မလေးရှားသမိုင်း အချိန်ဇယား

နောက်ဆက်တွဲများ

အောက်ခြေမှတ်စုများ

အကိုးအကား


မလေးရှားသမိုင်း
History of Malaysia ©HistoryMaps

100 - 2024

မလေးရှားသမိုင်း



မလေးရှားနိုင်ငံသည် 20 ရာစု၏ ဒုတိယနှစ်ဝက်တွင် ဖန်တီးထားသော ခေတ်မီအယူအဆတစ်ခုဖြစ်သည်။သို့သော်လည်း ခေတ်ပြိုင်မလေးရှားကမူ ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်သမိုင်းအဖြစ် နှစ်ပေါင်းထောင်ချီကြာရှည်သော မလေးယာနှင့်ဘော်နီယို၏သမိုင်းကြောင်းကို မှတ်ယူထားသည်။အိန္ဒိယ နှင့်တရုတ်နိုင်ငံ တို့မှ ဟိန္ဒူဘာသာ နှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် အစောပိုင်းဒေသသမိုင်းကို လွှမ်းမိုးခဲ့ပြီး ဆူမားတြားအခြေစိုက် Srivijaya ယဉ်ကျေးမှု အုပ်စိုးစဉ် ၇ ရာစုမှ ၁၃ ရာစုအထိ အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။အစ္စလမ်သည် မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် 10 ရာစုအစောပိုင်းတွင်စတင်ရောက်ရှိခဲ့သည်၊ သို့သော် 15 ရာစုအတွင်းတွင်ဘာသာတရားသည်အနည်းဆုံးစူလတန်နိတ်များစွာထွန်းကားလာသည်ကိုတွေ့မြင်ရသောတရားရုံးအထက်တန်းလွှာများအကြားတွင်အနည်းဆုံးဘာသာတရားသည်အမြစ်တွယ်ခဲ့သည်။အထင်ရှားဆုံးမှာ မလက္ကာစူလတန်နိတ်နှင့် ဘရူနိုင်းစူလတန်နိတ်တို့ဖြစ်သည်။[1]ပေါ်တူဂီလူမျိုးများသည် မလေးကျွန်းဆွယ်နှင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် မလေးကျွန်းဆွယ်နှင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် ပထမဆုံးသော ဥရောပကိုလိုနီအာဏာကို ထူထောင်ခဲ့သည့် ၁၅၁၁ ခုနှစ်တွင် မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။မလေးစူလတန်နိတ်တို့အပေါ် ဒတ်ခ်ျတို့က ဖော်ညွှန်းလာကာ ၁၇ ရာစုမှ ၁၈ ရာစုအတွင်း ဂျိုဟော၏အကူအညီဖြင့် မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။19 ရာစုတွင် အင်္ဂလိပ်တို့သည် နောက်ဆုံးတွင် မလေးရှားနယ်မြေကို လွှမ်းခြုံနိုင်ခဲ့သည်။၁၈၂၄ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်-ဒတ်ခ်ျ စာချုပ်တွင် ဗြိတိသျှ မလေးယာနှင့် ဒတ်ခ်ျအရှေ့အင်ဒီများ ( အင်ဒိုနီးရှား ဖြစ်လာသော) အကြား နယ်နိမိတ်များကို သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး ၁၉၀၉ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်-စီယမ် စာချုပ်တွင် ဗြိတိသျှ မလေးနှင့် Siam (ယိုးဒယား) တို့အကြား နယ်နိမိတ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။နိုင်ငံခြားသြဇာလွှမ်းမိုးမှု စတုတ္ထအဆင့်မှာ မလေးကျွန်းဆွယ်နှင့် ဘော်နီယိုတို့တွင် ကိုလိုနီခေတ်စီးပွားရေးက ဖန်တီးပေးထားသည့် လိုအပ်ချက်များကို ဖြည့်ဆည်းပေးရန် တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယအလုပ်သမားများ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုလှိုင်းတစ်ခုဖြစ်သည်။[2]ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းဂျပန်ကျူးကျော်ဝင်ရောက်မှုသည် မလေးရှားတွင် အင်္ဂလိပ်အုပ်ချုပ်မှုကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ဂျပန်အင်ပါယာကို မဟာမိတ်များက ချေမှုန်းပြီးနောက် မလေးယာယူနီယံကို ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် မလေးရှားနိုင်ငံကို ဖက်ဒရေးရှင်းအဖြစ် ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ကျွန်းဆွယ်တွင် မလေးရှားကွန်မြူနစ်ပါတီ (MCP) က ဗြိတိသျှတို့ကို လက်နက်ကိုင်ဆောင်ကာ တင်းမာမှုဦးဆောင်ခဲ့သည်။ 1948 မှ 1960 ခုနှစ်အထိ အရေးပေါ် အုပ်ချုပ်မှု ကြေငြာချက်သို့ ကွန်မြူနစ် သူပုန်ထမှုကို ပြင်းထန်စွာ တုံ့ပြန်ခဲ့ပြီး ၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် Baling ဆွေးနွေးပွဲ အပြီးတွင် ဗြိတိသျှတို့နှင့် သံတမန် စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုဖြင့် မလေးယန်း လွတ်လပ်ရေး ကို 1957 ခုနှစ် သြဂုတ်လ 31 ရက်နေ့တွင် ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။[3] ၁၉၆၃ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ ဖက်ဒရေးရှင်းကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။၁၉၆၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် စင်္ကာပူသည် အဖွဲ့ချုပ်မှ ထုတ်ပယ်ခဲ့ပြီး သီးခြားလွတ်လပ်သော နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။[4] 1969 ခုနှစ်တွင် လူမျိုးရေးအဓိကရုဏ်းတစ်ခုဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး အရေးပေါ်အုပ်ချုပ်မှု၊ ပါလီမန်ဆိုင်းငံ့ခြင်းနှင့် နိုင်ငံသားများအကြား စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို မြှင့်တင်သည့် အမျိုးသားရေးအတွေးအခေါ်ဖြစ်သည့် Rukun Negara ၏ ကြေငြာချက်တို့ကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။[5] 1971 ခုနှစ်တွင် ချမှတ်ခဲ့သော စီးပွားရေးမူဝါဒသစ် (NEP) သည် ဆင်းရဲမွဲတေမှု ပပျောက်ရေးနှင့် လူ့အဖွဲ့အစည်းကို စီးပွားရေးအရ ခွဲခြားသတ်မှတ်ခြင်းအား ဖယ်ရှားရန် လူ့အဖွဲ့အစည်းကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။[6] ဝန်ကြီးချုပ် မဟာသီယာ မိုဟာမက် လက်ထက်တွင် ၁၉၈၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ မှ စတင်ကာ နိုင်ငံအတွင်း စီးပွားရေး တိုးတက်မှုနှင့် မြို့ပြအသွင်ဆောင်သည့် ကာလတစ်ခု ရှိခဲ့သည်။[7] ယခင်စီးပွားရေးပေါ်လစီကို ၁၉၉၁ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၀ ခုနှစ်အထိ အမျိုးသားဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးမူဝါဒ (NDP) မှ အောင်မြင်ခဲ့သည်။ [8] ၁၉၉၀ ခုနှစ်များနှောင်းပိုင်းတွင် အာရှဘဏ္ဍာရေးအကျပ်အတည်းက နိုင်ငံကို သက်ရောက်မှုရှိခဲ့ပြီး ၎င်းတို့၏ငွေကြေး၊ စတော့ရှယ်ယာနှင့် အိမ်ခြံမြေဈေးကွက်များ ပျက်စီးလုနီးပါးဖြစ်ခဲ့သည်။သို့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာခဲ့သည်။[၉] 2020 အစောပိုင်းတွင် မလေးရှားသည် နိုင်ငံရေးအကျပ်အတည်းကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။[10] ဤကာလသည် COVID-19 ကပ်ရောဂါနှင့်အတူ နိုင်ငံရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ လူမှုရေးနှင့် စီးပွားရေး အကျပ်အတည်း ဖြစ်စေခဲ့သည်။[11] 2022 အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲသည် နိုင်ငံ၏သမိုင်းတွင် ပထမဆုံးသော ပါလီမန်အဖြစ် ထွက်ပေါ်လာခဲ့ပြီး အန်ဝါအီဘရာဟင်သည် 2022 ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ 24 ရက်နေ့တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ၀န်ကြီးချုပ်ဖြစ်လာခဲ့သည် ။ [13]
2000 BCE Jan 1

မလေးရှား သမိုင်းမတင်မီ

Malaysia
အာရှမျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ လေ့လာမှုတစ်ခုအရ အရှေ့အာရှရှိ မူလလူသားများသည် အရှေ့တောင်အာရှမှ ဆင်းသက်လာသည်ဟု အကြံပြုထားသည်။[14] ကျွန်းဆွယ်ရှိ ဌာနေတိုင်းရင်းသားအုပ်စုများကို Negritos၊ Senoi နှင့် Proto-Malays ဟူ၍ လူမျိုးသုံးမျိုးခွဲခြားနိုင်သည်။[15] မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် ပထမဆုံးနေထိုင်သူမှာ Negritos ဖြစ်နိုင်ချေများသည်။[16] ဤ Mesolithic မုဆိုးများသည် နီဂရီတိုလူမျိုးစု Semang ၏ ဘိုးဘေးများဖြစ်နိုင်သည်။[17] Senoi သည် မိခင် mitochondrial DNA မျိုးရိုး၏ ထက်ဝက်ခန့်သည် Semang ၏ ဘိုးဘေးများထံ ပြန်လည်ခြေရာခံပြီး ထက်ဝက်ခန့်သည် အင်ဒိုချိုင်းနားမှ နောက်ပိုင်းဘိုးဘွားများထံ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုများဖြင့် ပေါင်းစပ်ထားသော အုပ်စုတစ်ခု ဖြစ်ပုံရသည်။ပညာရှင်များက ၎င်းတို့သည် လွန်ခဲ့သောနှစ်ပေါင်း 4,000 ခန့်က ကျွန်းဆွယ်၏တောင်ဘက်ခြမ်းသို့ ၎င်းတို့၏ဘာသာစကားနှင့် နည်းပညာနှစ်မျိုးလုံးကို ယူဆောင်လာခဲ့သည့် အစောပိုင်းသြစတေးလျစကားပြော စိုက်ပျိုးရေးသမားများ၏ မျိုးဆက်များဖြစ်ကြောင်း အကြံပြုထားသည်။တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများနှင့် စည်းလုံးညီညွတ်စွာ ပေါင်းစည်းခဲ့ကြပါသည်။[18] Proto Malays များသည် ပိုမိုကွဲပြားသော မူလအစ [19] ရှိပြီး Austronesian ချဲ့ထွင်မှုကြောင့် ဘီစီ 1000 တွင် မလေးရှားတွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့သည်။[20] ၎င်းတို့သည် အရှေ့တောင်အာရှရှိ အခြားရေကြောင်းသွားလာရေးတွင် နေထိုင်သူများနှင့် ချိတ်ဆက်မှုအချို့ကို ပြသထားသော်လည်း အချို့မှာ လွန်ခဲ့သည့်နှစ်ပေါင်း 20,000 ခန့်က နောက်ဆုံးရေခဲယံအချိန်ကာလတစ်ဝိုက်တွင် အင်ဒိုချိုင်းနားတွင် မျိုးရိုးရှိသည်။ယခုအခါ မလေးရှားနိုင်ငံမှ ရေကြောင်းကျောက်စိမ်းလမ်းတွင် ပါဝင်ခဲ့သည့်နေရာများ။ကုန်သွယ်မှုကွန်ရက်သည် ဘီစီ 2000 မှ 1000 ဘီစီကြားတွင် နှစ်ပေါင်း 3,000 တည်ရှိခဲ့သည်။[21]ပရိုတို-မလေးလူမျိုးများသည် ယနေ့တရုတ်နိုင်ငံ ယူနန်ပြည်နယ်မှ ဆင်းသက်လာသည်ဟု မနုဿဗေဒပညာရှင်တို့က ထောက်ခံကြသည်။[22] ၎င်းသည် မလေးကျွန်းဆွယ်မှတဆင့် မလေးကျွန်းဆွယ်သို့ အစောပိုင်း Holocene ပြန့်ကျဲသွားပြီးနောက်တွင် မလေးကျွန်းစုသို့ ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။[23] ဘီစီ 300 ဝန်းကျင်တွင် ၎င်းတို့ကို Deutero-Malays မှ ကုန်းတွင်းပိုင်းသို့ တွန်းပို့ခဲ့ပြီး သံခေတ် သို့မဟုတ် ကြေးခေတ်လူများသည် ကမ္ ဘောဒီးယားနှင့် ဗီယက်နမ်တို့ မှ တစိတ်တပိုင်း ဆင်းသက်လာကြသည်။ကျွန်းဆွယ်ရှိ သတ္တုကိရိယာများကို အသုံးပြုသည့် ပထမဆုံးအုပ်စုဖြစ်သည့် Deutero-Malays များသည် ယနေ့မလေးရှားမလေးလူမျိုးများ၏ တိုက်ရိုက်ဘိုးဘွားများဖြစ်ကြပြီး ခေတ်မီစိုက်ပျိုးရေးနည်းပညာများကို ၎င်းတို့နှင့်အတူ ယူဆောင်လာခဲ့ကြသည်။[17] မလေးလူမျိုးများသည် ဘုံယဉ်ကျေးမှုနှင့် လူမှုဖွဲ့စည်းပုံကို မျှဝေခဲ့ကြသော်လည်း မလေးကျွန်းစုတစ်လျှောက် နိုင်ငံရေးအရ အကွဲကွဲအပြားပြားရှိနေဆဲဖြစ်သည်။[24]
100 BCE
ဟိန္ဒူ-ဗုဒ္ဓဘာသာနိုင်ငံတို့၊ornament
အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်တို့နှင့် ကုန်သွယ်မှု
Trade with India and China ©Anonymous
100 BCE Jan 2

အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်တို့နှင့် ကုန်သွယ်မှု

Bujang Valley Archaeological M
ဘီစီ ၁ ရာစုတွင်တရုတ် နှင့်အိန္ဒိယတို့ နှင့် ကုန်သွယ်မှု ဆက်ဆံရေး ထူထောင်ခဲ့သည်။[32] ဟန်မင်းဆက် ၏ တောင်ဘက်သို့ ချဲ့ထွင်လာပြီးနောက် 1 ရာစုမှ စတင်ခဲ့သော ဘော်နီယိုတွင် တရုတ်အိုးခြမ်းကွဲများကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။[33] ပထမထောင်စုနှစ်၏ အစောပိုင်းရာစုနှစ်များတွင် မလေးကျွန်းဆွယ်မှလူများသည် မလေးရှားနိုင်ငံ၌နေထိုင်သူများ၏ဘာသာစကားနှင့်ယဉ်ကျေးမှုအပေါ်တွင်ကြီးမားသောအကျိုးသက်ရောက်မှုရှိသော ဟိန္ဒူ ဘာသာနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာကို လက်ခံကျင့်သုံးခဲ့သည်။[34] Sanskrit စာရေးစနစ်ကို 4 ရာစုအစောပိုင်းတွင်အသုံးပြုခဲ့သည်။[၃၅]ဂရိပထဝီဝင်ပညာရှင် Ptolemy သည် စီအီး ၁ ရာစုကတည်းက အိန္ဒိယနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့နှင့် ကုန်သွယ်မှုရှိခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြသော Golden Chersonese အကြောင်း ရေးသားခဲ့သည်။[36] ထိုအချိန်အတောအတွင်းတွင် တည်ရှိသော ကမ်းရိုးတန်းမြို့ပြနိုင်ငံများသည် အင်ဒိုချိုင်းနားကျွန်းဆွယ်၏ တောင်ဘက်ပိုင်းနှင့် မလေးကျွန်းစု၏ အနောက်ဘက်ခြမ်းတို့ကို ဝန်းရံထားသည့် ကွန်ရက်တစ်ခုရှိသည်။အဆိုပါ ကမ်းရိုးတန်းမြို့များသည် ကုန်သွယ်မှုများ ဆက်တိုက်ပြုလုပ်လျက်ရှိပြီး တရုတ်နှင့် လက်တက်ဆက်ဆံရေးလည်းရှိကာ တစ်ချိန်တည်းတွင် အိန္ဒိယကုန်သည်များနှင့်လည်း အဆက်မပြတ် အဆက်အသွယ်ရှိနေသည်။သူတို့သည် ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုကို မျှဝေခံစားခဲ့ကြပုံရသည်။တဖြည်းဖြည်းနှင့် ကျွန်းစု၏အနောက်ခြမ်းမှ အုပ်စိုးရှင်များသည် အိန္ဒိယယဉ်ကျေးမှုနှင့် နိုင်ငံရေးပုံစံများကို လက်ခံကျင့်သုံးကြသည်။Palembang (South Sumatra) နှင့် Bangka ကျွန်းတွင်တွေ့ရသော ကမ္ပည်းသုံးလုံးတွင် မလေးပုံစံနှင့် Pallava အက္ခရာမှဆင်းသက်လာသော အက္ခရာများဖြင့်ရေးထားသော ကမ္ပည်းစာများသည် ကျွန်းစုသည် ၎င်းတို့၏ ဌာနေဘာသာစကားနှင့် လူမှုစံနစ်ကို ထိန်းသိမ်းထားစဉ် အိန္ဒိယပုံစံများကို လက်ခံကျင့်သုံးခဲ့ကြောင်း အထောက်အထားဖြစ်သည်။ဤကမ္ပည်းစာများသည် မိမိရန်သူများကို စူးစမ်းလေ့လာရန် ဦးဆောင်ကာ တရားတော်ကို မနာခံသူများကို ကျိန်ဆဲသော သီရိဝိဇယ၏ ဒါပန်တာဟန့် (သခင်) ရှိကြောင်း ဖော်ပြသည်။တရုတ်နှင့် တောင်အိန္ဒိယကြား ရေကြောင်းကုန်သွယ်မှုလမ်းကြောင်းတွင် မလေးကျွန်းဆွယ်သည် ယင်းကုန်သွယ်မှုတွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။မလက္ကာရေလက်ကြား၏ အနောက်မြောက်ဘက် ဝင်ပေါက်တွင် ဗျူဟာမြောက် တည်ရှိနေသည့် Bujang တောင်ကြားသည် တရုတ်နှင့် တောင်ပိုင်း အိန္ဒိယ ကုန်သည်များ အဆက်မပြတ် လည်ပတ်နေပါသည်။5 ရာစုမှ 14 ရာစုအတွင်း ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားသော ကြွေထည်များ၊ ပန်းပုများ၊ ကမ္ပည်းများနှင့် အထိမ်းအမှတ် အဆောက်အအုံများကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခြင်းဖြင့် သက်သေပြခဲ့သည်။
Langkasuka Kingdom
Liang of Periodical Offering of Portraits မှ အသေးစိတ်အချက်အလက်များကို Langkasuka မှ သံတမန်တစ်ဦးအား နိုင်ငံတော်၏ဖော်ပြချက်ဖြင့် ပြသထားသည်။Song မင်းဆက် 526-539 ရက်စွဲပါ Liang မင်းဆက် ပန်းချီကားတစ်ချပ်။ ©Emperor Yuan of Liang
100 Jan 1 - 1400

Langkasuka Kingdom

Pattani, Thailand
Langkasuka သည် မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် တည်ရှိသော ရှေးဟောင်း Malayic ဟိန္ဒူ -ဗုဒ္ဓဘာသာနိုင်ငံဖြစ်သည်။[25] နာမသည် သက္ကတဘာသာအားဖြင့်၊“သာယာသောမြေ” – သုက္ခအတွက် “ချမ်းသာ” ဟူသော လင်္ကာကို ပေါင်းစပ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။Old Kedah နှင့် အတူ မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် အစောဆုံး တည်ထောင်ခဲ့သော နိုင်ငံများထဲတွင် ပါဝင်ပါသည်။နိုင်ငံတော်၏တည်နေရာအတိအကျကို ငြင်းခုံနေကြသော်လည်း ထိုင်းနိုင်ငံ၊ Pattani အနီးရှိ Yarang တွင် ရှေးဟောင်းသုတေသနတွေ့ရှိချက်များအရ ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသောတည်နေရာကို ညွှန်ပြနေသည်။စီအီး 80 နှင့် 100 အကြားဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်သည် 1st ရာစုတွင်နိုင်ငံတော်တည်ထောင်ရန်အဆိုပြုထားသည်။[26] ထို့နောက် ၃ ရာစုအစောပိုင်းတွင် ဖူနန် နယ်ချဲ့ထွင်မှုကြောင့် ဆုတ်ယုတ်သည့်ကာလတစ်ခု ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။6 ရာစုတွင် ပြန်လည်ရှင်သန်လာမှုကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရပြီးတရုတ်နိုင်ငံသို့ အရာရှိများစေလွှတ်ခဲ့သည်။ဘဂ္ဂဒတမင်းကြီးသည် ခရစ်နှစ် ၅၁၅ တွင် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ဆက်ဆံရေး ကို စတင်ထူထောင်ခဲ့ပြီး ၅၂၃၊ ၅၃၁ နှင့် [၅၆၈] တို့တွင် သံရုံးများ စေလွှတ်ခဲ့သည်။[28] 1025 ခုနှစ်တွင် ဘုရင် Rajendra Chola I ၏ တပ်များက Srivijaya ကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။12 ရာစုတွင် Langkasuka သည် Srivijaya ၏လက်တက်ဖြစ်သည်။သီအိုရီများစွာကို ထည့်သွင်းထားသောကြောင့် နိုင်ငံတော်သည် ကျဆင်းသွားပြီး မည်သို့မည်ပုံ ပြီးဆုံးသွားသည်ကို မသိရပေ။၁၃ ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် Pasai Annals မှ Langkasuka သည် 1370 တွင် ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း Majapahit အင်ပါယာမှ 14 ရာစုအထိ Srivijaya အင်ပါယာ၏ ထိန်းချုပ်မှုနှင့် သြဇာလွှမ်းမိုးမှုအောက်တွင် ရှိနေကြောင်း အခြားသတင်းရင်းမြစ်များက ဖော်ပြခဲ့သည်။Langkasuka သည် ၁၅ ရာစုတွင် မတည်ရှိတော့ဘဲ Pattani မှ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်။သမိုင်းပညာရှင်အများအပြားက ယင်းကို ယှဉ်ပြိုင်ကြပြီး Langkasuka သည် 1470 ခုနှစ်များအထိ ရှင်သန်ခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။Pattani ၏ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် မရှိသော နယ်မြေများသည် 1474 ခုနှစ်တွင် Kedah နှင့်အတူ အစ္စလာမ်ဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရသည် [။]ထိုအမည်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာ ၌ ထိမ်းမြားထားသော စံနှုန်းများကို လက်ခံယုံကြည်ပြီးနောက် နောက်ဆုံးတွင် ငြိမ်းချမ်းရေးသမားဖြစ်လာသည့် ဒဏ္ဍာရီလာ Mauryan ဟိန္ဒူစစ်သည်တော် လန်ခနှင့် Ashoka တို့မှ ဆင်းသက်လာကာ အစောပိုင်းအိန္ဒိယ ကိုလိုနီနယ်ချဲ့သမားများက လန်ကာဆူကာနိုင်ငံကို ဂုဏ်ပြုသောအားဖြင့် Langkasuka ဟု အမည်ပေးခဲ့ကြသည်။[30] တရုတ်သမိုင်းသတင်းရင်းမြစ်များက နိုင်ငံတော်နှင့်ပတ်သက်သော အချက်အလက်အချို့ကို ပေးဆောင်ပြီး တရုတ်နန်းတွင်းသို့ သံတမန်စေလွှတ်သော ဘဂ္ဂဒတ္တမင်းကြီးတစ်ပါးကို မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။၂ ရာစုနှင့် ၃ ရာစုများတွင် မလေးနိုင်ငံ အများအပြားရှိခဲ့ပြီး မလေးကျွန်းဆွယ်၏ အရှေ့ဘက်ခြမ်းတွင် အဓိကအားဖြင့် 30 နီးပါးအထိ ရှိခဲ့သည်။[31] Langkasuka သည် အစောဆုံးသော ဘုရင်များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။
သီရိဝိဇယ
Srivijaya ©Aibodi
600 Jan 1 - 1288

