فتح شام توسط مسلمانان

سوریه هفت قرن قبل از تسلط مسلمانان اعراب تحت سلطه روم بود و در قرون 3، 6 و 7 بارها توسط ایرانیان ساسانی مورد هجوم قرار گرفته بود.همچنین توسط متحدان عرب ساسانی، لخمیان، مورد حمله قرار گرفته بود.در دوره روم، با شروع پس از سقوط اورشلیم در سال 70، کل منطقه ( یهوده ، سامره و جلیل) به Palaestina تغییر نام داد.در طول آخرین جنگ‌های روم و ایران، که در سال 603 آغاز شد، ایرانی‌ها به رهبری خسرو دوم موفق شدند بیش از یک دهه سوریه، فلسطین ومصر را اشغال کنند تا اینکه با پیروزی‌های هراکلیوس مجبور شدند صلح سال 628 را منعقد کنند. در آستانه فتوحات مسلمانان، رومی‌ها (یا بیزانسی‌ها، همانطور که مورخان مدرن غربی معمولاً به رومیان این دوره اشاره می‌کنند) هنوز در حال بازسازی اقتدار خود در این سرزمین‌ها بودند، که در برخی مناطق برای تقریباً بیست سال از دست آنها گذشته بود.هراکلیوس امپراتور بیزانس (رومی) پس از بازپس گیری سوریه از ساسانیان، خطوط دفاعی جدیدی از غزه تا انتهای جنوبی دریای مرده ایجاد کرد.این خطوط فقط برای محافظت از ارتباطات در برابر راهزنان طراحی شده بودند و بخش عمده ای از دفاع بیزانسی در شمال سوریه در مقابل دشمنان سنتی، ایرانیان ساسانی متمرکز شده بود.اشکال این خط دفاعی این بود که مسلمانان را که از صحرا در جنوب پیشروی می‌کردند، قادر می‌کرد تا قبل از ملاقات با سربازان منظم بیزانس، به شمال غزه برسند.

پس از لشکرکشی‌های موفقیت‌آمیز علیه ساسانیان و متعاقب آن فتح عراق ، خالد سنگر خود را در عراق ایجاد کرد.در حالی که با نیروهای ساسانی درگیر بود، با غسانیان، مشتریان عرب بیزانس نیز مقابله کرد.مدینه به زودی نیروهای قبیله ای را از سراسر شبه جزیره عربستان به خدمت گرفت.سنت تشکیل ارتش از قبایل تا سال 636، زمانی که خلیفه عمر ارتش را به عنوان یک اداره دولتی سازماندهی کرد، همچنان مورد استفاده قرار گرفت.ابوبکر لشکر را به چهار سپاه که هر یک فرمانده و هدف خاص خود را داشت، سازماندهی کرد.عمرو بن العاص: فلسطین عینی.در مسیر الات حرکت کنید، سپس از دره عربا عبور کنید.یزید بن ابوسفیان: عین دمشق.در مسیر تبوک حرکت کنید.شورهبیل بن حسنه: عین اردن.بعد از یزید در مسیر تبوک حرکت کنید.ابوعبیده بن الجراح: عمسه عینی.بعد از شورهبیل در مسیر تبوک حرکت کنید.ابوبکر که موقعیت دقیق ارتش بیزانس را نمی دانست، دستور داد که همه سپاه ها با یکدیگر در ارتباط باشند تا اگر بیزانسی ها می توانستند ارتش خود را در هر بخش عملیاتی متمرکز کنند، بتوانند کمک کنند.در صورتی که سپاه مجبور بود برای یک نبرد بزرگ متمرکز شود، ابوعبیده به فرماندهی کل ارتش منصوب شد.

