O'ttiz yillik urush

1600

Prolog

1648

Epilog

qo'shimchalar

belgilar

havolalar


Play button

1618 - 1648

O'ttiz yillik urush



O'ttiz yillik urush 1618 yildan 1648 yilgacha davom etgan Yevropa tarixidagi eng uzoq va eng halokatli to'qnashuvlardan biri bo'ldi. Asosan Markaziy Evropada jang qilgan, janglar, ocharchilik va kasalliklar natijasida 4,5 dan 8 milliongacha askarlar va tinch aholi halok bo'lgan. , hozirgi zamonaviy Germaniyaning ayrim hududlarida aholi soni 50% dan ko'proqqa kamaygan.Tegishli to'qnashuvlarga Sakkiz yillik urush, Mantuan merosxo'rligi urushi, Franko-Ispan urushi va Portugaliyani tiklash urushi kiradi.20-asrgacha tarixchilar odatda urushni Muqaddas Rim imperiyasidagi 16-asr islohoti boshlagan diniy kurashning davomi sifatida qaraganlar.1555 yilgi Augsburg tinchligi imperiyani lyuteran va katolik davlatlariga bo'lish orqali buni hal qilishga urindi, ammo keyingi 50 yil ichida protestantizmning bu chegaralardan tashqarida kengayishi aholi punktini beqarorlashtirdi.Aksariyat zamonaviy sharhlovchilar din va imperator hokimiyati o'rtasidagi tafovutlar urushni keltirib chiqarishda muhim omil bo'lganini tan olishsa-da, ularning ko'lami va ko'lami Habsburglar tomonidan boshqariladigan Ispaniya va Avstriya va Frantsiya Burbonlar uyi o'rtasidagi Evropa hukmronligi uchun kurash bilan bog'liqligini ta'kidlaydilar.Uning avj olishi odatda 1618 yilda, imperator Ferdinand II Bogemiya qiroli lavozimidan ag'darilgan va uning o'rniga Pfalzlik protestant Fridrix V kelganida kuzatiladi.Imperator kuchlari Bogemiya qo'zg'olonini tezda bostirgan bo'lsa-da, uning ishtiroki strategik ahamiyati Gollandiya Respublikasi va Ispaniyada bo'lgan, keyin sakson yillik urushda qatnashgan Pfalzgacha bo'lgan janglarni kengaytirdi.Daniyalik Xristian IV va Shvetsiyalik Gustav Adolf kabi hukmdorlar ham imperiya tarkibiga kirganligi sababli, bu ularga va boshqa xorijiy kuchlarga aralashish uchun bahona bo'lib, ichki sulolaviy nizoni kengroq Yevropa mojarosiga aylantirdi.1618 yildan 1635 yilgacha bo'lgan birinchi bosqich, birinchi navbatda, Muqaddas Rim Imperiyasining nemis a'zolari o'rtasida tashqi kuchlar tomonidan qo'llab-quvvatlangan fuqarolar urushi edi.1635 yildan keyin imperiya Shvetsiya tomonidan qo'llab-quvvatlangan Frantsiya va Ispaniya bilan ittifoqchi imperator Ferdinand III o'rtasidagi kengroq kurashda bitta teatrga aylandi.Bu 1648 yildagi Vestfaliya tinchligi bilan yakunlandi, uning qoidalari Bavariya va Saksoniya kabi shtatlar uchun imperiya tarkibida ko'proq avtonomiyani, shuningdek, Ispaniya tomonidan Gollandiya mustaqilligini qabul qilishni o'z ichiga oladi.Gabsburglarni Frantsiyaga nisbatan zaiflashtirib, mojaro Yevropa kuchlar muvozanatini o'zgartirdi va Lui XIV urushlari uchun zamin yaratdi.
HistoryMaps Shop

Do'konga tashrif buyuring

1600 Jan 1

Prolog

Central Europe
Protestant islohoti 1517 yilda boshlangan, ammo uning ta'siri uzoqroq davom etgan.Evropada katolik cherkovining hokimiyati uzoq vaqt davomida birinchi marta so'roq ostida edi va qit'a katolik va protestantlarga bo'lindi.Ba'zi mamlakatlar, masalan, Angliya va Gollandiya kabi aniqroq protestant bo'lsa-da, boshqalariIspaniya kabi qat'iy katolik bo'lib qolishgan bo'lsa, boshqalari o'tkir ichki bo'linish bilan ajralib turardi.Martin Lyuterning islohoti Muqaddas Rim Imperiyasidagi nemis knyazlarini keskin ikkiga bo'lib, katolik Gapsburg imperatorlari va lyuteran protestantizmini qabul qilgan knyazlar (birinchi navbatda, imperiyaning shimoliy qismida) o'rtasidagi ziddiyatga olib keldi.Bu Muqaddas Rim imperiyasi doirasida cuius regio, eius religio (kim hukmronlik qilsa, uning dini) tamoyilini o'rnatgan Augsburg tinchligi (1555) bilan yakunlangan bir qancha to'qnashuvlarga olib keldi.Augsburg tinchligi shartlariga ko'ra, Muqaddas Rim imperatori "imperiya" bo'ylab yagona dinni joriy etish huquqidan voz kechdi va har bir knyaz o'z nazorati ostidagi mamlakatlarda katoliklik yoki lyuteranizmni o'rnatishni tanlashi mumkin edi.
▲
●
1618 - 1623
Bogemiya bosqichiornament
Play button
1618 May 23

Praganing ikkinchi himoyasi

Hradčany, Prague 1, Czechia
Praganing ikkinchi himoyasi O'ttiz yillik urushgacha bo'lgan muhim voqea edi.Bu 1618-yil 23-mayda, bir guruh protestant isyonchilari ikki katolik imperator regenti va ularning kotibini Bogemiya kantsleri derazasidan uloqtirganda yuz berdi.Bu katolik Gabsburg monarxiyasi va uning mintaqadagi diniy siyosatiga qarshi ramziy norozilik harakati edi.Regentlar yiqilishdan omon qolishdi, bu esa protestantlarni yanada g'azablantirdi.Mudofaadan so'ng darhol protestant mulklari va katolik Gabsburglar urush uchun ittifoqchilarni to'play boshladilar.
▲
●
Pilsen jangi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1618 Sep 19 - Nov 21

Pilsen jangi

Plzeň, Czechia
Praga mudofaa qilingandan so'ng, protestant zodagonlari va zodagonlaridan tuzilgan yangi hukumat Ernst fon Mansfeldga o'zining barcha kuchlariga qo'mondonlikni berdi.Ayni paytda katolik zodagonlari va ruhoniylari mamlakatni tark eta boshladilar.Ba'zi monastirlar, shuningdek mustahkamlanmagan manorlar evakuatsiya qilindi va katolik qochqinlar Pilsen shahriga yo'l oldilar, ular muvaffaqiyatli mudofaa tashkil etilishi mumkin deb o'ylashdi.Shahar uzoq davom etadigan qamalga yaxshi tayyorlangan edi, ammo mudofaa xodimlari kam edi va himoyachilarga artilleriya uchun yetarlicha porox yetishmadi.Mansfeld katoliklar tashqaridan qo'llab-quvvatlashga muvaffaq bo'lmasdan oldin shaharni egallashga qaror qildi.1618 yil 19 sentyabrda Mansfeld qo'shini shahar chetiga yetib keldi.Himoyachilar shaharning ikkita darvozasini to'sib qo'yishdi, uchinchisi esa qo'shimcha qo'riqchilar bilan mustahkamlandi.Protestant armiyasi qal'aga to'liq hujum boshlash uchun juda zaif edi, shuning uchun Mansfeld shaharni ochlikdan egallashga qaror qildi.2 oktyabrda protestant artilleriyasi yetib keldi, ammo to'plarning kalibri va soni kichik edi va shahar devorlarining bombardimon qilinishi unchalik samara bermadi.Qamal davom etdi, protestantlar har kuni yangi materiallar va yangi askarlarni olishdi, himoyachilarga esa oziq-ovqat va o'q-dorilar etishmadi.Shuningdek, shaharning asosiy qudug'i vayron bo'ldi va ichimlik suvi zahiralari tez orada tugadi.Nihoyat, 21-noyabr kuni devorlarda yoriqlar paydo bo'ldi va protestant askarlari shaharga to'kildi.Bir necha soat davom etgan qo'l jangidan so'ng butun shahar Mansfeldning qo'lida edi.Pilsen jangi O'ttiz yillik urushning birinchi yirik jangi edi.
▲
●
Ferdinand Bogemiya qiroli bo'ladi
Imperator Ferdinand II ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Mar 20

Ferdinand Bogemiya qiroli bo'ladi

Bohemia Central, Czechia
1619 yil 20 martda Mattias vafot etdi va Ferdinand avtomatik ravishda Bogemiya qiroli bo'ldi.Keyinchalik Ferdinand Ferdinand II sifatida Muqaddas Rim imperatori etib saylandi.
▲
●
Sablat jangi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Jun 10

Sablat jangi

Dříteň, Czechia
Sablat yoki Zablati jangi 1619 yil 10 iyunda, O'ttiz yillik urushning Bogemiya davrida sodir bo'lgan.Jang Bukkuy grafi Charlz Bonaventure de Longueval boshchiligidagi Rim-katolik imperatorlik armiyasi va Ernst fon Mansfeldning protestant armiyasi o'rtasida bo'lib o'tdi.Mansfeld Budejovitseni qamal qilgan general Xohenlohni kuchaytirish uchun ketayotganida, Bukyuy Mansfeldni Budejovitsadan 25 km (16 milya) shim.Mansfeld mag'lubiyatga uchradi, kamida 1500 piyoda askarini va yuk poezdini yo'qotdi.Natijada, bohemiyaliklar Budejovitse qamalini olib tashlashga majbur bo'ldilar.
▲
●
Wisternitz jangi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Aug 5