သီရိဝိဇယ

Palembang, Palembang City, Sou
7th နှင့် 13th ရာစုကြားတွင် မလေးကျွန်းဆွယ်အများစုသည် ဗုဒ္ဓဘာသာ Srivijaya အင်ပါယာအောက်တွင် ရှိခဲ့သည်။Srivijaya အင်ပါယာ၏ဗဟိုတွင်တည်ရှိသော Prasasti Hujung Langit သည်ယခုအင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ၊ Palembang အနီးတွင်အခြေစိုက်သောဆူမားတြားအရှေ့ပိုင်းရှိမြစ်ဝတွင်တည်ရှိသည်ဟုယူဆရသည်။7 ရာစုတွင်၊ Shilifoshi ဟုခေါ်သော ဆိပ်ကမ်းအသစ်တစ်ခုကို Srivijaya ၏ တရုတ်ဘာသာပြန်ဆိုချက်ဟု ယူဆရသည်။Srivijaya ၏ Maharajah များသည် ရာစုနှစ်ခြောက်ခုကျော်ကြာ ကျွန်းစုများတွင် အဓိကပါဝါဖြစ်လာသော ရေကြောင်းအင်ပါယာကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။အင်ပါယာသည် နှစ်ဖက်အကျိုးအမြတ်အတွက် သခင်တစ်ဦးထံ သစ္စာခံကျိန်ဆိုသော ဒေသခံဘုရင်များ (ဒါးတက်စ် သို့မဟုတ် ရပ်ရွာခေါင်းဆောင်များ) ဖြင့် ကုန်သွယ်ရေးဝန်းကျင်တွင် အခြေစိုက်ထားသည်။[၃၇]Srivijaya နှင့်Chola အင်ပါယာ ကြား ဆက်ဆံရေးသည် Raja Raja Chola I လက်ထက်တွင် ခင်မင်ရင်းနှီးခဲ့သော်လည်း Rajendra Chola I အုပ်စိုးစဉ်တွင် Chola Empire သည် Srivijaya မြို့များကို ကျူးကျော်ခဲ့သည်။[38] 1025 နှင့် 1026 ခုနှစ်တွင်၊ Gangga Negara သည် Chola အင်ပါယာမှ Rajendra Chola I မှ တိုက်ခိုက်ခြင်းကို ခံခဲ့ရပြီး ယခု Kota Gelanggi ကို စွန့်ပစ်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရသော တမီလ်ဧကရာဇ်မင်းဖြစ်သည်။Kedah (တမီးလ်တွင် Kadaram ဟုလူသိများသည်) ကို 1025 ခုနှစ်တွင် Cholas မှကျူးကျော်ခဲ့သည်။ 11 ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် Kedah ကိုသိမ်းပိုက်ခဲ့သော Chola မင်းဆက်၏ဒုတိယကျူးကျော်မှုအား Virarajendra Chola မှဦးဆောင်ခဲ့သည်။[39] အကြီးတန်း Chola ၏ဆက်ခံသူ Vira Rajendra Chola သည် အခြားကျူးကျော်သူများကို ဖြုတ်ချရန်အတွက် Kedah ပုန်ကန်မှုကို ဖြိုခွင်းခဲ့ရသည်။Chola ကြွလာခြင်းသည် Kedah၊ Pattani နှင့် Ligor တို့အထိ သြဇာလွှမ်းမိုးခဲ့သော Srivijaya ၏ ဘုန်းအာနုဘော်ကို လျော့ကျစေသည်။12 ရာစုအကုန်တွင် Srivijaya သည် 1288 တွင် နောက်ဆုံးမင်းဖြစ်သော Sekerumong ကို သိမ်းပိုက်ပြီး ဖြုတ်ချခြင်းခံခဲ့ရသော ဘုရင်မနှင့်အတူ နိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ်သို့ လျှော့ချခဲ့သည်။တခါတရံတွင် ခမာနိုင်ငံ ၊ Siamese Kingdom နှင့် Cholas Kingdom တို့သည် မလေးနိုင်ငံငယ်များကို ထိန်းချုပ်ရန် ကြိုးစားကြသည်။[40] မြို့တော်နှင့် ၎င်း၏ လက်အောက်ခံများကြား ဆက်ဆံရေး ပျက်ပြားသွားသဖြင့် ၁၂ ရာစုမှစပြီး Srivijaya ၏ စွမ်းအား ကျဆင်းသွားသည်။ဂျာဗားလူမျိုးများနှင့် စစ်ပွဲများကြောင့်တရုတ် ထံမှ အကူအညီ တောင်းခံရပြီး အိန္ဒိယပြည်နယ်များနှင့် စစ်ပွဲများလည်း သံသယရှိကြသည်။အစ္စလမ်ဘာသာ ပြန့်ပွားမှုကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာ မဟာရာဇာများ ၏ တန်ခိုးကို ပိုမို ထိခိုက်စေခဲ့သည်။အာချေးကဲ့သို့သော အစောပိုင်း အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ ကူးပြောင်းခဲ့သော ဒေသများသည် Srivijaya ထိန်းချုပ်မှုမှ ခွဲထွက်ခဲ့သည်။13 ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် ဆူခိုထိုင်းဘုရင်များသည် မလေးယာအများစုကို ၎င်းတို့၏အုပ်ချုပ်မှုအောက်သို့ ယူဆောင်လာခဲ့သည်။၁၄ ရာစုတွင် ဟိန္ဒူမာဂျပါဟစ်အင်ပါယာသည် ကျွန်းဆွယ်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။
Majapahit အင်ပါယာ
Majapahit Empire ©Aibodi
1293 Jan 1 - 1527

Majapahit အင်ပါယာ

Mojokerto, East Java, Indonesi
Majapahit အင်ပါယာသည် ဂျာဗားအရှေ့ပိုင်းတွင် ၁၃ ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် တည်ထောင်ခဲ့သော အရှေ့တောင်အာရှရှိ ဂျာဗားဟိန္ဒူ-ဗုဒ္ဓဘာသာ သာလဆိုကရေစီအင်ပါယာဖြစ်သည်။၎င်းသည် 14 ရာစုအတွင်း Hayam Wuruk နှင့် ၎င်း၏ ၀န်ကြီးချုပ် Gajah Mada အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် အရှေ့တောင်အာရှ၏ အထင်ရှားဆုံး အင်ပါယာများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။၎င်းသည် ၎င်း၏ သြဇာအာဏာ၏ အထွတ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ယနေ့ခေတ် အင်ဒိုနီးရှားမှ ၎င်း၏ သြဇာကို မလေးကျွန်းဆွယ်၊ ဘော်နီယို၊ ဆူမာတြားနှင့် ကျော်လွန်၍ အစိတ်အပိုင်းများအထိ ဖြန့်ကြက်ခဲ့သည်။Majapahit သည် ဟိန္ဒူ-ဗုဒ္ဓဘာသာလွှမ်းမိုးမှု၊ အနုစိတ်အနုပညာနှင့် ဗိသုကာပညာတို့ဖြင့် ထင်ရှားသော ကြွယ်ဝသော ယဉ်ကျေးမှုပေါင်းစပ်မှုတို့ကြောင့် ကျော်ကြားသည်။ပြည်တွင်းအငြင်းပွားမှုများ၊ ဆက်ခံရေးအကျပ်အတည်းများနှင့် ပြင်ပဖိအားများသည် 15 ရာစုတွင် အင်ပါယာ၏ကျဆင်းမှုကို အစပြုခဲ့သည်။ဒေသတွင်း အစ္စလမ်မစ် အာဏာများ စတင် ထွန်းကားလာသည်နှင့်အမျှ အထူးသဖြင့် မလက္ကာ စူလတန်နိတ်၊ Majapahit ၏ သြဇာအာဏာ ဆုတ်ယုတ်လာသည်။အင်ပါယာ၏ ပိုင်နက်ထိန်းချုပ်မှုမှာ အများစုမှာ အရှေ့ဂျာဗားတွင်သာ ချုပ်ကိုင်ထားကာ လွတ်လပ်ရေး ကြေငြာခြင်း သို့မဟုတ် သစ္စာခံမှု အသွင်ပြောင်းခြင်း စသည့် ဒေသများစွာဖြင့် ကျဉ်းမြောင်းသွားသည်။
စင်္ကာပူနိုင်ငံ
Kingdom of Singapura ©HistoryMaps
1299 Jan 1 - 1398

စင်္ကာပူနိုင်ငံ

Singapore
Singapura ၏နိုင်ငံတော်သည် မလေး ဟိန္ဒူ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး စင်္ကာပူသမိုင်းအစောပိုင်းကာလတွင် ၎င်း၏အဓိကကျွန်း Pulau Ujong ပေါ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရသည့် မလေး ဟိန္ဒူ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ထိုအချိန်က Temasek ဟုလည်းလူသိများသော၊ 1299 မှ 1396 နှင့် 1398 ကြားတွင် ကျရောက်ချိန်အထိဖြစ်သည် [။ 41] သမားရိုးကျ အမြင်အမှတ်ဂ။1299 ခုနှစ်တွင် Sang Nila Utama (Sri Tri Buana ဟုလည်းလူသိများသည်) ၏ဖခင်မှာ Sang Sapurba ဖြစ်ပြီး ဒဏ္ဍာရီအရ မလေးကမ္ဘာရှိ မလေးဘုရင်များ၏ ဘိုးဘေးများဖြစ်သော နတ်တစ်ပိုင်းနတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်သော Sang Nila Utama မှ 1299 ခုနှစ်ကို တည်ထောင်သည့်နှစ်ဖြစ်သည်။မလေး Annals တွင်ဖော်ပြထားသောအကောင့်ကိုအခြေခံ၍ ဤနိုင်ငံတော်၏သမိုင်းကြောင်းကိုမရေမရာဖြစ်ပြီးသမိုင်းပညာရှင်အများအပြားက၎င်း၏နောက်ဆုံးအုပ်စိုးရှင် Parameswara (သို့မဟုတ် Sri Iskandar Shah) ကိုသမိုင်းအထောက်အထားဖြင့်သာမှတ်ယူကြသည်။[42] Fort Canning Hill နှင့် Singapore River အနီးနားရှိ ကမ်းပါးများမှ ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ အထောက်အထားများက မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ 14 ရာစုတွင် တိုးတက်သော အခြေချနေထိုင်မှုနှင့် ကုန်သွယ်မှုဆိပ်ကမ်းတစ်ခုရှိကြောင်း သက်သေပြခဲ့သည်။[၄၃]အခြေချနေထိုင်မှုသည် ၁၃ ရာစု သို့မဟုတ် ၁၄ ရာစုတွင် ဖွံ့ဖြိုးလာပြီး ကုန်သွယ်ရေးစခန်းငယ်မှ နိုင်ငံတကာကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး၏ စည်ကားသောဗဟိုချက်အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲကာ မလေးကျွန်းစု၊အိန္ဒိယ နှင့်ယွမ်မင်းဆက် တို့ကို ချိတ်ဆက်ပေးသည့် ကုန်သွယ်မှုကွန်ရက်များကို လွယ်ကူချောမွေ့စေခဲ့သည်။သို့သော် ထိုအချိန်က မြောက်ဘက်မှ အယုဒ္ဓယ နှင့် တောင်ဘက်မှ မဟာပဟစ်တို့ က ဒေသဆိုင်ရာ အင်အားကြီး နှစ်ခုဖြင့် အခိုင်အမာ တောင်းဆိုခဲ့ကြသည်။ရလဒ်အနေဖြင့်၊ နိုင်ငံ၏ခိုင်ခံ့သောမြို့တော်ကို 1398 ခုနှစ်တွင် Majapahit မှထုတ်ပယ်ခြင်းမခံရမီ အနည်းဆုံးနိုင်ငံခြားကျူးကျော်ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။[44] နောက်ဆုံးဘုရင် Parameswara သည် 1400 ခုနှစ်တွင် မလက္ကာစူလတန်နိတ်ကို တည်ထောင်ရန် မလေးကျွန်းဆွယ်၏ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းသို့ ထွက်ပြေးခဲ့သည်။
1300
မွတ်ဆလင်နိုင်ငံတွေ ထွန်းကားလာတယ်။ornament
Patani နိုင်ငံတော်
Patani Kingdom ©Aibodi
1350 Jan 1

Patani နိုင်ငံတော်

Pattani, Thailand
Patani ကို 1350 နှင့် 1450 အကြားအချိန်အတန်ကြာတည်ထောင်ရန်အကြံပြုထားသော်လည်း 1500 မတိုင်မီသမိုင်းကြောင်းမရှင်းလင်းပါ။[74] Sejarah Melayu အဆိုအရ Siamese မင်းသား Chau Sri Wangsa သည် Kota Mahligai ကိုသိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် Patani ကိုတည်ထောင်ခဲ့သည်။အစ္စလမ်ဘာသာသို့ကူးပြောင်းပြီး 15 ရာစုနှောင်းပိုင်းမှ 16 ရာစုအစောပိုင်းတွင် Sri Sultan Ahmad Shah ဘွဲ့ကိုရယူခဲ့သည်။[75] Hikayat Merong Mahawangsa နှင့် Hikayat Patani တို့သည် အယုဒ္ဓယ၊ Kedah နှင့် Pattani တို့၏ ဆွေမျိုးပေါက်ဖော်စပ်ကြား အယူအဆကို အတည်ပြုပြီး ၎င်းတို့သည် ပထမမင်းဆက်မှ ဆင်းသက်လာကြောင်း ဖော်ပြသည်။Patani သည် ၁၅ ရာစု အလယ်ပိုင်းတွင် အစ္စလမ်ဘာသာ ကူးပြောင်းသွားဖွယ်ရှိပြီး သတင်းရင်းမြစ်တစ်ခုက ၁၄၇၀ ရက်စွဲကို ပေးခဲ့သော်လည်း အစောပိုင်းရက်စွဲများကို အဆိုပြုထားသည်။[74] Kampong Pasai မှ Sa'id သို့မဟုတ် Shafi'uddin အမည်ရှိရှိတ်တစ်ဦး (Patani ၏အစွန်အဖျားတွင်နေထိုင်သော Pasai မှကုန်သည်ငယ်များအသိုက်အဝန်း) မှရှားပါးသောအရေပြားရောဂါရှင်ဘုရင်ကိုကုသပေးခဲ့သည်ဟုအစီရင်ခံထားသည်။စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုများစွာပြုလုပ်ပြီးနောက် (ရောဂါပြန်လည်ဖြစ်ပွားခြင်း) ဘုရင်သည် Sultan Ismail Shah အမည်ကိုခံယူကာ အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ကူးပြောင်းရန် သဘောတူခဲ့သည်။စူလတန်၏ အရာရှိများအားလုံးကလည်း အသွင်ပြောင်းရန် သဘောတူခဲ့ကြသည်။သို့သော်လည်း ယင်းမတိုင်မီက ဒေသခံအချို့သည် အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ စတင်ကူးပြောင်းခဲ့ကြောင်း ကွဲကွဲပြားပြား အထောက်အထားများ ရှိနေသည်။Patani အနီးတွင် ကွဲလွဲကွဲပြားနေသော Pasai အသိုက်အဝန်းတစ်ခု တည်ရှိနေခြင်းသည် ဒေသခံများသည် မွတ်ဆလင်များနှင့် ပုံမှန်အဆက်အသွယ်ရှိကြောင်း ပြသနေသည်။Ibn Battuta ၏ ခရီးသွားမှတ်တမ်းများ နှင့် Patani သည် Melaka (၁၅ ရာစုတွင် ပြောင်းလဲခဲ့သော) မတိုင်မီကပင် Patani တွင် မွတ်ဆလင်အသိုက်အဝန်းတစ်ခုရှိခဲ့သည်ဟု အစောပိုင်းပေါ်တူဂီအကောင့်များ တွင်ဖော်ပြထားသော ခရီးသွားအစီရင်ခံစာများ လည်းရှိပါသည် ဒေသသို့ ပထမဦးဆုံး ကူးပြောင်းခဲ့ကြပါသည်။မွတ်ဆလင်ကုန်သည်များသည် အစားထိုးကုန်သွယ်ဆိပ်ကမ်းများကို ရှာဖွေကြသဖြင့် 1511 ခုနှစ်တွင် ပေါ်တူဂီတို့က မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် Patani သည် ပို၍အရေးကြီးလာသည်။ဒတ်ခ်ျသတင်းရင်းမြစ်တစ်ခုက ကုန်သည်အများစုသည် တရုတ်များဖြစ်ကြသော်လည်း ပေါ်တူဂီကုန်သည် ၃၀၀ သည်လည်း 1540 ခုနှစ်များတွင် Patani ၌ အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြသည်။[74]
မလက္ကာစူလတန်နိတ်
Malacca Sultanate ©Aibodi
1400 Jan 1 - 1528

မလက္ကာစူလတန်နိတ်

Malacca, Malaysia
မလက္ကာစူလတန်နိတ်သည် ယနေ့ခေတ် မလေးရှားနိုင်ငံ၊ မလက္ကာပြည်နယ်တွင် အခြေစိုက်သည့် မလေးစူလတန်နိတ်ဖြစ်သည်။သမားရိုးကျ သမိုင်းဝင်စာတမ်းအမှတ်အသား c။1400 တွင် Singapura ဘုရင်မှ စူလတန်နိတ်တည်ထောင်သည့်နှစ်အဖြစ် Iskandar Shah ဟုလည်းလူသိများသော Parameswara၊ [45] အစောပိုင်းရက်စွဲများကို အဆိုပြုထားသော်လည်း စတင်တည်ထောင်သည့်နှစ်ဖြစ်သည်။[46] 15 ရာစုတွင် စူလတန်နိတ်၏ တန်ခိုးအာဏာ မြင့်မားလာသောအခါ ၎င်း၏မြို့တော်သည် ၎င်း၏ ခေတ်ကာလ၏ အရေးပါဆုံး သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ဆိပ်ကမ်းများထဲမှ တစ်ခုအဖြစ် ကြီးထွားလာပြီး မလေးကျွန်းဆွယ်၊ Riau ကျွန်းများနှင့် မြောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်း၏ အရေးပါသော အစိတ်အပိုင်းများစွာကို လွှမ်းခြုံထားသည်။ ယနေ့ခေတ် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ ဆူမတြား[၄၇]စည်ကားသော နိုင်ငံတကာကုန်သွယ်မှုဆိပ်ကမ်းတစ်ခုအနေဖြင့် မလက္ကာသည် အစ္စလာမ့်သင်ကြားရေးနှင့် ပြန့်ပွားရေးဗဟိုချက်ဖြစ်လာပြီး မလေးဘာသာစကား၊ စာပေနှင့် အနုပညာဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးကို အားပေးတိုက်တွန်းခဲ့သည်။၎င်းသည် ကျွန်းစုရှိ မလေးစူလတန်နိတ်များ၏ ရွှေခေတ်ကို ညွှန်ပြခဲ့ပြီး ယင်းတွင် ဂန္ထဝင်မလေးသည် ပင်လယ်ရေကြောင်းဆိုင်ရာ အရှေ့တောင်အာရှ၏ ဘာသာစကားကွဲဖြစ်လာပြီး Jawi script သည် ယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာရေးနှင့် ဉာဏဖလှယ်ရန်အတွက် အဓိကကြားခံဖြစ်လာခဲ့သည်။ဤအသိဉာဏ်၊ ဝိညာဉ်ရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုများကြောင့် မလက္ကန်ခေတ်တွင် မလေးလူမျိုးတို့၏ လက္ခဏာတစ်ရပ် ထူထောင်မှု၊ [48] ဒေသ၏ မလေးရှားနိုင်ငံ အသွင်ကူးပြောင်းမှုနှင့် နောက်ဆက်တွဲ အာလမ်မီလာယုတစ်ခု ဖွဲ့စည်းခြင်းတို့ကို မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။[၄၉]၁၅၁၁ ခုနှစ်၌ မလက္ကာမြို့တော်သည် ပေါ်တူဂီအင်ပါယာ သို့ ကျရောက်ခဲ့ပြီး နောက်ဆုံး စူလတန်ဘုရင် မဟ်မဒ်ရှား (၁၄၈၈-၁၅၁၁) သည် တောင်ဘက်သို့ ဆုတ်ခွာသွားကာ သူ၏မျိုးဆက်သစ်များ အုပ်ချုပ်သော မင်းဆက်သစ်များဖြစ်သည့် ဂျိုဟောနှင့် ပါရက်ခ်တို့ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။စူလတန်နိတ်၏ နိုင်ငံရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များသည် ယနေ့တိုင် တည်ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။မလက္ကာမြို့သည် မလေး-မွတ်စလင် ယဉ်ကျေးမှု၏ စံနမူနာပြအဖြစ် ရာစုနှစ်များစွာကြာအောင် ကျင်းပခဲ့သည်။၎င်းသည် 19 ရာစုတွင် ကောင်းစွာတည်မြဲနေသည့် ကုန်သွယ်ရေး၊ သံတမန်ရေးနှင့် အုပ်ချုပ်မှုစနစ်များကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး မလေးဘုရင်၏ ခေတ်ပြိုင်နားလည်မှုကို ဆက်လက်ပုံဖော်ပေးသည့် daulat—အချုပ်အခြာအာဏာ၏ မလေးလူမျိုးအယူအဆဖြစ်သည့် daulat ကဲ့သို့သော အယူအဆများကို မိတ်ဆက်ခဲ့သည်။[50]
ဘရူနိုင်းစူလတန်နိတ် (၁၃၆၈-၁၈၈၈)
Bruneian Sultanate (1368–1888) ©Aibodi
1408 Jan 1 - 1888

ဘရူနိုင်းစူလတန်နိတ် (၁၃၆၈-၁၈၈၈)

Brunei
ဘော်နီယို၏ မြောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းတွင် တည်ရှိသော ဘရူနိုင်း၏ စူလတန်နိတ်သည် ၁၅ ရာစုတွင် အရေးပါသော မလေးစူလတန်နိတ်အဖြစ် ပေါ်ထွက်ခဲ့သည်။[မ] လက္ကာကျဆုံးပြီးနောက် ၎င်း၏နယ်မြေများကို ပေါ်တူဂီလူမျိုးများ အထိ ချဲ့ထွင်ခဲ့ပြီး တစ်ချိန်တွင် ၎င်း၏သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို ဖိလစ်ပိုင်နှင့် ကမ်းရိုးတန်းဘော်နီယိုဒေသများသို့ ဖြန့်ကြက်ခဲ့သည်။ဘရူနိုင်း၏ ကနဦးအုပ်ချုပ်သူမှာ မွတ်စ်လင်မ်ဖြစ်ပြီး စူလတန်နိတ်၏ ကြီးထွားလာမှုသည် ၎င်း၏ မဟာဗျူဟာမြောက် ကုန်သွယ်မှုတည်နေရာနှင့် ရေကြောင်းဆိုင်ရာ စွမ်းပကားကြောင့်ဟု ယူဆရသည်။သို့သော်လည်း ဘရူနိုင်းသည် ဒေသတွင်း အင်အားကြီးနိုင်ငံများ၏ စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး ပြည်တွင်းဆက်ခံရေးဆိုင်ရာ အငြင်းပွားမှုများကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ဘရူနိုင်း အစောပိုင်း သမိုင်းမှတ်တမ်းများ နည်းပါးပြီး ၎င်း၏ အစောပိုင်းသမိုင်းကြောင်း အများစုသည် တရုတ်သတင်းရင်းမြစ်များမှ ဆင်းသက်လာသည်။တရုတ်သမိုင်းမှတ်တမ်းများက ဘရူနိုင်း၏ ကုန်သွယ်မှုနှင့် နယ်မြေလွှမ်းမိုးမှုကို ကိုးကားပြီး Javanese Majapahit အင်ပါယာ နှင့် ၎င်း၏ဆက်ဆံရေးကို သတိပြုမိခဲ့သည်။၁၄ ရာစုတွင် ဘရူနိုင်းသည် ဂျာဗား၏အုပ်စိုးမှုကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရသော်လည်း Majapahit ကျဆင်းပြီးနောက် ဘရူနိုင်းသည် ၎င်း၏နယ်မြေများကို တိုးချဲ့ခဲ့သည်။ဘော်နီယို အနောက်မြောက်ပိုင်း၊ မင်ဒါနာအို၏ အစိတ်အပိုင်းများနှင့် ဆူလူကျွန်းစုတို့ကို ထိန်းချုပ်ထားသည်။၁၆ ရာစုတွင် ဘရူနိုင်း၏ အင်ပါယာသည် အင်အားကြီးမားသော နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး မြို့တော်ကို ခိုင်ခံ့စေကာ အနီးနားရှိ မလေးစူလတန်နိတ်များတွင် ၎င်း၏သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို ခံစားခဲ့ရသည်။အစောပိုင်းတွင် ထင်ပေါ်ကျော်ကြားခဲ့သော်လည်း၊ [(၁၇)] ရာစုတွင် ဘရူနိုင်းသည် ပြည်တွင်းတော်ဝင်ပဋိပက္ခများ၊ ဥရောပကိုလိုနီချဲ့ထွင်မှုနှင့် အိမ်နီးချင်းဆူလူစူလနိတ်၏ စိန်ခေါ်မှုများကြောင့် စတင်ကျဆင်းလာခဲ့သည်။19 ရာစုတွင် ဘရူနိုင်းသည် အနောက်နိုင်ငံများ၏ ကြီးမားသော နယ်မြေများ ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး ပြည်တွင်း ခြိမ်းခြောက်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။၎င်း၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို ကာကွယ်ရန်အတွက် Sultan Hashim Jalilul Alam Aqamaddin သည် ဗြိတိသျှတို့၏ အကာအကွယ်ကို ရယူခဲ့ပြီး ဘရူနိုင်းသည် ၁၈၈၈ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့၏ အစောင့်အရှောက်ခံနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ယင်းသည် ဘရူနိုင်း လွတ်လပ်ရေးရသောအခါ ၁၉၈၄ ခုနှစ်အထိ အကာအကွယ်ပေးထားသည့် အနေအထားဖြစ်သည်။
ပါဟန်စူလတန်နိတ်
Pahang Sultanate ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1470 Jan 1 - 1623

ပါဟန်စူလတန်နိတ်

Pekan, Pahang, Malaysia
ပါဟန်စူလတန်နိတ် (Pahang Sultanate) ကို ခေတ်သစ်ပါဟန်စူလတန်နိတ် (Pahang Sultanate) နှင့် ဆန့်ကျင်သော ပါဟန်စူလတန်နိတ် (Pahang Sultanate) သည် (၁၅) ရာစုတွင် မလေးမွတ်ဆလင်နိုင်ငံ အရှေ့ပိုင်း မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်။၎င်း၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှု မြင့်မားချိန်တွင် စူလတန်နိတ်သည် အရှေ့တောင်အာရှသမိုင်းတွင် အရေးပါသော ပါဝါတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး မြောက်ဘက်နှင့် ထိစပ်နေသော ပါဟန်မြစ်ဝှမ်းတစ်ခုလုံးကို ထိန်းချုပ်ကာ မြောက်ဘက်တွင် ပတ္တနီစူလတန်နိတ်နှင့် တောင်ဘက်တွင် ဂျိုဟိုစူလတန်နိတ်တို့နှင့် ကပ်လျက် ရှိနေသည်။အနောက်ဘက်တွင်၊ ၎င်းသည် မျက်မှောက်ခေတ် Selangor နှင့် Negeri Sembilan ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကိုလည်း တိုးချဲ့စီရင်ပိုင်ခွင့်ရှိသည်။[60]စူလတန်နိတ်သည် Melaka ၏ဘုရင်ခံအဖြစ် မူလအစရှိပြီး ၎င်း၏ပထမဆုံးစူလတန်မှာ မလကန်မင်းသား၊ မုဟမ္မဒ်ရှာဟ်၊ ပါဟန်၏နောက်ဆုံးမလကန်မင်းမဖြစ်မီ နောက်ဆုံးမလကန်မင်းဖြစ်သော Dewa Sura ၏မြေးတော်ဖြစ်သည်။[61] နှစ်များကြာလာသည်နှင့်အမျှ Pahang သည် Melakan ထိန်းချုပ်မှုမှ လွတ်ကင်းလာပြီး တစ်ချိန်တွင် Melaka နှင့် ပြိုင်ဖက်နိုင်ငံအဖြစ် ထူထောင်ခဲ့သည် [62] 1511 ခုနှစ် ကွယ်လွန်ချိန်အထိ ပါဟန်သည် ထိုကာလအတွင်း ကျွန်းဆွယ်ကို ဖယ်ရှားရန် ကြိုးပမ်းမှုများတွင် ကြီးမားစွာပါဝင်ခဲ့သည်။ အမျိုးမျိုးသောပြည်ပနယ်ချဲ့အာဏာ၊ပေါ်တူဂီ ၊ ဟော်လန် နှင့် အာချေး။[63] 17 ရာစုအစောပိုင်းတွင် Acehnese စီးနင်းမှုကာလတစ်ခုပြီးနောက် Pahang သည် Melaka, Johor ၏ဆက်ခံသူနှင့်အတူပေါင်းစည်းခြင်းသို့ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး 14th Sultan, Abdul Jalil Shah III, 7th Sultan of Johor ကိုလည်းသရဖူဆောင်းခဲ့သည်။[64] Johor နှင့် အချိန်အတော်ကြာ ပေါင်းစည်းပြီးနောက်၊ ဘန်ဒါဟာရမင်းဆက်မှ 19 ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် ခေတ်သစ် အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် စူလတန်နိတ်အဖြစ် ပြန်လည်အသက်ဝင်လာခဲ့သည်။[65]
Kedah Sultanate
Kedah ၏စူလတန်နိတ်။ ©HistoryMaps
1474 Jan 1 - 1821

