د مسیحیت تاریخ

ضمیمه

کرکټرونه

حوالې


Play button

31 - 2023

د مسیحیت تاریخ



د عیسویت تاریخ له لومړۍ پیړۍ څخه تر نن ورځې پورې د عیسوي مذهب، عیسوي هیوادونو او عیسویانو د مختلفو مذهبونو سره تړاو لري.عیسویت د عیسی له وزارت څخه پیل شوی ، د یهودي ښوونکي او معالج چې د خدای نږدې سلطنت اعلان کړ او په صلیب ووژل شو c.AD 30-33 په یروشلم کې د روم په یهودي ولایت کې.د هغه پیروان په دې باور دي چې د انجیلونو په وینا، هغه د خدای زوی و او هغه د ګناهونو د بخښنې لپاره مړ شو او د مړو څخه راپورته شوی او د خدای لخوا لوړ شوی، او د خدای د سلطنت په پیل کې به ډیر ژر بیرته راستون شي.
HistoryMaps Shop

دوکان ته ورشه

31 - 322
د عیسویت ابتداييornament
د رسول عمر
پاول رسول ©Rembrandt Harmenszoon van Rijn
31 Jan 2

د رسول عمر

Rome, Metropolitan City of Rom
د رسولانو عمر د رسولانو او د دوی مشنري فعالیتونو په نوم نومول شوی.دا د عیسی د مستقیم رسولانو عمر په توګه په عیسوی دود کې ځانګړی اهمیت لري.د رسولانو د دورې لپاره لومړنۍ سرچینه د رسولانو اعمال دي، مګر د دې تاریخي دقت په اړه بحث شوی او د هغې پوښښ یو اړخیز دی، په ځانګړې توګه د اعمالو 15 څخه وروسته د پاول په وزارت تمرکز کوي، او د 62 عیسوي په شاوخوا کې پای ته رسیږي چې پاول په روم کې تبلیغ کوي. کور بنديد عیسی لومړني پیروان د دوهم معبد یهودیت په ساحه کې د apocalyptic یهودي عیسویانو یوه فرقه وه.لومړنۍ عیسوي ډلې په کلکه یهودي وې، لکه ایبیونیتس، او په بیت المقدس کې لومړنۍ عیسوي ټولنه، چې مشري یې د عیسی ورور جیمز جسټ کوله.د اعمالو 9 په وینا، دوی ځانونه د "د څښتن پیروان" او "د لارې" په توګه بیان کړل، او د اعمالو 11 په وینا، په انطاکیه کې د پیروانو یوه میشته ټولنه لومړنۍ وه چې "عیسویان" بلل کیږي.ځینې ​​​​لومړنۍ عیسوي ټولنې د خدای ډارونکي جذب کړل، د بیلګې په توګه د ګریکو-رومن خواخوږي چې له یهودیت سره یې بیعت وکړ مګر له بدلون څخه یې انکار وکړ او له همدې امله یې د غیر یهودي (غیر یهودي) حیثیت ساتلی و، چې دمخه یې د یهودانو عبادت ځایونو ته مراجعه کړې وه.د غیر یهودیانو شاملیدل یوه ستونزه رامینځته کړې ، ځکه چې دوی نشي کولی په بشپړ ډول د هلاکه مشاهده کړي.د ترسوس ساؤل، چې عموما د پاول رسول په نوم پیژندل کیږي، لومړني یهودي عیسویان تعقیب کړل، بیا یې بدل کړل او د غیر یهودیانو ترمنځ یې خپل ماموریت پیل کړ.د پاول د لیکونو اصلي اندیښنه د خدای په نوي تړون کې د غیر قومونو شاملول دي ، دا پیغام لیږل چې په مسیح باور د نجات لپاره کافي دی.د غیر یهودیانو د دې شاملولو له امله، ابتدايي عیسویت خپل شخصیت بدل کړ او د عیسوي دورې په لومړیو دوو پیړیو کې په تدریجي توګه د یهودیت او یهودي عیسویت څخه جلا شو.د څلورمې پیړۍ د کلیسا پلرونه یوسیبیوس او د سالامیس ایپیفینیس یو روایت نقلوي چې په 70 عیسوي کې د بیت المقدس له ویجاړولو دمخه د بیت المقدس عیسویانو ته په معجزه توګه خبرداری ورکړل شوی و چې د اردن سیند په اوږدو کې د ډیکاپولیس په سیمه کې پیلا ته وتښتي.د انجیلونو او نوي عهد نامې لیکونه لومړني عقیدې او حمدونه لري ، په بیله بیا د جذبې حسابونه ، خالي قبر ، او د قیامت څرګندونه.لومړنی عیسویت د مدیترانې د ساحل په اوږدو کې د آرامي ژبو خلکو ترمنځ د مومنانو جیبونو ته او همدارنګه د روم امپراتورۍ دننه برخو ته او هاخوا د پارتیان امپراتورۍ او وروسته د ساسانیانو امپراتورۍ ته خپور شو، په شمول د میسوپوتامیا ، چې په مختلفو وختونو کې واکمن وو. د دې امپراتوریو لخوا په توپیر کې.
Play button
100 Jan 1

د نیکین ضد دوره

Jerusalem, Israel
عیسویت د نیکین ضد دوره کې د عیسویانو په تاریخ کې د نیکیا لومړۍ شورا پورې وخت و.دویمه او دریمه پیړۍ د خپلو لومړنیو ریښو څخه د عیسویت تیز طلاق لیدلی.د دوهمې پیړۍ په پای کې د هغه وخت عصري یهوديزم او یهودي کلتور څرګند رد و ، د یهودو ضد ادبیاتو وده کونکي بدن سره.د څلورمې او پنځمې پیړۍ عیسویت د روم امپراتورۍ د حکومت لخوا فشار تجربه کړ او د پیاوړې episcopal او یووالي جوړښت یې رامینځته کړ.د نیکین ضد دوره له داسې واک پرته وه او ډیر متنوع وه.د انټي-نیسین دورې د قوي متحد ځانګړتیاو سره د لوی شمیر عیسوي فرقو ، کلتورونو او خوځښتونو وده ولیدله چې په رسولي دوره کې شتون نلري.دوی د انجیل مختلف تفسیرونه درلودل، په ځانګړې توګه د دیولوژیکي عقیدې په اړه لکه د عیسی الهییت او د تثلیث طبیعت.یو توپیر پروتو-اورتودوکسي و چې نړیواله لویه کلیسا شوه او پدې دوره کې د اپوستولیک پلرونو لخوا دفاع شوه.دا د پولین عیسویت دود و، چې د عیسی مرګ ته یې د انسانیت د ژغورلو په توګه اهمیت ورکړ، او عیسی یې د خدای په توګه تشریح کړ چې ځمکې ته راځي.د فکر یو بل لوی مکتب د ګنوسټیک عیسویت و ، کوم چې د انسانیت د ژغورلو لپاره د عیسی حکمت ته اهمیت ورکړ ، او عیسی د یو انسان په توګه تشریح کړ چې د پوهې له لارې الهی شو.د پاولین خطونه د لومړۍ پیړۍ په پای کې په راټول شوي شکل کې خپریدل.د دریمې پیړۍ په پیل کې، د اوسني نوي عهد نامې ته ورته د عیسوي لیکنو یوه مجموعه شتون درلود، که څه هم د عبرانیانو، جیمز، I پیټر، I او II جان، او وحی په اړه لاهم شخړې شتون لري.په دریمه پیړۍ کې د Decius تر واکمنۍ پورې د عیسویانو هیڅ ډول امپراتورۍ تعقیب نه و.د ارمنستان سلطنت په نړۍ کې لومړی هیواد شو چې عیسویت یې د خپل دولتي مذهب په توګه تاسیس کړ کله چې په دودیز ډول په 301 میلادي کال کې ، ګریګوري روشنګر د ارمنیا پاچا تیریډیټس III قانع کړ چې مسیحیت ته واړوي.
د ختیځ او لویدیځ تاوتریخوالی
د کاتولیکانو (کیڼ لور) او اورینټل عیسویانو (ښي) ترمنځ بحث. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
300 Jan 1

د ختیځ او لویدیځ تاوتریخوالی

Rome, Metropolitan City of Rom
په څلورم پیړۍ کې د عیسویانو په یووالي کې تاوتریخوالی څرګند شو.دوه اساسي ستونزې پکې شاملې وې: د روم د بشپ د لومړيتوب طبیعت او د نیکین عقیدې ته د یوې مادې اضافه کولو الهیاتی اغیزې چې د فیلیوک بند په نوم پیژندل کیږي.دا نظري مسایل په لومړي ځل د فوټیوس په سرپرستۍ کې په ښکاره توګه بحث شوي.د ختیځ کلیساګانو د روم د episcopal ځواک د ماهیت په اړه پوهاوی د کلیسا د اساسي توافقاتي جوړښت سره په مستقیم مخالفت کې لیدلی او په دې توګه یې دوه کلیساونه د متقابل ضد په توګه لیدلي.بله مسله د ختیځ عیسویت لپاره په لوی خپګان بدله شوه، د فیلیوک بند په لویدیځ کې د نیکین عقیدې ته ورو ورو معرفي کول - معنی "او زوی" - لکه څنګه چې "روح القدس ... د پلار او زوی څخه تیریږي" ، چیرې چې اصلي عقیده ، د شورا لخوا تصویب شوې او لاهم د ختیځ ارتودوکس لخوا کارول کیږي ، په ساده ډول وايي "روح القدس ، ... د پلار څخه تیریږي."د ختیځ کلیسا استدلال وکړ چې دا جمله په یو اړخیزه توګه اضافه شوې او له همدې امله په ناقانونه توګه، ځکه چې ختیځ هیڅکله مشوره نه وه کړې.د دې کلیسیولوژیکي مسلې سربیره، ختیځ کلیسا هم د فلیوکو بند د عقیدې په اساس د منلو وړ نه ګڼل کیږي.
Play button
300 Jan 1

آریانیزم

Alexandria, Egypt
یو په زیاتیدونکي توګه مشهور غیر مترقي کریسټولوژیکي عقیده چې د څلورمې پیړۍ راهیسې په ټوله رومن امپراتورۍ کې خپره شوې آریانیزم و چېد مصر د الکساندریا څخه د عیسوي پریسبیټر ایریوس لخوا تاسیس شوی و، چې دا یې ښوولې چې عیسی مسیح یو مخلوق دی چې د خدای پلار څخه جلا او تابع دی.د ارین الهیات په دې نظر دی چې عیسی مسیح د خدای زوی دی چې د خدای پلار لخوا زیږیدلی دی په دې توپیر سره چې د خدای زوی تل شتون نه درلود مګر د خدای پلار لخوا په وخت کې زیږیدلی و، نو له دې امله عیسی د خدای سره همیشه نه و. پلارکه څه هم د ارین عقیده د بدعت په توګه وغندل شوه او بالاخره د روم امپراتورۍ د دولتي کلیسا لخوا له منځه یوړل شوه، دا د یو څه وخت لپاره د ځمکې لاندې مشهوره پاتې شوه.د څلورمې پیړۍ په وروستیو کې، الفیلاس، یو رومن ارین بشپ، د رومي امپراتورۍ په سرحدونو او دننه کې د اروپا په ډیرو برخو کې د ګوتس، آلماني خلکو لپاره د لومړي عیسوي مبلغ په توګه وټاکل شو.الفیلاس د ګوتو په مینځ کې آرین عیسویت خپور کړ، د ډیری آلماني قبیلو ترمنځ یې په کلکه عقیده رامینځته کړه، په دې توګه یې د چلسیډونیا مسیحیانو څخه کلتوري او مذهبي توپیر ساتلو کې مرسته وکړه.
د مسیحیانو ځورونه
د عیسوي شهیدانو وروستی دعا ©Jean-Léon Gérôme
303 Jan 1 - 311

د مسیحیانو ځورونه

Rome, Metropolitan City of Rom
په دریمه پیړۍ کې د Decius تر واکمنۍ پورې د عیسویانو هیڅ ډول امپراتورۍ تعقیب نه و.وروستی او تر ټولو سخت تعذیب چې د امپراطور رومي چارواکو لخوا تنظیم شوی و د ډیوکلیټینیک ځورونې، 303-311 و.د سیرډیکا فرمان په 311 کې د روم امپراتور ګالیریوس لخوا صادر شو، په رسمي توګه په ختیځ کې د عیسویانو ځورونې پای ته ورسید.
د میلان فرمان
د میلان فرمان ©Angus McBride
313 Feb 1

