د مالیزیا تاریخ مهال ویش

ضمیمه

فوټ نوټونه

حوالې


د مالیزیا تاریخ
History of Malaysia ©HistoryMaps

100 - 2024

د مالیزیا تاریخ



مالیزیا یو عصري مفهوم دی چې د شلمې پیړۍ په دویمه نیمایي کې رامینځته شوی.په هرصورت، معاصر مالیزیا د مالیا او بورنیو ټول تاریخ په پام کې نیسي، چې زرګونه کاله دمخه د تاریخي وختونو څخه تیریږي، د خپل تاریخ په توګه.د هند اوچین څخه هندویزم او بودیزم د سیمه ایز تاریخ په لومړیو کې تسلط درلود، د سوماترا میشته سریویجیا تمدن د واکمنۍ پرمهال د 7مې څخه تر 13 پیړیو پورې خپل اوج ته ورسید.اسلام د لسمې پیړۍ په پیل کې د مالیې په ټاپو وزمه کې خپل ابتدايي شتون درلود، مګر دا د 15 پیړۍ په جریان کې و چې مذهب لږ تر لږه د دربار د اشرافو په مینځ کې ریښه ونیوله، کوم چې د څو سلاطینانو وده ولیدله.تر ټولو مهم یې د ملاکا سلطنت او د برونای سلطنت وو.[1]پرتګالیان لومړنی اروپایی استعماری ځواک و چې په مالیزیا ټاپووزمه او سویل ختیځ آسیا کې یې ځانونه تاسیس کړل، په 1511 کې یې ملاکا ونیوله. دا پیښه د څو سلطنتونو لکه جوهر او پیراک د تاسیس لامل شوه.د 17 او 18 پیړۍ په جریان کې د مالای سلطنتونو باندې د هالنډ تسلط زیات شو، په 1641 کې د جوهر په مرسته ملاکا ونیوله.په 19 پیړۍ کې، انګریزانو بالاخره په ټوله سیمه کې تسلط ترلاسه کړ چې اوس مالیزیا ده.د 1824 انګلیس - هالنډ تړون د برتانوي مالیا او هالنډ ختیځ انډیز (کوم چې انډونیزیا شو) ترمنځ سرحدونه تعریف کړل، او د 1909 د انګلیس - سیامیس تړون د برتانوي مالیا او سیام (کوم چې تایلینډ شو) ترمنځ سرحدونه تعریف کړل.د بهرني نفوذ څلورم پړاو د چینایي او هندي کارګرانو د کډوالۍ څپې وه چې په مالیزیا ټاپوزول او بورنیو کې د استعماري اقتصاد لخوا رامینځته شوي اړتیاوې پوره کړي.[2]د دویمې نړیوالې جګړې په جریان کې دجاپان یرغل په مالیا کې د برتانیا واکمني پای ته ورسوله.وروسته له هغه چې د جاپان امپراتورۍ د متحدینو له خوا له ماتې سره مخ شوه، مالیان اتحادیه په 1946 کې تاسیس شوه او په 1948 کې د مالیا فدراسیون په توګه بیا تنظیم شوه. د 1948 څخه تر 1960 پورې د بیړني حالت اعلان ته. د کمونیستي یاغیانو په وړاندې یو ځواکمن پوځي غبرګون، په 1955 کې د بالینګ خبرو اترو وروسته، د انګریزانو سره د ډیپلوماتیکو خبرو اترو له لارې د اګست په 31، 1957 کې د مالیان خپلواکۍ المل شو.[۳] د ۱۹۶۳ کال د سپټمبر په ۱۶ مه د مالیزیا فدراسیون جوړ شو.د ۱۹۶۵ کال د اګست په میاشت کې سینګاپور له فدراسیون څخه وشړل شو او یو جلا خپلواک هیواد شو.[۴] په ۱۹۶۹ کال کې یو نژادي بلوا، د بیړني حالت د نافذیدو، د پارلمان د تعلیق او د رکون نیګارا د اعلان په اړه رامنځته شوه، چې د خلکو ترمنځ د یووالي د هڅولو ملي فلسفه ده.[5] نوې اقتصادي پالیسي (NEP) چې په 1971 کې تصویب شوه د فقر له منځه وړلو او د اقتصادي فعالیت سره د نسل پیژندنې له منځه وړلو لپاره د ټولنې بیا رغونه هڅه وکړه.د لومړي وزیر مهاتیر محمد په مشرۍ، په هیواد کې د چټک اقتصادي ودې او ښاري کیدو دوره وه چې په 1980 لسیزه کې پیل شوه؛[ 7] پخوانۍ اقتصادي پالیسي د 1991 څخه تر 2000 پورې د ملي پراختیا پالیسي (NDP) لخوا بریالۍ شوې وه.په هرصورت، دوی وروسته بیرته روغ شول.[9] د 2020 په پیل کې ، مالیزیا له سیاسي بحران سره مخ شو.[10] دا دوره د COVID-19 وبا سره یوځای د سیاسي ، روغتیا ، ټولنیز او اقتصادي بحران لامل شوې.[11] د 2022 عمومي ټاکنو په پایله کې د هیواد په تاریخ کې د لومړي ځل لپاره ځړول شوي پارلمان [12] او انور ابراهیم د نومبر په 24، 2022 کې د مالیزیا لومړی وزیر شو [13]
د آسیا جینیکیک مطالعې وړاندیز کوي چې په ختیځ آسیا کې اصلي انسانان د سویل ختیځ آسیا څخه راغلي.[14] په ټاپو وزمه کې ځایي ډلې په دریو توکمونو ویشل کیدی شي: نیګریټوس، سینو او پروټو مالیز.[۱۵] د مالیزیا ټاپووزمې لومړني اوسیدونکي شاید نیګریټوس وو.[۱۶] دا د میسولیتیک ښکاران شاید د سیمانګ پلرونه وو، د نیګریټو توکمیز ګروپ.[17] سینوايي یوه جامع ډله ښکاري چې د میندو د مایتوکونډریال DNA نسب نږدې نیمایي برخه د سیمانګ پلرونو او شاوخوا نیمایي څخه وروسته د اندوچینا څخه د پلرونو مهاجرت سره تړاو لري.پوهان وړاندیز کوي چې دوی د ابتدايي آسټرواسیاټیک کرهنیز پوهانو اولادونه دي چې نږدې 4,000 کاله دمخه یې د ټاپووزمې سویلي برخې ته خپله ژبه او ټیکنالوژي راوړي.دوی د سیمه ایزو خلکو سره متحد او یوځای شول.[18] پروټو مالیزیا ډیر متنوع اصل لري [19] او په مالیزیا کې په 1000 BCE کې د آسټرونیا د پراختیا په پایله کې میشته شوي.[20] که څه هم دوی د سمندري سویل ختیځ آسیا کې د نورو اوسیدونکو سره ځینې اړیکې ښیې، ځینې یې په اندچینه کې د 20,000 کلونو دمخه د وروستي ګلیشیل اعظمي وخت په شاوخوا کې نسب لري.هغه سیمې چې اوس مالیزیا لري د سمندري جیډ سړک کې برخه اخیستې.د سوداګرۍ شبکه د 3,000 کلونو لپاره شتون درلود، د 2000 BCE څخه تر 1000 CE پورې.[۲۱]انتروپولوژیسټان د دې نظر ملاتړ کوي چې پروټو - مالیزیا د هغه څه څخه سرچینه اخیستې چې نن ورځد چین یونان دی.[22] دا د مالیې ټاپو وزمې له لارې د مالیزیا ټاپو وزمې ته د لومړني هولوسین خپریدو سره تعقیب شو.[23] شاوخوا 300 BCE ، دوی د ډیوټرو - مالیز لخوا دننه خاورې ته اړ ایستل شوي ، د اوسپنې دور یا د برونزو دوره خلک د کمبوډیا او ویتنام د چامس څخه یوه برخه راوتلي.په ټاپو وزمه کې لومړۍ ډله چې د فلزي وسایلو څخه کار اخلي، Deutero-Malays د ننني مالیزیا مالیزیا مستقیم پلرونه وو او د کرنې پرمختللي تخنیکونه یې له ځانه سره راوړل.[17] مالیزیا په ټوله مالیه ټاپو کې په سیاسي توګه ټوټه ټوټه پاتې شوه، که څه هم یو ګډ کلتور او ټولنیز جوړښت شریک وو.[۲۴]
100 BCE
هندو - بودايي سلطنتونهornament
د هند او چین سره تجارت
Trade with India and China ©Anonymous
100 BCE Jan 2

د هند او چین سره تجارت

Bujang Valley Archaeological M
لهچین اوهند سره سوداګریزې اړیکې په لومړۍ پیړۍ کې رامنځته شوې.[۳۲] په بورنیو کې د چینايي لوښو شارډونه موندل شوي چې د لومړۍ پیړۍ راهیسې د هان کورنۍ د سویل له پراختیا وروسته تاریخ لري.[33] د لومړۍ زریزې په لومړیو پیړیو کې، د مالیزیا د ټاپو وزمې خلکو د هند د هندویزم او بودیزم مذهبونه ومنل، چې په مالیزیا کې د اوسیدونکو په ژبه او کلتور باندې خورا لوی اغیزه درلوده.[34] د سنسکرت لیکلو سیسټم د څلورمې پیړۍ په پیل کې کارول کیده.[۳۵]یو یوناني جغرافيه پوه پولیمي د طلایی چرسونیز په اړه لیکلي وو، چې د هند او چین سره تجارت له لومړۍ پیړۍ راهیسې شتون درلود.[36] د دې وخت په جریان کې، ساحلي ښاري دولتونه چې شتون یې درلود یوه شبکه درلوده چې د اندوچیني ټاپووزمې سویلي برخه او د مالیزیا ټاپووزمې لویدیځ برخه یې پوښلې وه.دا ساحلي ښارونه د چین سره دوامداره تجارت او د مرستې اړیکې درلودې ، په ورته وخت کې د هندي سوداګرو سره په دوامداره تماس کې و.داسې ښکاري چې دوی یو ګډ داخلي کلتور شریک کړی.په تدریج سره، د لویدیځې برخې واکمنانو د هند کلتوري او سیاسي ماډلونه غوره کړل.په پالمبنګ (جنوبي سوماترا) او د بنکا ټاپو کې موندل شوي درې لیکونه چې د مالیې په بڼه لیکل شوي او د پالوا له رسم الخط څخه اخیستل شوي په الفبا کې لیکل شوي، دا د دې ثبوت دی چې ټاپوګانو د خپلې مورنۍ ژبې او ټولنیز سیسټم په ساتلو کې هندي ماډلونه غوره کړي.دا لیکنې د سریویجیا د ډپونتا هاینګ (لارډ) شتون څرګندوي چې د خپلو دښمنانو په وړاندې یې د کمپاین مشري کوله او څوک چې د هغه قانون نه اطاعت کوي لعنت کوي.د چین او جنوبي هند تر منځ د سمندري سوداګریزې لارې په توګه، د مالیزیا ټاپوزول په دې سوداګرۍ کې ښکیل وو.د بوجنګ دره چې په ستراتیژیک ډول د ملاکا تنګي په شمال لویدیز دروازه کې موقعیت لري او همدارنګه د بنګال خلیج ته مخامخ دی ، په دوامداره توګه د چین او سویلي هندي سوداګرو لخوا راتلل.دا د 5 پیړۍ څخه تر 14 پیړۍ پورې د سوداګریزو سیرامیکونو، مجسمو، لیکونو او یادګارونو کشف لخوا ثابت شوی.
د لانګکاسوکا سلطنت
د لیانګ د دورې وړاندیز شوي پورټریټ څخه توضیحات چې د لانګکاسوکا څخه یو سفیر ښیې د سلطنت توضیحات.د 526-539 کلونو پورې د لیانګ سلطنت د نقاشۍ د سندرې کورنۍ کاپي. ©Emperor Yuan of Liang
100 Jan 1 - 1400

د لانګکاسوکا سلطنت

Pattani, Thailand
لانګکاسوکا د مالیزیا په ټاپو وزمه کې پروت یو لرغونی مالایی هندو - بودایی سلطنت و.[25] نوم په اصل کې سنسکرت دی.داسې انګیرل کیږي چې دا د "روښانه ځمکې" لپاره د لنگکا ترکیب دی - سکه د "خوشحالۍ" لپاره.سلطنت، د زوړ کیدا سره، د مالیزیا په ټاپوزول کې د لومړنیو سلطنتونو څخه دی.د سلطنت دقیق موقعیت یو څه بحث دی، مګر د تایلینډ پتني ته نږدې په یانګ کې د لرغون پېژندنې موندنې یو احتمالي ځای وړاندیز کوي.داسې اټکل کیږي چې سلطنت په لومړۍ پیړۍ کې تاسیس شوی وي، شاید د 80 او 100 عیسوی ترمنځ.[26] بیا د دریمې پیړۍ په لومړیو کې د فنان د پراختیا له امله د زوال دورې سره مخ شو.په شپږمه پیړۍ کې دا د بیا راژوندي کیدو تجربه وکړه اوچین ته یې د سفیرانو لیږل پیل کړل.پاچا باګادتا په لومړي ځل په ۵۱۵ میلادي کال کې له چین سره اړیکې ټینګې کړې او په ۵۲۳، ۵۳۱ او [۵۶۸] کې یې نور سفارتونه هم ولېږل.[28] په 1025 کې دا د سریویجیا په وړاندې د هغه د کمپاین په جریان کې د پاچا راجندر چولا I لښکرو لخوا برید شوی و.په 12 پیړۍ کې، لانګکاسوکا د سریویجیا یوه برخه وه.سلطنت رد شو او دا څنګه پای ته ورسیده روښانه نده چې د ډیری تیوریو په وړاندې کولو سره.د دیارلسمې پیړۍ په وروستیو پاسای اینالس کې یادونه شوې چې لانګکاسوکا په 1370 کې ویجاړ شو. په هرصورت، نورو سرچینو یادونه وکړه چې لانګکاسوکا تر 14 پیړۍ پورې د سریویجیا امپراتورۍ تر کنټرول او نفوذ لاندې پاتې شو کله چې د ماجپاهیت امپراتورۍ لخوا فتح شو.لانګکاسوکا شاید د پټاني لخوا فتحه شوې وي ځکه چې دا په 15 پیړۍ کې له مینځه تللې وه.ډیری تاریخ پوهان پدې اړه سیالي کوي او باور لري چې لانګکاسوکا تر 1470 پورې ژوندی پاتې شوی.د پاچاهۍ هغه سیمې چې د پټاني تر مستقیمې واکمنۍ لاندې نه وې، فکر کیږي چې په ۱۴۷۴ کال کې د کداح ترڅنګ اسلام هم منلی دی [۲۹ .]دا نوم ممکن د لنګکا او اشوکا څخه اخیستل شوی وي، د افسانوي موریا هندو جنګیالي پاچا چې په پای کې په بودیجه کې د ایډیالوژیک پیرودلو وروسته یو سوله غوښتونکی شو، او دا چې د مالایی استمس لومړنیهندي استعمارګرو د هغه په ​​ویاړ د لانګکاسوکا سلطنت نوم کېښود.[30] چینایي تاریخي سرچینو د سلطنت په اړه ځینې معلومات چمتو کړي او یو پاچا بهګدتا ثبت کړی چې د چین محکمې ته یې سفیران لیږلي.په دوهمه او دریمه پیړیو کې ډیری مالیه سلطنتونه شتون درلود، چې تر 30 پورې و، په عمده توګه د مالیزیا ټاپوزول په ختیځ کې.[31] لانګکاسوکا د لومړنیو سلطنتونو څخه و.
سریویجا
Srivijaya ©Aibodi
600 Jan 1 - 1288

