Germaniya tarixi

-750

Prolog

qo'shimchalar

belgilar

havolalar


Play button

55 BCE - 2023

Germaniya tarixi



Germaniyaning Markaziy Evropadagi alohida mintaqa sifatidagi kontseptsiyasini Yuliy Tsezardan kuzatish mumkin, u Reynning sharqidagi bosib olinmagan hududni Germania deb atagan va shu bilan uni Galliyadan ( Fransiya ) ajratib turadi.G'arbiy Rim imperiyasi qulagandan so'ng, franklar boshqa G'arbiy german qabilalarini bosib oldilar.843 yilda Franklar imperiyasi Buyuk Karlning merosxo'rlari o'rtasida bo'linganida, sharqiy qismi Sharqiy Fransiyaga aylandi.962 yilda Otton I Muqaddas Rim imperiyasining, o'rta asrlardagi Germaniya davlatining birinchi Muqaddas Rim imperatori bo'ldi.Oliy o'rta asrlar davri Evropaning nemis tilida so'zlashadigan hududlarida bir qancha muhim voqealarni ko'rdi.Birinchisi, Germaniyaning Boltiqbo'yi va Shimoliy dengiz sohillari bo'ylab bir qator port shaharlari hukmronlik qilgan Ganza ligasi deb nomlanuvchi savdo konglomeratining tashkil etilishi edi.Ikkinchisi, nemis xristian olamida salib yurishi elementining o'sishi edi.Bu hozirgi Estoniya, Latviya va Litvaning Boltiqbo'yi qirg'og'i bo'ylab tashkil etilgan Tevton ordeni davlatining o'rnatilishiga olib keldi.Soʻnggi oʻrta asrlarda imperatorlar hisobiga mintaqaviy knyazlar, knyazlar va yepiskoplar hokimiyatga ega boʻldilar.Martin Lyuter 1517 yildan keyin katolik cherkovi ichidagi protestant islohotiga rahbarlik qildi, chunki shimoliy va sharqiy shtatlar protestant bo'lib qoldi, janubiy va g'arbiy shtatlarning aksariyati katolik bo'lib qoldi.Muqaddas Rim imperiyasining ikki qismioʻttiz yillik urushda (1618–1648) toʻqnash keldi.Muqaddas Rim imperiyasining mulklari Vestfaliya tinchligida yuqori darajadagi avtonomiyaga erishdilar, ularning ba'zilari o'zlarining tashqi siyosatlarini olib borishga qodir yoki imperiyadan tashqaridagi erlarni nazorat qilishlari mumkin edi, eng muhimi Avstriya, Prussiya, Bavariya va Saksoniya edi.Frantsiya inqilobi va 1803-1815 yillardagi Napoleon urushlari bilan feodalizm islohotlar va Muqaddas Rim imperiyasining parchalanishi bilan qulab tushdi.Shundan so'ng liberalizm va millatchilik reaksiya bilan to'qnash keldi.Sanoat inqilobi Germaniya iqtisodiyotini modernizatsiya qildi, shaharlarning tez o'sishiga va Germaniyada sotsialistik harakatning paydo bo'lishiga olib keldi.Poytaxti Berlin boʻlgan Prussiya kuchayib bordi.Germaniyaning birlashishiga 1871 yilda Germaniya imperiyasining tashkil topishi bilan kansler Otto fon Bismark boshchiligida erishildi.1900 yilga kelib, Germaniya Evropa qit'asida hukmron kuch edi va uning tez rivojlanayotgan sanoati Britaniyani ortda qoldirdi va uni dengiz qurollari poygasida qo'zg'atdi.Avstriya-Vengriya Serbiyaga urush e'lon qilganidan beri Germaniya markaziy kuchlarni Ittifoqdosh kuchlarga qarshi Birinchi jahon urushida (1914-1918) boshqargan.Mag'lubiyatga uchragan va qisman bosib olingan Germaniya Versal shartnomasiga ko'ra urush tovonini to'lashga majbur bo'ldi va o'z mustamlakalari va chegaralari bo'ylab muhim hududlaridan mahrum qilindi.1918-19 yillardagi Germaniya inqilobi Germaniya imperiyasiga barham berdi va Veymar Respublikasini, oxir-oqibat beqaror parlament demokratiyasini o'rnatdi.1933-yil yanvarida fashistlar partiyasi rahbari Adolf Gitler Buyuk Depressiya davridagi iqtisodiy qiyinchiliklardan hamda Birinchi jahon urushi oxirida Germaniyaga qoʻyilgan shartlardan xalq noroziligidan foydalanib, totalitar tuzum oʻrnatdi.Germaniya tezda qayta harbiylashtirildi, keyin 1938 yilda Avstriyani va Chexoslovakiyaning nemis tilida so'zlashadigan hududlarini anneksiya qildi. Chexoslovakiyaning qolgan qismini egallab olgandan so'ng, Germaniya Polshaga bostirib kirdi va bu tezda Ikkinchi Jahon urushiga aylandi.1944-yil iyun oyida Ittifoqchilarning Normandiyaga bostirib kirishidan soʻng, Germaniya armiyasi 1945-yilning may oyidagi yakuniy qulashigacha barcha jabhalarda ortga surildi. Germaniya butun Sovuq urush davrini NATOga qoʻshilgan Gʻarbiy Germaniya va Varshava shartnomasiga boʻlingan holda oʻtkazdi. Sharqiy Germaniya.1989-yilda Berlin devori ochildi, Sharqiy blok qulab tushdi va 1990-yilda Sharqiy Germaniya G‘arbiy Germaniya bilan birlashtirildi. Germaniya Yevropaning iqtisodiy qudratli markazlaridan biri bo‘lib qolmoqda va evrozona yillik yalpi ichki mahsulotining to‘rtdan bir qismini tashkil etadi.
HistoryMaps Shop

Do'konga tashrif buyuring

Prolog
Miloddan avvalgi 1-asrda janubiy Skandinaviyadan erta german ekspansiyasi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
750 BCE Jan 1

Prolog

Denmark
German qabilalarining etnogenezi haligacha munozarali.Biroq, yozuvchi Averil Kameronning fikriga ko'ra, "barqaror jarayon" Shimoliy bronza davrida yoki eng kech Rimgacha bo'lgan temir davrida sodir bo'lganligi aniq.Qabilalar janubiy Skandinaviya va Shimoliy Germaniyadagi uylaridan miloddan avvalgi 1-asrda janubga, sharqqa va g'arbga tarqala boshladilar va Galliyaning kelt qabilalari, shuningdek, Markaziy / Sharqiy Eron , Boltiqbo'yi va Slavyan madaniyatlari bilan aloqa qilishdi. Yevropa.
▲
●
114 BCE
Ilk tarixornament
Rim german qabilalari bilan uchrashadi
Marius bosqinchi Cimbri ustidan g'alaba qozondi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
113 BCE Jan 1

Rim german qabilalari bilan uchrashadi

Magdalensberg, Austria
Ba'zi Rim ma'lumotlariga ko'ra, miloddan avvalgi 120-115 yillarda Cimbrilar suv toshqini tufayli Shimoliy dengiz atrofidagi asl yerlarini tark etishgan.Taxminlarga ko'ra, ular janubi-sharqga yo'l olishgan va tez orada qo'shnilari va ehtimol qarindoshlari Teutones qo'shilishgan.Ular birgalikda Scordisci va Boii bilan birga mag'lub bo'lishdi, ularning ko'plari ularga qo'shilishdi.Miloddan avvalgi 113-yilda ular Dunayga, Rim ittifoqdoshi Taurisci yashaydigan Norikumga yetib kelishdi.Bu yangi, kuchli bosqinchilarni o'z-o'zidan ushlab turolmagan Taurisci Rimni yordamga chaqirdi.Cimbrian yoki Cimbric urushi (miloddan avvalgi 113-101) Rim Respublikasi bilan german va kelt qabilalari Cimbri va Teutonlar, Ambrones va Tigurini o'rtasida bo'lib, ular Yutlandiya yarim orolidan Rim nazorati ostidagi hududga ko'chib o'tgan va Rim va Rim bilan to'qnashgan. uning ittifoqchilari.Rim nihoyat g'alaba qozondi va Rim qo'shinlariga Ikkinchi Pun urushidan beri eng katta yo'qotishlarni keltirgan, Arausio va Noreia janglarida g'alaba qozongan german dushmanlari Rimning Aquaedagi g'alabalaridan keyin deyarli butunlay yo'q qilindi. Sextiae va Vercellae.
▲
●
Germaniya
Yuliy Tsezar Reyn bo'ylab birinchi ma'lum ko'priklarni qurdi ©Peter Connolly
55 BCE Jan 1

Germaniya

Alsace, France
Miloddan avvalgi 1-asr oʻrtalarida respublikachi Rim davlat arbobi Yuliy Tsezar Galliyaga yurishi chogʻida Reyn daryosi boʻylab maʼlum boʻlgan birinchi koʻpriklarni oʻrnatgan va harbiy kontingentni mahalliy german qabilalarining hududlari boʻylab va ichiga olib oʻtgan.Bir necha kundan so'ng va german qo'shinlari bilan hech qanday aloqa o'rnatmasdan (ichki tomonga chekingan) Sezar daryoning g'arbiy tomoniga qaytdi.Miloddan avvalgi 60-yilga kelib, boshliq Ariovist boshchiligidagi Suebi qabilasi Reynning g'arbidagi Galli Aedui qabilasining erlarini bosib oldi.Natijada mintaqani sharqdan kelgan german ko'chmanchilari bilan to'ldirish rejalariga butun Galliyani bo'ysundirish uchun o'zining ulkan kampaniyasini boshlagan Sezar keskin qarshilik ko'rsatdi.Yuliy Tsezar miloddan avvalgi 58-yilda Vosges jangida Suebi qo'shinlarini mag'lub etdi va Ariovistni Reyn bo'ylab chekinishga majbur qildi.
▲
●
Germaniyadagi migratsiya davri
410-yil 24-avgustda vestgotlar tomonidan Rimning talon-taroj qilinishi. ©Angus McBride
375 Jan 1 - 568

Germaniyadagi migratsiya davri

Europe
Migratsiya davri Evropa tarixida G'arbiy Rim imperiyasining qulashi va keyinchalik uning sobiq hududlarini turli qabilalar tomonidan o'rnashib olgan keng ko'lamli migratsiyalar bilan ajralib turadigan davr edi.Bu atama turli qabilalarning, xususan, franklar, gotlar, alemanlar, alanlar, xunlar, ilk slavyanlar, pannoniyalik avarlar, majyarlar va bulgarlarning sobiq Gʻarbiy imperiya ichida yoki hududiga koʻchishi, bostirib kirishi va oʻrnashib ketishining muhim rolini anglatadi. Sharqiy Yevropa.Bu davr anʼanaviy tarzda eramizning 375-yilida (ehtimol, 300-yilda) boshlanib, 568-yilda yakunlangan deb hisoblanadi. Migratsiya va bosqinchilikning bu hodisasiga turli omillar sabab boʻlgan va ularning roli va ahamiyati haligacha keng muhokama qilinmoqda.Migratsiya davrining boshlanish va tugash sanalari borasida tarixchilar turlicha fikr bildiradilar.Bu davrning boshlanishi taxminan 375-yilda Osiyodan Hunlarning Yevropaga bostirib kirishi va 568-yilda lombardlar tomonidan Italiyani zabt etilishi bilan yakunlanishi sifatida qabul qilinadi, ammo ancha erkin belgilangan davr 300-yilning boshidan oxirigacha. kabi 800. Misol uchun, 4-asrda juda katta bir guruh Gotlar Rim Bolqonlari ichida foederati sifatida joylashdilar va franklar Reynning janubida Rim Galliyasida joylashdilar.Migratsiya davrining yana bir muhim lahzasi 406-yil dekabr oyida vandallar, alanlar va suebilar kabi katta guruhning parchalanib borayotgan G'arbiy Rim imperiyasida doimiy ravishda joylashadigan Reyn daryosini kesib o'tishi edi.
▲
●
476
O'rta yoshornament
Franks
Xlovis I Franklarni Tolbiak jangida g'alabaga olib keldi. ©Ary Scheffer
481 Jan 1 - 843

Franks

France
G'arbiy Rim imperiyasi 476 yildaItaliyaning birinchi qiroli bo'lgan german federati rahbari Odoacer tomonidan Romul Avgustning taxtdan olinishi bilan quladi.Keyinchalik, franklar, boshqa post-rim G'arbiy yevropaliklar singari, O'rta Reyn-Veser mintaqasida qabila konfederatsiyasi sifatida paydo bo'ldi, tez orada Avstraliya ("sharqiy o'lka") deb ataladigan hudud, kelajakdagi Qirollikning shimoli-sharqiy qismi. meroving franki.Umuman olganda, Avstriya hozirgi Fransiya , Germaniya, Belgiya, Lyuksemburg va Niderlandiyaning bir qismini o'z ichiga olgan.Svabiyadagi janubdagi Alamannilardan farqli o'laroq, ular 250-yildan boshlab Galliyaga g'arbga yoyilganda sobiq Rim hududining katta qismini o'zlashtirdilar. Merovinglar sulolasidan Xlodvik I 486 yilda Shimoliy Galliyani va 496 yilda Tolbiak jangida Alemanni qabilani zabt etdi. Svabiyada, u oxir-oqibat Shvabiya gersogligiga aylandi.500 yilga kelib Xlodvig barcha frank qabilalarini birlashtirdi, butun Galliyani boshqardi va 509-511 yillar oralig'ida Franklar qiroli deb e'lon qilindi. Xlodviga o'sha davrdagi ko'pchilik german hukmdorlaridan farqli o'laroq, arianizm o'rniga to'g'ridan-to'g'ri Rim katolikligiga cho'mdi.Uning vorislari papa missionerlari bilan yaqindan hamkorlik qiladilar, shu jumladan Avliyo Bonifas.511 yilda Klovis vafotidan so'ng, uning to'rt o'g'li uning qirolligini, shu jumladan Avstriyani bo'lib tashladi.Avstraliya ustidan hokimiyat avtonomiyadan qirol bo'ysunishiga o'tdi, chunki Merovingiya qirollari navbatma-navbat franklar erlarini birlashtirib, bo'linib ketishdi.Merovingiyaliklar o'zlarining Franklar imperiyasining turli hududlarini yarim avtonom gersoglar - franklar yoki mahalliy hukmdorlar nazorati ostiga qo'yishdi.O'zlarining huquqiy tizimlarini saqlab qolishga ruxsat berilgan bo'lsa-da, zabt etilgan german qabilalariga Arian xristian dinidan voz kechish uchun bosim o'tkazildi.718 yilda Charlz Martel Neustrianlarni qo'llab-quvvatlash uchun sakslarga qarshi urush ochdi.751 yilda Merovingiya qiroli ostidagi saroy meri Pippin III o'zi qirol unvonini oldi va cherkov tomonidan moylangan.Papa Stiven II unga Papa davlatlarining suverenitetini kafolatlagan Pepin xayriyasiga javoban Rim va Avliyo Pyotrning himoyachisi sifatida Patrisiy Romanorumning merosxo'r unvonini berdi.Buyuk Karl (774 yildan 814 yilgacha franklarni boshqargan) franklarning majusiy raqiblari bo'lgan sakslar va avarlarga qarshi o'nlab yillar davom etgan harbiy yurish boshladi.Sakson urushlarining yurishlari va qo'zg'olonlari 772 yildan 804 yilgacha davom etdi. Franklar oxir-oqibat sakslar va avarlarni bosib oldilar, xalqni zo'rlik bilan nasroniylikka qabul qildilar va ularning yerlarini Karolinglar imperiyasiga qo'shib oldilar.
▲
●
Sharqiy turar-joy
Migrantlar guruhlari birinchi marta o'rta asrlarning boshlarida sharqqa ko'chib o'tgan. ©HistoryMaps
700 Jan 1 - 1400

Sharqiy turar-joy

Hungary
Ostsiedlung - etnik nemislarning Muqaddas Rim imperiyasining sharqiy qismidagi nemislar oldin va undan keyin bosib olgan hududlarga yuqori o'rta asr migratsiya davri uchun atama;va immigratsiya hududlarida aholi punktlarining rivojlanishi va ijtimoiy tuzilmalarning oqibatlari.Odatda siyrak va yaqinda slavyan, Boltiqboʻyi va Fin xalqlari istiqomat qilgan mustamlaka hududi, shuningdek, Germania Slavica nomi bilan ham tanilgan, Germaniyaning Saale va Elba daryolarining sharqida, Quyi Avstriya va Avstriyadagi Shtiriya shtatlarining bir qismi, Boltiqboʻyi, Polshani qamrab olgan. , Ruminiyada Chexiya, Slovakiya, Sloveniya, Vengriya va Transilvaniya.Ko'chmanchilarning aksariyati yakka tartibda, mustaqil harakatlarda, ko'p bosqichlarda va turli yo'nalishlarda ko'chib o'tdilar, chunki imperiya mustamlakachilik siyosati, markaziy rejalashtirish yoki harakatni tashkil etish mavjud emas edi.Ko'plab ko'chmanchilar slavyan knyazlari va mintaqaviy lordlar tomonidan rag'batlantirildi va taklif qilindi.Migrantlar guruhlari birinchi marta o'rta asrlarning boshlarida sharqqa ko'chib o'tgan.Ko'pincha taklif qilinadigan olimlar, rohiblar, missionerlar, hunarmandlar va hunarmandlarni o'z ichiga olgan ko'chmanchilarning yirik sayohatlari birinchi marta 12-asrning o'rtalarida sharqqa qarab ko'chib o'tdi.11-12-asrlarda Ottoniya va Saliya imperatorlarining harbiy hududiy istilolari va jazo ekspeditsiyalari Ostsiedlung bilan bog'liq emas, chunki bu harakatlar Elba va Saale daryolarining sharqida hech qanday e'tiborga loyiq aholi punktlarining paydo bo'lishiga olib kelmadi.Ostsiedlung 14-asr boshlarida tugagani uchun sof Oʻrta asr hodisasi hisoblanadi.Harakat natijasida yuzaga kelgan huquqiy, madaniy, lingvistik, diniy va iqtisodiy o'zgarishlar XX asrgacha Boltiq dengizi va Karpat o'rtasidagi Sharqiy Markaziy Evropa tarixiga katta ta'sir ko'rsatdi.
▲
●
Muqaddas Rim imperatori
Buyuk Karlning imperatorlik toji. ©Friedrich Kaulbach
800 Dec 25

Muqaddas Rim imperatori

St. Peter's Basilica, Piazza S
800 yilda Papa Leo III o'z hayoti va mavqeini ta'minlash uchun Franklar qiroli vaItaliya qiroli Karldan katta qarzdor edi.Bu vaqtga kelib, Sharqiy imperator Konstantin VI 797 yilda taxtdan ag'darilgan va uning o'rniga onasi Iren monarx etib tayinlangan.Imperiyani ayol kishi boshqara olmaydi degan bahona bilan Rim papasi Leo III taxtni bo‘sh deb e’lon qildi va translatio imperii tushunchasi ostida Konstantin VI vorisi Rim imperatori Karl imperatoriga (Imperator Romanorum) toj kiydi.U nemis monarxiyasining otasi hisoblanadi.Muqaddas Rim imperatori atamasi bir necha yuz yil o'tgach qo'llanilmaydi.Karolinglar davridagi avtokratiyadan (milodiy 800–924) 13-asrga kelib unvon saylangan monarxiyaga aylandi, imperator knyaz-saylovchilar tomonidan tanlanadi.Evropaning turli qirollik xonadonlari, turli vaqtlarda, unvonning amalda merosxo'rlariga aylandi, xususan, Ottoniyaliklar (962-1024) va Salyanlar (1027-1125).Buyuk interregnumdan so'ng, Gabsburglar 1440 yildan 1740 yilgacha to'xtovsiz unvonga ega bo'lishdi. Yakuniy imperatorlar 1765 yildan 1806 yilgacha Gabsburg-Lotaringiya uyidan edi. Muqaddas Rim imperiyasi halokatli mag'lubiyatdan keyin Frensis II tomonidan tarqatib yuborildi. Austerlitz jangida Napoleon tomonidan.
▲
●
Karolinglar imperiyasining bo'linishi
Lui taqvodor (o'ngda) 843 yilda Karolingiya imperiyasining G'arbiy Fransiya, Lotaringiya va Sharqiy Fransiyaga bo'linishiga baraka berdi;"Chroniques des rois de France"dan, XV asr ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
843 Aug 10