امپراطور هراکلیوس که اطلاعات تحرکات ارتش مسلمانان را از مشتریان عرب خود دریافت کرده بود، شروع به طراحی اقدامات متقابل کرد.به دستور هراکلیوس، نیروهای بیزانسی از پادگان های مختلف در شمال شروع به حرکت کردند تا در آیجنادین جمع شوند.ابوعبیده در هفته سوم ماه مه 634 خلیفه را از تدارکات بیزانسی ها آگاه کرد. از آنجا که ابوعبیده به عنوان فرمانده نیروهای نظامی در چنین عملیات های بزرگی، به ویژه علیه ارتش قدرتمند روم، تجربه نداشت، ابوبکر تصمیم گرفت. خالد بن ولید را بفرست تا فرماندهی کند.خالد بلافاصله در اوایل ژوئن از الحیره در عراق عازم سوریه شد و نیمی از ارتش خود را که حدوداً 8000 نفر بود همراه داشت.خالد مسیر کوتاه تری را برای رسیدن به سوریه انتخاب کرد، مسیری غیر متعارف که از صحرای سوریه می گذشت.ثبت شده است که سربازان او قبل از رسیدن به یک منبع آب از پیش تعیین شده در واحه، دو روز بدون یک قطره آب راهپیمایی کردند.بدین ترتیب خالد وارد شمال سوریه شد و بیزانسی ها را در جناح راست آنها گرفت.به گفته مورخان مدرن، این مانور راهبردی مبتکرانه، دفاع بیزانس را در سوریه از بین برد.

نبرد القریطین نبردی جزئی بین متحدان عرب غسانی امپراتوری بیزانس و ارتش خلیفه راشدین بود.پس از آن که خالد بن ولید تدمر را در سوریه فتح کرد، جنگید.لشکر او به سوی القریطین حرکت کردند که ساکنان آن در برابر مسلمانان مقاومت کردند.آنها جنگیدند، شکست خوردند و غارت شدند.

ابوعبیده بن الجراح، فرمانده عالی سپاه مسلمانان در سوریه، به شورهبیل بن حسنه دستور داده بود که به بصره حمله کند.دومی با لشکر کوچک 4000 نفری خود، بصره را محاصره کرد. پادگان عرب رومی و غسانی که متوجه شدند این ممکن است پیشروی لشکر بزرگتر مسلمانان آینده باشد، از شهر مستحکم خارج شدند و به شورهبیل حمله کردند و او را از همه جا احاطه کردند. طرفین؛اما خالد با سواران خود به میدان رسید و شورهبیل را نجات داد.سپس نیروهای ترکیبی خالد، شورهبیل و ابوعبیده محاصره بصره را از سر گرفتند که مدتی در اواسط ژوئیه 634 پس از میلاد تسلیم شد و عملاً به سلسله غسانیان پایان داد.در اینجا خالد به دستور خلیفه فرماندهی لشکریان مسلمانان در شام را از ابوعبیده گرفت.

نبرد آجنادین در ژوئیه یا اوت 634 در مکانی نزدیک به بیت گوورین در اسرائیل کنونی انجام شد.این اولین نبرد بزرگ بین امپراتوری بیزانس (روم) و ارتش خلافت راشدین عرب بود.نتیجه نبرد پیروزی قاطع مسلمانان بود.جزئیات این نبرد بیشتر از طریق منابع مسلمان مانند واقدی مورخ قرن نهم شناخته شده است.

نبرد یاقوسا نبردی بود که بین ارتش بیزانس و راشدون درگرفت.ارتش بیزانس برای به تعویق انداختن پیشروی ارتش عرب به سمت دمشق اعزام شد.

پس از پیروزی در نبرد اجنادین، ارتش مسلمانان به سمت شمال حرکت کردند و دمشق را محاصره کردند.خالد برای منزوی کردن شهر از بقیه منطقه، گروه هایی را در جنوب در جاده فلسطین و در شمال در مسیر دمشق-امسا، و چندین گروه کوچکتر دیگر را در مسیرهای به سمت دمشق قرار داد.نیروهای کمکی هراکلیوس در نبرد سنیتا العقاب، در 30 کیلومتری (20 مایلی) دمشق، رهگیری و شکسته شدند.نیروهای خالد در برابر سه جنگ رومی که سعی در شکستن محاصره داشتند، مقاومت کردند.این شهر پس از آن تصرف شد که یک اسقف انحصارطلب به خالد بن الولید، فرمانده کل مسلمانان، اطلاع داد که می توان با حمله به موقعیتی که فقط در شب به آرامی از آن دفاع می شد، دیوارهای شهر را شکست.در حالی که خالد با حمله از دروازه شرقی وارد شهر شد، توماس، فرمانده پادگان بیزانس، با ابوعبیده، دومین فرمانده خالد، تسلیم مسالمت آمیز دروازه جابیه شد.پس از تسلیم شهر، فرماندهان در مورد مفاد قرارداد صلح اختلاف نظر داشتند.دمشق اولین شهر بزرگ امپراتوری روم شرقی بود که در فتح سوریه توسط مسلمانان سقوط کرد.