سریویجا

Palembang, Palembang City, Sou
د اوومې او دیارلسمې پیړۍ تر منځ، د مالیزیا ټاپووزمې ډیره برخه د بودايي سریویجیا امپراتورۍ لاندې وه.د پراسستي هوجنګ لانګیت سایټ، چې د سریویجیا امپراتورۍ په مرکز کې موقعیت لري، داسې انګیرل کیږي چې په ختیځ سوماترا کې د سیند په خوله کې موقعیت لري، چې اوس د اندونیزیا پیلمبنګ ته نږدې موقعیت لري.په اوومه پیړۍ کې، د شیلفوشي په نوم یو نوی بندر یاد شوی، چې باور کیږي د سریویجایا چینایي بڼه ده.د شپږو پیړیو لپاره د سریویجیا مهاراجاانو په سمندري امپراتورۍ واکمني وکړه چې په ټاپوګانو کې اصلي ځواک شو.امپراتورۍ د سوداګرۍ په شاوخوا کې وه، د سیمه ایزو پاچاهانو (داتوس یا د ټولنې مشران) سره چې د دوه اړخیزو ګټو لپاره یې د څښتن سره بیعت کاوه.[۳۷]د سویلي هند د سریویجیا اوچولا امپراتورۍ ترمینځ اړیکې د راجا چولا I د واکمنۍ پرمهال دوستانه وې مګر د راجیندر چولا د واکمنۍ پرمهال د چولا امپراتورۍ د سریویجیا ښارونه اشغال کړل.[38] په 1025 او 1026 کې، ګنګګا نیګارا د چولا امپراتورۍ راجندر چولا I لخوا برید شوی و، د تامل امپراتور چې اوس فکر کیږي کوتا ګیلنګي ویجاړ کړي.کیده (په تامل کې د کدرم په نوم یادیږي) په 1025 کې د چولانو لخوا برید شوی و. د دوهم برید مشري د چولا د کورنۍ ویراجندرا چولا کوله چې د 11 پیړۍ په وروستیو کې یې کیده فتح کړه.[39] د چولا لوړ پوړی ځای ناستی، ویرا راجندر چولا، د نورو یرغلګرو د راپرځولو لپاره د کیدا بغاوت ته مخه کړه.د چولا راتګ د سریویجیا عظمت کم کړ، کوم چې په کیده، پټاني او تر لیګور پورې نفوذ درلود.د 12 پیړۍ په پای کې سریویجیا په 1288 کې د وروستي واکمن سره یو سلطنت ته راټیټ شو، ملکه سیکرومونګ، چې فتح او نسکوره شوې وه.په ځینو وختونو کې، د خمیر سلطنت ، سیامی سلطنت ، او حتی د چولاس سلطنت هڅه کوله چې په کوچنیو مالیه ایالتونو باندې کنټرول ولري.[40] د سریویجیا ځواک له 12 پیړۍ څخه راټیټ شو ځکه چې د پلازمینې او د هغې د واکدارانو ترمینځ اړیکې خرابې شوې.د جاویانو سره جنګونه د دې لامل شوي چې لهچین څخه د مرستې غوښتنه وکړي، او د هند د دولتونو سره جنګونه هم شکمن دي.د بودايي مهاراجاانو ځواک د اسلام په خپرېدو سره نور هم کمزوری شو.هغه سیمې چې په پیل کې اسلام ته بدلې شوې، لکه آچ، د سریویجیا له کنټرول څخه جلا شوې.د دیارلسمې پیړۍ په وروستیو کې د سوکوتای سیامی پاچاهانو د مالیا ډیره برخه تر خپلې واکمنۍ لاندې راوسته.په 14 پیړۍ کې، د هندو ماپاهیت امپراتورۍ د ټاپووزمې په قبضه کې راغله.
د ماپاهیت امپراتورۍ
Majapahit Empire ©Aibodi
1293 Jan 1 - 1527

د ماپاهیت امپراتورۍ

Mojokerto, East Java, Indonesi
د ماجپاهیت امپراتورۍ په سویل ختیځ آسیا کې د جاوانی هندو - بودایی تالیسوکراټیک امپراتورۍ وه چې د 13 پیړۍ په وروستیو کې په ختیځ جاوا کې تاسیس شوه.دا د 14 پیړۍ په جریان کې د هایام وروک او د هغه د لومړي وزیر ګجاه مادا تر واکمنۍ لاندې د سویل ختیځ آسیا ترټولو مهم امپراتوریو څخه وده وکړه.دا د خپل ځواک پای ته ورسیده، خپل نفوذ یې د عصري اندونیزیا څخه د مالیزیا ټاپوزول، بورنیو، سماترا او هاخوا برخو ته وغزاوه.ماجپاهیت د خپل سمندري واکمنۍ، سوداګریزو شبکو، او بډایه کلتوري یوځای کولو لپاره مشهور دی، چې د هندو - بودايي نفوذ، پیچلي هنر او معمارۍ لخوا مشخص شوی.داخلي شخړې، د بریالیتوب بحران، او بهرني فشارونه په 15 پیړۍ کې د امپراتورۍ زوال پیل کړ.لکه څنګه چې د سیمه ایزو اسلامي قدرتونو پورته کیدل پیل شول، په ځانګړې توګه د ملاکا سلطنت، د مجاپهیت نفوذ په کمیدو پیل شو.د امپراتورۍ ځمکنۍ کنټرول راټیټ شو، ډیری یې په ختیځ جاوا پورې محدود و، څو سیمې د خپلواکۍ اعلان یا د وفادارۍ بدلولو سره.
د سنګاپور سلطنت
Kingdom of Singapura ©HistoryMaps
1299 Jan 1 - 1398

د سنګاپور سلطنت

Singapore
د سنګاپور سلطنت د مالیزیا هندو - بودايي پاچاهي وه چې فکر کیږي د سینګاپور په لومړني تاریخ کې د هغې په اصلي ټاپو پلاو یوجونګ کې رامینځته شوی ، چې بیا د تیماسک په نوم هم پیژندل کیږي ، له 1299 څخه تر 1396 او 1398 پورې د سقوط تر وخته پورې [. ۴۱] دودیز. د لیدلو نښې c.1299 د سنګ نیلا اوتاما (د "سري تری بوانا" په نوم هم پیژندل شوی) لخوا د سلطنت د تاسیس کال په توګه ، چې پلار یې سنګ ساپوربا دی ، یو نیم الهی شخصیت دی چې د افسانې له مخې په مالیه نړۍ کې د څو مالیایی پاچاهانو پلار دی.د دې سلطنت تاریخي تاریخ د مالیې تاریخونو کې د ورکړل شوي حساب پراساس ناڅرګند دی، او ډیری تاریخ لیکونکي یوازې د دې وروستي واکمن پارمیشورا (یا سری اسکندر شاه) د تاریخي پلوه تصدیق شوی شخصیت ګڼي.[42] د فورټ کینینګ هیل او د سینګاپور سیند نږدې څنډو څخه لرغون پېژندنې شواهد په هرصورت په 14 پیړۍ کې د یو پرمختلونکي آبادۍ او سوداګریز بندر شتون ښودلی.[۴۳]جوړجاړی په 13 یا 14 پیړۍ کې رامینځته شو او د یوې کوچنۍ سوداګریزې پوستې څخه د نړیوال سوداګرۍ په یوه ګړندۍ مرکز بدل شو، د سوداګریزو شبکو اسانتیاوې چې د مالیزیا ټاپووزمې،هند ، اویوان سلطنت سره نښلوي.په هرصورت دا په هغه وخت کې د دوو سیمه ایزو قدرتونو لخوا ادعا شوې وه، د شمال څخه ایوتیا او د جنوب څخه ماجاپایت.د پایلې په توګه، د سلطنت قلعه شوې پلازمینه لږ تر لږه د دوو لویو بهرنیو یرغلونو لخوا برید شوی و مخکې له دې چې په پای کې په 1398 کې د مالای اینالز په وینا، یا د پرتګالي سرچینو په وینا د سیامی لخوا په پای کې د ماپاهیت لخوا له مینځه یوړل شي.[۴۴] وروستنی پاچا پارمیشور په ۱۴۰۰ کال کې د مالیکا د سلطنت د تاسیس لپاره د مالیې ټاپووزمې لویدیځ ساحل ته وتښتید.
1300
د اسلامي دولتونو عروجornament
د پټاني سلطنت
Patani Kingdom ©Aibodi
1350 Jan 1

د پټاني سلطنت

Pattani, Thailand
پتاني د 1350 او 1450 کلونو ترمنځ د تاسیس لپاره وړاندیز شوی، که څه هم د 1500 څخه وړاندې تاریخ ناڅرګند دی.د [سیجاره] میلیو په وینا، چاو سری وانګسا، د سیامی شهزاده، د کوتا مهلیګا په فتح کولو سره د پټاني بنسټ کیښود.هغه اسلام قبول کړ او د 15 پیړۍ په پای کې د 16 پیړۍ په لومړیو کې د سری سلطان احمد شاه لقب په غاړه واخیست.د [هکایت] میرونګ مهاونګسا او هیکایت پټاني د ایوتیا، کیده او پټاني تر منځ د خپلوۍ مفهوم تاییدوي او وايي چې دوی د ورته لومړۍ کورنۍ څخه دي.پټاني ښايي د پنځلسمې پېړۍ په منځ کې يو څه وخت په اسلام اباد شوى وي، يوه سرچينه د ١٤٧٠ زېږديز کال تاريخ ورکوي، خو پخوانۍ نېټه يې وړانديز شوې ده.[یوه] کیسه د کامپونګ پاسای (شاید د پاسای د سوداګرو یوه کوچنۍ ټولنه چې د پټاني په څنډه کې اوسېده) د سعید یا شفیع الدین په نوم د شیخ په اړه کیسه کوي چې د راپورونو له مخې پاچا د پوستکي له یوې نادرې ناروغۍ څخه روغ شوی و.د ډیرو خبرو اترو (او د ناروغۍ تکرار) وروسته، پاچا موافقه وکړه چې اسلام ته واړوي، د سلطان اسماعیل شاه نوم یې غوره کړ.د سلطان ټولو چارواکو هم په بدلولو موافقه وکړه.په هرصورت، داسې ټوټې شواهد شتون لري چې ځینې ځایی خلکو له دې مخکې اسلام ته مخه کړې وه.پټاني ته نږدې د پسای د یوې ټولنې شتون ښیي چې ځایی خلکو له مسلمانانو سره منظم تماس درلود.د سفر راپورونه هم شتون لري، لکه د ابن بطوطه، او د پرتګالي لومړني حسابونه چې ادعا کوي پټاني حتی د میلکا څخه مخکې یوه مسلمانه ټولنه درلوده (کوم چې په 15 پیړۍ کې بدل شو)، دا وړاندیز کوي چې هغه سوداګر چې د نورو راڅرګندیدو مسلمانانو مرکزونو سره اړیکه لري. لومړی و چې سیمې ته یې واړول.پټاني وروسته له هغه ډیر مهم شو چې ملاکا په 1511 کې د پرتګالیانو لخوا ونیول شو ځکه چې مسلمان سوداګر د بدیل سوداګریز بندرونو په لټه کې وو.یوه هالنډي سرچینه په ډاګه کوي چې ډیری سوداګر چینایان وو، مګر 300 پرتګالي سوداګر هم په 1540s کې په پټاني کې میشت وو.[۷۴]
د ملاکا سلطنت
Malacca Sultanate ©Aibodi
1400 Jan 1 - 1528

د ملاکا سلطنت

Malacca, Malaysia
د مالیزیا سلطانیت د مالیزیا سلطنت د مالیزیا په عصري وخت کې د ملاکا په ایالت کې موقعیت لري.د دودیزې تاریخي مقالې نښې c.1400 د سنګاپور پاچا پارمیشورا لخوا چې د اسکندر شاه په نوم هم پیژندل کیږي د سلطنت د تاسیس کال په توګه، [45] که څه هم د تاسیس لپاره دمخه نیټې وړاندیز شوي.[۴۶] په پنځلسمه پېړۍ کې د سلطاني واکمنۍ په اوج کې، پلازمینه یې د خپل وخت یو له مهمو ترانسپورتي بندرونو څخه وده وکړه، چې د مالیې ټاپووزمې، ریاؤ ټاپوګانو او د شمالي ساحل یوه مهمه برخه یې پوښلې وه. په اوسني اندونیزیا کې د سوماترا.[۴۷]د نړیوال سوداګریز بندر په توګه، ملاکا د اسلامي زده کړې او خپرولو د مرکز په توګه راڅرګند شو، او د مالیې ژبې، ادب او هنرونو پراختیا یې وهڅوله.دې په ټاپوګانو کې د مالیزیا سلاطینانو د زرین دور یادونه وکړه ، په کوم کې چې کلاسیک مالیه د سمندري سویل ختیځ آسیا د ژبو فرانکا شوه او جاوي رسم الخط د کلتوري ، مذهبي او فکري تبادلې لومړنۍ وسیله شوه.د همدغو فکري، معنوي او کلتوري پرمختګونو له لارې د مالاکان دوره د مالیزیا د هویت د رامینځته کیدو شاهده وه، [۴۸] د سیمې مالیزیا کول او ورپسې د عالم میلیو جوړیدل.[۴۹]په 1511 میلادي کال کې، د مالاکا پلازمینه د پرتګالي امپراتورۍ ته ورسیده، وروستی سلطان، محمود شاه (رح. 1488-1511) مجبور شو چې جنوب ته شا کړي، چیرته چې د هغه اولادونو نوې واکمنې کورنۍ، جوهر او پیراک تاسیس کړل.د سلطنت سیاسي او کلتوري میراث تر نن ورځې پورې پاتې دی.د پیړیو راهیسې، ملاکا د مالیې - مسلمان تمدن د مثال په توګه ساتل کیږي.دې د سوداګرۍ، ډیپلوماسۍ او حکومتدارۍ سیسټمونه رامینځته کړل چې په 19 پیړۍ کې ښه دوام درلود، او د دولت په څیر مفکورې یې معرفي کړې - د حاکمیت په اړه د مالایی مفکورې - چې د مالیې پاچاهۍ معاصر تفاهم ته دوام ورکوي.[50]
د برونیا سلطنت (۱۳۶۸-۱۸۸۸)
Bruneian Sultanate (1368–1888) ©Aibodi
د برونای سلطنت، د بورنیو په شمالي ساحل کې موقعیت لري، په 15 پیړۍ کې د پام وړ مالیه سلطنت په توګه راڅرګند شو.دې پرتګاليانو ته د ملاکا [58] له سقوط وروسته خپلې سیمې پراخې کړې، په یو وخت کې یې خپل نفوذ د فیلیپین او ساحلي بورنیو برخو ته وغزاوه.د برونای لومړنی واکمن یو مسلمان و، او د سلطنت وده د دې ستراتیژیک سوداګریز موقعیت او سمندري ځواک ته منسوبه ​​وه.په هرصورت، برونای د سیمه ایزو قدرتونو له ننګونو سره مخ شو او د داخلي بریالیتوب شخړو سره مخ شو.د برونای د پیل تاریخي ریکارډونه لږ دي، او د دې لومړني تاریخ ډیره برخه د چینایي سرچینو څخه اخیستل شوې ده.د چین تاریخونو د برونای سوداګرۍ او ځمکنۍ نفوذ ته اشاره کړې، د جاویاني ماپاهیت امپراتورۍ سره یې د اړیکو یادونه وکړه.په 14 پیړۍ کې، بروني د جاویانو واکمني تجربه کړه، مګر د ماپاهیت له زوال وروسته، بروني خپلې سیمې پراخې کړې.دا په شمال لویدیز بورنیو کې سیمې کنټرولوي، د منداناو ځینې برخې، او سولو آرکیپیلاګو .په 16 پیړۍ کې، د برونای امپراتورۍ یو پیاوړی اداره وه، د پلازمینې ښار قلعه سره او د هغې نفوذ په نږدې مالیه سلطنتونو کې احساس شو.د خپل لومړني شهرت سره سره، بروني په 17 پیړۍ کې [59] د داخلي شاهي شخړو، د اروپا د استعمار پراختیا، او د ګاونډي سولو سلطنت له ننګونو له امله په زوال پیل وکړ.په نولسمه پیړۍ کې، برونای د لویدیځو قدرتونو لپاره د پام وړ سیمې له لاسه ورکړې او د داخلي ګواښونو سره مخ وو.د خپل حاکمیت د ساتلو لپاره، سلطان هاشم جلیل عالم اقام الدین د برتانیې د ساتنې غوښتنه وکړه، چې په پایله کې برونای په 1888 کې د برتانیا محافظه کار شو. دا محافظتي حیثیت تر 1984 پورې دوام وکړ کله چې برونای خپله خپلواکي ترلاسه کړه.
د پاهنګ سلطنت
Pahang Sultanate ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1470 Jan 1 - 1623

د پاهنګ سلطنت

Pekan, Pahang, Malaysia
د پاهنګ سلطنت، چې د پخوانۍ پاهنګ سلطنت په نوم هم یادیږي، د عصري پاهنګ سلطنت په مقابل کې، د مالیزیا مسلمان دولت و چې په 15 پیړۍ کې په ختیځ مالیه ټاپو کې تاسیس شو.د خپل نفوذ په لوړوالي کې، سلطنت د سویل ختیځ آسیا په تاریخ کې یو مهم ځواک و او د پاهنګ ټوله حوزه یې کنټرولوله، شمال ته یې د پټاني سلطنت، او په سویل کې د جوهر سلطنت سره نښلول.لویدیز ته ، دې د نن ورځې سیلانګور او نیګیري سمبیلان برخې باندې هم واک وغزاوه.[۶۰]د سلطنت اصل د میلاکا د وصال په توګه دی، د هغې لومړی سلطان د میلکان شهزاده محمد شاه و، چې پخپله د دیوا سورا لمسی و، چې د پاهنګ د میلکان وروستی واکمن و.[61] د کلونو په اوږدو کې، پاهنګ د میلاکان له کنټرول څخه خپلواکه شوه او په یوه وخت کې یې ځان میلاکا ته د سیال دولت په توګه تاسیس کړ [62] تر هغه چې په 1511 کې د وروستي مړینې پورې. په دې دوره کې، پاهنګ د ټاپو وزمې د نیولو په هڅو کې په پراخه کچه ښکیل وو. د مختلفو بهرنیو امپریالي قدرتونو څخه؛پرتګال ، هالنډ او آچے.[۶۳] د ۱۷مې پېړۍ په لومړیو کې د اچینیانو د بریدونو له یوې مودې وروسته، پاهنګ د ملاکا د ځای ناستي جوهر سره یوځای شو، کله چې د هغه ۱۴م سلطان عبدالجلیل شاه دریم هم د جوهر د اوومې سلطان تاج کېښودل شو.[64] د جوهر سره د یووالي دورې وروسته، دا په پای کې د 19 پیړۍ په وروستیو کې د بندهارا سلطنت لخوا د عصري خپلواکه سلطنت په توګه راژوندي شو.[۶۵]
د کده سلطنت
د کده سلطنت. ©HistoryMaps
1474 Jan 1 - 1821