د میلان فرمان

Milano, Metropolitan City of M
د میلان فرمان د فبرورۍ د 313 عیسوی تړون و چې د روم په امپراتورۍ کې د عیسویانو سره په ښه توګه چلند وکړي.د لوېدیځ روم امپراتور قسطنطین I او امپراتور لیسینیوس، چې د بالکان کنټرول یې درلود، په میدیولانوم (د عصري میلان) کې سره ولیدل او د نورو شیانو په مینځ کې یې د عیسویانو په وړاندې د پالیسیو د بدلون په اړه موافقه وکړه چې دوه کاله دمخه په سردیکا کې د امپراتور ګالیریوس لخوا صادر شوی.د میلان فرمان عیسویت ته قانوني حیثیت ورکړ او له ځورونې څخه یې خلاصون ورکړ مګر دا یې د روم امپراتورۍ دولتي کلیسا نه کړه.دا په CE 380 کې د تیسالونیکا د فرمان سره پیښ شو.
ابتدايي عیسوي مونستیزم
د Pachomius څخه مخکې، هرمیس به په صحرا کې په یوازیتوب حجرو کې ژوند کاوه.Pachomius دوی په یوه ټولنه کې راټول کړل چیرې چې دوی ټول شیان په ګډه سره درلودل او یوځای یې دعا کوله. ©HistoryMaps
318 Jan 1

ابتدايي عیسوي مونستیزم

Nag Hammadi, Egypt
مونسټیزم د سنتیزم یوه بڼه ده چې په هغه کې یو څوک د نړۍ تعقیب پریږدي او یوازې د هرمین په توګه ځي یا په کلکه تنظیم شوي ټولنې سره یوځای کیږي.دا د عیسوي کلیسا په پیل کې د ورته دودونو د کورنۍ په توګه پیل شو، د انجیل مثالونو او ایډیالونو سره سم، او د یهودیت په ځینو برخو کې ریښې لري.جان بپټیسټ د یو لرغونی راهب په توګه لیدل کیږي، او خانقاه د اپوستولیک ټولنې له سازمان څخه الهام اخیستې لکه څنګه چې په اعمالو 2:42-47 کې ثبت شوي.پاول لوی زیږیدلی دی.هغه لومړنی عیسوی ارمیټیک سنت ګڼل کیږي.هغه په ​​​​زړه پوري ژوند کاوه او یوازې د انتوني لخوا د خپل ژوند په پای کې کشف شو.ارمیټیک راهبان، یا هرمیت، په یوازیتوب کې ژوند کوي، پداسې حال کې چې سینوبیتیک په ټولنو کې ژوند کوي، په عمومي توګه په خانقاه کې، د یوې قاعدې (یا د عمل کوډ) لاندې او د یو ایبټ لخوا اداره کیږي.په اصل کې، ټول عیسوي راهبان د انتوني لوی مثال په تعقیب، هرمیت وو.په هرصورت، د منظم روحاني لارښوونې ځینې بڼې ته اړتیا په 318 کې Pachomius رهبري کړه ترڅو خپل ډیری پیروان په هغه څه کې تنظیم کړي چې لومړی خانقاه شي.ډیر ژر، ورته بنسټونهد مصر په دښته کې او همدارنګه د روم د امپراتورۍ په ختیځ نیمه برخه کې تاسیس شول.ښځې په ځانګړې توګه دې حرکت ته متوجه وې.د خانقاهۍ په پراختیا کې مرکزي شخصیتونه په ختیځ کې باسیل لوی او په لویدیز کې ، بینیډیکټ وو چې د سینټ بینیډیکټ واکمني یې رامینځته کړه ، کوم چې به په مینځنۍ پیړۍ کې خورا عام قانون شي او د نورو خانقاه قواعدو پیل ټکی شي.
325 - 476
ناوخته لرغونتوبornament
Play button
325 Jan 1

لومړۍ علمي شورا

İznik, Bursa, Turkey
د دې دورې په جریان کې، لومړنۍ علمي شوراګانې جوړې شوې.دوی اکثرا د کریسټولوژیکي او الهولوژیکي شخړو سره تړاو درلود.د نیکیا لومړۍ شورا (325) او د قسطنطنیې لومړۍ شورا (381) په پایله کې د ارین تعلیمات د بدعت په توګه وغندل او د نیکین عقیده یې رامینځته کړه.
نیکین عقیده
په 325 کې د نیکیا لومړۍ شورا. ©HistoryMaps
325 Jan 2

نیکین عقیده

İznik, Bursa, Turkey
اصلي نیکین عقیده په لومړي ځل په 325 کې د نیکیا په لومړۍ شورا کې تصویب شوه. په 381 کې، دا د قسطنطنیه په لومړۍ شورا کې تعدیل شوه.تعدیل شوی فورمه د ناڅرګندتیا لپاره د نیکین عقیده، یا نیکینو - قسطنطنیه پولیټان عقیده هم ویل کیږي.د نیکین عقیده د نیکین یا اصلي عیسویت او په هغه عیسوي مذهبونو کې چې د دې پیروي کوي د باور تعریف بیان دی.د نیکین عقیده د عقیدې مسلک برخه ده چې د هغو کسانو لپاره اړین دي چې په کاتولیک کلیسا کې مهم دندې ترسره کوي.نیک عیسویت عیسی د خدای او پلار سره د ابدي په توګه پیژني.د څلورمې پیړۍ راهیسې بیلابیل غیر نیکني عقیدې، عقیدې او عقیدې رامینځته شوي، چې ټول یې د نیکین عیسویت د پیروانو لخوا بدعت ګڼل کیږي.
Play button
380 Feb 27

مسیحیت د روم د دولتي مذهب په توګه

Thessalonica, Greece
د فبروري په 27 380، د تیوډوسیس I، ګراتیان، او ویلنټینین II تر مینځ د تیسالونیکا د فرمان سره، د روم امپراتورۍ په رسمي توګه د خپل دولتي مذهب په توګه تثلیث مسیحیت ومنل.د دې نیټې څخه دمخه، کانسټنټیوس II او والینس په شخصي توګه د عیسویت د آرین یا نیمه آرین ډولونو سره مینه درلوده، مګر د والینس جانشین تیوډوسیس I د تثلیث عقیدې ملاتړ وکړ لکه څنګه چې په نیکین عقیده کې تشریح شوی.د هغې له تاسیس وروسته، کلیسا د امپراتورۍ په څیر ورته سازماني حدود تصویب کړل: جغرافيائی والیتونه، چې د dioceses په نوم یادیږي، د امپراتوري حکومت د ځمکنیو ویشونو سره مطابقت لري.بشپان، چې په لویو ښاري مرکزونو کې د قانوني کیدو څخه مخکې په دود کې موقعیت درلود، په دې توګه د هر ډیوسیس څارنه کوله.د بشپ ځای د هغه "څوکۍ"، یا "وګوره" و.د لیدونو په مینځ کې ، پنځه د ځانګړي شهرت ساتلو لپاره راغلل: روم ، قسطنطنیه ، بیت المقدس ، انټیوچ او اسکندریه.د دې ډیری لیدونو وقار په یوه برخه کې د دوی د رسول بنسټ ایښودونکو پورې اړه درلوده، چې له دې امله بشپان روحاني جانشینان وو.که څه هم د روم بشپ لا هم د مساوي په مینځ کې لومړی و ، قسطنطنیه د امپراتورۍ د نوي پلازمینې په توګه په لومړیتوب کې دوهم و.تیوډوسیس I پریکړه وکړه چې نور هغه څوک چې په ساتل شوي "وفادار دود" باندې باور نه کوي ، لکه تثلیث باید د غیرقانوني بدعت عمل کونکي وګڼل شي ، او په 385 کې ، دا د دولت لومړۍ قضیه وه ، نه کلیسا ، د مرتد جزا په یو عقیده، یعنی پرسیلین.
Play button
431 Jan 1

د نیستورین شیزم

Persia
د پنځمې پیړۍ په لومړیو کې، د ایډیسا ښوونځي د کریسټولوژیکي نظریه ښوولې وه چې د مسیح الهي او انساني طبیعت جلا جلا اشخاص وو.د دې لید یوه ځانګړې پایله دا وه چې مریم په سمه توګه د خدای مور نه بلل کیدی مګر یوازې د مسیح مور ګڼل کیدی شي.د دې نظر ترټولو پراخه پیژندل شوی پلوی د قسطنطنیه نستوریوس سرپرست و.له هغه وخته چې مریم ته د خدای د مور په توګه اشاره کول د کلیسا په ډیری برخو کې مشهور شوي، دا د ویشلو مسله شوه.د روم امپراتور تیوډوسیس II د مسلې د حل کولو په نیت د ایفیسس شورا (431) غوښتنه وکړه.شورا په نهایت کې د نیستوریوس نظر رد کړ.ډیری کلیساګانې چې د نیستوریا نظریه تعقیبوي د رومن کلیسا څخه جلا شوې، چې د لوی توپیر لامل شوی.د نیستوریا کلیساګانې ځورول شوې، او ډیری پیروان د ساسانیانو امپراتورۍ ته وتښتیدل چیرې چې دوی ومنل شول.د ساسانیانو ( فارسي ) امپراتورۍ د خپل تاریخ په پیل کې ډیری عیسویان درلودل چې د عیسویت د سوریایي څانګې سره نږدې تړلي وو.د ساسانیانو امپراتورۍ په رسمي ډول زردشتي وه او دې عقیدې ته یې سخته غاړه ایښې وه، د دې لپاره چې ځان د روم امپراتورۍ (په اصل کې د ګریکو - رومن پاګانیزم او بیا عیسویت) څخه جلا کړي.عیسویت په ساساني امپراتورۍ کې زغمل شو، او لکه څنګه چې د روم امپراتورۍ د څلورمې او شپږمې پیړیو په اوږدو کې په زیاتیدونکې توګه یهودیان جلاوطن کړل، د ساسانیانو عیسوي ټولنې په چټکۍ سره وده وکړه.د پنځمې پیړۍ په پای کې، د پارس کلیسا په ټینګه سره تاسیس شوه او د روم کلیسا څخه خپلواکه شوه.دا کلیسا هغه څه ته وده ورکړه چې نن ورځ د ختیځ کلیسا په نوم پیژندل کیږي.په 451 کې، د چلسیډون شورا جوړه شوه ترڅو د نیستوریانیزم په شاوخوا کې د کریسټولوژیکي مسلو نور روښانه کړي.شورا په نهایت کې وویل چې د مسیح الهی او انساني طبیعت جلا وو مګر دواړه د یو واحد وجود برخه وه ، یو نظر چې د ډیری کلیساګانو لخوا رد شوی چې ځانونه میافیسیسټ بولي.د نتیجې شخړه د کلیساګانو یوه ټولنه جوړه کړه، په شمول د ارمنستان ، سوریه اومصر کلیساګانې.که څه هم په راتلونکو څو پیړیو کې د پخلاینې هڅې وشوې، خو دا توپیر دایمي پاتې شو، چې پایله یې نن ورځ د اورینټل ارتودوکسي په نوم پیژندل کیږي.
476 - 842
د منځنۍ دورې په لومړیو کېornament
په منځنیو پیړیو کې عیسویت
په منځنیو پیړیو کې عیسویت ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
476 Jan 1

په منځنیو پیړیو کې عیسویت

İstanbul, Turkey
د منځنۍ دورې په لومړیو کې لیږد یو تدریجي او محلي پروسه وه.کلیوالي سیمې د بریښنا د مرکزونو په توګه لوړې شوې او ښاري سیمې کمې شوې.که څه هم د عیسویانو لوی شمیر په ختیځ (یوناني سیمو کې) پاتې شو، په لویدیځ (لاتین سیمو کې) کې مهم پرمختګونه روان وو، او هر یو یې ځانګړي شکلونه واخیستل.د روم پادریان، پاپان مجبور شول چې د سختو بدلونونو شرایطو سره تطابق وکړي.د امپراتورۍ لپاره یوازې د نامتو وفادارۍ ساتل، دوی مجبور شول چې د پخوانیو رومن ولایتونو "وحشی واکمنانو" سره د توازن په اړه خبرې اترې وکړي.په ختیځ کې، کلیسا خپل جوړښت او شخصیت ساتلی او ډیر ورو ورو وده کړې.د عیسویت په لرغونې پینټارکي کې، پنځه سرپرستانو ځانګړی شهرت درلود: د روم، قسطنطنیه، بیت المقدس، انټیوچ او الکساندریا لیدل.د دې ډیری لیدونو وقار په یوه برخه کې د دوی د رسولي بنسټ ایښودونکو پورې اړه لري، یا د بازنطیم / قسطنطنیه په قضیه کې، چې دا د ختیځ روم، یا بازنطین امپراتورۍ نوې څوکۍ وه.دا بشپان ځانونه د دغو رسولانو جانشینان ګڼي.سربیره پردې، ټول پنځه ښارونه د عیسویت لومړني مرکزونه وو، دوی خپل اهمیت د لیونت د سني خلافت له فتح کیدو وروسته له لاسه ورکړ.
د اروپا عیسویت کول
اګسټین د پاچا ایتیلبرټ دمخه تبلیغ کول ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
496 Jan 1