Wisternitz jangi

Dolní Věstonice, Czechia
Budveys (České Budějovice) Bogemiya qo'zg'olon ko'targanida Gabsburg xonadonining qiroli Ferdinandga sodiq qolgan uchta shahardan biri edi.Sablatdagi Gabsburg g'alabasidan so'ng, bogemiklar Cheske Budejovitse qamalini ko'tarishga majbur bo'lishdi.1619 yil 15 iyunda Georg Fridrix Gohenlohe-Noyenshteyn-Vaykersxaymlik Sobeslavga chekindi va u erda graf Geynrix Matias fon Turn tomonidan qo'llab-quvvatlanishini kutdi.Ferdinand janubiy Chexiyaning kuchli joylarini nazorat ostiga olgandan so'ng, Damper boshchiligidagi qo'shinni Moraviyaga yubordi, bu esa Bogemiya qo'zg'olonchilari tomonini tanladi.Biroq, Dampier 1619 yil avgustda Moraviya qo'shinlari fon Tiefenbax (Rudolf fon Tiefenbaxning ukasi) va Ladislav Velen ze Jerotina boshchiligidagi Dolni Věstoniceda (nem. Wisternitz) mag'lubiyatga uchradi va Moraviyani Chexiya lagerida tark etdi.Wisternitz yoki Dolni Věstonice jangi 1619 yil 5 avgustda Fridrix fon Tifenbax (Teuffenbax) boshchiligidagi Bogemiya konfederatsiyasining Moraviya qo'shinlari va Genri de Damper boshchiligidagi Gabsburg armiyasi o'rtasida bo'lib o'tdi.Jang Moraviyaliklarning g'alabasi edi.
▲
●
Frederik V Bogemiya qiroli bo'ladi
Pfalzlik Fridrix V ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Aug 26

Frederik V Bogemiya qiroli bo'ladi

Bohemia Central, Czechia

Bogemiya qo'zg'olonchilari Ferdinandni rasman Bogemiya qiroli lavozimidan chetlatishdi va uning o'rniga Palatin saylovchisi Frederik Vni tayinladilar.

▲
●
Humenné jangi
Vena qamal ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1619 Nov 22 - Nov 23

Humenné jangi

Humenné, Slovakia
Muqaddas Rim imperiyasining ko'plab davlatlari O'ttiz yillik urushni o'z mustaqilliklarini (qayta) qo'lga kiritish uchun ajoyib imkoniyat deb bilishgan.Ulardan biri Transilvaniya shahzodasi Gabor Betlen boshchiligidagi Vengriya edi.U Gabsburglarga qarshi protestantlar ittifoqiga Bogemiyaga qoʻshildi.Qisqa vaqt ichida u Vengriyaning shimoliy va Bratislavani bosib oldi va noyabr oyida Avstriya va Muqaddas Rim imperiyasining poytaxti Vena shahrini qamal qilishni boshladi.Imperator Ferdinand II ning ahvoli keskin edi.Imperator Polsha Sigismund III ga xat yo'llab, Transilvaniyadan Baytlenning ta'minot liniyalarini kesib tashlashni so'radi.U shuningdek, Baytlenning sobiq raqibi, hozir Qirollik Vengriyasining Lord Bosh sudyasi Homonna grafi Jorj Drugetni Gabsburglar uchun kuch yollash uchun Polshaga yubordi.Polsha-Litva Hamdo'stligi urushda qatnashishni istamadi, shuning uchun u betaraf qoldi.Ammo qirol katolik ligasi va Gabsburglarning kuchli tarafdori bo'lib, imperatorga yordam berishga qaror qildi.U to'g'ridan-to'g'ri kuch yuborishni istamasa ham, Drugethga Polshada yollanma askarlarni yollashga ruxsat berdi.Drugeth Rogawski boshchiligidagi 8000 ga yaqin Lisovchini yolladi, ular o'zining 3000 kishisiga qo'shildi.Qo'shilgan armiya 11 000 ga yaqin askarni o'z ichiga olgan, ammo bu raqam bahsli.Lisovchi 22-noyabr kuni kechqurun Karpat tog'larida Humenne yaqinida Jorj Rakoczi korpusi bilan to'qnash keldi.Valenti Rogawski otliqlarni birlashtira olmadi va ular bo'linib ketdi.Ertasi kuni, 23 noyabrda Rakoczi dushman qarorgohini talon-taroj qilish uchun o'z piyoda askarlarini yuborishga qaror qildi.Shunday qilib, Rogawski nihoyat o'z qo'shinlarini to'pladi va kutilmaganda Transilvaniyaliklarga hujum qildi.Qisqa vaqt ichida Rakoczi chekinish haqida e'lon qilishga majbur bo'ldi.Jangda polshaliklar g'alaba qozondi.Betlen Rakoczining magʻlubiyatini bilgach, qamalni buzib, oʻz askarlarini yigʻib, Bratislavaga qaytishga majbur boʻldi va uni Lisovchiga qarshi himoya qilish uchun Jorj Shexi boshchiligidagi shimoliy Vengriyaga 12000 ga yaqin otliq qoʻshinni yubordi.Ferdinand II uni o't ochishni to'xtatishga majbur qildi va 1620 yil 16 yanvarda Pozsonida (hozirgi Bratislava) tinchlik shartnomasini imzoladilar.Humenne jangi urushning muhim qismi edi, chunki Polsha aralashuvi Muqaddas Rim imperiyasining poytaxti Venani Transilvaniyadan qutqardi.Shuning uchun ba'zi Polsha manbalari uni birinchi Vena relyefi deb atashadi - ikkinchisi 1683 yildagi mashhur Vena jangi.
▲
●
Play button
1620 Nov 8

Oq tog'dagi jang

Prague, Czechia
Anhaltlik Kristian boshchiligidagi 21 000 bogemiya va yollanma askarlardan iborat armiya Muqaddas Rim imperatori Ferdinand II grafi Bukvoy Charlz Bonaventure de Longueval va Elektor Maksimilian I boshchiligidagi nemis katolik ligasi boshchiligidagi birlashgan qo'shinlarining 23 000 kishisi tomonidan mag'lubiyatga uchradi. Bavariya va Johann Tserclaes, Tilli grafi, Praga yaqinidagi Bila Xorada ("Oq tog'").Bogemiya qurbonlari og'ir emas edi, ammo ularning ruhiy holati buzildi va ertasi kuni imperator kuchlari Pragani egallab oldi.
▲
●
Mingolshaym jangi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1622 Apr 27

Mingolshaym jangi

Heidelberg, Germany
Mingolshaym jangi 1622-yil 27-aprelda Geydelbergdan 23 km (14 milya) janubda joylashgan Germaniyaning Vislox qishlog‘i yaqinida, general fon Mansfeld boshchiligidagi protestant armiyasi va Baden-Durlax margravi o‘rtasida graf boshchiligidagi Rim-katolik armiyasiga qarshi jang bo‘ldi. Tilly.1621 yil bahorining boshida Baden-Durlax margravi Georg Fridrix qo'mondonligi ostidagi yollanma qo'shin Reyn daryosini Elzasdan kesib o'tib, Ernst fon Mansfeld qo'mondonligidagi qo'shin bilan tutashdi.Birgalikda qo'shinlar general Ambrosio Spinola buyrug'i bilan Ispaniya Gollandiyasidan 20 000 kishilik armiya bilan kelgan graf Tilli va Gonsalo Fernandes de Kordoba o'rtasidagi aloqani oldini olishni maqsad qilgan.Tilli protestant qo'shinini orqa qo'riqlashda kutib oldi va uning ustiga otildi.Bu hujum u asosiy protestant organi bilan shug'ullanmaguncha muvaffaqiyatli bo'ldi va keyin rad etildi.Tilli orqaga chekindi va o'sha oyning oxirida de Kordova bilan bog'lanish uchun statsionar protestant armiyasini chetlab o'tdi.Jangdan so'ng, Mansfeld Brunsviklik Kristian qo'shinlari shimoldan kelguniga qadar o'zini aniq ahvolga solib qo'ydi.Ikki armiya oyning oxirida Wimpfen jangida qatnashadi.
▲
●
1625 - 1629
Daniya bosqichiornament
Play button
1625 Jan 1

Daniya aralashuvi

Denmark
1623 yilda Frederik taxtdan tushirilgandan so'ng, Saksoniyalik Jon Jorj va Brandenburglik saylovchi Kalvinist Jorj Uilyam Ferdinand hozirda protestantlar tomonidan bo'lgan sobiq katolik yepiskopliklarini qaytarib olish niyatida edi.Golshteyn gertsogi sifatida Kristian IV ham Quyi Saksonlar doirasiga a'zo bo'lgan, Daniya iqtisodiyoti esa Boltiqbo'yi savdosiga va Oresund orqali transportdan olinadigan to'lovlarga tayangan.Ferdinand Albrext fon Vallenshteynga Frederikga qarshi ko'rsatgan yordami uchun Chexiya qo'zg'olonchilaridan musodara qilingan mulklar bilan pul to'lagan va endi u bilan xuddi shunday asosda shimolni zabt etish uchun shartnoma tuzgan.1625 yil may oyida Quyi Saksoniya kreislari Xristianni o'zlarining harbiy qo'mondoni etib sayladilar, garchi qarshilik ko'rsatmasa ham;Saksoniya va Brandenburg Daniya va Shvetsiyani raqib sifatida ko'rib, imperiyaga aralashmaslikni xohlardi.Germaniyadagi mojaro Frantsiya vaIspaniya va Avstriyadagi Habsburg raqiblari o'rtasidagi kengroq kurashning bir qismiga aylanganligi sababli, tinch yo'l bilan muzokaralar olib borishga urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchradi.1624 yil iyundagi Kompen shartnomasida Frantsiya Ispaniyaga qarshi Gollandiya urushini kamida uch yil davomida subsidiyalashga rozi bo'lgan bo'lsa, 1625 yil dekabrdagi Gaaga shartnomasida Gollandiya va inglizlar Daniyaning imperiyaga aralashuvini moliyalashtirishga kelishib oldilar.
▲
●
Dessau ko'prigi jangi
Daniya armiyasi ko'prikdan o'tmoqda, O'ttiz yillik urush - Kristian Xolm ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1626 Apr 25