د کده سلطنت

Kedah, Malaysia
په هکایت میرونګ مهاوانګسا کې د ورکړل شوي حساب پراساس (چې د کیده اینالز په نوم هم پیژندل کیږي) ، د کیده سلطنت هغه وخت رامینځته شو کله چې پاچا فرا اونګ مهاوانګسا اسلام ته واړوه او د سلطان مظفرشاه نوم یې غوره کړ.التاریخ سلسله نیګیري کده د اسلامي عقیدې بدلون په 1136 میلادي کال کې پیل کړ.په هرصورت، تاریخ پوه ریچارډ وینسټیټ، د آچني حساب په حواله، د کیده د واکمن لخوا د اسلام منلو کال 1474 نیټه ښودلې.دا وروستنۍ نیټه د مالیې په تاریخ کې د یو حساب سره مطابقت لري، کوم چې د کیده راجا د خپل وروستي سلطان د واکمنۍ په جریان کې د ملاکا څخه لیدنه کوي چې د شاهي بانډ د عزت په لټه کې دی چې د مالیې مسلمان واکمن حاکمیت نښه کوي.د کیدا غوښتنه د ملاکا د وصال په ځواب کې وه، شاید د ایوتیان د تیري ویره له امله.[ [۷۶] [] لومړۍ برتانوي کښتۍ په ۱۵۹۲ کال کې کده ته ورسېده.هغه دا لاسته راوړنه د سلطان محمد جیوا زینال عادلین II ته د ډاډ ورکولو له لارې ترلاسه کړه چې د هغه پوځ به د سیامیانو له هر ډول یرغل څخه د کیدا ساتنه وکړي.په بدل کې، سلطان موافقه وکړه چې پینګانګ انګریزانو ته وسپاري.
د ملاکا نیول
د ملاکا فتحه، ۱۵۱۱. ©Ernesto Condeixa
1511 Aug 15

د ملاکا نیول

Malacca, Malaysia
په 1511 کې،د پرتګالي هند د والي، Afonso de Albuquerque په مشرۍ، پرتګالیانو هڅه وکړه چې د ملاکا ستراتیژیک بندر ښار ونیسي، کوم چې د ملاکا تنګی کنټرولوي، چېد چین او هند ترمنځ د سمندري سوداګرۍ لپاره یو مهم ټکی دی.د البوکرک ماموریت دوه اړخیزه وه: د پرتګال پاچا مانویل I پلان پلي کول چې ختیځ ختیځ ته په رسیدو کې کاستیلانو ته مخه کړي او د هند په بحر کې د هرمز، ګوا، عدن او ملاکا په څیر کلیدي نقطو کنټرولولو سره د پرتګالي واکمنۍ لپاره قوي بنسټ رامینځته کړي.د جولای په لومړۍ نیټه ملاکا ته په رسیدو سره، البوکرک د پرتګالي بندیانو د خوندي راستنیدو لپاره د سلطان محمود شاه سره د خبرو اترو هڅه وکړه او د مختلفو تاوانونو غوښتنه یې وکړه.په هرصورت، د سلطان تېښته د پرتګالیانو لخوا د بمبارۍ او ورپسې برید لامل شوه.د ښار دفاع، سره له دې چې د شمیر له پلوه غوره وه او د توپونو بیلابیلې ټوټې درلودې، د پرتګالي ځواکونو لخوا په دوو لویو بریدونو کې ودرول شول.دوی په چټکۍ سره د ښار کلیدي نقطې ونیولې، د جنګ هاتیانو سره مخامخ شول، او د ځوابي بریدونو مخه یې ونیوله.په ښار کې د بېلا بېلو سوداګرو ټولنو په تېره بيا له چينايانو سره بريالۍ خبرو اترو د پرتګالي موقف نور هم پياوړی کړ.[۵۱]د اګست په میاشت کې، د کوڅو د سختو جګړو او ستراتیژیکو چلونو وروسته، پرتګالیانو په مؤثره توګه د مالاکا کنټرول ترلاسه کړ.له ښار څخه لوټ پراخه وه، عسکرو او کپتانانو د پام وړ برخه ترلاسه کوله.که څه هم سلطان شاته شو او د دوی له لوټلو وروسته د پرتګالیانو د وتلو تمه درلوده، پرتګالیانو ډیر دایمي پلانونه درلودل.د دې اغیزې لپاره هغه د ساحل سره نږدې د یوې کلا د جوړولو امر وکړ، کوم چې د A Famosa په نوم پیژندل شوی، د غیر معمولي لوړ ساتلو له امله، د 59 فوټو (18 متر) لوړوالی.د ملاکا نیول د پام وړ ځمکنۍ فتحه په نښه کړه، په سیمه کې د پرتګالي نفوذ پراخول او د یوې مهمې سوداګریزې لارې کنټرول یې ډاډمن کړ.د ملاکا د وروستي سلطان زوی علاؤالدین ریاض شاه دوهم د جزیرې جنوبي څنډې ته وتښتید او هلته یې یو دولت جوړ کړ چې په ۱۵۲۸ کال کې د جوهر سلطنت شو. بل زوی یې شمال ته د پیراک سلطنت تاسیس کړ.د پرتګالي نفوذ پیاوړی و، ځکه چې دوی په جارحانه توګه هڅه کوله چې د ملاکا نفوس کاتولیکیزم ته واړوي.[۵۲]
پیراک سلطان
Perak Sultanate ©Aibodi
1528 Jan 1

پیراک سلطان

Perak, Malaysia
د پیراک سلطنت د شپاړسمې پیړۍ په لومړیو کې د پراک سیند په څنډو کې د ملاکا د اتم سلطان محمود شاه د مشر زوی مظفر شاه اول لخوا تاسیس شو.په ۱۵۱۱ کال کې د پرتګالیانو له خوا د ملاکا له نیولو وروسته، مظفر شاه د پیراک په تخت کېناستلو مخکې د سوماترا په سیاک کې پناه واخیسته.د هغه د پیراک سلطنت تاسیس د تون سبان په ګډون د ځایی مشرانو لخوا اسانه شوی و.د نوي سلطنت لاندې، د پیراک اداره نوره منظمه شوه، د فیوډال سیسټم څخه چې په ډیموکراتیک ملاکا کې عملي کیږي.لکه څنګه چې 16 پیړۍ پرمختګ وکړ، پیراک د ټین ایسک یوه اړینه سرچینه شوه، سیمه ایز او نړیوال سوداګر راجلب کړل.په هرصورت، د سلطنت عروج د آچ د ځواکمن سلطنت پام ځانته راواړوه، چې د تاو تریخوالي او تعاملاتو دورې لامل شو.د 1570 لسیزې په اوږدو کې، آچ په دوامداره توګه د مالیزیا ټاپووزمې برخې ځورولې.د 1570 لسیزې په وروستیو کې، د آچ نفوذ څرګند شو کله چې د پیراک سلطان منصور شاه اول په مرموز ډول ورک شو، او د اچین ځواکونو لخوا د هغه د تښتولو اټکلونو ته وده ورکړه.دا د دې لامل شو چې د سلطان کورنۍ سماترا ته ونیول شي.د پایلې په توګه، پیراک د لنډ وخت لپاره د آچهیانو تر واکمنۍ لاندې و کله چې یو آچني شهزاده د سلطان احمد تاج الدین شاه په توګه د پیراک تخت ته پورته شو.سره له دې، د آچ د نفوذ سره سره، پیراک خپلواکه پاتې شوه، د آچني او سیامی دواړو له کنټرول سره مقاومت وکړ.په پیراک باندې د آچ قبضه د 17 پیړۍ په مینځ کې د هالنډ ختیځ هند شرکت (VOC) له راتګ سره کمه شوه.آچ او VOC د پیراک ګټور ټین سوداګرۍ کنټرول لپاره سیالي وکړه.په 1653 کې، دوی یوې موافقې ته ورسیدل، یو تړون یې لاسلیک کړ چې د هالنډ ځانګړي حقونه یې د پیراک ټین ته ورکړي.د 17 پیړۍ په وروستیو کې، د جوهر سلطنت له زوال سره، پیراک د مالاکان نسب د وروستي وارث په توګه راڅرګند شو، مګر دا د داخلي جګړو سره مخ شو، په 18 پیړۍ کې د ټین عایداتو په اړه د 40 کلن کورنۍ جګړې په شمول.دا ناکرارۍ د هالنډ سره د 1747 په تړون کې پای ته ورسیده، د ټین سوداګرۍ باندې د دوی انحصار په رسمیت پیژندل.
د جوهر سلطنت
پرتګالي vs جوهر سلطنت ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1528 Jan 1

د جوهر سلطنت

Johor, Malaysia
په ۱۵۱۱ کال کې ملاکا د پرتګالیانو لاس ته ولوېده او سلطان محمود شاه مجبور شو چې له ملاکا وتښتي.سلطان د پلازمینې د بیرته نیولو لپاره څو هڅې وکړې خو هڅې یې بې پایلې وې.پرتګالیانو غچ واخیست او سلطان یې مجبور کړ چې پاهنګ ته وتښتي.وروسته، سلطان بنتان ته لاړ او هلته یې نوې پلازمینه جوړه کړه.د یوې اډې په جوړولو سره، سلطان د مالیزیا ګډوډ ځواکونه راټول کړل او د پرتګالي موقف په وړاندې یې ډیری بریدونه او بندیزونه تنظیم کړل.په پیکان توا، شانګهای تلور، جوهر کې، د جوهر سلطنت د راجا علي ابن سلطان محمود ملاکا لخوا چې د سلطان علاؤالدین ریاست شاه II (1528-1564) په نوم پیژندل کیږي، په [1528] کې تاسیس شو. په ملاکا کې د پرتګاليانو او په سماترا کې د آچنيانو له بریدونو سره مقابله ته اړ شول، دوی وکولای شول چې د جوهر په سلطنت باندې خپله ولکه ټینګه کړي.په ملاکا باندې پرله پسې بریدونه د پرتګالیانو د سختو ستونزو لامل شول او دا مرسته وکړه چې پرتګالیان قانع کړي چې د جلاوطن سلطان ځواکونه له منځه یوسي.د مالیزیا د ځپلو لپاره یو شمیر هڅې وشوې، مګر دا په 1526 کې نه و چې پرتګالیانو په پای کې بنتان په ځمکه کې وغورځاوه.سلطان بیا په سماترا کې کمپار ته لاړ او دوه کاله وروسته مړ شو.له هغه وروسته دوه زامن پاتې شول چې نومونه يې مظفرشاه او علاؤالدين رياض شاه دويم نومېدل.[۵۳] مظفر شاه د پیرک جوړولو ته دوام ورکړ په داسې حال کې چې علاؤالدین ریاض شاه د جوهر لومړی سلطان شو.[۵۳]
1528 Jan 1 - 1615

مثلث جګړه

Johor, Malaysia
نوي سلطان د جوهر سیند په غاړه نوې پلازمینه جوړه کړه او له هغه ځایه یې په شمال کې د پرتګالیانو ځورولو ته دوام ورکړ.هغه په ​​دوامداره توګه په پیراک کې د خپل ورور او د پاهنګ له سلطان سره یوځای کار کاوه ترڅو ملاکا بیرته ونیسي، کوم چې تر دې وخته د A Famosa کلا لخوا ساتل کیده.د همدې مودې په شاوخوا کې د سماترا په شمالي برخه کې، آچه سلطنت د ملاکا په تنګی کې د پام وړ نفوذ پیل کړی و.د عیسویانو لاسونو ته د ملاکا د سقوط سره، مسلمان سوداګر اکثرا د آچ یا د جوهر د پلازمینې جوهر لاما (کوتا باتو) په ګټه ملاکا پریږدي.له همدې امله، ملاکا او آچ مستقیم سیالان شول.د پرتګالي او جوهر په مکرر ډول د سینګونو په تړلو سره، آچ د دواړو خواوو په وړاندې ډیری بریدونه پیل کړل ترڅو په تنګیو باندې خپله ولکه ټینګه کړي.د آچ پراخوالي او پراخوالي پرتګالي او جوهر وهڅول چې اوربند لاسلیک کړي او خپل پام آچ ته واړوي.په هرصورت، اوربند لنډمهاله و او د آچ سخت ضعیف کیدو سره، جوهر او پرتګالي یو بل سره یو ځل بیا په خپلو سترګو وو.د سلطان اسکندر مودا د واکمنۍ پر مهال آچ په ۱۶۱۳ او بیا په ۱۶۱۵ کې پر جوهر برید وکړ [۵۴ .]
د پټاني طلايي دور
شنه پاچا. ©Legend of the Tsunami Warrior (2010)
1584 Jan 1 - 1688

د پټاني طلايي دور

Pattani, Thailand
شنه ملکه راجا حجاو په ۱۵۸۴ کال کې د نارینه وارثانو د نشتوالي له امله د پټاني په تخت کېناست.هغې د سیامی واک ومنله او د پیراکاؤ لقب یې غوره کړ.د هغې د واکمنۍ لاندې، چې 32 کاله یې دوام وکړ، پټاني وده وکړه، یو کلتوري مرکز او یو مهم سوداګریز مرکز شو.چینایي، مالیزیا، سیامی، پرتګالي، جاپاني، هالنډي او انګلیسي سوداګر پټاني ته تلل، چې د هغې په اقتصادي وده کې یې مرسته وکړه.چینایي سوداګرو په ځانګړې توګه د پټاني د سوداګریز مرکز په توګه په وده کې مهم رول ولوباوه، او اروپايي سوداګر پټاني ته د چین بازار ته د دروازې په توګه ګوري.د راجا هیجاو د واکمنۍ وروسته، پټاني د راجا بیرو (نیلي ملکه)، راجا اونګو (د ارغواني ملکه) او راجا کنینګ (ژېړ ملکه) په شمول د ملکې د جانشین لخوا واکمن شو.راجا بیرو د کیلانتان سلطنت په پټاني کې شامل کړ، په داسې حال کې چې راجا اونګو اتحاد جوړ کړ او د سیام د واکمنۍ په وړاندې یې مقاومت وکړ، چې د سیام سره د شخړې لامل شو.د راجا کنینګ واکمني د پټاني ځواک او نفوذ کمښت په ګوته کړ.هغې د سیامی سره د پخلاینې په لټه کې وه، مګر د هغې واکمنۍ د سیاسي بې ثباتۍ او په سوداګرۍ کې د کمښت نښه وه.د 17 پیړۍ په نیمایي کې، د پټاني ملکانو ځواک کم شوی و، او سیاسي ګډوډي سیمه ځپلې وه.راجا کنینګ په 1651 کې د کیلانتان د راجا لخوا په پټهاني کې د کیلانتاني کورنۍ پیل کولو ادعا شوې وه.سیمه د بغاوتونو او یرغلونو سره مخ وه، په ځانګړې توګه د ایوتیا څخه.د 17 پیړۍ په پای کې، سیاسي ناکرارۍ او بې قانونۍ بهرني سوداګر د پټاني سره سوداګرۍ ته وهڅول، چې د چینایي سرچینو په وینا د هغې د کمښت لامل شو.
1599 Jan 1 - 1641

د سراواک سلطنت

Sarawak, Malaysia
د سراواک سلطنت د برونیا په امپراتورۍ کې د داخلي جانشیني شخړو په پایله کې تاسیس شو.کله چې د برونای سلطان محمد حسن مړ شو، د هغه مشر زوی عبدالجلیل اکبر د سلطان په توګه وټاکل شو.په هرصورت، یو بل شهزاده پنګیران مودا تنګاه، د عبدالجلیل د پاچاهۍ سره مخالفت وکړ او استدلال یې وکړ چې هغه د خپل پلار د واکمنۍ په اړه د هغه د زیږون د وخت پر بنسټ د تخت لپاره غوره ادعا درلوده.دې اختلاف ته د رسیدو لپاره عبدالجلیل اکبر پینګران موده تنګاه د سراواک د سلطان په توګه وټاکه چې یوه سرحدي سیمه وه.د مختلفو بورنی قومونو او د برونیا د اشرافو د سرتیرو سره، پینګیران مودا تنګاه په سراواک کې یو نوی سلطنت تاسیس کړ.هغه د سانتوبونګ په شانګهای بیدل کې اداري پلازمینه جوړه کړه او د حکومتدارۍ سیسټم له جوړولو وروسته یې د سلطان ابراهیم علي عمر شاه لقب خپل کړ.د سراواک د سلطنت تاسیس د مرکزي برونیا امپراتورۍ څخه جلا د سیمې لپاره د نوي دور پیل په نښه کړ.
د ملاکا محاصره (۱۶۴۱)
د هالنډ د ختیځ هند شرکت ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1640 Aug 3 - 1641 Jan 14