Kedah Sultanate

Kedah, Malaysia
Hikayat Merong Mahawangsa (Kedah Annals ဟုလည်းလူသိများသည်) တွင်ဖော်ပြထားသောအကောင့်ကိုအခြေခံ၍ ဘုရင် Phra Ong Mahawangsa သည်အစ္စလမ်ဘာသာသို့ကူးပြောင်းပြီး Sultan Mudzafar Shah ဟူသောအမည်ကိုခံယူသောအခါ Kedah ၏စူလတန်ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။At-Tarikh Salasilah Negeri Kedah သည် စီအီး 1136 မှစတင်၍ အစ္စလာမ့်ယုံကြည်ခြင်းသို့ကူးပြောင်းခြင်းကိုဖော်ပြခဲ့သည်။သို့သော် သမိုင်းပညာရှင် Richard Winstedt သည် Acehnese အကောင့်ကို ကိုးကားပြီး Kedah အုပ်စိုးသူမှ အစ္စလာမ်သို့ အစ္စလာမ်သို့ကူးပြောင်းသည့်နှစ်အတွက် 1474 ရက်စွဲကို ပေးခဲ့သည်။မလေး မွတ်ဆလင် အုပ်စိုးရှင်၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို အမှတ်အသားပြုသော တော်ဝင်အဖွဲ့၏ ဂုဏ်အသရေကို ရှာဖွေနေသည့် နောက်ဆုံးစူလတန်မင်းလက်ထက်တွင် မလက္ကာသို့ အလည်အပတ်ရောက်ရှိနေသည့် Kedah ၏ raja အကြောင်းကို ဖော်ပြထားသည့် မလေး Annals ၏ မှတ်တမ်းတစ်ခုနှင့် ကိုက်ညီပါသည်။Kedah ၏ တောင်းဆိုမှုသည် အယုဒ္ဓယ၏ ရန်စမှုကို ကြောက်ရွံ့ခြင်းကြောင့် မလက္ကာမင်း၏ လက်အောက်ခံအဖြစ် တုံ့ပြန်ခြင်းဖြစ်သည်။[76] ပထမဆုံးဗြိတိသျှသင်္ဘောသည် 1592 ခုနှစ်တွင် Kedah သို့ရောက်ရှိလာသည် [။ 77] 1770 ခုနှစ်တွင် Francis Light အား ဗြိတိသျှအရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီ (BEIC) မှ ပီနန်မှ Kedah မှယူရန် ညွှန်ကြားခဲ့သည်။Sultan Muhammad Jiwa Zainal Adilin II က ၎င်း၏စစ်တပ်သည် Kedah ကို Siam ၏ ကျူးကျော်မှုမှ ကာကွယ်မည်ဟု အာမခံခြင်းဖြင့် ၎င်းအောင်မြင်ခဲ့သည်။အပြန်အလှန်အားဖြင့် စူလတန်က ပီနန်ကို ဗြိတိသျှလက်သို့ လွှဲပြောင်းပေးရန် သဘောတူခဲ့သည်။
မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်
မလက္ကာကို အောင်ပွဲခံ၊ ၁၅၁၁။ ©Ernesto Condeixa
1511 Aug 15

မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်

Malacca, Malaysia
1511 ခုနှစ်တွင်ပေါ်တူဂီအိန္ဒိယ ဘုရင်ခံ Afonso de Albuquerque ၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် ပေါ်တူဂီလူမျိုးများသည်တရုတ် နှင့်အိန္ဒိယအကြားပင်လယ်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးအတွက် အရေးပါသောအချက်ဖြစ်သည့် မလက္ကာရေလက်ကြားကို ထိန်းချုပ်ထားသည့် မဟာဗျူဟာကျသော မလက္ကာဆိပ်ကမ်းမြို့ကို သိမ်းပိုက်ရန် ရှာဖွေခဲ့ကြသည်။Albuquerque ၏ တာဝန်မှာ နှစ်ပိုင်းဖြစ်သည်- ပေါ်တူဂီဘုရင် Manuel I ၏ အစီအစဉ်ကို အကောင်အထည်ဖော်ရန် အရှေ့ဖျားဒေသသို့ ကက်စတီလီယန်များထက် သာလွန်စေရန်နှင့် Hormuz၊ Goa၊ Aden နှင့် Malacca ကဲ့သို့သော အဓိကအချက်များအား ထိန်းချုပ်ခြင်းဖြင့် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွင် ပေါ်တူဂီတို့ စိုးမိုးမှုအတွက် ခိုင်မာသော အခြေခံအုတ်မြစ်ကို ထူထောင်ရန်။ဇူလိုင်လ (၁) ရက်နေ့တွင် မလက္ကာမြို့သို့ ရောက်ရှိချိန်တွင် အယ်လ်ဘူကွီသည် ပေါ်တူဂီအကျဉ်းသားများ ဘေးကင်းစွာ ပြန်လာနိုင်ရေး အတွက် Sultan Mahmud Shah နှင့် ညှိနှိုင်းရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး လျော်ကြေးငွေ အမျိုးမျိုးကို တောင်းဆိုခဲ့သည်။သို့သော်လည်း စူလတန်၏ ရှောင်တိမ်းမှုကြောင့် ပေါ်တူဂီတို့က ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်ပြီး နောက်ဆက်တွဲ ချေမှုန်းမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။မြို့တော်၏ ခံစစ်များသည် ကိန်းဂဏန်းများ သာလွန်ကောင်းမွန်ပြီး အမြောက်လက်နက် မျိုးစုံပါရှိသော်လည်း ကြီးကြီးမားမား ချေမှုန်းမှု နှစ်ကြိမ်တွင် ပေါ်တူဂီတပ်ဖွဲ့များက လွှမ်းခြုံထားသည်။၎င်းတို့သည် မြို့တွင်းရှိ အဓိကအချက်များအား လျင်မြန်စွာ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး စစ်ဆင်များနှင့် ရင်ဆိုင်ကာ တန်ပြန်တိုက်ခိုက်မှုများကို တွန်းလှန်ခဲ့သည်။အထူးသဖြင့် တရုတ်လူမျိုးများနှင့် မြို့တော်ရှိ ကုန်သည်အသိုင်းအဝိုင်းအသီးသီးနှင့် အောင်မြင်သော စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုများသည် ပေါ်တူဂီတို့၏ ရပ်တည်ချက်ကို ပိုမိုခိုင်မာစေခဲ့သည်။[51]ဩဂုတ်လတွင် ပြင်းထန်သော လမ်းပေါ်ထွက် တိုက်ပွဲများနှင့် ဗျူဟာမြောက် စစ်ရေးလေ့ကျင့်မှုအပြီးတွင် ပေါ်တူဂီတို့သည် မလက္ကာကို ထိထိရောက်ရောက် သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။မြို့တော်မှ လုယူမှုမှာ ကျယ်ပြောလှပြီး စစ်သားများနှင့် တပ်မှူးများ အများအပြား ခွဲဝေရရှိခဲ့သည်။စူလတန်သည် ဆုတ်ခွာပြီး ပေါ်တူဂီတို့ လုယက်ပြီးနောက် ထွက်ခွာရန် မျှော်လင့်ခဲ့သော်လည်း ပေါ်တူဂီလူမျိုးများမှာ အမြဲတမ်း အစီအစဉ်များ ရှိခဲ့သည်။ထို့ကြောင့် A Famosa ဟုလူသိများသော ကမ်းရိုးတန်းအနီးရှိ ခံတပ်တစ်ခု တည်ဆောက်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့ပြီး ပုံမှန်မဟုတ်သော အရပ်မြင့်မြင့် 59 ပေ (18 မီတာ) ကျော်ရှိသည်။မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်လိုက်ခြင်းသည် သိသာထင်ရှားသော ပိုင်နက်သိမ်းပိုက်မှုတစ်ခုဖြစ်ပြီး ဒေသတွင်းတွင် ပေါ်တူဂီတို့၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို ချဲ့ထွင်ကာ အဓိကကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းတစ်ခုအပေါ် ၎င်းတို့၏ထိန်းချုပ်မှုကို သေချာစေခဲ့သည်။မလက္ကာ၏နောက်ဆုံးစူလတန်၏သားတော် Alauddin Riayat Shah II သည် ကျွန်းဆွယ်၏တောင်ဘက်စွန်းသို့ထွက်ပြေးပြီး 1528 ခုနှစ်တွင် စူလတန်နိုင်ငံ Johor ဖြစ်လာသောနိုင်ငံကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ အခြားသားတော်သည် မြောက်ဘက်တွင် Perak Sultanate ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။မလက္ကာလူဦးရေကို ကက်သလစ်ဘာသာ အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲရန် အပြင်းအထန်ကြိုးစားခဲ့ကြသောကြောင့် ပေါ်တူဂီသြဇာလွှမ်းမိုးမှုအားကောင်းခဲ့သည်။[52]
Perak Sultanate
Perak Sultanate ©Aibodi
1528 Jan 1

Perak Sultanate

Perak, Malaysia
Perak Sultanate ကို ၁၆ ရာစုအစောပိုင်းတွင် မလက္ကာ၏ ၈ ဆက်မြောက် စူလတန် Mahmud Shah ၏အကြီးဆုံးသား Muzaffar Shah I မှ Perak မြစ်ကမ်းပါးပေါ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်။1511 ခုနှစ်တွင် ပေါ်တူဂီတို့က မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် မူဇာဖာရှာသည် Perak တွင် ထီးနန်းမတက်မီ Siak ၊ Sumatra တွင် ခိုလှုံရန် ရှာဖွေခဲ့သည်။သူ၏ Perak Sultanate တည်ထောင်ခြင်းကို ထွန်းစဗန်အပါအဝင် ဒေသခံခေါင်းဆောင်များက ပံ့ပိုးကူညီခဲ့သည်။စူလတန်နိတ်အသစ်အောက်တွင်၊ Perak ၏အုပ်ချုပ်ရေးသည် ဒီမိုကရေစီမလက္ကာတွင်ကျင့်သုံးသော ပဒေသရာဇ်စနစ်မှဆွဲယူကာ ပိုမိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။၁၆ ရာစု တိုးတက်လာသည်နှင့်အမျှ Perak သည် ဒေသတွင်းနှင့် နိုင်ငံတကာ ကုန်သည်များကို ဆွဲဆောင်နိုင်သော သံဖြူသတ္တုရိုင်း၏ မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော အရင်းအမြစ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။သို့သော်လည်း စူလတန်နိတ် တက်လာခြင်းသည် အာချေး၏ သြဇာကြီးသော စူလတန်နိတ် ၏ အာရုံစိုက်မှုကို ဆွဲဆောင်ခဲ့ပြီး တင်းမာမှုများနှင့် အပြန်အလှန် ဆက်ဆံမှုများ ကာလတစ်ခုအထိ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။1570 ခုနှစ်များတစ်လျှောက်တွင် အာချေးသည် မလေးကျွန်းဆွယ်၏ အစိတ်အပိုင်းများကို အဆက်မပြတ် နှောင့်ယှက်ခဲ့သည်။1570 ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် Perak ၏ Sultan Mansur Shah I သည် လျှို့ဝှက်စွာ ပျောက်ကွယ်သွားသောအခါ Acehnese တပ်ဖွဲ့များ၏ ပြန်ပေးဆွဲမှုဟု ထင်ကြေးပေးမှုများ ထွက်ပေါ်လာသောအခါ အာချေး၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို ထင်ရှားစေသည်။ယင်းကြောင့် စူလတန်မိသားစုကို ဆူမားတြားသို့ ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည်။ရလဒ်အနေဖြင့် Acehnese မင်းသားသည် Sultan Ahmad Tajuddin Shah အဖြစ် Perak ထီးနန်းတက်သောအခါ Perak သည် Acehnese ၏အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ခဏတာနေခဲ့ရသည်။အာချေး၏လွှမ်းမိုးမှုများရှိနေသော်လည်း Perak သည် Acehnese နှင့် Siamese နှစ်ခုလုံး၏ထိန်းချုပ်မှုကို တွန်းလှန်ပြီး ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရရှိနေဆဲဖြစ်သည်။17 ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင် ဒတ်ခ်ျအရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီ (VOC) ရောက်ရှိလာခြင်းဖြင့် Perak ကို အာချေးအပေါ် ချုပ်ကိုင်မှု လျော့နည်းလာသည်။အာချေးနှင့် VOC တို့သည် Perak ၏ အကျိုးအမြတ်များသော သံဖြူကုန်သွယ်မှုကို ထိန်းချုပ်ရန် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ကြသည်။1653 တွင် သူတို့သည် Perak ၏ သံဖြူကို ဒတ်ခ်ျတို့ သီးသန့်လုပ်ပိုင်ခွင့် ပေးသည့် စာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ကြသည်။17 ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် Johor Sultanate ကျဆင်းလာသည်နှင့်အမျှ Perak သည် မလကန်မျိုးရိုး၏နောက်ဆုံးအမွေဆက်ခံသူအဖြစ် ပေါ်ထွက်ခဲ့သော်လည်း 18 ရာစုတွင် သံဖြူရငွေကြောင့် နှစ် 40 ကြာပြည်တွင်းစစ်အပါအဝင် ပြည်တွင်းပဋိပက္ခနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ဤမငြိမ်မသက်မှုသည် ဒတ်ခ်ျနှင့် ၁၇၄၇ ခုနှစ် စာချုပ်အရ သံဖြူကုန်သွယ်မှုအပေါ် ၎င်းတို့၏ လက်ဝါးကြီးအုပ်မှုကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။
Johor Sultanate
ပေါ်တူဂီနှင့် ဂျိုဟို စူလတန်နိတ် ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1528 Jan 1

Johor Sultanate

Johor, Malaysia
1511 တွင် မလက္ကာသည် ပေါ်တူဂီတို့ လက်သို့ ကျရောက်ခဲ့ပြီး Sultan Mahmud Shah သည် မလက္ကာမှ ထွက်ပြေးခဲ့ရသည်။စူလတန်သည် မြို့တော်ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် အကြိမ်ကြိမ် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း သူ၏ ကြိုးပမ်းမှုမှာ မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ပေါ်တူဂီက လက်တုံ့ပြန်ပြီး ဆူလတန်ကို ပါဟန်မြို့သို့ ထွက်ပြေးစေခဲ့သည်။နောက်ပိုင်းတွင် ဆူလတန်သည် ဘင်တန်မြို့သို့ ရွက်လွှင့်ပြီး မြို့တော်သစ်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။အခြေစိုက်စခန်းတစ်ခု တည်ထောင်ခြင်းဖြင့် ဆူလတန်သည် ရုန်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်နေသော မလေးတပ်များကို စုစည်းကာ ပေါ်တူဂီတို့၏ ရပ်တည်ချက်ကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ခြင်းနှင့် ပိတ်ဆို့ခြင်းများ အများအပြား ပြုလုပ်ခဲ့သည်။Pekan Tua, Sungai Telur, Johor တွင် အခြေစိုက်ပြီး Johor Sultanate ကို Raja Ali Ibni Sultan Mahmud Melaka မှ Sultan Alauddin Riayat Shah II (1528-1564) မှ 1528 ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့ပါသည် [။ 53] Sultan Alauddin Riayat Shah နှင့် ၎င်း၏ ဆက်ခံသူ မလက္ကာရှိ ပေါ်တူဂီတို့၏ တိုက်ခိုက်မှုများနှင့် ဆူမားတြားရှိ Acehnese တို့က ဂျိုဟိုစူလတန်နိတ်ကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့သည်။မလက္ကာမြို့ကို မကြာခဏ စီးနင်းတိုက်ခိုက်ခြင်းသည် ပေါ်တူဂီတို့ ပြင်းထန်သော အခက်အခဲများကို ဖြစ်စေပြီး ပေါ်တူဂီတို့အား ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးသော စူလတန်တပ်များကို ဖျက်ဆီးရန် ပေါ်တူဂီတို့အား စည်းရုံးသိမ်းသွင်းရန် ကူညီပေးခဲ့သည်။မလေးလူမျိုးများကို နှိမ်နှင်းရန် ကြိုးပမ်းမှု အများအပြား ပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း ပေါ်တူဂီတို့သည် နောက်ဆုံးတွင် ဘင်တန်ကို မြေပြင်ပေါ်သို့ ဖြိုခွဲနိုင်ခဲ့သည်မှာ 1526 ခုနှစ်အထိ ဖြစ်မလာသေးပေ။ထို့နောက် ဆူလတန်သည် ဆူမားတြားရှိ Kampar သို့ ဆုတ်ခွာသွားပြီး နှစ်နှစ်အကြာတွင် သေဆုံးသွားခဲ့သည်။သူသည် Muzaffar Shah နှင့် Alauddin Riayat Shah II ဟူသော သားနှစ်ယောက်ကို ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။[53] Muzaffar Shah Alauddin Riayat Shah သည် Johor ၏ပထမဆုံးစူလတန်ဖြစ်လာစဉ် Perak ကိုဆက်လက်တည်ထောင်ခဲ့သည်။[53]
1528 Jan 1 - 1615

တြိဂံစစ်ပွဲ

Johor, Malaysia
စူလတန်အသစ်သည် ဂျိုဟောမြစ်ဘေးတွင် မြို့တော်သစ်ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ထိုမှနေ၍ မြောက်ဘက်ရှိ ပေါ်တူဂီလူမျိုးများကို ဆက်လက်နှောက်ယှက်ခဲ့သည်။သူသည် Perak တွင် သူ၏အစ်ကိုနှင့် Pahang ၏ Sultan Sultan တို့နှင့်အတူ တစိုက်မတ်မတ် လက်တွဲကာ မလက္ကာကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး ထိုအချိန်တွင် A Famosa ခံတပ်မှ ကာကွယ်ထားသည်။ဆူမားတြား၏ မြောက်ဘက်ခြမ်းတွင် ထိုကာလတစ်ဝိုက်တွင် အာချေးစူလတန်နိတ်သည် မလက္ကာရေလက်ကြားအပေါ် ကြီးမားသော သြဇာလွှမ်းမိုးမှု စတင်လာသည်။မလက္ကာမြို့သည် ခရစ်ယာန်လက်သို့ ကျဆုံးခြင်းနှင့်အတူ မွတ်စလင်ကုန်သည်များသည် အာချေး သို့မဟုတ် ဂျိုဟော၏မြို့တော် ဂျိုဟိုလာမား (ကိုတာဘာတူ) ၏မျက်နှာသာဖြင့် မလက္ကာကို မကြာခဏ ကျော်သွားကြသည်။ထို့ကြောင့် မလက္ကာနှင့် အာချေးသည် တိုက်ရိုက်ပြိုင်ဖက်များ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ပေါ်တူဂီနှင့် ဂျိုဟိုတို့သည် မကြာခဏ ချိုများ သော့ခတ်နေသောကြောင့် အာချေးသည် ရေလက်ကြားကို တင်းကျပ်စွာ ဆုပ်ကိုင်ထားရန် နှစ်ဖက်စလုံးကို စီးနင်းတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။အာချေး၏ တိုးမြင့်လာမှုနှင့် ချဲ့ထွင်မှုသည် ပေါ်တူဂီနှင့် ဂျိုဟိုတို့ကို အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး လက်မှတ်ရေးထိုးပြီး အာချေးကို အာရုံလွှဲရန် တွန်းအားပေးခဲ့သည်။သို့သော်လည်း အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးသည် တိုတောင်းပြီး အာချေး ပြင်းထန်စွာ အားနည်းသွားသဖြင့် ဂျိုဟိုနှင့် ပေါ်တူဂီလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ အမြင်တွင် အချင်းချင်း ပြန်တွေ့ခဲ့ကြသည်။Sultan Iskandar Muda အုပ်ချုပ်စဉ်အတွင်း အာချေးသည် 1613 ခုနှစ်တွင် Johor နှင့် 1615 ခုနှစ်တွင် ထပ်မံတိုက်ခိုက်ခဲ့သည် [။ 54]
Patani ၏ရွှေခေတ်
အစိမ်းရောင်ဘုရင်။ ©Legend of the Tsunami Warrior (2010)
1584 Jan 1 - 1688

Patani ၏ရွှေခေတ်

Pattani, Thailand
အစိမ်းရောင်ဘုရင်မ Raja Hijau သည် အမျိုးသားအမွေဆက်ခံသူမရှိခြင်းကြောင့် 1584 ခုနှစ်တွင် Patani နန်းတက်ခဲ့သည်။သူမသည် Siamese ၏အာဏာကိုအသိအမှတ်ပြုပြီး Peracau ဘွဲ့ကိုလက်ခံခဲ့သည်။၃၂ နှစ်ကြာ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် သူမ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် Patani သည် ကြီးပွားတိုးတက်ခဲ့ပြီး ယဉ်ကျေးမှုအချက်အချာနှင့် ထင်ရှားသော ကုန်သွယ်မှုဗဟိုချက်ဖြစ်လာခဲ့သည်။တရုတ်၊ မလေး၊ ယိုးဒယား၊ ပေါ်တူဂီ၊ ဂျပန်၊ ဒတ်ခ်ျနှင့် အင်္ဂလိပ် ကုန်သည်များသည် Patani ကို မကြာခဏ မကြာခဏ လာရောက်ကြပြီး ၎င်း၏ စီးပွားရေး တိုးတက်မှုကို အထောက်အကူ ပြုပါသည်။အထူးသဖြင့် တရုတ်ကုန်သည်များသည် Patani ၏ ကုန်သွယ်မှုဗဟိုချက်အဖြစ် Patani ထွန်းကားရေးတွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့ပြီး ဥရောပကုန်သည်များက Patani သည် တရုတ်ဈေးကွက်သို့ တံခါးပေါက်အဖြစ် ရှုမြင်ကြသည်။Raja Hijau နန်းတက်ပြီးနောက် Patani သည် Raja Biru (အပြာရောင်ဘုရင်မ)၊ Raja Ungu (ခရမ်းရောင်မိဖုရား) နှင့် Raja Kuning (အဝါရောင်မိဖုရား) တို့အပါအဝင် မိဖုရားများ ဆက်တိုက်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။Raja Biru သည် Kelantan Sultanate အား Patani တွင် ပေါင်းစည်းခဲ့ပြီး Raja Ungu သည် မဟာမိတ်များဖွဲ့ကာ Siamese ကြီးစိုးမှုကို တွန်းလှန်ခဲ့ပြီး Siam နှင့် ပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပွားစေခဲ့သည်။ရာဂျာကူနင်၏ အုပ်စိုးမှုသည် Patani ၏ အာဏာနှင့် ဩဇာကျဆင်းမှု အမှတ်အသားဖြစ်သည်။သူမသည် Siamese များနှင့် ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း သူမ၏ အုပ်ချုပ်မှုမှာ နိုင်ငံရေး မတည်ငြိမ်မှုနှင့် ကုန်သွယ်မှု ကျဆင်းမှုတို့ဖြင့် အမှတ်အသားပြုခဲ့သည်။17 ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင် Patani မိဖုရားများ၏အာဏာဆုတ်ယုတ်သွားပြီးနိုင်ငံရေးမငြိမ်မသက်မှုများသည်ဒေသကိုနှောင့်ယှက်ခဲ့သည်။Raja Kuning သည် 1651 ခုနှစ်တွင် Kelantan ၏ Raja မှ ဖြုတ်ချခံခဲ့ရပြီး Patani တွင် Kelantanese မင်းဆက်မှ စတင်ခဲ့သည်ဟု စွပ်စွဲခံထားရသည်။အထူးသဖြင့် အယုဒ္ဓယမှ ပုန်ကန်မှု၊ ကျူးကျော်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရသည်။၁၇ ရာစုအကုန်တွင် နိုင်ငံရေးမငြိမ်မသက်မှုများနှင့် ဥပဒေမဲ့မှုများကြောင့် ပြည်ပကုန်သည်များအား Patani နှင့် ကုန်သွယ်မှုမပြုရန် တွန်းအားပေးခဲ့ပြီး တရုတ်သတင်းရင်းမြစ်များတွင် ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း ကျဆင်းသွားခဲ့သည်။
1599 Jan 1 - 1641

Sarawak ၏စူလတန်နိတ်

Sarawak, Malaysia
ဘရူနိုင်းအင်ပါယာအတွင်း ပြည်တွင်းဆက်ခံရေးအငြင်းပွားမှုများအပြီးတွင် ဆာရာဝပ်စူလတန်နိတ်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ဘရူနိုင်းနိုင်ငံမှ Sultan Muhammad Hassan ကွယ်လွန်သောအခါ သူ၏သားအကြီးဆုံး Abdul Jalilul Akbar သည် Sultan အဖြစ် သရဖူ ဆောင်းခဲ့သည်။သို့သော်လည်း အခြားမင်းသား Pengiran Muda Tengah က Abdul Jalilul ၏ နန်းတက်ချိန်ကို အပြိုင်အဆိုင် ငြင်းခုံကာ ဖခင်၏ နန်းတက်ချိန်ကို အခြေခံ၍ ထီးနန်းအတွက် သာလွန်ကြောင်း ငြင်းခုံခဲ့သည်။ဤအငြင်းပွားမှုကို ဖြေရှင်းရန်အတွက် Abdul Jalilul Akbar သည် Pengiran Muda Tengah ကို နယ်ခြားနယ်မြေဖြစ်သော Sarawak ၏ Sultan အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။Pengiran Muda Tengah သည် Bornean မျိုးနွယ်စုများနှင့် ဘရူနိုင်းလူမျိုးအသီးသီးမှ စစ်သားများဖြင့် လိုက်ပါသွားကာ Sarawak တွင် နိုင်ငံတော်သစ်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။Sungai Bedil, Santubong တွင် အုပ်ချုပ်ရေးမြို့တော်ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး အုပ်ချုပ်မှုစနစ်ကို တည်ဆောက်ပြီးနောက် Sultan Ibrahim Ali Omar Shah ဟူသော ဘွဲ့ကို လက်ခံခဲ့သည်။ဆာရာဝပ် စူလတန်နိတ် တည်ထောင်ခြင်းသည် အလယ်ပိုင်း ဘရူနိုင်း အင်ပါယာမှ ခွဲထွက်သည့် ဒေသအတွက် ခေတ်သစ်တစ်ခု၏ အစကို အမှတ်အသားပြုခဲ့သည်။
မလက္ကာမြို့ ဝိုင်းရံခြင်း (၁၆၄၁)၊
ဒတ်ခ်ျအရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1640 Aug 3 - 1641 Jan 14