د اروپا عیسویت کول

Europe
د لویدیځ رومن امپراتورۍ د تسلط په تدریجي توګه له لاسه ورکول، د فوډراتي او آلماني سلطنتونو سره ځای په ځای شوي، په هغو سیمو کې چې د سقوط امپراتورۍ لخوا کنټرول شوي ندي د لومړنیو مشنري هڅو سره سمون لري.لکه څنګه چې د پنځمې پیړۍ په پیل کې، د رومن بریتانیا څخه د کلتیک سیمو (سکاټلینډ، آیرلینډ، او ویلز) ته د مشنري فعالیتونو د کلټیک عیسویت لومړني دودونه تولید کړل، چې وروسته بیا په روم کې د کلیسا لاندې یوځای شول.د وخت په شمال لویدیز اروپا کې مشهور مشنریان د عیسوی سنت پیټریک، کولمبیا او کولمبانس وو.د انګلو-سیکسون قبیلې چې د روم ترک کولو څخه یو څه وخت وروسته په سویلي انګلستان برید وکړ په پیل کې کافران وو مګر د پوپ ګریګوري لوی ماموریت په جریان کې د کانټربري د اګستین لخوا عیسویت ته بدل شول.ډیر ژر د مشنري مرکز په توګه وګرځید، مشنریانو لکه ویلفریډ، ویلیبرډ، لولس، او بونیفیس خپل سیکسون خپلوان په آلمان کې بدل کړل.د ګال (عصری فرانسه او بلجیم) په لویه کچه مسیحی ګالو-رومن اوسیدونکي د پنځمې پیړۍ په لومړیو کې د فرانکانو لخوا له مینځه وړل شوي.اصلي اوسیدونکي تر هغه وخته پورې ځورول کیدل چې د فرانکي پاچا کلویس I په 496 کې له پاګانیزم څخه رومن کاتولیکزم ته بدل شو. کلویس ټینګار وکړ چې د هغه ملګري مشران هم ورته تعقیب کړي، د واکمنانو سره د واکمنانو باور په یوځای کولو سره خپل نوی تاسیس شوی سلطنت پیاوړی کړي.د فرانکش سلطنت له راپورته کیدو او د سیاسي شرایطو له ثبات وروسته ، د کلیسا لویدیز برخه د مشنري فعالیتونو ته وده ورکړه ، چې د میروینګین کورنۍ لخوا یې ملاتړ د کړکیچن ګاونډیو خلکو د ارامولو وسیلې په توګه.د ویلیبرډ لخوا په اتریچټ کې د کلیسا د بنسټ ایښودلو وروسته، غبرګونونه هغه وخت رامینځته شول کله چې د کافر فریسیان پاچا رادبوډ د 716 او 719 کلونو ترمنځ ډیری عیسوي مرکزونه ویجاړ کړل. په 717 کې، انګلیسي مشنری بونیفیس د ویلیبرډ سره د مرستې لپاره واستول شو، په فریشیا کې د کلیساونو بیا تاسیس کول په المان کې .د اتمې پیړۍ په وروستیو کې، شارلمین د پاګن سیکسون د تابع کولو لپاره ډله ایز وژنې کارولې او په زور یې د مسیحیت منلو ته اړ ایستل.
Play button
500 Jan 1 - 1097

د غلامانو عیسویت کول

Balkans
سلاویان د 7مې څخه تر 12 پیړۍ پورې په څپو کې عیسویان شوي، که څه هم د زوړ سلاویک مذهبي دودونو ځای په ځای کولو پروسه د شپږمې پیړۍ په پیل کې پیل شوه.په عموم ډول، د سویلي سلاو پاچاهانو په نهمه پیړۍ کې، د ختیځ غلامانو په 10 پیړۍ کې او د لویدیځ غلامانو د نهمې او 12 پیړۍ په منځ کې عیسویت منلی.سینټ سیریل او میتودیوس (fl. 860-885) د "سلاویانو لپاره د رسولانو" په توګه منسوب شوي، چې د بازنطین-سلاویک رسم (زوړ سلاویني دودیز) او ګلاګولیټیک الفبا یې معرفي کړي، چې تر ټولو زوړ پیژندل شوی سلاویکي الفبا او د ابتدايي سیریبیلری اساس دی.د غلامانو د بدلولو لپاره په ورته وخت کې د مشنري هڅې چې وروسته به د روم د کاتولیک کلیسا او د قسطنطنیه د ختیځ ارتودوکس کلیسا په نوم وپیژندل شي د "د روم او قسطنطنیه ترمنځ د دویمې شخړې" لامل شو، په ځانګړې توګه په بلغاریا کې (نهمه - لسمه پیړۍ) .دا یو له ډیرو پیښو څخه و چې د 1054 ختیځ - لویدیز شیزم څخه مخکې و او د یونان ختیځ او لاتین لویدیځ ترمنځ د وروستي ویش لامل شو.په دې توګه سلاویان د ختیځ ارتودوکسي او رومن کاتولیکیزم ترمنځ وویشل شول.د رومن کلیسا او د بازنطین کلیسا د سیالي مشنري هڅو سره نږدې تړاو درلود] په ختیځ اروپا کې د لاتیني او سیریلیک لیکونو خپریدل وو.د ارتودوکس سلاو اکثریت سیریلیک تصویب کړ، پداسې حال کې چې ډیری کاتولیک سلاو لاتین معرفي کړ، مګر د دې عمومي قواعدو ډیری استثناوې شتون لري.په هغو سیمو کې چې دواړه کلیساګانې د کافرانو اروپایانو ته متوجه وې، لکه د لیتوانیا ګرانډ دوچي، د کروشیا دوچي او د سربیا سلطنت، د ژبو، رسم الخطونو او الفباونو مخلوط راڅرګند شول، او د لاتین کاتولیک (لاتینتاس) او سیریلیک ارتودوکس سواد ترمنځ کرښې راڅرګندې شوې. (Slavia Orthodoxa) توره وه.
په چین کې لومړنی مسیحیت
په چین کې لومړنی مسیحیت ©HistoryMaps
635 Jan 1

په چین کې لومړنی مسیحیت

China
عیسویت ممکن پخوا پهچین کې شتون درلود، مګر لومړی مستند پیژندنه د تانګ امپراتورۍ (618-907) په دوران کې وه چې د پادری الوپین په مشرۍ یو عیسوی ماموریت (چې په مختلف ډول د پارسي ، سریاک یا نیستوریان په توګه تشریح شوی) پیژندل شوی و. په 635 کې، چیرې چې هغه او د هغه پیروانو یو امپراطوري فرمان ترلاسه کړ چې د کلیسا د جوړولو اجازه ورکوي.په چین کې، مذهب د دقین جونګجیاو په نوم پیژندل شوی، یا د روميانو روښانه دین.داقین روم او نږدې ختیځ په نښه کوي، که څه هم د لویدیځ له نظره، د لاتیني عیسویانو لخوا نیستوري عیسویت متعصب ګڼل کیده.په 698-699 کې د بودایانو او بیا په 713 کې د داویسټانو له خوا د عیسویانو سره مخالفت راپورته شو، مګر عیسویت وده ته دوام ورکړ، او په 781 کې، د چنګ-ان په پلازمینه تانګ کې د تیږو سټیل (نیسټورین سټیل) جوړ شو. کوم چې په چین کې د امپراتورۍ په ملاتړ 150 کلن مسیحي تاریخ ثبت کړ.د سټیل متن په ټول چین کې د عیسویانو وده کونکي ټولنې بیانوي، مګر د دې او یو څو نورو ټوټه ټوټه ریکارډونو هاخوا، د دوی تاریخ نسبتا لږ پیژندل شوی.په وروستیو کلونو کې، نور امپراتورانو په مذهبي توګه زغم نه درلود.په 845 کې، چینایي چارواکو د بهرنیو کلتورونو منع کول پلي کړل، او عیسویت په 13 پیړۍ کې د مغول امپراتورۍ تر وخته پورې په چین کې کم شو.
Play button
700 Jan 1

د سکینډینیویا مسیحیت

Scandinavia
د سکنډینویا عیسویت کول، په بیله بیا نور نورډیک هیوادونه او د بالتیک هیوادونه، د 8 او 12 پیړیو ترمنځ ترسره شوي.د ډنمارک، ناروې او سویډن سیمو په ترتیب سره په 1104، 1154 او 1164 کې په مستقیم ډول پوپ ته مسؤلیت په غاړه درلود، خپل آرشیفونه تاسیس کړل.د سکینډینیوینیا خلکو عیسویت ته بدلون ډیر وخت ته اړتیا درلوده، ځکه چې د کلیساونو د شبکې جوړولو لپاره اضافي هڅې ترسره شوې.سامي تر اتلسمې پېړۍ پورې بې بدله پاتې شو.د لرغون پېژندنې نوې څېړنې ښيي چې د نهمې پېړۍ په اوږدو کې په ګوتالنډ کې عیسویان موجود وو.په دې باور دی چې عیسویت له سویل لویدیز څخه راغلی او شمال ته تللی دی.ډنمارک هم د سکینډینیوینیا لومړی هیواد و چې عیسویت شوی و، لکه څنګه چې هارالډ بلوتوت د CE 975 په شاوخوا کې دا اعلان وکړ، او د دوو جیلینګ ډبرو لوی یې پورته کړل.که څه هم سکینډینیویان په نوم لیکنه عیسویان شول، د حقیقي عیسوي عقیدې لپاره یې د پام وړ وخت واخیست ترڅو په ځینو سیمو کې د خلکو په منځ کې ځان جوړ کړي، پداسې حال کې چې خلک په نورو سیمو کې د پاچا څخه مخکې عیسویان شوي.هغه زاړه کورني دودونه چې امنیت او جوړښت یې چمتو کړی و د هغو نظرونو لخوا ننګول شوي چې ناپیژندل شوي وو، لکه اصلي ګناه، اوتار، او تثلیث.د نن ورځې سټاکهولم ته نږدې د لوون په ټاپو کې د قبرونو لرغونو آثارو ښودلې چې د خلکو اصلي عیسویت خورا ورو و او لږترلږه 150 څخه تر 200 کلونو پورې وخت نیسي، او دا د سویډن په سلطنت کې خورا مرکزي ځای و.په ناروې کې د برګن د سوداګریز ښارګوټي څخه د دیارلسمې پیړۍ رونک لیکنې لږ عیسوي نفوذ ښیې، او یو یې د والکیري غوښتنه کوي.
Play button
726 Jan 1

د بازنطین Iconoclasm

İstanbul, Turkey
د مسلمانانو په وړاندې د یو لړ سختو پوځي شاتګونو وروسته، Iconoclasm د 8 پیړۍ په پیل کې د بازنطین امپراتورۍ په ولایتونو کې راڅرګند شو.لومړی Iconoclasm، لکه څنګه چې کله ناکله ویل کیږي، د 726 او 787 ترمنځ واقع شوی، پداسې حال کې چې دویم Iconoclasm د 814 او 842 ترمنځ واقع شوی. د دودیز نظر له مخې، د بایزنټین اکونوکلاسم د بایزنټین امپراتور لیو III لخوا په مذهبي انځورونو باندې د بندیز له امله پیل شو. اسوریان، او د هغه د جانشینانو لاندې یې دوام وکړ.دا د مذهبي انځورونو په پراخه توګه ویجاړول او د انځورونو د عبادت د پلویانو ځورونې سره مل وو.iconoclastic غورځنګ د عیسوي کلیسا د لومړني هنري تاریخ ډیره برخه ویجاړه کړه.پاپسي په ټوله دوره کې د مذهبي انځورونو د کارولو په ملاتړ کې ټینګ پاتې شو، او ټولې پیښې د بازنطین او کارولینګین دودونو تر منځ مخ په زیاتیدونکي توپیر پراخ کړ په کوم کې چې لاهم یو متحد اروپایی کلیسا وه، او همدارنګه د بازنطین سیاسي کمولو یا لیرې کولو اسانتیاوې برابرې کړې. د ایټالیا د ټاپو وزمې د برخو کنټرول.په لاتین لویدیځ کې، پوپ ګریګوري III په روم کې دوه غونډې جوړې کړې او د لیو کړنې یې وغندلې.د بازنطین Iconoclast شورا چې په 754 CE کې په هیریا کې جوړه شوې وه، پریکړه وکړه چې مقدس انځورونه غیرقانوني دي.iconoclastic غورځنګ بیا وروسته په 787 CE کې د نیکیا د دوهمې شورا (اووم اکومینیکل شورا) لاندې د عصبي په توګه تعریف شو مګر د 815 او 842 عیسوي ترمینځ یو لنډ بیا راپورته شو.
800 - 1299
لوړ منځنۍ دورېornament
د فوټین شیزم
د فوټین شیزم ©HistoryMaps
863 Jan 1