د ملاکا محاصره (۱۶۴۱)

Malacca, Malaysia
د هالنډ د ختیځ هند شرکت د پرتګالیانو څخه د ختیځ انډیز په ځانګړې توګه ملاکا باندې د کنټرول ترلاسه کولو لپاره ډیری هڅې وکړې.له 1606 څخه تر 1627 پورې، هالنډیانو ډیری ناکامې هڅې وکړې، د کورنیلیس ماتیلیف او پیټر ویلیمز ویرهوف سره د هغو مخکښو ناکامو محاصرو په منځ کې.په 1639 کې، هالنډ په باتاویا کې د پام وړ ځواک راټول کړ او د آچ او جوهر په ګډون د ځایی واکمنانو سره یې اتحاد جوړ کړ.ملاکا ته پلان شوی سفر په سیلون کې د شخړو او د آچ او جوهر ترمنځ د تاو تریخوالي له امله له ځنډ سره مخ شو.د خنډونو سره سره، د می په 1640 کې، دوی د ملاکا د نیولو هوډ وکړ، د بریدمن میجر اډریان انتونیس سره د مخکیني قوماندان کورنیلیس سیمونز وان ډیر ویر له مړینې وروسته د دې کمپاین مشري کوله.د ملاکا محاصره د 1640 کال د اګست په 3 پیل شوه کله چې هالنډ د خپلو متحدینو سره یوځای د پرتګالي کلا ته نږدې و.د کلا د دفاع سره سره، چې 32 فوټ لوړ دیوالونه او له سلو څخه زیات ټوپکونه پکې شامل وو، هالنډ او د دوی متحدین وکولی شول چې پرتګالیان بیرته وګرځوي، پوستې جوړې کړي، او محاصره وساتي.په راتلونکو څو میاشتو کې، هالنډ د ډیری قوماندانانو د مړینې په څیر ننګونو سره مخ شو، په شمول د اډرین انتونیس، جیکب کوپر، او پیټر وین ډین برویک.په هرصورت، د دوی هوډ ټینګ پاتې شو، او د جنوري په 14، 1641 کې، د برید کونکي میجر جوهانس لاموټیس په مشرۍ، دوی په بریالیتوب سره قلعه ونیوله.هالنډ یوازې د زرو څخه د کمو سرتیرو د ضایع کیدو راپور ورکړی، پداسې حال کې چې پرتګالیانو ادعا کړې چې د تلفاتو شمیر خورا لوی دی.د محاصرې په پایله کې، هالنډیانو د ملاکا کنټرول ترلاسه کړ، مګر د دوی تمرکز په خپل لومړني کالونۍ، باتویا کې پاتې شو.نیول شوي پرتګالي بندیان په ختیځ انډیز کې د خپل کم نفوذ له امله له مایوسۍ او ویره سره مخ شول.پداسې حال کې چې یو شمیر شتمنو پرتګالیانو ته اجازه ورکړل شوې وه چې د خپلو شتمنیو سره پریږدي، د هالنډ د خیانت او د پرتګالي والي د وژلو اوازې د ناروغۍ له امله د هغه د طبیعي مړینې راپورونو لخوا رد شوې.د آچے سلطان، اسکندر ثاني، چې په یرغل کې یې د جوهر د شاملولو مخالفت کړی و، د جنوري په میاشت کې په مرموز حالت کې مړ شو.که څه هم جوهر په فتحه کې ونډه درلوده، دوی په ملاکا کې د اداري رول په لټه کې نه و او دا یې د هالنډ تر کنټرول لاندې پریښوده.دا ښار به وروسته د برتانوي بینکولن په بدل کې د 1824 د انګلیس - هالنډ تړون کې انګلیسانو ته وپلورل شي.
هالنډي ملاکا
هالنډي ملاکا، ca.۱۶۶۵ ©Johannes Vingboons
1641 Jan 1 - 1825

هالنډي ملاکا

Malacca, Malaysia
هالنډي ملاکا (۱۶۴۱-۱۸۲۵) تر ټولو اوږده دوره وه چې ملاکا د بهرنیو تر کنټرول لاندې وه.هالنډیانو د نیپولین جنګونو (1795-1815) په جریان کې د برتانوي موقتي اشغال سره نږدې 183 کاله حکومت وکړ.په دې دوره کې په ۱۶۰۶ کال کې د هالنډ او د جوهر د سلاطین تر منځ د تفاهم له امله د مالیې د سلطانانو له لږ جدي مداخلې سره نسبي سوله ولیدل شوه. دا ځل د ملاکا اهمیت هم کم شو.هالنډیانو باتاویا (اوسنۍ جاکارتا) په سیمه کې د خپل اقتصادي او اداري مرکز په توګه غوره کړه او په ملاکا کې یې د دوی نیول د دې لپاره و چې نورو اروپایی قدرتونو ته د ښار له لاسه ورکولو مخه ونیول شي او بیا به د هغې سره سیالي وکړي.په دې توګه، په 17 پیړۍ کې، چې ملاکا د یو مهم بندر په توګه ودرول شو، د جوهر سلطنت د خپلو بندرونو د پرانیستلو او د هالنډ سره د اتحاد له امله په سیمه کې د سیمه ایز ځواک په توګه وټاکل شو.
د جوهر-جامبی جنګ
Johor-Jambi War ©Aibodi
1666 Jan 1 - 1679

د جوهر-جامبی جنګ

Kota Tinggi, Johor, Malaysia
په 1641 کې د پرتګالي ملاکا له سقوط او د هالنډ د مخ پر ودې ځواک له امله د آچ د زوال سره، جوهر د سلطان عبدالجلیل شاه III (1623-1677) د واکمنۍ پرمهال د ملاکا د تنګي په اوږدو کې د یو ځواک په توګه ځان بیا رامینځته کول پیل کړل. ).[55] د دې نفوذ په پاهنګ، سنګی یوجونګ، ملاکا، کلونګ او ریاؤ ټاپوګانو پورې وغځاوه.[56] د مثلثي جګړې په جریان کې، جامبي هم په سوماترا کې د سیمه ایز اقتصادي او سیاسي ځواک په توګه راڅرګند شو.په پیل کې د جوهر او جمبي تر منځ د اتحاد هڅه وه چې د راجا مودا او د جمبي د پینګران لور ترمنځ ژمنه شوې واده وه.په هرصورت، راجا مودا د لکسمانه عبدالجمیل له لور سره واده وکړ چې د دې ډول اتحاد څخه د واک د کمولو په اړه اندیښمن و، د هغې پرځای یې خپله لور د واده لپاره وړاندیز کړه.[له] همدې امله اتحاد مات شو او په ۱۶۶۶ کال کې د جوهر او سماتران دولت تر منځ ۱۳ کلنه جګړه پیل شوه. دا جګړه د جوهر له پاره ویجاړونکې وه ځکه چې د جوهر پلازمینه باتو سور په ۱۶۷۳ کال کې د جامبي له خوا له واکه لیرې شوه او سلطان وتښتېد. Pahang ته لاړ او څلور کاله وروسته مړ شو.د هغه ځای ناستی، سلطان ابراهیم (۱۶۷۷-۱۶۸۵) بیا د بوګیانو سره د جامبي د ماتولو په جګړه کې مرسته وکړه.[جوهر] بالاخره په 1679 کې غالب شو، مګر په یو ضعیف حالت کې پای ته ورسید ځکه چې بوګیانو کور ته له تګ څخه انکار وکړ، او د سوماترا میننګکاباوس هم د خپل نفوذ په ټینګولو پیل وکړ.[۵۷]
د جوهر زرین دور
Golden Age of Johor ©Enoch
1680 Jan 1

د جوهر زرین دور

Johor, Malaysia
په 17 پیړۍ کې چې ملاکا د یو مهم بندر په توګه پای ته ورسیده، جوهر د سیمه ایز ځواک واکمن شو.په ملاکا کې د هالنډي پالیسي سوداګر د جوهر تر کنټرول لاندې بندر ریاو ته واړول.هلته تجارت له ملاکا څخه ډیر و.VOC له دې څخه ناخوښه و خو اتحاد ته یې دوام ورکړ ځکه چې د جوهر ثبات په سیمه کې د سوداګرۍ لپاره مهم و.سلطان د سوداګرو ټولي اسانتياوي ورته برابرې کړې.د جوهر د اشرافو تر سرپرستۍ لاندې، سوداګر خوندي او سوکاله شول.[66] د پراخو توکو شتون او مناسب نرخونو سره ، ریاو وده وکړه.د بیلا بیلو ځایونو لکه کمبوډیا ، سیام ، ویتنام او په ټوله مالیه ټاپوګانو کې کښتۍ د سوداګرۍ لپاره راغلي.د بوګیس کښتیو ریاؤ د مصالحو مرکز جوړ کړ.په چین کې موندل شوي توکي یا د بیلګې په توګه، ټوکر او تریاک په سیمه ایزه توګه د سمندري او ځنګلي محصولاتو، ټین، مرچ او په ځایی توګه کرل شوي ګمبیر سره تجارت کیږي.دندې کمې وې، او کارګو کولی شي په اسانۍ سره رخصت یا زیرمه شي.سوداګرو وموندل چې دوی د کریډیټ تمدید ته اړتیا نلري، ځکه چې سوداګرۍ ښه وه.[۶۷]د پخوا په څیر د ملاکا په څیر، ریاء هم د اسلامي علومو او تدریس مرکز و.د هند د برصغیر او عربستان په څیر د مسلمانانو د زړه هیوادونو څخه ډیری ارتودوکس پوهان په ځانګړي مذهبي میلمستونونو کې ځای په ځای شوي و ، پداسې حال کې چې د تصوف پیروان کولی شي د ډیری طریقو (صوفي اخوان المسلمین) څخه یوه ته پیل وکړي چې په ریاو کې وده کړې.[68] په ډیرو لارو کې، ریاو وکولی شول چې د ملاکا ځینې زاړه ویاړونه بیرته ونیسي.دواړه د تجارت له امله هوسا شول خو یو لوی توپیر وو.ملاکا هم د خپلو ځمکنیو فتحو له امله لوی و.
1760 Jan 1 - 1784

په جوهر کې د بګیس واکمني

Johor, Malaysia
د مالاکان د سلطنت وروستی سلطان، سلطان محمود شاه II، د هغه د ناسم چلند لپاره پیژندل شوی و، چې د بندهارا حبیب له مړینې او وروسته د بندهارا عبدالجلیل له ټاکل کیدو وروسته تر ډیره حده ناڅرګند شو.دا چلند د سلطان په امر د یوې وړوکې سرغړونې لپاره د یوې امیندواره میرمنې د اعدامولو امر وکړ.په غچ کې، سلطان په 1699 کې د غمجن امیر لخوا ووژل شو او تخت یې خالي پریښود. د سلطان مشاورین اورنګ کیاس د مور د راجا تیمینګګونګ سا اکر دی راجا ته مخه کړه او وړاندیز یې وکړ چې بنندهارا عبدالجلیل د تخت وارث شي.په هرصورت، بریالیتوب د یو څه ناخوښۍ سره مخ شو، په ځانګړې توګه د اورنګ لوټ څخه.د بې ثباتۍ په دې دوره کې، په جوهر کې دوه واکمنې ډلې - بوګیس او میننګکابو - د واک د ساتلو فرصت ولید.مننګکاباو راجا کیسل معرفي کړ، یو شهزاده چې ادعا یې کوله چې د سلطان محمود دویم زوی دی.د شتمنو او ځواک په ژمنې سره، بګیس په پیل کې د راجا کیسل ملاتړ وکړ.په هرصورت، راجا کیسل له دوی سره خیانت وکړ او د دوی له رضایت پرته یې ځان د جوهر د سلطان تاج کېښود، چې پخوانی سلطان عبدالجلیل IV وتښتید او بالاخره ووژل شو.په غچ کې، بګیس د سلطان عبدالجلیل IV زوی راجا سلیمان سره یوځای شول، چې په 1722 کې د راجا کیسل د واکمنۍ لامل شو. په داسې حال کې چې راجا سلیمان د سلطان په توګه لوړه وکړه، هغه د بوګیانو لخوا خورا ډیر اغیزمن شو، چې په حقیقت کې، د جوهر حکومت کوي.د اتلسمې پیړۍ په نیمایي کې د سلطان سلیمان بدرالعالم شاه د واکمنۍ په اوږدو کې، بوګیانو د جوهر په اداره کې د پام وړ کنټرول درلود.د دوی نفوذ دومره د پام وړ وده وکړه چې په 1760 کې، د بګیس مختلفو کورنیو د جوهر شاهي نسب سره واده وکړ، د دوی واکمني یې نوره هم پیاوړې کړه.د دوی تر مشرۍ لاندې، جوهر اقتصادي وده تجربه کړه، چې د چینایي سوداګرو د ادغام په واسطه تقویه شوه.په هرصورت، د اتلسمې پیړۍ په وروستیو کې، د تیمنګګونګ ډلې انګکاو مودا د واک بیا ترلاسه کول پیل کړل، د تیمنګګونګ عبدالرحمن او د هغه د اولادونو تر لارښوونې لاندې یې د سلطنت د راتلونکي سوکالۍ بنسټ کېښود.
1766 Jan 1

سلنګور سلطنت

Selangor, Malaysia
د سیلانګور سلطانان خپله سلسله د بوګیس کورنۍ ته پیژني ، چې په اوسني سولاویسی کې د لوو واکمنانو څخه سرچینه اخلي.دغې کورنۍ د ۱۸مې پېړۍ په شخړه کې د جوهر-ریاو سلطنت په سر کې د پام وړ رول ولوباوه، چې بالاخره د جوهر د سلیمان بدرال عالم شاه سره د ملاکانو د سلطې د راجا کیچیل په وړاندې ولاړ.د دې بیعت له امله، د جوهر-ریاؤ د بندهارا واکمنانو د بوګیس امیرانو ته د سیلانګور په ګډون په مختلفو سیمو کنټرول ورکړ.داینګ چیلک، یو مشهور بګیس جنګیالی، د سلیمان له خور سره واده وکړ او خپل زوی، راجا لومو یې په 1743 کې د یمتون سیلانګور په توګه وپیژندل او وروسته یې په 1766 کې د سلانګور د لومړي سلطان سلطان صلاح الدین شاه په توګه وپیژندل.د راجا لومو واکمنۍ د جوهر امپراتورۍ څخه د سیلانګور د خپلواکۍ د ټینګولو هڅې په نښه کړې.د پیراک د سلطان محمود شاه څخه د هغه د پیژندلو غوښتنه په 1766 میلادي کال کې د سلانګور د سلطان صلاح الدین شاه په توګه د هغه د پاچاهۍ په پایله کې پای ته ورسیده.سلطان ابراهیم له ننګونو سره مخ شو، په شمول د کوالا سیلانګور لنډ هالنډي اشغال، مګر د پاهنګ سلطنت په مرسته یې بیرته ترلاسه کړ.د پیراک سلطنت سره د هغه د دورې په جریان کې د مالي اختلافاتو له امله اړیکې خرابې شوې.د سلطان ابراهیم د ځای ناستي سلطان محمد شاه وروسته پادشاهي د داخلي واک د جګړو له امله په نښه شوه چې په پایله کې یې سیلانګور په پنځو سیمو وویشل شو.په هرصورت، د هغه واکمنۍ هم په امپینګ کې د ټین کانونو په پیل کې د اقتصادي ودې شاهد و.په 1857 کې د سلطان محمد له مړینې وروسته پرته له دې چې ځای ناستی وټاکل شي، د پام وړ د جانشینۍ شخړه رامنځته شوه.بالاخره، د هغه وراره، راجا عبدالصمد، راجا عبدالله د سلطان عبدالصمد په توګه په تخت کېناست او په راتلونکو کلونو کې یې د کلنګ او لنگات واک خپلو زامنو ته وسپارل.
د پینانګ تاسیس
د ختیځ هند شرکت پوځونه 1750-1850 ©Osprey Publishing
1786 Aug 11