မလက္ကာမြို့ ဝိုင်းရံခြင်း (၁၆၄၁)၊

Malacca, Malaysia
ဒတ်ခ်ျအရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီသည် ပေါ်တူဂီတို့ ထံမှ အရှေ့အင်ဒီများ အထူးသဖြင့် မလက္ကာကို ထိန်းချုပ်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများစွာ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။1606 မှ 1627 ခုနှစ်အတွင်း Dutch သည် မအောင်မြင်သော ကြိုးပမ်းမှုများစွာကို ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး Cornelis Matelief နှင့် Pieter Willemsz Verhoeff တို့ သည် မအောင်မြင်သော ဝိုင်းရံမှုများတွင် ဦးဆောင်ခဲ့သည်။1639 ခုနှစ်တွင် ဒတ်ခ်ျတို့သည် Batavia တွင် ကြီးမားသောအင်အားကို စုဆောင်းခဲ့ပြီး အာချေးနှင့် ဂျိုဟိုအပါအဝင် ဒေသခံအုပ်ချုပ်သူများနှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့သည်။သီဟိုဠ်ကျွန်းတွင် ပဋိပက္ခများနှင့် အာချေးနှင့် ဂျိုဟိုအကြား တင်းမာမှုများကြောင့် မလက္ကာသို့ သွားရောက်ရန် စီစဉ်ထားသည်။ဆုတ်ယုတ်မှုများရှိသော်လည်း၊ 1640 မေလတွင် ၎င်းတို့သည် ယခင်တပ်မှူး Cornelis Symonz van der Veer သေဆုံးပြီးနောက် တပ်ကြပ်ကြီး Adriaen Antonisz နှင့်အတူ မလက္ကာကိုသိမ်းပိုက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ဒတ်ချ်တို့နှင့်အတူ ၎င်းတို့၏မဟာမိတ်များနှင့်အတူ အခိုင်အမာခံတပ်ထားသော ပေါ်တူဂီရဲတပ်စခန်းအနီးသို့ ဒတ်ခ်ျတို့သည် ၁၆၄၀ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၃ ရက်နေ့တွင် မလက္ကာမြို့ကို ဝိုင်းရံခဲ့ကြသည်။၃၂ ပေမြင့်သော နံရံများနှင့် သေနတ်တစ်ရာကျော်ပါ၀င်သည့် အမာခံနယ်မြေတွင် ဒတ်ချ်နှင့် ၎င်းတို့၏မဟာမိတ်များက ပေါ်တူဂီတို့ကို ပြန်မောင်းထုတ်နိုင်ကာ ရာထူးများထူထောင်ကာ ဝိုင်းရံထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သည်။လာမည့်လအနည်းငယ်အတွင်း ဒတ်ခ်ျတို့သည် Adriaen Antonisz၊ Jacob Cooper နှင့် Pieter van den Broeke အပါအဝင် တပ်မှူးအများအပြား သေဆုံးမှုကဲ့သို့သော စိန်ခေါ်မှုများကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။သို့ရာတွင် ၎င်းတို့၏သန္နိဋ္ဌာန်သည် ခိုင်မာမြဲမြံနေခဲ့ပြီး ၁၆၄၁ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၁၄ ရက်တွင် တပ်ကြပ်ကြီး ဂျိုဟန်နက်စ် လာမိုတီယက်စ်၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် ၎င်းတို့သည် ရဲတိုက်အား အောင်မြင်စွာ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ဒတ်ချ်တို့သည် တပ်ဖွဲ့ဝင်တစ်ထောင်အောက်သာ ဆုံးရှုံးခဲ့ကြောင်း ပေါ်တူဂီတို့က ပြောကြားခဲ့သော်လည်း အသေအပျောက်အရေအတွက်မှာ ပိုမိုများပြားသည်ဟု ဆိုထားသည်။ဝိုင်းရံပြီးနောက်တွင် ဒတ်ခ်ျတို့သည် မလက္ကာကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သော်လည်း ၎င်းတို့၏ အဓိက ကိုလိုနီဖြစ်သော ဘာတာဗီးယားကို အာရုံစိုက်နေခဲ့သည်။ဖမ်းမိသော ပေါ်တူဂီအကျဉ်းသားများသည် အရှေ့အင်ဒီများတွင် ၎င်းတို့၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှု ကျဆင်းလာသည့်အတွက် စိတ်ပျက်မှုနှင့် ကြောက်ရွံ့မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ချမ်းသာကြွယ်ဝသော ပေါ်တူဂီအချို့ကို ၎င်းတို့၏ ပိုင်ဆိုင်မှုဖြင့် ထွက်ခွာခွင့်ပြုခဲ့သော်လည်း ဒတ်ခ်ျလူမျိုး သစ္စာဖောက်နှင့် ပေါ်တူဂီဘုရင်ခံအား သတ်ဖြတ်ခြင်းဆိုင်ရာ ကောလာဟလများသည် နာမကျန်းမှုဖြင့် ၎င်း၏ သဘာဝအတိုင်း သေဆုံးရခြင်း၏ အစီရင်ခံစာများကြောင့် ပယ်ချခံခဲ့ရသည်။ကျူးကျော်မှုတွင် ဂျိုဟိုပါဝင်မှုကို ဆန့်ကျင်ခဲ့သော အာချေး၏ဆူလတန်ဘုရင် Iskandar Thani သည် ဇန်နဝါရီတွင် လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်သောအခြေအနေများအောက်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ဂျိုဟိုသည် သိမ်းပိုက်ခြင်းတွင် ပါဝင်ခဲ့သော်လည်း ၎င်းတို့သည် မလက္ကာတွင် အုပ်ချုပ်ရေးတာဝန်များကို မရှာဘဲ ဒတ်ခ်ျထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင် ထားခဲ့သည်။အင်္ဂလိပ်-ဒတ်ခ်ျ စာချုပ်အရ ၁၈၂၄ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ ဘင်ကူလင်နှင့် လဲလှယ်ကာ မြို့ကို နောက်ပိုင်းတွင် လဲလှယ်ခဲ့သည်။
ဒတ်ခ်ျမလက္ကာ
ဒတ်ခ်ျမလက္ကာ၊၁၆၆၅ ©Johannes Vingboons
1641 Jan 1 - 1825

ဒတ်ခ်ျမလက္ကာ

Malacca, Malaysia
ဒတ်ခ်ျမလက္ကာ (1641-1825) သည် မလက္ကာနိုင်ငံခြားထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင် အကြာဆုံးကာလဖြစ်သည်။နယ်သာလန်သည် နပိုလီယံစစ်ပွဲများ (1795-1815) အတွင်း ဗြိတိသျှတို့ အငတ်ဘေးဖြင့် ၁၈၃ နှစ်နီးပါး အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။၁၆၀၆ ခုနှစ်တွင် ဒတ်ခ်ျနှင့် စူလတန်နိတ်တို့၏ နားလည်မှု အတုအယောင်များကြောင့် မလေးစူလတန်နိတ်များထံမှ လေးလေးနက်နက် အနှောင့်အယှက် အနည်းငယ်ဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေးကို မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။ ဤအချိန်သည် မလက္ကာ၏ အရေးပါမှု ကျဆင်းလာသည်ကို အမှတ်အသားပြုပါသည်။ဒတ်ခ်ျတို့သည် Batavia (ယနေ့ခေတ် ဂျာကာတာ) ကို ဒေသတွင်းရှိ ၎င်းတို့၏ စီးပွားရေးနှင့် အုပ်ချုပ်ရေးဗဟိုချက်အဖြစ် လိုလားကြပြီး မလက္ကာတွင် ၎င်းတို့၏ ချုပ်ကိုင်မှုသည် အခြားဥရောပအင်အားကြီးနိုင်ငံများသို့ မြို့မဆုံးရှုံးစေရန် ကာကွယ်ရန်နှင့် ယင်းနှင့် နောက်ဆက်တွဲဖြစ်လာမည့် ပြိုင်ဆိုင်မှုများဖြစ်သည်။ထို့ကြောင့် ၁၇ ရာစုတွင် မလက္ကာသည် အရေးပါသော ဆိပ်ကမ်းတစ်ခုအဖြစ်မှ ရပ်တန့်သွားသောအခါ ဂျိုဟိုစူလတန်နိတ်သည် ၎င်း၏ဆိပ်ကမ်းများဖွင့်လှစ်ခြင်းနှင့် ဒတ်ချ်တို့နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခြင်းတို့ကြောင့် ဒေသတွင်းတွင် အသာစီးရလာခဲ့သည်။
Johor-Jambi စစ်ပွဲ
Johor-Jambi War ©Aibodi
1666 Jan 1 - 1679

Johor-Jambi စစ်ပွဲ

Kota Tinggi, Johor, Malaysia
၁၆၄၁ ခုနှစ်တွင် ပေါ်တူဂီ မလက္ကာကျဆုံးခြင်းနှင့် ဒတ်ခ်ျတို့၏ ကြီးထွားလာမှုကြောင့် အာချေးပြိုလဲခြင်းနှင့်အတူ ဂျိုဟောသည် စူလတန်အဗ္ဗဒူလ်ဂျာလီရှား (၁၆၂၃-၁၆၇၇) လက်ထက်တွင် မလက္ကာရေလက်ကြားတွင် အာဏာအဖြစ် ပြန်လည်ထူထောင်လာခဲ့သည်။ )[55] ၎င်း၏သြဇာလွှမ်းမိုးမှုသည် Pahang၊ Sungei Ujong၊ Malacca၊ Klang နှင့် Riau ကျွန်းစုများအထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။[56] တြိဂံစစ်ပွဲအတွင်း၊ ဂျမ်ဘီသည်လည်း ဆူမားတြားတွင် ဒေသတွင်း စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးပါဝါအဖြစ် ပေါ်ထွက်ခဲ့သည်။အစပိုင်းတွင် Johor နှင့် Jamb အကြား မဟာမိတ်ဖွဲ့ရန် ကြိုးပမ်းမှုတွင် အမွေဆက်ခံသူ Raja Muda နှင့် Jambi ၏ Pengeran ၏သမီးတို့ကြား ကတိပြုထားသော လက်ထပ်ထိမ်းမြားမှုတစ်ခုဖြစ်သည်။သို့သော်လည်း ရာဂျာမူဒါသည် ထိုမဟာမိတ်မှ အာဏာပြိုကွဲမည်ကို စိုးရိမ်သော Laksamana Abdul Jamil ၏သမီးအစား လက်ထပ်ခဲ့ပြီး သူ့သမီးကို လက်ထပ်ရန် ကမ်းလှမ်းခဲ့သည်။[57] ထို့ကြောင့် မဟာမိတ်ပြိုကွဲပြီး 1666 တွင် Johor နှင့် Sumatran ပြည်နယ်ကြား 13 နှစ်ကြာစစ်ပွဲဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ Johor ၏မြို့တော် Batu Sawar ကြောင့် Johor သည် 1673 ခုနှစ်တွင် Jambi မှထုတ်ပယ်ခဲ့သည်။ Sultan သည်လွတ်မြောက်ခဲ့သည်။ ပါဟန်မြို့သို့ လေးနှစ်ကြာပြီးနောက် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။၎င်း၏ဆက်ခံသူ Sultan Ibrahim (1677-1685) သည် Jambi ကိုအနိုင်ယူရန် Bugis ၏အကူအညီဖြင့်ပါဝင်ခဲ့သည်။[56] Johor သည် နောက်ဆုံးတွင် 1679 တွင် အောင်နိုင်ခဲ့သော်လည်း Bugis များသည် အိမ်ပြန်ရန် ငြင်းဆန်သောကြောင့် အားပျော့သော အနေအထားတွင် အဆုံးသတ်သွားကာ ဆူမာတြား၏ Minangkabaus သည်လည်း ၎င်းတို့၏ ဩဇာကို အခိုင်အမာ စတင်ခဲ့သည်။[57]
Johor ၏ရွှေခေတ်
Golden Age of Johor ©Enoch
1680 Jan 1

Johor ၏ရွှေခေတ်

Johor, Malaysia
၁၇ ရာစုတွင် မလက္ကာသည် အရေးပါသော ဆိပ်ကမ်းအဖြစ်မှ ရပ်တန့်သွားသောအခါ၊ ဂျိုဟောသည် ဒေသတွင်း အင်အားကြီးနိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။မလက္ကာရှိ ဒတ်ခ်ျ ၏မူဝါဒသည် ကုန်သည်များကို Johor ထိန်းချုပ်ထားသည့် Riau ဆိပ်ကမ်းသို့ တွန်းပို့ခဲ့သည်။ထိုနေရာတွင် ကုန်သွယ်မှုသည် မလက္ကာထက် သာလွန်သည်။VOC သည် ယင်းအပေါ် မကျေမနပ်ဖြစ်ခဲ့သော်လည်း ဂျိုဟိုး၏တည်ငြိမ်မှုသည် ဒေသတွင်းကုန်သွယ်မှုအတွက် အရေးကြီးသောကြောင့် မဟာမိတ်အဖွဲ့ကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။Sultan သည် ကုန်သည်များ လိုအပ်သော အထောက်အပံ့အားလုံးကို ပေးဆောင်ခဲ့သည်။Johor အထက်တန်းလွှာများ၏ ထောက်ပံ့မှုအောက်တွင် ကုန်သည်များကို ကာကွယ်ပြီး ကြီးပွားတိုးတက်ခဲ့သည်။[66] ရနိုင်သော ကုန်ပစ္စည်းမျိုးစုံနှင့် သက်သာသောစျေးနှုန်းများဖြင့် Riau သည် ကျယ်လောင်လာသည်။ကမ္ဘောဒီးယား ၊ Siam ၊ Vietnam နှင့် မလေးကျွန်းစု အနှံ့အပြားမှ သင်္ဘောများ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားလာကြသည်။Bugis သင်္ဘောများသည် Riau ကို ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်များအတွက် အချက်အချာနေရာအဖြစ် ဖန်တီးခဲ့သည်။တရုတ်နိုင်ငံတွင် တွေ့ရှိရသည့် ပစ္စည်းများ သို့မဟုတ် ဥပမာအားဖြင့်၊ အထည်နှင့် ဘိန်းကို ဒေသထွက် သမုဒ္ဒရာနှင့် သစ်တောထွက်ပစ္စည်းများ၊ သံဖြူ၊ ငရုတ်ကောင်းနှင့် ဒေသအလိုက် စိုက်ပျိုးထားသော gambier တို့နှင့် ရောင်းဝယ်ကြသည်။တာဝန်များ နည်းပါးပြီး ကုန်စည်များကို ဖယ်ရှားခြင်း သို့မဟုတ် အလွယ်တကူ သိမ်းဆည်းနိုင်သည်။စီးပွားရေးကောင်းသောကြောင့် ကုန်သည်များက အကြွေးထပ်တိုးရန် မလိုအပ်ကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့သည်။[၆၇]မလက္ကာကဲ့သို့ပင် Riau သည် အစ္စလာမ့်လေ့လာမှုနှင့် သင်ကြားရေးဗဟိုဌာနလည်းဖြစ်သည်။အိန္ဒိယတိုက်ငယ်နှင့် အာရေဗျကဲ့သို့သော မွတ်စ်လင်မ်အသည်းနှလုံးဒေသမှ ရှေးရိုးစွဲပညာရှင်အများအပြားကို အထူးဘာသာရေးအဆောင်များတွင် ထားရှိပြီး ဆူဖီဘာသာကိုးကွယ်သူများသည် Riau တွင် ထွန်းကားသော Tariqah (ဆူဖီညီအကိုတော်များ) အများအပြားထဲမှ တစ်ခုကို စတင်ရန် ကြိုးပမ်းနိုင်သည်။[68] နည်းလမ်းများစွာဖြင့် Riau သည် မလက္ကာဂုဏ်ကျက်သရေဟောင်းအချို့ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။နှစ်ခုစလုံးသည် ကုန်သွယ်မှုကြောင့် ကြီးပွားချမ်းသာလာသော်လည်း ကြီးမားသော ခြားနားချက်တစ်ခု ရှိခဲ့သည်။၎င်း၏နယ်မြေသိမ်းပိုက်မှုကြောင့် မလက္ကာသည် ကြီးကျယ်သည်။
1760 Jan 1 - 1784

Johor ရှိ Bugis လွှမ်းမိုးမှု

Johor, Malaysia
မလကန်မင်းဆက်၏ နောက်ဆုံးစူလတန်ဖြစ်သည့် Sultan Mahmud Shah II သည် Bendehara Habib သေဆုံးပြီးနောက်ပိုင်း Bendahara Abdul Jalil ကို ခန့်အပ်ပြီးနောက်တွင် မှားယွင်းသောအပြုအမူကြောင့် လူသိများသည်။ဤအပြုအမူသည် မြင့်မြတ်သောကိုယ်ဝန်ဆောင်ဇနီးကို အသေးအမွှားချိုးဖောက်မှုဖြင့် ကွပ်မျက်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့သော စူလတန်တွင် အထွတ်အထိပ်ဖြစ်သည်။လက်တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် ဆူလတန်အား ဝမ်းနည်းဖွယ်ကောင်းလှသော မှူးမတ်များ၏ သတ်ဖြတ်ခြင်းကို ခံခဲ့ရပြီး 1699 ခုနှစ်တွင် ထီးနန်းကို လစ်လပ်သွားခဲ့သည်။ စူလတန်၏အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် Orang Kayas သည် Muar ၏ Raja Temenggong ထံသို့ Bendahara Abdul Jalil ထံသို့ လှည့်သွားခဲ့သည်။သို့ရာတွင်၊ အထူးသဖြင့် Orang Laut မှ မကျေနပ်ချက်အချို့နှင့် ဆက်ခံခဲ့သည်။ဤမတည်ငြိမ်မှုကာလတွင်၊ ဂျိုဟောရှိ အင်အားကြီးအုပ်စုနှစ်စုဖြစ်သည့် Bugis နှင့် Minangkabau တို့သည် အာဏာကိုင်စွဲရန် အခွင့်အလမ်းကို မြင်ခဲ့ကြသည်။Minangkabau သည် Sultan Mahmud II ၏နောက်ဆုံးသားတော်ဖြစ်သည်ဟု မင်းသား Raja Kecil နှင့်မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။စည်းစိမ်ဥစ္စာနှင့်အာဏာ၏ကတိတော်ဖြင့် Bugis သည် Raja Kecil ကိုအစောပိုင်းတွင်ထောက်ခံခဲ့သည်။သို့သော်လည်း Raja Kecil သည် ၎င်းတို့အား သစ္စာဖောက်ပြီး ၎င်းတို့၏သဘောဆန္ဒမပါဘဲ Johor ၏ Sultan ၏ သရဖူကို ဆောင်းကာ ယခင် Sultan Abdul Jalil IV မှ ထွက်ပြေးကာ နောက်ဆုံးတွင် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခြင်း ခံခဲ့ရသည်။လက်တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် Bugis များသည် Sultan Abdul Jalil IV ၏သား Raja Sulaiman နှင့်ပူးပေါင်းကာ 1722 ခုနှစ်တွင် Raja Kecil ၏နန်းကျခြင်းကိုဦးတည်စေသည်။ Raja Sulaiman သည် Sultan တက်လာစဉ်တွင် Bugis ၏လွှမ်းမိုးမှုကြီးမားလာပြီး Johor ကိုအုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။18 ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင် Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah ၏နန်းသက်တစ်လျှောက် Bugis တို့သည် Johor ၏အုပ်ချုပ်ရေးကိုသိသိသာသာထိန်းချုပ်ခဲ့သည်။သူတို့၏သြဇာလွှမ်းမိုးမှုသည် သိသိသာသာကြီးထွားလာသဖြင့် 1760 ခုနှစ်တွင် Bugis မိသားစုများသည် Johor တော်ဝင်မျိုးရိုးသို့ ထိမ်းမြားလက်ထပ်ခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့၏လွှမ်းမိုးမှုကို ပိုမိုခိုင်မာစေခဲ့သည်။၎င်းတို့၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင်၊ Johor သည် တရုတ်ကုန်သည်များ ပေါင်းစည်းခြင်းဖြင့် စီးပွားရေးတိုးတက်မှုကို တွေ့ကြုံခံစားခဲ့ရသည်။သို့သော် 18 ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် Temenggong အဖွဲ့ခွဲမှ Engkau Muda သည် Temenggong Abdul Rahman နှင့် သူ၏သားစဉ်မြေးဆက်များ၏ လမ်းညွှန်မှုအောက်တွင် စူလတန်၏အနာဂတ်သာယာဝပြောရေးအတွက် အုတ်မြစ်ချပြီး အာဏာပြန်လည်ရယူခဲ့သည်။
1766 Jan 1

ဆီလန်ဂေါစူလတန်နိတ်

Selangor, Malaysia
Selangor ၏ Sultan များသည် ၎င်းတို့၏ မျိုးရိုးကို Bugis မင်းဆက်သို့ ခြေရာခံပြီး မျက်မှောက်ခေတ် Sulawesi တွင် Luwu အုပ်ချုပ်သူများထံမှ ဆင်းသက်လာကြသည်။ဤမင်းဆက်သည် Johor-Riau Sultanate နှင့် ပတ်သက်၍ 18 ရာစုအငြင်းပွားမှုတွင် အရေးပါသောအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးတွင် Johor မှ Sulaiman Badrul Alam Shah နှင့် Malaccan မျိုးရိုးမှ Raja Kechil ကို ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။ဤသစ္စာခံမှုကြောင့်၊ Johor-Riau ၏ Bendahara အုပ်ချုပ်သူများသည် Selangor အပါအဝင် နယ်မြေအသီးသီးကို ထိန်းချုပ်ထားသော Bugis မှူးမတ်များကို အပ်နှင်းခဲ့သည်။ထင်ရှားသော Bugis စစ်သည်တော် Daeng Chelak သည် Sulaiman ၏အစ်မနှင့်လက်ထပ်ခဲ့ပြီး ၎င်း၏သား Raja Lumu ကို 1743 ခုနှစ်တွင် Yamtuan Selangor အဖြစ်အသိအမှတ်ပြုခဲ့ပြီး 1766 ခုနှစ်တွင် Sultan of Selangor ၏ပထမဆုံးစူလတန်အဖြစ် Sultan Salehuddin Shah ကိုတွေ့မြင်ခဲ့သည်။Raja Lumu ၏အုပ်စိုးမှုသည် Johor အင်ပါယာမှ Selangor ၏လွတ်လပ်ရေးကိုခိုင်ခံ့စေရန်ကြိုးပမ်းမှုကိုအမှတ်အသားပြုခဲ့သည်။Perak ၏ Sultan Mahmud Shah ထံမှ အသိအမှတ်ပြုရန် တောင်းဆိုချက်သည် ၁၇၆၆ တွင် Selangor ၏ Sultan Salehuddin Shah အဖြစ် နန်းတက်ခဲ့သည်။ သူ၏ နန်းတက်မှုသည် 1778 တွင် အဆုံးသတ်ခဲ့ပြီး သားတော် Raja Ibrahim Marhum Saleh ကို Sultan Ibrahim Shah ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။Sultan Ibrahim သည် Kuala Selangor ကို ဒတ်ခ်ျတို့ သိမ်းပိုက်ခြင်း အပါအဝင် စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသော်လည်း Pahang Sultanate ၏ အကူအညီဖြင့် ပြန်လည် သိမ်းယူနိုင်ခဲ့သည်။၎င်း၏ ရာထူးသက်တမ်းအတွင်း ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ သဘောထားကွဲလွဲမှုများကြောင့် Perak Sultanate နှင့် ဆက်ဆံရေး ဆိုးရွားခဲ့သည်။Sultan Muhammad Shah ၏နောက်ဆက်တွဲနန်းဆက် Sultan Ibrahim သည် ပြည်တွင်းအာဏာလွန်ဆွဲမှုများကြောင့် အမှတ်အသားပြုခဲ့ပြီး ဆီလန်ဂေါ၏ နယ်မြေငါးခုသို့ ခွဲထွက်ခဲ့သည်။သို့သော်လည်း အမ်ပန်တွင် သံဖြူမိုင်းများ စတင်တည်ထောင်ခြင်းဖြင့် သူ၏ စိုးစံမှုသည် စီးပွားရေး တိုးတက်မှုကို မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။1857 ခုနှစ်တွင် Sultan Muhammad ကွယ်လွန်ပြီးနောက်ဆက်ခံသူအားမသတ်မှတ်ဘဲ၊ သိသိသာသာဆက်ခံရန်အငြင်းပွားမှုတစ်ခုဖြစ်ပွားခဲ့သည်။နောက်ဆုံးတွင်၊ ၎င်း၏တူဖြစ်သူ Raja Abdul Samad Raja Abdullah သည် Sultan Abdul Samad အဖြစ် ထီးနန်းတက်ခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းနှစ်များတွင် Klang နှင့် Langat တို့ကို ၎င်း၏သားမက်များထံ လွှဲအပ်ခဲ့သည်။
ပီနန်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။
အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီ၏တပ်များ ၁၇၅၀-၁၈၅၀ ©Osprey Publishing
1786 Aug 11