Dessau ko'prigi jangi

Saxony-Anhalt, Germany
Dessau ko'prigi jangi 1626 yil 25 aprelda Dessau (Germaniya) tashqarisidagi Elba daryosida Daniya protestantlari va imperator nemis katolik kuchlari o'rtasidagi O'ttiz yillik urushning muhim jangi edi. Bu jang Ernst fon Mansfeldning Dessauni kesib o'tishga urinishi edi. Germaniyaning Magdeburg shahridagi Imperator armiyasi shtab-kvartirasini bosib olish uchun ko'prik.Dessau ko'prigi Magdeburg va Drezden o'rtasidagi quruqlikdagi yagona yo'l edi, bu daniyaliklarning oldinga siljishini qiyinlashtirdi.Graf Tilli Daniya qiroli Kristian IV ning Kasselga kirishiga yo'l qo'ymaslik va Quyi Sakson doirasini himoya qilish uchun ko'prikni nazorat qilishni xohladi.Albrext fon Vallenshteynning imperatorlik nemis qo'shinlari bu jangda Ernst fon Mansfeldning protestant kuchlarini osonlik bilan mag'lub etdi.
▲
●
Lutter jangi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1626 Aug 27

Lutter jangi

Lutter am Barenberge, Lower Sa
Kristianning 1626 yilgi kampaniya rejasi uch qismdan iborat edi;u asosiy armiyani Tilliga qarshi boshqarganida, Ernst fon Mansfeld Brunsviklik Kristian tomonidan qo'llab-quvvatlangan Uollenshteynga hujum qiladi.Tadbirda Mansfeld aprel oyida Dessau ko'prigi jangida mag'lub bo'ldi, Brunsviklik Kristianning hujumi to'liq muvaffaqiyatsizlikka uchradi va u iyun oyida kasallikdan vafot etdi.Kuchli yomg'irdan omon qolgan Kristian Volfenbütteldagi bazasiga qaytdi, ammo 27 avgust kuni Lutterda turib jang qilishga qaror qildi.Uning o'ng qanotining ruxsatsiz hujumi og'ir yo'qotish bilan qaytarilgan umumiy oldinga siljishga olib keldi va tushdan keyin Xristian qo'shinlari to'liq chekinishdi.Daniya otliqlarining bir qator hujumlari unga qochib ketishga imkon berdi, ammo armiyasining kamida 30 foizi, barcha artilleriya va yuk poyezdining katta qismi evaziga.Uning ko'plab nemis ittifoqchilari uni tashlab ketishdi va urush 1629 yil iyun oyida Lyubek shartnomasiga qadar davom etgan bo'lsa-da, Lutterdagi mag'lubiyat Kristianning nemis mulkini kengaytirishga bo'lgan umidlarini to'xtatdi.
▲
●
Play button
1628 Jan 1 - 1631

Mantuan vorisligi urushi

Casale Monferrato, Casale Monf
Mantuan vorisligi urushi (1628-1631) - 1627 yil dekabr oyida Gonzaga uyining to'g'ridan-to'g'ri chizig'idagi so'nggi erkak merosxo'ri va gersoglik hukmdori Vinchenzo II ning o'limi natijasida kelib chiqqan O'ttiz yillik urushning tegishli to'qnashuvi. Mantua va Montferrat.Bu hududlar Ispaniya yo'lini nazorat qilish uchun kalit bo'lib, HabsburgIspaniyaga Italiyadan Flandriyadagi armiyaga yollanma va materiallarni ko'chirishga imkon beradigan quruqlik yo'li edi.Natijada Frantsiyada tug'ilgan Nevers gersogini qo'llab-quvvatlagan Frantsiya va uning uzoq qarindoshi Guastalla gersogini qo'llab-quvvatlagan Ispaniya o'rtasida proksi urushi bo'ldi.Janglar Kasale Monferrato qal'asida bo'lib o'tdi, ispanlar 1628 yil martidan 1629 yil apreligacha va 1629 yil sentyabridan 1630 yil oktyabrigacha ikki marta qamal qildilar. 1629 yil aprel oyida Nevers nomidan frantsuz aralashuvi imperator Ferdinand II ni imperator qo'shinlarini Ispaniyadan qo'llab-quvvatlashga olib keldi. 1630 yil iyul oyida Mantuani qo'lga kiritgan Shimoliy Germaniya . Biroq, frantsuz qo'shimchalari Neversga Kasalani saqlab qolishga imkon berdi, Ferdinand esa Shvetsiyaning O'ttiz yillik urushga aralashuviga javoban o'z qo'shinlarini olib chiqib ketdi va 1630 yil oktyabr oyida ikki tomon sulh tuzishga kelishib oldilar.1631 yil iyun oyida Cherasko shartnomasi Neversni kichik hududiy yo'qotishlar evaziga Mantua va Montferrat gertsogi sifatida tasdiqladi.Eng muhimi shundaki, u Frantsiyani Alp tog'lari orqali o'tishni nazorat qiluvchi va janubiy chegaralarini himoya qiladigan asosiy qal'alar bo'lgan Pinerolo va Kasalega egalik qildi.Imperator va ispan resurslarining Germaniyadan olib qo'yilishi shvedlarga Muqaddas Rim imperiyasi tarkibida o'rnatilishiga imkon berdi va 1648 yilgacha davom etgan O'ttiz yillik urushning sabablaridan biri edi.
▲
●
Stralsundni qamal qilish
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1628 May 1 - Aug 4

Stralsundni qamal qilish

Mecklenburg-Vorpommern, German
Stralsundni qamal qilish 1628 yil maydan 4 avgustgacha boʻlgan 30 yillik urush davrida Albrext fon Vallenshteyn imperatorlik armiyasi tomonidan Stralsundda oʻtkazilgan qamal edi. Stralsundga Daniya va Shvetsiya yordam berdi, Shotlandiyaning katta ishtiroki bilan.Qamalning olib tashlanishi Uollenshteynning g'alabalar seriyasini tugatdi va uning qulashiga hissa qo'shdi.Stralsunddagi shved garnizoni tarixda nemis tuprog'ida birinchi bo'ldi.Jang Shvetsiyaning urushga de-fakto kirishini belgiladi.
▲
●
Volgast jangi
Daniya-Norvegiyaning Kristian IV floti bilan.Vilgelm Marstrandning surati uni Kolberger Xeyde jangida, 1644 yilda tasvirlaydi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1628 Sep 2

Volgast jangi

Mecklenburg-Vorpommern, German
Daniya-Norvegiya Xristian IV Daniya kuchlari Usedom va unga tutash materikga tushib, imperator bosqinchi kuchlarini quvib chiqarishdi.Albrext fon Vallenshteyn qo'mondonligidagi imperator qo'shini Kristian IV ga qarshi turish uchun Stralsundni qamal qildi.Oxir-oqibat, Daniya qo'shinlari mag'lubiyatga uchradi.Kristian IV va uning qo'nish kuchining bir qismi kemada qochishga muvaffaq bo'ldi.
▲
●
Lyubek shartnomasi
Uollenshteyn lageri ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1629 May 22

Lyubek shartnomasi

Lübeck, Germany
Lyubek shartnomasida Kristian IV Daniyani saqlab qoldi, ammo protestant nemis davlatlarini qo'llab-quvvatlashni to'xtatishga majbur bo'ldi.Bu katolik kuchlariga keyingi ikki yil davomida ko'proq protestant erlarini egallash imkoniyatini berdi.U Daniya-Norvegiyaga o'zining urushgacha bo'lgan hududini imperator ishlaridan yakuniy uzilish evaziga tikladi.
▲
●
1630 - 1634
Shvetsiya bosqichiornament
Shvetsiya aralashuvi
Gustav Adolf ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jan 2

Shvetsiya aralashuvi

Sweden
Shvetsiyaning protestant qiroli Gustav Adolf Muqaddas Rim imperiyasida protestantlarni himoya qilishda ishtirok etishga qaror qildi.Biroq, Frantsiyaning katolik dinining bosh vaziri va katolik kardinal Richeleu Gapsburglarning kuchayib borayotganidan asabiylashdi.Richelieu Shvetsiya va Polsha-Litva Hamdo'stligi o'rtasida Altmark sulhini muzokara qilishda yordam berdi va Gustav Adolfni urushga kirish uchun ozod qildi.
▲
●
Shvetsiya qo'shinlari Pomeraniya gersogligiga tushdi
Gustav Adolfning Pomeraniyaga qo'nishi, Peenemünde yaqinida, 1630 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jun 1

