከመካከለኛው እስያ የመጣው የሞንጎሊያውያን ወረራ ሊደርስበት የሚችለውን ውድመት ክፍለ አህጉሩን በመከላከል ረገድ ያስመዘገበው ጊዜያዊ ስኬት ነው።- ሱልጣኔት የህንድ የባህል ህዳሴ ጊዜን አምጥቷል።ያስከተለው የ"ኢንዶ-ሙስሊም" ውህደት በሥነ ሕንፃ፣ በሙዚቃ፣ በሥነ ጽሑፍ እና በሃይማኖት ውስጥ ዘላቂ ሐውልቶችን አስቀርቷል።- ሱልጣኔት ግዛቱን ማስፋፋቱን ለቀጠለው የሞጉል ኢምፓየር መሠረት ሰጠ።