Karolinglar imperiyasining bo'linishi

Verdun, France
Verdun shartnomasi Franklar imperiyasini uchta alohida qirollikka ajratadi, shu jumladan Sharqiy Fransiya (keyinchalik Germaniya Qirolligiga aylanadi) imperator Lui I ning omon qolgan o'g'illari, Buyuk Karlning o'g'li va vorisi.Shartnoma qariyb uch yillik fuqarolar urushidan so'ng tuzilgan va bir yildan ortiq davom etgan muzokaralarning yakuni bo'lgan.Bu Buyuk Karl tomonidan yaratilgan imperiyaning parchalanishiga hissa qo'shgan bir qator bo'linishlarning birinchisi bo'lib, G'arbiy Evropaning ko'plab zamonaviy davlatlarining shakllanishini bashorat qilgan.
▲
●
Qirol Arnulf
891 yilda qirol Arnulf vikinglarni mag'lub etdi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
887 Nov 1

Qirol Arnulf

Regensburg, Germany
Arnulf Charlz Fatning yotqizilishida bosh rolni o'ynadi.Frank zodagonlarining ko'magi bilan Arnulf Triburda dietani chaqirdi va 887 yil noyabrda Charlzni harbiy harakatlar tahdidi ostida taxtdan ag'dardi.Arnulf, slavyanlarga qarshi urushda o'zini namoyon qilgan, keyin Sharqiy Fransiya zodagonlari tomonidan qirol etib saylangan.890 yilda u Pannoniyada slavyanlar bilan muvaffaqiyatli kurashdi.891-yilning boshlarida/oʻrtalarida vikinglar Lotaringiyaga bostirib kirishdi va Maastrixtda Sharqiy Franklar qoʻshinini tor-mor qildilar.891-yil sentabrda Arnulf vikinglarni qaytardi va ularning bu jabhadagi hujumlarini yakunladi.Annales Fuldenses xabar berishicha, shimolliklar shunchalik ko'p o'lganki, ularning jasadlari daryo oqimini to'sib qo'ygan.880 yilda Arnulf Buyuk Moraviyani loyihalashtirgan va frank episkopi Nitralik Vichingni yagona Moraviya davlatini yaratish uchun har qanday potentsialning oldini olish maqsadida Sharqiy pravoslav ruhoniysi Metyusning missionerlik faoliyatiga aralashgan.Arnulf 892, 893 va 899 yillardagi urushlarda butun Buyuk Moraviyani zabt eta olmadi. Shunga qaramay, Arnulf ba'zi muvaffaqiyatlarga erishdi, xususan, 895 yilda, Bogemiya gersogligi Buyuk Moraviyadan ajralib chiqib, uning vassal davlatiga aylanganda.899 yilda Arnulf Moraviyani zabt etishga urinishlarida Karpat havzasida joylashgan magyarlarga murojaat qildi va ularning yordami bilan Moraviya ustidan nazorat o'rnatdi.
▲
●
Konrad I
Pressburg jangi.Magyarlar Sharqiy Fransiya armiyasini yo'q qilishdi ©Peter Johann Nepomuk Geiger
911 Nov 10 - 918 Dec 23

Konrad I

Germany
Sharqiy franklar qiroli 911-yilda oʻz oʻrnini bosuvchi erkaksiz vafot etdi.G'arbiy Franklar monarxi Karl III Karolinglar sulolasining yagona merosxo'ridir.Sharqiy franklar va sakslar oʻzlariga qirol qilib Frankoniya gertsogi Konradni sayladilar.Konrad Karolinglar sulolasidan bo'lmagan birinchi qirol bo'lib, zodagonlar tomonidan birinchi saylangan va birinchi bo'lib moylangan.Konrad I gertsoglardan biri bo'lganligi sababli, ular ustidan o'z hokimiyatini o'rnatish juda qiyin edi.Saksoniya gertsogi Genrix 915 yilgacha Konrad Iga qarshi isyon koʻtargan va Bavariya gertsogi Arnulfga qarshi kurash Konrad I ning hayotiga zomin boʻlgan.Bavariyalik Arnulf magyarlarni o'z qo'zg'olonida yordamga chaqirdi va mag'lub bo'lgach, Magyar erlariga qochib ketdi.Konrad hukmronligi mahalliy gertsoglarning kuchayib borayotgan kuchiga qarshi qirol hokimiyatini qo'llab-quvvatlash uchun doimiy va umuman muvaffaqiyatsiz kurash edi.Uning Lotaringiya va Axen imperator shahrini qaytarib olish uchun Charlz Simple qarshi harbiy yurishlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi.907-yilgi Pressburg jangida Bavariya qoʻshinlari halokatli magʻlubiyatga uchraganidan keyin Konrad saltanati ham magyarlarning doimiy reydlariga duchor boʻldi, bu uning hokimiyatining sezilarli darajada pasayishiga olib keldi.
▲
●
Genri Fauler
Qirol Genrix I otliq askarlari 933 yilda Riadeda magyar bosqinchilarini mag'lub etib, keyingi 21 yil davomida magyar hujumlarini to'xtatdi. ©HistoryMaps
919 May 24 - 936 Jul 2

Genri Fauler

Central Germany, Germany
Sharqiy Fransiyaning birinchi frank bo'lmagan qiroli sifatida Genrix Fauler qirollar va imperatorlarning Otton sulolasini o'rnatdi va u odatda o'sha paytgacha Sharqiy Fransiya sifatida tanilgan o'rta asr nemis davlatining asoschisi hisoblanadi.Genrix 919 yilda qirol etib saylandi va taxtga o'tirdi. Genri Magyar tahdidini bartaraf etish uchun Germaniya bo'ylab keng ko'lamli istehkomlar va mobil og'ir otliq qo'shinlar tizimini qurdi va 933 yilda Riade jangida ularni mag'lub etdi, keyingi 21 yil davomida Magyar hujumlarini to'xtatdi va buning boshlanishiga sabab bo'ldi. nemis millati tuyg'usi.Genrix 929-yilda Elba daryosi bo‘yidagi Lenzen jangida slavyanlarni mag‘lubiyatga uchratib, o‘sha yili Chexiya gersogligiga bostirib kirishi va Daniyani zabt etish orqali Chexiya gersogi Vatslav I ga bo‘ysunishga majburlash orqali Germaniya gegemonligini Yevropada ancha kengaytirdi. 934 yilda Shlezvigdagi qirollik. Genrixning Alp tog'larining shimolidagi gegemon maqomini G'arbiy Fransiya qirollari Rudolf va Yuqori Burgundiya Rudolf II 935 yilda ittifoqchilar sifatida bo'ysunish joyini qabul qilganlar.
▲
●
Buyuk Otto
Lechfeld jangi 955 yil. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
962 Jan 1 - 973

Buyuk Otto

Aachen, Germany
Buyuk Karl shohligining sharqiy qismi Otto I davrida qayta tiklandi va kengaytirildi, ko'pincha Buyuk Otto deb nomlanadi.Otto o'zining shimoldagi daniyaliklarga va sharqdagi slavyanlarga qarshi yurishlarida xuddi Karl o'z chegarasida sakslarni zabt etish uchun kuch va nasroniylik aralashmasidan foydalangani kabi bir xil strategiyalardan foydalangan.895/896 yillarda Arpad boshchiligida magyarlar Karpatni kesib o'tib, Karpat havzasiga kirishdi .Otto 955 yilda Lex daryosi yaqinidagi tekislikda Vengriyaning magyarlarini muvaffaqiyatli mag'lub etib, hozirgi Reyx (nemis "imperiyasi") deb nomlanuvchi hududning sharqiy chegarasini himoya qildi.Otto xuddi Karl kabi Shimoliy Italiyaga bostirib kiradi va o'zini Lombardlar qiroli deb e'lon qiladi.U Karl kabi Rimda papaning tojini oladi.
▲
●
Otto III
Otto III. ©HistoryMaps
996 May 21 - 1002 Jan 23

Otto III

Elbe River, Germany
Otto III hukmronligining boshidan sharqiy chegarada slavyanlarning qarshiliklariga duch keldi.983 yilda otasining o'limidan so'ng, slavyanlar imperator nazoratiga qarshi qo'zg'olon ko'tarib, imperiyani Elba daryosining sharqidagi hududlarini tark etishga majbur qilishdi.Otto III o'z hukmronligi davrida imperiyaning yo'qolgan hududlarini faqat cheklangan muvaffaqiyat bilan qaytarib olish uchun kurashdi.Sharqda Otto III imperiyaning Polsha , Bogemiya va Vengriya bilan munosabatlarini mustahkamladi.1000 yilda Sharqiy Yevropadagi ishlari orqali u Polshadagi missiya ishlarini qoʻllab-quvvatlash va Vengriyaning birinchi nasroniy qiroli sifatida Stiven I tojini oʻrnatish orqali nasroniylik taʼsirini kengaytira oldi.
▲
●
Investitsiya bahslari
Genrix IV Kanossada, grafinya Matilda qal'asida Papa Gregori VII dan kechirim so'radi, 1077 yil ©Emile Delperée
1076 Jan 1 - 1122

Investitsiya bahslari

Germany
Investitsiya mojarosi O'rta asrlarda Evropada cherkov va davlat o'rtasida episkoplar (investitura) va monastirlarning abbotlarini va papaning o'zini tanlash va o'rnatish qobiliyati bilan bog'liq ziddiyat edi.11-12-asrlardagi bir qator papalar Muqaddas Rim imperatori va boshqa Yevropa monarxiyalarining hokimiyatiga putur etkazdilar va bu qarama-qarshiliklar qariyb 50 yillik to'qnashuvlarga olib keldi.Bu 1076 yilda Rim papasi Gregori VII va Genrix IV (keyinchalik Qirol, keyinroq Muqaddas Rim imperatori) o'rtasida hokimiyat uchun kurash sifatida boshlangan. Gregori VII hatto Robert Giskard (Sitsiliya, Apuliya va Kalabriyaning Norman hukmdori) qo'l ostidagi Normanlarni kurashga jalb qilgan.Mojaro 1122 yilda Rim papasi Kallixt II va imperator Genrix V qurtlar konkordati to'g'risida kelishib olishlari bilan yakunlandi.Shartnoma yepiskoplardan “nayza bilan” hokimiyatga ega boʻlgan, lekin tanlashni cherkov ixtiyoriga qoʻygan dunyoviy monarxga sodiqlik qasamyod qilishlarini talab qildi.Bu kurash natijasida papa hokimiyati kuchayib, laitlar diniy ishlar bilan shug‘ullanib, taqvodorligini oshirib, salib yurishlari va 12-asrning buyuk diniy hayotiyligiga zamin yaratdi.Muqaddas Rim imperatori imperator cherkovlari ustidan ma'lum bir hokimiyatni saqlab qolgan bo'lsa-da, uning hokimiyati tuzatib bo'lmas darajada zarar ko'rdi, chunki u ilgari qirol idorasiga tegishli bo'lgan diniy hokimiyatni yo'qotdi.
▲
●
Frederik Barbarossa davrida Germaniya
Frederik Barbarossa ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1155 Jan 1 - 1190 Jun 10

Frederik Barbarossa davrida Germaniya

Germany
Frederik Barbarossa, Fridrix I nomi bilan ham tanilgan, 1155 yildan 35 yil o'tgach vafotigacha Muqaddas Rim imperatori bo'lgan.U 1152-yil 4-martda Frankfurtda Germaniya qiroli etib saylangan va 1152-yil 9-martda Aaxenda toj kiygan. Tarixchilar uni Muqaddas Rim imperiyasining oʻrta asrlardagi eng buyuk imperatorlaridan biri deb bilishadi.U o'z zamondoshlari oldida uni deyarli g'ayritabiiy ko'rinishga olib keladigan fazilatlarni birlashtirdi: uning uzoq umr ko'rishi, shuhratparastligi, tashkilotchilikdagi g'ayrioddiy mahorati, jang maydonidagi ziyrakligi va siyosiy zukkoligi.Uning Markaziy Evropa jamiyati va madaniyatiga qo'shgan hissasi orasida Korpus Juris Civilis yoki Rim qonun ustuvorligini qayta tiklash kiradi, bu esa Investiture mojarosi tugaganidan beri nemis shtatlarida hukmronlik qilgan papa hokimiyatini muvozanatlashtirdi.Fridrixning Italiyada uzoq muddat qolishi davrida nemis knyazlari kuchayib, slavyan erlarini muvaffaqiyatli mustamlaka qilishga kirishdilar.Kamlashtirilgan soliqlar va manoriya majburiyatlari taklifi ko'plab nemislarni Ostsiedlung davrida sharqqa joylashishga undadi.1163 yilda Frederik Piast sulolasining Sileziya gersoglarini qayta tiklash uchun Polsha Qirolligiga qarshi muvaffaqiyatli yurish qildi.Germaniya mustamlakasi bilan imperiya hajmi kattalashdi va Pomeraniya gersogligini o'z ichiga oldi.Germaniyada iqtisodiy hayotning tezlashishi shaharlar va imperator shaharlari sonini ko'paytirdi va ularga katta ahamiyat berdi.Aynan shu davrda madaniyat markazlari sifatida monastirlar o'rnini qasr va sudlar egallagan.1165 yildan boshlab Frederik o'sish va savdoni rag'batlantirish uchun iqtisodiy siyosat olib bordi.Uning hukmronligi Germaniyada katta iqtisodiy o'sish davri bo'lganiga shubha yo'q, ammo bu o'sishning qancha qismi Frederik siyosatiga bog'liqligini aniqlashning iloji yo'q.Uchinchi salib yurishi paytida u Muqaddas zaminga ketayotganda vafot etdi.
▲
●
Ganza ligasi
Adler fon Lyubekning zamonaviy, ishonchli surati - o'z davridagi dunyodagi eng katta kema ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1159 Jan 1 - 1669

Ganza ligasi

Lübeck, Germany
Ganza ligasi Markaziy va Shimoliy Evropadagi savdogarlar gildiyalari va bozor shaharlarining o'rta asrlardagi savdo va mudofaa konfederatsiyasi edi.12-asr oxirida Shimoliy Germaniyaning bir nechta shaharlaridan o'sib chiqqan Liga, oxir-oqibat ettita zamonaviy mamlakat bo'ylab 200 ga yaqin aholi punktlarini qamrab oldi;13—15-asrlar oraligʻida oʻzining balandligida gʻarbda Niderlandiyadan sharqda Rossiyagacha, shimolda Estoniyadan janubda Polshaning Krakov shahrigacha choʻzilgan.Liga o'zaro tijorat manfaatlarini, masalan, qaroqchilik va banditizmdan himoya qilish uchun tuzilgan nemis savdogarlari va shaharlarining turli xil bo'sh uyushmalaridan kelib chiqqan.Ushbu kelishuvlar asta-sekin Ganza ligasiga birlashdi, uning savdogarlari bojsiz muomala, himoya va bog'liq jamoalarda va ularning savdo yo'llarida diplomatik imtiyozlarga ega edi.Ganza shaharlari asta-sekin o'zlarining savdogarlari va tovarlarini boshqaradigan umumiy huquqiy tizimni ishlab chiqdilar, hatto o'zaro mudofaa va yordam uchun o'z qo'shinlarini boshqaradilar.Savdodagi to'siqlarning kamayishi o'zaro farovonlikka olib keldi, bu iqtisodiy o'zaro bog'liqlikni, savdogar oilalar o'rtasidagi qarindoshlik aloqalarini va chuqur siyosiy integratsiyani kuchaytirdi;bu omillar 13-asr oxiriga kelib Ligani yaxlit siyosiy tashkilotga aylantirdi.O'z qudratining eng yuqori cho'qqisida Ganza ligasi Shimoliy va Boltiq dengizlarida dengiz savdosi ustidan virtual monopoliyaga ega edi.Uning savdo doirasi g'arbda Portugaliya Qirolligiga, shimolda Angliya Qirolligiga, sharqda Novgorod Respublikasiga va janubda Venetsiya Respublikasiga qadar, savdo punktlari, fabrikalar va savdo shoxobchalariga ega edi. Evropaning ko'plab shahar va shaharlarida tashkil etilgan.Ganza savdogarlari turli xil tovarlar va ishlab chiqarilgan mahsulotlarga ega bo'lishlari bilan mashhur bo'lib, keyinchalik chet elda imtiyozlar va himoyalarga ega bo'lishdi, shu jumladan, deyarli faqat Ganza qonunlari ostida faoliyat yuritadigan xorijiy mamlakatlardagi ekstraterritorial tumanlar.Ushbu jamoaviy iqtisodiy ta'sir Ligani blokadalar o'rnatishga va hatto qirollik va knyazliklarga qarshi urush olib borishga qodir kuchli kuchga aylantirdi.
▲
●
Prussiya salib yurishi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1217 Jan 1 - 1273

Prussiya salib yurishi

Kaliningrad Oblast, Russia
Prussiya salib yurishi 13-asrda Rim-katolik salibchilarning , birinchi navbatda, tevton ritsarlari boshchiligida, butparast eski prussiyaliklarni tazyiq ostida xristianlashtirishga qaratilgan bir qator yurishlari edi.Polsha gertsogi Konrad I Masoviya tomonidan Prussiyaga qarshi oldingi muvaffaqiyatsiz ekspeditsiyalaridan so'ng taklif qilingan Teutonik ritsarlar 1230 yilda prusslar, litvaliklar va samogitiyaliklarga qarshi kampaniya boshladilar.Asr oxiriga kelib, bir necha Prussiya qo'zg'olonlarini bostirgandan so'ng, ritsarlar Prussiya ustidan nazorat o'rnatdilar va bosib olingan prussiyaliklarni o'zlarining monastir davlati orqali boshqardilar, natijada jismoniy va mafkuraviy kuchlarning kombinatsiyasi bilan prussiya tili, madaniyati va nasroniygacha bo'lgan dinni yo'q qilishdi. .1308 yilda Tevton ritsarlari Danzig (hozirgi Gdansk) bilan Pomereliya hududini bosib oldilar.Ularning monastir davlati asosan Germaniyaning markaziy va gʻarbiy qismidan immigratsiya natijasida nemislashgan, janubda esa Masoviyadan kelgan koʻchmanchilar tomonidan pollonlashtirilgan.Imperatorning ma'qullashi bilan kuchayib ketgan buyruq tezda gersog Konradning roziligisiz mustaqil davlat tuzishga qaror qildi.Faqat papa hokimiyatini tan olgan va mustahkam iqtisodga asoslangan buyruq keyingi 150 yil davomida Tevtonik davlatni barqaror ravishda kengaytirib, qo'shnilari bilan bir nechta er nizolarini olib bordi.
▲
●
Buyuk interregnum
Buyuk interregnum ©HistoryMaps
1250 Jan 1

Buyuk interregnum

Germany
Muqaddas Rim Imperiyasida Buyuk Interregnum Fridrix II vafotidan keyingi vaqt davri bo'lib, u erda Muqaddas Rim imperiyasining merosxo'rligiga qarshi kurash olib borilgan va Gohenstaufen tarafdorlari va unga qarshi guruhlar o'rtasida kurash olib borilgan.Taxminan 1250-yilda Fridrix II vafoti bilan boshlangan, bu markaziy hokimiyatning virtual tugashini va imperiyaning mustaqil knyazlik hududlariga qulashi tezlashishini anglatadi.Bu davrda ko'plab imperatorlar va qirollar raqib guruhlar va knyazlar tomonidan saylangan yoki qo'llab-quvvatlangan, ko'plab qirollar va imperatorlar qisqa hukmronlik qilgan yoki raqib da'vogarlar tomonidan qattiq bahslashgan.
▲
●
1356 yilgi Oltin buqa
Metzdagi Imperial Diet, uning davomida 1356 yilgi Oltin Buqa chiqarildi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1356 Jan 1

1356 yilgi Oltin buqa

Nuremberg, Germany
1356 yilda Karl IV tomonidan chiqarilgan "Oltin buqa" Muqaddas Rim imperiyasi qabul qilgan yangi belgini belgilaydi.Rimning saylovchilarning tanlovini qabul qilish yoki rad etish qobiliyatini shunchaki inkor etib, nemis monarxini saylashda papa ishtirokiga chek qo'yadi.Buning evaziga Charlz Italiyadagi imperatorlik huquqlaridan voz kechadi, papa bilan alohida kelishuvga ko'ra, Buyuk Karldan meros qolgan Lombardiya qirolligiga bo'lgan unvonidan tashqari.1452 yilda qabul qilingan sacrum Romanum imperium nationalis Germanicae nomining yangi versiyasi bu imperiya endi birinchi navbatda nemis imperiyasi (nemis xalqining Muqaddas Rim imperiyasi) bo'lishini aks ettiradi.Oltin buqa nemis qirolini saylash jarayonini ham aniqlab beradi va rasmiylashtiradi.Tanlov an’anaviy ravishda yetti nafar saylovchining qo‘lida bo‘lgan, biroq ularning kimligi turlicha bo‘lgan.Yetti kishilik guruh hozirda uchta arxiyepiskop (Maynts, Kyoln va Trier) va to'rtta irsiy oddiy hukmdorlar (Reyn graf palatinasi, Saksoniya gertsogi, Brandenburg margravi va Bogemiya qiroli) sifatida tashkil etilgan.
▲
●
Germaniya Uyg'onish davri
Muqaddas Rim imperiyasining Uyg'onish davrining birinchi monarxi imperator Maksimilian I portreti (hukmronlik qilgan: 1493-1519), Albrecht Dyurer, 1519 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1450 Jan 1