Shvetsiya qo'shinlari Pomeraniya gersogligiga tushdi

Peenemünde, Germany
Qirol katolik kuchlariga qarshi rasmiy urush e'lon qilmagan.Uning ittifoqchisi bo'lgan Stralsundga qilingan hujumdan so'ng, u urush e'lon qilmasdan qo'nish uchun etarli bahonaga ega ekanligini his qildi.Stralsunddan ko'prik bo'lagi sifatida foydalanib, 1630 yil iyun oyida 18 000 ga yaqin shved qo'shinlari Pomeraniya gersogligiga qo'ndi.Gustavus Pomeraniya gertsogi Bogislav XIV bilan ittifoq tuzib, Pomeraniyadagi manfaatlarini oilasi va dini bilan Ferdinand bilan bog'langan yana bir Boltiqbo'yi raqibi Katolik Polsha-Litva Hamdo'stligiga qarshi himoya qildi.Keng miqyosda qo'llab-quvvatlash umidlari haqiqatga to'g'ri kelmadi;1630 yil oxiriga kelib, Shvetsiyaning yagona yangi ittifoqchisi Tilli tomonidan qamal qilingan Magdeburg edi.
▲
●
Pomeraniyani himoya qilish
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1630 Jul 20

Pomeraniyani himoya qilish

Stettin, Poland
Keyin qirol Stettinning himoyasini yaxshilashni buyurdi.Barcha shahar aholisi va qishloq aholisi yig'ilib, mudofaa ishlari tezda yakunlandi.
▲
●
Frankfurt an der Oder jangi
Frankfurt an der Oder jangi, 1631 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1631 Apr 13

Frankfurt an der Oder jangi

Brandenburg, Germany
Frankfurt jangi Shvetsiya imperiyasi va Muqaddas Rim imperiyasi o'rtasida strategik muhim, mustahkamlangan Oder o'tish joyi Frankfurt an der Oder, Brandenburg, Germaniya uchun bo'lib o'tdi.Shahar 1630 yilda Shvetsiya ko'priklar o'rnatgan Pomeraniya gersogligidan tashqarida Shvetsiya tomonidan hujumga uchragan birinchi imperator qal'asi edi. Ikki kunlik qamaldan so'ng, Shotlandiya yordamchilari tomonidan qo'llab-quvvatlangan shved qo'shinlari shaharga bostirib kirishdi.Natijada shvedlar g'alaba qozondi.Yaqin atrofdagi Landsberg (Warthe) (hozirgi Gorzow) ning keyingi tozalanishi bilan Frankfurt Shvetsiyalik Gustav Adolf Markaziy Germaniyaga yo'l olganida, Shvetsiya armiyasining orqa qismini himoya qilish uchun xizmat qildi.
▲
●
Magdeburgning qotilligi
Magdeburgning qoplari - Magdeburglik qizlar, Eduard Shtaynbryukning 1866 yilgi rasmi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1631 May 20 - May 24

Magdeburgning qotilligi

Saxony-Anhalt, Germany
Ikki oylik qamaldan so'ng, Pappenxaym nihoyat qo'shimcha kuchlar olib kelgan Tillini 20-may kuni Pappenxaymning shaxsiy qo'mondonligi ostida 40 000 kishi bilan shaharga bostirib kirishga ishontirdi.Magdeburg fuqarolari Shvetsiyaning yordam hujumidan behuda umid qilishgan.Qamalning so'nggi kunida maslahatchilar tinchlik uchun sudga murojaat qilish vaqti keldi, deb qaror qilishdi, ammo ularning qarori haqidagi xabar Tilliga o'z vaqtida etib bormadi.20 may kuni erta tongda hujum kuchli artilleriyadan otish bilan boshlandi.Ko'p o'tmay, Pappenxaym va Tilli piyodalar hujumini boshladilar.Qal'alar buzib tashlandi va imperator qo'shinlari Kröken darvozasini ochish uchun himoyachilar ustidan g'alaba qozonishga muvaffaq bo'ldi, bu esa butun qo'shinning shaharni talon-taroj qilish uchun kirishiga imkon berdi.Qo'mondon Ditrix fon Falkenberg katolik imperator qo'shinlari tomonidan otib o'ldirilganida shahar mudofaasi yanada zaiflashdi va ruhiy tushkunlikka tushdi.Magdeburgning qotilligi 20 000 ga yaqin odamning o'limiga olib kelgan O'ttiz yillik urushning eng dahshatli qirg'ini hisoblanadi.1630 yilda 25 000 dan ortiq aholiga ega bo'lgan Germaniyaning eng yirik shaharlaridan biri bo'lgan Magdeburg 18-asrgacha o'z ahamiyatini tiklay olmadi.
▲
●
Play button
1631 Sep 17

Breitenfeld jangi

Breitenfeld, Leipzig, Germany
Breytenfeld jangi 1631-yil 17-sentyabrda devor bilan o‘ralgan Leypsig shahridan taxminan 8 km shimoli-g‘arbda, Breytenfeld yaqinidagi chorrahada bo‘lib o‘tdi. Bu protestantlarning 30 yillik urushdagi birinchi yirik g‘alabasi edi.G'alaba Shvetsiyaning Vasa xonadoni Gustav Adolfini buyuk taktik lider sifatida tasdiqladi va ko'plab protestant nemis davlatlarini Bavariya saylovchisi Maksimilian I va Muqaddas Rim imperatori Ferdinand II boshchiligidagi nemis katolik ligasiga qarshi Shvetsiya bilan ittifoq tuzishga undadi.
▲
●
Shvetsiyaning Bavariyaga bostirib kirishi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1632 Mar 1

Shvetsiyaning Bavariyaga bostirib kirishi

Bavaria, Germany
1632 yil mart oyida Shvetsiya qiroli Gustav Adolf shved askarlari va nemis yollanma askarlari qo'shini bilan Bavariyaga bostirib kirdi.Adolf o'z kuchlarini Dunay daryosiga parallel ravishda harakatlantirib, Ingolshtadt, Regensburg va Passau mustahkam shaharlarini egallash uchun sharqqa qarab harakat qilishni rejalashtirdi - shunda shvedlar Vena va imperatorga tahdid soladigan aniq yo'lga ega bo'ladilar.Biroq, Dunaydagi bu mustahkam shaharlar Adolf egallashi uchun juda kuchli edi.
▲
●
Yomg'ir jangi
Jang maydonining sharqdan ko'rinishi: Lex daryosi o'ngdan markazga oqib o'tadi, so'ngra g'arbga (yuqoriga) Donau daryosiga quyiladi.Yomg'ir shaharchasi markazi tepasi;Donauwörth shahri yuqori chap.Shvetsiya artilleriyasi daryo bo'ylab janubdan (chapda), shved otliqlari uning pastki markazidan o'tmoqda.Daryoning narigi tomonida imperator qo'shini shimolga (o'ngga) artilleriya to'qnashuvidan tutun bulutlari orasida chekinmoqda. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1632 Apr 5

Yomg'ir jangi

Rain, Swabia, Bavaria, Germany
Tilli ko'p sonli va tajribasiz qo'shinlari bilan Lex daryosi bo'ylab, markazi Rain shaharchasida joylashgan mudofaa ishlarini qurdi va Gustavusni Albrext fon Vallenshteyn boshchiligidagi imperator qo'shinlari unga etib borishi uchun etarlicha kechiktirishga umid qildi.14 aprelda shvedlar mudofaani artilleriya bilan bombardimon qilishdi, so'ngra ertasi kuni daryoni kesib o'tishdi va 3000 ga yaqin qurbonlar, shu jumladan Tillini ham etkazdilar.16-kuni Bavariyalik Maksimilian o'z ta'minoti va qurollarini tashlab, chekinishni buyurdi.Yomg'ir jangi 1632 yil 15 aprelda Bavariyada Rain yaqinida bo'lib o'tdi.U Shvetsiyalik Gustav Adolf boshchiligidagi shved-nemis armiyasi va Tilli grafi Iogan Tserklaes boshchiligidagi katolik ligasi kuchlari tomonidan jang qildi.Jang shvedlarning g'alabasi bilan yakunlandi, Tilli esa og'ir yaralanib, keyinroq olgan jarohatlaridan vafot etdi.Ushbu g'alabaga qaramay, shvedlar Shimoliy Germaniyadagi bazalaridan uzoqlashdilar va Maksimilian Uollenshteyn bilan bog'langanda, Nyurnbergda qamalda qoldi.Bu urushning eng yirik jangiga olib keldi 3 sentyabrda, shahar tashqarisidagi Imperator lageriga qilingan hujum qonli qaytarildi.
▲
●
1632 Jul 17 - Sep 18

Nyurnbergni qamal qilish

Nuremberg, Germany
1632 yil iyul oyida shvetsiyalik Gustav Adolf Albrext fon Vallenshteyn va Bavariya saylovchisi Maksimilian I qo'mondonligi ostida son jihatdan ustun bo'lgan Imperator va Katolik Ligasi armiyasiga qarshi turish o'rniga, Nyurnberg shahriga taktik chekinishni buyurdi.Uollenshteyn armiyasi zudlik bilan Nyurnbergga sarmoya kirita boshladi va shaharni qamal qildi, ochlik va epidemiyalar Shvetsiya kuchlarini zaiflashtirishni kutdi.Qamalchilar uchun qamalni ushlab turish qiyin bo'ldi, chunki shahar katta edi va aylanib o'tish uchun katta kuch kerak edi.Uollenshteyn lagerida 50 000 askar, 15 000 ot va 25 000 lager izdoshlari bor edi.Bunday katta statik qamal kuchini ta'minlash uchun oziq-ovqat izlash juda qiyin bo'ldi.Gustavus armiyasi 175 dala quroliga ega bo'lgan 18 500 dan 45 000 kishigacha kuchaytirildi, bu u shaxsan boshqargan eng katta armiya edi.Kambag'al sanitariya sharoitlari va etarli darajada ta'minlanmaganligi sababli, ikkala tomon ham ochlik, tif va iskorbitdan aziyat chekdi.3-sentyabr kuni Alte Veste jangida Gustav boshchiligidagi 25 000 kishi boshi berk ko'chadan chiqishga urinib, 900 ta imperatorga nisbatan 2500 kishini yo'qotib, Imperator tuzilmalariga hujum qilishdi.Oxir-oqibat, qamal o'n bir hafta o'tgach, shvedlar va ularning ittifoqchilari chekinishi bilan yakunlandi.Kasallik 10 000 shved va ittifoqchi qo'shinni o'ldirdi, qo'shimcha 11 000 dezertir.Gustavus kurashdan shu qadar zaiflashdiki, u Uollenshteynga tinchlik takliflarini yubordi va u ularni rad etdi.
▲
●
Play button
1632 Sep 16