د فوټین شیزم

Bulgaria
په نهمه پیړۍ کې، د ختیځ (بازنطین، یوناني ارتودوکس) او لویدیځ (لاتین، رومن کاتولیک) عیسویت ترمنځ یو تناقض رامینځته شو چې د رومي پاپ جان VII د مخالفت له امله د بایزنټین امپراتور مایکل III لخوا د فوټیوس I لخوا ټاکل شوی و. د قسطنطنیه د سرپرست مقام.فوټیوس د ختیځ او لویدیځ ترمینځ د پخوانیو لانجو لپاره د پوپ لخوا بخښنه رد کړه.فوټیوس په ختیځو مسلو کې د پوپ د برتری له منلو یا د فیلیوک بند له منلو ډډه وکړه.د هغه د تقدیر په شورا کې د لاتیني پلاوي په هغه فشار واچاوه چې د دوی ملاتړ خوندي کولو لپاره دا ماده ومني.دغه شخړه د بلغاریا په کلیسا کې د ختیځ او لویدیز کلیسا د قضایي حقونو په اړه هم شامله وه.فوټیوس د بلغاریا په اړه د قضایي حقونو په مسله کې رعایت چمتو کړ، او د پوپل میراث د بلغاریا روم ته د هغه د بیرته راستنیدو سره ترسره کړ.په هرصورت، دا امتیاز په بشپړه توګه نومول شوی و، ځکه چې په 870 کې د بازنطین رسم ته د بلغاریا بیرته راستنیدل لا دمخه د هغې لپاره د خودسرو کلیسا خوندي کړې وه.د بلغاریا د بوریس I له رضایت پرته، پاپسي د دې توان نه درلود چې خپلې ادعاوې پلي کړي.
Play button
900 Jan 1

خانقاه اصلاحات

Europe
د شپږمې پیړۍ راهیسې، د کاتولیک لویدیځ ډیری خانقاه د بینډیکټین آرډر سره تړاو لري.د اصالح شوي بینیډیکټین قانون ته د سختې مراعات کولو له امله ، د کلیني ابي د 10 پیړۍ وروسته د لویدیز خانقاهیت پیژندل شوی مخکښ مرکز شو.کلوني یو لوی، فدرالي امر رامینځته کړ چې په کې د فرعي کورونو مدیران د کلوني د مأمورینو د مرستیالانو په توګه دنده ترسره کوله او هغه ته یې ځواب ویل.د کلونیاک روح په نورمن کلیسا کې د 10 پیړۍ له دویمې نیمایي څخه د 12 پیړۍ په پیل کې د هغې په لوړوالي کې یو ژوندی اغیزه وه.د خانقاه اصالحاتو بله څپې د سیسټرسین غورځنګ سره راغله.لومړی سیسټرسیان ابی په 1098 کې په Cîteaux Abbey کې تاسیس شوی.د سیسټرسیان ژوند کلیدي د بینډیکټین واکمنۍ لفظي مشاهدې ته راستنیدل و ، چې د بینډیکټین پرمختګونه یې رد کړل.په اصالحاتو کې تر ټولو د پام وړ ځانګړتیا لاسي کار ته راستنیدل، او په ځانګړې توګه ساحوي کار ته.د کلیرواکس د برنارډ څخه الهام اخیستی، د سیسټرسیانو لومړنی جوړونکی، دوی په منځني پیړیو اروپا کې د ټیکنالوژیکي پرمختګ او خپریدو اصلي ځواک شو.د 12 پیړۍ په پای کې، د سیسټرسیان کورونه 500 وو، او په 15 پیړۍ کې د هغې لوړوالی ادعا وکړه چې نږدې 750 کورونه لري.ډیری یې په ځنګلي سیمو کې جوړ شوي او د اروپا د داسې جلا برخو په اقتصادي کښت کې یې لوی رول لوبولی.د خانقاه اصالحاتو دریمه کچه د مینډیکینټ امرونو په رامینځته کولو سره چمتو شوې وه.په عام ډول د "فرارز" په نوم پیژندل کیږي ، مینډیکټان د فقر ، عفت او اطاعت دودیزو نذرونو سره د خانقاه واکمنۍ لاندې ژوند کوي مګر دوی په یوه جلا خانقاه کې په تبلیغ ، مشنري فعالیت او تعلیم ټینګار کوي.د 12 پیړۍ په پیل کې، د فرانسیسک آرډر د فرانسیس د اسیسی د پیروانو لخوا تاسیس شو، او بیا وروسته د ډومینیک حکم د سینټ ډومینیک لخوا پیل شو.
Play button
1054 Jan 1

ختیځ – لویدیز شیزم

Europe
ختیځ – لویدیز شیزم، چې د "ستر شیزم" په نوم هم یادیږي، کلیسا په لویدیځ (لاتین) او ختیځ (یوناني) څانګو کې جلا کړه، د بیلګې په توګه، لویدیځ کاتولیکیزم او ختیځ ارتودوکسي.دا لومړی لویه څانګه وه کله چې په ختیځ کې ځینې ډلو د چلسیډون شورا فرمانونه رد کړل (وګورئ اورینټل ارتودوکسي) او خورا مهم و.که څه هم په نورمال ډول د 1054 نیټه ده، ختیځ - لویدیز شیزم په حقیقت کې د لاتین او یوناني عیسویت ترمنځ د پوپل د لومړیتوب او د فیلیوک په اړه د ځینو نظریاتي مسلو په اړه د اوږدې مودې د واټن پایله وه، مګر د کلتوري، جغرافیایي، جیو پولیټیکل، او جغرافیایي مسلو له امله یې شدت درلود. ژبنی توپیرونه
Play button
1076 Jan 1

د پانګونې جنجال

Worms, Germany
د پانګونې شخړه، چې د پانګونې سیالۍ په نوم هم یادیږي (په آلمان کې: Investiturstreit)، په مینځنۍ پیړۍ کې د کلیسا او دولت ترمنځ د بشپانو (پانګې اچونې) او د خانقاهونو او د پاپانو د ټاکلو او نصبولو په اړه شخړه وه.په 11 او 12 پیړیو کې د پاپانو لړۍ د مقدس روم امپراتورۍ او نورو اروپایی پاچاهانو ځواک کمزوری کړ، او دا لانجه په آلمان کې د نږدې 50 کلونو کورنۍ جګړې لامل شوه.دا په 1076 کې د پوپ ګریګوري VII او هنري IV (بیا پاچا، وروسته د مقدس روم امپراتور) ترمنځ د واک د جګړې په توګه پیل شو. شخړه په 1122 کې پای ته ورسیده، کله چې پوپ کیلیکستوس II او امپراتور هنري V د کیمونو په کنکورډټ موافقه وکړه.د تړون له مخې بشپان اړ شوي چې د سیکولر پاچا سره د وفادارۍ قسم واخلي، چې واک یې د "لانس په واسطه" درلود، مګر انتخاب یې کلیسا ته پریښود.دې د کلیسا حق تایید کړ چې د سپیڅلي واک سره بشپس پانګونه وکړي ، د حلقې او کارمندانو لخوا سمبول.په آلمان کې (مګر ایټالیا او برګنډي نه)، امپراتور د کلیسا د چارواکو لخوا د ایبټانو او بشپانو په ټاکنو کې د مشرتوب حق هم ساتلی، او د شخړو منځګړیتوب کوي.د مقدس روم امپراتورانو د پوپ د انتخاب حق پریښود.په ورته وخت کې، د 1103 څخه تر 1107 پورې د انګلستان د پاچا هینري I او پوپ پاشل II او د انګلستان د پاچا هینري I تر منځ یوه لنډه مګر د پام وړ پانګونې مبارزه هم وه.
صلیبیان
د اکري محاصره، 1291 ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1095 Jan 1 - 1291

صلیبیان

Jerusalem, Israel
صلیبی جنګونه د مذهبی جنګونو لړۍ وه چې په مینځنۍ پیړۍ کې د لاتین کلیسا لخوا پیل شوې، ملاتړ شوې، او ځینې وختونه الرښوونه شوې.د دغو صليبي جنګونو څخه تر ټولو ښه پيژندل شوي هغه دي چې د 1095 او 1291 کلونو ترمنځ دوره کې سپيڅلې خاورې ته د اسلامي واکمنۍ څخه د بيت المقدس او د هغې شاوخوا سيمې بېرته نيولو په موخه ترسره شوي.په ایبیریا ټاپو وزمه کې د مور ( ریکونسټا ) او په شمالي اروپا کې د کافر غربي سلاویک ، بالتیک او فنیک خلکو (شمالي صلیبیانو) پروړاندې همغږي نظامي فعالیتونه هم د صلیبیانو په نوم پیژندل شوي.د 15 پیړۍ په اوږدو کې، د کلیسا لخوا تصویب شوي نور صلیبي جنګونه د یهودانو عیسوي فرقو، د بازنطین او عثماني امپراتوریو په وړاندې، د کافرانو او بدعت سره د مبارزې لپاره، او د سیاسي دلایلو لپاره جنګیدل.د کلیسا لخوا غیرقانوني، د عامو اتباعو مشهور صلیبی جنګونه هم په مکرر ډول وو.د لومړۍ صلیبي جګړې پیل چې په پایله کې یې په 1099 کې د بیت المقدس بیا رغونه وشوه، په لسګونو صلیبي جنګونه وشول، چې د پیړیو لپاره د اروپا تاریخ مرکزي نقطه چمتو کوي.په 1095 کې، پاپ ښاري II د کلیرمونټ په شورا کې د لومړۍ صلیبي جګړې اعلان وکړ.هغه د سلجوقی ترکانو په وړاندې د بازنطین امپراتور الیکسیس I سره نظامي ملاتړ ته وهڅول او بیت المقدس ته یې د وسله وال زیارت غوښتنه وکړه.په لویدیځه اروپا کې د ټولو ټولنیزو طبقو په اوږدو کې، د خلکو په زړه پورې غبرګون و.لومړي صلیبیانو بیلابیلې انګیزې درلودې، پشمول د مذهبي نجات، د فیوډالي مکلفیتونو پوره کول، د شهرت فرصتونه، او اقتصادي یا سیاسي ګټې.وروسته صلیبي جنګونه عموما د ډیرو منظمو لښکرو لخوا ترسره شوي، ځینې وختونه د پاچا لخوا رهبري کیږي.ټولو ته د پوپل تسلیت ورکړل شو.لومړنیو بریالیتوبونو څلور صلیبی دولتونه تاسیس کړل: د ایډیسا ښار؛د انطاکیه سلطنت؛د بیت المقدس سلطنت؛او د طرابلس ښار.د صلیبیانو شتون په سیمه کې په یو شکل کې په 1291 کې د اکری تر سقوط پورې پاتې و. له دې وروسته، د سپیڅلې ځمکې د بیرته ترلاسه کولو لپاره نور صلیبی جنګونه شتون نلري.
د منځنیو پیړیو تحقیقات
د منځنیو پیړیو تحقیقات ©HistoryMaps
1184 Jan 1 - 1230