در 22 اوت، ابوبکر، اولین خلیفه راشدین ، درگذشت و عمر را جانشین خود کرد.اولین اقدام عمر خلع خالد از فرماندهی و انتصاب ابوعبیده بن الجراح به عنوان فرمانده جدید سپاه اسلام بود.خالد به خلیفه جدید متعهد شد و به عنوان یک فرمانده عادی در زمان ابوعبیده به خدمت ادامه داد.نقل شده است که گفت: «اگر ابوبکر مرده و عمر خلیفه است، گوش می دهیم و اطاعت می کنیم».ابوعبیده آهسته‌تر و پیوسته‌تر حرکت می‌کرد که تأثیر همزمان بر عملیات نظامی در سوریه داشت.ابوعبیده که از شیفتگان خالد بود، او را فرمانده سواره نظام کرد و در تمام مدت لشکرکشی بر نصایح او بسیار تکیه کرد.

نبرد سنیتا العقاب در سال 634 بین نیروهای خلافت راشدین به رهبری خالد بن ولید در برابر نیروهای بیزانسی که امپراتور بیزانس هراکلیوس برای تسکین پادگان محاصره شده دمشق فرستاده بود، در گرفت.نیروهای خلافت در پیش از نبرد قصد داشتند شهر دمشق را از بقیه منطقه منزوی کنند.خالد دسته هایی را در جنوب در جاده فلسطین و در شمال در مسیر دمشق-امسا و چندین گروه کوچکتر دیگر را در مسیرهای به سمت دمشق قرار داد.این دسته ها قرار بود به عنوان پیشاهنگ و به عنوان نیروهای تاخیری در برابر نیروهای کمکی بیزانس عمل کنند.نیروهای کمکی هراکلیوس رهگیری شدند، و اگرچه در ابتدا دست برتر را به دست آوردند، زمانی که خالد شخصاً با نیروهای کمکی وارد شد، در گذرگاه العقاب (عقاب) شکست خورد.

نبرد فهل یک نبرد بزرگ در فتح سوریه بیزانس توسط مسلمانان بود که توسط نیروهای عرب خلافت نوپای اسلامی و نیروهای بیزانسی در پلا (فهل) یا نزدیکی آن و سیتوپولیس نزدیک (بیسان)، هر دو در دره اردن، در دسامبر انجام شد. 634 یا ژانویه 635. نیروهای بیزانسی که از شکست خود توسط مسلمانان در نبرد آجنادین یا یرموک آگاه شده بودند، در پلا یا اسکیتوپلیس دوباره جمع شده بودند و مسلمانان در آنجا آنها را تعقیب کردند.سواره نظام مسلمان در عبور از زمین های گل آلود در اطراف بیسان با مشکل مواجه شد، زیرا بیزانسی ها خندق های آبیاری را قطع کردند تا منطقه را غرقاب کنند و جلوی پیشروی مسلمانان را بگیرند.مسلمانان در نهایت بیزانسی ها را شکست دادند که گفته می شود تلفات زیادی متحمل شده اند.پلا متعاقباً تصرف شد، در حالی که بیسان و طبریه مجاور پس از محاصره‌های کوتاه توسط گروه‌های سپاهیان مسلمان تسلیم شدند.