ပီနန်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။

Penang, Malaysia
ပထမဆုံး ဗြိတိန် သင်္ဘောသည် 1592 ခုနှစ် ဇွန်လတွင် ပီနန်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ဤသင်္ဘော Edward Bonadventure ကို James Lancaster မှ ကပ္ပတိန်ဖြစ်ခဲ့သည်။[69] သို့ရာတွင်၊ ၁၈ ရာစုတွင် ဗြိတိသျှတို့က ကျွန်းပေါ်တွင် အမြဲတမ်းတည်ရှိနေခဲ့သည်။1770 ခုနှစ်များတွင် Francis Light သည် မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် ကုန်သွယ်မှုဆက်ဆံရေးတည်ဆောက်ရန် ဗြိတိသျှအရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီမှ ညွှန်ကြားခဲ့သည်။[70] နောက်ပိုင်းတွင် အလင်းသည် ထိုအချိန်က ယိုးဒယား လက်အောက်ခံနိုင်ငံဖြစ်သည့် Kedah တွင် ဆင်းသက်လာသည်။1786 ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီက Light ကို Kedah ထံမှ ရယူရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။[70] အလင်းသည် ဗြိတိသျှစစ်တပ်အကူအညီအတွက် ဗြိတိသျှအရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီအား ကျွန်းအား ရပ်ဆိုင်းလိုက်ခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ Sultan Abdullah Mukarram Shah နှင့် ညှိနှိုင်းခဲ့သည်။[70] Light နှင့် Sultan အကြား သဘောတူညီချက်ကို အတည်ပြုပြီးနောက် Light နှင့် ၎င်း၏အဖွဲ့သည် ပီနန်ကျွန်းသို့ ရွက်လွှင့်ကာ ၁၇၈၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ [၁၇] ရက်နေ့တွင် ရောက်ရှိလာကြပြီး ဩဂုတ်လ ၁၁ ရက်နေ့တွင် ကျွန်းကို တရားဝင် သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။[70] Sultan Abdullah ကို မသိဘဲ Light သည် အိန္ဒိယတွင် ၎င်း၏ အထက်အရာရှိများ၏ အခွင့်အာဏာ သို့မဟုတ် သဘောတူညီချက်မပါဘဲ လုပ်ဆောင်နေခဲ့သည်။[72] အလင်းသည် ၎င်း၏ စစ်ရေးကာကွယ်မှုဆိုင်ရာ ကတိကို ငြင်းပယ်သောအခါ၊ Kedah Sultan သည် 1791 ခုနှစ်တွင် ကျွန်းကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးပမ်းမှုကို စတင်ခဲ့သည်။ဗြိတိသျှ အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီသည် နောက်ပိုင်းတွင် Kedah တပ်များကို အနိုင်ယူခဲ့သည်။[70] စူလတန်သည် ငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် တရားစွဲခဲ့ပြီး စူလတန်အား နှစ်စဉ် စပိန်ဒေါ်လာ 6000 ပေးဆောင်ရန် သဘောတူညီခဲ့သည်။[73]
1821 Nov 1

ကေဒါကို ယိုးဒယားတွေ ကျူးကျော်တယ်။

Kedah, Malaysia
1821 ခုနှစ်တွင် Kedah ကို Siamese မှကျူးကျော်ခြင်းသည် ယနေ့ မလေးရှားမြောက်ပိုင်းကျွန်းဆွယ်တွင်တည်ရှိသော Sultanate Kedah ကိုဆန့်ကျင်သော Siam of Siam ၏ထင်ရှားသောစစ်ဆင်ရေးတစ်ခုဖြစ်သည်။သမိုင်းကြောင်းအရ Kedah သည် အထူးသဖြင့် အယုဒ္ဓယခေတ်တွင် Siamese လွှမ်းမိုးမှုအောက်တွင်ရှိခဲ့သည်။သို့သော် ၁၇၆၇ ခုနှစ်တွင် အယုဒ္ဓယကျဆုံးပြီးနောက် ယင်းသည် ခေတ္တပြောင်းလဲသွားသည်။၁၇၈၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့က ကေဒါဘုရင်၏ စူလတန်ထံမှ ပီနန်ကျွန်းကို အငှားချကာ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ အထောက်အပံ့အတွက် ပြန်လည်ရယူလိုက်သောအခါတွင် ဒိုင်းနမစ်များ တဖန်ပြောင်းလဲလာခဲ့သည်။၁၈၂၀ ပြည့်နှစ်တွင် ကေဒါစူလတန်ဘုရင်သည် Siam ကိုဆန့်ကျင်သည့် မြန်မာတို့နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့ကြောင်း သတင်းများထွက်ပေါ်နေချိန်တွင် တင်းမာမှုများ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ယင်းကြောင့် ၁၈၂၁ ခုနှစ်တွင် Siam ဘုရင် Rama II သည် Kedah ကို ကျူးကျော်ရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။Kedah ကို ဆန့်ကျင်သည့် Siamese campaign ကို ဗျူဟာမြောက် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့သည်။Kedah ၏ ရည်ရွယ်ချက် အစစ်အမှန်ကို အစပိုင်းတွင် မသေချာ မရေရာသဖြင့် Siamese များသည် Phra Nakhon Noi လက်အောက်ရှိ သိသာထင်ရှားသော ရေယာဉ်စုကို စုဆောင်းကာ အခြားနေရာများကို တိုက်ခိုက်ရန် ဟန်ဆောင်ကာ ၎င်းတို့၏ စစ်မှန်သော ရည်ရွယ်ချက်ကို ဖုံးကွယ်ထားသည်။Alor Setar သို့ရောက်ရှိသောအခါ၊ Kedahan တပ်ဖွဲ့များသည် ကျူးကျော်ဝင်ရောက်လာမည်ကို သတိမထားမိဘဲ အံ့အားသင့်သွားကြသည်။လျင်မြန်ပြီး ပြတ်ပြတ်သားသား တိုက်ခိုက်မှုသည် အဓိကကျသော Kedahan ရုပ်ပွားတော်များကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး စူလတန်သည် ဗြိတိသျှတို့ ထိန်းချုပ်ထားသော ပီနန်သို့ ထွက်ပြေးလွတ်မြောက်သွားခဲ့သည်။နောက်ပိုင်းတွင် Siam သည် Kedah ကို တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ Siamese အမှုထမ်းများကို အဓိကရာထူးများခန့်အပ်ကာ စူလတန်မင်း၏တည်ရှိမှုကို အချိန်အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ ထိထိရောက်ရောက်အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ကျူးကျော်မှု၏ ဂယက်ရိုက်ခတ်မှုများသည် ပထဝီနိုင်ငံရေးအရ ကျယ်ပြန့်သော ဂယက်ရိုက်ခတ်မှုများရှိခဲ့သည်။ဗြိတိသျှတို့သည် ၎င်းတို့၏ နယ်မြေများနှင့် အလွန်နီးကပ်စွာ ရှိနေခြင်းကို စိုးရိမ်သောအားဖြင့် သံတမန်ရေးရာ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုများတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီး 1826 ခုနှစ်တွင် Burney စာချုပ်သို့ ဦးတည်ခဲ့သည်။ ဤစာချုပ်သည် Kedah တွင် Siamese လွှမ်းမိုးမှုကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှ အကျိုးစီးပွားကို သေချာစေရန် အချို့သော အခြေအနေများကို ချမှတ်ခဲ့သည်။စာချုပ်ချုပ်ဆိုခဲ့သော်လည်း ကေဒါတွင် ထိုင်းတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကို ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။၁၈၃၈ ခုနှစ်တွင် Chao Phraya Nakhon Noi ကွယ်လွန်ပြီးမှသာ မလေးအုပ်ချုပ်မှုကို ပြန်လည်ရရှိပြီး နောက်ဆုံးတွင် Sultan Ahmad Tajuddin သည် 1842 ခုနှစ်တွင် Siamese ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ထီးနန်းပြန်လည်ရရှိခဲ့သည်။
1824 Mar 17

၁၈၂၄ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်-ဒတ်ခ်ျ စာချုပ်

London, UK
၁၈၂၄ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်-ဒတ်ချ် စာချုပ်သည် အင်္ဂလန် နှင့် နယ်သာလန် တို့ကြား ၁၈၂၄ ခုနှစ် မတ်လ ၁၇ ရက်နေ့တွင် ချုပ်ဆိုခဲ့သော သဘောတူညီချက်တစ်ခုဖြစ်ပြီး အင်္ဂလိပ်-ဒတ်ခ်ျ စာချုပ်အရ ၁၈၁၄ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ပေါ်လာသော တင်းမာမှုများကို ဖြေရှင်းရန် ရည်ရွယ်သည့် စာချုပ်ဖြစ်သည်။ 1819 တွင် ဒတ်ခ်ျတို့က Johor ၏ စူလတန်နိတ်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုများကို 1820 တွင်စတင်ခဲ့ပြီး အစပိုင်းတွင် အငြင်းပွားဖွယ်မရှိသောကိစ္စရပ်များကို ဗဟိုပြုခဲ့သည်။သို့သော်လည်း ၁၈၂၃ ခုနှစ်တွင် ဆွေးနွေးမှုများသည် အရှေ့တောင်အာရှတွင် ရှင်းလင်းသော သြဇာလွှမ်းမိုးမှု နယ်ပယ်များ ထူထောင်ရေးဆီသို့ ဦးတည်သွားခဲ့သည်။ဒတ်ခ်ျတို့သည် စင်္ကာပူ၏ တိုးတက်မှုကို အသိအမှတ်ပြုကာ ဗြိတိသျှတို့က Bencoolen ကို ပေးအပ်ပြီး ဒတ်ခ်ျတို့သည် မလက္ကာကို စွန့်လွှတ်ခြင်းဖြင့် နယ်မြေဖလှယ်ရန် ညှိနှိုင်းခဲ့ကြသည်။အဆိုပါစာချုပ်ကို 1824 တွင်နှစ်နိုင်ငံစလုံးမှအတည်ပြုခဲ့သည်။စာချုပ်ပါ စည်းကမ်းချက်များသည် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ဖြစ်ပြီးဗြိတိသျှအိန္ဒိယ ၊ သီဟိုဠ်ကျွန်းနှင့် ခေတ်သစ်အင်ဒိုနီးရှား၊ စင်္ကာပူနှင့် မလေးရှားတို့ကဲ့သို့ နယ်မြေနှစ်ခုလုံး၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံများအတွက် ကုန်သွယ်မှုအခွင့်အရေးများကို အာမခံပါသည်။၎င်းသည် ခိုးကူးမှုဆန့်ကျင်ရေး စည်းမျဉ်းများ၊ အရှေ့ပိုင်းပြည်နယ်များနှင့် သီးသန့်စာချုပ်များ မပြုလုပ်ခြင်းဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက်များနှင့် East Indies တွင် ရုံးအသစ်များ ထူထောင်ခြင်းအတွက် လမ်းညွှန်ချက်များကိုလည်း ထည့်သွင်းထားသည်။သီးခြားနယ်မြေ ဖလှယ်မှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်- ဒတ်ခ်ျတို့သည် အိန္ဒိယတိုက်ငယ်နှင့် မလက္ကာမြို့နှင့် ခံတပ်များတွင် ၎င်းတို့၏ ထူထောင်မှုများကို ပေးအပ်ခဲ့ပြီး ဗြိတိန်သည် Bencoolen ရှိ Fort Marlborough နှင့် ဆူမားတြားတွင် ၎င်း၏ ပိုင်ဆိုင်မှုများကို ပေးအပ်ခဲ့သည်။နှစ်နိုင်ငံစလုံးသည် သီးခြားကျွန်းစုများ၏ သိမ်းပိုက်မှုများကို ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်မှုများလည်း ရုပ်သိမ်းခဲ့သည်။၁၈၂၄ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်-ဒတ်ခ်ျ စာချုပ်၏ ဂယက်ရိုက်ခတ်မှုသည် ကြာရှည်ခံသည်။အင်္ဂလိပ်အုပ်ချုပ်မှုအောက်ရှိ မလေးယာနယ်မြေနှင့် ဒတ်ခ်ျအရှေ့အင်ဒီများအဖြစ် နယ်နိမိတ်သတ်မှတ်ထားသည်။ယင်းနယ်မြေများသည် နောက်ပိုင်းတွင် ယနေ့ခေတ် မလေးရှား၊ စင်ကာပူနှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲလာသည်။အဆိုပါစာချုပ်သည် အဆိုပါနိုင်ငံများကြား နယ်နိမိတ်များကို ပုံဖော်ရာတွင် အရေးပါသောအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ထို့အပြင် ကိုလိုနီခေတ်လွှမ်းမိုးမှုများကြောင့် မလေးဘာသာစကားကို မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှားမျိုးကွဲများသို့ ကွဲပြားသွားစေခဲ့သည်။အဆိုပါစာချုပ်သည် လွတ်လပ်သောကုန်သွယ်မှုနှင့် နယ်မြေများနှင့် သြဇာနယ်ပယ်များပေါ်တွင် ကုန်သည်တစ်ဦးချင်းစီ၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို အလေးပေးကာ ဒေသတွင်းရှိ ဗြိတိသျှမူဝါဒများ အပြောင်းအလဲကို အမှတ်အသားပြုကာ စင်္ကာပူ၏ ထင်ရှားသော လွတ်လပ်သောဆိပ်ကမ်းတစ်ခုအဖြစ် ထွန်းကားလာစေရန် လမ်းခင်းပေးခဲ့သည်။
1826
ကိုလိုနီခေတ်ornament
ဗြိတိသျှ မလေးယာ
ဗြိတိသျှ မလေးယာ ©Anonymous
1826 Jan 2 - 1957

ဗြိတိသျှ မလေးယာ

Singapore
"ဗြိတိသျှမာလယာ" ဟူသော ဝေါဟာရသည် မလေးကျွန်းဆွယ်နှင့် စင်ကာပူ ကျွန်းပေါ်ရှိ ပြည်နယ်အစုအဝေးကို ဗြိတိသျှတို့၏ လက်အောက်ခံ သို့မဟုတ် ရာစုနှစ် နှောင်းပိုင်းနှင့် 20 ရာစုအလယ်ပိုင်းကြားတွင် ချုပ်ကိုင်ထားခဲ့သော ကျွန်းစုများကို ချောင်ချောင်ချိချိ ဖော်ပြပါသည်။အိန္ဒိယမင်းမြတ်ပြည်နယ်များကို ဖယ်ထုတ်ထားသည့် "ဗြိတိသျှအိန္ဒိယ " ဟူသောအသုံးအနှုန်းနှင့် မတူဘဲ၊ ဗြိတိသျှ မလေးလူမျိုးများသည် ပဒေသရာဇ်နှင့် ပဒေသရာဇ်မရှိသော မလေးနိုင်ငံများကို မကြာခဏ ရည်ညွှန်းလေ့ရှိပြီး ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင် ဒေသန္တရအုပ်စိုးရှင်များနှင့်အတူ ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်စိုးသူများနှင့် ရေလက်ကြားအခြေချနေထိုင်မှုများ၊ ဗြိတိသျှသရဖူ၏ အချုပ်အခြာအာဏာနှင့် တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် အရှေ့အိန္ဒိယကုမ္ပဏီက ကာလအတန်ကြာ ထိန်းချုပ်ပြီးနောက်၊၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် မလေးယန်းသမဂ္ဂ မဖွဲ့စည်းမီက နယ်မြေများကို တစ်စုတစ်စည်းတည်း အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ဗြိတိသျှစစ်တပ်မှ အရာရှိတစ်ဦးမှ မလေးရှား၏ယာယီအုပ်ချုပ်မှုဖြစ်လာသောအခါမှ လွဲ၍ နယ်မြေများကို တစ်စုတစ်စည်းတည်း အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် မထားရှိပေ။ယင်းအစား ဗြိတိသျှ မလေးရှား ရေလက်ကြားများ တွင် အခြေချနေထိုင်မှုများ၊ ပဒေသရာဇ် မလေးနိုင်ငံ နှင့် ပဒေသရာဇ် မလေးနိုင်ငံ တို့ ပါဝင်သည်။ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်စိုးမှုအောက်တွင် မလေးယာသည် အင်ပါယာ၏ အမြတ်အစွန်းအရှိဆုံး နယ်မြေများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် သံဖြူနှင့် နောက်ပိုင်းတွင် ရော်ဘာအများဆုံး ထုတ်လုပ်သူ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းဂျပန်သည် မလေးယာ၏ အစိတ်အပိုင်းကို စင်ကာပူမှ ယူနစ်တစ်ခုတည်းအဖြစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။[78] Malayan Union သည် လူကြိုက်များခြင်းမရှိပဲ 1948 ခုနှစ်တွင် ဖျက်သိမ်းခဲ့ပြီး 1957 ခုနှစ် ဩဂုတ်လ 31 ရက်နေ့တွင် အပြည့်အဝလွတ်လပ်လာခဲ့သည့် Malaya Federation ဖြင့် အစားထိုးခဲ့ပါသည်။ 1963 ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ 16 ရက်နေ့တွင် မြောက်ဘော်နီယို (Sabah)၊ Sarawak နှင့် Singapore တို့နှင့်အတူ ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု၊ မလေးရှား ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုကြီးကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။[79]
ကွာလာလမ်ပူကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။
ကွာလာလမ်ပူ၏ မြင်ကွင်းကျယ် မြင်ကွင်း၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း c.1884။ လက်ဝဲဘက်တွင် Padang ဖြစ်သည်။အဆောက်အအုံများကို ၁၈၈၄ ခုနှစ်တွင် Swettenham မှပြဋ္ဌာန်းခဲ့သော စည်းမျဉ်းများမတိုင်မီ သစ်သားနှင့် အတက်အဆင်းဖြင့် ဆောက်လုပ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး အုတ်နှင့်ကြွေပြားများအသုံးပြုရန် လိုအပ်သော အဆောက်အအုံများဖြစ်သည်။ ©G.R.Lambert & Co.
1857 Jan 1

ကွာလာလမ်ပူကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။

Kuala Lumpur, Malaysia
မူလဇနပုဒ်ငယ်ဖြစ်သော ကွာလာလမ်ပူသည် ၁၉ ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင် ထွန်းကားလာသော သံဖြူသတ္တုတူးဖော်ရေး လုပ်ငန်းကြောင့် တည်ထောင်ခဲ့သည်။ထိုဒေသသည် ဆီလန်ဂေါမြစ်တစ်ဝိုက်တွင် မိုင်းတွင်းများ တည်ထောင်သည့် တရုတ်မိုင်းတွင်းလုပ်သားများနှင့် Ulu Klang ဒေသတွင် ၎င်းတို့ကိုယ်မိမိ ထူထောင်ခဲ့သော Sumatrans တို့ကို ဆွဲဆောင်ခဲ့သည်။မြို့ကလေးသည် သတ္တုတူးဖော်ရေး နယ်ပယ်အသီးသီးသို့ လမ်းများချဲ့ထွင်ကာ Old Market Square တစ်ဝိုက်တွင် အသွင်သဏ္ဌာန်တစ်ခု စတင်ခဲ့သည်။ကွာလာလမ်ပူ၏ အရေးပါသောမြို့တစ်မြို့အဖြစ် ရာဂျာအဗ္ဗဒူလာဘင်ရာဂျာဂျာဖာနှင့် ၎င်း၏အစ်ကိုတို့သည် မလကန်တရုတ်စီးပွားရေးသမားများထံမှ ရန်ပုံငွေဖြင့် သံဖြူမိုင်းတွင်းအသစ်ဖွင့်ရန် တရုတ်မိုင်းတွင်းလုပ်သားများကို အလုပ်ခန့်လိုက်သောအခါ 1857 ခုနှစ်ဝန်းကျင်တွင် ကွာလာလမ်ပူမြို့ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ဤမိုင်းတွင်းများသည် ခဲမဖြူအတွက် စုဆောင်းခြင်းနှင့် ဖြန့်ကျက်နေရာအဖြစ် ဆောင်ရွက်သည့် မြို့၏ အသက်သွေးကြောဖြစ်လာသည်။အစောပိုင်းနှစ်များတွင် ကွာလာလမ်ပူသည် စိန်ခေါ်မှုများစွာကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။သစ်သားနှင့် 'အတ္တပ်' (ထန်းပင်ရင်း သက်ကယ်) အဆောက်အဦများသည် မီးဘေးအန္တရာယ် ကျရောက်နိုင်ကာ မြို့၏ ပထဝီအနေအထားအရ ရေကြီးရေလျှံမှုများနှင့် ရောဂါများ ကြုံတွေ့နေရသည်။ထို့အပြင်၊ ကြွယ်ဝသော သံဖြူမိုင်းများကို ထိန်းချုပ်ရန် အမျိုးမျိုးသော အဖွဲ့များနှင့်အတူ ဆီလန်ဂေါပြည်တွင်းစစ်တွင် မြို့တွင်း ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ကွာလာလမ်ပူ၏ တတိယမြောက် တရုတ်ကာပီတန် Yap Ah Loy ကဲ့သို့သော ထင်ရှားသောရုပ်ပုံများသည် အဆိုပါ ရုန်းရင်းဆန်ခတ်ကာလအတွင်းတွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။Yap ၏ခေါင်းဆောင်မှုနှင့် Frank Swettenham အပါအဝင်ဗြိတိသျှအရာရှိများနှင့်သူ၏မဟာမိတ်တို့သည်မြို့၏ပြန်လည်ထူထောင်ရေးနှင့်တိုးတက်မှုကိုကူညီခဲ့သည်။ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုသည် ကွာလာလမ်ပူ၏ ခေတ်သစ်ဝိသေသလက္ခဏာကို ပုံဖော်ရာတွင် အဓိကကျသည်။ဗြိတိန်နေထိုင်သူ Frank Swettenham လက်ထက်တွင် မြို့သည် သိသာထင်ရှားသော တိုးတက်မှုများ ရရှိခဲ့သည်။မီးခံနိုင်ရည်ရှိစေရန် အုတ်နှင့်အုတ်ကြွပ်များဖြင့် ဆောက်လုပ်ထားသည့် အဆောက်အအုံများကို လမ်းများချဲ့ထွင်ကာ မိလ္လာစနစ်လည်း မြှင့်တင်ပေးခဲ့သည်။၁၈၈၆ ခုနှစ်တွင် ကွာလာလမ်ပူနှင့် Klang ကြား မီးရထားလိုင်း တည်ထောင်ခြင်းသည် မြို့၏ တိုးတက်မှုကို ပိုမို အားကောင်းစေပြီး ၁၈၈၄ ခုနှစ်တွင် လူဦးရေ ၄၅၀၀ မှ ၁၈၉၀ တွင် ၂၀၀၀၀ အထိ တိုးမြင့်လာခဲ့သည်။ ၁၈၉၆ ခုနှစ်တွင် ကွာလာလမ်ပူ၏ မြို့တော်အဖြစ် ရွေးချယ်ခြင်းခံရသည့် ထင်ရှားလာခဲ့သည်။ အသစ်ဖွဲ့စည်းထားသော ပဒေသရာဇ် မလေးနိုင်ငံ။
မိုင်းတွင်းမှ ဗြိတိသျှမလေးယာရှိ စိုက်ခင်းများအထိ
ရော်ဘာခြံမှာ အိန္ဒိယ အလုပ်သမားတွေ။ ©Anonymous
1877 Jan 1