د منځنیو پیړیو تحقیقات

France
د مینځنۍ پیړۍ تحقیقات د 1184 څخه شاوخوا د تحقیقاتو لړۍ وه (د کاتولیک کلیسا بدنونه چې د 1184 په شاوخوا کې د بدعت په ځپلو تورن شوي) په شمول د ایپیسکوپل تحقیقات (1184-1230s) او وروسته د پوپل تحقیقات (1230s).د منځنیو پیړیو تحقیقات د هغو حرکتونو په ځواب کې رامینځته شوي چې د رومن کاتولیکیزم ته مرتد یا متعصب ګڼل کیږي، په ځانګړې توګه په سویلي فرانسه او شمالي ایټالیا کې کاتاریزم او والډینسیان.دا د ډیری تحقیقاتو لومړني حرکتونه وو چې تعقیب به یې کړي.کتارونه په لومړي ځل په 1140s کې په جنوبي فرانسه کې او والډینسیان په شمالي ایټالیا کې د 1170 په شاوخوا کې یادونه وشوه.د دې ټکي دمخه، انفرادي عقیده لکه پیټر آف برویس اکثرا کلیسا ننګولې وه.په هرصورت، کتار په دوهمه پیړۍ کې لومړی ډله ایز سازمان و چې د کلیسا واک ته یې جدي ګواښ و.دا مقاله یوازې دا لومړني تحقیقات پوښي، نه د 16 پیړۍ وروسته د رومن تحقیقات، یا د 15 پیړۍ په وروستیو کې د هسپانوي تحقیقاتو یو څه مختلف پدیده چې د ځایی پادریانو په کارولو سره د هسپانوي پاچاهۍ تر کنټرول لاندې وه.د شپاړسمې پیړۍ د پرتګالي تحقیقاتو او مختلفو استعماري څانګو ورته بڼه تعقیب کړه.
1300 - 1520
د منځنیو پیړیو وروستنی او د بیا رغونی لومړی پړاوornament
Play button
1309 Jan 1 - 1376

Avignon Papacy

Avignon, France
د Avignon Papacy د 1309 څخه تر 1376 پورې دوره وه چې په ترڅ کې یې اوه پرله پسې پاپانو د روم په ځای په Avignon (بیا د ارلس په سلطنت کې، د مقدس روم امپراتورۍ برخه، اوس په فرانسه کې) کې اوسیدل.وضعیت د پاپسي او فرانسوي تاج تر مینځ د شخړې څخه رامینځته شوی، چې د پاپ بونفیس VIII په مړینې کې د هغه د نیولو او د فرانسې د فیلیپ IV لخوا ناوړه چلند وروسته پای ته ورسید.د پاپ بینیډیکټ XI له مړینې وروسته، فیلیپ په 1305 کې د فرانسوي کلیمینټ V د پاپ په توګه د ټاکلو لپاره یوه تړلې غونډه مجبوره کړه. کلیمینټ روم ته له تګ څخه انکار وکړ او په 1309 کې یې خپله محکمه په ایوګنون کې د پوپل انکلیو ته ولیږه، چیرې چې دا پاتې شو. په راتلونکو 67 کلونو کې.د روم څخه دا نشتوالی کله ناکله د "د پاپسي د بابل اسیر" په نوم یادیږي.په ټولیزه توګه اوه پوپانو په Avignon کې حکومت وکړ، ټول فرانسوي، او ټول د فرانسوي تاج تر اغیز لاندې.په 1376 کې، ګریګوري XI Avignon پریښود او خپله محکمه روم ته لاړ (د جنوري په 17، 1377 کې ورسید).مګر په 1378 کې د ګریګوري له مړینې وروسته، د هغه د ځای ناستي ښاري شپږم او د کارډینالانو د یوې ډلې ترمنځ خرابې اړیکې لویدیځ شیزم ته وده ورکړه.دا د Avignon پاپ دوهمه کرښه پیل کړه، چې وروسته بیا غیرقانوني ګڼل کیږي.وروستی Avignon antipope، Benedict XIII، په 1398 کې د فرانسې په ګډون خپل ډیری ملاتړ له لاسه ورکړ؛هغه پنځه کاله د فرانسویانو له محاصرې وروسته په 1403 کې پرپیګنان ته وتښتید. په 1417 کې د کانسټانس په شورا کې اختلاف پای ته ورسید.
Play button
1378 Jan 1 - 1417

غربي شیزم

Europe
لویدیځ شیزم د کاتولیک کلیسا په مینځ کې د 1378 څخه تر 1417 پورې ویشل شوی و چې په روم او ایګنون کې میشت بشپان دواړه د ریښتیني پاپ ادعا کوي، او په 1409 کې د پیسان د ادعا کونکو دریمې کرښې سره یوځای شوي. شیزم د شخصیتونو لخوا پرمخ وړل شوی و. او سیاسي وفاداري، د Avignon پاپسي سره د فرانسې د پاچاهۍ سره نږدې تړاو لري.د پوپل تخت ته د دې سیالانو ادعاګانو د دفتر وقار ته زیان رسولی.پوپ د 1309 راهیسې په ایوګنون کې اوسیده، مګر پاپ ګریګوري XI په 1377 کې روم ته راستون شو. په هرصورت، کاتولیک کلیسا په 1378 کې جلا شوه کله چې د کارډینال کالج اعلان وکړ چې دوی د ګریګوري XI د مړینې په شپږو میاشتو کې د شپږم ښاري او کلیمینټ VII پوپ ټاکلي دي. .د پخلاینې له څو هڅو وروسته، د پیسا شورا (1409) اعلان وکړ چې دواړه سیالان غیرقانوني دي او د دریم مطلوب پوپ ټاکل شوي.اختلاف په پای کې حل شو کله چې د پیسان ادعا کونکي جان XXIII د کانسټانس شورا (1414-1418) ته وبلله.شورا د رومن پاپ ګریګوري XII او د پیسان انټيپوپ جان XXIII د ګوښه کولو تنظیم وکړ، د Avignon antipope Benedict XIII څخه یې ګوښه کړ، او مارټین V د روم د نوي پاپ په توګه وټاکل شو.
د امریکا مسیحیت
د کورټیز او د هغه د سرتیرو لخوا د تیوکالي برید ©Emanuel Leutze
1493 Jan 1

د امریکا مسیحیت

Mexico
د اروپا د استعمار د لومړۍ څپې په پیل کې، د اصلي خلکو د اصلي مذهبونو په وړاندې مذهبي تبعیض، تعذیب او تاوتریخوالی په سیستماتیک ډول د 15 - 16 پیړیو راهیسې د اروپایی عیسوی استعمارانو او میشته کونکو لخوا ترسره شوی.د کشف د دورې او راتلونکو پیړیو په جریان کې، هسپانوي او پرتګالي استعماري امپراتورۍ د امریکا د اصلي خلکو د عیسوي مذهب د بدلولو په هڅه کې خورا فعال وو.پاپ الکساندر شپږم د می په 1493 کې Inter caetera بیل خپور کړ چېد هسپانیا د سلطنت لخوا ادعا شوې ځمکې تاییدوي، او په بدل کې یې امر کړی چې اصلي خلک کاتولیک عیسویت ته بدل شي.د کولمبس د دوهم سفر په جریان کې، د بینډیکټین فریارونه د هغه سره د دولسو نورو پادریانو سره وو.د ازټیک امپراتورۍ د هسپانوي فتح سره ، د کثافاتو اصلي نفوس تبلیغ په هغه څه کې ترسره شو چې د "روحاني فتح" په نوم یادیږي.د اصلي خلکو د بدلولو لپاره په لومړني کمپاین کې ډیری زړه راښکونکي امرونه شامل وو.فرانسیسکان او ډومینیکان اصلي ژبې زده کړې، لکه Nahuatl، Mixtec، او Zapotec.په مکسیکو کې د ځایی خلکو لپاره یو له لومړنیو ښوونځیو څخه په 1523 کې د پیډرو ډی ګانټ لخوا تاسیس شو. د ویرانو موخه دا وه چې د سیمه ایزو مشرانو بدلول وي، په دې هیله او تمه چې د دوی ټولنې به ورته تعقیب کړي.په ګڼ میشته سیمو کې، ویرانو د کلیساګانو جوړولو لپاره د سیمې خلک متحرک کړل، مذهبي بدلون یې څرګند کړ؛دا کلیساګانې او چپل اکثرا په ورته ځایونو کې د پخوانیو معبدونو په څیر وو، ډیری وختونه ورته ډبرې کارول کیږي."اصلي خلکو یو لړ غبرګونونه ښودلي، له ښکاره دښمنۍ څخه د نوي مذهب فعال منلو پورې."په مرکزي او سویلي مکسیکو کې چیرې چې د لیکل شوي متنونو رامینځته کولو اوسنی دودیز دود شتون درلود ، فریرانو اصلي لیکونکو ته ښوونه وکړه چې خپلې ژبې په لاتین لیکونو ولیکي.په سیمه ایزو ژبو کې د پام وړ متنونه شتون لري چې د دوی په خپلو ټولنو کې د اصلي خلکو لخوا د خپلو موخو لپاره رامینځته شوي.په سرحدی سیمو کې چیرې چې ځایی ځایی نفوس شتون نه درلود، ویرانو او جیسوټس ډیری وختونه ماموریتونه رامینځته کول، په هغو ټولنو کې چې د جنګیالیو لخوا تر څارنې لاندې وو منتشر داخلي نفوس راټولول ترڅو په اسانۍ سره د انجیل تبلیغ وکړي او د دوی باور ته غاړه کیږدي.دا ماموریتونه د هسپانوي استعمار په اوږدو کې رامینځته شوي چې د اوسني متحده ایالاتو له سویل لویدیز برخو څخه د مکسیکو له لارې او ارجنټاین او چیلي ته غزیدلي.
1500 - 1750
د عصري دورې ابتداييornament
Play button
1517 Jan 1

سمون

Germany
اصلاح په 16 پیړۍ کې په لویدیځ عیسویت کې په اروپا کې یو لوی حرکت و چې د کاتولیک کلیسا او په ځانګړي توګه د پوپل واک ته یې مذهبي او سیاسي ننګونه رامینځته کړه، د هغه څه له امله رامینځته شوي چې د کاتولیک کلیسا لخوا غلطۍ، سرغړونې او توپیرونه ګڼل کیږي.اصلاح د پروټسټنټزم پیل او د لویدیځ کلیسا په پروټسټنټزم ویشل او هغه څه چې اوس د روم کاتولیک کلیسا ده.دا هم یو له هغو پیښو څخه شمیرل کیږي چې د منځنۍ دورې پای او په اروپا کې د عصري دورې پیل پیل کوي.له مارتین لوتر څخه مخکې هم د اصلاحاتو ډېر خوځښتونه موجود وو.که څه هم اصلاحات معمولا په 1517 کې د مارټین لوتر لخوا د 95 مقالې په خپرولو سره پیل شوي ، هغه د 1521 کال د جنوري تر میاشتې پورې د پاپ لیو ایکس لخوا نه و ایستل شوی. د مقدس روم امپراتورۍ د هغه د نظریاتو دفاع یا تبلیغ کولو څخه.د ګوتنبرګ د چاپ د مطبوعاتو خپریدل په سیمه ایزو ژبو کې د مذهبي موادو د چټک خپریدو لپاره وسیله چمتو کړه.لوتر وروسته له هغه ژوندی پاتې شو چې د الیکټور فریډریک حکمت د محافظت له امله غیرقانوني اعلان شو.په آلمان کې لومړني غورځنګ متنوع شو، او نور اصلاح کونکي لکه هولډریچ زونګلي او جان کالوین راڅرګند شول.په عموم کې، اصلاح کونکو استدلال وکړ چې په عیسویت کې نجات یو بشپړ حالت و چې یوازې په عیسی باندې د باور پراساس و او نه داسې پروسه چې ښه کارونو ته اړتیا لري، لکه څنګه چې د کاتولیک نظر کې.د دې دورې مهمې پیښې عبارت دي له: د حشراتو خواړه (1521)، د پروشیا د لوتران دچي جوړښت (1525)، د انګلیسي ریفورمیشن (1529 وروسته)، د ټرینټ شورا (1545-63)، د اګسبرګ سوله (1555)، د الیزابیت لومړۍ اخراج (۱۵۷۰)، د نانتیس فرمان (۱۵۹۸) او د ویسټفالیا سوله (۱۶۴۸).د کاتولیک ریفورمیشن یا کاتولیک بیا رغونه هم ویل کیږي، د کاتولیک اصلاحاتو دوره وه چې د پروټسټینټ اصالحاتو په ځواب کې پیل شوي.
په فیلیپین کې عیسویت
په فیلیپین کې عیسویت ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1564 Jan 1