پس از اینکه نیروهای بیزانسی در نبرد فهل توسط خالد نابود شدند، ارتش راشدین نیروهای خود را برای ادامه فتح به روش های جداگانه تقسیم کرد.عمرو بن العاص و شورهبیل بن حسنه برای تصرف فلسطین به سمت جنوب حرکت کردند و ابوعبیده و خالد برای تصرف شمال سوریه به سمت شمال حرکت کردند.در حالی که ابوعبیده و خالد در فهل اشغال بودند و تنها یزید بن ابی سفیان در دمشق باقی ماند.هراکلیوس فرصت را برای تسکین دمشق احساس کرد و بلافاصله ارتشی به فرماندهی ژنرال تئودور پاتریسیوس برای بازپس گیری دمشق فرستاد.تئودور نیروهای سواره نظام قابل توجهی را در این مأموریت آورد.در همین حال، ارتش خلافت موفق شد حرکات تئودور را بیاموزد، زیرا ابوعبیده و خالد قبلاً بیزانسی ها را در فهل شکست داده اند، آنها بلافاصله مسیری را برای رهگیری تئودور در پیش گرفتند.این نبرد در واقع شامل دو نبرد مختلف در مناطق جداگانه بود.اما از آنجایی که خالد بن ولید بلافاصله پس از پایان نبرد اول در مدت کوتاهی در نبرد دوم شرکت کرد، مورخان مسلمان اولیه این درگیری ها را منفرد می دانند.ارتش راشدین در این نبرد به پیروزی قاطعی دست یافت و تمامی فرماندهان بیزانسی در هر دو نبرد کشته شدند.

نبرد مرج الصفار که در ژانویه 635 بعد از میلاد اتفاق افتاد، یک درگیری کلیدی در طول فتوحات مسلمانان پس از مرگپیامبر اسلام بود.این نبرد در نزدیکی دمشق، یک مکان استراتژیک مهم در آن زمان رخ داد.دمشق تحت کنترل توماس، داماد هراکلیوس امپراتور بیزانس بود.توماس در پاسخ به پیشروی نیروهای مسلمان به رهبری خالد بن الولید، از امپراتور هراکلیوس که در اِمسا بود، کمک گرفت.توماس برای به تأخیر انداختن یا توقف حرکت خالد به سوی دمشق، لشکری ​​فرستاد.یکی از این لشکرها در نبرد یعقوسه در اواسط اوت 634 شکست خورد. نبرد مرج الصفار، بخشی از این سلسله تلاش های دفاعی، در 23 ژانویه 635 رخ داد. یکی از چهره های قابل توجه در این نبرد، ام حکیم بود. بنت الحارث بن هشام، یک قهرمان مسلمان، که گفته می شود هفت سرباز بیزانسی را کشته است.این نبرد در فتوحات اولیه اسلامی که به سرعت قلمرو مسلمانان را فراتر از شبه جزیره عربستان گسترش داد و پویایی قدرت منطقه را تغییر داد، بسیار مهم بود.

نبرد یرموک یک نبرد بزرگ بین ارتش امپراتوری بیزانس و نیروهای مسلمان خلافت راشدین بود.این نبرد شامل یک سری درگیری بود که به مدت شش روز در اوت 636، در نزدیکی رودخانه یرموک، در امتداد مرزهای سوریه – اردن و سوریه – اسرائیل ، در جنوب شرقی دریای جلیل، به طول انجامید.نتیجه این نبرد یک پیروزی کامل مسلمانان بود که به حکومت بیزانس در سوریه پایان داد.نبرد یرموک به‌عنوان یکی از سرنوشت‌سازترین نبردها در تاریخ نظامی در نظر گرفته می‌شود و اولین موج بزرگ فتوحات اولیه مسلمانان پس از مرگ پیامبر اسلاممحمد ( صلی الله علیه و آله و سلم) بود، که از پیشروی سریع اسلام به سمت شام مسیحی آن زمان خبر داد. .امپراتور هراکلیوس برای بررسی پیشروی اعراب و بازپس گیری سرزمین های از دست رفته، لشکرکشی عظیمی را در ماه مه 636 به شام ​​فرستاده بود. با نزدیک شدن ارتش بیزانس، اعراب از نظر تاکتیکی از سوریه عقب نشینی کردند و تمام نیروهای خود را در دشت های یرموک در نزدیکی عربستان جمع آوری کردند. شبه جزیره، جایی که آنها تقویت شدند و ارتش بیزانس از نظر عددی برتر را شکست دادند.این نبرد به طور گسترده به عنوان بزرگترین پیروزی نظامی خالد بن ولید شناخته می شود و شهرت او را به عنوان یکی از بزرگترین تاکتیک ها و فرماندهان سواره نظام در تاریخ تثبیت کرد.