Germaniya Uyg'onish davri

Germany
Shimoliy Uygʻonish davrining bir qismi boʻlgan Germaniya Uygʻonish davri 15—16-asrlarda nemis mutafakkirlari oʻrtasida tarqalgan madaniy-badiiy harakat boʻlib, Italiya Uygʻonish davridan rivojlandi.San'at va fanning ko'plab sohalariga, xususan, Uyg'onish davri gumanizmining turli nemis davlatlari va knyazliklariga tarqalishi ta'sir ko'rsatdi.Arxitektura, san'at va fan sohalarida ko'plab yutuqlarga erishildi.Germaniya 16-asrda butun Evropada hukmron bo'lishi kerak bo'lgan ikkita ishlanmani yaratdi: matbaa va protestant islohoti.Eng muhim nemis gumanistlaridan biri Konrad Seltis (1459-1508) edi.Seltis Kyoln va Geydelbergda tahsil olgan, keyin esa Italiya boʻylab sayohat qilib, lotin va yunon qoʻlyozmalarini yigʻgan.Tatsitning ta'siri ostida u Germaniya tarixi va geografiyasini tanishtirish uchun Germaniadan foydalangan.Yana bir muhim shaxs Italiyaning turli joylarida tahsil olgan va keyinchalik yunon tilidan dars bergan Iogann Reuchlin (1455–1522) edi.U nasroniylikni poklashni maqsad qilgan ibroniy tilini o'rgandi, lekin cherkovning qarshiligiga duch keldi.Uyg'onish davrining eng muhim nemis rassomi Albrecht Dyurer bo'lib, ayniqsa yog'och va o'ymakorlik bo'yicha bosma naqshlar bilan mashhur bo'lib, u butun Evropaga tarqaldi, chizmalar va bo'yalgan portretlar.Ushbu davrning muhim arxitekturasi Landshut qarorgohi, Geydelberg qal'asi, Augsburg shahar hokimiyati, shuningdek, Myunxendagi Myunxen Residenz antikvariumi, Alp tog'larining shimolidagi eng katta Uyg'onish zali.
▲
●
1500 - 1797
Ilk zamonaviy Germaniyaornament
Islohot
Martin Lyuter qurtlar dietasida, u erda Charlz V. so'raganida, u o'z asarlaridan voz kechishni rad etdi (Anton fon Vernerning rasmi, 1877, Shtutgart shtat galerisi) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1517 Oct 31

Islohot

Wittenberg, Germany
Reformatsiya 16-asrda Evropada G'arbiy xristianlik ichidagi yirik harakat bo'lib, katolik cherkovi tomonidan xatolik, suiiste'mollik va kelishmovchiliklar tufayli katolik cherkovi va xususan papa hokimiyati uchun diniy va siyosiy muammo tug'dirdi.Reformatsiya protestantizmning boshlanishi va G'arbiy cherkovning protestantizmga va hozirgi Rim-katolik cherkoviga bo'linishi edi.Bu, shuningdek, Evropada o'rta asrlarning oxiri va erta yangi davrning boshlanishini bildirgan voqealardan biri hisoblanadi.Martin Lyuterdan oldin ko'plab islohot harakatlari bo'lgan.Garchi islohot odatda 1517 yilda Martin Lyuter tomonidan to'qson besh tezisning nashr etilishi bilan boshlangan deb hisoblansa-da, u 1521 yil yanvarigacha Rim papasi Leo X tomonidan quvg'in qilinmagan. Muqaddas Rim imperiyasini o'z g'oyalarini himoya qilish yoki targ'ib qilishdan.Gutenberg bosmaxonasining tarqalishi diniy materiallarni xalq tilida tez tarqatish vositalarini ta'minladi.Lyuter, saylovchi Fridrix Donishmandning himoyasi tufayli qonundan tashqari deb e'lon qilinganidan keyin omon qoldi.Germaniyadagi dastlabki harakat diversifikatsiya qilindi va Huldrich Tswingli va Jon Kalvin kabi boshqa islohotchilar paydo bo'ldi.Umuman olganda, islohotchilar xristianlikdagi najot katolik nuqtai nazarida bo'lgani kabi, yaxshi ishlarni talab qiladigan jarayon emas, balki faqat Isoga ishonishga asoslangan tugallangan maqom ekanligini ta'kidladilar.
▲
●
Germaniya dehqonlar urushi
1524 yilgi nemis dehqonlari urushi ©Angus McBride
1524 Jan 1 - 1525

Germaniya dehqonlar urushi

Alsace, France
Nemis dehqonlari urushi 1524 yildan 1525 yilgacha Markaziy Yevropaning ba'zi nemis tilida so'zlashuvchi hududlarida keng tarqalgan xalq qo'zg'oloni bo'ldi. Oldingi Bundschuh harakati va Gussit urushlari singari, urush ham iqtisodiy va diniy qo'zg'olonlardan iborat bo'lib, unda dehqonlar va ko'pincha anabaptist ruhoniylar tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan fermerlar etakchilik qildilar.Bu 300 000 ta yomon qurollangan dehqon va dehqonlardan 100 000 tasini qirib tashlagan zodagonlarning kuchli qarshiliklari tufayli barbod bo'ldi.Omon qolganlar jarimaga tortildi va o'z maqsadlariga ozgina erishdilar.Nemis dehqonlari urushi 1789-yilgi Fransiya inqilobigacha boʻlgan Yevropadagi eng yirik va keng tarqalgan xalq qoʻzgʻoloni boʻldi. Urush 1525-yilning oʻrtalarida avjiga chiqdi.Qo'zg'olonni kuchaytirishda dehqonlar yengib bo'lmaydigan to'siqlarga duch kelishdi.Ular harakatining demokratik xususiyati ularni qo'mondonlik tuzilmasidan mahrum qildi va ularda artilleriya va otliq qo'shinlar etishmadi.Ularning aksariyati harbiy tajribaga ega bo'lmagan.Ularning muxolifatida tajribali harbiy rahbarlar, yaxshi jihozlangan va intizomli qo'shinlar va katta mablag' bor edi.Qo'zg'olon paydo bo'lgan protestant islohotining ba'zi tamoyillari va ritorikasini o'z ichiga oldi, bu orqali dehqonlar ta'sir va erkinlikka intildi.Radikal islohotchilar va anabaptistlar, eng mashhuri Tomas Myuntser qo'zg'olonni qo'zg'atgan va qo'llab-quvvatlagan.Bundan farqli o'laroq, Martin Lyuter va boshqa Magistr islohotchilari buni qoraladilar va aniq zodagonlar tomonida bo'lishdi.“Qotil, o‘g‘ri dehqon to‘dalariga qarshi” asarida Lyuter zo‘ravonlikni shaytonning ishi deb qoraladi va zodagonlarni jinni itlardek isyonchilarni bostirishga chaqirdi.Harakatni Ulrich Tsvingli ham qo'llab-quvvatladi, ammo Martin Lyuter tomonidan qoralangani uning mag'lubiyatiga hissa qo'shdi.
▲
●
O'ttiz yillik urush
"Qish qiroli", Pfalzlik Fridrix V, uning Chexiya tojini qabul qilishi mojaroga sabab bo'ldi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1618 May 23 - 1648 Oct 24

O'ttiz yillik urush

Central Europe
O'ttiz yillik urush asosan Germaniyada olib borilgan diniy urush bo'lib, u erda Evropa kuchlarining ko'pchiligi qatnashgan.To'qnashuv Muqaddas Rim imperiyasida protestantlar va katoliklar o'rtasida boshlangan, ammo asta-sekin Evropaning aksariyat qismini qamrab olgan umumiy, siyosiy urushga aylangan.O'ttiz yillik urush Frantsiya-Gabsburglar o'rtasidagi Evropadagi siyosiy ustunlik uchun raqobatning davomi bo'ldi va o'z navbatida Frantsiya va Gabsburg kuchlari o'rtasidagi keyingi urushlarga olib keldi.Uning avj olishi odatda 1618 yilda imperator Ferdinand II Bogemiya qiroli lavozimidan ag'darilib, uning o'rniga 1619 yilda Pfalzlik protestant Fridrix V tayinlanganidan so'ng kuzatilgan. Garchi imperator kuchlari Bogemiya qo'zg'olonini tezda bostirgan bo'lsa-da, uning ishtiroki janglarni Pfalzgacha kengaytirdi. Gollandiya Respublikasi vaIspaniyada ahamiyat kasb etdi, keyin sakson yillik urushda qatnashdi.Daniyadagi Xristian IV va Shvetsiyalik Gustav Adolf kabi hukmdorlar ham imperiya tarkibiga kirganligi sababli, bu ularga va boshqa xorijiy kuchlarga aralashish uchun bahona bo'lib, ichki sulolaviy nizoni Yevropa miqyosidagi mojaroga aylantirdi.1618 yildan 1635 yilgacha bo'lgan birinchi bosqich, birinchi navbatda, Muqaddas Rim Imperiyasining nemis a'zolari o'rtasida tashqi kuchlar tomonidan qo'llab-quvvatlangan fuqarolar urushi edi.1635 yildan keyin imperiya Shvetsiya tomonidan qo'llab-quvvatlangan Frantsiya vaIspaniya bilan ittifoqchi imperator Ferdinand III o'rtasidagi kengroq kurashda yagona teatrga aylandi.Urush 1648 yildagi Vestfaliya tinchligi bilan yakunlandi, uning qoidalari "germaniya erkinliklarini" qayta tasdiqladi va Gabsburgning Muqaddas Rim imperiyasini Ispaniyaga o'xshash markazlashgan davlatga aylantirishga urinishlariga chek qo'ydi.Keyingi 50 yil ichida Bavariya, Brandenburg-Prussiya, Saksoniya va boshqalar o'z siyosatini tobora ko'proq olib bordilar, Shvetsiya esa imperiyada doimiy o'rin egalladi.
▲
●
Prussiyaning yuksalishi
Frederik Uilyam Buyuk Saylovchi parchalangan Brandenburg-Prussiyani qudratli davlatga aylantiradi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1648 Jan 1 - 1915

Prussiyaning yuksalishi

Berlin, Germany
Germaniya, aniqrog'i qadimgi Muqaddas Rim imperiyasi 18-asrda Napoleon urushlari davrida imperiyaning parchalanishiga olib keladigan tanazzul davriga kirdi.1648 yildagi Vestfaliya tinchligidan keyin imperiya ko'plab mustaqil davlatlarga (Kleinstaaterei) bo'linib ketdi.O'ttiz yillik urush paytida turli qo'shinlar bir necha bor ajratilgan Gohenzollern erlari bo'ylab, ayniqsa ishg'ol qiluvchi shvedlar bo'ylab yurishdi.Fridrix Uilyam I erlarni himoya qilish uchun armiyani isloh qildi va hokimiyatni mustahkamlashga kirishdi.Fridrix Uilyam I Sharqiy Pomeraniyani Vestfaliya tinchligi orqali egalladi.Frederik Uilyam I o'zining bo'shashgan va tarqoq hududlarini qayta tashkil qildi va Ikkinchi Shimoliy urush paytida Polsha Qirolligi ostidagi Prussiya vassalligini tashlab yuborishga muvaffaq bo'ldi.U Prussiya gersogligini Shvetsiya qirolidan fief sifatida qabul qildi, u keyinchalik unga Labiau shartnomasida (1656 yil noyabr) to'liq suverenitet berdi.1657 yilda Polsha qiroli Vehlau va Bromberg shartnomalarida ushbu grantni yangiladi.Prussiya bilan Brandenburg Gohenzollern sulolasi endi har qanday feodal majburiyatlardan xoli hududga ega edi, bu ularning keyinchalik qirollar darajasiga ko'tarilishi uchun asos bo'ldi.Prussiyaning uch millionga yaqin qishloq aholisining demografik muammosini hal qilish uchun u immigratsiyani va frantsuz gugenotlarini shaharlarga joylashtirishni jalb qildi.Ko‘pchilik hunarmand va tadbirkor bo‘ldi.Ispaniya vorisligi urushida Fransiyaga qarshi ittifoq tuzish evaziga Buyuk Saylovchining oʻgʻli Fridrix III 1700-yil 16-noyabrdagi toj shartnomasida Prussiyani qirollikka koʻtarishga ruxsat oldi. Fridrix I 1701-yil 18-yanvarda. Qonuniy jihatdan Muqaddas Rim imperiyasida Bogemiyadan tashqari hech qanday shohliklar mavjud boʻlishi mumkin emas edi.Biroq, Frederik Prussiya hech qachon imperiyaning bir qismi bo'lmagani va Gohenzollernlar uning ustidan to'liq suveren bo'lganligi sababli, u Prussiyani qirollikka ko'tarishi mumkin degan fikrni oldi.
▲
●
Buyuk Turk urushi
Vena jangida Polsha qanotli hussarlarining hujumi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1683 Jul 14 - 1699 Jan 26

Buyuk Turk urushi

Austria
1683 yilda Vena qamaldan so'nggi daqiqada ozod qilinganidan va turk qo'shinlari tomonidan yaqinda bosib olingandan so'ng, keyingi yili tashkil etilgan Muqaddas Liganing birlashgan qo'shinlari Usmonli imperiyasini harbiy to'sishga kirishdi va Vengriyani qayta bosib oldi. 1687-yilda. Papa davlatlari, Muqaddas Rim imperiyasi, Polsha-Litva Hamdoʻstligi , Venetsiya Respublikasi va 1686-yildan boshlab Rossiya Papa Innokent XI boshchiligida ligaga qoʻshildi.Imperator Leopold I davrida xizmat qilgan Savoy shahzodasi Yevgeniy 1697 yilda oliy qo‘mondonlikni o‘z qo‘liga oldi va bir qator ajoyib jang va manevrlarda Usmonlilarni qat’iy mag‘lub etdi.1699 yilgi Karlovits shartnomasi Buyuk Turk urushining tugashini belgilab berdi va shahzoda Yevgeniy Urush kengashining prezidenti sifatida Gabsburg monarxiyasi uchun xizmatini davom ettirdi.U 1716–18 yillardagi Avstriya-Turkiya urushi davrida Bolqondagi koʻpgina hududiy davlatlar ustidan turklar hukmronligini amalda tugatdi.Pasarovits shartnomasi Avstriyani Serbiya va Banatda qirollik domenlarini erkin o'rnatish va bo'lajak Avstriya imperiyasi asos solgan Janubi-Sharqiy Evropada gegemonlikni saqlab qolish uchun tark etdi.
▲
●
Lui XIV bilan urushlar
Namur g'alabalari (1695) ©Jan van Huchtenburg
1688 Sep 27 - 1697 Sep 20

Lui XIV bilan urushlar

Alsace, France
Frantsiyalik Lyudovik XIV Frantsiya hududini kengaytirish uchun bir qator muvaffaqiyatli urushlar olib bordi.U Lotaringiyani (1670) egallab oldi va Elzasning qolgan qismini (1678–1681) qoʻshib oldi, shu jumladan erkin imperator shahri Strasburg.Toʻqqiz yillik urush boshida u Pfalz elektoratiga ham bostirib kirdi (1688–1697).Lui bir qator sudlarni tuzdi, ularning yagona vazifasi tarixiy farmon va shartnomalarni, Nijmegen shartnomalarini (1678) va Vestfaliya tinchligini (1648), xususan, uning bosib olish siyosati foydasiga qayta talqin qilish edi.U ushbu sudlarning, Palatalarning xulosalarini cheksiz anneksiyalari uchun etarli asos deb hisobladi.Lui qo'shinlari Muqaddas Rim Imperiyasida deyarli qarshilik ko'rsatmadi, chunki mavjud bo'lgan barcha imperator kontingentlari Buyuk Turk urushida Avstriyada jang qilishgan.1689 yilgi Buyuk Ittifoq Frantsiyaga qarshi qurol ko'tardi va Luining keyingi harbiy yurishlariga qarshi chiqdi.Mojaro 1697 yilda tugadi, chunki ikkala tomon ham to'liq g'alabaga moliyaviy jihatdan erishib bo'lmasligini tushunganlaridan keyin tinchlik muzokaralariga rozi bo'lishdi.Risvik shartnomasi Lotaringiya va Lyuksemburgni imperiyaga qaytarishni va frantsuzlarning Pfalzga da'volaridan voz kechishni nazarda tutgan.
▲
●
Saksoniya-Polsha Hamdo'stligi-Litva
Avgust II Kuchli ©Baciarelli
1697 Jun 1

Saksoniya-Polsha Hamdo'stligi-Litva

Dresden, Germany
1697 yil 1 iyunda "kuchli" saylovchi Frederik Avgust I (1694-1733) katoliklikni qabul qildi va keyinchalik Polsha qiroli va Litva Buyuk Gertsogi etib saylandi.Bu Saksoniya va Ikki Millatlar Hamdo'stligi o'rtasidagi shaxsiy ittifoqni belgilab berdi, bu deyarli 70 yil davomida uzilishlar bilan davom etdi.Saylovchining o'z dinini qabul qilishi ko'plab lyuteranlar orasida Saksoniyada katoliklik qayta tiklanadi degan qo'rquvni kuchaytirdi.Bunga javoban, Saylovchi lyuteran institutlari ustidan o'z vakolatlarini hukumat kengashiga, Maxfiy kengashga topshirdi.Maxfiylik kengashi faqat protestantlardan iborat edi.1717-1720 yillarda Brandenburg-Prussiya va Gannoverning bu lavozimni egallashga bo'lgan muvaffaqiyatsiz urinishlariga qaramay, o'z dinini qabul qilganidan keyin ham Elektor Reyxstagdagi protestant organining rahbari bo'lib qoldi.
▲
●
Sakson da'volari
Riga jangi, Shvetsiyaning Polshaga bostirib kirishining birinchi yirik jangi, 1701 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1699 Jan 1

Sakson da'volari

Riga, Latvia
1699 yilda Avgust Boltiqbo'yi atrofidagi Shvetsiya hududlariga birgalikda hujum qilish uchun Daniya va Rossiya bilan yashirin ittifoq tuzdi.Uning shaxsiy maqsadi Saksoniya uchun Livoniyani zabt etishdir.1700-yil fevral oyida Avgust shimolga yo'l oldi va Rigani qamal qildi.Keyingi olti yil davomida Karl XII ning Avgust Kuchli ustidan qozongan g'alabalari halokatli bo'ldi.1701 yilning yozida Riga uchun sakson xavfi bartaraf etildi, chunki ular Daugava daryosi bo'ylab orqaga qaytariladi.1702 yil may oyida Charlz XII Varshavaga sayohat qildi va unga kirdi.Ikki oy o'tgach, Kliszov jangida u Avgustni mag'lub etdi.Avgustning tahqirlanishi 1706 yilda Shvetsiya qiroli Saksoniyaga bostirib kirib, shartnoma imzolaganida tugadi.
▲
●
Sileziya urushlari
Karl Röchling tomonidan tasvirlanganidek, Hohenfridberg jangi paytida Prussiya granatalari Sakson kuchlarini bosib olmoqda. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1740 Dec 16 - 1763 Feb 15