په فیلیپین کې عیسویت

Philippines
سیبو ته د فرډینند میګیلان راتګد هسپانیې لخوا د عیسویانو د بدلولو لپاره د لومړۍ هڅې استازیتوب کوي.د پیښو د توضیحاتو له مخې، میګیلان د سیبو له راجا همابون سره ولیدل، چې یو ناروغ لمسی یې درلود چې سپړونکی، یا د هغه یو سړی یې په درملنه کې مرسته کوله.د مننې له مخې، همابون او د هغه مشر ملګري اجازه ورکړه چې ځان ته "کارلوس" او "جوانا" نوم ورکړي، د هغه شاوخوا 800 تابعین هم بپتسما شوي.وروسته، لاپولاپو، د ګاونډي مکتان ټاپو پاچا د هغه سړي میګیلان وواژه او د هسپانوي بدمرغه سفر ته یې لاره ورکړه.په 1564 کې، د نوي هسپانیا وایسرای لویس دي ویلاسکو، د باسکیو سپړونکی میګویل لوپیز دی لیګازپي فیلیپین ته واستاوه.د لیګازپي په سفر کې، چې د اګسټینیایي جنګیالیو او طواف کوونکی اندریس دی اردونتا پکې شامل وو، د مقدس ماشوم تر سرپرستۍ لاندې اوس د سیبو ښار جوړ کړ، او وروسته یې په 1571 کې د میینیلا سلطنت فتح کړ او په 1589 کې د توندو ګاونډی پاچا بیا استعمار شو. د مذهب پیروي کولو لپاره ځکه چې دوی تر 1898 پورې د فیلیپین پاتې برخې وپلټلې او لاندې یې کړې، د مینډاناو د برخو استثنا پرته، چې د لسمې پیړۍ له وروستیو راهیسې مسلمانان وو، او کورډیلیرا، چیرې چې ډیری غرنۍ قبیلې خپل لرغوني ساتل شوي دي. باورونه لکه څنګه چې دوی د شلمې پیړۍ په لومړیو کې د متحده ایالاتو تر رسیدو پورې د لویدیځ استعمار سره مقاومت وکړ.
نیو انګلستان ته د Puritan مهاجرت
د جورج هینري بوټن لخوا کلیسا ته تلونکي زیارت کونکي (1867) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1620 Jan 1 - 1638

نیو انګلستان ته د Puritan مهاجرت

New England, USA
نیو انګلینډ ته د Puritan مهاجرت د 1620 څخه تر 1640 پورې په خپلو اغیزو کې نښه شوی و ، وروسته په چټکۍ سره کم شو.د لوی مهاجرت اصطلاح معمولا د میساچوسټس او کیریبین ، په ځانګړي توګه بارباډوس ته د انګلیسي پیوریتانانو په دوره کې مهاجرت ته اشاره کوي.دوی په کورنۍ ګروپونو کې د جلا شوي اشخاصو په توګه راغلي او په عمده توګه د خپلو عقیدو د عملي کولو لپاره د آزادۍ لپاره هڅول شوي.
د ګیلیلیو اړیکه
ګیلیلیو د مقدس دفتر څخه مخکې، د جوزف نیکولاس رابرټ-فلوری لخوا د 19 پیړۍ انځور ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1633 Jan 1

د ګیلیلیو اړیکه

Pisa, Province of Pisa, Italy
د ګالیلیو معامله (ایټالوی: il processo a Galileo Galilei) د 1610 په شاوخوا کې پیل شوه او په 1633 کې د رومن کاتولیکانو د تحقیقاتو لخوا د ګالیلیو ګیلیلي محاکمې او غندنې سره پای ته ورسیده. ګیلیلیو د هغه د هیلو سنټریزم د ملاتړ له امله محاکمه شو، کوم چې د ځمکې او ستورپوهنې ماډل. سیارې د کائنات په مرکز کې د لمر شاوخوا ګرځي.په 1610 کې، ګالیلیو خپل Sidereus Nuncius (ستوری میسنجر) خپور کړ، د حیرانتیا وړ لیدونو تشریح کوي چې هغه د نوي ټیلسکوپ سره ترسره کړي، د دوی په منځ کې د مشتری ګیلیلین سپوږمۍ.د دې مشاهداتو او اضافي مشاهدو سره چې تعقیب شوي، لکه د وینس پړاوونه، هغه د نیکولاس کوپرنیکس د هیلو سینټریک تیوري ته وده ورکړه چې په 1543 کې په De revolutionibus orbium coelestium کې خپره شوه. د ګیلیلیو کشفونه په کاتولیک کلیسا کې د مخالفت سره مخ شول، او په 1616 کې د تحقیقاتو اعلان وکړ. heliocentrism باید "په رسمي توګه غیر اخلاقي" وي.ګالیلیو په ۱۶۱۶ کال کې د طیارو نظریه وړاندې کړه او په ۱۶۱۹ کې یې د کمېټو نظریه وړاندې کړه.هغه استدلال وکړ چې سمندر د ځمکې د حرکت لپاره ثبوت و.په 1632 کې ګالیلیو خپل ډیالوګ د دوه لوی نړیوال سیسټمونو په اړه خپور کړ، چې د هیلو سینټریزم دفاع یې کوله، او خورا مشهور و.د الهیات، ستورپوهنې او فلسفې په اړه د زیاتیدونکي تناقض په ځواب کې، د روم تحقیقاتو ګالیلیو په 1633 کې محاکمه کړ، هغه یې "په سخته توګه د بدعت شکمن" وموندل، او هغه یې په کور کې په نظر بند محکوم کړ چیرې چې هغه په ​​1642 کې د هغه تر مړینې پورې پاتې شو. په دې وخت کې، د هیلو سینټریک کتابونه وو. او ګالیلیو ته امر وشو چې له محاکمې وروسته د هیلو سینټریک نظریاتو له ساتلو، ښوونې او دفاع څخه ډډه وکړي.په اصل کې پاپ ښاري VIII د ګیلیلیو سرپرست و او هغه ته یې اجازه ورکړې وه چې د کوپرنیکن تیوري خپروي تر هغه چې هغه یې د فرضیې په توګه وګڼله، مګر په 1632 کې د خپرولو وروسته، سرپرستي مات شوه.
Play button
1648 Jan 1

د اصالحاتو ضد

Trento, Autonomous Province of
د اصلاح ضد مبارزه د کاتولیک بیا راژوندي کیدو دوره وه چې د پروټیسټنټ اصالحاتو په ځواب کې پیل شوې وه.دا د ټرینټ شورا (1545-1563) سره پیل شو او په لویه کچه په 1648 کې د اروپا د مذهب جګړو پای ته ورسید. اسناد او د کلیسیستیک ترتیب لکه څنګه چې د ټرینټ شورا لخوا فرمان شوی.په دې وروستیو کې د مقدس روم امپراتورۍ د امپراطوري رژیم هڅې، د بدعت محاکمې او تحقیقات، د فساد ضد هڅې، روحاني حرکتونه، او د نوي مذهبي حکمونو بنسټ ایښودل شامل وو.دا ډول پالیسیو د اروپا په تاریخ کې اوږدمهاله اغیزې درلودې چې د پروټیسټنټ جلاوطنۍ سره د 1781 د زغم د پیټینټ پورې دوام درلود، که څه هم په 19 پیړۍ کې کوچني اخراجونه ترسره شوي.په دې ډول اصلاحاتو کې د روحاني ژوند او د کلیسا د دیني دودونو په برخه کې د پادریانو د سمې روزنې لپاره د مدرسو بنسټ، د دوی روحاني بنسټونو ته د امرونو بیرته راستنیدو سره د مذهبي ژوند سمون، او نوي روحاني حرکتونه شامل دي چې په عقیدوي ژوند او شخصي ژوند باندې تمرکز کوي. د مسیح سره اړیکه، پشمول د هسپانوي صوفیانو او د روحانيت فرانسوي ښوونځي.په دې کې سیاسي فعالیتونه هم شامل وو چې په ګوا او بمبي باسین کې دهسپانوي تحقیقات او د پرتګالي تحقیقات شامل وو. د اصلاح ضد مبارزې لومړنی ټینګار د نړۍ هغه برخو ته رسیدل و چې د کاتولیکانو په توګه مستعمره شوي وو او هڅه یې کوله. د سویډن او انګلستان په څیر هیوادونه بیرته راګرځول چې یو وخت د اروپا د عیسویت له وخت څخه کاتولیک وو، مګر د اصلاحاتو لپاره ورک شوي وو.
Play button
1730 Jan 1

لومړی لوی بیداری

Britain, United Kingdom
لومړی لوی بیداری (کله ناکله لوی بیداری) یا د انجیل بیاکتنه د عیسوی بیا راژوندي کولو لړۍ وه چې په 1730s او 1740s کې برتانیا او د هغه دیارلس شمالي امریکا استعمارونه یې له مینځه یوړل.د بیا راژوندي کولو غورځنګ په دوامداره توګه پروتستانتیزم اغیزه وکړه ځکه چې پیروانو د انفرادي تقوی او مذهبي عقیدې نوي کولو هڅه وکړه.لوی بیدارۍ د پروټیسټنټ کلیساګانو کې د انګلیس - امریکایی انجیلالیزم رامینځته کیدل د یو متفرقه غورځنګ په توګه په نښه کړل.په متحده ایالاتو کې ، د لوی بیدارۍ اصطالح اکثرا کارول کیږي ، پداسې حال کې چې په انګلستان کې حرکت د انجیل بیاکتنې په نوم یادیږي.د زړو دودونو پر بنسټ جوړونه — پیوریتانیزم، پییټیزم او پریسبیټیریازم — د بیا راژوندي کولو لوی مشران لکه جورج وایټ فیلډ، جان ویسلي او جوناتن اډوارډز د بیا ژوندي کولو او نجات یوه الهیات بیان کړل چې د مذهبي حدودو څخه تیریږي او د ګډ انجیل هویت په جوړولو کې مرسته کوي.بیا ژغورونکو د پروټسټینزم د اصالحاتو نظریاتي اړتیاوو ته اضافه کړه او د روح القدس په وړاندې کولو باندې ټینګار کوي.بې ځایه تبلیغ اوریدونکو ته د عیسی مسیح لخوا د دوی د نجات اړتیا په اړه د ژور شخصي قناعت احساس ورکړ او د شخصي اخلاقو نوي معیار ته د ځان تفتیش او ژمنتیا ته وده ورکړه.د بیا ژوندي کولو الهیات ټینګار کوي چې مذهبي بدلون نه یوازې د عیسوي عقیدې سمولو لپاره فکري موافقه وه بلکې باید په زړه کې تجربه شوي "نوي زیږون" وي.بیا ژغورونکو دا هم ښوولې چې د نجات ډاډ ترلاسه کول په عیسوي ژوند کې یو عادي تمه وه.پداسې حال کې چې د انجیل بیا ژغورنه د ګډو عقایدو په شاوخوا کې په مختلفو مذهبونو کې انجیلونه متحد کړي، دا د موجوده کلیساګانو کې د هغو کسانو تر منځ د ویش لامل شوی چې د بیا ژوندي کیدو ملاتړ کوي او هغه څوک چې نه کوي.مخالفین په کلیساګانو کې د بې تعلیمه، تلونکي مبلغین او مذهبي لیوالتیا هڅولو له لارې په کلیسا کې د ګډوډۍ او توکمپالنې د هڅولو تور لګوي.
1750 - 1945
وروستنۍ عصري دورهornament
Play button
1790 Jan 1