မိုင်းတွင်းမှ ဗြိတိသျှမလေးယာရှိ စိုက်ခင်းများအထိ

Malaysia
ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီပြုခြင်း သည် မလေးယာ ၏ စီးပွားရေး အကျိုးစီးပွား ကြောင့် အဓိက အားဖြင့် တွန်းအားပေး ခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပြီး ထိုဒေသ ၏ ကြွယ်ဝသော သံဖြူ နှင့် ရွှေတွင်းများ သည် ကိုလိုနီခေတ် ၏ အာရုံကို ဆွဲဆောင် ခဲ့သည်။သို့သော် 1877 ခုနှစ်တွင် ဘရာဇီးမှ ရော်ဘာပင်ကို စတင်မိတ်ဆက်ခြင်းသည် မလေးယာ၏စီးပွားရေးအခင်းအကျင်းတွင် သိသာထင်ရှားသောပြောင်းလဲမှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ရော်ဘာသည် မလေးရှားနိုင်ငံ၏ အဓိက ပို့ကုန်ဖြစ်လာပြီး ဥရောပစက်မှုလုပ်ငန်းများမှ ဝယ်လိုအား မြင့်တက်လာသည်။ထွန်းကားလာသည့် ရော်ဘာလုပ်ငန်းသည် သာပေါင်းနှင့် ကော်ဖီကဲ့သို့သော အခြားစိုက်ခင်းသီးနှံများနှင့်အတူ လုပ်သားအင်အား အများအပြား လိုအပ်နေပါသည်။ဤအလုပ်သမား လိုအပ်ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းရန် ဗြိတိသျှတို့သည် ၎င်းတို့၏ သက်တမ်းကြာရှည်သော ကိုလိုနီများဖြစ်သည့် အိန္ဒိယတောင်ပိုင်းမှ တမီလ်စပီကာများ အများစု နေထိုင်ရာ အိန္ဒိယမှ လူများကို အဆိုပါ စိုက်ခင်းများတွင် အာမခံ အလုပ်သမားများအဖြစ် လုပ်ကိုင်ရန် ခေါ်ဆောင်ခဲ့သည်။တစ်ချိန်တည်းမှာပင် သတ္တုတူးဖော်ရေးနှင့် ဆက်စပ်စက်မှုလုပ်ငန်းများသည် တရုတ်နိုင်ငံမှ ရွှေ့ပြောင်းအခြေချသူ အများအပြားကို ဆွဲဆောင်ခဲ့သည်။ရလဒ်အနေဖြင့် စင်္ကာပူ ၊ ပီနန်၊ အိုင်ပိုနှင့် ကွာလာလမ်ပူကဲ့သို့သော မြို့ပြဒေသများသည် မကြာမီတွင် တရုတ်လူမျိုးအများစု ရှိလာခဲ့သည်။အလုပ်သမား ရွှေ့ပြောင်းမှုသည် ၎င်း၏ စိန်ခေါ်မှုအစုံကို ယူဆောင်လာခဲ့သည်။တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယ ရွှေ့ပြောင်းအလုပ်သမားများသည် ကန်ထရိုက်တာများထံမှ ပြင်းထန်သော ကုသမှုကို မကြာခဏ ကြုံတွေ့ရပြီး ဖျားနာမှုများ ကျရောက်တတ်သည်။တရုတ်အလုပ်သမား အများအပြားသည် ဘိန်းနှင့် လောင်းကစားကဲ့သို့ စွဲလမ်းမှုများကြောင့် အကြွေးများ တိုးလာကာ အိန္ဒိယ အလုပ်သမားများ၏ အကြွေးများမှာ အရက်သောက်ခြင်းကြောင့် တိုးလာခဲ့သည်။ဤစွဲလမ်းမှုသည် အလုပ်သမားများအား ၎င်းတို့၏ အလုပ်သမား စာချုပ်များနှင့် ပိုမိုကြာရှည်စွာ ချိတ်ဆက်ပေးရုံသာမက ဗြိတိသျှ ကိုလိုနီအုပ်ချုပ်ရေးအတွက် အရေးပါသော ဝင်ငွေအရင်းအမြစ်များ ဖြစ်လာခဲ့သည်။သို့သော်လည်း တရုတ်ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူအားလုံးသည် အလုပ်သမားများမဟုတ်ပေ။အချို့သော၊ အပြန်အလှန်ကူညီရေးအသင်းများ၏ ကွန်ရက်များနှင့် ချိတ်ဆက်ထားသော၊ အချို့မှာ မြေယာအသစ်တွင် ကြီးပွားလာကြသည်။ထင်ရှားသည်မှာ ၁၈၉၀ ခုနှစ်များအတွင်း ကွာလာလမ်ပူ၏ Kapitan China ၏ Kapitan China ဟု ခေါင်းစဉ်တပ်ထားသော Yap Ah Loy သည် သိသာထင်ရှားသော ကြွယ်ဝမှုနှင့် သြဇာလွှမ်းမိုးမှု၊ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းမျိုးစုံကို ပိုင်ဆိုင်ပြီး မလေးယာ၏စီးပွားရေးကို ပုံဖော်ရာတွင် အရေးပါလာပါသည်။လန်ဒန်ကုမ္ပဏီများနှင့် မကြာခဏပူးပေါင်း၍ တရုတ်စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများသည် မလေးယာစီးပွားရေးကို လွှမ်းမိုးထားပြီး ၎င်းတို့သည် မလေးစူလတန်များကိုပင် ငွေကြေးပံ့ပိုးပေးကာ စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးအရ သြဇာလွှမ်းမိုးမှု နှစ်ခုစလုံးကို ရရှိခဲ့သည်။ဗြိတိသျှ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ကျယ်ပြန့်သော အလုပ်သမား ရွှေ့ပြောင်းမှုနှင့် စီးပွားရေး အပြောင်းအရွှေ့များသည် မလေးယာအတွက် လူမှုရေးနှင့် နိုင်ငံရေး သက်ရောက်မှုများ ရှိခဲ့သည်။ရိုးရာမလေးလူ့အဖွဲ့အစည်းသည် နိုင်ငံရေးအရ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ဆုံးရှုံးခြင်းနှင့်အတူ ရုန်းကန်နေရပြီး စူလတန်တို့သည် ၎င်းတို့၏ ရိုးရာဂုဏ်သိက္ခာအချို့ ဆုံးရှုံးသွားသော်လည်း မလေးလူမျိုးများ၏ လေးစားမှုကို ခံရဆဲဖြစ်သည်။တရုတ်ရွှေ့ပြောင်းအခြေချသူများသည် စာသင်ကျောင်းများနှင့် ဘုရားကျောင်းများ ဆောက်လုပ်ကြပြီး၊ ဒေသခံ မလေးအမျိုးသမီးများကို ကနဦးတွင် လက်ထပ်ကာ တရုတ်-မလေးယာယံ သို့မဟုတ် "ဘာဘ" အသိုင်းအဝိုင်းသို့ ဦးတည်စေသည်။အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ၎င်းတို့သည် တရုတ်နိုင်ငံမှ သတို့သမီးများကို တင်သွင်းလာကာ ၎င်းတို့၏ တည်ရှိမှုကို ပိုမိုခိုင်မာစေသည်။ဗြိတိသျှ အုပ်ချုပ်ရေးသည် မလေးပညာရေးကို ထိန်းချုပ်ရန်နှင့် ကိုလိုနီခေတ် လူမျိုးရေးနှင့် လူတန်းစား အယူဝါဒများ ထွန်းကားစေရန် ရည်ရွယ်၍ မလေးလူမျိုးများအတွက် အထူး အဖွဲ့အစည်းများကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။မလေးလူမျိုးများသည် မလေးလူမျိုးများနှင့် သက်ဆိုင်သည်ဟု တရားဝင် ရပ်တည်နေသော်လည်း လူမျိုးပေါင်းစုံ၊ စီးပွားရေးအရ အပြန်အလှန် ဆက်နွှယ်နေသည့် မလေးယာ၏ အဖြစ်မှန်မှာ ဗြိတိသျှ အုပ်ချုပ်မှုကို ဆန့်ကျင်ရန် တွန်းလှန်ရန် ဦးတည်လာခဲ့သည်။
1909 Jan 1

1909 အင်္ဂလိပ်-Siamese စာချုပ်

Bangkok, Thailand
၁၉၀၉ ခုနှစ် အင်္ဂလိပ်-စီယမ် စာချုပ်အရ ဗြိတိန် နှင့် Siam ဘုရင့်နိုင်ငံ တို့အကြား ချုပ်ဆိုခဲ့သော ခေတ်မီ မလေးရှား-ထိုင်းနယ်စပ်ကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ထိုင်းနိုင်ငံသည် ပတ္တနီ၊ နရသီဝပ်နှင့် ယာလာကဲ့သို့ နယ်မြေများကို ဆက်လက် ချုပ်ကိုင်ထားသော်လည်း Kedah၊ Kelantan၊ Perlis နှင့် Terengganu တို့ကို ဗြိတိသျှလက်သို့ အပ်နှင်းခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ပဒေသရာဇ်မကျန် မလေးနိုင်ငံများ၏ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်လာခဲ့သည်။သမိုင်းကြောင်းအရ၊ ရာမ ၁ မှစတင်ပြီး Siam ၏ဘုရင်များသည် နိုင်ငံလွတ်လပ်ရေးကို ထိန်းသိမ်းရန် ဗျူဟာမြောက်လုပ်ဆောင်ခဲ့ပြီး၊ မကြာခဏဆိုသလို နိုင်ငံခြားအာဏာနှင့် လိုက်လျောမှုများဖြင့် စာချုပ်များချုပ်ဆိုခဲ့ကြသည်။Burney Treaty နှင့် Bowring Treaty ကဲ့သို့ အရေးပါသော စာချုပ်များသည် Siam နှင့် British တို့၏ အပြန်အလှန် ဆက်ဆံမှုကို အမှတ်အသားပြုပြီး ကုန်သွယ်မှု အထူးအခွင့်အရေးများနှင့် ပိုင်နက်ဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးများကို အာမခံထားကာ Chulalongkorn ကဲ့သို့သော အုပ်စိုးရှင်များ ခေတ်မီအောင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ကာ နိုင်ငံတော်ကို ဗဟိုချုပ်ကိုင်ပြီး ခေတ်မီအောင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။
ဂျပန် အလုပ်အကိုင် မလေးယာ
Japanese Occupation of Malaya ©Anonymous
1942 Feb 15 - 1945 Sep 2

ဂျပန် အလုပ်အကိုင် မလေးယာ

Malaysia
1941 ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ပစိဖိတ်ဒေသစစ်ပွဲဖြစ်ပွားခဲ့ရာ မလေးယာရှိ ဗြိတိသျှတို့သည် လုံးဝပြင်ဆင်ထားခြင်းမရှိသည်ကို တွေ့ရှိခဲ့ရသည်။၁၉၃၀ ပြည့်လွန်နှစ်များအတွင်း ဂျပန်ရေတပ်၏ ခြိမ်းခြောက်မှု မြင့်တက်လာမှုကို မျှော်မှန်းကာ စင်ကာပူတွင် ရေတပ်အခြေစိုက်စခန်းကြီးတစ်ခုကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြသော်လည်း မြောက်ဘက်မှ မလေးယာကျူးကျော်မှုကို မည်သည့်အခါမျှ မမျှော်လင့်ထားခဲ့ကြပေ။အရှေ့ဖျားတွင် ဗြိတိသျှလေကြောင်း စွမ်းရည် မရှိသလောက် နည်းပါးသည်။ထို့ကြောင့်ဂျပန်တို့ သည် ပြင်သစ် အင်ဒို-တရုတ်ရှိ ၎င်းတို့၏ အခြေစိုက်စခန်းများမှ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ဖြင့် တိုက်ခိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှ၊ သြစတြေးလျနှင့်အိန္ဒိယ တပ်များက ခုခံသော်လည်း နှစ်လအတွင်း မလေးယာကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ကုန်းတွင်းပိုင်းအကာအရံမရှိ၊ လေအကာအရံမရှိ၊ ရေပေးဝေမှုမရှိသော စင်္ကာပူသည် ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် လက်နက်ချခိုင်းခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှ မြောက်ဘော်နီယိုနှင့် ဘရူနိုင်းတို့ကိုလည်း သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ဂျပန်ကိုလိုနီအစိုးရသည် မလေးလူမျိုးများကို အာရှရှုထောင့်မှ ရှုမြင်ပြီး မလေးအမျိုးသားရေးဝါဒကို အကန့်အသတ်ဖြင့် မွေးမြူခဲ့သည်။မလေးအမျိုးသားရေးဝါဒီ Kesatuan Melayu Muda သည် Melayu Raya ၏ ထောက်ခံသူများဖြစ်ပြီး ဂျပန်သည် ဒတ်ခ်ျအရှေ့အင်ဒီများ၊ မလေးနှင့် ဘော်နီယိုတို့ကို ပေါင်းစည်းကာ လွတ်လပ်ရေးပေးမည်ဟု နားလည်မှုအပေါ် အခြေခံ၍ ဂျပန်တို့နှင့် ပူးပေါင်းခဲ့သည်။[80] သို့ရာတွင် သိမ်းပိုက်သူများသည်တရုတ်တို့ အား ရန်သူဂြိုလ်သားများအဖြစ် မှတ်ယူကြပြီး ပြင်းထန်ကြမ်းတမ်းစွာ ဆက်ဆံခဲ့ကြသည်- ဆူးချီ (ဆင်းရဲဒုက္ခအားဖြင့် သန့်စင်ခြင်း) ကာလအတွင်း မလေးနှင့် စင်္ကာပူတွင် တရုတ်လူမျိုး ၈၀,၀၀၀ အထိ အသတ်ခံခဲ့ရသည်။မလေးယန်းကွန်မြူနစ်ပါတီ (MCP) ဦးဆောင်သော တရုတ်တို့သည် မလေးယန်းလူမျိုးများ၏ ဂျပန်ဆန့်ကျင်ရေးတပ်မတော် (MPAJA) ၏ ကျောရိုးဖြစ်လာခဲ့သည်။ဗြိတိသျှအကူအညီဖြင့် MPAJA သည် သိမ်းပိုက်ခံအာရှနိုင်ငံများတွင် အထိရောက်ဆုံးခုခံရေးတပ်ဖွဲ့ဖြစ်လာခဲ့သည်။မလေးအမျိုးသားရေးဝါဒကို ထောက်ခံကြောင်း ဂျပန်တို့က စောဒကတက်ခဲ့သော်လည်း မြောက်ပိုင်းပြည်နယ်လေးခုဖြစ်သည့် Kedah၊ Perlis၊ Kelantan နှင့် Terengganu တို့ကို ၎င်းတို့၏မဟာမိတ် ထိုင်းနိုင်ငံအား ပြန်လည်ထည့်သွင်းခွင့်ပြုခြင်းဖြင့် မလေးအမျိုးသားရေးဝါဒကို စော်ကားခဲ့သည်။ ပို့ကုန်ဈေးကွက်များသည် များမကြာမီတွင် လူမျိုးပေါင်းစုံကို ထိခိုက်စေပြီး အလုပ်လက်မဲ့များ အမြောက်အမြား ဖြစ်ပေါ်စေပြီး ဂျပန်ကို လူကြိုက်နည်းလာစေသည်။[81]
မလေးရှားအရေးပေါ်
၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် မလေးယန်တောထဲတွင် MNLA ပြောက်ကျားများကို ဗြိတိသျှ အမြောက်များဖြင့် ပစ်ခတ်ခြင်း၊ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1948 Jun 16 - 1960 Jul 31

မလေးရှားအရေးပေါ်

Malaysia
သိမ်းပိုက်စဉ်ကာလတွင် လူမျိုးရေးတင်းမာမှုများ ကြီးထွားလာပြီး အမျိုးသားရေးဝါဒ ကြီးထွားလာခဲ့သည်။[82] ဗြိတိန်သည် ဒေဝါလီခံခဲ့ပြီး အလုပ်သမားအစိုးရသစ်သည် အရှေ့တိုင်းမှ ၎င်း၏တပ်များကို ရုပ်သိမ်းရန် စိတ်အားထက်သန်ခဲ့သည်။သို့သော် မလေးအများစုသည် ဗြိတိသျှထံမှ လွတ်လပ်ရေးတောင်းဆိုခြင်းထက် MCP ကို ​​ခုခံကာကွယ်ရန် ပိုစိုးရိမ်ကြသည်။၁၉၄၄ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့သည် ပဒေသရာဇ်နှင့် ပဒေသရာဇ်မရှိသော မလေးပြည်နယ်များအပြင် ပီနန်နှင့် မလက္ကာ ( စင်ကာပူ မဟုတ်သော်လည်း) တစ်ခုတည်းသော သရဖူကိုလိုနီအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲစေမည့် ပဒေသရာဇ်နိုင်ငံအဖြစ် ဗြိတိသျှတို့ ရေးဆွဲခဲ့သည်။လွတ်လပ်ရေးရရန် ရည်ရွယ်သည့် ဤလှုပ်ရှားမှုသည် အဓိကအားဖြင့် တိုင်းရင်းသား တရုတ်နှင့် အခြားလူနည်းစုများအတွက် တန်းတူညီမျှ နိုင်ငံသားဖြစ်ခွင့် အဆိုပြုထားခြင်းကြောင့် မလေးလူမျိုးများ၏ သိသိသာသာ ဆန့်ကျင်မှုများနှင့် ကြုံခဲ့ရသည်။ဗြိတိသျှတို့က ထိုအဖွဲ့များကို မလေးလူမျိုးများထက် စစ်ပွဲအတွင်း ပိုမိုသစ္စာစောင့်သိသည်ဟု ယူဆခဲ့သည်။ဤအတိုက်အခံကြောင့် ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် မလေးလူမျိုးသမဂ္ဂကို ပြိုကွဲစေပြီး ဗြိတိသျှတို့၏ အကာအကွယ်အောက်တွင် မလေးပြည်နယ်အုပ်စိုးရှင်များ၏ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို ထိန်းသိမ်းထားသည့် မလေးရှားနိုင်ငံကို လမ်းဖွင့်ပေးခဲ့သည်။ဤနိုင်ငံရေးပြောင်းလဲမှုများနှင့်အပြိုင် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ၏ အဓိကကျောထောက်နောက်ခံဖြစ်သော မလေးရှားကွန်မြူနစ်ပါတီ (MCP) သည် အရှိန်အဟုန်ဖြင့် တက်လာခဲ့သည်။MCP သည် ကနဦးတွင် တရားဝင်ပါတီတစ်ခုဖြစ်ပြီး ဗြိတိသျှတို့ကို မလေးယာမှ မောင်းထုတ်လိုသောဆန္ဒဖြင့် ပြောက်ကျားစစ်ပွဲဆီသို့ ဦးတည်ခဲ့သည်။၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် ဗြိတိသျှအစိုးရသည် အရေးပေါ်အခြေအနေကြေညာခဲ့ပြီး MCP သည် တောတွင်းသို့ဆုတ်ခွာကာ မလေးယာလွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ဤပဋိပက္ခ၏ မူလဇစ်မြစ်မှာ တရုတ်လူမျိုးများကို ဘေးဖယ်ထားသည့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ အပြောင်းအလဲမှ စိုက်ပျိုးမြေဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရန်အတွက် တောင်သူများ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ခြင်းအထိ ပါဝင်သည်။သို့သော်လည်း MCP သည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကွန်မြူနစ် အင်အားကြီးများ၏ ထောက်ခံမှု အနည်းငယ်သာ ရရှိခဲ့သည်။1948 ခုနှစ်မှ 1960 ခုနှစ်အထိ တည်တံ့ခဲ့သော Malayan Emergency သည် MCP ကို ​​ဆန့်ကျင်သည့် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီး Sir Gerald Templer မှ ထိန်းချုပ်ထားသော ခေတ်မီ သောင်းကျန်းမှု နှိမ်နင်းရေး နည်းဗျူဟာများကို ဗြိတိသျှတို့က အသုံးချသည်ကို မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။Batang Kali အစုလိုက်အပြုံလိုက်သတ်ဖြတ်မှုကဲ့သို့သော ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများ၏ အစုအဝေးကို ပဋိပက္ခတွင် မြင်တွေ့ခဲ့ရသော်လည်း၊ စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ လိုက်လျောမှုများနှင့်အတူ ပါ၀င်သော ဗြိတိန်သည် MCP ကို ​​၎င်း၏ထောက်ခံမှုအခြေစိုက်စခန်းမှ ခွဲထုတ်သည့်ဗျူဟာသည် သောင်းကျန်းသူအား တဖြည်းဖြည်း အားနည်းသွားစေခဲ့သည်။1950 ခုနှစ်များအလယ်ပိုင်းတွင်၊ ဒီရေသည် MCP ကိုဆန့်ကျင်ခဲ့ပြီး Tunku Abdul Rahman နှင့်အတူ Tunku Abdul Rahman နှင့်အတူ 1957 ခုနှစ်သြဂုတ်လ 31 ရက်နေ့တွင် ဖက်ဒရေးရှင်းလွတ်လပ်ရေးရရန် ဓနသဟာယအဖွဲ့၏စင်မြင့်ကို သတ်မှတ်ခဲ့သည်။
1963
မလေးရှားornament
အင်ဒိုနီးရှား-မလေးရှား ထိပ်တိုက်တွေ့မှု
Queen's Own Highlanders 1st တပ်ရင်းသည် ဘရူနိုင်းတောတွင်းရှိ ရန်သူ့နေရာများကို ရှာဖွေရန်အတွက် လှည့်ကင်းဆောင်ရွက်သည်။ ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1963 Jan 20 - 1966 Aug 11

အင်ဒိုနီးရှား-မလေးရှား ထိပ်တိုက်တွေ့မှု

Borneo
Konfrontasi ဟုလည်းသိကြသော အင်ဒိုနီးရှား-မလေးရှား ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှုသည် ၁၉၆၃ ခုနှစ်မှ ၁၉၆၆ ခုနှစ်အထိ မလေးရှားနိုင်ငံဖွဲ့စည်းရေးကို အင်ဒိုနီးရှား၏ ဆန့်ကျင်မှုကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာသော လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခဖြစ်ပြီး မလေးရှား၊ စင်ကာပူ ၊ မြောက်ဘော်နီယိုနှင့် ဆာရာဝပ်တို့ ပေါင်းစပ်ထားသည့် ဗြိတိသျှကိုလိုနီများ ပေါင်းစပ်ထားသည့် လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခဖြစ်သည်။ပဋိပက္ခသည် ဒတ်ခ်ျနယူးဂီနီနှင့် ဘရူနိုင်းပုန်ကန်မှုကို ထောက်ခံသည့် အင်ဒိုနီးရှား၏ ယခင်ထိပ်တိုက်တွေ့ဆုံမှုများတွင် အမြစ်တွယ်နေခြင်းဖြစ်သည်။မလေးရှားသည် ယူကေ ၊ သြစတြေးလျနှင့် နယူးဇီလန်တို့မှ စစ်ရေးအကူအညီများ ရရှိခဲ့သော်လည်း အင်ဒိုနီးရှား သည် USSR နှင့် တရုတ်တို့ ထံမှ သွယ်ဝိုက်သော ကျောထောက်နောက်ခံရှိခဲ့ပြီး ယင်းကို အာရှ၏ စစ်အေးတိုက်ပွဲ ၏ အခန်းတစ်ခန်း ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။ဘော်နီယိုတွင် အင်ဒိုနီးရှားနှင့် အရှေ့မလေးရှားနယ်စပ်တစ်လျှောက် ပဋိပက္ခအများစု ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။တောထူထပ်သော မြေမျက်နှာသွင်ပြင်သည် နှစ်ဖက်စလုံးမှ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ခြေလျင်ကင်းလှည့်မှုများ ပြုလုပ်စေခဲ့ပြီး တိုက်ပွဲငယ်များတွင် များသောအားဖြင့် အသေးစားစစ်ဆင်ရေးများ ပါဝင်လေ့ရှိသည်။အင်ဒိုနီးရှားသည် မလေးရှားနိုင်ငံကို ပျက်ပြားစေရန် Sabah နှင့် Sarawak ရှိ လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး ကွဲပြားမှုများကို အရင်းအနှီးပြုရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။နှစ်နိုင်ငံစလုံးသည် ခြေလျင်တပ်နှင့် လေကြောင်း သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးအပေါ် ကြီးမားစွာ မှီခိုအားထားရပြီး မြစ်များသည် ရွေ့လျားမှုနှင့် စိမ့်ဝင်မှုတို့အတွက် အရေးကြီးပါသည်။ဗြိတိသျှတို့သည် ဩစတြေးလျနှင့် နယူးဇီလန် တပ်ဖွဲ့များထံမှ အချိန်အခါအလိုက် ပံ့ပိုးကူညီမှုများနှင့်အတူ ကာကွယ်ရေး၏ အကျပ်အတည်းကို ထမ်းရွက်ခဲ့သည်။အင်ဒိုနီးရှား၏ စိမ့်ဝင်မှုဆိုင်ရာ နည်းဗျူဟာများသည် အချိန်နှင့်အမျှ တိုးတက်ပြောင်းလဲလာကာ ဒေသတွင်း စေတနာ့ဝန်ထမ်းများကို မှီခိုအားထားရာမှ ပိုမိုဖွဲ့စည်းထားသော အင်ဒိုနီးရှားစစ်တပ်တပ်ဖွဲ့များဆီသို့ ပြောင်းလဲသွားသည်။1964 ခုနှစ်တွင်ဗြိတိသျှသည်စစ်ဆင်ရေး Claret ဟုခေါ်သောအင်ဒိုနီးရှား Kalimantan သို့လျှို့ဝှက်စစ်ဆင်ရေးစတင်ခဲ့သည်။ထိုနှစ်တွင်ပင် အင်ဒိုနီးရှားသည် အနောက် မလေးရှားကို ပစ်မှတ်ထား၍ ထိုးစစ်များ အရှိန်မြှင့်ခဲ့သော်လည်း ထူးထူးခြားခြား မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ဆူကာနိုကို ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဆူဟာတို နေရာတွင် အစားထိုးရန် ၁၉၆၅ ခုနှစ် အင်ဒိုနီးရှား အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ပဋိပက္ခ၏ ပြင်းထန်မှု လျော့နည်းသွားသည်။အင်ဒိုနီးရှားသည် မလေးရှားနိုင်ငံကို တရားဝင်အသိအမှတ်ပြုသည့် ဩဂုတ်လ ၁၁ ရက်နေ့တွင် ငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးပွဲကို ၁၉၆၆ ခုနှစ်တွင် စတင်ခဲ့သည်။
မလေးရှားဖွဲ့စည်းခြင်း။
Cobbold ကော်မရှင်အဖွဲ့ဝင်များသည် Sarawak နှင့် Sabah ၏ဗြိတိသျှဘော်နီယိုနယ်မြေများတွင် လေ့လာမှုတစ်ခုပြုလုပ်ရန် ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ၎င်းတို့နှစ်ဦးသည် မလေးရှားနိုင်ငံကို မလေးရှားနှင့် စင်ကာပူနိုင်ငံတို့နှင့်အတူ ဖက်ဒရေးရှင်းဖွဲ့ရန် စိတ်ကူးကို စိတ်ဝင်စားမှုရှိမရှိ သိရှိနိုင်ရန် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ©British Government
1963 Sep 16

မလေးရှားဖွဲ့စည်းခြင်း။

Malaysia
ဒုတိယကမ္ဘာစစ် လွန်ကာလတွင် စည်းလုံးညီညွတ်သောနိုင်ငံတစ်ခုအတွက် မျှော်မှန်းချက်သည် မလေးရှားနိုင်ငံကို ဖွဲ့စည်းရန် အဆိုပြုလာခဲ့သည်။စင်္ကာပူခေါင်းဆောင် လီကွမ်းယူက မလေးယာဝန်ကြီးချုပ် Tunku Abdul Rahman ထံ အကြံပြုခဲ့ပြီး မလေးယာ၊ စင်ကာပူ ၊ မြောက်ဘော်နီယို၊ ဆာရာဝပ်နှင့် ဘရူနိုင်းတို့ကို ပေါင်းစည်းရန် ရည်ရွယ်သည်။[83] ဤဖက်ဒရေးရှင်း၏ အယူအဆသည် စင်္ကာပူရှိ ကွန်မြူနစ်လှုပ်ရှားမှုများကို ဟန့်တားကာ လူမျိုးရေး ဟန်ချက်ညီအောင် ထိန်းသိမ်းပေးမည့် အယူအဆဖြင့် ထောက်ခံခဲ့ပြီး တရုတ်အများစုရှိသော စင်္ကာပူကို ကြီးစိုးခြင်းမှ တားဆီးခဲ့သည်။[84] သို့ရာတွင်၊ အဆိုပြုချက်သည် ခုခံမှုကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်- စင်္ကာပူ၏ ဆိုရှယ်လစ်တပ်ဦးသည် မြောက်ဘော်နီယိုမှ ရပ်ရွာကိုယ်စားလှယ်များနှင့် ဘရူနိုင်းရှိ နိုင်ငံရေးအဖွဲ့ခွဲများကဲ့သို့ ၎င်းကို ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။ဤပေါင်းစည်းမှု၏ အလားအလာကို အကဲဖြတ်ရန်၊ Sarawak နှင့် North Borneo မြို့သားများ၏ ခံစားချက်များကို နားလည်ရန် Cobbold ကော်မရှင်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ကော်မရှင်၏ တွေ့ရှိချက်များသည် မြောက်ဘော်နီယိုနှင့် ဆာရာဝပ်အတွက် ပေါင်းစည်းရေးကို လိုလားသော်လည်း ဘရူနိုင်းနိုင်ငံသားများ အကြီးအကျယ် ကန့်ကွက်ခဲ့ပြီး ဘရူနိုင်း၏ နောက်ဆုံးတွင် ချန်လှပ်ခံခဲ့ရသည်။မြောက်ဘော်နီယိုနှင့် Sarawak နှစ်ခုစလုံးသည် ၎င်းတို့၏ပါဝင်မှုအတွက် သတ်မှတ်ချက်များကို အဆိုပြုခဲ့ပြီး အချက် 20 နှင့် 18 သဘောတူညီချက်များကို အသီးသီးရရှိစေခဲ့သည်။ဤသဘောတူညီချက်များကြားမှ၊ Sarawak နှင့် North Borneo တို့၏အခွင့်အရေးများသည် အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ မှေးမှိန်လာမည်ကို စိုးရိမ်မှုများ ဆက်လက်ရှိနေခဲ့သည်။ပြည်လုံးကျွတ်ဆန္ဒခံယူပွဲမှတစ်ဆင့် ပေါင်းစည်းမှုကို ထောက်ခံသော လူဦးရေ၏ 70% ဖြင့် စင်ကာပူ၏ ပါဝင်မှုကို အတည်ပြုခဲ့သော်လည်း သိသာထင်ရှားသော ပြည်နယ်ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရအခြေအနေဖြင့် အတည်ပြုခဲ့သည်။[85]ဤပြည်တွင်းရေး ညှိနှိုင်းမှုများကြားမှ ပြင်ပစိန်ခေါ်မှုများ ဆက်လက်တည်ရှိနေပါသည်။အင်ဒိုနီးရှားနှင့် ဖိလစ်ပိုင်တို့က မလေးရှားနိုင်ငံဖွဲ့စည်းရေးကို ကန့်ကွက်ခဲ့ကြပြီး အင်ဒိုနီးရှားက ၎င်းအား "လက်သစ်ကိုလိုနီစနစ်" ဟု ယူဆကာ မြောက်ဘော်နီယိုကို ဖိလစ်ပိုင်က တောင်းဆိုခဲ့သည်။ဤကန့်ကွက်မှုများသည် ပြည်တွင်းအတိုက်အခံများနှင့် ပေါင်းစပ်ကာ မလေးရှားနိုင်ငံ၏ တရားဝင်ဖွဲ့စည်းမှုကို ရွှေ့ဆိုင်းခဲ့သည်။[86] ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့တစ်ခု၏ သုံးသပ်ချက်အပြီးတွင် မလေးရှားသည် မလေးရှား၊ မြောက်ဘော်နီယို၊ ဆာရာဝပ်နှင့် စင်္ကာပူတို့ပါ၀င်သော ၁၉၆၃ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် တရားဝင်တည်ထောင်ခဲ့ပြီး အရှေ့တောင်အာရှသမိုင်းတွင် အရေးပါသောအခန်းမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။
စင်္ကာပူကြေငြာချက်
မစ္စတာလီက Spore လွတ်လပ်ရေးကြွေးကြော်သံကို နားထောင်ပါ ■ (ထို့နောက် ၀န်ကြီးချုပ် လီကွမ်းယူသည် ၁၉၆၅ ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင် မလေးရှားနိုင်ငံမှ ခွဲထွက်ကြောင်း သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတွင် စင်္ကာပူမှ ခွဲထွက်ကြောင်း ကြေငြာခဲ့သည်။ ©Anonymous
1965 Aug 7