Sileziya urushlari

Central Europe
Sileziya urushlari 18-asr oʻrtalarida Prussiya (Buyuk qirol Fridrix davrida) va Gabsburg Avstriya (archgersoginya Mariya Tereza boshchiligida) oʻrtasida Sileziyaning Markaziy Yevropa mintaqasini (hozirgi Polshaning janubi-gʻarbiy qismida) nazorat qilish uchun olib borilgan uchta urush edi.Birinchi (1740-1742) va Ikkinchi (1744-1745) Sileziya urushlari Avstriya vorisligi uchun kengroq urushning bir qismini tashkil etdi, bu urushda Prussiya Avstriya hisobidan hududiy foyda olishga intilayotgan koalitsiya a'zosi edi.Uchinchi Sileziya urushi (1756–1763) global yetti yillik urush teatri boʻlib, unda Avstriya oʻz navbatida Prussiya hududini egallab olishga qaratilgan kuchlar koalitsiyasiga boshchilik qilgan.Urushlarning boshlanishiga hech qanday hodisa sabab bo'lmagan.Prussiya o'zining ko'p asrlik sulolaviy da'volarini Sileziyaning ba'zi qismlariga sabab sifatida ko'rsatdi, ammo mojaro qo'zg'atilishida Realpolitik va geostrategik omillar ham rol o'ynadi.Mariya Terezaning 1713 yilgi Pragmatik sanksiya ostida Gabsburg monarxiyasiga bahsli vorisligi Prussiyaga Saksoniya va Bavariya kabi mintaqaviy raqiblarga nisbatan mustahkamlanib borish imkoniyatini berdi.Uchala urush ham Prussiya g'alabalari bilan yakunlangan deb hisoblanadi va birinchisi Avstriyaning Sileziyaning ko'p qismini Prussiyaga berishiga olib keldi.Prussiya Sileziya urushlaridan Yevropaning yangi buyuk davlati va protestant Germaniyasining yetakchi davlati sifatida chiqdi, katolik Avstriyaning kichikroq nemis davlati tomonidan magʻlubiyatga uchragani Gabsburglar uyining obroʻsiga jiddiy putur yetkazdi.Sileziya bo'yicha mojaro Avstriya-Prussiyaning nemis tilida so'zlashuvchi xalqlar ustidan gegemonlik uchun kengroq kurashini bashorat qildi, bu keyinchalik 1866 yilgi Avstriya-Prussiya urushi bilan yakunlanadi.
▲
●
Polshaning bo'linmalari
1773 yil Seymdagi regent ©Jan Matejko
1772 Jan 1 - 1793

Polshaning bo'linmalari

Poland
1772-1795 yillarda Prussiya sobiq Polsha-Litva Hamdo'stligining g'arbiy hududlarini bosib olib , Polshani bo'linishga undadi.Avstriya va Rossiya qolgan erlarni olishga qaror qilishdi, natijada Polsha 1918 yilgacha suveren davlat sifatida mavjud bo'lishni to'xtatdi.
▲
●
Fransuz inqilobi
1792 yil 20 sentyabrda Valmi jangida Frantsiyaning g'alabasi fuqarolardan tashkil topgan qo'shinlarning inqilobiy g'oyasini tasdiqladi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1789 Jan 1

Fransuz inqilobi

France
Germaniyaning Fransuz inqilobiga munosabati dastlab aralash edi.Nemis ziyolilari "Aql" va "Ma'rifat" g'alabasini ko'rishga umid qilib, epidemiyani nishonladilar.Vena va Berlindagi qirollik sudlari qirolning ag'darilishini va erkinlik, tenglik va birodarlik tushunchalarining tarqalishi tahdidini qoraladi.1793 yilga kelib, frantsuz qirolining qatl etilishi va terrorning boshlanishi Bildungsbürgertumni (o'qimishli o'rta sinflar) hafsalasi pir bo'ldi.Islohotchilarning aytishicha, bu yechim nemislarning o'z qonunlari va institutlarini tinch yo'l bilan isloh qilish qobiliyatiga ishonishdir.Yevropa Fransiyaning oʻz inqilobiy gʻoyalarini yoyishga boʻlgan saʼy-harakatlari va reaktsion qirollikning qarshiligi atrofida yigirma yillik urushga toʻla boʻldi.1792-yilda Avstriya va Prussiya Fransiyaga bostirib kirishi bilan urush boshlandi , ammo Valmi jangida magʻlubiyatga uchradi (1792).Nemis erlari qo'shinlarning oldinga va orqaga yurishini ko'rdi, vayronagarchilik keltirdi (garchi deyarli ikki asr oldinO'ttiz yillik urushdan ancha pastroq miqyosda bo'lsa ham), lekin ayni paytda odamlar uchun erkinlik va fuqarolik huquqlarining yangi g'oyalarini keltirdi.Prussiya va Avstriya Frantsiya bilan muvaffaqiyatsiz urushlarini tugatdilar, ammo ( Rossiya bilan) 1793 va 1795 yillarda Polshani o'zaro bo'lishdi.
▲
●
Napoleon urushlari
Rossiyalik Aleksandr I, Avstriyalik Frensis I va Prussiyalik Fridrix Uilyam III jangdan keyin uchrashishdi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1803 Jan 1 - 1815

Napoleon urushlari

Germany
Fransiya Reynlandiyani oʻz nazoratiga oldi, frantsuzcha islohotlarni oʻtkazdi, feodalizmni bekor qildi, konstitutsiyalarni oʻrnatdi, din erkinligini targʻib qildi, yahudiylarni ozod qildi, oddiy isteʼdodli fuqarolarga byurokratiyani ochdi va zodagonlarni kuchayib borayotgan oʻrta sinf bilan hokimiyatni boʻlishishga majbur qildi.Napoleon namunaviy davlat sifatida Vestfaliya qirolligini (1807-1813) yaratdi.Ushbu islohotlar asosan doimiy bo'lib, Germaniyaning g'arbiy qismlarini modernizatsiya qildi.Frantsuzlar frantsuz tilini o'zlashtirmoqchi bo'lganlarida, nemis qarshiliklari kuchayib bordi.Keyin Angliya, Rossiya va Avstriyaning ikkinchi koalitsiyasi Frantsiyaga hujum qildi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchradi.Napoleon G'arbiy Evropaning ko'p qismi, shu jumladan Prussiya va Avstriyadan tashqari nemis davlatlari ustidan bevosita yoki bilvosita nazorat o'rnatdi.Qadimgi Muqaddas Rim imperiyasi farsdan boshqa narsa emas edi;Napoleon 1806 yilda o'z nazorati ostida yangi davlatlarni tashkil etayotganda uni bekor qildi.Germaniyada Napoleon Prussiya va Avstriyadan tashqari nemis davlatlarining ko'p qismini o'z ichiga olgan "Reyn Konfederatsiyasi" ni tuzdi.Fridrix Uilyam II ning zaif hukmronligi davrida (1786-1797) Prussiya jiddiy iqtisodiy, siyosiy va harbiy tanazzulga uchradi.Uning vorisi qirol Fridrix Uilyam III Uchinchi koalitsiya urushi va Fransiya imperatori Napoleon Muqaddas Rim imperiyasini tarqatib yuborish va nemis knyazliklarini qayta tashkil etish davrida betaraf qolishga harakat qildi.Qirolicha va urush tarafdori bo'lgan Fridrix Uilyam 1806 yil oktyabr oyida To'rtinchi Koalitsiyaga qo'shildi. Napoleon Yena jangida Prussiya qo'shinini osongina mag'lub etdi va Berlinni egalladi.Prussiya Germaniyaning g'arbiy qismida yaqinda qo'lga kiritilgan hududlarini yo'qotdi, uning armiyasi 42 ming kishiga qisqartirildi, Angliya bilan savdo qilishga ruxsat berilmadi va Berlin Parijga katta tovon to'lashi va frantsuz bosqinchi armiyasini moliyalashtirishi kerak edi.Saksoniya Napoleonni qo'llab-quvvatlash uchun tomonlarini o'zgartirdi va Reyn Konfederatsiyasiga qo'shildi.Hukmdor Fridrix Avgust I qirollik unvoni bilan taqdirlandi va Polshaning Prussiyadan olib qo'yilgan bir qismi Varshava gersogligi nomi bilan mashhur bo'ldi.1812 yilda Napoleonning Rossiyadagi harbiy fiaskosidan keyin Prussiya Oltinchi koalitsiyada Rossiya bilan ittifoq tuzdi.Bir qator janglar davom etdi va Avstriya ittifoqqa qo'shildi.1813 yil oxirida Leyptsig jangida Napoleon qat'iy mag'lub bo'ldi. Reyn Konfederatsiyasining nemis davlatlari Napoleonga qarshi koalitsiyaga o'tib ketishdi, ular har qanday tinchlik shartlarini rad etishdi.1814 yil boshida koalitsiya kuchlari Frantsiyaga bostirib kirdi, Parij quladi va aprelda Napoleon taslim bo'ldi.Prussiya Vena kongressida g'oliblardan biri sifatida keng hududga ega bo'ldi.
▲
●
Bavariya Qirolligi
1812-yilda Bavariya Buyuk Armiyani Rossiya yurishi uchun VI Korpus bilan ta'minlaganini va Borodino jangida qatnashgan elementlarni ko'rdi, ammo kampaniyaning halokatli natijalaridan so'ng, ular nihoyat Leyptsig jangi oldidan Napoleonning ishini tark etishga qaror qilishdi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1805 Jan 1 - 1916

Bavariya Qirolligi

Bavaria, Germany
Bavariya Qirolligining asos solishi 1805 yilda Vittelsbax xonadonidan knyaz saylovchi Maksimilian IV Jozefning Bavariya qiroli etib saylanishi bilan boshlangan. 1805 yilgi Pressburg tinchligi Maksimilianga Bavariyani qirollik maqomiga koʻtarish imkonini berdi.1806-yil 1-avgustda Bavariya Muqaddas Rim imperiyasidan ajralib chiqqunga qadar qirol haligacha saylovchi boʻlib xizmat qildi. Berg gersogligi faqat 1806-yilda Napoleonga oʻtdi. Yangi qirollik Napoleonning koʻmagiga tayangan holda, yaratilishining boshidanoq qiyinchiliklarga duch keldi. Fransiya.Qirollik 1808 yilda Avstriya bilan urushga duch keldi va 1810 yildan 1814 yilgacha Vyurtemberg (Italiya), keyin esa Avstriya hududini yo'qotdi.1808 yilda eski imperiyani tark etgan krepostnoylikning barcha qoldiqlari yo'q qilindi.1812 yilda frantsuzlarning Rossiyaga bostirib kirishi paytida 30 000 ga yaqin Bavariya askari jangda halok bo'ldi.1813 yil 8 oktyabrdagi Ried shartnomasiga ko'ra, Bavariya Reyn Konfederatsiyasini tark etdi va uning suveren va mustaqil maqomini saqlab qolish kafolati evaziga Napoleonga qarshi oltinchi koalitsiyaga qo'shilishga rozi bo'ldi.14 oktyabrda Bavariya Napoleon Frantsiyasiga qarshi rasmiy urush e'lon qildi.Shartnoma valiahd shahzoda Lyudvig va marshal fon Vrede tomonidan ishtiyoq bilan qo'llab-quvvatlandi.1813 yil oktyabr oyida Leyptsig jangi bilan Germaniyaning koalitsiya davlatlari bilan yurishi g'alaba qozondi.1814 yilda Napoleon Frantsiyasining mag'lubiyati bilan Bavariya yo'qotishlarining bir qismini qopladi va Vyurtsburg Buyuk Gertsogligi, Maynts arxiyepiskopi (Aschaffenburg) va Gessen Buyuk Gertsogligining bir qismi kabi yangi hududlarni oldi.Nihoyat, 1816-yilda, keyinchalik Avstriyaga berilgan Zalsburgning katta qismi evaziga Ren Pfalz Fransiyadan tortib olindi (Myunxen shartnomasi (1816)).Bu faqat Avstriyadan keyin, Mainning janubida ikkinchi yirik va ikkinchi qudratli davlat edi.Umuman Germaniyada Prussiya va Austria.a dan keyin uchinchi o‘rinni egalladi
▲
●
Muqaddas Rim imperiyasining parchalanishi
Jan-Batist Mauzaisse tomonidan Fleurus jangi (1837) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1806 Aug 6

Muqaddas Rim imperiyasining parchalanishi

Austria
Muqaddas Rim Imperiyasining parchalanishi de-fakto 1806 yil 6 avgustda, oxirgi Muqaddas Rim imperatori, Gabsburg-Lotaringiya xonadoni Frensis II o'z unvonidan voz kechib, barcha imperator davlatlari va amaldorlarini imperiya oldidagi qasamyodlari va majburiyatlaridan ozod qilganda sodir bo'ldi. .Oʻrta asrlardan boshlab Muqaddas Rim imperiyasi gʻarbiy yevropaliklar tomonidan qadimgi Rim imperiyasining qonuniy davomi sifatida eʼtirof etilgan edi, chunki uning imperatorlari papa tomonidan Rim imperatorlari deb eʼlon qilingan.Ushbu Rim merosi orqali Muqaddas Rim imperatorlari o'zlarini universal monarxlar deb da'vo qildilar, ularning yurisdiktsiyasi o'z imperiyasining rasmiy chegaralaridan tashqarida butun xristian Evropaga va undan tashqariga tarqaldi.Muqaddas Rim imperiyasining tanazzulga uchrashi uzoq va uzoq davom etgan jarayon edi.16—17-asrlarda yurisdiktsiya haqiqiy boshqariladigan hududga toʻgʻri keladi degan gʻoyani olib kelgan birinchi zamonaviy suveren hududiy davlatlarning tashkil topishi Muqaddas Rim imperiyasining umuminsoniy tabiatiga tahdid soldi.Muqaddas Rim imperiyasi, nihoyat, Frantsiya inqilobiy urushlari va Napoleon urushlari paytida va undan keyin haqiqiy tanazzulni boshladi.Imperiya dastlab o'zini juda yaxshi himoya qilgan bo'lsa-da, Frantsiya va Napoleon bilan urush halokatli bo'ldi.1804 yilda Napoleon o'zini frantsuzlar imperatori deb e'lon qildi, Frensis II esa o'zini Avstriya imperatori deb e'lon qilish bilan javob berdi, bundan tashqari, allaqachon Muqaddas Rim imperatori bo'lib, Frantsiya va Avstriya o'rtasidagi tenglikni saqlashga urinish edi. Muqaddas Rim unvoni ikkalasidan ham ustun edi.1805-yil dekabrida Austerlitz jangida Avstriyaning magʻlubiyatga uchrashi va 1806-yil iyulida Frantsisk II ning koʻp sonli nemis vassallarining ajralib chiqib, Frantsiyaning sunʼiy yoʻldosh davlati boʻlgan Reyn konfederatsiyasini tuzish amalda Muqaddas Rim imperiyasining tugatilishini anglatardi.1806 yil avgust oyida taxtdan voz kechish, butun imperator ierarxiyasi va uning institutlarini tarqatib yuborish bilan birga, Napoleon o'zini Muqaddas Rim imperatori deb e'lon qilish ehtimolini oldini olish uchun zarur deb topildi, bu Frensis II ni Napoleonning vassaliga aylantiradi.Imperiyaning parchalanishiga bo'lgan munosabat befarqlikdan umidsizlikka qadar bo'lgan.Gabsburg monarxiyasining poytaxti Vena aholisi imperiyaning yo'qolishidan dahshatga tushdi.Frensis II ning ko'plab sobiq fuqarolari uning harakatlarining qonuniyligiga shubha qilishdi;uning taxtdan voz kechishi mutlaqo qonuniy deb qabul qilingan bo'lsa-da, imperiyani tarqatib yuborish va uning barcha vassallarini ozod qilish imperatorning vakolatlaridan tashqarida ko'rilgan.Shunday qilib, imperiyaning ko'plab knyazlari va fuqarolari imperiyaning yo'q bo'lib ketganini qabul qilishdan bosh tortdilar, ba'zi oddiy odamlar esa uning parchalanishi haqidagi xabarni mahalliy hokimiyatlarning fitnasi deb hisoblashdi.Germaniyada parchalanish Troyaning qadimiy va yarim afsonaviy qulashi bilan taqqoslangan va ba'zilari Rim imperiyasi deb hisoblagan narsaning tugashini oxirzamon va apokalipsis bilan bog'lashgan.
▲
●
Germaniya Konfederatsiyasi
Avstriya kansleri va tashqi ishlar vaziri Klemens fon Metternix 1815 yildan 1848 yilgacha Germaniya Konfederatsiyasida hukmronlik qildi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1815 Jan 1

Germaniya Konfederatsiyasi

Germany
1815 yilgi Vena Kongressida Reyn Konfederatsiyasining 39 ta sobiq shtatlari Germaniya Konfederatsiyasiga qo'shildi, bu o'zaro mudofaa bo'yicha erkin kelishuv.U 1815-yilda Vena Kongressi tomonidan 1806-yilda tarqatib yuborilgan sobiq Muqaddas Rim imperiyasining oʻrniga tashkil etilgan. Iqtisodiy integratsiya va bojxona faoliyatini muvofiqlashtirishga urinishlar repressiv antimilliy siyosat tufayli puchga chiqdi.Buyuk Britaniya ittifoqni ma'qulladi, chunki Markaziy Evropada barqaror, tinch tuzilma Frantsiya yoki Rossiyaning tajovuzkor harakatlariga to'sqinlik qilishi mumkinligiga ishonch hosil qildi.Biroq, ko'pchilik tarixchilar Konfederatsiya zaif va samarasiz va nemis millatchiligiga to'siq bo'lgan degan xulosaga kelishdi.Ittifoq 1834 yilda Zollvereinning yaratilishi, 1848 yil inqiloblari, Prussiya va Avstriya o'rtasidagi raqobat tufayli buzildi va nihoyat 1866 yilgi Avstriya-Prussiya urushi natijasida tarqatib yuborildi, o'sha paytda Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasi tomonidan almashtirildi. yil.Konfederatsiya faqat bitta organga ega edi, bu Federal Konventsiya (shuningdek, Federal Majlis yoki Konfederativ Diet).Konventsiya a'zo davlatlarning vakillaridan iborat edi.Eng muhim masalalarni bir ovozdan hal qilish kerak edi.Konventsiyaga Avstriya vakili raislik qildi.Bu rasmiyatchilik edi, ammo Konfederatsiyada davlat boshlig'i yo'q edi, chunki u davlat bo'lmagan.Konfederatsiya, bir tomondan, unga a'zo davlatlar o'rtasidagi mustahkam ittifoq edi, chunki federal qonun shtat qonunchiligidan ustun edi (Federal konventsiyaning qarorlari a'zo davlatlar uchun majburiy edi).Bundan tashqari, Konfederatsiya abadiy tuzilgan va uni tarqatib yuborish (qonuniy ravishda) mumkin emas edi, hech bir a'zo davlat uni tark eta olmadi va hech bir yangi a'zo Federal Konventsiyaga umumiy roziliksiz qo'shila olmadi.Boshqa tomondan, Konfederatsiya o'zining tuzilishi va a'zo davlatlari tomonidan zaiflashdi, chunki qisman Federal Konventsiyadagi eng muhim qarorlar bir ovozdanlikni talab qilganligi va Konfederatsiyaning maqsadi faqat xavfsizlik masalalari bilan cheklangan edi.Bundan tashqari, Konfederatsiyaning faoliyati ikki a'zo davlat - Avstriya va Prussiyaning hamkorligiga bog'liq edi.
▲
●
bojxona ittifoqi
1803-yilda Iogann F. Kotta.Kottaning litografiyasi janubiy Germaniya bojxona shartnomasini ishlab chiqishda muhim rol o'ynadi va Prussiya Hessian Bojxona shartnomalarini ham muhokama qildi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1833 Jan 1 - 1919

bojxona ittifoqi

Germany
Zollverein yoki Germaniya Bojxona ittifoqi Germaniya davlatlarining o'z hududlarida tariflar va iqtisodiy siyosatlarni boshqarish uchun tuzilgan koalitsiyasi edi.1833 yil Zollverein shartnomalari asosida tashkil etilgan bo'lib, u 1834 yil 1 yanvarda rasmiy ravishda boshlangan. Biroq, uning asoslari 1818 yildan boshlab nemis davlatlari o'rtasida turli xil bojxona ittifoqlarini yaratish bilan rivojlana boshladi.1866 yilga kelib Zollverein nemis shtatlarining ko'p qismini o'z ichiga oldi.Zollverein Germaniya konfederatsiyasiga kirmagan (1815-1866).Zollvereinning asosi mustaqil davlatlar bir vaqtning o'zida siyosiy federatsiya yoki ittifoq yaratmasdan to'liq iqtisodiy ittifoqqa erishgan tarixdagi birinchi holat edi.Prussiya bojxona ittifoqini yaratishda asosiy omil bo'ldi.Avstriya o'zining yuqori darajada himoyalangan sanoati tufayli va shahzoda fon Metternix bu g'oyaga qarshi bo'lganligi sababli Zollvereindan chiqarildi.1867 yilda Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasi tashkil etilgandan so'ng, Zollverein taxminan 425 000 kvadrat kilometrlik shtatlarni qamrab oldi va bir nechta nemis bo'lmagan davlatlar, shu jumladan Shvetsiya-Norvegiya bilan iqtisodiy shartnomalar tuzdi.1871 yilda Germaniya imperiyasi tashkil etilgandan so'ng, imperiya bojxona ittifoqi nazoratini o'z zimmasiga oldi.Biroq, imperiya tarkibidagi barcha davlatlar 1888 yilgacha Zollverein tarkibiga kirmagan (masalan, Gamburg).Aksincha, Lyuksemburg Germaniya reyxidan mustaqil davlat bo'lsa ham, u 1919 yilgacha Zollverein tarkibida qoldi.
▲
●
1848-1849 yillardagi nemis inqiloblari
Germaniya bayrog'ining kelib chiqishi: 1848 yil 19 martda Berlindagi inqilobchilarni xursand qilish ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1848 Feb 1 - 1849 Jul