با شکست ارتش بیزانس ، مسلمانان به سرعت سرزمینی را که قبل از یرموک فتح کرده بودند، پس گرفتند.ابوعبیده با فرماندهان ارشد خود از جمله خالد جلسه ای برگزار کرد و تصمیم به فتح بیت المقدس گرفت.محاصره اورشلیم چهار تا شش ماه به طول انجامید و پس از آن شهر موافقت کرد که تسلیم شود، اما فقط به شخص عمر.طبق روایات در سال 637 یا 638 خلیفه عمر شخصاً برای دریافت تسلیم شهر به بیت المقدس سفر کرد.پدرسالار بدین ترتیب تسلیم او شد.

ابوعبیده و خالد با در دست داشتن امساء به سمت کلکیس حرکت کردند که از نظر استراتژیک مهم ترین قلعه بیزانس بود.بیزانسی ها از طریق کالسکه قادر خواهند بود از آناتولی، سرزمین ارمنستان هراکلیوس و پایتخت منطقه، انطاکیه، محافظت کنند.ابوعبیده خالد را با نگهبان متحرک خود به سوی کلکیس فرستاد.این دژ عملا تسخیرناپذیر توسط نیروهای یونانی تحت نظارت مناس محافظت می شد که بنا بر گزارش ها از نظر اعتبار پس از خود امپراتور دوم است.مناس، با انحراف از تاکتیک‌های مرسوم بیزانس، تصمیم گرفت با خالد روبرو شود و عناصر پیشرو ارتش مسلمانان را قبل از اینکه بدنه اصلی بتواند در حزیر در 5 کیلومتری شرق کلکیس به آنها بپیوندد، نابود کند.نبرد هنوز در مراحل اولیه خود بود که مناس کشته شد.با پخش شدن خبر مرگ او در میان مردانش، سربازان بیزانسی با خشم وحشیانه به راه افتادند و وحشیانه برای انتقام مرگ رهبرشان حمله کردند.خالد یک هنگ سواره سوار شد و از کنار یکی از بالها مانور داد تا از عقب به ارتش بیزانس حمله کند.به زودی کل ارتش روم محاصره شد و شکست خورد.گفته می شود که مناس و پادگانش هرگز چنین شکست سختی را متحمل نشده بودند.بنا بر گزارش‌ها، نبرد حضیر، عمر را مجبور کرد تا نبوغ نظامی خالد را ستایش کند و گفت: "خالد واقعاً فرمانده است. خداوند ابوبکر را رحمت کند. او بهتر از من قاضی در مورد مردم بود.

ابوعبیده به زودی در کالسکه به خالد پیوست که مدتی در ژوئن تسلیم شد.با این پیروزی استراتژیک، قلمرو شمال کلکیس به روی مسلمانان باز شد.خالد و ابوعبیده به راهپیمایی خود به سمت شمال ادامه دادند و حلب را محاصره کردند، حلب که پس از مقاومت شدید نیروهای مستاصل بیزانس در اکتبر به تصرف درآمد.