Lyutsen jangi

Lützen, Saxony-Anhalt, Germany
Lyutsen jangi (1632 yil 16 noyabr) O'ttiz yillik urushning eng muhim janglaridan biri edi.Garchi yo'qotishlar har ikki tomondan bir xil darajada og'ir bo'lsa-da, jang protestantlarning g'alabasi edi, lekin protestant tomonining eng muhim rahbarlaridan biri, Shvetsiya qiroli Gustav Adolfning hayotiga zomin bo'ldi, bu esa protestantlarning yo'nalishini yo'qotishiga olib keldi.Imperator feldmarshali Pappenxaym ham halokatli yaralangan.Gustav Adolfning yo'qolishi katolik Frantsiyani "protestant" (Anti-Gabsburg) tomonida hukmron kuch sifatida qoldirib, oxir-oqibat Heilbronn ligasining tashkil etilishiga va Frantsiyaning urushga ochiq kirishiga olib keldi.Jang o'sha kuni ertalab Saksoniya dalalarida qalin tuman bilan ajralib turardi."Lützendimma" (Lützen tuman) iborasi hali ham shved tilida ayniqsa kuchli tumanni tasvirlash uchun ishlatiladi.
▲
●
Uollenshteynni hibsga olish va o'ldirish
Uollenshteyn ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1634 Feb 5

Uollenshteynni hibsga olish va o'ldirish

Cheb, Czechia
Uollenshteyn tomonlarni almashtirishga tayyorlanayotgani haqida mish-mishlar tarqaldi.Eger qon hammomi Muqaddas Rim imperiyasi armiyasidagi ichki tozalashning cho'qqisi edi.1634-yil 25-fevralda Muqaddas Rim imperatori Ferdinand II tasdigʻi ostida harakat qilgan bir guruh Irlandiya va Shotlandiya ofitserlari Eger shahrida (hozirgi Cheb, Chexiya Respublikasi) generalissimus Albrext fon Vallenshteyn va uning bir guruh hamrohlarini oʻldirishdi.Qotillar qirol farmoni bilan jallodlarga tenglashtirildi va qurbonlarning oilalaridan musodara qilingan mol-mulk bilan taqdirlandi.Tozalash Uollenshteyn tarafdorlari sifatida ko'rilgan boshqa yuqori martabali harbiy xizmatchilarni ta'qib qilish orqali davom etdi.
▲
●
Play button
1634 Sep 6

Nordlingen jangi

Nördlingen, Bavaria, Germany
1634 yilga kelib, shvedlar va ularning protestant nemis ittifoqchilari janubiy Germaniyaning ko'p qismini egallab olishdi va Gollandiya Respublikasiga qarshi davom etayotgan urushini qo'llab-quvvatlash uchun ispanlar Italiyadan qo'shinlar va materiallarni yuborish uchun foydalanadigan quruqlikdagi ta'minot yo'lini to'sib qo'yishdi.Buni nazorat qilish uchun Kardinal-Infante Ferdinand boshchiligidagi ispan armiyasi Shvetsiya garnizoni tomonidan ushlab turilgan Nördlingen shahri yaqinida Vengriya Ferdinand boshchiligidagi Imperator kuchlari bilan bog'landi.Gustav Xorn va Saks-Veymarlik Bernxard qo'mondonligi ostidagi shved-german qo'shinlari uning yordamiga yo'l oldilar, ammo ular qarshisida turgan Imperial-Ispan qo'shinlarining soni va kalibrini sezilarli darajada kam baholadilar.6 sentyabrda Horn Nördlingen janubidagi tepaliklarda qurilgan tuproq ishlariga qarshi bir qator hujumlarni boshladi, ularning barchasi qaytarildi.Yuqori raqamlar ispan-imperator qo'mondonlari o'z pozitsiyalarini doimiy ravishda mustahkamlashlari mumkinligini anglatardi va Horn oxir-oqibat chekinishni boshladi.Ular shunday qilganlarida, imperator otliqlari ularni chetlab o'tishdi va protestant armiyasi qulab tushdi.Mag'lubiyat keng qamrovli hududiy va strategik oqibatlarga olib keldi;shvedlar Bavariyadan chiqib ketishdi va 1635 yil may oyida Praga tinchligi shartlariga ko'ra ularning nemis ittifoqchilari imperator Ferdinand II bilan sulh tuzdilar.Ilgari shvedlar va gollandlarni moliyalashtirish bilan cheklanib qolgan Fransiya rasmiy ravishda ittifoqchi boʻlib, faol jangchi sifatida urushga kirdi.
▲
●
1635 - 1646
Fransuz bosqichiornament
Frantsiya urushga qo'shiladi
Kardinal Richelieu portreti o'limidan bir necha oy oldin ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 Apr 1

Frantsiya urushga qo'shiladi

France
1634 yil sentyabr oyida Nördlingenda Shvetsiyaning jiddiy mag'lubiyati ularning ishtirokini xavf ostiga qo'ydi va bu Frantsiyani to'g'ridan-to'g'ri aralashishga olib keldi.1635 yil aprel oyida Axel Oxenstierna bilan muzokaralar olib borgan Compiègne shartnomasiga ko'ra, Richelieu shvedlar uchun yangi subsidiyalarga rozi bo'ldi.Shuningdek, u Reyn oroliga hujum qilish uchun Saks-Veymarlik Bernxard boshchiligidagi yollanma askarlarni yolladi va 1635-1659 yillardagi Fransiya-Ispan urushini boshlab, may oyidaIspaniyaga urush e'lon qildi.
▲
●
Frantsiya Ispaniya Gollandiyasini bosib oladi
Frantsuz askarlari qishloqni talon-taroj qilishmoqda ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 May 1

Frantsiya Ispaniya Gollandiyasini bosib oladi

Netherlands

1635 yil may oyida Ispaniya Gollandiyasiga bostirib kirgandan so'ng, yomon jihozlangan frantsuz qo'shini kasallik va desertatsiya tufayli 17 000 ta talafot ko'rgan holda qulab tushdi.

▲
●
Praga tinchligi
Praga tinchligi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1635 May 30

Praga tinchligi

Prague Castle, Masarykova, Rud
Praga tinchligi Saksoniyaning 30 yillik urushdagi ishtirokini tugatdi.Keyinchalik atamalar 1648 yildagi Vestfaliya tinchligining asosini tashkil qiladi.Keyinchalik boshqa nemis knyazlari shartnomaga qo'shilishdi va O'ttiz yillik urush davom etgan bo'lsa-da, Praga uni Muqaddas Rim Imperiyasidagi diniy fuqarolar urushi sifatida tugatganligi umumiy qabul qilingan.Shundan so'ng, mojaro asosan xorijiy kuchlar, jumladanIspaniya , Shvetsiya va Frantsiya tomonidan qo'zg'atildi.
▲
●
Ispaniya Shimoliy Fransiyani bosib oladi
Sayohatchilar askarlar tomonidan hujumga uchradi, Vrancx, 1647. Orqa fonda vayron qilingan manzaraga e'tibor bering;1640-yillarga kelib, otlar uchun ozuqa va em-xashak etishmasligi harbiy yurishlarni keskin chekladi. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Jan 1

Ispaniya Shimoliy Fransiyani bosib oladi

Corbie, France
1636 yilda Ispaniyaning hujumi Shimoliy Frantsiyadagi Korbiga yetib keldi;Parijda vahima qo'zg'atgan bo'lsa-da, ta'minot etishmasligi ularni chekinishga majbur qildi va bu takrorlanmadi.
▲
●
Frantsiya rasmiy ravishda urushga kirdi
Kardinal Richelieu La Rochelle qamalida ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Mar 1

Frantsiya rasmiy ravishda urushga kirdi

Wismar, Germany

1636 yil martdagi Vismar shartnomasida Frantsiya Shvetsiya bilan ittifoqchilikda O'ttiz yillik urushga rasman qo'shildi;

▲
●
Wittstock jangi
Wittstock jangi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1636 Oct 4

Wittstock jangi

Wittstock/Dosse, Germany
Muqaddas Rim imperatori oʻzining Sakson va Rim-katolik ittifoqchilari bilan Shimoliy Germaniyani shvedlarga qarshi nazorat qilish va Gabsburg gegemonligiga qarshi boʻlgan protestant knyazlar ittifoqi uchun kurash olib bordi.Imperator armiyasi shved armiyasidan ko'ra kuchliroq edi, ammo uning kamida uchdan bir qismi shubhali sifatdagi sakson bo'linmalaridan iborat edi.Shvetsiya artilleriyasi ancha kuchli bo'lib, imperator qo'mondonlarini tepalik cho'qqilarida asosan mudofaa pozitsiyasini saqlab qolishga olib keldi.Ioxan Baner va Aleksandr Lesli birgalikda qo'mondonlik qilgan Shvetsiya ittifoqchisi armiyasi, keyinchalik Levenning 1-grafi graf Melkior fon Xatsfeld va sakson saylovchisi Jon Jorj I boshchiligidagi birlashgan imperator-sakson qo'shinini qat'iy mag'lub etdi.
▲
●
Reynfeldenning birinchi va ikkinchi jangi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1638 Feb 28