1848-1849 yillardagi nemis inqiloblari

Germany
1848-1849 yillardagi Germaniya inqiloblari, uning ochilish bosqichi mart inqilobi deb ham ataladi, dastlab 1848 yilgi inqiloblarning bir qismi bo'lib, ko'plab Evropa mamlakatlarida sodir bo'lgan.Ular Germaniya Konfederatsiyasi shtatlarida, shu jumladan Avstriya imperiyasida bo'shashmasdan muvofiqlashtirilgan bir qator norozilik namoyishlari va qo'zg'olonlari edi.Pangermanizmni ta'kidlagan inqiloblar Konfederatsiyaning o'ttiz to'qqiz mustaqil davlatining an'anaviy, asosan avtokratik siyosiy tuzilishidan xalqning noroziligini namoyish etdi, ular Napoleon urushi natijasida parchalanib ketganidan keyin sobiq Muqaddas Rim imperiyasining Germaniya hududini meros qilib oldi. Urushlar.Bu jarayon 1840-yillarning oʻrtalarida boshlangan.O'rta sinf elementlari liberal tamoyillarga sodiq edi, ishchilar sinfi esa ularning mehnat va turmush sharoitlarini tubdan yaxshilashga intildi.Inqilobning o'rta sinfi va ishchilar sinfi bo'linib ketganligi sababli, konservativ aristokratiya uni mag'lub etdi.Liberallar siyosiy ta'qiblardan qutulish uchun surgunga ketishga majbur bo'ldilar va u erda "Qirq Sakkiz" nomi bilan mashhur bo'ldilar.Ko'pchilik AQShga hijrat qilib, Viskonsindan Texasga joylashdi.
▲
●
Shlezvig-Golshteyn
Dybbol jangi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1864 Feb 1

Shlezvig-Golshteyn

Schleswig-Holstein, Germany
1863—64 yillarda Prussiya va Daniya oʻrtasida Germaniya konfederatsiyasiga kirmagan va Daniya millatchilari Daniya qirolligi tarkibiga qoʻshib olmoqchi boʻlgan Shlezvig boʻyicha kelishmovchiliklar avj oldi.Bu mojaro 1864 yilda Shlezvigdagi Ikkinchi urushga olib keldi. Avstriya bilan qoʻshilgan Prussiya Daniyani osonlikcha magʻlub etdi va Yutlandiyani bosib oldi.Daniyaliklar Shlezvig va Golshteyn gersogligini Avstriya va Prussiyaga berishga majbur bo'ldilar.Ikki gersoglikning keyingi boshqaruvi Avstriya va Prussiya o'rtasidagi ziddiyatga olib keldi.Avstriya gersogliklarning Germaniya konfederatsiyasi tarkibiga mustaqil boʻlishini istardi, Prussiya esa ularni anneksiya qilmoqchi edi.Bu kelishmovchilik Avstriya va Prussiya o'rtasida 1866 yil iyun oyida boshlangan Etti haftalik urush uchun bahona bo'ldi. Iyul oyida ikki qo'shin Sadova-Königgratzda (Bogemiya) yarim million kishi ishtirokidagi ulkan jangda to'qnashdi.Prussiyaning ustun logistikasi va avstriyaliklarning sekin o'qli miltiqlaridan ustun bo'lgan zamonaviy igna qurollari Prussiyaning g'alabasi uchun elementar edi.Jang Germaniyada gegemonlik uchun kurashni ham hal qildi va Bismark mag'lubiyatga uchragan Avstriyaga ataylab yumshoq munosabatda bo'ldi, bu kelajakdagi Germaniya ishlarida faqat bo'ysunuvchi rol o'ynashi kerak edi.
▲
●
Avstriya-Prussiya urushi
Königgratz jangi ©Georg Bleibtreu
1866 Jun 14 - Jul 22

Avstriya-Prussiya urushi

Germany
Avstriya-Prussiya urushi 1866 yilda Avstriya imperiyasi va Prussiya Qirolligi o'rtasida bo'lib o'tdi, ularning har biriga Germaniya Konfederatsiyasidagi turli ittifoqchilar yordam berdi.Prussiya, shuningdek,Italiya Qirolligi bilan ittifoq tuzgan va bu mojaroni Italiya birlashuvining Uchinchi Mustaqillik Urushi bilan bog'lagan.Avstriya-Prussiya urushi Avstriya va Prussiya o'rtasidagi kengroq raqobatning bir qismi edi va Prussiyaning nemis davlatlari ustidan hukmronligiga olib keldi.Urushning asosiy natijasi nemis davlatlari oʻrtasida hokimiyatning Avstriyadan uzoqlashib, Prussiya gegemonligiga oʻtishi edi.Bu Germaniya Konfederatsiyasining tugatilishiga olib keldi va uning o'rniga Avstriya va boshqa Janubiy Germaniya shtatlarini, Kleindeutsches Reichni chiqarib tashlagan Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasiga barcha shimoliy nemis shtatlarini birlashtirish bilan qisman almashtirildi.Urush, shuningdek, Italiyaning Avstriyaning Venedik provinsiyasini anneksiya qilishiga olib keldi.
▲
●
Play button
1870 Jul 19 - 1871 Jan 28

Franko-Prussiya urushi

France
Franko-Prussiya urushi Ikkinchi Frantsiya imperiyasi va Prussiya Qirolligi boshchiligidagi Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasi o'rtasidagi ziddiyat edi.Mojaro, birinchi navbatda, Fransiyaning kontinental Evropada o'zining hukmron mavqeini tiklashga bo'lgan qat'iyati bilan bog'liq bo'lib, bu 1866 yilda Prussiyaning Avstriya ustidan g'alaba qozonganidan keyin yuzaga kelgan. Ayrim tarixchilarning fikriga ko'ra, Prussiya kansleri Otto fon Bismark frantsuzlarni ataylab Prussiyaga urush e'lon qilgan. to'rtta mustaqil janubiy Germaniya shtatlarini - Baden, Vyurtemberg, Bavariya va Gesse-Darmshtadtni Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasiga qo'shilishga undash uchun;boshqa tarixchilarning ta'kidlashicha, Bismark yuzaga kelgan vaziyatlardan foydalangan.Hamma Bismark butun vaziyatni hisobga olgan holda yangi nemis ittifoqlari salohiyatini tan olganiga rozi.Frantsiya 1870 yil 15 iyulda o'z armiyasini safarbar qildi va Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasini o'sha kuni o'z safarbarligi bilan javob berishga olib keldi.1870-yil 16-iyulda Fransiya parlamenti Prussiyaga urush eʼlon qilish uchun ovoz berdi;Fransiya 2 avgustda Germaniya hududiga bostirib kirdi.Nemis koalitsiyasi oʻz qoʻshinlarini frantsuzlarga qaraganda ancha samaraliroq safarbar qildi va 4 avgust kuni Fransiyaning shimoli-sharqiga bostirib kirdi.Nemis qo'shinlari soni, tayyorgarligi va etakchiligi jihatidan ustun edi va zamonaviy texnologiyalardan, xususan, temir yo'l va artilleriyadan samaraliroq foydalandi.Fransiyaning sharqiy qismida Prussiya va Germaniyaning tez sur'atda qo'lga kiritgan g'alabalari Metz qamali va Sedan jangi bilan yakunlandi, natijada Frantsiya imperatori Napoleon III qo'lga kiritildi va Ikkinchi imperiya armiyasi qat'iy mag'lubiyatga uchradi;4 sentabrda Parijda Milliy mudofaa hukumati tuzildi va urushni yana besh oy davom ettirdi.Nemis qo'shinlari Frantsiyaning shimolida yangi frantsuz qo'shinlari bilan jang qildilar va mag'lubiyatga uchradilar, keyin Parij 1871 yil 28 yanvarda qulashdan oldin to'rt oydan ko'proq vaqt davomida qamal qildilar va urushni amalda tugatdilar.Frantsiya bilan sulh tuzilgandan so'ng, 1871 yil 10 mayda Frankfurt shartnomasi imzolandi, bu Germaniyaga milliardlab franklar urush tovonini, shuningdek, Elzasning katta qismi va Lotaringiyaning bir qismi bo'lib, Elzas-Lotaringiya Imperator hududiga aylandi (Reyxsland Elzas- Lothringen).Urush Evropaga doimiy ta'sir ko'rsatdi.Germaniya birlashishini tezlashtirib, urush qit'adagi kuchlar muvozanatini sezilarli darajada o'zgartirdi;yangi nemis milliy davlati Frantsiyani Evropaning asosiy quruqlik kuchi sifatida siqib chiqarishi bilan.Bismark yigirma yil davomida xalqaro munosabatlarda katta obro'ga ega bo'lib, Germaniyaning global obro'si va ta'sirini ko'targan mohir va pragmatik diplomatiya uchun obro' qozondi.
▲
●
1871 - 1918
Germaniya imperiyasiornament
Germaniya imperiyasi va birlashishi
Anton fon Vernerning Germaniya imperiyasining e'lon qilinishi (1877), imperator Uilyam I ning e'lon qilinishi tasvirlangan (1871 yil 18 yanvar, Versal saroyi). ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1871 Jan 2 - 1918

Germaniya imperiyasi va birlashishi

Germany
Germaniya Konfederatsiyasi 1866 yilgi Avstriya-Prussiya urushi natijasida Avstriya imperiyasining Konfederatsiya tuzilmalari va uning ittifoqchilari bir tomondan, Prussiya va uning ittifoqchilari boshqa tomondan tugadi.Urush natijasida 1867 yilda Konfederatsiya qisman Main daryosining shimolidagi 22 shtatni o'z ichiga olgan Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasiga almashtirildi.Franko-Prussiya urushi natijasida paydo bo'lgan vatanparvarlik g'ayrati Mainning janubidagi to'rtta shtatda birlashgan Germaniyaga (Avstriyadan tashqari) qolgan muxolifatni mag'lub etdi va 1870 yil noyabr oyida ular Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasiga shartnoma asosida qo'shildi.1871 yil 18 yanvarda Parijni qamal qilish paytida Uilyam Versal saroyidagi Ko'zgular zalida imperator deb e'lon qilindi va keyinchalik Germaniyaning birlashishi sodir bo'ldi.Nominal jihatdan federal imperiya va tenglar ittifoqi bo'lsa-da, amalda imperiyada eng katta va eng qudratli davlat Prussiya hukmronlik qilgan.Prussiya yangi Reyxning shimoliy uchdan ikki qismini egallagan va aholisining beshdan uch qismini o'z ichiga olgan.Imperator toji Prussiyaning hukmron uyi, Gohenzollern uyida meros bo'lib qoldi.1872-1873 va 1892-1894 yillar bundan mustasno, kansler har doim bir vaqtning o'zida Prussiyaning bosh vaziri bo'lgan.Bundesratdagi 58 ovozdan 17 tasi bilan Berlin samarali nazoratni amalga oshirish uchun kichikroq shtatlarning bir nechta ovoziga muhtoj edi.Germaniya imperiyasining evolyutsiyasi o'n yil oldin birlashgan milliy davlatga aylangan Italiyadagi parallel o'zgarishlarga ma'lum darajada mos keladi.Germaniya imperiyasining avtoritar siyosiy tuzilishining ba'zi asosiy elementlari Meidji davrida imperator Yaponiyada konservativ modernizatsiya va Rossiya imperiyasida podshohlar davrida avtoritar siyosiy tuzilmani saqlab qolish uchun asos bo'ldi.
▲
●
Temir kansler
Bismark 1890 yilda ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1871 Mar 21 - 1890 Mar 20

Temir kansler

Germany
Bismark 1870-1890 yillarda nafaqat Germaniyada, balki butun Evropada va butun diplomatik dunyoda hukmron shaxs edi.Kansler Otto fon Bismark Germaniya imperiyasining 1890 yilgacha bo'lgan siyosiy yo'nalishini belgilab berdi. U bir tomondan Frantsiyani o'rab olish uchun Evropada ittifoqlar tuzishga yordam berdi, ikkinchi tomondan Germaniyaning Evropadagi ta'sirini mustahkamlashga intildi.Uning asosiy ichki siyosati sotsializmni bostirish va Rim-katolik cherkovining uning tarafdorlariga kuchli ta'sirini kamaytirishga qaratilgan edi.U umumiy sog'liqni saqlash, pensiya rejalari va boshqa ijtimoiy ta'minot dasturlarini o'z ichiga olgan ijtimoiy qonunlar to'plamiga muvofiq bir qator antisotsialistik qonunlarni chiqardi.Uning Kulturkampf siyosatiga Markaz partiyasida siyosiy muxolifatni tashkil qilgan katoliklar keskin qarshilik ko'rsatdi.Germaniyaning sanoat va iqtisodiy qudrati 1900 yilga kelib Britaniya bilan tenglashdi.1871 yilga kelib Prussiya hukmronligi amalga oshirilgach, Bismark Germaniyaning tinch Yevropadagi mavqeini saqlab qolish uchun kuchlar muvozanati diplomatiyasidan mohirona foydalangan.Tarixchi Erik Xobsbamning so'zlariga ko'ra, Bismark "1871 yildan keyin deyarli yigirma yil davomida ko'p tomonlama diplomatik shaxmat o'yinida so'zsiz jahon chempioni bo'lib qoldi, o'zini faqat kuchlar o'rtasidagi tinchlikni saqlashga bag'ishladi va muvaffaqiyatli".Biroq, Elzas-Lotaringiyaning anneksiya qilinishi frantsuz revanshizmi va germanofobiyaga yangi kuch berdi.Bismarkning "Realpolitik" diplomatiyasi va mamlakatdagi kuchli boshqaruvi unga "Temir kansler" laqabini berdi.Germaniyaning birlashishi va tez iqtisodiy o'sishi uning tashqi siyosatiga asos bo'ldi.U mustamlakachilikni yoqtirmasdi, lekin elita va ommaviy fikr talab qilganda, istamay xorijda imperiya qurdi.Bir-biriga bog'liq bo'lgan juda murakkab konferentsiyalar, muzokaralar va ittifoqlar turkumida u o'zining diplomatik mahoratini Germaniyaning pozitsiyasini saqlab qolish uchun ishlatdi.Bismark nemis millatchilarining qahramoniga aylandi, ular uni sharaflab ko'plab yodgorliklar qurdilar.Ko'pgina tarixchilar uni Germaniyani birlashtirishda muhim rol o'ynagan va bu amalga oshirilgandan so'ng, mohir diplomatiya orqali Evropada tinchlikni saqlab qolgan ko'ruvchi sifatida maqtashadi.
▲
●
Uch tomonlama ittifoq
Uch tomonlama ittifoq ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1882 May 20 - 1915 May 3

Uch tomonlama ittifoq

Central Europe
Uch tomonlama ittifoq 1882-yil 20-mayda Germaniya, Avstriya-Vengriya va Italiya oʻrtasida tuzilgan harbiy ittifoq boʻlib, 1915-yilda Birinchi jahon urushi davrida muddati tugaguniga qadar vaqti-vaqti bilan yangilanib turdi. Germaniya va Avstriya-Vengriya 1879-yildan beri yaqin ittifoqdosh boʻlib kelgan. Italiya Shimoliy Afrika ambitsiyalarini frantsuzlarga boy berganidan ko'p o'tmay, Frantsiyaga qarshi qo'llab-quvvatladi.Har bir a'zo boshqa har qanday buyuk davlat tomonidan hujumga uchragan taqdirda o'zaro yordamga va'da berdi.Shartnomada Germaniya va Avstriya-Vengriya Italiyaga Fransiya tomonidan hujumga uchragan taqdirda provokatsiyasiz yordam berishlari nazarda tutilgan.O'z navbatida, Italiya Frantsiya tomonidan hujumga uchrasa, Germaniyaga yordam beradi.Avstriya-Vengriya va Rossiya o'rtasida urush bo'lsa, Italiya betaraf qolishga va'da berdi.Shartnomaning mavjudligi va a'zoligi hammaga ma'lum edi, ammo uning aniq qoidalari 1919 yilgacha sir tutildi.Shartnoma 1887 yil fevralda yangilanganida, Italiya Italiyaning davom etgan do'stligi evaziga Shimoliy Afrikadagi Italiya mustamlakachilik ambitsiyalarini Germaniya tomonidan qo'llab-quvvatlashga bo'sh va'da berdi.Avstriya-Vengriya Germaniya kansleri Otto fon Bismark tomonidan Bolqonda yoki Adriatik va Egey dengizlari qirg'oqlari va orollarida boshlangan har qanday hududiy o'zgarishlar bo'yicha Italiya bilan maslahatlashish va o'zaro kelishuv tamoyillarini qabul qilish uchun bosim o'tkazishi kerak edi.Italiya va Avstriya-Vengriya shartnomaga qaramay, ushbu mintaqadagi asosiy manfaatlar to'qnashuvini bartaraf eta olmadilar.1891-yilda Britaniyani uchlik ittifoqiga qoʻshishga urinishlar boʻldi, garchi u muvaffaqiyatsiz boʻlsa-da, rus diplomatik doiralarida muvaffaqiyat qozondi, deb ishonilgan.1883 yil 18 oktyabrda Ruminiyalik Kerol I o'zining Bosh vaziri Ion C. Bratianu orqali ham yashirincha Uch ittifoqni qo'llab-quvvatlashga va'da bergan edi, lekin keyinchalik Avstriya-Vengriyani tajovuzkor sifatida ko'rgani uchun Birinchi jahon urushida betaraf qoldi.1902-yil 1-noyabrda, uchlik ittifoqi yangilanganidan besh oy oʻtgach, Italiya Fransiya bilan bir-biriga hujum qilgan taqdirda har biri betaraf boʻlishi haqida kelishuvga erishdi.1914 yil avgust oyida Avstriya-Vengriya raqibi Uch tomonlama Antanta bilan urushga kirishganda, Italiya Avstriya-Vengriyani tajovuzkor deb hisoblab, o'zining betarafligini e'lon qildi.Italiya, shuningdek, 1912 yilda Uch tomonlama ittifoqni yangilashda kelishib olinganidek, Bolqondagi status-kvoni o'zgartirishdan oldin maslahatlashish va kompensatsiyalarga rozi bo'lish majburiyatini bajarmadi.Triple Ittifoq (Italiyani betaraf saqlashni maqsad qilgan) va Triple Entante (Italiyani mojaroga kiritishni maqsad qilgan) bilan parallel muzokaralar olib borgach, Italiya Triple Antanta tarafida bo'lib, Avstriya-Vengriyaga urush e'lon qildi.
▲
●
Germaniya mustamlaka imperiyasi
"Mahenge jangi", Maji-Maji qo'zg'oloni, Fridrix Vilgelm Kunertning rasmi, 1908 yil. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1884 Jan 1 - 1918

Germaniya mustamlaka imperiyasi

Africa
Germaniya mustamlaka imperiyasi Germaniya imperiyasining chet eldagi mustamlakalarini, qaramliklarini va hududlarini tashkil etdi.1870-yillarning boshlarida birlashgan bu davrning kansleri Otto fon Bismark edi.Oldingi asrlarda alohida nemis davlatlari tomonidan qisqa muddatli mustamlaka qilishga urinishlar sodir bo'lgan edi, ammo Bismark 1884 yilda Afrika uchun kurashgacha mustamlaka imperiyasini qurish bosimiga qarshi turdi. Buyuk Britaniya va Frantsiyadan keyin o'sha paytdagi eng yirik mustamlaka imperiyasi.Germaniya mustamlaka imperiyasi bir qancha Afrika davlatlarining bir qismini, jumladan, hozirgi Burundi, Ruanda, Tanzaniya, Namibiya, Kamerun, Gabon, Kongo, Markaziy Afrika Respublikasi, Chad, Nigeriya, Togo, Gana, shuningdek, Yangi Gvineya shimoli-sharqini o'z ichiga olgan. Samoa va ko'plab Mikroneziya orollari.Materik Germaniyani hisobga olgan holda, imperiyaning umumiy yer maydoni 3,503,352 kvadrat kilometr va aholisi 80,125,993 kishi edi.Germaniya 1914-yilda Birinchi jahon urushi boshida mustamlakachi imperiyasining koʻpchiligi ustidan nazoratni yoʻqotdi, biroq baʼzi nemis kuchlari Germaniyaning Sharqiy Afrikasida urush oxirigacha turib oldi.Birinchi jahon urushidagi Germaniya mag'lubiyatidan so'ng, Versal shartnomasi bilan Germaniyaning mustamlaka imperiyasi rasman tarqatib yuborildi.Har bir koloniya g'alaba qozongan davlatlardan birining nazorati ostida (lekin mulkiy emas) Millatlar Ligasi mandatiga aylandi.Yo'qotilgan mustamlaka mulklarini qaytarib olish haqidagi gaplar Germaniyada 1943 yilgacha davom etdi, lekin hech qachon Germaniya hukumatining rasmiy maqsadiga aylanmadi.
▲
●
Vilgelmin davri
Vilgelm II, Germaniya imperatori ©T. H. Voigt
1888 Jun 15 - 1918 Nov 9