د بیا رغونې غورځنګ

United States
د بیا رغونې غورځنګ (د امریکا د بیارغونې غورځنګ یا د ډبرې – کیمبل غورځنګ په نوم هم پیژندل کیږي ، او په توجیه کې د کمپبیلیزم په نوم هم پیژندل کیږي) یو عیسوي غورځنګ دی چې د 19 پیړۍ په لومړیو کې د دوهم لوی بیدارۍ (1790-1840) په جریان کې د متحده ایالاتو په سرحد کې پیل شو.د دې حرکت مخکښان د کلیسا له دننه څخه د اصلاح کولو په لټه کې وو او "د نوي عهد نامې کلیسا وروسته په یوه واحد بدن کې د ټولو عیسویانو یووالي په لټه کې وو.د بیا رغونې غورځنګ د مذهبي بیا ژوندي کولو له څو خپلواکو څانګو څخه رامینځته شوی چې د لومړني عیسویت مثالی دی.دوه ډلې، چې په خپلواکه توګه د عیسوي عقیدې سره ورته چلند رامینځته کړی، په ځانګړې توګه مهم وو.لومړی، د بارټن ډبلیو سټون په مشرۍ، په کین ریج، کینټکي کې پیل شو، او د "عیسویانو" په توګه پیژندل شوی.دویمه برخه په لویدیځ پنسلوانیا او ویرجینیا (اوس لویدیځ ویرجینیا) کې پیل شوه او مشري یې توماس کمپبل او د هغه زوی الکساندر کمپبل چې دواړه یې په سکاټلینډ کې زده کړل؛دوی په پای کې د "مسیح پیروان" نوم کارولی.دواړو ډلو په نوې عهد نامې کې د لیدلو وړ نمونو پراساس د ټولې عیسوي کلیسا د بیا رغولو هڅه وکړه، او دواړه په دې باور وو چې عقیدې عیسویت تقسیم کړی.په 1832 کې دوی د یو لاس په ملګرتیا سره یوځای شول.د نورو شیانو په منځ کې، دوی په دې عقیده کې متحد وو چې عیسی مسیح دی، د خدای زوی؛عیسویان باید د هرې اونۍ په لومړۍ ورځ د لوی اختر لمانځنه وکړي.او دا چې د بالغ مومنانو بپتسمه په اوبو کې د ډوبیدو سره اړینه وه.: 147-148 ځکه چې بنسټ ایښودونکو غوښتل چې ټول مذهبي لیبلونه پریږدي، دوی د عیسی د پیروانو لپاره د انجیل نومونه کارول. د لومړۍ پیړۍ کلیساګانې لکه څنګه چې په نوي عهد نامې کې تشریح شوي.د غورځنګ یو تاریخ لیکونکي استدلال کړی چې دا په اصل کې د یووالي غورځنګ و چې د بیا رغولو موټیف یو ماتحت رول لوبولی و.
عیسویت په اندونیزیا کې
عیسویت په اندونیزیا کې.د پروټیسټان مشنری وزیر، ویبی وان ډیجک د سمبانی په قبر ناست دی، د سومبا خلکو ته د انجیل تبلیغ کوي، شاوخوا 1925-1929. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1824 Jan 1

عیسویت په اندونیزیا کې

Indonesia
لومړی مشنریان په 1824 کې د سټامفورډ رافلس لخوا لیږل شوي، په کوم وخت کې سماترا د لنډمهاله برتانوي واکمنۍ لاندې وه.دوی ولیدل چې باتک نوي مذهبي فکر ته د منلو وړ ښکاري، او احتمال لري چې لومړی ماموریت، یا اسلامي یا مسیحي، د بدلون هڅه وکړي.دوهم ماموریت چې په 1834 کې د بهرنیو ماموریتونو لپاره د امریکن بورډ کمیشنرانو د وحشیانه پای سره مخ شو کله چې د دوی دوه ماموریتان د بتک لخوا ووژل شول چې د دوی په دودیز اډات کې د بهرنۍ لاسوهنې په وړاندې مقاومت درلود.په شمالي سوماترا کې لومړنۍ عیسوي ټولنه په سیپیروک کې جوړه شوه، د (بتک) انګکولا خلکو ټولنه.په 1857 کې د هالنډ په ایرمیلو کې د یوې خپلواکې کلیسا څخه درې مشنریان راغلل او د اکتوبر په 7 1861 کې د ارمیلو مشنریانو څخه یو د رینیش مشنري ټولنې سره یوځای شو چې په دې وروستیو کې د بنجرماسین جګړې په پایله کې له کلیمانتان څخه ایستل شوی و.ماموریت خورا بریالی و، د آلمان لخوا په ښه توګه مالي ملاتړ شوی و، او د لودویګ انګور نومینسن په مشرۍ اغیزمنې تبلیغاتي ستراتیژۍ یې غوره کړې، چې د خپل ژوند ډیره برخه یې د 1862 څخه تر 1918 پورې په شمالي سوماترا کې تیره کړه، په بریالیتوب سره ډیری یې د سمالنګون او باتاک توبا ترمنځ بدل کړل. همدارنګه د انګکولا اقلیت.
Play button
1900 Jan 1

عیسوي بنسټپالنه

United States
د دې پرمختګونو په عکس العمل کې، عیسوي بنسټپالنه د فلسفې انسانیت بنسټیز نفوذ د ردولو لپاره یو حرکت و، ځکه چې دا د مسیحی مذهب اغیزه کوله.په ځانګړي توګه د انجیل تفسیر ته د انتقادي چلندونو په نښه کول ، او د ملحد ساینسي انګیرنو لخوا د دوی په کلیساګانو کې د رامینځته شوي نفوذ د بندولو هڅه کول ، بنسټپال عیسویان په مختلفو عیسوي مذهبونو کې د تاریخي عیسویت څخه د لیرې کیدو په وړاندې د مقاومت د ډیری خپلواکو حرکتونو په توګه څرګندیدل پیل کړل.د وخت په تیریدو سره، د انجیل غورځنګ په دوو اصلي وزرونو ویشل شوی، د بنسټپالو لیبل سره د یوې څانګې په تعقیب، پداسې حال کې چې د انجیل اصطالح د ډیر اعتدال اړخ غوره بینر بدل شوی.که څه هم د ایوینجلیکالیزم دواړه ډنډونه په ابتدايي توګه په انګلیسي ژبو نړۍ کې رامینځته شوي، نن ورځ د انجیل ډیری برخه د نړۍ په بل ځای کې ژوند کوي.
1945
معاصر عیسویتornament
د واتیکان دوهمه شورا
پاول VI د شورا د ابتدايي ننوتلو مشري کوله، د کارډینل الفریډو اوټاویاني (کیڼ اړخ)، کارډینل کیمرلینګو بینډیټو الویسی ماسلا او مونسینور اینریکو دانت (راتلونکی کارډینل)، د مراسمو پاپ ماسټر (ښي)، او دوه پوپل ښاغلو سره مل وو. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1962 Oct 11 - 1965 Dec 8

د واتیکان دوهمه شورا

St. Peter's Basilica, Piazza S
د واتیکان دویمه ایکومینیکل شورا، چې عموما د دویم واتیکان شورا یا واتیکان II په نوم پیژندل کیږي، د رومن کاتولیک کلیسا 21st اکومینیکل شورا وه.شورا د څلورو دورو (یا غونډو) لپاره د روم په سینټ پیټر باسیلیکا کې غونډه وکړه، هر یو یې د 8 او 12 اونیو تر منځ پای ته ورسید، د هر یو په مني کې د 1962 څخه تر 1965 پورې، د شورا لپاره چمتووالی درې کاله و، د دوبي څخه. دا شورا د ۱۹۶۲ کال د اکټوبر په ۱۱ د جان XXIII (د چمتووالي او لومړۍ غونډې په ترڅ کې د پاپ) له خوا پرانستل شوه او د ۱۹۶۵ کال د دسمبر په ۸ مه د پاول شپږم (پوپ په وروستیو دریو غونډو کې، وروسته له هغه وتړل شوه. د جان XIII مړینه د جون په 3 1963).پاپ جان XXIII دا شورا وبلله ځکه چې هغه احساس کاوه چې کلیسا "تازه کولو" ته اړتیا لري (په ایټالیا کې: aggiornamento).د شلمې پیړۍ خلکو سره په مخ په زیاتیدونکي سیکولر شوي نړۍ کې د اړیکو لپاره، د کلیسا ځینې کړنې باید ښه شي، او د هغې درس باید په داسې طریقه وړاندې شي چې دوی ته اړونده او د پوهیدو وړ ښکاري.د شورا ډیری ګډونوال په دې اړه خواخوږي وو، په داسې حال کې چې نورو د بدلون لپاره لږ اړتیا لیدله او په دې برخه کې یې د هڅو مقاومت وکړ.مګر د اګیورنامینټو ملاتړ د بدلون په وړاندې مقاومت کې بریالی شو، او د پایلې په توګه د شورا لخوا چمتو شوي شپاړس مجاز اسناد د عقیدې او عمل په برخه کې د پام وړ پرمختګ وړاندیز وکړ: د لیورجی پراخه اصالح، د کلیسا نوې الهیات، د وحې او الهام. laity، د کلیسا او نړۍ ترمنځ اړیکو ته یوه نوې تګلاره، د یومینیزم لپاره، غیر عیسوي مذهبونو ته مذهبي ازادۍ او خورا مهم، په ختیځ کلیساونو کې.
کاتولیک - ارتودوکس یومینیزم
د 2009 Ecumenical Te Deum د چیلي د سانتیاګو په میټروپولیټان کاتډرل کې.د مختلفو مذهبونو څخه د پادریانو یوه علمي غونډه. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1965 Dec 1

کاتولیک - ارتودوکس یومینیزم

Rome, Metropolitan City of Rom
Ecumenism په پراخه توګه د مسیحي ډلو تر منځ حرکت ته اشاره کوي ترڅو د خبرو اترو له لارې د یووالي کچه رامینځته کړي.Ecumenism د یوناني οἰκουμένη (oikoumene) څخه اخیستل شوی، چې معنی یې "د نړۍ اوسیدونکي" ده، مګر په نورمال ډول د "نړیوال وحدت" په څیر یو څه.دا حرکت په کاتولیک او پروټیسټنټ حرکتونو کې توپیر کیدی شي، وروستنۍ د "دینیالیزم" (کوم چې کاتولیک کلیسا، د نورو په منځ کې، ردوي) د بیا تعریف شوي کلیسیولوژی لخوا مشخص شوی.د تیرې پیړۍ په اوږدو کې، د کاتولیک کلیسا او ختیځ ارتودوکس کلیساونو ترمنځ د اختلاف د پخلاینې لپاره حرکتونه شوي.که څه هم پرمختګ شوی، د پوپل لومړیتوب او د کوچنیو ارتودوکس کلیساونو خپلواکۍ په اړه اندیښنو د اختلاف وروستی حل بند کړی دی.د 1894 کال د نومبر په 30، پاپ لیو XIII Orientalium Dignitas خپور کړ.د 1965 کال د دسمبر په 7، د پوپ پاول VI او د Ecumenical Patriarch Athenagoras I ګډه کاتولیک - ارتودوکس اعالمیه د 1054 متقابلو اخراجونو د لرې کولو په اړه صادره شوه.
2023 Jan 1

Epilogue

Europe
د مسیحیت تاریخ نن ورځ لیکل کیږي.لکه څنګه چې د عیسویانو نوي نسلونه زیږیدلي او لوی شوي، د دوی خپلې کیسې او تجربې د عقیدې د لوی داستان برخه ګرځي.د عیسویت وده په وروستیو لسیزو کې په ځانګړې توګه د پام وړ وه، د دین سره اوس په نړۍ کې ترټولو لوی دی.د عیسویت نفوذ د ټولنې نږدې هر سکتور کې احساس شوی.دا په حکومتونو، سوداګرۍ، ساینس او ​​​​کلتور کې ژورې اغیزې لري.او بیا هم، په نړۍ کې د هغې د نه منلو وړ اغیزو سره سره، عیسویت د خپلو پیروانو لپاره یو ژور شخصي سفر پاتې دی.هیڅ دوه عیسویان ورته سفر نه شریکوي، او د هر شخص باور د دوی د شخصي تجربو او اړیکو له مخې جوړیږي.په نهایت کې ، عیسویت یو ژوندی ، تنفسي عقیده ده چې بدلون ته دوام ورکوي او د هغه خلکو لخوا بدلیږي چې د دې پیروي کوي.د دې راتلونکی به د هغه کیسې لخوا ټاکل کیږي چې موږ یې وایو، هغه انتخابونه چې موږ یې کوو، او هغه لاره چې موږ یې د خپل ژوند ژوند غوره کوو.

Appendices



APPENDIX 1

Christian Denominations Family Tree | Episode 1: Origins & Early Schisms


Play button




APPENDIX 2

Christian Denominations Family Tree | Episode 2: Roman Catholic & Eastern Orthodox Churches


Play button




APPENDIX 3

Introduction to the Bible (from an academic point of view)


Play button




APPENDIX 4

The Christian Church Explained in 12 Minutes


Play button




APPENDIX 5

Catholic vs Orthodox - What is the Difference Between Religions?