خالد و ابوعبیده قبل از حرکت به سوی انطاکیه تصمیم گرفتند شهر را از آناتولی جدا کنند.بر همین اساس، گروه‌هایی را به شمال فرستادند تا تمامی نیروهای ممکن بیزانس را از بین ببرند و شهر پادگان اعزاز را در 50 کیلومتری حلب تصرف کردند.از آنجا مسلمانان از سمت شرق به انطاکیه حمله کردند که نتیجه آن پل نبرد آهن بود.ارتش بیزانس متشکل از بازماندگان یرموک و دیگر لشکرکشی های سوریه شکست خورد و به انطاکیه عقب نشینی کرد و مسلمانان شهر را محاصره کردند.انطاکیه که امید چندانی به کمک امپراتور نداشت، در 30 اکتبر تسلیم شد، به این شرط که به تمام نیروهای بیزانسی اجازه عبور امن به قسطنطنیه داده شود.

پس از شکست ویرانگر در نبرد یرموک، بقیه امپراتوری بیزانس آسیب پذیر باقی ماندند.با وجود منابع نظامی کمی که باقی مانده بود، دیگر در موقعیتی نبود که بتواند به بازگشت نظامی در سوریه بپردازد.هراکلیوس برای به دست آوردن زمان برای دفاع از بقیه امپراتوری خود، به مسلمانان اشغال شده در سوریه نیاز داشت.بنابراین هراکلیوس از قبایل عرب مسیحی که از جزیره آمده بودند کمک گرفت و به ویژه از دو شهر در کنار رود فرات به نام های سیرسزیوم و هیت آمده بودند.قبایل لشکر بزرگی را جمع کردند و در زمان کوتاهی به سوی عمسه لشکرکشی کردند که در آن زمان توسط ابوعبیده به عنوان مقر نظامی برپا شد.هنگامی که اعراب مسیحی خبر آمدن نیروهای کمکی جدید به رهبری خلیفه را همراه با تهاجمات ایاض به سرزمین خود در جزیره دریافت کردند، فوراً محاصره را رها کردند و با عجله به آنجا عقب نشینی کردند.تا زمان خروج ائتلاف‌های عرب مسیحی، خالد و گارد متحرک او توسط 4000 سرباز تحت فرماندهی قعقا از عراق تقویت شدند و اکنون ابوعبیده به او اجازه داده است تا برای تعقیب دشمن از قلعه بیرون بیاید.خالد خسارات سنگینی به نیروهای ائتلاف مسیحی عرب وارد کرد که نه تنها کل محاصره را شکست، بلکه مانع بازگشت آنها به جزیره شد.موفقیت دفاع، که نه تنها محاصره متحدان بیزانس را دفع کرد، بلکه به ایاد اجازه داد تقریباً کل منطقه جزیره را تصرف کند، خلافت را برانگیخت تا تهاجم تمام عیار را به سمت شمال تا رسیدن به ارمنستان آغاز کند.

به دستور عمر، سعد بن ابی وقاص، فرمانده لشکر مسلمانان عراق ، لشکری ​​به فرماندهی ایاد بن غم فرستاد تا منطقه بین دجله و فرات را تا عرفه فتح کند.در سالهای 639–640، رقه به دست مسلمانان افتاد و به دنبال آن بیشتر جزیره، آخرین پایگاه امپراتوری روم شرقی در منطقه، تسلیم مسالمت آمیز شد و با پرداخت جزیه موافقت کرد.

فتح جزیره تا سال 640 میلادی تکمیل شد و پس از آن ابوعبیده خالد و ایاد بن غم (فاتح جزیره) را فرستاد تا به قلمرو بیزانس در شمال آنجا حمله کنند.آنها به طور مستقل راهپیمایی کردند و ادسا، آمیدا، مالاتیا و کل ارمنستان را تا آرارات تصرف کردند و به آناتولی شمالی و مرکزی حمله کردند.هراکلیوس قبلاً تمام قلعه های بین انطاکیه و طرطوس را رها کرده بود تا یک منطقه حائل بین مناطق تحت کنترل مسلمانان و آناتولی ایجاد کند.سپس عمر لشکرکشی را متوقف کرد و به ابوعبیده که اکنون فرماندار شام بود دستور داد تا حکومت خود را در آنجا مستحکم کند.این تصمیم را می توان با اخراج خالد از ارتش که به دوران سربازی او پایان داد و خشکسالی و طاعون سال بعد توضیح داد.