Vilgelmin davri

Germany
Vilgelm II oxirgi nemis imperatori va Prussiya qiroli boʻlib, 1888-yil 15-iyundan to 1918-yil 9-noyabrda taxtdan voz kechgunga qadar hukmronlik qildi. Qudratli dengiz floti barpo etish orqali Germaniya imperiyasining buyuk davlat sifatidagi mavqeini mustahkamlaganiga qaramay, uning beozor bayonotlari va beqaror tashqi siyosati juda katta edi. xalqaro hamjamiyatni norozi qildi va ko'pchilik tomonidan Birinchi jahon urushining asosiy sabablaridan biri deb hisoblanadi.1890 yil mart oyida Vilgelm II Germaniya imperiyasining qudratli uzoq yillik kansleri Otto fon Bismarkni lavozimidan chetlatdi va o'z davlatining siyosati ustidan bevosita nazoratni o'z zimmasiga oldi va uning yetakchi jahon davlati maqomini mustahkamlash uchun jangovar "yangi yo'l" ga kirishdi.Uning hukmronligi davrida Germaniya mustamlaka imperiyasiXitoy va Tinch okeanida yangi hududlarni (masalan, Kiautshou ko'rfazi, Shimoliy Mariana orollari va Karolin orollari) egallab oldi va Yevropaning eng yirik ishlab chiqaruvchisiga aylandi.Biroq, Vilgelm ko'pincha o'z vazirlari bilan maslahatlashmasdan, boshqa mamlakatlarga tahdid va bema'ni bayonotlar berish orqali bunday taraqqiyotga putur etkazdi.Xuddi shunday, uning rejimi katta dengiz kuchlarini qurishni boshlash, Frantsiyaning Marokash ustidan nazorat qilishiga qarshi chiqish va Bag'dod orqali Britaniyaning Fors ko'rfazidagi hukmronligiga qarshi temir yo'l qurish orqali o'zini boshqa buyuk davlatlardan uzoqlashtirish uchun ko'p ish qildi.20-asrning ikkinchi o'n yilligida Germaniya ittifoqchi sifatida faqat Avstriya-Vengriya va tanazzulga uchragan Usmonli imperiyasi kabi sezilarli darajada zaifroq davlatlarga tayanishi mumkin edi.Vilgelm hukmronligi Germaniyaning 1914 yil iyul inqirozi paytida Avstriya-Vengriyaga harbiy yordam kafolatlashi bilan yakunlandi, bu Birinchi jahon urushining bevosita sabablaridan biri edi. Urush davridagi yetakchi Vilgelm urush harakatlarining strategiyasi va tashkil etilishi boʻyicha deyarli barcha qarorlarni qabul qilishni oʻz zimmasiga oldi. Germaniya armiyasining Buyuk Bosh shtabiga.1916 yil avgustiga kelib, ushbu keng ko'lamli hokimiyat delegatsiyasi to'qnashuvning qolgan qismida milliy siyosatda hukmronlik qilgan de-fakto harbiy diktaturani keltirib chiqardi.Rossiya ustidan g'alaba qozongan va Sharqiy Evropada muhim hududiy yutuqlarga erishganiga qaramay, Germaniya 1918 yil kuzida G'arbiy frontda hal qiluvchi mag'lubiyatdan so'ng barcha zabtlardan voz kechishga majbur bo'ldi. O'z mamlakati harbiylari va ko'plab qo'l ostidagi Vilgelmning yordamini yo'qotdi. 1918-1919 yillardagi Germaniya inqilobi davrida taxtdan voz kechishga majbur bo'ldi.Inqilob Germaniyani monarxiyadan Veymar Respublikasi deb nomlanuvchi beqaror demokratik davlatga aylantirdi.
▲
●
Birinchi jahon urushi davrida Germaniya
Birinchi jahon urushi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1914 Jul 28 - 1918 Nov 11

Birinchi jahon urushi davrida Germaniya

Central Europe
Birinchi jahon urushi davrida Germaniya imperiyasi markaziy kuchlardan biri edi.Ittifoqdoshi Avstriya-Vengriya tomonidan Serbiyaga qarshi urush e'lon qilinganidan keyin u mojaroda qatnasha boshladi.Nemis qo'shinlari ittifoqchilar bilan sharqiy va g'arbiy frontlarda jang qildilar.Shimoliy dengizdagi qattiq blokada (1919 yilgacha davom etgan) qirollik dengiz floti tomonidan Germaniyaning xorijdagi xomashyoga kirishini qisqartirdi va shaharlarda oziq-ovqat taqchilligini keltirib chiqardi, ayniqsa 1916–17 yil qishda, sholg'om qishi deb nomlanuvchi.G'arbda Germaniya Schlieffen rejasidan foydalangan holdaParijni o'rab olish orqali tezda g'alaba qozonishga intildi.Ammo Belgiyaning qarshilik ko'rsatishi, Berlinning qo'shinlarni burishishi va Parij shimolidagi Marnada juda qattiq frantsuz qarshiliklari tufayli muvaffaqiyatsizlikka uchradi.G'arbiy front xandaq urushining o'ta qonli jang maydoniga aylandi.Turg'unlik 1914 yildan 1918 yil boshigacha davom etdi, shiddatli janglar kuchlarni Shimoliy dengizdan Shveytsariya chegarasigacha cho'zilgan chiziq bo'ylab eng yaxshisi bir necha yuz yardga siljitdi.Sharqiy frontdagi janglar yanada kengroq edi.Sharqda rus armiyasiga qarshi hal qiluvchi g'alabalar bo'ldi, Tannenberg jangida rus kontingentining katta qismlari tuzoqqa tushdi va mag'lubiyatga uchradi, keyin Avstriya va Germaniyaning ulkan muvaffaqiyatlari kuzatildi.1917 yilgi rus inqilobi tufayli yuzaga kelgan ichki tartibsizliklar tufayli rus qo'shinlarining parchalanishi Brest-Litovsk shartnomasiga olib keldi, 1918 yil 3 martda Rossiya urushdan chiqib ketganda bolsheviklar imzolashga majbur bo'ldi.Bu Germaniyaga Sharqiy Yevropani nazorat qilish imkonini berdi.1917 yilda Rossiyani mag'lub etib, Germaniya sharqdan G'arbiy frontga yuz minglab jangovar qo'shinlarni olib kirishga muvaffaq bo'ldi va bu unga ittifoqchilarga nisbatan son jihatdan ustunlik berdi.Askarlarni yangi bo'ron qo'shinlari taktikasiga qayta o'rgatish orqali nemislar Amerika armiyasi kuchayguncha jang maydonini bo'shatib, hal qiluvchi g'alabaga erishishni kutishgan.Biroq, bahorgi hujumlarning barchasi muvaffaqiyatsizlikka uchradi, chunki ittifoqchilar orqaga chekinib, qayta to'planishdi va nemislarda o'z yutuqlarini mustahkamlash uchun zarur bo'lgan zaxiralar yo'q edi.1917 yilga kelib oziq-ovqat tanqisligi jiddiy muammoga aylandi. 1917 yil aprel oyida Qo'shma Shtatlar Ittifoqchilarga qo'shildi. Germaniyaning cheksiz suv osti urushi e'lonidan keyin Qo'shma Shtatlarning urushga kirishi Germaniyaga qarshi hal qiluvchi burilish nuqtasi bo'ldi.Urush oxirida Germaniyaning mag'lubiyati va keng tarqalgan xalq noroziligi monarxiyani ag'darib, Veymar respublikasini o'rnatgan 1918-1919 yillardagi nemis inqilobini keltirib chiqardi.
▲
●
1918 - 1933
Veymar Respublikasiornament
Veymar Respublikasi
Berlindagi "Oltin yigirmanchi": Jazz guruhi Esplanade mehmonxonasida choy raqsi uchun o'ynaydi, 1926 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1918 Jan 2 - 1933

Veymar Respublikasi

Germany
Rasmiy ravishda Germaniya Reyxi deb nomlangan Veymar Respublikasi 1918 yildan 1933 yilgacha Germaniya hukumati bo'lib, bu davrda tarixda birinchi marta konstitutsiyaviy federal respublika bo'lgan;shuning uchun u ham Germaniya Respublikasi deb ataladi va norasmiy ravishda o'zini e'lon qiladi.Shtatning norasmiy nomi hukumatni o'rnatgan ta'sis majlisiga mezbonlik qilgan Veymar shahridan olingan.Birinchi jahon urushi (1914-1918) vayronagarchilikdan so'ng, Germaniya charchagan va umidsiz sharoitda tinchlik uchun sudga da'vo qilgan.Yaqinlashib kelayotgan mag'lubiyatni anglash inqilobni, Kayzer Vilgelm II ning taxtdan voz kechishini, ittifoqchilarga rasman taslim bo'lishini va 1918 yil 9 noyabrda Veymar Respublikasining e'lon qilinishini keltirib chiqardi.Dastlabki yillarda Respublikani og'ir muammolar, jumladan, giperinflyatsiya va siyosiy ekstremizm, jumladan, siyosiy qotilliklar va bir-biriga qarama-qarshi bo'lgan harbiylar tomonidan hokimiyatni egallab olishga urinish;xalqaro miqyosda u yakkalanib qolgan, diplomatik nufuzi pasaygan va buyuk davlatlar bilan ziddiyatli munosabatlarga duch kelgan.1924 yilga kelib, katta miqdordagi pul va siyosiy barqarorlik tiklandi va keyingi besh yil ichida respublika nisbatan gullab-yashnadi;Bu davr, ba'zan "Oltin yigirmanchi yillar" deb nomlanuvchi, sezilarli darajada madaniy gullab-yashnashi, ijtimoiy taraqqiyot va tashqi aloqalarning bosqichma-bosqich takomillashuvi bilan tavsiflanadi.1925 yilgi Lokarno shartnomalariga ko'ra, Germaniya qo'shnilari bilan munosabatlarni normallashtirishga harakat qildi, Versal shartnomasi bo'yicha ko'pgina hududiy o'zgarishlarni tan oldi va hech qachon urushga bormaslik majburiyatini oldi.Keyingi yili u Millatlar Ligasiga qo'shildi, bu uning xalqaro hamjamiyatga reintegratsiyasini belgiladi.Shunga qaramay, ayniqsa, siyosiy o'ngda, shartnomaga va uni imzolagan va qo'llab-quvvatlaganlarga nisbatan kuchli va keng tarqalgan norozilik saqlanib qoldi.1929 yil oktyabrdagi Buyuk depressiya Germaniyaning sust taraqqiyotiga jiddiy ta'sir ko'rsatdi;yuqori ishsizlik va undan keyingi ijtimoiy va siyosiy tartibsizliklar koalitsion hukumatning qulashiga olib keldi.1930 yil mart oyidan boshlab prezident Pol fon Hindenburg kansler Geynrix Bryuning, Frans fon Papen va general Kurt fon Shleyxerni qo'llab-quvvatlash uchun favqulodda vakolatlardan foydalangan.Bryuningning deflyatsiya siyosati tufayli kuchaygan Buyuk Depressiya ishsizlikning yanada ko'payishiga olib keldi.1933-yil 30-yanvarda Hindenburg Adolf Gitlerni koalitsiya hukumati boshchiligiga kansler etib tayinladi;Gitlerning o'ta o'ng natsistlar partiyasi kabinetdagi o'nta o'rindan ikkitasini egallagan.Fon Papen vitse-kansler va Hindenburgning ishonchli odami sifatida Gitlerni nazorat ostida ushlab turishga xizmat qilishi kerak edi;bu niyatlar Gitlerning siyosiy qobiliyatlarini yomon baholadi.1933 yil mart oyining oxiriga kelib, Reyxstagning yong'in to'g'risidagi farmoni va 1933 yildagi ruxsat berish to'g'risidagi qonun yangi kanslerga parlament nazoratidan tashqarida harakat qilish uchun keng vakolat berish uchun favqulodda vaziyatdan samarali foydalandi.Gitler bu vakolatlardan zudlik bilan konstitutsiyaviy boshqaruvga toʻsqinlik qilish va fuqarolik erkinliklarini toʻxtatib turish uchun foydalangan, bu esa federal va shtat darajasida demokratiyaning tez qulashiga, uning rahbarligida bir partiyaviy diktaturaning vujudga kelishiga olib keldi.
▲
●
1918-1919 yillardagi Germaniya inqilobi
Spartak qo'zg'oloni davridagi barrikada. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1918 Oct 29 - 1919 Aug 11

1918-1919 yillardagi Germaniya inqilobi

Germany
Nemis inqilobi yoki noyabr inqilobi Birinchi jahon urushi oxirida Germaniya imperiyasida boʻlib oʻtgan fuqarolik toʻqnashuvi boʻlib, natijada Germaniya federal konstitutsiyaviy monarxiyasi keyinchalik Veymar Respublikasi nomi bilan mashhur boʻlgan demokratik parlament respublikasi bilan almashtirildi.Inqilobiy davr 1918 yil noyabridan 1919 yil avgustida Veymar Konstitutsiyasi qabul qilingunga qadar davom etdi. Inqilobga sabab boʻlgan omillar qatorida toʻrt yillik urush davomida nemis aholisi boshiga tushgan haddan tashqari ogʻir yuklar, Germaniya imperiyasining iqtisodiy va psixologik taʼsiri bor edi. ittifoqchilar tomonidan magʻlubiyatga uchragani, keng aholi bilan aristokratik va burjua elitasi oʻrtasida ijtimoiy ziddiyat kuchaygan.Inqilobning birinchi harakatlariga Germaniya armiyasi Oliy qo'mondonligining siyosati va dengiz qo'mondonligi bilan muvofiqlashtirilmaganligi sabab bo'ldi.Mag'lubiyatga uchragan holda, dengiz qo'mondonligi 1918 yil 24 oktyabrdagi dengiz buyrug'idan foydalangan holda Britaniya Qirollik dengiz floti bilan keskin jangni boshlashga urinib ko'rdi, ammo jang hech qachon bo'lmadi.Nemis dengizchilari inglizlarga qarshi kurashga tayyorgarlik ko'rish to'g'risidagi buyruqlariga bo'ysunish o'rniga, 1918 yil 29 oktyabrda Vilgelmshaven dengiz portlarida qo'zg'olon ko'tardilar, keyin noyabr oyining birinchi kunlarida Kiel qo'zg'oloni bo'ldi.Ushbu tartibsizliklar butun Germaniya bo'ylab fuqarolar tartibsizliklari ruhini tarqatdi va oxir-oqibat 1918 yil 9 noyabrda, ya'ni sulh kunidan ikki kun oldin imperator monarxiyasi o'rniga respublika e'lon qilinishiga olib keldi.Ko'p o'tmay, imperator Vilgelm II mamlakatdan qochib, taxtdan voz kechdi.Liberalizm va sotsialistik g‘oyalardan ilhomlangan inqilobchilar Rossiyada bolsheviklar qilganidek hokimiyatni sovet tipidagi kengashlarga topshirmadilar, chunki Germaniya Sotsial-demokratik partiyasi (SPD) rahbariyati ularning yaratilishiga qarshi chiqdi.SPD o'rniga parlament boshqaruv tizimi uchun asos bo'ladigan milliy assambleyani tanladi.Germaniyada jangari ishchilar va reaktsion konservatorlar o'rtasida keng ko'lamli fuqarolar urushidan qo'rqib, SPD eski nemis yuqori tabaqalarini hokimiyat va imtiyozlardan butunlay mahrum qilishni rejalashtirmadi.Buning o'rniga ularni tinch yo'l bilan yangi sotsial-demokratik tuzumga qo'shishga harakat qildi.Ushbu urinishda SPD solistlari Germaniya Oliy qo'mondonligi bilan ittifoq tuzishga intilishdi.Bu armiya va Freykorplarga (millatchi militsiyalar) 1919 yil 4-15 yanvardagi kommunistik spartakistik qo'zg'olonni kuch bilan bostirish uchun etarli avtonomiya bilan harakat qilish imkonini berdi.Xuddi shu siyosiy kuchlar ittifoqi Germaniyaning boshqa qismlarida ham chap qo'zg'olonlarni bostirishga muvaffaq bo'ldi, natijada 1919 yil oxiriga kelib mamlakat butunlay tinchlandi.1919-yil 19-yanvarda Germaniyaning yangi Ta’sis Milliy Assambleyasiga (xalq orasida Veymar Milliy Assambleyasi nomi bilan mashhur) birinchi saylovlar bo‘lib o‘tdi va inqilob amalda 1919-yil 11-avgustda Germaniya Reyxining Konstitutsiyasi (Veymar Konstitutsiyasi) qabul qilinganda yakunlandi.
▲
●
Versal shartnomasi
"Katta to'rtlik" davlatlari rahbarlari Parij tinchlik konferentsiyasida, 1919 yil 27 may. Chapdan o'ngga: Devid Lloyd Jorj, Vittorio Orlando, Jorj Klemenso va Vudro Vilson ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1919 Jun 28

Versal shartnomasi

Hall of Mirrors, Place d'Armes
Versal shartnomasi Birinchi jahon urushidagi tinchlik shartnomalarining eng muhimi boʻlib, Germaniya va Ittifoqchi davlatlar oʻrtasidagi urush holatini tugatdi.U 1919 yil 28 iyunda Versal saroyida urushga olib kelgan archduke Frants Ferdinand o'ldirilganidan roppa-rosa besh yil o'tgach imzolangan.Germaniya tomonidagi boshqa markaziy kuchlar alohida shartnomalar imzoladilar.1918 yil 11 noyabrdagi sulh haqiqiy janglarni tugatgan bo'lsa-da, tinchlik shartnomasini tuzish uchun Parij tinchlik konferentsiyasida olti oylik ittifoqchi muzokaralar olib borildi.Shartnoma 1919 yil 21 oktyabrda Millatlar Ligasi Kotibiyati tomonidan ro'yxatga olingan.Shartnomadagi ko'plab qoidalardan eng muhimi va munozaralilaridan biri quyidagilar edi: "Ittifoqdosh va assotsiatsiyalangan hukumatlar Germaniya va uning ittifoqchilarining Ittifoqdosh va assotsiatsiyalangan hukumatlar va ularning davlatlariga etkazilgan barcha yo'qotish va zarar uchun javobgarligini tasdiqlaydilar va Germaniyani o'z zimmalariga oladilar. fuqarolari Germaniya va uning ittifoqchilarining tajovuzkorligi tufayli o'zlariga qo'yilgan urush natijasida duchor bo'ldilar.Markaziy kuchlarning boshqa a'zolari shunga o'xshash moddalarni o'z ichiga olgan shartnomalarni imzoladilar.Ushbu maqola, 231-modda, urush aybi bandi sifatida tanildi.Shartnoma Germaniyadan qurolsizlantirishni, keng hududiy imtiyozlar berishni va Antanta kuchlarini tashkil etgan ayrim mamlakatlarga tovon to'lashini talab qildi.1921 yilda ushbu reparatsiyalarning umumiy qiymati 132 milliard oltin markaga baholandi (keyinchalik 31,4 milliard dollar, 2022 yilda taxminan 442 milliard AQSh dollariga teng).Shartnoma tuzilganligi sababli, Ittifoqchi kuchlar Germaniya har doim atigi 50 milliard marka to'lashi kerak edi.G'oliblar o'rtasidagi bu raqobatbardosh va ba'zan qarama-qarshi maqsadlarning natijasi hech kimni qanoatlantirmagan murosa bo'ldi.Xususan, Germaniya tinchlanmadi va murosaga kelmadi va doimiy ravishda zaiflashmadi.Shartnomadan kelib chiqadigan muammolar Germaniya va boshqa Evropa kuchlari o'rtasidagi munosabatlarni yaxshilagan Lokarno shartnomalariga va Dawes rejasi, Young rejasi va reparatsiyani noma'lum muddatga kechiktirishga olib keladigan reparatsiya tizimini qayta muzokara qilishga olib keladi. 1932 yil Lozanna konferentsiyasida. Shartnoma ba'zan Ikkinchi Jahon urushining sababi sifatida tilga olinadi: uning haqiqiy ta'siri qo'rqqandek og'ir bo'lmasa-da, uning shartlari Germaniyada katta norozilikka olib keldi va bu natsistlar partiyasining kuchayishiga turtki bo'ldi.
▲
●
Buyuk depressiya va siyosiy inqiroz
Berlinda kambag'allarni boqayotgan nemis armiyasining qo'shinlari, 1931 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1929 Jan 1 - 1933