စင်္ကာပူကြေငြာချက်

Singapore

စင်္ကာပူ ကြေညာစာတမ်းသည် ၁၉၆၅ ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၇ ရက် နေ့စွဲဖြင့် မလေးရှားအစိုးရနှင့် စင်ကာပူအစိုးရတို့အကြား လွတ်လပ်၍ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်နိုင်ငံအဖြစ် စင်ကာပူနိုင်ငံကို ခွဲထွက်ရေး သဘောတူညီချက်၏ နောက်ဆက်တွဲဖြစ်ပြီး မလေးရှားနှင့် မလေးရှားဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို ပြင်ဆင်ရန်၊ ၁၉၆၅ ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင် Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong က လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ပြီး ၁၉၆၅ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင် မလေးရှားနိုင်ငံမှ ခွဲထွက်သည့်နေ့တွင် စင်္ကာပူဝန်ကြီးချုပ် လီကွမ်းယူက ဖတ်ကြားခဲ့သည်။

မလေးရှားမှာ ကွန်မြူနစ်သောင်းကျန်းမှု
Sarawak Rangers (ယနေ့ခေတ် Malaysian Rangers ၏အစိတ်အပိုင်း) Ibans ပါဝင်သော Iban သည် တော်ဝင်သြစတြေးလျလေတပ်မှ Bell UH-1 Iroquois ရဟတ်ယာဉ်ပေါ်မှ ခုန်ဆင်းကာ မလေး-ထိုင်းနယ်စပ်ကို ကာကွယ်ရန် အလားအလာရှိသော ကွန်မြူနစ်တိုက်ခိုက်မှုများမှ 1965 တွင် 1968 မှစတင်ကာ 1968 ခုနှစ်အထိ သုံးနှစ်အလို . ©W. Smither
1968 May 17 - 1989 Dec 2

မလေးရှားမှာ ကွန်မြူနစ်သောင်းကျန်းမှု

Jalan Betong, Pengkalan Hulu,
မလေးရှားတွင် ကွန်မြူနစ်သူပုန်ထမှုသည် ဒုတိယမလေးယာယာန် အရေးပေါ်ဟုလည်း လူသိများသော မလေးရှားတွင် ၁၉၆၈ ခုနှစ်မှ ၁၉၈၉ ခုနှစ်အထိ မလေးရှားနိုင်ငံ၌ ဖြစ်ပွားခဲ့သော လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခဖြစ်ပြီး မလေးရှားကွန်မြူနစ်ပါတီ (MCP) နှင့် မလေးရှားဖက်ဒရယ်လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များကြားတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။1960 ခုနှစ်တွင် မလေးယာအရေးပေါ်အခြေအနေ ပြီးဆုံးပြီးနောက် MCP ၏ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ဖြစ်သော တရုတ်မလေးယန်းအမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်သည် မလေးရှားအစိုးရအား ပြန်လည်စုရုံးပြီး နောက်လာမည့် ထိုးစစ်များအတွက် ပြန်လည်လေ့ကျင့်ထားသည့် မလေးရှား-ထိုင်းနယ်စပ်သို့ ဆုတ်ခွာသွားခဲ့သည်။၁၉၆၈ ခုနှစ် ဇွန်လ ၁၇ ရက်နေ့တွင် မလေးရှားကျွန်းဆွယ်မြောက်ပိုင်းရှိ Kroh-Betong တွင် လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များအား MCP မှ ချုံခိုတိုက်ခိုက်ခဲ့ရာမှ တရားဝင် ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုများ ပြန်လည်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ အဆိုပါ ပဋိပက္ခသည် မလေးရှားကျွန်းဆွယ်ရှိ မလေးနှင့် တရုတ်လူမျိုးများကြား ပြည်တွင်းတင်းမာမှုများ ပြန်လည်ဖြစ်ပွားလာကာ ဒေသတွင်း စစ်ရေးတင်းမာမှုများကြောင့်လည်း တိုက်ဆိုင်နေသည်။ ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲ အထိ။[89]မလေးရှားကွန်မြူနစ်ပါတီသည် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံထံမှ ထောက်ခံမှုအချို့ရရှိခဲ့သည်။မလေးရှားနှင့် တရုတ်အစိုးရများသည် ၁၉၇၄ ခုနှစ် ဇွန်လတွင် သံတမန်ဆက်ဆံရေး ထူထောင်သောအခါ ထောက်ခံမှုအဆုံးသတ်ခဲ့သည် [။ 90] ၁၉၇၀ ခုနှစ်တွင် MCP သည် ခွဲထွက်အဖွဲ့နှစ်ဖွဲ့ ပေါ်ပေါက်လာစေရန် ဦးတည်သွားသည့် ခွဲထွက်အဖွဲ့ဖြစ်သည့် မလေးရှားကွန်မြူနစ်ပါတီ/မာ့က်စ်ဝါဒီ-လီနင် (CPM/ ML) နှင့် Malaya/Revolutionary Faction (CPM-RF) ကွန်မြူနစ်ပါတီ။[91] MCP သည် မလေးလူမျိုးများအား အယူခံဝင်စေရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း အဖွဲ့အစည်းအား စစ်ပွဲတစ်လျှောက်လုံး တရုတ်မလေးရှားလူမျိုးများက လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။[90] ယခင်က ဗြိတိသျှတို့ကဲ့သို့ အရေးပေါ်အခြေအနေကြေညာမည့်အစား မလေးရှားအစိုးရသည် လုံခြုံရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအစီအစဉ် (KESBAN)၊ Rukun Tetangga (Neighbourhood Watch) အပါအဝင် မူဝါဒဆိုင်ရာ ပဏာမခြေလှမ်းများစွာကို မိတ်ဆက်ခြင်းဖြင့် သူပုန်ထမှုကို တုံ့ပြန်ခဲ့သည်။ RELA Corps (ပြည်သူ့စေတနာ့ဝန်ထမ်းအဖွဲ့)။[92]MCP သည် ထိုင်းနိုင်ငံ တောင်ပိုင်း ဟတ်ယိုင်တွင် မလေးရှား အစိုးရနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေး လက်မှတ် ရေးထိုးခဲ့သည့် ၁၉၈၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂ ရက်နေ့တွင် သောင်းကျန်းမှု ပြီးဆုံးခဲ့သည်။၎င်းသည် ၁၉၈၉ ခုနှစ် တော်လှန်ရေးများနှင့် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းတွင် ထင်ရှားသော ကွန်မြူနစ်အစိုးရများစွာ ပြိုကွဲသွားခြင်းနှင့် တိုက်ဆိုင်နေပါသည်။[] [93] မလေးကျွန်းဆွယ်တွင် တိုက်ပွဲများအပြင်၊ ဘော်နီယိုကျွန်းရှိ မလေးရှားနိုင်ငံ Sarawak ပြည်နယ်တွင် ကွန်မြူနစ်သူပုန်ထမှုလည်း ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး၊ ၁၉၆၃ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ ဖက်ဒရေးရှင်းတွင် ထည့်သွင်းခဲ့သည့် ဘော်နီယိုကျွန်း၌ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။
မေလ ၁၃ ရက် ဖြစ်စဉ်
အဓိကရုဏ်းတွေရဲ့ နောက်မှာတော့။ ©Anonymous
1969 May 13

မေလ ၁၃ ရက် ဖြစ်စဉ်

Kuala Lumpur, Malaysia
မေလ ၁၃ ရက် အဖြစ်အပျက်သည် ၁၉၆၉ ခုနှစ် မေလ ၁၃ ရက်နေ့တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ မြို့တော် ကွာလာလမ်ပူတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော တရုတ်-မလေး လူမျိုးရေး အကြမ်းဖက်မှု ဖြစ်စဉ်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ၁၉၆၉ ခုနှစ် မလေးရှား အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲ အပြီးတွင် ဒီမိုကရက်တစ် လှုပ်ရှားမှု ကဲ့သို့သော အတိုက်အခံ ပါတီများ က အဓိကရုဏ်း ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ပါတီနှင့် Gerakan တို့သည် အာဏာရညွန့်ပေါင်း Alliance ပါတီ၏ အသုံးစရိတ်ဖြင့် အမြတ်အစွန်းများ ရရှိခဲ့သည်။နိုင်ငံတကာ သံတမန် သတင်းရင်းမြစ်များနှင့် လေ့လာသူများက ထိုအချိန်က သေဆုံးသူဦးရေမှာ ၆၀၀ နီးပါးရှိသည်ဟု အကြံပြုခဲ့သော်လည်း အဓိကရုဏ်းများကြောင့် သေဆုံးသူ အရေအတွက်မှာ ၁၉၆ ဦးရှိခဲ့ကြောင်း အစိုးရ၏ တရားဝင်ထုတ်ပြန်ချက်များတွင် ဖော်ပြထားသော်လည်း သေဆုံးသူအများစုမှာ တရုတ်လူမျိုးများဖြစ်သည်။[87] လူမျိုးရေးအဓိကရုဏ်းများသည် Yang di-Pertuan Agong (ဘုရင်) မှ နိုင်ငံတော်အရေးပေါ်အခြေအနေကြေညာခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး ပါလီမန်ကို ဆိုင်းငံ့ခဲ့သည်။အမျိုးသား စစ်ဆင်ရေးကောင်စီ (NOC) ကို ၁၉၆၉ ခုနှစ်မှ ၁၉၇၁ ခုနှစ်အတွင်း တိုင်းပြည် ယာယီအုပ်ချုပ်ရန် အိမ်စောင့်အစိုးရအဖြစ် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ပထမဆုံး ၀န်ကြီးချုပ် Tunku Abdul Rahman ကို ရာထူးက ဆင်းခိုင်းပြီး Tun Abdul Razak အား ဇက်ကြိုးလွှဲပေးတဲ့အတွက် ဒီဖြစ်ရပ်ဟာ မလေးရှားနိုင်ငံရေးမှာ အရေးပါပါတယ်။Razak ၏အစိုးရသည် ၎င်းတို့၏ပြည်တွင်းမူဝါဒများကို ပြောင်းလဲကာ စီးပွားရေးမူဝါဒသစ် (NEP) ကို အကောင်အထည်ဖော်ခြင်းဖြင့် မလေးများကို မျက်နှာသာပေးကာ မလေးပါတီ UMNO သည် Ketuanan Melayu (Ketuanan Melayu) ၏ သဘောတရားနှင့်အညီ နိုင်ငံရေးစနစ်ကို ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ .[88]
မလေးရှားစီးပွားရေးမူဝါဒသစ်
ကွာလာလမ်ပူ 1970s ©Anonymous
1971 Jan 1 - 1990

မလေးရှားစီးပွားရေးမူဝါဒသစ်

Malaysia
၁၉၇၀ တွင် ဆင်းရဲမွဲတေမှုမျဉ်းအောက်၌ နေထိုင်သော မလေးရှားနိုင်ငံသား လေးပုံသုံးပုံသည် မလေးလူမျိုးများဖြစ်ကြပြီး၊ မလေး အများစုမှာ ကျေးလက်အလုပ်သမားများ ဖြစ်နေဆဲဖြစ်ပြီး မလေးများမှာ ခေတ်သစ်စီးပွားရေးတွင် အများစု ဖယ်ထုတ်ခံထားရဆဲဖြစ်သည်။အစိုးရ၏ တုံ့ပြန်မှုသည် ၁၉၇၁ ခုနှစ် စီးပွားရေးမူဝါဒသစ်ဖြစ်ပြီး ၁၉၇၁ ခုနှစ်မှ ၁၉၉၀ ခုနှစ်အထိ ငါးနှစ်စီမံကိန်း လေးခုဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ရန် ဖြစ်သည် [။ 95] အဆိုပါ အစီအစဉ်တွင် ရည်ရွယ်ချက် နှစ်ခုရှိသည်- ဆင်းရဲမွဲတေမှု ပပျောက်ရေး၊ အထူးသဖြင့် ကျေးလက်ဆင်းရဲမွဲတေမှု၊ လူမျိုးနှင့် သာယာဝပြောရေးကြားတွင် ခွဲခြားသတ်မှတ်ခြင်းအား ဖယ်ရှားရှင်းလင်းခြင်း.https://i.pinimg.com/originals/6e/65/42/6e65426bd6f5a09ffea0acc58edce4de.jpg ဤနောက်ဆုံးပေါ်လစီသည် တရုတ်မှ စီးပွားရေးအာဏာကို မလေးတို့ဆီသို့ အဆုံးအဖြတ်ပေးသည့် အသွင်ကူးပြောင်းမှုကို ဆိုလိုသည်ဟု နားလည်ထားသည်။ ထိုအချိန်အထိ ပရော်ဖက်ရှင်နယ် လူတန်းစား၏ 5% သာ ပါဝင်ခဲ့သည်။[96]အဆိုပါ မလေးဘွဲ့ရအသစ်များအတွက် အလုပ်အကိုင်များပေးရန် အစိုးရသည် စီးပွားရေးတွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ရန် အေဂျင်စီများစွာကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ယင်းတို့အနက် အရေးကြီးဆုံးမှာ PERNAS (အမျိုးသားကော်ပိုရေးရှင်းလီမိတက်)၊ PETRONAS (National Petroleum Ltd.) နှင့် HICOM (Heavy Industry Corporation of Malaysia) တို့ဖြစ်ပြီး မလေးလူမျိုးများကို တိုက်ရိုက်အလုပ်ခန့်ရုံသာမက တိုးပွားလာသော စီးပွားရေးနယ်ပယ်များတွင် ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုများလည်း ပါဝင်သည်။ မလေးများအတွက် ဦးစားပေးခွဲဝေထားသော နည်းပညာနှင့် စီမံခန့်ခွဲရေးဆိုင်ရာ အလုပ်အကိုင်သစ်များ။ရလဒ်အနေဖြင့် စီးပွားရေးတွင် မလေးရှယ်ယာ၏ ရှယ်ယာသည် ၁၉၆၉ ခုနှစ်တွင် ၁.၅% မှ ၁၉၉၀ ခုနှစ်တွင် ၂၀.၃% သို့ တိုးလာသည်။
မဟာသီယာ အုပ်ချုပ်ရေး
မဟာသီယာ မိုဟာမက်သည် မလေးရှားကို အဓိက စက်မှုအင်အားကြီးနိုင်ငံအဖြစ် ဖော်ဆောင်ရာတွင် ဦးဆောင်သူဖြစ်သည်။ ©Anonymous
1981 Jul 16

မဟာသီယာ အုပ်ချုပ်ရေး

Malaysia
Mahathir Mohamad သည် ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ဝန်ကြီးချုပ်တာဝန်ကို ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏ထင်ရှားသော ပံ့ပိုးကူညီမှုများထဲမှတစ်ခုမှာ Vision 2020 ကို 1991 ခုနှစ်တွင် ကြေငြာခဲ့ပြီး ၎င်းသည် ဆယ်စုနှစ် သုံးခုအတွင်း မလေးရှားအတွက် အပြည့်အဝဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်သောနိုင်ငံဖြစ်လာရန် ရည်မှန်းချက်ချမှတ်ခဲ့သည်။ဤမျှော်မှန်းချက်သည် နိုင်ငံအား နှစ်စဉ်ပျမ်းမျှစီးပွားရေးတိုးတက်မှုနှုန်း ခုနစ်ရာခိုင်နှုန်းခန့်ရရှိရန် လိုအပ်သည်။မျှော်မှန်းချက် 2020 နှင့်အတူ၊ Malaysian New Economic Policy (NEP) ကို အစားထိုးပြီး အမျိုးသားဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးမူဝါဒ (NDP) ကို မိတ်ဆက်ခဲ့သည်။NDP သည် ဆင်းရဲမွဲတေမှုအဆင့်ကို လျှော့ချရာတွင် အောင်မြင်ခဲ့ပြီး မဟာသီယာ၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် အစိုးရသည် ကော်ပိုရိတ်အခွန်များကို လျှော့ချကာ ဘဏ္ဍာရေးစည်းမျဉ်းများကို ဖြေလျှော့ပေးကာ ခိုင်မာသောစီးပွားရေးတိုးတက်မှုကို ဖြစ်စေသည်။၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတွင် မဟာသီယာသည် ထင်ရှားသော အခြေခံအဆောက်အဦ ပရောဂျက်များစွာကို စတင်ခဲ့သည်။၎င်းတို့တွင် ဆီလီကွန်တောင်ကြား၏ အောင်မြင်မှုကို ရောင်ပြန်ဟပ်စေရန် ရည်ရွယ်သည့် Multimedia Super Corridor နှင့် Putrajaya တို့ကို မလေးရှားနိုင်ငံ၏ အများပြည်သူဝန်ဆောင်မှုအတွက် ဗဟိုချက်အဖြစ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာစေပါသည်။နိုင်ငံကလည်း ဖော်မြူလာဝမ်း Grand Prix ကို Sepang တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။သို့သော်လည်း Sarawak ရှိ Bakun Dam ကဲ့သို့ အချို့သော ပရောဂျက်များသည် အထူးသဖြင့် အာရှဘဏ္ဍာရေး အကျပ်အတည်းအတွင်း စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး ၎င်း၏တိုးတက်မှုကို ရပ်တန့်စေခဲ့သည်။၁၉၉၇ ခုနှစ် အာရှဘဏ္ဍာရေး အကျပ်အတည်းက မလေးရှားကို ပြင်းထန်စွာ ရိုက်ခတ်ခဲ့ပြီး ရင်းဂစ်တန်ဖိုး သိသိသာသာ ကျဆင်းလာပြီး နိုင်ငံခြား ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု သိသိသာသာ ကျဆင်းသွားခဲ့သည်။အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့၏ အကြံပြုချက်များကို ကနဦးတွင် လိုက်နာခဲ့သော်လည်း၊ နောက်ဆုံးတွင် မဟာသီယာသည် အစိုးရအသုံးစရိတ်ကို တိုးမြှင့်ကာ ရင်းဂစ်ကို အမေရိကန် ဒေါ်လာသို့ ထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် ကွဲပြားခြားနားသော ချဉ်းကပ်မှုကို လက်ခံခဲ့သည်။ဤနည်းဗျူဟာသည် မလေးရှားအား ၎င်း၏အိမ်နီးချင်းများထက် ပိုမိုမြန်ဆန်စွာ ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်ခဲ့သည်။ပြည်တွင်း၌ မဟာသီယာသည် နောက်ပိုင်းတွင် အငြင်းပွားဖွယ်ရာ အခြေအနေများအောက်တွင် အကျဉ်းချခံခဲ့ရသော Anwar Ibrahim ဦးဆောင်သော ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လှုပ်ရှားမှုမှ စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။၂၀၀၃ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် သူရာထူးမှ နုတ်ထွက်ချိန်တွင် မဟာသီယာသည် ၂၂ နှစ်ကျော် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ပြီး ထိုအချိန်က ကမ္ဘာ့သက်တမ်းအရှည်ဆုံး ရွေးကောက်ခံခေါင်းဆောင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။
Abdullah အုပ်ချုပ်ရေး
Abdullah Ahmad Badawi ©Anonymous
2003 Oct 31 - 2009 Apr 2

Abdullah အုပ်ချုပ်ရေး

Malaysia
Abdullah Ahmad Badawi သည် အကျင့်ပျက်ခြစားမှုကို တိုက်ဖျက်ရန် ကတိကဝတ်ပြုကာ မလေးရှားနိုင်ငံ၏ ပဉ္စမမြောက် ၀န်ကြီးချုပ် ဖြစ်လာခဲ့ပြီး အဂတိလိုက်စားမှု တိုက်ဖျက်ရေးအဖွဲ့များကို သြဇာအာဏာ မြှင့်တင်ရန်နှင့် အစ္စလာမ်ဘာသာနှင့် ခေတ်မီဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုတို့ကြား လိုက်ဖက်ညီမှုကို အလေးပေးသည့် Islam Hadhari ဟုခေါ်သော အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်ကို မြှင့်တင်ပေးခဲ့သည်။မလေးရှားနိုင်ငံ၏ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍ ပြန်လည်ရှင်သန်ရေးကို ဦးစားပေးလုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။၎င်း၏ဦးဆောင်မှုအောက်တွင်၊ Barisan Nasional ပါတီသည် ၂၀၀၄ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲတွင် သိသာထင်ရှားသောအောင်ပွဲတစ်ခုရရှိခဲ့သည်။သို့သော်လည်း ၂၀၀၇ ခုနှစ် Bersih လူထုစုဝေးပွဲကဲ့သို့ လူထုဆန္ဒပြမှုများ၊ ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကို တောင်းဆိုခြင်းနှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုဆိုင်ရာ မူဝါဒများကို ဆန့်ကျင်သည့် HINDRAF တို့က သဘောထားကွဲလွဲမှုများ တိုးပွားလာနေခြင်းကို ဖော်ပြနေသည်။2008 တွင် ပြန်လည်အရွေးခံရသော်လည်း Abdullah သည် စွမ်းဆောင်ရည်မပြည့်ဝမှုများကြောင့် ပြစ်တင်ဝေဖန်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး 2008 ခုနှစ်တွင် ရာထူးမှ နုတ်ထွက်ကြောင်း ကြေညာခဲ့ပြီး 2009 ခုနှစ် ဧပြီလတွင် Najib Razak နေရာကို ဆက်ခံခဲ့သည်။
နာဂျစ်အုပ်ချုပ်ရေး
နာဂျစ်ရာဇတ် ©Malaysian Government
2009 Apr 3 - 2018 May 9

နာဂျစ်အုပ်ချုပ်ရေး

Malaysia
Najib Razak သည် 1Malaysia campaign ကို 2009 ခုနှစ်တွင် စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့ပြီး 1960 ခုနှစ်အတွင်း ပြည်တွင်းလုံခြုံရေးအက်ဥပဒေကို ဖျက်သိမ်းကြောင်းကြေငြာခဲ့ပြီး ၎င်းအား 2012 လုံခြုံရေးပြစ်မှုများ (အထူးအစီအမံများ)အက်ဥပဒေဖြင့် အစားထိုးခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ၎င်း၏ရာထူးသက်တမ်းသည် 2013 ခုနှစ်တွင် Lahad Datu ၌ ကျုးကျော်ဝင်ရောက်မှုအပါအဝင် သိသာထင်ရှားသောစိန်ခေါ်မှုများကို မြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။ ဆူလူ၏ ရာဇပလ္လင်သို့ တောင်းဆိုသူ တစ်ဦးမှ စစ်သွေးကြွများ စေလွှတ်ခဲ့သည်။မလေးရှားလုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များသည် လျင်မြန်စွာတုံ့ပြန်ခဲ့ပြီး အရှေ့ဆာဘားလုံခြုံရေးကွပ်ကဲမှုအဖွဲ့ကို ထူထောင်ခဲ့သည်။Flight 370 သည် 2014 ခုနှစ်တွင် ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့ပြီး Flight 17 သည် ထိုနှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် ယူကရိန်းအရှေ့ပိုင်းတွင် ပစ်ချခံရခြင်းကြောင့် ထိုကာလအတွင်း မလေးရှားလေကြောင်းလိုင်းနှင့် ကြေကွဲစရာများ ကြုံခဲ့ရသည်။နာဂျစ်၏ အစိုးရအဖွဲ့သည် အထူးသဖြင့် 1MDB အကျင့်ပျက်ခြစားမှု အရှုပ်တော်ပုံတွင် ထင်ရှားသော အငြင်းပွားမှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး သူနှင့် အခြားအရာရှိများသည် နိုင်ငံပိုင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုရန်ပုံငွေနှင့် ဆက်နွှယ်သည့် အလွဲသုံးစားလုပ်မှုနှင့် ငွေကြေးခဝါချမှုများတွင် ပါဝင်ပတ်သက်နေသည်။ဤအရှုပ်တော်ပုံသည် ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု၊ သန့်ရှင်းသော အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် လူ့အခွင့်အရေးတို့ကို တောင်းဆိုသည့် မလေးရှားနိုင်ငံသားများ ကြေညာစာတမ်းနှင့် Bersih လှုပ်ရှားမှုများအထိ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဆန္ဒပြမှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။အကျင့်ပျက်ခြစားမှုစွပ်စွဲချက်များကို တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် နာဂျစ်သည် ၎င်း၏လက်ထောက်ဝန်ကြီးချုပ်ကို ဖယ်ရှားရန်၊ အငြင်းပွားဖွယ်လုံခြုံရေးဥပဒေမူကြမ်းကို မိတ်ဆက်ကာ လူနေမှုစရိတ်နှင့် မလေးရှားရင်းဂစ်တန်ဖိုးကို ထိခိုက်စေသည့် သိသိသာသာ ထောက်ပံ့ကြေးဖြတ်တောက်မှုများအပါအဝင် နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားမှုများစွာ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။မလေးရှားမြေပေါ်တွင် ကင်ဂျုံနမ် လုပ်ကြံခံရပြီးနောက် ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် မလေးရှားနှင့် မြောက်ကိုရီးယားကြား ဆက်ဆံရေး ယိုယွင်းလာခဲ့သည်။ဒီအဖြစ်အပျက်ဟာ နိုင်ငံတကာရဲ့ အာရုံစိုက်မှုကို ခံခဲ့ရပြီး နှစ်နိုင်ငံကြား သံတမန်ရေးရာ အကွဲအပြဲတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပါတယ်။
ဒုတိယ မဟာသီယာ အုပ်ချုပ်ရေး
ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတ Duterte သည် 2019 ခုနှစ်တွင် Malacanang နန်းတော်၌ Mahathir နှင့်တွေ့ဆုံခဲ့သည်။ ©Anonymous
2018 May 10 - 2020 Feb