Play button

Characters



Martin Luther

Martin Luther

German Priest

Jesus

Jesus

Religious Leader

Jerome

Jerome

Translator of Bible into Latin

Francis of Assisi

Francis of Assisi

Founder of the Franciscans

Theodosius I

Theodosius I

Roman Emperor

John Calvin

John Calvin

French Theologian

Augustine of Canterbury

Augustine of Canterbury

Founder of the English Church

Pope Urban II

Pope Urban II

Inspired the Crusades

Paul the Apostle

Paul the Apostle

Christian Apostle

Benedictines

Benedictines

Monastic Religious Order

Mormons

Mormons

Religious Group

Cistercians

Cistercians

Catholic Religious Order

Twelve Apostles

Twelve Apostles

Disciples of Jesus

Arius

Arius

Cyrenaic Presbyter

Nestorius

Nestorius

Archbishop of Constantinople

Ebionites

Ebionites

Jewish Christian Sect

John Wesley

John Wesley

Theologian

Church Fathers

Church Fathers

Christian Theologians and Writers

James

James

Brother of Jesus

Augustine of Hippo

Augustine of Hippo

Berber Theologian

Gregory the Illuminator

Gregory the Illuminator

Armenia Religious Leader

Puritans

Puritans

English Protestants

Thomas Aquinas

Thomas Aquinas

Philosopher

Pope Gregory I

Pope Gregory I

Bishop of Rome

Benedict of Nursia

Benedict of Nursia

Founder of the Benedictines

John Wycliffe

John Wycliffe

Catholic Priest

Saint Lawrence

Saint Lawrence

Roman Deacon

References



  • Barnett, Paul (2002). Jesus, the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times. InterVarsity Press. ISBN 0-8308-2699-8.
  • Berard, Wayne Daniel (2006), When Christians Were Jews (That Is, Now), Cowley Publications, ISBN 1-56101-280-7
  • Bermejo-Rubio, Fernando (2017). Feldt, Laura; Valk, Ülo (eds.). "The Process of Jesus' Deification and Cognitive Dissonance Theory". Numen. Leiden: Brill Publishers. 64 (2–3): 119–152. doi:10.1163/15685276-12341457. eISSN 1568-5276. ISSN 0029-5973. JSTOR 44505332. S2CID 148616605.
  • Bird, Michael F. (2017), Jesus the Eternal Son: Answering Adoptionist Christology, Wim. B. Eerdmans Publishing
  • Boatwright, Mary Taliaferro; Gargola, Daniel J.; Talbert, Richard John Alexander (2004), The Romans: From Village to Empire, Oxford University Press, ISBN 0-19-511875-8
  • Bokenkotter, Thomas (2004), A Concise History of the Catholic Church (Revised and expanded ed.), Doubleday, ISBN 0-385-50584-1
  • Brown, Schuyler. The Origins of Christianity: A Historical Introduction to the New Testament. Oxford University Press (1993). ISBN 0-19-826207-8
  • Boyarin, Daniel (2012). The Jewish Gospels: the Story of the Jewish Christ. The New Press. ISBN 978-1-59558-878-4.
  • Burkett, Delbert (2002), An Introduction to the New Testament and the Origins of Christianity, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-00720-7
  • Cohen, Shaye J.D. (1987), From the Maccabees to the Mishnah, The Westminster Press, ISBN 0-664-25017-3
  • Cox, Steven L.; Easley, Kendell H. (2007), Harmony of the Gospels, ISBN 978-0-8054-9444-0
  • Croix, G. E. M. de Sainte (1963). "Why Were The Early Christians Persecuted?". Past and Present. 26 (1): 6–38. doi:10.1093/past/26.1.6.
  • Croix, G. E. M. de Sainte (2006), Whitby, Michael (ed.), Christian Persecution, Martyrdom, And Orthodoxy, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-927812-1
  • Cross, F. L.; Livingstone, E. A., eds. (2005), The Oxford Dictionary of the Christian Church (3rd Revised ed.), Oxford: Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780192802903.001.0001, ISBN 978-0-19-280290-3
  • Cullmann, Oscar (1949), The Earliest Christian Confessions, translated by J. K. S. Reid, London: Lutterworth
  • Cullmann, Oscar (1966), A. J. B. Higgins (ed.), The Early Church: Studies in Early Christian History and Theology, Philadelphia: Westminster
  • Cwiekowski, Frederick J. (1988), The Beginnings of the Church, Paulist Press
  • Dauphin, C. (1993), "De l'Église de la circoncision à l'Église de la gentilité – sur une nouvelle voie hors de l'impasse", Studium Biblicum Franciscanum. Liber Annuus XLIII, archived from the original on 9 March 2013
  • Davidson, Ivor (2005), The Birth of the Church: From Jesus to Constantine, AD 30-312, Oxford
  • Davies, W. D. (1965), Paul and Rabbinic Judaism (2nd ed.), London
  • Draper, JA (2006). "The Apostolic Fathers: the Didache". Expository Times. Vol. 117, no. 5.
  • Dunn, James D. G. (1982), The New Perspective on Paul. Manson Memorial Lecture, 4 november 1982
  • Dunn, James D. G. (1999), Jews and Christians: The Parting of the Ways, AD 70 to 135, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 0-8028-4498-7
  • Dunn, James D. G. "The Canon Debate". In McDonald & Sanders (2002).
  • Dunn, James D. G. (2005), Christianity in the Making: Jesus Remembered, vol. 1, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 978-0-8028-3931-2
  • Dunn, James D. G. (2009), Christianity in the Making: Beginning from Jerusalem, vol. 2, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 978-0-8028-3932-9
  • Dunn, James D. G. (Autumn 1993). "Echoes of Intra-Jewish Polemic in Paul's Letter to the Galatians". Journal of Biblical Literature. Society of Biblical Literature. 112 (3): 459–77. doi:10.2307/3267745. JSTOR 3267745.
  • Eddy, Paul Rhodes; Boyd, Gregory A. (2007), The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition, Baker Academic, ISBN 978-0-8010-3114-4
  • Ehrman, Bart D. (2003), Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-972712-4, LCCN 2003053097
  • Ehrman, Bart D. (2005) [2003]. "At Polar Ends of the Spectrum: Early Christian Ebionites and Marcionites". Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew. Oxford: Oxford University Press. pp. 95–112. ISBN 978-0-19-518249-1.
  • Ehrman, Bart (2012), Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth, Harper Collins, ISBN 978-0-06-208994-6
  • Ehrman, Bart (2014), How Jesus became God: The Exaltation of a Jewish Preacher from Galilee, Harper Collins
  • Elwell, Walter; Comfort, Philip Wesley (2001), Tyndale Bible Dictionary, Tyndale House Publishers, ISBN 0-8423-7089-7
  • Esler, Philip F. (2004), The Early Christian World, Routledge, ISBN 0-415-33312-1
  • Finlan, Stephen (2004), The Background and Content of Paul's Cultic Atonement Metaphors, Society of Biblical Literature
  • Franzen, August (1988), Kirchengeschichte
  • Frassetto, Michael (2007). Heretic Lives: Medieval Heresy from Bogomil and the Cathars to Wyclif and Hus. London: Profile Books. pp. 7–198. ISBN 978-1-86197-744-1. OCLC 666953429. Retrieved 9 May 2022.
  • Fredriksen, Paula (2018), When Christians Were Jews: The First Generation, New Haven and London: Yale University Press, ISBN 978-0-300-19051-9
  • Grant, M. (1977), Jesus: An Historian's Review of the Gospels, New York: Scribner's
  • Gundry, R.H. (1976), Soma in Biblical Theology, Cambridge: Cambridge University Press
  • Hunter, Archibald (1973), Works and Words of Jesus
  • Hurtado, Larry W. (2004), Lord Jesus Christ: Devotion to Jesus in Earliest Christianity, Grand Rapids, Michigan and Cambridge, U.K.: Wm. B. Eerdmans, ISBN 978-0-8028-3167-5
  • Hurtado, Larry W. (2005), How on Earth Did Jesus Become a God? Historical Questions about Earliest Devotion to Jesus, Grand Rapids, Michigan and Cambridge, U.K.: Wm. B. Eerdmans, ISBN 978-0-8028-2861-3
  • Johnson, L.T., The Real Jesus, San Francisco, Harper San Francisco, 1996
  • Keck, Leander E. (1988), Paul and His Letters, Fortress Press, ISBN 0-8006-2340-1
  • Komarnitsky, Kris (2014), "Cognitive Dissonance and the Resurrection of Jesus", The Fourth R Magazine, 27 (5)
  • Kremer, Jakob (1977), Die Osterevangelien – Geschichten um Geschichte, Stuttgart: Katholisches Bibelwerk
  • Lawrence, Arren Bennet (2017), Comparative Characterization in the Sermon on the Mount: Characterization of the Ideal Disciple, Wipf and Stock Publishers
  • Loke, Andrew Ter Ern (2017), The Origin of Divine Christology, vol. 169, Cambridge University Press, ISBN 978-1-108-19142-5
  • Ludemann, Gerd, What Really Happened to Jesus? trans. J. Bowden, Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press, 1995
  • Lüdemann, Gerd; Özen, Alf (1996), De opstanding van Jezus. Een historische benadering (Was mit Jesus wirklich geschah. Die Auferstehung historisch betrachtet), The Have/Averbode
  • McDonald, L. M.; Sanders, J. A., eds. (2002), The Canon Debate, Hendrickson
  • Mack, Burton L. (1995), Who wrote the New Testament? The making of the Christian myth, HarperSan Francisco, ISBN 978-0-06-065517-4
  • Mack, Burton L. (1997) [1995], Wie schreven het Nieuwe Testament werkelijk? Feiten, mythen en motieven. (Who Wrote the New Testament? The Making of the Christian Myth), Uitgeverij Ankh-Hermes bv
  • Maier, P. L. (1975), "The Empty Tomb as History", Christianity Today
  • McGrath, Alister E. (2006), Christianity: An Introduction, Wiley-Blackwell, ISBN 1-4051-0899-1
  • Milavec, Aaron (2003). The Didache: Faith, Hope, & Life of the Earliest Christian Communities, 50-70 C.E. Newman Press. ISBN 978-0-8091-0537-3.
  • Moss, Candida (2012). "Current Trends in the Study of Early Christian Martyrdom". Bulletin for the Study of Religion. 41 (3): 22–29. doi:10.1558/bsor.v41i3.22.
  • Netland, Harold (2001), Encountering Religious Pluralism: The Challenge to Christian Faith & Mission, InterVarsity Press
  • Neufeld (1964), The Earliest Christian Confessions, Grand Rapids: Eerdmans
  • O'Collins, Gerald (1978), What are They Saying About the Resurrection?, New York: Paulist Press
  • Pagels, Elaine (2005), De Gnostische Evangelien (The Gnostic Gospels), Servire
  • Pannenberg, Wolfhart (1968), Jesus – God and Man, translated by Lewis Wilkins; Duane Pribe, Philadelphia: Westminster
  • Pao, David W. (2016), Acts and the Isaianic New Exodus, Wipf and Stock Publishers
  • Redford, Douglas (2007), The Life and Ministry of Jesus: The Gospels, ISBN 978-0-7847-1900-8
  • Rowland, Christopher (1985). Christian Origins: An Account of the Setting and Character of the Most Important Messianic Sect of Judaism. SPCK. ISBN 9780281041107.
  • Smith, J. L. (September 1969). "Resurrection Faith Today" (PDF). Theological Studies. 30 (3): 393–419. doi:10.1177/004056396903000301. S2CID 170845348. Retrieved 10 February 2022.
  • Stendahl, Krister (July 1963). "The Apostle Paul and the Introspective Conscience of the West" (PDF). Harvard Theological Review. Cambridge: Cambridge University Press on behalf of the Harvard Divinity School. 56 (3): 199–215. doi:10.1017/S0017816000024779. ISSN 1475-4517. JSTOR 1508631. LCCN 09003793. OCLC 803348474. S2CID 170331485. Archived (PDF) from the original on 24 December 2021. Retrieved 12 February 2022.
  • Tabor, James D. (1998), "Ancient Judaism: Nazarenes and Ebionites", The Jewish Roman World of Jesus, Department of Religious Studies at the University of North Carolina at Charlotte
  • Talbert, Charles H. (2011), The Development of Christology during the First Hundred Years: and Other Essays on Early Christian Christology. Supplements to Novum Testamentum 140., Leiden: Brill Publishers
  • Wilken, Robert Louis (2013). "Beginning in Jerusalem". The First Thousand Years: A Global History of Christianity. Choice Reviews Online. Vol. 50. New Haven and London: Yale University Press. pp. 6–16. doi:10.5860/choice.50-5552. ISBN 978-0-300-11884-1. JSTOR j.ctt32bd7m.5. LCCN 2012021755. S2CID 160590164. Retrieved 20 July 2021.
  • Wilckens, Ulrich (1970), Auferstehung, Stuttgart and Berlin: Kreuz Verlag
  • Wright, N.T. (1992), The New Testament and the People of God, Fortress Press, ISBN 0-8006-2681-8
  • Wylen, Stephen M. (1995), The Jews in the Time of Jesus: An Introduction, Paulist Press, ISBN 0-8091-3610-4