Buyuk depressiya va siyosiy inqiroz

Germany
1929 yildagi Uoll-stritdagi halokat butun dunyo bo'ylab Buyuk Depressiyaning boshlanishini belgilab qo'ydi, u Germaniyaga har qanday davlat kabi qattiq zarba berdi.1931 yil iyul oyida Germaniyaning eng yirik banklaridan biri bo'lgan Darmstätter und Nationalbank muvaffaqiyatsizlikka uchradi.1932 yil boshida ishsizlar soni 6 000 000 dan oshdi.Iqtisodiyotning qulashi ustiga siyosiy inqiroz paydo bo'ldi: Reyxstagda vakillik qilgan siyosiy partiyalar ekstremizmning o'ta o'ng (natsistlar, NSDAP) kuchayishi sharoitida boshqaruvchi ko'pchilikni tashkil eta olmadi.1930 yil mart oyida prezident Hindenburg Veymar konstitutsiyasining 48-moddasiga asoslanib, unga parlamentni bekor qilishga ruxsat beruvchi Geynrix Bryuningni kansler etib tayinladi.Ko'pchilik sotsial-demokratlar, kommunistlar va NSDAP (natsistlar) ga qarshi tejamkorlik choralarini amalga oshirish uchun Bryuning favqulodda farmonlardan foydalandi va parlamentni tarqatib yubordi.1932 yil mart va aprel oylarida Hindenburg Germaniyada 1932 yilgi prezidentlik saylovlarida qayta saylandi.Natsistlar partiyasi 1932 yilgi umumxalq saylovlarida eng yirik partiya bo'ldi. 1932 yil 31 iyulda u 37,3% ovoz oldi, 1932 yil 6 noyabrda bo'lib o'tgan saylovda esa kamroq, lekin baribir eng katta ulush - 33,1%, ya'ni uni birinchi o'ringa qo'ydi. Reyxstagdagi eng katta partiya.Kommunistik KPD 15% ovoz bilan uchinchi o'rinni egalladi.Birgalikda o'ta o'ngning antidemokratik partiyalari endi parlamentdagi o'rinlarning katta qismini egallashga muvaffaq bo'lishdi, ammo ular siyosiy chap bilan qilich nuqtasida bo'lib, ko'chalarda unga qarshi kurashdilar.Natsistlar ayniqsa protestantlar, ishsiz yosh saylovchilar, shaharlardagi quyi o'rta tabaqa va qishloq aholisi orasida muvaffaqiyat qozonishdi.Bu katolik hududlarida va yirik shaharlarda eng zaif edi.1933 yil 30 yanvarda sobiq kansler Frans fon Papen va boshqa konservatorlar tomonidan bosim ostida prezident Hindenburg Gitlerni kansler etib tayinladi.
▲
●
1933 - 1945
Natsistlar Germaniyasiornament
Uchinchi Reyx
Adolf Gitler 1934 yilda Fyurer va Reyxskanzler unvoni bilan Germaniyaning davlat rahbari bo'ldi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1933 Jan 30 - 1945 May

Uchinchi Reyx

Germany
Natsistlar Germaniyasi 1933-1945 yillar oralig'ida Adolf Gitler va natsistlar partiyasi mamlakatni diktaturaga aylantirgan holda nazorat qilgan Germaniya davlati edi.Gitler hukmronligi ostida Germaniya tezda totalitar davlatga aylandi, u erda hayotning deyarli barcha jabhalari hukumat tomonidan nazorat qilinadi.Uchinchi Reyx, ya'ni "Uchinchi shohlik" yoki "Uchinchi imperiya" degan ma'noni anglatuvchi fashistlarning natsistlar Germaniyasi oldingi Muqaddas Rim imperiyasi (800-1806) va Germaniya imperiyasining (1871-1918) vorisi bo'lganligi haqidagi da'vosiga ishora qildi.1933-yil 30-yanvarda Gitler Veymar Respublikasi prezidenti, davlat boshlig‘i Pol fon Hindenburg tomonidan Germaniya kansleri, hukumat boshlig‘i etib tayinlandi.1933-yil 23-martda Gitler hukumatiga Reyxstag yoki prezident ishtirokisiz qonunlar ishlab chiqish va amalga oshirish huquqini berish uchun ruxsat beruvchi qonun qabul qilindi.Keyin fashistlar partiyasi barcha siyosiy muxolifatni yo'q qilishga va o'z hokimiyatini mustahkamlashga kirishdi.Hindenburg 1934 yil 2 avgustda vafot etdi va Gitler kanslerlik va prezidentlik idoralari va vakolatlarini birlashtirib, Germaniya diktatoriga aylandi.1934 yil 19 avgustda o'tkazilgan milliy referendum Gitlerni Germaniyaning yagona fyureri (rahbari) sifatida tasdiqladi.Butun hokimiyat Gitler shaxsida markazlashgan va uning so'zi eng oliy qonunga aylandi.Hukumat muvofiqlashtirilgan, hamkorlik qiluvchi organ emas, balki hokimiyat va Gitler manfaati uchun kurashayotgan guruhlar yig'indisi edi.Buyuk Depressiya davrida natsistlar og'ir harbiy xarajatlar va aralash iqtisodiyotdan foydalangan holda iqtisodiy barqarorlikni tikladilar va ommaviy ishsizlikka barham berdilar.Defitsit xarajatlaridan foydalangan holda, rejim Wehrmacht (qurolli kuchlar) ni tashkil qilib, katta yashirin qayta qurollanish dasturini amalga oshirdi va keng ko'lamli jamoat ishlari loyihalarini, shu jumladan Autobahnen (avtomobil yo'llari) qurdi.Iqtisodiy barqarorlikka qaytish rejimning mashhurligini oshirdi.Irqchilik, natsist yevgeniyasi va ayniqsa antisemitizm rejimning markaziy mafkuraviy xususiyatlari edi.German xalqlari fashistlar tomonidan usta irq, oriy irqining eng sof tarmog‘i hisoblangan.Yahudiylar va lo‘minlarga nisbatan diskriminatsiya va ta’qiblar hokimiyatni qo‘lga kiritgandan so‘ng jiddiy boshlandi.Birinchi kontsentratsion lagerlar 1933 yil mart oyida tashkil etilgan. Yahudiylar, liberallar, sotsialistlar, kommunistlar va boshqa siyosiy raqiblar va nomaqbul shaxslar qamoqqa tashlangan, surgun qilingan yoki o'ldirilgan.Gitler hukmronligiga qarshi chiqqan xristian cherkovlari va fuqarolar zulmga uchradi, koʻplab rahbarlar qamoqqa tashlandi.Ta'lim irqiy biologiya, aholi siyosati va harbiy xizmatga yaroqliligiga qaratilgan.Ayollarning martaba va ta'lim olish imkoniyatlari cheklandi.Dam olish va turizm Quvonch orqali kuch dasturi orqali tashkil etildi va 1936 yilgi yozgi Olimpiya o'yinlari Germaniyani xalqaro sahnada namoyish etdi.Propaganda vaziri Jozef Gebbels jamoatchilik fikriga ta'sir qilish uchun kino, ommaviy mitinglar va Gitlerning gipnoz nutqidan unumli foydalangan.Hukumat badiiy ifodani nazorat qildi, muayyan san'at turlarini targ'ib qildi va boshqalarni taqiqladi yoki rad etdi.
▲
●
Ikkinchi jahon urushi
Barbarossa operatsiyasi ©Anonymous
1939 Sep 1 - 1945 May 8

Ikkinchi jahon urushi

Germany
Dastlab Germaniya o'zining harbiy amaliyotlarida juda muvaffaqiyatli bo'ldi.Uch oydan kamroq vaqt ichida (1940 yil aprel - iyun) Germaniya Daniya, Norvegiya, Quyi mamlakatlar va Frantsiyani bosib oldi.Frantsiyaning kutilmaganda tezda mag'lubiyati Gitlerning mashhurligi va urush isitmasi ko'tarilishiga olib keldi.Gitler 1940-yil iyul oyida Britaniyaning yangi rahbari Uinston Cherchillga tinchlik taklifini berdi, ammo Cherchill unga qarshi turishda davom etdi.AQSh Gitlerning Britaniyaga qarshi bombardimon kampaniyasi (1940 yil sentyabr – 1941 yil may) muvaffaqiyatsizlikka uchraganida Cherchill prezident Franklin D. Ruzveltdan katta moliyaviy, harbiy va diplomatik yordam ko'rsatdi.Germaniya qurolli kuchlari 1941 yil iyun oyida Sovet Ittifoqiga bostirib kirdi - Yugoslaviyaning bostirib kirishi tufayli bir necha hafta ortda qoldi - lekin ular Moskva darvozalariga etib borguncha oldinga siljishdi.Gitler 4 000 000 dan ortiq qo'shinni, shu jumladan o'zining Axis ittifoqchilaridan 1 000 000 askarni to'pladi.Urushning dastlabki olti oyida Sovet qo'shinlari qariyb 3 000 000 kishini yo'qotdi, 3 500 000 sovet qo'shinlari esa asirga olindi.1941 yil dekabr oyida Sovet Ittifoqining bostirib kirishi Moskva jangida qat'iy qarshilik ko'rsatgan va GitlerYaponiyaning Pearl-Harbor hujumidan so'ng AQShga urush e'lon qilgandan so'ng, to'lqin aylana boshladi.Shimoliy Afrikada taslim bo'lib, 1942-43 yillarda Stalingrad jangida mag'lubiyatga uchragach, nemislar mudofaaga o'tishga majbur bo'ldilar.1944 yil oxiriga kelib, AQSH, Kanada , Fransiya va Buyuk Britaniya Gʻarbda Germaniyaga yaqinlashdi, Sovetlar esa Sharqda gʻalaba qozondi.1944–45 yillarda Sovet qoʻshinlari Ruminiya , Bolgariya , Vengriya , Yugoslaviya, Polsha , Chexoslovakiya, Avstriya, Daniya va Norvegiyani toʻliq yoki qisman ozod qildi.Sovet Ittifoqi Qizil Armiyasi Berlinni shahar ko'chalarida o'limgacha bo'lgan jangda egallab olganida fashistlar Germaniyasi qulab tushdi.Hujumda 2 000 000 sovet qo'shinlari qatnashdi va ular 750 000 nemis qo'shiniga duch keldi.78,000–305,000 sovetlar halok bo'ldi, 325,000 tinch aholi va nemis askari halok bo'ldi.Gitler 1945 yil 30 aprelda o'z joniga qasd qildi. Germaniyaning taslim bo'lish to'g'risidagi yakuniy hujjati 1945 yil 8 mayda imzolangan.
▲
●
Ikkinchi jahon urushidan keyingi Germaniya
1948 yil avgustda Germaniyaning sharqiy hududlaridan deportatsiya qilingan nemis bolalari Polsha tomonidan bosib olingan holda G'arbiy Germaniyaga kelishdi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1945 Jan 1 - 1990 Jan

Ikkinchi jahon urushidan keyingi Germaniya

Germany
1945 yilda fashistlar Germaniyasining mag'lubiyati va 1947 yilda Sovuq urush boshlanishi natijasida mamlakat hududi qisqardi va Sharq va G'arbdagi ikki global blok o'rtasida bo'linib ketdi, bu davr Germaniyaning bo'linishi deb ataladi.Markaziy va Sharqiy Evropadan millionlab qochqinlar g'arbga ko'chib o'tdi, ularning aksariyati G'arbiy Germaniyaga.Ikki davlat paydo bo'ldi: G'arbiy Germaniya parlament demokratiyasi, NATO a'zosi, Evropa Ittifoqining asoschisi bo'lib, dunyoning eng yirik iqtisodiyotlaridan biri sifatida 1955 yilgacha ittifoqchi harbiy nazorat ostida edi, Sharqiy Germaniya esa totalitar kommunistik diktatura edi. Sovet Ittifoqi Moskvaning sun'iy yo'ldoshi sifatida.1989 yilda Evropada kommunizmning qulashi bilan G'arbiy Germaniya shartlari bo'yicha qayta birlashish boshlandi."G'arbga ko'chirilgan" Polshada, asosan, ilgari Germaniya erlarida yashovchi 6,7 millionga yaqin nemislar va Chexoslovakiyaning nemislar yashaydigan mintaqalarida 3 million kishi g'arbga surgun qilindi.Nemis urushida halok bo'lganlarning umumiy soni urushdan oldingi 69 000 000 aholining 8% dan 10% gacha yoki 5,5 milliondan 7 milliongacha kishini tashkil etdi.Bunga 4,5 million harbiy xizmatchi va 1 milliondan 2 milliongacha tinch aholi kiradi.11 million chet ellik ishchilar va harbiy asirlar qolib ketgan, askarlar uylariga qaytishgan va sharqiy viloyatlar hamda Sharqiy-Markaziy va Sharqiy Yevropadan 14 milliondan ortiq nemis tilida so'zlashuvchi qochqinlar o'z vatanlaridan haydab chiqarilgan va G'arbiy Germaniyaga kelganlarida tartibsizlik yuzaga keldi. ko'pincha ular uchun begona erlar.Sovuq urush davrida G'arbiy Germaniya hukumati nemislarning qochib ketishi va quvg'in qilinishi va Sovet Ittifoqidagi majburiy mehnat tufayli 2,2 million tinch aholi halok bo'lganini taxmin qildi.Bu ko'rsatkich 1990-yillargacha, ba'zi tarixchilar o'lganlar sonini 500,000-600,000 tasdiqlangan o'limlar deb aytishganiga qadar shubhasiz qoldi.2006 yilda Germaniya hukumati 2,0-2,5 million o'lim sodir bo'lganligi haqidagi pozitsiyasini yana bir bor tasdiqladi.Denazifikatsiya eski tuzumning ko'pgina yuqori lavozimli amaldorlarini olib tashladi, qamoqqa tashladi yoki qatl etdi, ammo o'rta va quyi darajadagi fuqarolik amaldorlarining aksariyati jiddiy ta'sir ko'rsatmadi.Yalta konferentsiyasida tuzilgan Ittifoq shartnomasiga muvofiq, millionlab harbiy asirlar Sovet Ittifoqi va boshqa Evropa mamlakatlari tomonidan majburiy mehnat sifatida ishlatilgan.1945–46 yillarda uy-joy va oziq-ovqat sharoitlari yomon edi, chunki transport, bozorlar va moliyaning buzilishi normal holatga qaytishni sekinlashtirdi.G'arbda bomba portlash uy-joy fondining to'rtinchi qismini vayron qildi va sharqdan 10 milliondan ortiq qochqinlar to'planib, aksariyati lagerlarda yashashdi.1946-1948 yillarda oziq-ovqat ishlab chiqarish urushdan oldingi darajaning atigi uchdan ikki qismini tashkil etdi, odatda oziq-ovqatning 25 foizini ta'minlagan don va go'sht jo'natmalari endi Sharqdan kelmagan.Bundan tashqari, urushning tugashi urush paytida Germaniyani qo'llab-quvvatlagan ishg'ol qilingan davlatlardan tortib olingan yirik oziq-ovqat yuklarining tugashiga olib keldi.Ko'mir qazib olish 60% ga kamaydi, bu temir yo'llar, og'ir sanoat va issiqlik ta'minotiga salbiy ta'sir ko'rsatdi.Sanoat ishlab chiqarish yarmidan ko'piga qisqardi va urushdan oldingi darajaga faqat 1949 yil oxirida erishdi.AQSh 1945–47 yillarda oziq-ovqat yetkazib berdi va 1947 yilda Germaniya sanoatini tiklash uchun 600 million dollar kredit ajratdi.1946 yil may oyiga kelib, AQSh armiyasining lobbichiligi tufayli texnikani olib tashlash tugadi.Trumen ma'muriyati nihoyat tushundiki, Evropada iqtisodiy tiklanish ilgari qaram bo'lgan nemis sanoat bazasini qayta tiklamasdan oldinga siljish mumkin emas.Vashington “tartibli, farovon Yevropa barqaror va samarali Germaniyaning iqtisodiy hissasini talab qiladi” degan qarorga keldi.
▲
●
Play button
1948 Jun 24 - 1949 May 12

Berlin blokadasi

Berlin, Germany
Berlin blokadasi (1948 yil 24 iyun - 1949 yil 12 may) Sovuq urush davridagi birinchi yirik xalqaro inqirozlardan biri edi.Ikkinchi Jahon urushidan keyingi Germaniyani ko'p millatli bosib olish paytida Sovet Ittifoqi G'arbiy ittifoqchilarning G'arb nazorati ostidagi Berlin sektorlariga temir yo'l, avtomobil va kanal kirishini to'sib qo'ydi.Sovet Ittifoqi G'arbiy ittifoqchilar G'arbiy Berlindan yangi kiritilgan nemis markasini olib qo'yishsa, blokadani bekor qilishni taklif qildi.G'arbiy ittifoqchilar 1948 yil 26 iyundan 1949 yil 30 sentyabrgacha G'arbiy Berlin aholisiga yuk tashish uchun Berlin havo yukini tashkil qildilar, bu shaharning kattaligi va aholisini hisobga olgan holda qiyin ish edi.Amerika va Britaniya havo kuchlari Berlin ustidan 250 000 martadan ortiq parvoz qildi, yoqilg'i va oziq-ovqat kabi zaruriy narsalarni tashlab yubordi, dastlabki reja har kuni 3,475 tonna yuk ko'tarishdan iborat edi.1949 yilning bahoriga kelib, bu raqam ko'pincha ikki baravarga erishildi, eng yuqori kunlik etkazib berish 12,941 tonnani tashkil etdi.Ular orasida "mayiz bombardimonchilari" deb nomlangan konfet tashlaydigan samolyotlar nemis bolalari orasida katta xayrixohlik uyg'otdi.Avvaliga havo yukini ishga tushirishning iloji yo'q degan xulosaga kelgan Sovetlar uning muvaffaqiyatini tobora ortib borayotgan sharmandalik deb topdilar.1949-yil 12-mayda SSSR Sharqiy Berlindagi iqtisodiy muammolar tufayli G‘arbiy Berlin blokadasini bekor qildi, garchi bir muncha vaqt amerikaliklar va inglizlar sovetlar blokadani qayta boshlashidan xavotirlanib, shaharni havo orqali yetkazib berishni davom ettirdilar. faqat g'arbiy ta'minot liniyalarini buzishga harakat qilmoqda.Berlin havo yuki o'n besh oydan keyin 1949 yil 30 sentyabrda rasman tugadi.AQSh Harbiy havo kuchlari Berlinga 278 228 ta reysda 1 783 573 tonna (jami 76,4%) va RAF 541 937 tonna (jami 23,3%), 1] jami 2 334 374 tonnani, buning deyarli uchdan ikki qismi ko'mirni yetkazib berdi.Bundan tashqari, Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya va Janubiy Afrika havo ekipajlari blokada paytida RAFga yordam berishdi.: 338 Fransuzlar ham qo'llab-quvvatladilar, lekin faqat o'zlarining harbiy garnizonlarini ta'minlash uchun.Amerikaning C-47 va C-54 transport samolyotlari birgalikda bu jarayonda 92 000 000 milya (148 000 000 km) masofani bosib o'tdi, bu deyarli Yerdan Quyoshgacha bo'lgan masofani bosib o'tdi.Britaniya transportlari, jumladan Handley Page Haltons va Short Sanderlands ham uchib ketdi.Airlift balandligida G'arbiy Berlinga har o'ttiz soniyada bitta samolyot yetib bordi.Berlin blokadasi urushdan keyingi Evropa uchun raqobatdosh mafkuraviy va iqtisodiy qarashlarni ta'kidlash uchun xizmat qildi.U G'arbiy Berlinni Qo'shma Shtatlar bilan asosiy himoyachi kuch sifatida birlashtirishda va bir necha yil o'tgach, 1955 yilda G'arbiy Germaniyani NATO orbitasiga jalb qilishda katta rol o'ynadi.
▲
●
Sharqiy Germaniya
Berlin devori oldida, 1961 yil. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1949 Jan 1 - 1990