ဒုတိယ မဟာသီယာ အုပ်ချုပ်ရေး

Malaysia
Mahathir Mohamad သည် 2018 ခုနှစ် မေလတွင် မလေးရှားနိုင်ငံ၏ သတ္တမမြောက် ၀န်ကြီးချုပ်အဖြစ် ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုခဲ့ပြီး 1MDB အရှုပ်တော်ပုံကြောင့် သက်တမ်းမတိုးဘဲ လူကြိုက်မများသော ကုန်စည်နှင့် ဝန်ဆောင်မှုအခွန် 6% နှင့် နေထိုင်မှုစရိတ်များ တိုးမြင့်လာခဲ့သည်။မဟာသီယာ၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် 1MDB အရှုပ်တော်ပုံနှင့်ပတ်သက်၍ ပွင့်လင်းမြင်သာစွာ စုံစမ်းမေးမြန်းမှုများကို အဓိကထား၍ "တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကို ပြန်လည်ထူထောင်ရန်" ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုများကို ကတိပြုခဲ့သည်။အရေးပါသော နိုင်ငံရေးပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးဖြစ်သည့် အန်ဝါအီဘရာဟင်သည် တော်ဝင်လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ကို ရရှိခဲ့ကာ နောက်ဆုံးတွင် ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့၏ သဘောတူညီထားသည့်အတိုင်း မဟာသီယာ၏နေရာကို ဆက်ခံရန် ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် တော်ဝင်လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့် ရရှိခဲ့သည်။မဟာသီယာ၏ အစိုးရသည် စီးပွားရေးနှင့် သံတမန်ရေးအရ အရေးပါသော ဆောင်ရွက်မှုများကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။အငြင်းပွားဖွယ် ကုန်စည်နှင့် ဝန်ဆောင်မှုခွန်အား 2018 ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် အရောင်းအခွန်နှင့် ဝန်ဆောင်မှုခွန်ဖြင့် အစားထိုးခဲ့သည်။ မဟာသီယာသည် တရုတ်၏ Belt and Road Initiative ပရောဂျက်များတွင် မလေးရှား၏ ပါဝင်ပတ်သက်မှုကို ပြန်လည်သုံးသပ်ခဲ့ပြီး အချို့ကို "မညီမျှသော စာချုပ်များ" အဖြစ် တံဆိပ်တပ်ကာ အချို့ကို 1MDB အရှုပ်တော်ပုံနှင့် ချိတ်ဆက်ထားသည်။East Coast Rail Link ကဲ့သို့သော အချို့သောပရောဂျက်များကို ပြန်လည်ညှိနှိုင်းခဲ့သော်လည်း အခြားလုပ်ငန်းများကို ရပ်ဆိုင်းခဲ့သည်။ထို့အပြင် မဟာသီယာသည် မြောက်ကိုရီးယားရှိ မလေးရှားသံရုံးကို ပြန်လည်ဖွင့်လှစ်ရန် ရည်မှန်းထားသည့် ၂၀၁၈-၁၉ ကိုရီးယားငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်အတွက် ထောက်ခံကြောင်း ပြသခဲ့သည်။ပြည်တွင်းတွင် လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုပပျောက်ရေးဆိုင်ရာ နိုင်ငံတကာကွန်ဗင်းရှင်း (ICERD) အား အရေးပါသော ဆန့်ကျင်မှုများကြောင့် လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုပပျောက်ရေး အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာကွန်ဗင်းရှင်းကို လက်မှတ်ရေးထိုးခြင်းမပြုရန် ဆုံးဖြတ်ချက်ဖြင့် သက်သေပြထားသည့်အတိုင်း လူမျိုးရေးပြဿနာများကို ဖြေရှင်းရာတွင် အုပ်ချုပ်ရေးယန္တရားသည် စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရသည်။၎င်း၏သက်တမ်းကုန်ဆုံးခါနီးတွင် မဟာသီယာသည် မျှဝေပြီး သာယာဝပြောရေးမျှော်မှန်းချက် 2030 ကို ထုတ်ဖော်ပြသခဲ့ပြီး 2030 ခုနှစ်တွင် မလေးရှားနိုင်ငံအား ဝင်ငွေမြင့်မားသောနိုင်ငံအဖြစ် မြှင့်တင်ရန် ရည်ရွယ်၍ လူမျိုးစုအားလုံး၏ ဝင်ငွေကို မြှင့်တင်ကာ နည်းပညာကဏ္ဍကို အလေးထားဆောင်ရွက်ခဲ့ပါသည်။သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်သည် ၎င်း၏ရာထူးသက်တမ်းအတွင်း အနည်းငယ်မျှသောတိုးတက်မှုများကို မြင်တွေ့ခဲ့ရသော်လည်း အာဏာရ Pakatan Harapan ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့အတွင်း နိုင်ငံရေးတင်းမာမှုများသည် Anwar Ibrahim သို့ ခေါင်းဆောင်မှုအသွင်ကူးပြောင်းမှုအပေါ် မသေချာမရေရာမှုများနှင့်အတူ 2020 ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် Sheraton Move နိုင်ငံရေးအကျပ်အတည်းတွင် အဆုံးသတ်သွားခဲ့သည်။
Muhyiddin အုပ်ချုပ်ရေး
Muhyiddin Yassin ©Anonymous
2020 Mar 1 - 2021 Aug 16

Muhyiddin အုပ်ချုပ်ရေး

Malaysia
2020 ခုနှစ် မတ်လတွင် နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုများကြားမှ Muhyiddin Yassin သည် မဟာသီယာမိုဟာမက် ရုတ်တရက်နုတ်ထွက်ပြီးနောက် မလေးရှားနိုင်ငံ၏ အဋ္ဌမမြောက် ၀န်ကြီးချုပ်အဖြစ် ခန့်အပ်ခံခဲ့ရသည်။သူသည် Perikatan အမျိုးသားညွန့်ပေါင်းအစိုးရသစ်ကို ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ရာထူးတာဝန်ယူပြီးနောက်မကြာမီတွင်၊ COVID-19 ကူးစက်ရောဂါသည်မလေးရှားကိုဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး Muhyiddin သည်၎င်း၏ပျံ့နှံ့မှုကိုတားဆီးရန်အတွက်မတ်လတွင် 2020 ခုနှစ် မလေးရှားလှုပ်ရှားမှုထိန်းချုပ်ရေးအမိန့် (MCO) ကို တွန်းအားပေးခဲ့သည်။ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း နာဂျစ်ရာဇတ်သည် 2020 ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် အဂတိလိုက်စားမှု စွဲချက်ဖြင့် ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခံခဲ့ရပြီး မလေးရှား ဝန်ကြီးချုပ်တစ်ဦး ယင်းကဲ့သို့ ပြစ်ဒဏ်ချမှတ်ခံရမှု ပထမဆုံးအကြိမ် ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။2021 ခုနှစ်သည် Muhyiddin ၏အုပ်ချုပ်ရေးအတွက်နောက်ထပ်စိန်ခေါ်မှုများယူဆောင်လာခဲ့သည်။ဇန်နဝါရီလတွင် Yang di-Pertuan Agong သည် အမျိုးသားအရေးပေါ်အခြေအနေကြေညာခဲ့ပြီး ပါလီမန်အစည်းအဝေးများနှင့် ရွေးကောက်ပွဲများကို ရပ်ဆိုင်းခဲ့ပြီး လက်ရှိဖြစ်ပွားနေသောကပ်ရောဂါနှင့် နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုများကြောင့် အစိုးရအား ဥပဒေပြုခွင့်ပြုချက်မရှိဘဲ ဥပဒေများပြဋ္ဌာန်းခွင့်ပြုခဲ့သည်။ယင်းစိန်ခေါ်မှုများကြားမှ အစိုးရက အမျိုးသားအဆင့် COVID-19 ကာကွယ်ဆေးထိုးခြင်း အစီအစဉ်ကို ဖေဖော်ဝါရီလတွင် စတင်ခဲ့သည်။သို့သော် မတ်လတွင် မလေးရှားနှင့် မြောက်ကိုရီးယားကြား သံတမန်ဆက်ဆံရေး ပြတ်တောက်သွားပြီးနောက် မြောက်ကိုရီးယား လုပ်ငန်းရှင်က အမေရိကန်ထံ လွှဲပြောင်းပေးရန် အယူခံဝင်မှုကို ကွာလာလမ်ပူ အထက်တရားရုံးက ပယ်ချခဲ့သည်။2021 ခုနှစ်သြဂုတ်လတွင်၊ နိုင်ငံရေးနှင့်ကျန်းမာရေးအကျပ်အတည်းများပိုမိုပြင်းထန်လာပြီး Muhyiddin သည်အစိုးရ၏ကူးစက်ရောဂါကိုကိုင်တွယ်မှုနှင့်စီးပွားရေးကျဆင်းမှုအတွက်ကျယ်ပြန့်သောဝေဖန်မှုများနှင့်ရင်ဆိုင်နေရသည်။ယင်းကြောင့် ပါလီမန်တွင် ထောက်ခံမှု အများစု ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ထို့ကြောင့် Muhyiddin သည် 2021 ခုနှစ် ဩဂုတ်လ 16 ရက်နေ့တွင် ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ်မှ နုတ်ထွက်ခဲ့သည်။ ရာထူးမှ နုတ်ထွက်ပြီးနောက် သင့်လျော်သော ဆက်ခံသူအား ရွေးချယ်မပြီးမချင်း Yang di-Pertuan Agong မှ အိမ်စောင့် ၀န်ကြီးချုပ်အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း ခံခဲ့ရသည်။

Appendices



APPENDIX 1

Origin and History of the Malaysians


Play button




APPENDIX 2

Malaysia's Geographic Challenge


Play button

Footnotes



  1. Kamaruzaman, Azmul Fahimi; Omar, Aidil Farina; Sidik, Roziah (1 December 2016). "Al-Attas' Philosophy of History on the Arrival and Proliferation of Islam in the Malay World". International Journal of Islamic Thought. 10 (1): 1–7. doi:10.24035/ijit.10.2016.001. ISSN 2232-1314.
  2. Annual Report on the Federation of Malaya: 1951 in C.C. Chin and Karl Hack, Dialogues with Chin Peng pp. 380, 81.
  3. "Malayan Independence | History Today". www.historytoday.com.
  4. Othman, Al-Amril; Ali, Mohd Nor Shahizan (29 September 2018). "Misinterpretation on Rumors towards Racial Conflict: A Review on the Impact of Rumors Spread during the Riot of May 13, 1969". Jurnal Komunikasi: Malaysian Journal of Communication. 34 (3): 271–282. doi:10.17576/JKMJC-2018-3403-16. ISSN 2289-1528.
  5. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  6. Spaeth, Anthony (9 December 1996). "Bound for Glory". Time. New York.
  7. Isa, Mohd Ismail (20 July 2020). "Evolution of Waterfront Development in Lumut City, Perak, Malaysia". Planning Malaysia. 18 (13). doi:10.21837/pm.v18i13.778. ISSN 0128-0945.
  8. Ping Lee Poh; Yean Tham Siew. "Malaysia Ten Years After The Asian Financial Crisis" (PDF). Thammasat University.
  9. Cheng, Harrison (3 March 2020). "Malaysia's new prime minister has been sworn in — but some say the political crisis is 'far from over'". CNBC.
  10. "Malaysia's GDP shrinks 5.6% in COVID-marred 2020". Nikkei Asia.
  11. "Malaysia's Political Crisis Is Dooming Its COVID-19 Response". Council on Foreign Relations.
  12. Auto, Hermes (22 August 2022). "Umno meetings expose rift between ruling party's leaders | The Straits Times". www.straitstimes.com.
  13. Mayberry, Kate. "Anwar sworn in as Malaysia's PM after 25-year struggle for reform". www.aljazeera.com.
  14. "Genetic 'map' of Asia's diversity". BBC News. 11 December 2009.
  15. Davies, Norman (7 December 2017). Beneath Another Sky: A Global Journey into History. Penguin UK. ISBN 978-1-84614-832-3.
  16. Fix, Alan G. (June 1995). "Malayan Paleosociology: Implications for Patterns of Genetic Variation among the Orang Asli". American Anthropologist. New Series. 97 (2): 313–323. doi:10.1525/aa.1995.97.2.02a00090. JSTOR 681964.
  17. "TED Cast Study: Taman Negara Rain Forest Park and Tourism". August 1999.
  18. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford University Press.
  19. "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Malaysia : Orang Asli". Ref World (UNHCR). 2008.
  20. Michel Jacq-Hergoualc'h (January 2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 Bc-1300 Ad). BRILL. p. 24. ISBN 90-04-11973-6.
  21. Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751.
  22. Moorhead, Francis Joseph (1965). A history of Malaya and her neighbours. Longmans of Malaysia,p. 21.
  23. "Phylogeography and Ethnogenesis of Aboriginal Southeast Asians". Oxford Journals.
  24. Anthony Milner (25 March 2011). The Malays. John Wiley & Sons. p. 49. ISBN 978-1-4443-9166-4.
  25. Guy, John (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Yale University Press. pp. 28–29. ISBN 978-0300204377.
  26. Grabowsky, Volker (1995). Regions and National Integration in Thailand, 1892-1992. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-03608-5.
  27. Michel Jacq-Hergoualc'h (2002). The Malay Peninsula: Crossroads of the Maritime Silk-Road (100 BC-1300 AD). Victoria Hobson (translator). Brill. pp. 162–163. ISBN 9789004119734.
  28. Dougald J. W. O'Reilly (2006). Early Civilizations of Southeast Asia. Altamira Press. pp. 53–54. ISBN 978-0759102798.
  29. Kamalakaran, Ajay (2022-03-12). "The mystery of an ancient Hindu-Buddhist kingdom in Malay Peninsula".
  30. W. Linehan (April 1948). "Langkasuka The Island of Asoka". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 21 (1 (144)): 119–123. JSTOR 41560480.
  31. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  32. Derek Heng (15 November 2009). Sino–Malay Trade and Diplomacy from the Tenth through the Fourteenth Century. Ohio University Press. p. 39. ISBN 978-0-89680-475-3.
  33. Gernet, Jacques (1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press. p. 127. ISBN 978-0-521-49781-7.
  34. Ishtiaq Ahmed; Professor Emeritus of Political Science Ishtiaq Ahmed (4 May 2011). The Politics of Religion in South and Southeast Asia. Taylor & Francis. p. 129. ISBN 978-1-136-72703-0.
  35. Stephen Adolphe Wurm; Peter Mühlhäusler; Darrell T. Tryon (1996). Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-013417-9.
  36. Wheatley, P. (1 January 1955). "The Golden Chersonese". Transactions and Papers (Institute of British Geographers) (21): 61–78. doi:10.2307/621273. JSTOR 621273. S2CID 188062111.
  37. Barbara Watson Andaya; Leonard Y. Andaya (15 September 1984). A History of Malaysia. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-38121-9.
  38. Power and Plenty: Trade, War, and the World Economy in the Second Millennium by Ronald Findlay, Kevin H. O'Rourke p.67.
  39. History of Asia by B. V. Rao (2005), p. 211.
  40. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  41. Miksic, John N. (2013), Singapore and the Silk Road of the Sea, 1300–1800, NUS Press, ISBN 978-9971-69-574-3, p. 156, 164, 191.
  42. Miksic 2013, p. 154.
  43. Abshire, Jean E. (2011), The History of Singapore, Greenwood, ISBN 978-0-313-37742-6, p. 19&20.
  44. Tsang, Susan; Perera, Audrey (2011), Singapore at Random, Didier Millet, ISBN 978-981-4260-37-4, p. 120.
  45. Cœdès, George (1968). The Indianized states of Southeast Asia. University of Hawaii Press. pp. 245–246. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  46. Borschberg, Peter (28 July 2020). "When was Melaka founded and was it known earlier by another name? Exploring the debate between Gabriel Ferrand and Gerret Pieter Rouffaer, 1918−21, and its long echo in historiography". Journal of Southeast Asian Studies. 51 (1–2): 175–196. doi:10.1017/S0022463420000168. S2CID 225831697.
  47. Ahmad Sarji, Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 – The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 119.
  48. Barnard, Timothy P. (2004), Contesting Malayness: Malay identity across boundaries, Singapore: Singapore University press, ISBN 9971-69-279-1, p. 7.
  49. Mohamed Anwar, Omar Din (2011), Asal Usul Orang Melayu: Menulis Semula Sejarahnya (The Malay Origin: Rewrite Its History), Jurnal Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia, pp. 28–30.
  50. Ahmad Sarji 2011, p. 109.
  51. Fernão Lopes de Castanheda, 1552–1561 História do Descobrimento e Conquista da Índia pelos Portugueses, Porto, Lello & Irmão, 1979, book 2 ch. 106.
  52. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.
  53. Husain, Muzaffar; Akhtar, Syed Saud; Usmani, B. D. (2011). Concise History of Islam (unabridged ed.). Vij Books India Pvt Ltd. p. 310. ISBN 978-93-82573-47-0. OCLC 868069299.
  54. Borschberg, Peter (2010a). The Singapore and Melaka Straits: Violence, Security and Diplomacy in the 17th Century. ISBN 978-9971-69-464-7.
  55. M.C. Ricklefs; Bruce Lockhart; Albert Lau; Portia Reyes; Maitrii Aung-Thwin (19 November 2010). A New History of Southeast Asia. Palgrave Macmillan. p. 150. ISBN 978-1-137-01554-9.
  56. Tan Ding Eing (1978). A Portrait of Malaysia and Singapore. Oxford University Press. p. 22. ISBN 978-0-19-580722-6.
  57. Baker, Jim (15 July 2008). Crossroads: A Popular History of Malaysia and Singapore (updated 2nd ed.). Marshall Cavendish International (Asia) Pte Ltd. pp. 64–65. ISBN 978-981-4516-02-0. OCLC 218933671.
  58. Holt, P. M.; Lambton, Ann K. S.; Lewis, Bernard (1977). The Cambridge History of Islam: Volume 2A, The Indian Sub-Continent, South-East Asia, Africa and the Muslim West. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29137-8, pp. 129.
  59. CIA Factbook (2017). "The World Factbook – Brunei". Central Intelligence Agency.
  60. Linehan, William (1973), History of Pahang, Malaysian Branch Of The Royal Asiatic Society, Kuala Lumpur, ISBN 978-0710-101-37-2, p. 31.
  61. Linehan 1973, p. 31.
  62. Ahmad Sarji Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, vol. 16 - The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9, p. 80.
  63. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 79.
  64. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 81.
  65. Ahmad Sarji Abdul Hamid 2011, p. 83.
  66. E. M. Jacobs, Merchant in Asia, ISBN 90-5789-109-3, 2006, page 207.
  67. Andaya, Barbara Watson; Andaya, Leonard Y. (2001). A History of Malaysia. University of Hawaiʻi Press. ISBN 978-0-8248-2425-9., p. 101.
  68. Andaya & Andaya (2001), p. 102.
  69. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  70. "The Founding of Penang". www.sabrizain.org.
  71. Zabidi, Nor Diana (11 August 2014). "Fort Cornwallis 228th Anniversary Celebration". Penang State Government (in Malay).
  72. "History of Penang". Visit Penang. 2008.
  73. "Light, Francis (The Light Letters)". AIM25. Part of The Malay Documents now held by School of Oriental and African Studies.
  74. Bougas, Wayne (1990). "Patani in the Beginning of the XVII Century". Archipel. 39: 113–138. doi:10.3406/arch.1990.2624.
  75. Robson, Stuart (1996). "Panji and Inao: Questions of Cultural and Textual History" (PDF). The Siam Society. The Siam Society under Royal Patronage. p. 45.
  76. Winstedt, Richard (December 1936). "Notes on the History of Kedah". Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society. 14 (3 (126)): 155–189. JSTOR 41559857.
  77. "Sir James Lancaster (English merchant) – Britannica Online Encyclopedia". Encyclopædia Britannica.
  78. Cheah Boon Kheng (1983). Red Star over Malaya: Resistance and Social Conflict during and after the Japanese Occupation, 1941-1946. Singapore University Press. ISBN 9971695081, p. 28.
  79. C. Northcote Parkinson, "The British in Malaya" History Today (June 1956) 6#6 pp 367-375.
  80. Graham, Brown (February 2005). "The Formation and Management of Political Identities: Indonesia and Malaysia Compared" (PDF). Centre for Research on Inequality, Human Security and Ethnicity, CRISE, University of Oxford.
  81. Soh, Byungkuk (June 1998). "Malay Society under Japanese Occupation, 1942–45". International Area Review. 1 (2): 81–111. doi:10.1177/223386599800100205. ISSN 1226-7031. S2CID 145411097.
  82. David Koh Wee Hock (2007). Legacies of World War II in South and East Asia. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 978-981-230-468-1.
  83. Stockwell, AJ (2004). British documents of the end of empire Series B Volume 8 – "Paper on the future of the Federation of Malaya, Singapore, and Borneo Territories":memorandum by Lee Kuan Yew for the government of the Federation of Malaya (CO1030/973, no E203). University of London: Institute of Commonwealth Studies. p. 108. ISBN 0-11-290581-1.
  84. Shuid, Mahdi & Yunus, Mohd. Fauzi (2001). Malaysian Studies, p. 29. Longman. ISBN 983-74-2024-3.
  85. Shuid & Yunus, pp. 30–31.
  86. "Malaysia: Tunku Yes, Sukarno No". TIME. 6 September 1963.
  87. "Race War in Malaysia". Time. 23 May 1969.
  88. Lee Hock Guan (2002). Singh, Daljit; Smith, Anthony L (eds.). Southeast Asian Affairs 2002. Institute of Southeast Asian Studies. p. 178. ISBN 9789812301628.
  89. Nazar Bin Talib (2005). Malaysia's Experience In War Against Communist Insurgency And Its Relevance To The Present Situation In Iraq (PDF) (Working Paper thesis). Marine Corps University, pp.16–17.
  90. National Intelligence Estimate 54–1–76: The Outlook for Malaysia (Report). Central Intelligence Agency. 1 April 1976.
  91. Peng, Chin (2003). My Side of History. Singapore: Media Masters. ISBN 981-04-8693-6, pp.467–68.
  92. Nazar bin Talib, pp.19–20.
  93. Nazar bin Talib, 21–22.
  94. Cheah Boon Kheng (2009). "The Communist Insurgency in Malaysia, 1948–90: Contesting the Nation-State and Social Change" (PDF). New Zealand Journal of Asian Studies. University of Auckland. 11 (1): 132–52.
  95. Jomo, K. S. (2005). Malaysia's New Economic Policy and 'National Unity. Palgrave Macmillan. pp. 182–214. doi:10.1057/9780230554986_8. ISBN 978-1-349-52546-1.
  96. World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia. Marshall Cavendish. 2007. ISBN 978-0-7614-7642-9.

References



  • Andaya, Barbara Watson, and Leonard Y. Andaya. (2016) A history of Malaysia (2nd ed. Macmillan International Higher Education, 2016).
  • Baker, Jim. (2020) Crossroads: a popular history of Malaysia and Singapore (4th ed. Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2020) excerpt
  • Clifford, Hugh Charles; Graham, Walter Armstrong (1911). "Malay States (British)" . Encyclopædia Britannica. Vol. 17 (11th ed.). pp. 478–484.
  • De Witt, Dennis (2007). History of the Dutch in Malaysia. Malaysia: Nutmeg Publishing. ISBN 978-983-43519-0-8.
  • Goh, Cheng Teik (1994). Malaysia: Beyond Communal Politics. Pelanduk Publications. ISBN 967-978-475-4.
  • Hack, Karl. "Decolonisation and the Pergau Dam affair." History Today (Nov 1994), 44#11 pp. 9–12.
  • Hooker, Virginia Matheson. (2003) A Short History of Malaysia: Linking East and West (2003) excerpt
  • Kheng, Cheah Boon. (1997) "Writing Indigenous History in Malaysia: A Survey on Approaches and Problems", Crossroads: An Interdisciplinary Journal of Southeast Asian Studies 10#2 (1997): 33–81.
  • Milner, Anthony. Invention of Politics in Colonial Malaya (Melbourne: Cambridge University Press, 1996).
  • Musa, M. Bakri (1999). The Malay Dilemma Revisited. Merantau Publishers. ISBN 1-58348-367-5.
  • Roff, William R. Origins of Malay Nationalism (Kuala Lumpur: University of Malaya Press, 1967).
  • Shamsul, Amri Baharuddin. (2001) "A history of an identity, an identity of a history: the idea and practice of 'Malayness' in Malaysia reconsidered." Journal of Southeast Asian Studies 32.3 (2001): 355–366. online
  • Ye, Lin-Sheng (2003). The Chinese Dilemma. East West Publishing. ISBN 0-9751646-1-9.