Reynfeldenning birinchi va ikkinchi jangi

near Rheinfelden, Germany
Imperator hujumi bilan Reynning g'arbiy qirg'og'iga siqib chiqarilgan Bernxard qo'shini 1635 yilda Elzasga joylashdi va 1636 yilda kardinal-infante Ferdinand va Mattias Gallas boshchiligidagi Frantsiyaga imperator bosqinini qaytarishga yordam berishdan boshqa hech narsa qilmadi.1638 yil fevral oyining boshida, frantsuz hukumati tomonidan qo'llab-quvvatlangan Bernhard o'tish joyini topish uchun 6000 kishi va 14 quroldan iborat armiyasini Reynga olib bordi.Reynfelden shahrining muhim o'tish joyiga etib kelgan Bernxard janubdan shaharga sarmoya kiritishga tayyorlandi.Buning oldini olish uchun imperialistlar italiyalik yollanma graf Federiko Savelli va nemis generali Iogan fon Vert boshchiligida Bernxard qo'shiniga hujum qilish va shaharni ozod qilish uchun Qora o'rmon orqali harakat qilishdi.Bernxard birinchi jangda mag'lub bo'ldi, ammo ikkinchisida Vert va Savellini mag'lub etishga va qo'lga olishga muvaffaq bo'ldi.
▲
●
Breisachni qamal qilish
Karl Vahlbom tomonidan Lutzenda Gustavning o'limi (1855) ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1638 Aug 18

Breisachni qamal qilish

Breisach am Rhein, Germany
Breisach jangi 1638 yil 18 avgust - 17 dekabrda O'ttiz yillik urush doirasida bo'lib o'tdi.Bu Imperator kuchlarining yordam berish uchun bir necha muvaffaqiyatsiz urinishlaridan so'ng, Saks-Veymarlik Bernard qo'mondonligidagi imperator garnizonining frantsuzlarga taslim bo'lishi bilan yakunlandi.U Fransiyaning Elzas ustidan nazoratini ta'minladi va Ispaniya yo'lini uzdi.
▲
●
Downs jangi
Reynier Nooms tomonidan 1639-yilda, Gollandiyaning ingliz qirg'oqlari yaqinidagi blokadasini tasvirlaydigan Downs jangidan oldin, ko'rsatilgan kema Trompning flagmani Aemilia. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1639 Oct 21

Downs jangi

near the Downs, English Channe
Frantsiyaning O'ttiz yillik urushga kirishi Flandriyaga boradigan quruqlikdagi "Ispan yo'li" ni to'sib qo'ydi.Kardinal-Infante Ferdinand ispaniyalik Flandriya armiyasini qo'llab-quvvatlash uchun Ispaniya dengiz floti Shimoliy dengiz sohilidagiIspaniya tomonidan boshqariladigan so'nggi port bo'lgan Dunkirk orqali dengiz orqali etkazib berishlari kerak edi.1639 yil bahorida Olivares graf gersogi Dunkirkga yangi relyef sayohati uchun A Korunyada yangi flotni qurish va yig'ishni buyurdi.29 ta harbiy kema to'rtta eskadronga yig'ildi, tez orada Ispaniyaning O'rta er dengizi flotidan qo'shimcha 22 ta harbiy kema (shuningdek, to'rtta eskadronda) qo'shildi.O'n ikkita ingliz transport kemalari ham keldi, ular ingliz betarafligi bayrog'i ostida ispan armiyasini olib yurish uchun shartnoma tuzdilar.Razvedka tarmoqlaridan Gollandiyaliklar ispan floti Dover va Deal o'rtasidagi Angliya qirg'oqlari yaqinidagi The Downs deb nomlanuvchi langarga o'tishga harakat qilishlari mumkinligini bilib oldilar.Downs dengiz jangi leytenant-admiral Maarten Tromp boshchiligidagi Niderlandiyaning Birlashgan provinsiyalari tomonidan ispanlarning hal qiluvchi mag'lubiyati edi.
▲
●
Wolfenbuttel jangi
Wolfenbuttel jangi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1641 Jun 29

Wolfenbuttel jangi

Wolfenbüttel, Germany
Vulfenbüttel jangi (1641-yil 29-iyun) Oʻttiz yillik urush davrida hozirgi Quyi Saksoniya hududidagi Vulfenbüttel shahri yaqinida boʻlib oʻtgan.Karl Gustaf Vrangel va Xans Kristof fon Kenigsmark va Jan-Baptiste Budes boshchiligidagi shved qo'shinlari, Kont de Guebriant boshchiligidagi shved qo'shinlari Avstriya archduke Leopold Vilgelm boshchiligidagi imperator kuchlarining hujumiga dosh berib, imperatorlarni qayta majburlashdi.
▲
●
Kampaniyalar jangi
"Kempener Xeydedagi jang" ning Merian o'ymakorligi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Jan 17

Kampaniyalar jangi

Kempen, Germany

Kempen jangi 1642-yil 17-yanvarda Vestfaliyaning Kempen shahrida boʻlib oʻtgan Oʻttiz yillik urush paytidagi jang boʻlib, uning natijasida frantsuz kont-de-Gebriant va geslik general-leytenant Kaspar Graf fon Ebershteyn boshchiligidagi frantsuz-Veymar-Gess armiyasi gʻalaba qozondi. asirga olingan general Guillaume de Lamboy boshchiligidagi imperator armiyasi.

▲
●
Breitenfeldning ikkinchi jangi
Breitenfeld jangi 1642 yil ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Oct 23

Breitenfeldning ikkinchi jangi

Breitenfeld, Leipzig, Germany

Breitenfelddagi ikkinchi jang feldmarshali Lennart Torstenson qo'mondonligi ostidagi Shvetsiya armiyasining Avstriya archduke Leopold Vilgelm va uning o'rinbosari, general-knyaz Ottavio Pikkolmini boshchiligidagi Muqaddas Rim Imperiyasining Imperator armiyasi ustidan hal qiluvchi g'alabasi bo'ldi. Amalfi shahri.

▲
●
Shvedlar Leyptsigni egallab olishdi
©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1642 Dec 1

Shvedlar Leyptsigni egallab olishdi

Leipzig, Germany

Dekabr oyida shvedlar Leyptsigni egallab olishdi, bu ularga Germaniyada muhim yangi bazani taqdim etdi va 1643 yil fevralida Fraybergni egallab ololmagan bo'lsa-da, Sakson armiyasi bir nechta garnizonlarga qisqartirildi.

▲
●
Play button
1643 May 19

Rokroi jangi

Rocroi, France
1643 yil 19 mayda bo'lib o'tgan Rokroi jangi O'ttiz yillik urushning asosiy jangi edi.U 21 yoshli Engien gertsogi (keyinchalik Buyuk Konde nomi bilan tanilgan) boshchiligidagi frantsuz armiyasi va general Fransisko de Melo boshchiligidagi ispan qo'shinlari o'rtasida, Lui XIV Frantsiya taxtiga o'tirganidan atigi besh kun o'tgach jang bo'lgan. otasining o'limi.Rokroi so'nggi 120 yil davomida Evropa jang maydonlarida hukmronlik qilgan dahshatli piyoda qo'shinlari bo'lgan ispan Terciosning yengilmasligi haqidagi afsonani buzdi.Shuning uchun jang ko'pincha Ispaniyaning harbiy buyukligining tugashi va Evropada frantsuz gegemonligining boshlanishi sifatida qabul qilinadi.Rokroidan keyin ispanlar Tersio tizimidan voz kechdilar va frantsuzlar tomonidan qo'llaniladigan Line piyoda askarlari doktrinasiga o'tdilar.Rokroidan uch hafta o'tgach, Ferdinand Shvetsiya va Frantsiyani Vestfaliyadagi Myunster va Osnabryuk shaharlarida tinchlik muzokaralarida ishtirok etishga taklif qildi, ammo Daniya Kristiani Gamburgni qamal qilib, Boltiqbo'yida yo'l haqini oshirganida muzokaralar kechiktirildi.
▲
●
Torstenson urushi
1645 yilda Torstenson boshchiligidagi Shvetsiya va Transilvaniya kuchlari tomonidan Brnoni qamal qilish. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1643 Dec 1

Torstenson urushi

Denmark-Norway
Daniya Lyubek shartnomasida (1629) O'ttiz yillik urushdan chiqdi.Urushdagi g'alabalaridan so'ng, Shvetsiya Shvetsiyaga nisbatan qulay geografik joylashuvi tufayli Daniyaga hujum qilish kerakligini his qildi.Shvetsiya ikki yillik qisqa urushda bostirib kirdi.Urushni yakunlagan ikkinchi Brömsebro shartnomasida (1645) Daniya katta hududiy imtiyozlar berishi va Shvetsiyani Daniya dominiumi maris baltici tugatilganligini de-fakto tan olib, Shvetsiyani sog'lom to'lovlardan ozod qilishi kerak edi.Ikkinchi Shimoliy, Skaniya va Buyuk Shimoliy urushlarida bu natijani qaytarish uchun Daniya harakatlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
▲
●
Play button
1644 Aug 3 - Aug 9