Sharqiy Germaniya

Berlin, Germany
1949 yilda Sovet hududining g'arbiy yarmi Sotsialistik birlik partiyasi nazorati ostida "Deutsche Demokratische Republik" - "DDR" ga aylandi.1950-yillarga qadar hech bir mamlakatda muhim armiya bo'lmagan, ammo Sharqiy Germaniya Stazi jamiyatining barcha jabhalariga kirib borgan kuchli maxfiy politsiyaga aylantirgan.Sharqiy Germaniya o'z ishg'ol kuchlari va Varshava shartnomasi orqali Sovet Ittifoqining siyosiy va harbiy nazorati ostida bo'lgan Sharqiy blokdagi davlat edi.Siyosiy hokimiyat faqat kommunistlar tomonidan nazorat qilinadigan Sotsialistik birlik partiyasining (SED) yetakchi a'zolari (Siyosiy byuro) tomonidan amalga oshirildi.Sovet uslubidagi buyruqbozlik iqtisodiyoti tashkil etildi;keyinchalik GDR eng ilg'or Komekon davlatiga aylandi.Sharqiy Germaniya targ'iboti GDR ijtimoiy dasturlari foydasiga va G'arbiy Germaniya bosqinining doimiy tahdidiga asoslangan bo'lsa-da, uning ko'plab fuqarolari siyosiy erkinliklar va iqtisodiy farovonlik uchun G'arbga qarashdi.Iqtisodiyot markazlashgan rejali va davlat mulki edi.Uy-joy, asosiy tovarlar va xizmatlar narxlari talab va taklif orqali ko'tarilish va tushish o'rniga markaziy hukumat rejalashtiruvchilari tomonidan katta miqdorda subsidiyalangan va o'rnatilgan.GDR Sovetlarga katta miqdorda urush tovon toʻlashi kerak boʻlsa-da, u Sharqiy blokdagi eng muvaffaqiyatli iqtisodiyotga aylandi.G'arbga emigratsiya muhim muammo edi, chunki ko'plab muhojirlar yaxshi ma'lumotli yoshlar edi;bunday muhojirlik davlatni iqtisodiy jihatdan zaiflashtirdi.Bunga javoban hukumat Germaniyaning ichki chegarasini mustahkamladi va 1961 yilda Berlin devorini qurdi. Qochishga uringan ko'p odamlar chegarachilar yoki minalar kabi bubi tuzoqlari tomonidan o'ldirilgan.Qo'lga olinganlar qochishga uringani uchun uzoq vaqt qamoqda o'tirdilar.Valter Ulbricht (1893-1973) 1950-1971 yillarda partiya boshlig'i bo'lgan. 1933 yilda Ulbricht Moskvaga qochib ketgan va u erda Stalinga sodiq Komintern agenti bo'lib xizmat qilgan.Ikkinchi Jahon urushi tugashi bilan Stalin unga Kommunistik partiyadagi barcha hokimiyatni markazlashtiradigan urushdan keyingi nemis tizimini loyihalash vazifasini topshirdi.Ulbricht 1949 yilda bosh vazir o'rinbosari va 1950 yilda Sotsialistik birlik (Kommunistik) partiyasining kotibi (bosh ijrochi) bo'ldi. Ulbricht 1971 yilda hokimiyatni yo'qotdi, lekin nominal davlat rahbari sifatida saqlanib qoldi.1969—70-yillarda iqtisodiyotning yomonlashuvi, 1953-yilda sodir boʻlgan navbatdagi xalq qoʻzgʻolonidan qoʻrqish va Ulbrixtning Gʻarbga nisbatan siyosati tufayli Moskva va Berlin oʻrtasidagi norozilik kabi kuchayib borayotgan milliy inqirozlarni hal qila olmagani uchun u almashtirildi.Erich Xonekkerga (1971 yildan 1989 yilgacha Bosh kotib) o'tish milliy siyosat va Siyosiy byuroning proletariat shikoyatlariga ko'proq e'tibor berishga qaratilgan harakatlarining yo'nalishini o'zgartirishga olib keldi.Xonekkerning rejalari muvaffaqiyatli bo'lmadi, ammo Sharqiy Germaniya aholisi orasida norozilik kuchaydi.1989 yilda sotsialistik tuzum o'zining hamma joyda mavjud bo'lgan maxfiy politsiyasi Stasiga qaramay, 40 yildan keyin quladi.Uning qulashining asosiy sabablari og'ir iqtisodiy muammolar va G'arbga ko'payib borayotgan emigratsiya edi.
▲
●
G'arbiy Germaniya (Bonn Respublikasi)
Volkswagen Beetle - ko'p yillar davomida dunyodagi eng muvaffaqiyatli avtomobil - Volfsburg zavodida yig'ish liniyasida, 1973 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1949 Jan 1 - 1990

G'arbiy Germaniya (Bonn Respublikasi)

Bonn, Germany
1949 yilda uchta g'arbiy ishg'ol zonalari (Amerika, Britaniya va Frantsiya) Germaniya Federativ Respublikasiga (FRG, G'arbiy Germaniya) birlashtirildi.Hukumat kansler Konrad Adenauer va uning konservativ CDU/XSU koalitsiyasi ostida tuzilgan.1949-yildan buyon koʻp davrlarda XDU/XSU hokimiyatda edi. 1990-yilda Berlinga koʻchirilgunga qadar poytaxt Bonn edi. 1990-yilda GFR Sharqiy Germaniyani oʻzlashtirib oldi va Berlin ustidan toʻliq suverenitetga ega boʻldi.Barcha nuqtalarda G'arbiy Germaniya kommunistik partiya nazorati ostida diktaturaga aylangan va Moskva tomonidan diqqat bilan kuzatilgan Sharqiy Germaniyadan ancha katta va boyroq edi.Germaniya, ayniqsa Berlin, Sovuq Urushning kokpiti bo'lgan, NATO va Varshava Shartnomasi g'arbiy va sharqda yirik harbiy kuchlarni to'plagan.Biroq, hech qachon jang bo'lmagan.G'arbiy Germaniya 1950-yillarning boshidan boshlab uzoq muddatli iqtisodiy o'sishga erishdi (Wirtschaftswunder yoki "Iqtisodiy mo''jiza").1950 yildan 1957 yilgacha sanoat ishlab chiqarishi ikki baravar ko'paydi va yalpi milliy mahsulot yiliga 9 yoki 10% ga o'sib, butun G'arbiy Evropaning iqtisodiy o'sishini ta'minladi.Kasaba uyushmalari ish haqini kechiktirish, ish tashlashlarni minimallashtirish, texnologik modernizatsiyani qo'llab-quvvatlash va qoniqarli shikoyatlarni hal qilish tizimini o'z ichiga olgan hamkorlik siyosatini (Mitbestimmung) qo'llab-quvvatladi, shuningdek, yirik korporatsiyalar kengashlarida ishchilar vakilligini talab qildi. .1948 yil iyun oyidagi valyuta islohoti, AQShning Marshall rejasi doirasidagi 1,4 milliard dollarlik sovg'alari, eski savdo to'siqlari va an'anaviy amaliyotlarni yo'q qilish va jahon bozorining ochilishi tufayli tiklanish tezlashdi.G'arbiy Germaniya qonuniylik va hurmatga sazovor bo'ldi, chunki u Germaniyaning natsistlar davrida qo'lga kiritgan dahshatli obro'sini yo'qotdi.G'arbiy Germaniya Yevropa hamkorligini yaratishda markaziy rol o'ynadi;1955 yilda NATOga qo'shildi va 1958 yilda Evropa Iqtisodiy Hamjamiyatining ta'sischi a'zosi edi.
▲
●
Play button
1990 Oct 3

Germaniyaning qayta birlashishi

Germany
Sharqiy Germaniya (GDR) hukumati 1989-yilning 2-mayida, Vengriyaning Avstriya bilan chegarasidagi devorning olib tashlanishi Temir pardada teshik ochgach, sustlasha boshladi.Chegara hali ham ehtiyotkorlik bilan qo'riqlanardi, ammo Umumevropa piknigi va Sharqiy blok hukmdorlarining noaniq munosabati qaytarib bo'lmaydigan tinch harakatni yo'lga qo'ydi.Bu minglab Sharqiy nemislarning o'z mamlakatidan Vengriya orqali G'arbiy Germaniyaga qochib ketishiga imkon berdi.Tinch inqilob, Sharqiy nemislarning bir qator norozilik namoyishlari, 1990 yil 18 martda GDRda birinchi erkin saylovlar o'tkazilishiga va ikki mamlakat G'arbiy Germaniya va Sharqiy Germaniya o'rtasidagi muzokaralarga olib keldi, bu esa Birlashish shartnomasi bilan yakunlandi.1990-yil 3-oktabrda Germaniya Demokratik Respublikasi tarqatib yuborildi, beshta shtat (Brandenburg, Meklenburg-Vorpommern, Saksoniya, Saksoniya-Anhalt va Tyuringiya) qayta tiklandi va yangi shtatlar Germaniya Federativ Respublikasi tarkibiga kirdi. Germaniyaning qayta birlashishi.Germaniyada ikki davlat o'rtasidagi birlashish jarayonining tugashi rasman Germaniya birligi (Deutsche Einheit) deb ataladi.Sharqiy va G'arbiy Berlin yagona shaharga birlashtirildi va oxir-oqibat qayta birlashgan Germaniyaning poytaxtiga aylandi.
▲
●
1990-yillardagi turg'unlik
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1990 Nov 1 - 2010

1990-yillardagi turg'unlik

Germany
Germaniya sobiq Sharqiy Germaniyani reabilitatsiya qilishga ikki trillion markadan ortiq sarmoya kiritib, unga bozor iqtisodiyotiga o‘tishga va atrof-muhit degradatsiyasini tozalashga yordam berdi.2011 yilga kelib, natijalar aralashdi, Sharqda iqtisodiy rivojlanish sekin, Germaniyaning g'arbiy va janubidagi tez iqtisodiy o'sishdan keskin farqli o'laroq.Sharqda ishsizlik ancha yuqori edi, ko'pincha 15% dan oshadi.Iqtisodchilar Snower va Merkl (2006) nemis hukumatining barcha ijtimoiy va iqtisodiy yordami tufayli noqulaylik cho'zilganligini, ayniqsa ishonchli vakil orqali savdolashish, ishsizlik bo'yicha yuqori nafaqalar va ijtimoiy nafaqalar va ish xavfsizligini ta'minlashning saxiy qoidalariga ishora qilmoqdalar.Nemis iqtisodiy mo''jizasi 1990-yillarda barham topdi, shuning uchun asr oxiri va 2000-yillarning boshlarida u "Yevropaning kasal odami" sifatida masxara qilindi.2003 yilda u qisqa muddatli tanazzulga uchradi. 1988 yildan 2005 yilgacha iqtisodiy o'sish sur'ati har yili juda past 1,2% ni tashkil etdi. Ishsizlik, ayniqsa, sharqiy tumanlarda, katta rag'batlantirish xarajatlariga qaramay, o'jar darajada yuqoriligicha qolmoqda.U 1998 yildagi 9,2% dan 2009 yilda 11,1% gacha ko'tarildi. 2008-2010 yillardagi jahon miqyosidagi Buyuk turg'unlik sharoitlarni qisqa muddatga yomonlashtirdi, chunki YaIM keskin pasaydi.Biroq, ishsizlik ko'tarilmadi va tiklanish deyarli hamma joylarga qaraganda tezroq edi.Reyn va Shimoliy Germaniyaning eski sanoat markazlari ham orqada qoldi, chunki ko'mir va po'lat sanoati ahamiyatini yo'qotdi.
▲
●
Qayta tiklanish
Angela Merkel, 2008 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2010 Jan 1

Qayta tiklanish

Germany
Iqtisodiy siyosat jahon bozoriga yo'naltirilgan bo'lib, eksport sektori juda kuchli bo'lishda davom etdi.Rivojlanish 2011 yilda rekord darajadagi 1,7 trillion AQSh dollarini yoki Germaniya YaIMning yarmini yoki dunyodagi barcha eksportning qariyb 8 foizini tashkil etgan eksport tomonidan olib borildi.Yevropa hamjamiyatining qolgan qismi moliyaviy muammolar bilan kurashayotgan bir paytda, Germaniya 2010 yildan keyin favqulodda kuchli iqtisodiyotga asoslangan konservativ pozitsiyani egalladi. Mehnat bozori moslashuvchan bo'lib chiqdi va eksport tarmoqlari jahon talabiga moslashdi.
▲
●

Appendices



APPENDIX 1

Germany's Geographic Challenge


Play button




APPENDIX 2

Geopolitics of Germany


Play button




APPENDIX 3

Germany’s Catastrophic Russia Problem


Play button

Characters



Chlothar I

Chlothar I

King of the Franks

Arminius

Arminius

Germanic Chieftain

Angela Merkel

Angela Merkel

Chancellor of Germany

Paul von Hindenburg

Paul von Hindenburg

President of Germany

Martin Luther

Martin Luther

Theologian

Otto von Bismarck

Otto von Bismarck

Chancellor of the German Empire

Immanuel Kant

Immanuel Kant

Philosopher

Adolf Hitler

Adolf Hitler

Führer of Germany

Wilhelm II

Wilhelm II

Last German Emperor

Bertolt Brecht

Bertolt Brecht

Playwright

Karl Marx

Karl Marx

Philosopher

Otto I

Otto I

Duke of Bavaria

Frederick Barbarossa

Frederick Barbarossa

Holy Roman Emperor

Helmuth von Moltke the Elder

Helmuth von Moltke the Elder

German Field Marshal

Otto the Great

Otto the Great

East Frankish king

Friedrich Engels

Friedrich Engels

Philosopher

Maximilian I

Maximilian I

Holy Roman Emperor

Charlemagne

Charlemagne

King of the Franks

Philipp Scheidemann

Philipp Scheidemann

Minister President of Germany

Konrad Adenauer

Konrad Adenauer

Chancellor of Germany

Joseph Haydn

Joseph Haydn

Composer

Frederick William

Frederick William

Elector of Brandenburg

Louis the German

Louis the German

First King of East Francia

Walter Ulbricht

Walter Ulbricht

First Secretary of the Socialist Unity Party of Germany

Matthias

Matthias

Holy Roman Emperor

Thomas Mann

Thomas Mann

Novelist

Lothair III

Lothair III

Holy Roman Emperor

Frederick the Great

Frederick the Great

King in Prussia

References



  • Adams, Simon (1997). The Thirty Years' War. Psychology Press. ISBN 978-0-415-12883-4.
  • Barraclough, Geoffrey (1984). The Origins of Modern Germany?.
  • Beevor, Antony (2012). The Second World War. New York: Little, Brown. ISBN 978-0-316-02374-0.
  • Bowman, Alan K.; Garnsey, Peter; Cameron, Averil (2005). The Crisis of Empire, A.D. 193–337. The Cambridge Ancient History. Vol. 12. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-30199-2.
  • Bradbury, Jim (2004). The Routledge Companion to Medieval Warfare. Routledge Companions to History. Routledge. ISBN 9781134598472.
  • Brady, Thomas A. Jr. (2009). German Histories in the Age of Reformations, 1400–1650. Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88909-4.
  • Carr, William (1991). A History of Germany: 1815-1990 (4 ed.). Routledge. ISBN 978-0-340-55930-7.
  • Carsten, Francis (1958). The Origins of Prussia.
  • Clark, Christopher (2006). Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600–1947. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02385-7.
  • Claster, Jill N. (1982). Medieval Experience: 300–1400. New York University Press. ISBN 978-0-8147-1381-5.
  • Damminger, Folke (2003). "Dwellings, Settlements and Settlement Patterns in Merovingian Southwest Germany and adjacent areas". In Wood, Ian (ed.). Franks and Alamanni in the Merovingian Period: An Ethnographic Perspective. Studies in Historical Archaeoethnology. Vol. 3 (Revised ed.). Boydell & Brewer. ISBN 9781843830351. ISSN 1560-3687.
  • Day, Clive (1914). A History of Commerce. Longmans, Green, and Company. p. 252.
  • Drew, Katherine Fischer (2011). The Laws of the Salian Franks. The Middle Ages Series. University of Pennsylvania Press. ISBN 9780812200508.
  • Evans, Richard J. (2003). The Coming of the Third Reich. New York: Penguin Books. ISBN 978-0-14-303469-8.
  • Evans, Richard J. (2005). The Third Reich in Power. New York: Penguin. ISBN 978-0-14-303790-3.
  • Fichtner, Paula S. (2009). Historical Dictionary of Austria. Vol. 70 (2nd ed.). Scarecrow Press. ISBN 9780810863101.
  • Fortson, Benjamin W. (2011). Indo-European Language and Culture: An Introduction. Blackwell Textbooks in Linguistics. Vol. 30 (2nd ed.). John Wiley & Sons. ISBN 9781444359688.
  • Green, Dennis H. (2000). Language and history in the early Germanic world (Revised ed.). Cambridge University Press. ISBN 9780521794237.
  • Green, Dennis H. (2003). "Linguistic evidence for the early migrations of the Goths". In Heather, Peter (ed.). The Visigoths from the Migration Period to the Seventh Century: An Ethnographic Perspective. Vol. 4 (Revised ed.). Boydell & Brewer. ISBN 9781843830337.
  • Heather, Peter J. (2006). The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians (Reprint ed.). Oxford University Press. ISBN 9780195159547.
  • Historicus (1935). Frankreichs 33 Eroberungskriege [France's 33 wars of conquest] (in German). Translated from the French. Foreword by Alcide Ebray (3rd ed.). Internationaler Verlag. Retrieved 21 November 2015.
  • Heather, Peter (2010). Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe. Oxford University Press.
  • Hen, Yitzhak (1995). Culture and Religion in Merovingian Gaul: A.D. 481–751. Cultures, Beliefs and Traditions: Medieval and Early Modern Peoples Series. Vol. 1. Brill. ISBN 9789004103474. Retrieved 26 November 2015.
  • Kershaw, Ian (2008). Hitler: A Biography. New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-06757-6.
  • Kibler, William W., ed. (1995). Medieval France: An Encyclopedia. Garland Encyclopedias of the Middle Ages. Vol. 2. Psychology Press. ISBN 9780824044442. Retrieved 26 November 2015.
  • Kristinsson, Axel (2010). "Germanic expansion and the fall of Rome". Expansions: Competition and Conquest in Europe Since the Bronze Age. ReykjavíkurAkademían. ISBN 9789979992219.
  • Longerich, Peter (2012). Heinrich Himmler: A Life. Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-959232-6.
  • Majer, Diemut (2003). "Non-Germans" under the Third Reich: The Nazi Judicial and Administrative System in Germany and Occupied Eastern Europe, with Special Regard to Occupied Poland, 1939–1945. Baltimore; London: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6493-3.
  • Müller, Jan-Dirk (2003). Gosman, Martin; Alasdair, A.; MacDonald, A.; Macdonald, Alasdair James; Vanderjagt, Arie Johan (eds.). Princes and Princely Culture: 1450–1650. BRILL. p. 298. ISBN 9789004135727. Archived from the original on 24 October 2021. Retrieved 24 October 2021.
  • Nipperdey, Thomas (1996). Germany from Napoleon to Bismarck: 1800–1866. Princeton University Press. ISBN 978-0691607559.
  • Ozment, Steven (2004). A Mighty Fortress: A New History of the German People. Harper Perennial. ISBN 978-0060934835.
  • Rodes, John E. (1964). Germany: A History. Holt, Rinehart and Winston. ASIN B0000CM7NW.
  • Rüger, C. (2004) [1996]. "Germany". In Bowman, Alan K.; Champlin, Edward; Lintott, Andrew (eds.). The Cambridge Ancient History: X, The Augustan Empire, 43 B.C. – A.D. 69. Vol. 10 (2nd ed.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-26430-3.
  • Schulman, Jana K. (2002). The Rise of the Medieval World, 500–1300: A Biographical Dictionary. Greenwood Press.
  • Sheehan, James J. (1989). German History: 1770–1866.
  • Stollberg-Rilinger, Barbara (11 May 2021). The Holy Roman Empire: A Short History. Princeton University Press. pp. 46–53. ISBN 978-0-691-21731-4. Retrieved 26 February 2022.
  • Thompson, James Westfall (1931). Economic and Social History of Europe in the Later Middle Ages (1300–1530).
  • Van Dam, Raymond (1995). "8: Merovingian Gaul and the Frankish conquests". In Fouracre, Paul (ed.). The New Cambridge Medieval History. Vol. 1, C.500–700. Cambridge University Press. ISBN 9780521853606. Retrieved 23 November 2015.
  • Whaley, Joachim (24 November 2011). Germany and the Holy Roman Empire: Volume II: The Peace of Westphalia to the Dissolution of the Reich, 1648-1806. Oxford: Oxford University Press. p. 74. ISBN 978-0-19-162822-1. Retrieved 3 March 2022.
  • Wiesflecker, Hermann (1991). Maximilian I. (in German). Verlag für Geschichte und Politik. ISBN 9783702803087. Retrieved 21 November 2015.
  • Wilson, Peter H. (2016). Heart of Europe: A History of the Holy Roman Empire. Belknap Press. ISBN 978-0-674-05809-5.