د پینانګ تاسیس

Penang, Malaysia
لومړۍ برتانوي کښتۍ د 1592 کال په جون کې پینانګ ته ورسیده. دا کښتۍ، اډوارډ بوناډونچر، د جیمز لانکاسټر مشر و.په [هرصورت] ، دا تر 18 پیړۍ پورې نه و چې انګریزانو په ټاپو کې دایمي شتون تاسیس کړ.په 1770 لسیزه کې، فرانسیس لایټ د برتانیا د ختیځ هند شرکت لخوا لارښوونه وشوه چې په مالیزیا ټاپوزول کې سوداګریزې اړیکې جوړې کړي.[۷۰] وروسته رڼا په کداح کې راښکته شوه، چې هغه مهال د سیامیس یو واسل دولت و.په 1786 کې، د برتانیا ختیځ هند شرکت رڼا ته امر وکړ چې د کیده ټاپو څخه ترلاسه کړي.[رڼا] د سلطان عبدالله مکرم شاه سره د برتانیې د پوځي مرستې په بدل کې د برتانیا ختیځ هند کمپنۍ ته د جزیرې د بندولو په اړه خبرې اترې وکړې.[۷۰] وروسته له دې چې د رڼا او سلطان تر منځ یو تړون لاسلیک شو، رڼا او د هغه ملګري د پینانګ ټاپو ته ولاړل، هلته د ۱۷۸۶ کال د جولای په ۱۷ راورسېدل [۷۱] او د اګسټ په ۱۱ نیټه یې د ټاپو رسمي قبضه وکړه.[۷۰] سلطان عبدالله ته معلومه نه وه چې رڼا په هند کې د خپلو لوړپوړو چارواکو له واک او رضایت پرته کار کاوه.[۷۲] کله چې رڼا د پوځي خوندیتوب په برخه کې له خپلې ژمنې وفا وکړه، د کیده سلطان په ۱۷۹۱ کال کې د ټاپو د بېرته نیولو هڅه پیل کړه.وروستهد برتانیې د ختیځ هند کمپنۍ د کیده ځواکونو ته ماتې ورکړه.[سلطان] د سولې لپاره دعوه وکړه او سلطان ته د 6000 هسپانوي ډالرو کلنۍ ورکړې موافقه وشوه.[۷۳]
1821 Nov 1

په کده د سیامی یرغل

Kedah, Malaysia
په 1821 کې د سیام د کیدا برید د سیام د سلطنت لخوا د کیده د سلطنت په وړاندې چې د نن ورځې په شمالي ټاپو وزمه مالیزیا کې موقعیت لري، یو مهم پوځي عملیات و.په تاریخي توګه، کیده د سیامیس نفوذ لاندې وه، په ځانګړې توګه د ایوتیا دوره کې.په هرصورت، په 1767 کې د ایوتیا له سقوط وروسته، دا په لنډمهاله توګه بدل شو.تحرک یو ځل بیا بدلون وموند کله چې په 1786 کې، انګریزانو د نظامي ملاتړ په بدل کې د کیدا له سلطان څخه د پینانګ ټاپو په اجاره ترلاسه کړ.په 1820 کې، تاوتریخوالی هغه وخت زیات شو کله چې راپورونو وړاندیز وکړ چې د کیده سلطان د سیام په وړاندې د برما سره اتحاد جوړوي.دا د سیام پاچا راما II د دې لامل شو چې په 1821 کې په کیدا د برید امر وکړي.د کیده په وړاندې د سیامی کمپاین په ستراتیژیک ډول ترسره شو.په پیل کې د کیدا د ریښتیني ارادې په اړه ناڅرګنده وه، سیامیانو د فرایا نخون نوی لاندې د پام وړ بیړۍ راټولې کړې، په نورو ځایونو باندې د برید په کولو سره د دوی ریښتینې اراده پټه کړه.کله چې دوی الور سیتار ته ورسیدل، د کدهان ځواکونه، چې د راتلونکي یرغل څخه خبر نه وو، په حیرانتیا سره ونیول شول.یو ګړندی او پریکړه کونکی برید د کیدهان د کلیدي شخصیتونو د نیولو لامل شو ، پداسې حال کې چې سلطان د برتانیا تر کنټرول لاندې پینانګ ته په تېښته بریالی شو.وروسته له هغه چې سیام په کیده باندې مستقیمه واکمني ټینګه کړه، کلیدي پوستونو ته یې سیام پرسونل وټاکه او د یوې مودې لپاره یې د سلطنت شتون په مؤثره توګه پای ته ورساوه.د یرغل عواقب پراخ جیو پولیټیکل اغیزې درلودې.انګریزان د خپلو سیمو سره د سیامی د شتون په اړه اندیښمن وو، په دیپلوماتیکو خبرو اترو کې ښکیل شول، چې په 1826 کې د برني تړون ته لاره هواره کړه. دې تړون په کیدا کې د سیامیس نفوذ په رسمیت وپیژانده، مګر د برتانوي ګټو د تضمین لپاره ځینې شرایط هم وضع کړل.د تړون سره سره، په کیده کې د سیامی د واکمنۍ په وړاندې مقاومت دوام درلود.دا یوازې په 1838 کې د چاو فرایا نخون نو له مړینې وروسته و چې د مالیزیا واکمني بیرته راګرځیدله، سلطان احمد تاج الدین په پای کې په 1842 کې خپل تخت بیرته ترلاسه کړ، که څه هم د سیامی تر نظارت لاندې.
د 1824 کال د انګلیس - هالنډ تړون د انګلستان او هالنډ ترمنځ د 1824 کال د مارچ په 17 نیټه لاسلیک شو ترڅو د 1814 کال د انګلیس - هالنډ د تړون څخه د شخړو د حل لپاره لاسلیک شي. د دې تړون موخه د هغه تاوتریخوالی حل کول وو چې د انګلستان د سنګاپور د تاسیس له امله رامینځته شوي. په 1819 کې او هالنډیانو د جوهر په سلطنت دعوه وکړه.خبرې اترې په 1820 کې پیل شوې او په پیل کې د غیر متنازع مسلو په شاوخوا کې متمرکزې وې.په هرصورت، په 1823 کې، بحثونه په سویل ختیځ آسیا کې د نفوذ روښانه ساحې رامینځته کولو ته لیږدول شوي.هالنډ، د سنګاپور وده په رسمیت پیژني، د سیمو د تبادلې لپاره خبرې اترې وکړې، برتانوي بنکولن او هالنډیانو ملاکا پریښوده.دا تړون په 1824 کې د دواړو هیوادونو لخوا تصویب شو.د تړون شرایط هراړخیز وو، چېد برتانوي هند ، سیلون، او د نن ورځې اندونیزیا، سنګاپور او مالیزیا په سیمو کې د دواړو هیوادونو د تابعینو لپاره د سوداګرۍ حقونه تضمینوي.دا د سمندري غلو په وړاندې مقررات هم پوښلي، د ختیځ دولتونو سره د ځانګړي تړونونو د نه کولو په اړه احکام، او په ختیځ انډیز کې د نویو دفترونو د جوړولو لپاره لارښوونې ترتیب کړې.ځانګړي ځمکني تبادلې ترسره شوې: هالنډ د هند برصغیر او د ملاکا ښار او قلعه کې خپل تاسیسات تسلیم کړل، پداسې حال کې چې انګلستان په بنکولن کې مارلبورو قلعه او په سوماترا کې یې ملکیتونه ورکړل.دواړو هیوادونو د یو بل د ځانګړو ټاپوګانو د اشغال مخالفتونه هم لرې کړل.د 1824 د انګلیس - هالنډ تړون اغیزې اوږدې مودې وې.دې دوه سیمې په نښه کړې: مالیا، د برتانوي واکمنۍ لاندې، او د هالنډ ختیځ انډیز.دا سیمې وروسته په عصري مالیزیا، سنګاپور او اندونیزیا کې وده کړې.دغه تړون د دغو هیوادونو ترمنځ د سرحدونو په جوړولو کې مهم رول لوبولی دی.برسیره پردې، استعماري اغیزې د مالیزیا او اندونیزیا ډولونو ته د مالیزیا ژبې د توپیر لامل شو.دغه تړون په سیمه کې د برتانیې په پالیسیو کې یو بدلون هم په نښه کړ، چې په آزاده سوداګرۍ او د نفوذ په ساحو او د نفوذ په ساحو باندې د انفرادي سوداګر نفوذ ټینګار کوي، چې د سینګاپور د یو مهم آزاد بندر په توګه د ودې لپاره لاره هواره کړه.
1826
د استعمار دورهornament
برتانوي مالایا
برتانوي مالایا ©Anonymous
1826 Jan 2 - 1957

برتانوي مالایا

Singapore
د "بریتانوي مالایا" اصطلاح په نرمه توګه د مالیې ټاپو وزمه او د سینګاپور په ټاپو کې د دولتونو سیټ تشریح کوي چې د 18 مې او د 20 پیړۍ په نیمایي کې د برتانیا تر تسلط یا کنټرول لاندې راوستل شوي.د "بریتانوي هند " د اصطلاح برعکس، چې د هند شاهي دولتونه په کې شامل دي، برتانوي مالیه اکثرا د فدرالي او غیر فدرالي مالیه ایالتونو ته د اشارې لپاره کارول کیږي، کوم چې د برتانیا د خپلو محلي واکمنانو سره ساتل شوي وو، په بیله بیا د سټراټیټ استوګنځایونه. د برتانیې د تاج د حاکمیت او مستقیم حاکمیت لاندې، د ختیځ هند شرکت لخوا د کنټرول مودې وروسته.په 1946 کې د مالیزیا اتحادیې له جوړیدو دمخه، سیمې د یوې واحدې ادارې لاندې نه وې، پرته له جګړې وروسته سمدستي دورې په استثنا سره کله چې یو برتانوي پوځي افسر د مالیا موقتي مدیر شو.پرځای یې، برتانوي مالیه د تنګیو میشت ځایونو، فدرالي مالیه ایالتونو، او غیر فدرالي مالیه ایالتونو څخه جوړه وه.د برتانوي واکمنۍ لاندې، مالیا د امپراتورۍ یو له خورا ګټورو سیمو څخه و، چې په نړۍ کې د ټین او وروسته ربړ ترټولو لوی تولیدوونکی و.د دویمې نړیوالې جګړې په جریان کې،جاپان د مالیا یوه برخه د سنګاپور څخه د واحد واحد په توګه واکمنه کړه.[78] د مالیا اتحادیه غیر مشهوره وه او په 1948 کې منحل شوه او د مالیا فدراسیون لخوا بدله شوه چې د 31 اګست 1957 کې په بشپړه توګه خپلواکه شوه. د سپتمبر په 16 د 1963 فدراسیون د شمالي بورنیو (صباح)، سراواک او سینګاپور سره یوځای شو. د مالیزیا لوی فدراسیون جوړ کړ.[۷۹]
د کوالالمپور تاسیس
د کوالالمپور د پینورامیک لید یوه برخه c.1884. چپ اړخ ته پاډنګ دی.ودانۍ په 1884 کې د سویټینم لخوا نافذ شوي مقرراتو دمخه د لرګیو او اتاپ څخه جوړ شوي و چې ودانۍ یې د خښتو او ټایلونو کارولو ته اړتیا لري. ©G.R.Lambert & Co.
1857 Jan 1

د کوالالمپور تاسیس

Kuala Lumpur, Malaysia
کوالالمپور، په اصل کې یو کوچنی کلی دی، د 19 پیړۍ په مینځ کې د ټین کان کیندنې صنعت په پایله کې تاسیس شو.دې سیمې چینایي کان کیندونکي راجلب کړل، چا چې د سیلانګور سیند په شاوخوا کې کانونه جوړ کړل، او سماتران چې ځانونه یې د اولو کلونګ په سیمه کې تاسیس کړي وو.ښارګوټی د زاړه مارکیټ مربع شاوخوا بڼه پیل کړه، سړکونه د کان کیندنې مختلفو سیمو ته غځول شوي.د کوالالمپور تاسیس د یو مهم ښار په توګه د 1857 په شاوخوا کې رامینځته شو کله چې راجا عبدالله بن راجا جعفر او د هغه ورور، د مالاکان چینایي سوداګرو په تمویل سره، چینایي کان کیندونکي د ټین نویو کانونو پرانستلو لپاره ګمارل.دا ماینونه د ښار د ژوند خونه وه، کوم چې د ټین لپاره د راټولولو او توزیع کولو نقطه په توګه کار کاوه.په خپلو لومړیو کلونو کې، کوالالمپور له څو ننګونو سره مخ و.د لرګیو او 'اتاپ' (د کجورې په مخ خار) ودانۍ د اور لپاره حساسې وې، او ښار د خپل جغرافیایي موقعیت له امله د ناروغیو او سیلابونو له امله ځپل شوی و.سربیره پردې ، ښار د سیلانګور په کورنۍ جګړه کې ښکیل شو ، د بیلابیلو ډلو سره د بډایه ټین کانونو کنټرول لپاره مبارزه کوي.د کوالالمپور دریم چینایی کپتان یاپ آه لوی په څیر د پام وړ شخصیتونو په دې کړکیچنو وختونو کې مهم رول لوبولی دی.د یاپ مشرتابه او د برتانوي چارواکو سره د هغه اتحاد، په شمول د فرانک سویټینم، د ښار په بیا رغونه او وده کې مرسته وکړه.د برتانوي استعمار نفوذ د کوالالمپور د عصري هویت په جوړولو کې مهم رول درلود.د برتانیا د اوسیدونکي فرانک سویټینم لاندې ، ښار د پام وړ پرمختګونه کړي.ودانۍ باید د اور د مقاومت لپاره د خښتو او ټایلونو څخه جوړه شي، کوڅې پراخې شوې، او روغتیا ساتنې ته وده ورکړل شوې.په 1886 کې د کوالالمپور او کلونګ ترمنځ د اورګاډي کرښې تاسیس د ښار وده نوره هم ګړندۍ کړه، چې نفوس یې په 1884 کې له 4,500 څخه تر 1890 پورې 20,000 ته لوړ شو. په 1896 کې د کوالالمپور شهرت دومره وده وکړه چې دا د پلازمینې په توګه وټاکل شو. د مالیې نوي جوړ شوي فدرالي ایالتونه.
په برتانوي مالیا کې د کانونو څخه تر کښت پورې
د ربړ په کښت کې هندي کارګران. ©Anonymous
د مالیا برتانوي استعمار په ابتدايي توګه د اقتصادي ګټو لخوا پرمخ وړل شوی و، د سیمې بډایه ټین او د سرو زرو کانونو په پیل کې د استعمار پاملرنه راجلب کړه.په هرصورت، په 1877 کې د برازیل څخه د ربړ بوټو معرفي د مالیا په اقتصادي منظره کې د پام وړ بدلون په نښه کړ.ربړ په چټکۍ سره د مالیا لومړنی صادرات شو، چې د اروپایي صنعتونو مخ په زیاتیدونکي غوښتنې پوره کوي.د ربړ پراخیدونکي صنعت، د نورو کښتونو لکه تاپیوکا او کافي سره یوځای، لوی کاري ځواک ته اړتیا درلوده.د دې کارګر اړتیا پوره کولو لپاره، انګریزانو په هند کې د دوی د اوږدې مودې کالونۍ څخه خلک راوغوښتل، چې اکثره یې د سویلي هند څخه تامیل ژبي وو، ترڅو په دې کښتونو کې د کارګرانو په توګه کار وکړي.په ورته وخت کې د کانونو او اړوندو صنايعو د پام وړ شمېر چينايي مهاجرين راجلب کړي دي.د پایلې په توګه، ښاري سیمې لکه سینګاپور ، پینانګ، ایپو او کوالالمپور ډیر ژر د چینایي اکثریت درلود.د کارګر مهاجرت د ننګونو لړۍ را منځته کړه.چینایي او هندي کډوال کارګران په مکرر ډول د قراردادیانو لخوا د سخت چلند سره مخ شوي او د ناروغیو سره مخ شوي.ډیری چینایي کارګران د اپینو او قمار په څیر د روږدي کیدو له امله د پورونو په ډیریدو کې موندل شوي، پداسې حال کې چې د هندي کارګرانو پورونه د الکول څښلو له امله ډیر شوي.دې روږدي کیدو نه یوازې کارګران د دوی د کار قراردادونو پورې تړلي بلکه د برتانوي استعمار ادارې لپاره د عایداتو مهمې سرچینې هم ګرځیدلي.په هرصورت، ټول چینایي کډوال کارګران نه وو.ځینې، د دوه اړخیزو مرستو ټولنو شبکې سره تړلي، په نوې ځمکه کې خوشحاله شوي.د پام وړ، یاپ آه لو، چې په 1890 لسیزه کې د کوالالمپور د کپیتان چین لقب ورکړ، د پام وړ شتمنۍ او نفوذ یې راټول کړ، د یو لړ سوداګرۍ مالکیت یې درلود او د مالیا د اقتصاد په جوړولو کې یې مهم رول درلود.چینایي سوداګرۍ، په مکرر ډول د لندن شرکتونو سره په همکارۍ، د مالیا په اقتصاد تسلط درلود، او حتی د مالیې سلطانانو سره یې مالي او سیاسي ګټې ترلاسه کړې.د برتانوي واکمنۍ لاندې د کارګرانو پراخه مهاجرت او اقتصادي بدلونونه د مالیا لپاره ژور ټولنیز او سیاسي اغیزې درلودې.دودیزه مالیه ټولنه د سیاسي خپلواکۍ له لاسه ورکولو سره مخ شوه، او پداسې حال کې چې سلطانانو خپل یو څه دودیز وقار له لاسه ورکړ، دوی لاهم د مالای خلکو لخوا خورا درناوی کیږي.چینایي مهاجرینو دایمي ټولنې جوړې کړې، ښوونځي او معبدونه یې جوړ کړل، پداسې حال کې چې په پیل کې د سیمه ایزو مالیایی میرمنو سره واده کول، د چین - مالیان یا "بابا" ټولنې ته لاره هواره کړه.د وخت په تیریدو سره، دوی له چین څخه د ولورونو واردول پیل کړل، د دوی شتون نور هم پیاوړی کړ.برتانوي ادارې، چې موخه یې د مالیزیا تعلیم کنټرولول او د استعماري نژادي او طبقاتي ایډیالوژیو رامینځته کول دي، په ځانګړې توګه د مالیزیا لپاره بنسټونه تاسیس کړل.د رسمي دریځ سره سره چې مالیا په مالیزیا پورې اړه لري، د څو توکمیزو، اقتصادي پلوه یو بل سره تړلي مالیا واقعیت په بڼه پیل وکړ، چې د برتانوي واکمنۍ په وړاندې مقاومت لامل شو.
د 1909 انګلیس - سیامیز تړون، د انګلستان او سیام سلطنت ترمنځ لاسلیک شو، د عصري مالیزیا - تایلینډ سرحد تاسیس کړ.تایلینډ د پټاني، ناراتیوات او یالا په څیر سیمو باندې کنټرول ساتلی و، مګر د کیدا، کیلانتان، پرلیس او تیرینګانو حاکمیت یې انګلیسانو ته وسپارل، چې وروسته بیا د غیر متحد مالیه ایالتونو برخه شوه.په تاریخي توګه، د سیام پاچاهانو، چې د رام I سره پیل کیږي، په ستراتیژیک ډول د هیواد د خپلواکۍ ساتلو لپاره کار کاوه، ډیری وختونه د بهرنیو قدرتونو سره د تړونونو او امتیازاتو له لارې.د پام وړ تړونونه، لکه د برني تړون او د بوینګ تړون، د انګریزانو سره د سیام تعاملات په نښه کړل، د سوداګریزو امتیازاتو ډاډمن کول او د ځمکنیو حقونو تصدیق کول، په داسې حال کې چې د عصري کولو واکمنانو لکه Chulalongcorn د ملت مرکزي کولو او عصري کولو لپاره اصالحات وکړل.
په مالیا کې جاپاني اشغال
Japanese Occupation of Malaya ©Anonymous
1942 Feb 15 - 1945 Sep 2