Freiburg jangi

Baden-Württemberg, Germany
Frayburg jangi Lui II de Burbon, Duk d'Enghien va Genri de La Tur d'Overgne, Vikont de Turen va Bavariya-Imperator qo'shinlari qo'mondonligi ostida 20 000 kishilik armiyadan iborat frantsuzlar o'rtasida bo'lib o'tdi. dala marshal Frans fon Mersi boshchiligidagi 16 800 kishi.3 va 5 avgust kunlari frantsuzlar soni ko'p bo'lishiga qaramay, katta talofat ko'rdilar.9-da Turenning qo'shini Betzenxauzen orqali Glottertalga yo'l olib, Bavariyaliklarni yon tomonga o'tishga harakat qildi va ularning ta'minotini kesib tashladi, Mersi esa Sankt-Peterga ko'chib o'tdi va ular bir-biriga qarshi to'qnash kelishdi.Bavariyaliklar frantsuz avangardining hujumini qaytardilar va o'zlarining yuklari va artilleriya qismlarini qoldirib, orqaga chekindilar.Har ikki tomonda katta talofatlarga sabab bo'lgan frantsuz tomoni Bavariyaning chekinishi tufayli g'alaba qozonganini da'vo qildi, ammo jang ko'pincha durang yoki Bavariyaning taktik g'alabasi sifatida ko'riladi, chunki frantsuz armiyasi ancha og'ir yo'qotishlarga uchradi va o'z maqsadlarini bartaraf etish yoki qaytarib olish maqsadiga erisha olmadi. Frayburg.Biroq, Frantsiya keyingi kampaniyada Frayburgni qo'yib, siyrak himoyalangan Yuqori Reyn mintaqasiga rahm-shafqatdan oldin etib borish va natijada uning katta qismini bosib olish orqali strategik ustunlikka erishdi.Frantsiya va Bavariya o'rtasidagi qarama-qarshilik davom etdi va bu keyingi 1645 yilda Gerbstxauzen va Nördlingen janglariga olib keldi. 1643 yil Tuttlingendan beri davom etgan bu janglar seriyasi O'ttiz yillik urushning tugashiga ishora qildi.Frayburgdagi katta yo'qotishlar ikkala tomonni ham zaiflashtirdi va fon Mersi o'ldirilgan Nördlingendagi jangga olib kelgan katta omil bo'ldi.Mercyning vorislari u kabi mohir va samarali emas edi, bu esa keyingi yillarda Bavariyaning ko'plab bosqinlarga duchor bo'lishiga olib keldi.Maksimilian 1646 yilgi vayronkor bosqindan keyin 1647 yilgi Ulm sulhiga binoan urushdan vaqtincha chiqib ketdi.
▲
●
Play button
1645 Mar 6

Yankau jangi

Jankov, Czech Republic
Yankau jangi 1618 yildan 1648 yilgacha bo'lgan O'ttiz yillik urushning so'nggi yirik janglaridan biri bo'lib, u Shvetsiya va Imperator qo'shinlari o'rtasida bo'lib o'tgan, har birida 16 000 ga yaqin odam bor edi.Lennart Torstensson qo'l ostidagi ko'proq harakatchan va yaxshi boshqariladigan shvedlar o'z raqiblarini samarali ravishda yo'q qilishdi, Melkior fon Hatzfeldt qo'mondonlik qildi.Biroq, o'nlab yillar davom etgan to'qnashuvlar natijasida yuzaga kelgan vayronagarchiliklar armiyalarning ko'p vaqtlarini ta'minot olish uchun sarflashlarini anglatardi va shvedlar bundan foydalana olmadilar.1646 yilda imperator kuchlari Bogemiya ustidan nazoratni qayta tikladi, ammo Reynlandiya va Saksoniyadagi noaniq yurishlar hech bir tomonning harbiy yechimni tatbiq etishga kuchi va resurslari yo'qligini aniq ko'rsatdi.Ishtirokchilar o'z pozitsiyalarini yaxshilashga harakat qilganda janglar davom etgan bo'lsa-da, bu 1648 yilda Vestfaliya tinchligi bilan yakunlangan muzokaralarning dolzarbligini oshirdi.
▲
●
Play button
1645 Aug 3

Nordlingendagi ikkinchi jang

Alerheim, Germany
Imperatorlar va ularning asosiy nemis ittifoqchisi Bavariya urushda frantsuzlar, shvedlar va ularning protestant ittifoqchilari tomonidan tobora qattiq bosimga duchor bo'lishdi va frantsuzlarning Bavariyaga borishga urinishini oldini olish uchun kurashdilar.Ikkinchi Nördlingen jangi 1645 yil 3 avgustda Nördlingendan janubi-sharqda, Alerxaym qishlog'i yaqinida bo'lib o'tdi.Frantsiya va uning protestant nemis ittifoqchilari Muqaddas Rim imperiyasi va uning Bavariya ittifoqchisi kuchlarini mag'lub etdi.
▲
●
Play button
1648 May 17

Zusmarshausen jangi

Zusmarshausen, Germany
Zusmarshauzen jangi 1648-yil 17-mayda fon Xolzappel boshchiligidagi Bavariya-Imperator qoʻshinlari va Germaniyaning Bavariyaning zamonaviy Augsburg tumanida Turen qoʻmondonligi ostidagi ittifoqdosh frantsuz-shved armiyasi oʻrtasida boʻlib oʻtgan.Ittifoqchi kuchlar g'alaba qozondi va imperator armiyasi faqat Raimondo Montecuccoli va uning otliq qo'shinlarining o'jar qo'riqchi jangi orqali yo'q qilishdan qutqarildi.Zusmarshausen nemis tuprog'ida bo'lib o'tgan urushning so'nggi yirik jangi edi, shuningdek, jangning so'nggi uch yilida bo'lib o'tgan eng katta jang (erkaklar soni bo'yicha; qurbonlar nisbatan engil edi).
▲
●
Praga jangi
Charlz ko'prigidagi jang ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1648 Jul 25

Praga jangi

Prague, Czechia
1648 yil 25 iyuldan 1 noyabrgacha bo'lgan Praga jangi O'ttiz yillik urushning so'nggi harakati edi.Vestfaliya tinchligi bo'yicha muzokaralar davom etar ekan, shvedlar imkoniyatdan foydalanib, Bogemiyaga so'nggi kampaniyani boshladilar.Asosiy natija va, ehtimol, asosiy maqsad, Muqaddas Rim imperatori Rudolf II (1552-1612) tomonidan Praga qal'asida yig'ilgan ajoyib san'at to'plamini talon-taroj qilish bo'lib, uni barjalarda Elbadan pastga tushirib, Shvetsiyaga jo'natgan.Qal'ani va Vltavaning g'arbiy qirg'og'ini bir necha oy bosib olgandan so'ng, shvedlar shartnoma imzolangani haqidagi xabar ularga etib borgach, chekinishdi.Bu urush 30 yil avval boshlangan Praga shahrida bo'lib o'tgan O'ttiz yillik urushning so'nggi yirik to'qnashuvi edi.
▲
●
Play button
1648 Aug 20

Lens jangi

Lens, Pas-de-Calais, France
Frantsiyaning Rokroi shahrida IspaniyaningFlandriya armiyasiga qarshi hal qiluvchi g'alabasidan keyin to'rt yil ichida frantsuzlar Shimoliy Frantsiya va Ispaniya Gollandiyaning o'nlab shaharlarini egallab olishdi.Archduke Leopold Vilgelm 1647 yilda Ispaniyaning Gabsburg ittifoqini Avstriya bilan mustahkamlash uchun Ispaniya Gollandiyasining gubernatori etib tayinlandi va shu yili katta qarshi hujum boshladi.Ispaniya armiyasi birinchi navbatda Armentières, Comines va Landrecies qal'alarini qaytarib olishda muvaffaqiyat qozondi.Shahzoda de Konde Kataloniyada ispanlarga qarshi muvaffaqiyatsiz kampaniyadan chaqirib olingan va archduke va Lyuksemburg gubernatori general Jan de Bekning ispan armiyasi qarshisida 16 000 kishilik frantsuz armiyasiga qo'mondon etib tayinlangan.Condé Ypresni egallab oldi, ammo keyin 18 000 kishilik ispan-nemis kuchlari Lensni qamal qildi.Konde ularni kutib oldi.Bo'lib o'tgan Lens jangida Konde ispanlarni ochiq tekislik uchun baland tepalikdan voz kechishga undadi, u erda u o'z otliqlarining intizomi va yaqin jangovar qobiliyatidan foydalangan holda Vallon-Lorrainer otliq qo'shinlarini ispanlarga zarba berish va mag'lubiyatga uchratdi. qanotlari.Markazdagi frantsuz piyodalari va otliq qo‘shinlari kuchli ispan markazi tomonidan hujumga uchrab, og‘ir yo‘qotishlarga uchradi, lekin o‘z o‘rnini saqlab qoldi.Har qanday qarshilikdan xalos bo'lgan qanotlardagi frantsuz otliqlari Ispaniya markazini o'rab oldilar va tezda taslim bo'lishdi.Ispanlar armiyasining yarmini yo'qotdilar, taxminan 8000-9000 kishi, ulardan 3000 kishi halok bo'ldi yoki yaralandi, 5000-6000 kishi asirga olindi, 38 ta qurol, 100 ta bayroq, ponton va yuklari.Frantsiyaning yo'qotishlari 1500 kishi o'ldirilgan va yaralangan.Frantsiyaning g'alabasi Vestfaliya tinchligining imzolanishiga hissa qo'shdi, ammo Fronde qo'zg'olonining boshlanishi frantsuzlarning ispanlarga qarshi g'alabasidan foydalanishga to'sqinlik qildi.
▲
●
Vestfaliya shartnomasi
Vestfaliya tinchligi ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1648 Oct 24