په مالیا کې جاپاني اشغال

Malaysia
د 1941 په دسمبر کې په آرام سمندر کې د جګړې پیل په مالیا کې انګلیسان په بشپړ ډول چمتو نه و.د 1930 لسیزې په اوږدو کې، د جاپان د سمندري ځواک د مخ په زیاتیدونکي ګواښ په تمه، دوی په سنګاپور کې یوه لویه سمندري اډه جوړه کړه، مګر هیڅکله یې د شمال څخه د مالیا د برید اټکل نه کاوه.په لیرې ختیځ کې په حقیقت کې د برتانیا د هوا ظرفیت نه و.په دې توګهجاپانیان وتوانېدل چې په فرانسوي هند-چین کې له خپلو اډو څخه په معافیت سره برید وکړي او د برتانوي ، اسټرالیا اوهندي ځواکونو له مقاومت سره سره ، دوی په دوه میاشتو کې مالیا ونیوله.سنګاپور چې نه ځمکنی دفاع، نه هوای پوښښ او نه د اوبو رسولو سره، د ۱۹۴۲ کال د فبرورۍ په میاشت کې تسلیمیدو ته اړ شو. د برتانیې شمالي بورنیو او برونای هم اشغال شول.د جاپان استعماري حکومت مالیزیا ته د آسیا د آسیا له نظره په پام کې نیولې، او د مالیزیا ملتپالنې محدود شکل یې وده کړې.د مالیې ملتپال کیساتوان میلیو مودا، د میلیو رایا مدافعین، د جاپانیانو سره همکاري وکړه، د دې تفاهم پر بنسټ چې جاپان به د هالنډ ختیځ انډیز، مالیا او بورنیو سره متحد کړي او دوی ته خپلواکي ورکړي.[۸۰] نیواکګروچینایان د پردیو دښمنان ګڼل، او له هغوی سره یې ډېر سخت چلند کاوه: د سوک چینګ په نامه د سوک چینګ په وخت کې په مالیا او سینګاپور کې تر ۸۰۰۰۰ پورې چینایان ووژل شول.چینایان، د مالیان کمونست ګوند (MCP) په مشرۍ، د مالیان د خلکو د جاپان ضد پوځ (MPAJA) ملایم شو.د برتانیې په مرسته، MPAJA په نیول شوي آسیا هیوادونو کې د مقاومت ترټولو اغیزمن ځواک شو.که څه هم جاپانیانو استدلال کاوه چې دوی د مالیزیا ملتپالنې ملاتړ کوي، دوی د مالیې ملتپالنې ته زیان ورساوه چې خپل متحد تایلینډ ته یې اجازه ورکړه چې څلور شمالي ایالتونه، کیده، پرلیس، کیلانتان او تیرینګانو سره یوځای کړي چې په 1909 کې برتانوي مالیا ته لیږدول شوي وو. د صادراتو بازارونو ډیر ژر ډله ایز بیکارۍ رامینځته کړه چې ټول نسلونه یې اغیزمن کړل او جاپانیان یې په زیاتیدونکي توګه غیر مقبول کړل.[۸۱]
مالیان بیړنی حالت
د برتانیې توپخانې په ۱۹۵۵ کې د مالیان په ځنګل کې د MNLA چریکانو باندې ډزې وکړې ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1948 Jun 16 - 1960 Jul 31

مالیان بیړنی حالت

Malaysia
د نیواک په وخت کې توکمیز تاوتریخوالی راپورته شو او ملتپالنه وده وکړه.[۸۲] برتانیه افلاسه شوه او د کارګرانو نوی حکومت له ختیځ څخه د خپلو ځواکونو د ایستلو لیواله و.مګر ډیری مالیزیا د انګریزانو څخه د خپلواکۍ غوښتنې په پرتله د MCP په وړاندې د ځان د دفاع په اړه ډیر اندیښمن وو.په 1944 کې، انګلیسانو د مالیان اتحادیې لپاره پلانونه جوړ کړل، چې د فدرالي او غیر فدرالي مالیې ایالتونه، او پینانګ او ملاکا (مګر سنګاپور نه) د خپلواکۍ په لور په یوه واحد تاج کالوني بدل کړي.دا اقدام، چې موخه یې د خپلواکۍ په لور وه، د مالیزیا لخوا د پام وړ مقاومت سره مخ شو، په عمده توګه د توکمیزو چینایانو او نورو اقلیتونو لپاره د مساوي تابعیت وړاندیز له امله.انګریزانو دا ډلې د مالیزیا په پرتله د جګړې په جریان کې ډیرې وفادارې ګڼلې.دا مخالفت په 1948 کې د مالیا اتحادیې د منحل کیدو لامل شو، د مالیا فدراسیون ته لاره هواره کړه، کوم چې د برتانوي محافظت لاندې د مالیا ایالت واکمنانو خپلواکي ساتلې وه.د دې سیاسي بدلونونو سره موازي، د مالیا کمونست ګوند (MCP) چې په عمده توګه د چینایي توکمیز لخوا ملاتړ کیږي، چټکتیا ترلاسه کړه.MCP، په پیل کې یو قانوني ګوند، له مالیا څخه د انګلیسانو د ایستلو هیلو سره د ګوریلا جګړې په لور حرکت وکړ.د جولای په 1948 کې، د برتانیا حکومت بیړنی حالت اعلان کړ، چې MCP یې دې ته وهڅول چې ځنګل ته لاړ شي او د مالیان د خلکو د ازادۍ اردو جوړه کړي.د دې شخړې اصلي لاملونه د اساسي قانون بدلونونو پورې اړه لري چې د چینایي توکم له پلوه د کرنې د پراختیا لپاره د بزګرانو بې ځایه کیدو پورې اړه لري.په هرصورت، MCP د نړیوالو کمونیستي قدرتونو څخه لږ تر لږه ملاتړ ترلاسه کړ.د مالیا بیړني حالت، چې د 1948 څخه تر 1960 پورې دوام درلود، برتانوي د بغاوت ضد عصري تاکتیکونه په کار واچول چې د MCP په وړاندې د لیفټیننټ جنرال سر جیرالډ ټیمپلر لخوا جوړ شوي.پداسې حال کې چې شخړو د ظلمونو برخه لیدلې، لکه د بټنګ کالي قتل عام، د بریتانیا ستراتیژۍ د MCP د ملاتړ له اډې څخه جلا کول، د اقتصادي او سیاسي امتیازاتو سره یوځای، یاغیان ورو ورو کمزوري کړل.د 1950 لسیزې په نیمایي کې، د MCP په وړاندې جبهه بدله شوه، چې په 31 اګست 1957 کې په دولت مشترکه کې د فدراسیون د خپلواکۍ لپاره مرحله جوړه کړه، تونکو عبدالرحمن یې د لومړي وزیر په توګه وټاکه.
1963
ملایزیاornament
د اندونیزیا – مالیزیا مقابله
د ملکې د خپلو لوړو پوړونو لومړۍ کنډک د برونای په ځنګل کې د دښمن پوستونو لټون کولو لپاره ګزمې ترسره کوي. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
د اندونیزیا – مالیزیا جنجال چې د کانفرونتاسي په نوم هم یادیږي، د 1963 څخه تر 1966 پورې یوه وسله واله شخړه وه چې د مالیزیا د جوړښت سره د اندونیزیا له مخالفت څخه رامینځته شوه، چې د مالیزیا فدراسیون، سنګاپور ، او د شمالي بورنیو او سراواک برتانوي استعمار سره یوځای شوي.دغه شخړه د هالنډ د نیو ګیني پر وړاندې د اندونیزیا د پخوانیو جګړو او د برونای د پاڅون په ملاتړ کې را منځته شوې وه.پداسې حال کې چې مالیزیا د انګلستان ، استرالیا او نیوزیلینډ څخه نظامي مرستې ترلاسه کړې، اندونیزیا د شوروي اتحاد سوسیالیستي جمهوریتونو او چین څخه غیر مستقیم ملاتړ درلود، چې دا په آسیا کې د سړې جګړې یو فصل جوړوي.د شخړو لویه برخه د اندونیزیا او ختیځ مالیزیا ترمنځ په بورنیو کې د پولې په اوږدو کې شوې.د ځنګل ژوره خاوره د دې لامل شوې چې دواړه خواوې پراخه پیاده ګزمې ترسره کړي، په جګړه کې معمولا کوچني عملیات شامل دي.اندونیزیا د مالیزیا د کمزوري کولو لپاره په سبا او سراواک کې د توکمیز او مذهبي تنوع د پانګونې په لټه کې دي.دواړه هیوادونه په پراخه پیمانه د سپکو پیادو او هوایی ترانسپورت باندې تکیه کوي، او سیندونه د حرکت او نفوذ لپاره خورا مهم دي.برتانیې، د استرالیا او نیوزیلینډ ځواکونو څخه د وخت په تیریدو سره، د دفاع په برخه کې زیانمن کړ.د اندونیزیا د نفوذ تاکتیکونه د وخت په تیریدو سره وده وکړه، د محلي رضاکارانو له تکیه کولو څخه د اندونیزیا ډیر منظم نظامي واحدونو ته بدل شو.په 1964 کې، انګریزانو د اندونیزیا کلیمانتان کې پټ عملیات پیل کړل چې د عملیاتو کلارټ نومیږي.په همدغه کال، اندونیزیا خپل بریدونه چټک کړل، حتی د لویدیځ مالیزیا په نښه کول، مګر د پام وړ بریالیتوب پرته.په اندونیزیا کې د ۱۹۶۵ کال له کودتا وروسته د جګړې شدت کم شو، چې سوکارنو یې پر ځای جنرال سهارتو وټاکل شو.د سولې خبرې اترې په 1966 کې پیل شوې، چې د 1966 کال د اګست په 11 د سولې تړون پای ته ورسیده، چیرې چې اندونیزیا په رسمي توګه مالیزیا ومنله.
د مالیزیا تشکیل
د کوببولډ کمیسیون غړي د برتانیا په بورنیو سیمو کې د سراواک او صباح د مطالعې لپاره رامینځته شوي ترڅو وګوري چې ایا دواړه د مالیزیا او سینګاپور سره د مالیزیا فدراسیون رامینځته کولو نظر سره علاقه لري. ©British Government
1963 Sep 16

د مالیزیا تشکیل

Malaysia
د دویمې نړیوالې جګړې وروسته دوره کې، د یو متحد او متحد ملت لپاره هیلې د مالیزیا د جوړولو وړاندیز لامل شو.دا مفکوره، چې په پیل کې د سنګاپور مشر لی کوان ییو لخوا د مالیا لومړي وزیر تونکو عبدالرحمن ته وړاندیز شوی، موخه یې د مالیا، سنګاپور ، شمالي بورنیو، سراواک او برونای یوځای کول دي.د دې فدراسیون مفهوم د دې مفکورې لخوا ملاتړ شوی و چې [دا] به په سینګاپور کې کمونیستي فعالیتونه کم کړي او قومي توازن وساتي، د چین اکثریت سینګاپور د تسلط مخه ونیسي.په [هرصورت] ، دا وړاندیز د مقاومت سره مخ شو: د سنګاپور سوسیالیست جبهې د دې سره مخالفت وکړ، لکه څنګه چې د شمالي بورنیو د ټولنې استازو او په برونای کې سیاسي ډلو.د دې ادغام د وړتیا ارزولو لپاره، د کوبولډ کمیسیون د سراواک او شمالي بورنیو د اوسیدونکو احساساتو درک کولو لپاره رامینځته شوی.پداسې حال کې چې د کمیسیون موندنې د شمالي بورنیو او سراواک د یوځای کیدو ملاتړ کوي، برونیانو په لویه کچه اعتراض وکړ، چې د برونای د وروستي جلا کیدو لامل شو.دواړو شمالي بورنیو او سراواک د دوی د شاملولو لپاره شرایط وړاندیز کړل، چې په ترتیب سره د 20-پوائنټ او 18-پوائنټ موافقتنامې لامل شول.د دې تړونونو سره سره، اندیښنې دوام لري چې د سارواک او شمالي بورنیو حقونه د وخت په تیریدو سره کم شوي.د سینګاپور شاملول د 70٪ نفوس سره د ریفرنډم له لارې د ادغام ملاتړ سره تایید شو ، مګر د پام وړ دولتي خپلواکي شرط سره.[۸۵]د دې داخلي خبرو اترو سره سره، بهرنۍ ننګونې دوام لري.اندونیزیا او فیلیپین د مالیزیا په جوړولو اعتراض وکړ، اندونیزیا دا د "نیو استعمار" په توګه وګڼله او فیلیپین د شمالي بورنیو ادعا کوي.دغو اعتراضونو، د کورنیو مخالفتونو سره یوځای، د مالیزیا رسمي جوړښت وځنډاوه.[86] د ملګرو ملتونو د یوې ډلې لخوا بیاکتنې وروسته، مالیزیا په رسمي توګه د 16 سپټمبر 1963 کې تاسیس شو، چې مالیزیا، شمالي بورنیو، ساراواک، او سنګاپور پکې شامل دي، د سویل ختیځ آسیا په تاریخ کې د پام وړ فصل په نښه کوي.
د سنګاپور اعلان
د ښاغلي لي د سپور د خپلواکۍ اعلان واورئ ■ (د ۱۹۶۵ کال د اګست په ۹ مه د یوه مطبوعاتي کنفرانس په ترڅ کې لومړی وزیر لی کوان یو له مالیزیا څخه د سنګاپور د جلا کیدو اعلان وکړ. ©Anonymous
1965 Aug 7

د سنګاپور اعلان

Singapore

د سنګاپور اعلامیه د مالیزیا د حکومت او د سنګاپور د حکومت تر منځ د ۱۹۶۵ کال د اګست په ۷ نیټه د یوه خپلواک او خپلواکه دولت په توګه له مالیزیا څخه د سنګاپور د جلا کیدو د تړون ضمیمه ده، او د مالیزیا او مالیزیا د اساسي قانون د تعدیل لپاره یو عمل دی. دغه قانون د ۱۹۶۵ کال د اګست په ۹ مه د دولي یانګ مها مولیا سیري پادوکا باګیندا یانګ دی پرتوان اګونګ لخوا لاسلیک شو او د مالیزیا څخه د جلا کیدو په ورځ چې د ۱۹۶۵ کال د اګست په ۹ نیټه د سنګاپور د لومړي وزیر لی کوان ییو لخوا ولوستل شو.

په مالیزیا کې کمونیست بغاوت
سراواک رینجرز (د مالیزیا د رینجرونو اوسنۍ برخه) چې د Ibans څخه جوړه ده د شاهي آسټرالیا هوایی ځواک بیل UH-1 Iroquois هلیکوپتر څخه د مالیزیا – تای پوله په 1965 کې د احتمالي کمونیستي بریدونو څخه د ساتنې لپاره ، په 1968 کې د جګړې له پیل څخه درې کاله دمخه. . ©W. Smither
1968 May 17 - 1989 Dec 2

په مالیزیا کې کمونیست بغاوت

Jalan Betong, Pengkalan Hulu,
په مالیزیا کې کمونیست بغاوت، چې د دویم مالیزیا بیړني حالت په نوم هم یادیږي، یوه وسله واله شخړه وه چې په مالیزیا کې له ۱۹۶۸ څخه تر ۱۹۸۹ پورې د مالیزیا د کمونست ګوند (MCP) او د مالیزیا د فدرالي امنیتي ځواکونو ترمنځ رامنځ ته شوه.په 1960 کې د مالیزیا اضطراري حالت پای ته رسیدو وروسته ، د چینایی ملیان ملي آزادۍ اردو ، د MCP وسله واله توکمه ، د مالیزیا - تایلینډ پولې ته شاته شوه چیرې چې دا د مالیزیا حکومت پروړاندې د راتلونکو بریدونو لپاره تنظیم او بیا روزل شوی و.د ۱۹۶۸ کال د جون په ۱۷ د مالیزیا په شمالي برخه کې د کروه – بیتونګ په سیمه کې د MCP د ځواکونو پر پوستو بریدونه په رسمي ډول بیا پیل شول. دغه شخړه د مالیزیا په ټاپو وزمه کې د مالیزیا او چینایانو تر منځ د نوي کورني تاو تریخوالي او سیمه ییزو پوځي تاوتریخوالو سره همغږي شوه. د ویتنام جګړې ته.[۸۹]د مالیا کمونست ګوند د چین د خلکو جمهوریت څخه یو څه ملاتړ ترلاسه کړ.د مالیزیا او چین حکومتونو د [۱۹۷۴] کال د جون په میاشت کې ډیپلوماټیکې اړیکې ټینګې کړې. ML) او د مالیا کمونست ګوند/انقلابي ډله (CPM-RF).[91] سره له دې چې MCP د مالیزیا توکمونو ته د اپیل کولو هڅو سره سره، دا سازمان په ټوله جګړه کې د چینایي مالیزیا لخوا تسلط درلود.د "اضطراري حالت" د اعلانولو پرځای لکه څنګه چې انګریزانو مخکې کړی و، د مالیزیا حکومت د امنیت او پراختیا [پروګرام] (KESBAN)، روکون تیتانګا (د ګاونډیو څار) په شمول د یو شمیر پالیسیو نوښتونو په معرفي کولو سره بغاوت ته ځواب ووایه. RELA قول اردو (د خلکو رضاکاره ډله).[۹۲]بغاوت د 2 دسمبر 1989 کې پای ته ورسید کله چې MCP د سویلي تایلینډ په هات یی کې د مالیزیا له حکومت سره د سولې تړون لاسلیک کړ.دا د 1989 د انقلابونو او په ټوله نړۍ کې د ډیری مشهور کمونیستي رژیمونو له ړنګیدو سره سمون خوري.[۹۳] د مالیزیا په ټاپو وزمه کې د جګړې ترڅنګ، د مالیزیا په بورنیو ټاپو کې د سراواک په ایالت کې یو بل کمونیستي بغاوت هم رامنځته شو، چې د ۱۹۶۳ کال د سپټمبر په ۱۶ مه د مالیزیا په فدراسیون کې شامل شو [۹۴ .]
د مې ۱۳مه پېښه
د پاڅون وروسته. ©Anonymous
1969 May 13

د مې ۱۳مه پېښه

Kuala Lumpur, Malaysia
د مې د ۱۳مې پېښه د ۱۹۶۹ کال د مې په ۱۳ نېټه د مالیزیا په پلازمېنه کوالالمپور کې د چین او مالیزیا د فرقه ییز تاوتریخوالي یوه برخه وه. ګوند او ګیرکان د واکمن ایتلاف، د اتحاد ګوند په لګښت لاسته راوړنې ترلاسه کړې.د حکومت لخوا په رسمي راپورونو کې د نښتو له امله د مړو شمیر 196 ښودل شوی، که څه هم نړیوالو ډیپلوماتیکو سرچینو او څارونکو په هغه وخت کې د 600 نږدې کسانو شمیر وړاندیز کړی و پداسې حال کې چې نور ډیر لوړ شمیر وړاندیز کوي، چې ډیری قربانیان یې چینایي توکمیز دي.[۸۷] نژادي پاڅون د دې لامل شو چې د یانګ دی پرتوان اګونګ (پاچا) لخوا ملي اضطراري حالت اعلان شي ، چې په پایله کې یې پارلمان وځنډول شو.د ملي عملیاتو شورا (NOC) د 1969 او 1971 کلونو ترمنځ په موقتي توګه د هیواد اداره کولو لپاره د سرپرست حکومت په توګه رامینځته شوه.دا پیښه د مالیزیا په سیاست کې د پام وړ وه ځکه چې لومړی وزیر تونکو عبدالرحمن مجبور کړ چې له دندې ګوښه شي او د ټون عبدالرزاق واک په لاس کې واخلي.د رزاق حکومت د نوې اقتصادي پالیسۍ (NEP) په پلي کولو سره د مالیزیانو په ګټه خپل کورني سیاستونه بدل کړل، او د مالیزیا ګوند UMNO سیاسي سیسټم بیا تنظیم کړ ترڅو د کیتونان میلیو ایډیالوژۍ سره سم د مالیزیا واکمنۍ ته وده ورکړي. .[۸۸]
د مالیزیا نوې اقتصادي پالیسي
کوالالمپور 1970. ©Anonymous
په 1970 کې د مالیزیا درې پر څلورمه برخه د فقر تر کرښې لاندې ژوند کوي مالیزیا وو، د مالیزیا اکثریت لا تر اوسه کلیوال کارګران وو، او مالیزیا لاهم په پراخه کچه د عصري اقتصاد څخه ایستل شوي.د حکومت ځواب د 1971 کال نوې اقتصادي پالیسي وه، چې د 1971 څخه تر 1990 [پورې] د څلورو پنځه کلنو پلانونو د لړۍ له لارې پلي شوې وه. د نسل او سوکالۍ تر منځ د پیژندنې له منځه وړل. چې تر دې دمه د مسلکي ټولګي یوازې 5٪ جوړوي.[۹۶]د دې ټولو نوو مالي فارغانو لپاره د کار د برابرولو لپاره، حکومت په اقتصاد کې د مداخلې لپاره څو ادارې جوړې کړې.د دې څخه خورا مهم PERNAS (National Corporation Ltd.)، PETRONAS (National Petroleum Ltd.)، او HICOM (د مالیزیا د درنو صنعت کارپوریشن) وو، کوم چې نه یوازې په مستقیم ډول ډیری مالیزیا په کار ګمارلي بلکې د اقتصاد په وده کونکي برخو کې یې پانګونه هم کړې ترڅو رامینځته کړي. نوې تخنیکي او اداري دندې چې په غوره توګه مالیزیا ته ځانګړې شوې وې.د پایلې په توګه، په اقتصاد کې د مالیزیا ونډه په 1969 کې له 1.5٪ څخه په 1990 کې 20.3٪ ته لوړه شوه.
د مهاتیر اداره
مهاتیر محمد د مالیزیا د لوی صنعتي ځواک په جوړولو کې مخکښ ځواک و. ©Anonymous
1981 Jul 16

د مهاتیر اداره

Malaysia
مهاتیر محمد په 1981 کې د مالیزیا د لومړي وزیر دنده په غاړه واخیسته. د هغه یو مهم کار په 1991 کې د ویژن 2020 اعلان و چې د مالیزیا لپاره یې هدف وټاکه چې په دریو لسیزو کې یو بشپړ پرمختللی هیواد شي.دا لید هیواد ته اړتیا لري چې په کلني ډول شاوخوا اوه سلنه اقتصادي وده ترلاسه کړي.د ویژن 2020 سره یوځای، د ملي پرمختیا پالیسي (NDP) معرفي شوه، د مالیزیا نوې اقتصادي پالیسۍ (NEP) ځای په ځای کول.NDP د بې وزلۍ د کچې په راټیټولو کې بریالی و، او د مهاتیر په مشرۍ حکومت د کارپوریټ مالیه کمه کړه او مالي مقررات یې نرم کړل، چې د قوي اقتصادي ودې لامل شو.په ۱۹۹۰ لسیزه کې مهاتیر څو مهمې زیربنایي پروژې پیل کړې.پدې کې ملټي میډیا سوپر دهلیز شامل وو، چې موخه یې د سیلیکون ویلی بریالیتوب منعکس کول، او د مالیزیا د عامه خدماتو مرکز په توګه د پوتراجایا پراختیا.دغه هیواد په سیپانګ کې د فارمولا ون ګرانډ پری کوربه توب هم وکړ.په هرصورت، ځینې پروژې، لکه په سراواک کې د باکون بند، د ننګونو سره مخ وو، په ځانګړې توګه د آسیا د مالي بحران په جریان کې، چې د پرمختګ مخه یې ونیوله.په 1997 کې د آسیا مالي بحران په مالیزیا سخته اغیزه وکړه، چې د رینګیت د چټک کمښت او بهرنۍ پانګونې کې د پام وړ کمښت المل شو.پداسې حال کې چې په پیل کې د پیسو نړیوال وجهي صندوق وړاندیزونو ته غاړه کیښوده، مهاتیر بالاخره د حکومتي لګښتونو په زیاتولو او د امریکا ډالرو ته د رینګیت په ټاکلو سره یو مختلف چلند غوره کړ.دې ستراتیژۍ مالیزیا سره مرسته وکړه چې د خپلو ګاونډیو په پرتله ګړندي رغیږي.په کور دننه، مهاتیر د انور ابراهیم په مشرۍ د اصلاحي غورځنګ له ننګونو سره مخ و، چې وروسته د جنجالي شرایطو لاندې زنداني شو.کله چې هغه د 2003 په اکتوبر کې له واکه لرې شو، مهاتیر د 22 کلونو څخه ډیر خدمت کړی و، چې هغه یې په هغه وخت کې د نړۍ ترټولو اوږد خدمت کوونکی ټاکل شوی مشر جوړ کړ.
د عبدالله اداره
عبدالله احمد بدوي ©Anonymous
2003 Oct 31 - 2009 Apr 2

د عبدالله اداره

Malaysia
عبدالله احمد بدوي د مالیزیا پنځم لومړی وزیر شو چې له فساد سره د مبارزې په برخه کې یې ژمنې وکړې، له فساد سره د مبارزې د ادارو د ځواکمنولو لپاره یې اقدامات پیل کړل او د اسلام د یوه داسې تفسیر د ترویج، چې د اسلام حیدري په نوم یادیږي، چې د اسلام او عصري پرمختګ ترمنځ په مطابقت ټینګار کوي.هغه د مالیزیا د کرنې سکتور بیا ژوندي کولو ته هم لومړیتوب ورکړ.د هغه په ​​مشرۍ، د باریسان ملي ګوند د 2004 په عمومي ټاکنو کې د پام وړ بریا ترلاسه کړه.په هرصورت، عامه لاریونونه لکه د 2007 برسیح ریلی، د ټاکنیزو اصلاحاتو غوښتنه، او د ادعا شوي تبعیض پالیسي په وړاندې د HINDRAF لاریون، مخ په زیاتیدونکي مخالفت څرګند کړ.که څه هم په 2008 کې بیا وټاکل شو، عبدالله د پام وړ بې کفایتۍ له امله له نیوکو سره مخ شو، چې په 2008 کې یې استعفا اعلان کړه او د 2009 په اپریل کې نجیب رزاق د هغه ځای ناستی شو.
د نجیب اداره
نجیب رزاق ©Malaysian Government
2009 Apr 3 - 2018 May 9

د نجیب اداره

Malaysia
نجیب رزاق په 2009 کې د 1 مالیزیا کمپاین معرفي کړ او وروسته یې د داخلي امنیت قانون 1960 لغوه اعلان کړ او د 2012 امنیتي جرمونو (ځانګړو اقداماتو) قانون سره یې ځای په ځای کړ. په هرصورت، د هغه دوره د پام وړ ننګونو شاهده وه، په 2013 کې د لحد داتو د برید په ګډون. وسله وال د سولو د تخت سلطنت ته د یوه ادعا کونکي لخوا لیږل شوي.د مالیزیا امنیتي ځواکونو په چټکۍ سره ځواب ورکړ، چې د ختیځ صباح امنیه قومانداني تاسیس کړه.په دې موده کې د مالیزیا ایرلاینونو سره هم تراژیدي لیدل شوي، ځکه چې الوتنه 370 په 2014 کې ورکه شوه، او الوتنه 17 د هغه کال په وروستیو کې په ختیځ اوکراین کې وویشتل شوه.د نجیب اداره د پام وړ جنجالونو سره مخ وه، په ځانګړې توګه د 1MDB فساد دوسیه، چیرې چې هغه او نور چارواکي د دولتي پانګونې فنډ پورې اړوند په اختلاس او پیسو مینځلو کې ښکیل وو.دې رسوایۍ پراخ لاریونونه پیل کړل، چې د مالیزیا د اتباعو اعلامیه او د برسیح غورځنګ لاریونونو لامل شو چې د ټاکنیزو اصلاحاتو، پاکې حکومتدارۍ او بشري حقونو غوښتنه کوي.د فساد د تورونو په ځواب کې، نجیب څو سیاسي حرکتونه وکړل، په شمول د خپل مرستیال لومړي وزیر لرې کول، د جنجالي امنیتي قانون معرفي کول، او د پام وړ سبسایډي کمول، چې د ژوند لګښتونه او د مالیزیا رینګیت ارزښت یې اغیزمن کړ.د مالیزیا او شمالي کوریا ترمنځ اړیکي په ۲۰۱۷ کال کې د مالیزیا په خاوره کې د کیم جونګ نام تر وژل کېدو وروسته خړې پړې شوې.دې پیښې د نړیوالو پام ځانته راواړوه او د دواړو هیوادونو ترمنځ د پام وړ ډیپلوماټیک درز رامینځته شو.
دوهم مهاتیر اداره
د فیلیپین ولسمشر دوترته په 2019 کې په مالاکاننګ ماڼۍ کې له مهاتیر سره په لیدنه کې. ©Anonymous
2018 May 10 - 2020 Feb

دوهم مهاتیر اداره

Malaysia
مهاتیر محمد د 2018 په می کې د مالیزیا د اووم لومړي وزیر په توګه وټاکل شو، د نجیب رزاق ځای ناستی شو، چې د هغه دوره د 1MDB سکینډل، د 6٪ غیر مشهوره توکو او خدماتو مالیه، او د ژوند لګښتونو زیاتوالي له امله ککړ شوی و.د مهاتیر تر مشرۍ لاندې، د "قانون حاکمیت بیا رغولو" لپاره د هڅو ژمنه شوې وه، د 1MDB د دوسیې په اړه د شفافو پوښتنو تمرکز سره.انور ابراهیم، ​​چې یو مهم سیاسي شخصیت دی، شاهي بخښنه ورکړل شوه او له بند څخه خوشې شو، چې په پای کې د هغه په ​​اراده د مهاتیر ځای ناستی شو لکه څنګه چې د ایتلاف لخوا موافقه وشوه.د مهاتیر ادارې د پام وړ اقتصادي او ډیپلوماټیک ګامونه پورته کړل.د جنجالي توکو او خدماتو مالیه د 2018 په سپتمبر کې لغوه شوه او د پلور مالیه او خدماتو مالیه لخوا بدله شوه. مهاتیر د چین د یو کمربند او یوې لارې نوښت پروژو کې د مالیزیا ښکیلتیا هم وڅیړله، ځینې یې د "غیر مساوي تړونونو" په توګه لیبل کړل او نور یې د 1MDB سکینډل سره وصل کړل.ځینې ​​پروژې، لکه د ختیځ ساحل ریل لینک، بیا خبرې اترې وشوې، پداسې حال کې چې نورې فسخه شوې.سربیره پردې، مهاتیر د 2018-19 د کوریا د سولې پروسې ملاتړ څرګند کړ، په شمالي کوریا کې د مالیزیا د سفارت د بیا پرانستلو اراده.په کورنی توګه، اداره د توکمیزو مسلو په حل کولو کې له ننګونو سره مخ وه، لکه څنګه چې د پام وړ مخالفت له امله د نژادي تبعیض د ټولو ډولونو د له منځه وړلو نړیوال کنوانسیون (ICERD) ته د نه منلو پریکړې لخوا ثبوت شوی.د خپلې دورې په پای کې، مهاتیر د 2030 مشترکه سوکالۍ لید وړاندې کړ، چې موخه یې مالیزیا د 2030 پورې د ټولو توکمیزو ډلو د عایداتو د پیاوړتیا او د ټیکنالوژۍ په سکټور باندې ټینګار کولو سره د لوړ عاید لرونکي هیواد په توګه پورته کول دي.پداسې حال کې چې د مطبوعاتو ازادۍ د هغه په ​​​​دوره کې لږ پرمختګونه ولیدل، د واکمن پاکتان هاراپان ایتلاف کې سیاسي تاوتریخوالی، انور ابراهیم ته د مشرتابه لیږد په اړه د ناڅرګندتیا سره یوځای، په پای کې د 2020 په فبروري کې د شیراټون حرکت سیاسي کړکیچ پای ته ورسید.
د محی الدین اداره
محی الدین یاسین ©Anonymous
2020 Mar 1 - 2021 Aug 16

د محی الدین اداره

Malaysia
د ۲۰۲۰ کال په مارچ میاشت کې، د سیاسي کړکېچ په منځ کې، محی الدین یاسین د مهاتیر محمد له ناڅاپي استعفا وروسته د مالیزیا اتم لومړی وزیر وټاکل شو.هغه د نوي پریکاتان ملي ایتلافي حکومت مشري وکړه.د واک له اخیستو لږ وروسته، د COVID-19 وبا په مالیزیا کې راغله، محی الدین دې ته وهڅول چې د 2020 په مارچ کې د مالیزیا د حرکت کنټرول امر (MCO) پلي کړي ترڅو د هغې د خپریدو مخه ونیسي.په دې موده کې د ۲۰۲۰ کال د جولای په میاشت کې پخوانی لومړی وزیر نجیب رزاق هم د فساد په تور محاکمه شو، دا لومړی ځل دی چې د مالیزیا لومړی وزیر له دغه ډول محکومیت سره مخامخ شو.2021 کال د محی الدین د ادارې لپاره اضافي ننګونې راوړي.د جنورۍ په میاشت کې، یانګ دی پرتوان اګونګ د ملي بیړني حالت اعلان وکړ، د پارلماني غونډو او ټاکنو مخه یې ونیوله، او حکومت ته یې اجازه ورکړه چې د روانې ناروغۍ او سیاسي بې ثباتۍ له امله د مقننه تصویب پرته قوانین تصویب کړي.د دې ننګونو سره سره، حکومت د فبروري په میاشت کې د COVID-19 واکسین ملي پروګرام پیل کړ.په هرصورت، د مارچ په میاشت کې، د مالیزیا او شمالي کوریا ترمنځ ډیپلوماتیکې اړیکې وروسته له هغې قطع شوې چې د شمالي کوریا د یوه سوداګر امریکا ته د سپارلو غوښتنه د کوالالمپور عالي محکمې لخوا رد شوه.د 2021 په اګست کې، سیاسي او روغتیا بحرانونه نور هم شدید شول، محی الدین د حکومت لخوا د وبا او اقتصادي بحران سره د مبارزې لپاره د پراخو نیوکو سره مخ شو.دا په پایله کې هغه په ​​​​پارلمان کې د اکثریت ملاتړ له لاسه ورکړ.په پایله کې، محی الدین د اګست په 16، 2021 کې د لومړي وزیر په توګه استعفا ورکړه. د هغه له استعفا وروسته، هغه د یانګ دی پرتوان اګونګ لخوا د سرپرست لومړي وزیر په توګه وټاکه تر څو چې یو مناسب ځای ناستی غوره شي.

Appendices



APPENDIX 1

Origin and History of the Malaysians


Play button




APPENDIX 2

Malaysia's Geographic Challenge


Play button

Footnotes



  1. Kamaruzaman, Azmul Fahimi; Omar, Aidil Farina; Sidik, Roziah (1 December 2016). "Al-Attas' Philosophy of History on the Arrival and Proliferation of Islam in the Malay World". International Journal of Islamic Thought. 10 (1): 1–7. doi:10.24035/ijit.10.2016.001. ISSN 2232-1314.
  2. Annual Report on the Federation of Malaya: 1951 in C.C. Chin and Karl Hack, Dialogues with Chin Peng pp. 380, 81.
  3. "Malayan Independence | History Today". www.historytoday.com.
  4. Othman, Al-Amril; Ali, Mohd Nor Shahizan (29 September 2018). "Misinterpretation on Rumors towards Racial Conflict: A Review on the Impact of Rumors Spread during the Riot of May 13, 1969". Jurnal Komunikasi: Malaysian Journal of Communication. 34 (3): 271–282. doi:10.17576/JKMJC-2018-3403-16. ISSN 2289-1528.
  5. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  6. Spaeth, Anthony (9 December 1996). "Bound for Glory". Time. New York.
  7. Isa, Mohd Ismail (20 July 2020). "Evolution of Waterfront Development in Lumut City, Perak, Malaysia". Planning Malaysia. 18 (13). doi:10.21837/pm.v18i13.778. ISSN 0128-0945.
  8. Ping Lee Poh; Yean Tham Siew. "Malaysia Ten Years After The Asian Financial Crisis" (PDF). Thammasat University.
  9. Cheng, Harrison (3 March 2020). "Malaysia's new prime minister has been sworn in — but some say the political crisis is 'far from over'". CNBC.
  10. "Malaysia's GDP shrinks 5.6% in COVID-marred 2020". Nikkei Asia.
  11. "Malaysia's Political Crisis Is Dooming Its COVID-19 Response". Council on Foreign Relations.
  12. Auto, Hermes (22 August 2022). "Umno meetings expose rift between ruling party's leaders | The Straits Times". www.straitstimes.com.
  13. Mayberry, Kate. "Anwar sworn in as Malaysia's PM after 25-year struggle for reform". www.aljazeera.com.
  14. "Genetic 'map' of Asia's diversity". BBC News. 11 December 2009.
  15. Davies, Norman (7 December 2017). Beneath Another Sky: A Global Journey into History. Penguin UK. ISBN 978-1-84614-832-3.
  16. Fix, Alan G. (June 1995). "Malayan Paleosociology: Implications for Patterns of Genetic Variation among the Orang Asli". American Anthropologist. New Series. 97 (2): 313–323. doi:10.1525/aa.1995.97.2.02a00090. JSTOR 681964.
  17. "TED Cast Study: Taman Negara Rain Forest Park and Tourism". August 1999.
  18. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford University Press.
  19. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Malaysia : Orang Asli". Ref World (UNHCR). 2008.
  20. Michel Jacq-Hergoualc'h (January 2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 Bc-1300 Ad). BRILL. p. 24. ISBN 90-04-11973-6.
  21. Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751.
  22. Moorhead, Francis Joseph (1965). A history of Malaya and her neighbours. Longmans of Malaysia,p. 21.
  23. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford Journals.
  24. Anthony Milner (25 March 2011). The Malays. John Wiley & Sons. p. 49. ISBN 978-1-4443-9166-4.
  25. Guy, John (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Yale University Press. pp. 28–29. ISBN 978-0300204377.
  26. Grabowsky, Volker (1995). Regions and National Integration in Thailand, 1892-1992. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-03608-5.
  27. Michel Jacq-Hergoualc'h (2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 BC-1300 AD). Victoria Hobson (translator). Brill. pp. 162–163. ISBN 9789004119734.
  28. Dougald J. W. O'Reilly (2006). Early Civilizations of Southeast Asia. Altamira Press. pp. 53–54. ISBN 978-0759102798.
  29. Kamalakaran, Ajay (2022-03-12). "The mystery of an ancient Hindu-Buddhist kingdom in Malay Peninsula".
  30. W. Linehan (April 1948). "Langkasuka The Island of Asoka". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 21 (1 (144)): 119–123. JSTOR 41560480.
  31. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  32. Derek Heng (15 November 2009). Sino–Malay Trade and Diplomacy from the Tenth through the Fourteenth Century. Ohio University Press. p. 39. ISBN 978-0-89680-475-3.
  33. Gernet, Jacques (1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press. p. 127. ISBN 978-0-521-49781-7.
  34. Ishtiaq Ahmed; Professor Emeritus of Political Science Ishtiaq Ahmed (4 May 2011). The Politics of Religion in South and Southeast Asia. Taylor & Francis. p. 129. ISBN 978-1-136-72703-0.
  35. Stephen Adolphe Wurm; Peter Mühlhäusler; Darrell T. Tryon (1996). Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-013417-9.
  36. Wheatley, P. (1 January 1955). "The Golden Chersonese". Transactions and Papers (Institute of British Geographers) (21): 61–78. doi:10.2307/621273. JSTOR 621273. S2CID 188062111.
  37. Barbara Watson Andaya; Leonard Y. Andaya (15 September 1984). A History of Malaysia. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-38121-9.
  38. Power and Plenty: Trade, War, and the World Economy in the Second Millennium by Ronald Findlay, Kevin H. O'Rourke p.67.
  39. History of Asia by B. V. Rao (2005), p. 211.
  40. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  41. Miksic, John N. (2013), Singapore and the Silk Road of the Sea, 1300–1800, NUS Press, ISBN 978-9971-69-574-3, p. 156, 164, 191.
  42. Miksic 2013, p. 154.
  43. Abshire, Jean E. (2011), The History of Singapore, Greenwood, ISBN 978-0-313-37742-6, p. 19&20.
  44. Tsang, Susan; Perera, Audrey (2011), Singapore at Random, Didier Millet, ISBN 978-981-4260-37-4, p. 120.
  45. Cœdès, George (1968). The Indianized states of Southeast Asia. University of Hawaii Press. pp. 245–246. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  46. Borschberg, Peter (28 July 2020). "When was Melaka founded and was it known earlier by another name? Exploring the debate between Gabriel Ferrand and Gerret Pieter Rouffaer, 1918−21, and its long echo in historiography". Journal of Southeast Asian Studies. 51 (1–2): 175–196. doi:10.1017/S0022463420000168. S2CID 225831697.
  47. Ahmad Sarji, Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 – The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 119.
  48. Barnard, Timothy P. (2004), Contesting Malayness: Malay identity across boundaries, Singapore: Singapore University press, ISBN 9971-69-279-1, p. 7.
  49. Mohamed Anwar, Omar Din (2011), Asal Usul Orang Melayu: Menulis Semula Sejarahnya (The Malay Origin: Rewrite Its History), Jurnal Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia, pp. 28–30.
  50. Ahmad Sarji 2011, p. 109.
  51. Fernão Lopes de Castanheda, 1552–1561 História do Descobrimento e Conquista da Índia pelos Portugueses, Porto, Lello & Irmão, 1979, book 2 ch. 106.
  52. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  53. Husain, Muzaffar; Akhtar, Syed Saud; Usmani, B. D. (2011). Concise History of Islam (unabridged ed.). Vij Books India Pvt Ltd. p. 310. ISBN 978-93-82573-47-0. OCLC 868069299.
  54. Borschberg, Peter (2010a). The Singapore and Melaka Straits: Violence, Security and Diplomacy in the 17th Century. ISBN 978-9971-69-464-7.
  55. M.C. Ricklefs; Bruce Lockhart; Albert Lau; Portia Reyes; Maitrii Aung-Thwin (19 November 2010). A New History of Southeast Asia. Palgrave Macmillan. p. 150. ISBN 978-1-137-01554-9.
  56. Tan Ding Eing (1978). A Portrait of Malaysia and Singapore. Oxford University Press. p. 22. ISBN 978-0-19-580722-6.
  57. Baker, Jim (15 July 2008). Crossroads: A Popular History of Malaysia and Singapore (updated 2nd ed.). Marshall Cavendish International (Asia) Pte Ltd. pp. 64–65. ISBN 978-981-4516-02-0. OCLC 218933671.
  58. Holt, P. M.; Lambton, Ann K. S.; Lewis, Bernard (1977). The Cambridge History of Islam: Volume 2A, The Indian Sub-Continent, South-East Asia, Africa and the Muslim West. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29137-8, pp. 129.
  59. CIA Factbook (2017). "The World Factbook – Brunei". Central Intelligence Agency.
  60. Linehan, William (1973), History of Pahang, Malaysian Branch Of The Royal Asiatic Society, Kuala Lumpur, ISBN 978-0710-101-37-2, p. 31.
  61. Linehan 1973, p. 31.
  62. Ahmad Sarji Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 - The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 80.
  63. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 79.
  64. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 81.
  65. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 83.
  66. E. M. Jacobs, Merchant in Asia, ISBN 90-5789-109-3, 2006, page 207.
  67. Andaya, Barbara Watson; Andaya, Leonard Y. (2001). A History of Malaysia. University of Hawaiʻi Press. ISBN 978-0-8248-2425-9., p. 101.
  68. Andaya & Andaya (2001), p. 102.
  69. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  70. "The Founding of Penang". www.sabrizain.org.
  71. Zabidi, Nor Diana (11 August 2014). "Fort Cornwallis 228th Anniversary Celebration". Penang State Government (in Malay).
  72. "History of Penang". Visit Penang. 2008.
  73. "Light, Francis (The Light Letters)". AIM25. Part of The Malay Documents now held by School of Oriental and African Studies.
  74. Bougas, Wayne (1990). "Patani in the Beginning of the XVII Century". Archipel. 39: 113–138. doi:10.3406/arch.1990.2624.
  75. Robson, Stuart (1996). "Panji and Inao: Questions of Cultural and Textual History" (PDF). The Siam Society. The Siam Society under Royal Patronage. p. 45.
  76. Winstedt, Richard (December 1936). "Notes on the History of Kedah". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 14 (3 (126)): 155–189. JSTOR 41559857.
  77. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  78. Cheah Boon Kheng (1983). Red Star over Malaya: Resistance and Social Conflict during and after the Japanese Occupation, 1941-1946. Singapore University Press. ISBN 9971695081, p. 28.
  79. C. Northcote Parkinson, "The British in Malaya" History Today (June 1956) 6#6 pp 367-375.
  80. Graham, Brown (February 2005). "The Formation and Management of Political Identities: Indonesia and Malaysia Compared" (PDF). Centre for Research on Inequality, Human Security and Ethnicity, CRISE, University of Oxford.
  81. Soh, Byungkuk (June 1998). "Malay Society under Japanese Occupation, 1942–45". International Area Review. 1 (2): 81–111. doi:10.1177/223386599800100205. ISSN 1226-7031. S2CID 145411097.
  82. David Koh Wee Hock (2007). Legacies of World War II in South and East Asia. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 978-981-230-468-1.
  83. Stockwell, AJ (2004). British documents of the end of empire Series B Volume 8 – "Paper on the future of the Federation of Malaya, Singapore, and Borneo Territories":memorandum by Lee Kuan Yew for the government of the Federation of Malaya (CO1030/973, no E203). University of London: Institute of Commonwealth Studies. p. 108. ISBN 0-11-290581-1.
  84. Shuid, Mahdi & Yunus, Mohd. Fauzi (2001). Malaysian Studies, p. 29. Longman. ISBN 983-74-2024-3.
  85. Shuid & Yunus, pp. 30–31.
  86. "Malaysia: Tunku Yes, Sukarno No". TIME. 6 September 1963.
  87. "Race War in Malaysia". Time. 23 May 1969.
  88. Lee Hock Guan (2002). Singh, Daljit; Smith, Anthony L (eds.). Southeast Asian Affairs 2002. Institute of Southeast Asian Studies. p. 178. ISBN 9789812301628.
  89. Nazar Bin Talib (2005). Malaysia's Experience In War Against Communist Insurgency And Its Relevance To The Present Situation In Iraq (PDF) (Working Paper thesis). Marine Corps University, pp.16–17.
  90. National Intelligence Estimate 54–1–76: The Outlook for Malaysia (Report). Central Intelligence Agency. 1 April 1976.
  91. Peng, Chin (2003). My Side of History. Singapore: Media Masters. ISBN 981-04-8693-6, pp.467–68.
  92. Nazar bin Talib, pp.19–20.
  93. Nazar bin Talib, 21–22.
  94. Cheah Boon Kheng (2009). "The Communist Insurgency in Malaysia, 1948–90: Contesting the Nation-State and Social Change" (PDF). New Zealand Journal of Asian Studies. University of Auckland. 11 (1): 132–52.
  95. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  96. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.

References



  • Andaya, Barbara Watson, and Leonard Y. Andaya. (2016) A history of Malaysia (2nd ed. Macmillan International Higher Education, 2016).
  • Baker, Jim. (2020) Crossroads: a popular history of Malaysia and Singapore (4th ed. Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2020) excerpt
  • Clifford, Hugh Charles; Graham, Walter Armstrong (1911). "Malay States (British)" . Encyclopædia Britannica. Vol. 17 (11th ed.). pp. 478–484.
  • De Witt, Dennis (2007). History of the Dutch in Malaysia. Malaysia: Nutmeg Publishing. ISBN 978-983-43519-0-8.
  • Goh, Cheng Teik (1994). Malaysia: Beyond Communal Politics. Pelanduk Publications. ISBN 967-978-475-4.
  • Hack, Karl. "Decolonisation and the Pergau Dam affair." History Today (Nov 1994), 44#11 pp. 9–12.
  • Hooker, Virginia Matheson. (2003) A Short History of Malaysia: Linking East and West (2003) excerpt
  • Kheng, Cheah Boon. (1997) "Writing Indigenous History in Malaysia: A Survey on Approaches and Problems", Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 10#2 (1997): 33–81.
  • Milner, Anthony. Invention of Politics in Colonial Malaya (Melbourne: Cambridge University Press, 1996).
  • Musa, M. Bakri (1999). The Malay Dilemma Revisited. Merantau Publishers. ISBN 1-58348-367-5.
  • Roff, William R. Origins of Malay Nationalism (Kuala Lumpur: University of Malaya Press, 1967).
  • Shamsul, Amri Baharuddin. (2001) "A history of an identity, an identity of a history: the idea and practice of 'Malayness' in Malaysia reconsidered." Journal of Southeast Asian Studies 32.3 (2001): 355–366. online
  • Ye, Lin-Sheng (2003). The Chinese Dilemma. East West Publishing. ISBN 0-9751646-1-9.