Vestfaliya shartnomasi

Osnabrück, Germany
Vestfaliya tinchligi - 1648 yil oktyabr oyida Vestfaliyaning Osnabryuk va Myunster shaharlarida imzolangan ikkita tinchlik shartnomasining umumiy nomi.Ular o'ttiz yillik urushni tugatdilar va Muqaddas Rim imperiyasiga tinchlik o'rnatdilar, bu esa sakkiz millionga yaqin odamning o'limiga sabab bo'lgan Evropa tarixining dahshatli davrini yopdi.
▲
●
1648 Dec 1

Epilog

Central Europe
Urush natijasida yuzaga kelgan ijtimoiy tuzumning buzilishi ko'pincha to'g'ridan-to'g'ri zarardan ko'ra muhimroq va uzoqroq davom etganligi taxmin qilingan.Mahalliy hokimiyatning qulashi yersiz dehqonlarni vujudga keltirdi, ular oʻzlarini ikki tomon askarlaridan himoya qilish uchun birlashdilar va Yuqori Avstriya, Bavariya va Brandenburgda keng tarqalgan qoʻzgʻolonlarga sabab boʻldi.Askarlar harakat qilishdan oldin bir hududni vayron qilishdi, katta erlarni odamlardan bo'sh qoldirdi va ekotizimni o'zgartirdi.Oziq-ovqat tanqisligi kemiruvchilar populyatsiyasining portlashi tufayli yomonlashdi, 1638 yil qishda Bavariyani bo'rilar bosib oldi va keyingi bahorda uning ekinlari yovvoyi cho'chqalar tomonidan yo'q qilindi.Vestfaliya tinchligi "Germaniya erkinliklarini" qayta tasdiqladi va Gabsburgning Muqaddas Rim imperiyasiniIspaniyaga o'xshash markazlashgan davlatga aylantirishga urinishlariga chek qo'ydi.Keyingi 50 yil ichida Bavariya, Brandenburg-Prussiya, Saksoniya va boshqalar o'z siyosatini tobora ko'proq olib bordilar, Shvetsiya esa imperiyada doimiy o'rin egalladi.Ushbu muvaffaqiyatsizliklarga qaramay, Gabsburg erlari urushdan boshqalarga qaraganda kamroq zarar ko'rdi va Bogemiyaning so'rilishi va butun o'z hududlarida katoliklikning tiklanishi bilan ancha uyg'un blokga aylandi.O'ttiz yillik urushdan Frantsiya boshqa kuchlarga qaraganda ko'proq foyda ko'rdi;1648 yilga kelib, Richelieu maqsadlarining aksariyatiga erishildi.Bular qatoriga ispan va avstriyalik gabsburglarning boʻlinishi, Fransiya chegarasining imperiyaga kengayishi va Shimoliy Yevropada Ispaniyaning harbiy ustunligiga barham berish kiradi.Franko-Ispaniya mojarosi 1659 yilgacha davom etgan bo'lsa-da, Vestfaliya Lyudovik XIVga Ispaniyani Evropaning hukmron kuchi sifatida almashtirishga ruxsat berdi.Dinga oid tafovutlar 17-asr davomida muammo boʻlib qolgan boʻlsa-da, bu Kontinental Yevropadagi soʻnggi yirik urush boʻlib, unda asosiy sabab boʻlganini aytish mumkin.U 1815 yilgacha va undan keyin davom etgan Yevropaning konturlarini yaratdi;Frantsiya milliy davlati, birlashgan Germaniya va alohida Avstriya-Vengriya blokining boshlanishi, kamaygan, ammo hali ham ahamiyatli Ispaniya, Daniya, Shvetsiya va Shveytsariya kabi mustaqil kichikroq davlatlar, shuningdek, Niderlandiya Respublikasi o'rtasida bo'lingan Quyi mamlakatlar. Belgiya 1830 yil.
▲
●

Appendices



APPENDIX 1

Gustavus Adolphus: 'The Father Of Modern Warfare


Play button




APPENDIX 2

Why the Thirty Years' War Was So Devastating?


Play button




APPENDIX 3

Field Artillery | Evolution of Warfare 1450-1650


Play button




APPENDIX 4

Europe's Apocalypse: The Shocking Human Cost Of The Thirty Years' War


Play button

Characters



Ottavio Piccolomini

Ottavio Piccolomini

Imperial Field Marshal

Archduke Leopold Wilhelm

Archduke Leopold Wilhelm

Austrian Archduke

Maarten Tromp

Maarten Tromp

Dutch General / Admiral

Ernst von Mansfeld

Ernst von Mansfeld

German Military Commander

Gaspar de Guzmán

Gaspar de Guzmán

Spanish Prime Minister

Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim

Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim

Field Marshal of the Holy Roman Empire

Alexander Leslie

Alexander Leslie

Swedish Field Marshal

Cardinal Richelieu

Cardinal Richelieu

First Minister of State

Gustavus Adolphus

Gustavus Adolphus

King of Sweden

Albrecht von Wallenstein

Albrecht von Wallenstein

Bohemian Military leader

George I Rákóczi

George I Rákóczi

Prince of Transylvania

Melchior von Hatzfeldt Westerwald

Melchior von Hatzfeldt Westerwald

Imperial Field Marshal

Johan Banér

Johan Banér

Swedish Field Marshal

Johann Tserclaes

Johann Tserclaes

Count of Tilly

Ferdinand II

Ferdinand II

Holy Roman Emperor

Martin Luther

Martin Luther

German Priest

John George I

John George I

Elector of Saxony

Louis XIII

Louis XIII

King of France

Bogislaw XIV

Bogislaw XIV

Duke of Pomerania

References



  • Alfani, Guido; Percoco, Marco (2019). "Plague and long-term development: the lasting effects of the 1629–30 epidemic on the Italian cities". The Economic History Review. 72 (4): 1175–1201. doi:10.1111/ehr.12652. ISSN 1468-0289. S2CID 131730725.
  • Baramova, Maria (2014). Asbach, Olaf; Schröder, Peter (eds.). Non-splendid isolation: the Ottoman Empire and the Thirty Years War in The Ashgate Research Companion to the Thirty Years' War. Routledge. ISBN 978-1-4094-0629-7.
  • Bassett, Richard (2015). For God and Kaiser; the Imperial Austrian Army. Yale University Press. ISBN 978-0-300-17858-6.
  • Bely, Lucien (2014). Asbach, Olaf; Schröder, Peter (eds.). France and the Thirty Years War in The Ashgate Research Companion to the Thirty Years' War. Ashgate. ISBN 978-1-4094-0629-7.
  • Bireley, Robert (1976). "The Peace of Prague (1635) and the Counterreformation in Germany". The Journal of Modern History. 48 (1): 31–69. doi:10.1086/241519. S2CID 143376778.
  • Bonney, Richard (2002). The Thirty Years' War 1618–1648. Osprey Publishing.
  • Briggs, Robin (1996). Witches & Neighbors: The Social And Cultural Context of European Witchcraft. Viking. ISBN 978-0-670-83589-8.
  • Brzezinski, Richard (2001). Lützen 1632: Climax of the Thirty Years War: The Clash of Empires. Osprey. ISBN 978-1-85532-552-4.
  • Chandler, David (1990). The Art of Warfare in the Age of Marlborough. Spellmount Publishers Ltd. ISBN 978-0946771424.
  • Clodfelter, Micheal (2008). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015 (2017 ed.). McFarland. ISBN 978-0-7864-7470-7.
  • Costa, Fernando Dores (2005). "Interpreting the Portuguese War of Restoration (1641-1668) in a European Context". Journal of Portuguese History. 3 (1).
  • Cramer, Kevin (2007). The Thirty Years' War & German Memory in the Nineteenth Century. University of Nebraska. ISBN 978-0-8032-1562-7.
  • Croxton, Derek (2013). The Last Christian Peace: The Congress of Westphalia as A Baroque Event. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-33332-2.
  • Croxton, Derek (1998). "A Territorial Imperative? The Military Revolution, Strategy and Peacemaking in the Thirty Years War". War in History. 5 (3): 253–279. doi:10.1177/096834459800500301. JSTOR 26007296. S2CID 159915965.
  • Davenport, Frances Gardiner (1917). European Treaties Bearing on the History of the United States and Its Dependencies (2014 ed.). Literary Licensing. ISBN 978-1-4981-4446-9.
  • Duffy, Christopher (1995). Siege Warfare: The Fortress in the Early Modern World 1494–1660. Routledge. ISBN 978-0415146494.
  • Ferretti, Giuliano (2014). "La politique italienne de la France et le duché de Savoie au temps de Richelieu; Franco-Savoyard Italian policy in the time of Richelieu". Dix-septième Siècle (in French). 1 (262): 7. doi:10.3917/dss.141.0007.
  • Friehs, Julia Teresa. "Art and the Thirty Years' War". Die Welt der Habsburger. Retrieved 8 August 2021.
  • Hays, J. N. (2005). Epidemics and pandemics; their impacts on human history. ABC-CLIO. ISBN 978-1851096589.
  • Gnanaprakasar, Nalloor Swamy (2003). Critical History of Jaffna – The Tamil Era. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1686-8.
  • Gutmann, Myron P. (1988). "The Origins of the Thirty Years' War". Journal of Interdisciplinary History. 18 (4): 749–770. doi:10.2307/204823. JSTOR 204823.
  • Hanlon, Gregory (2016). The Twilight Of A Military Tradition: Italian Aristocrats And European Conflicts, 1560–1800. Routledge. ISBN 978-1-138-15827-6.
  • Hayden, J. Michael (1973). "Continuity in the France of Henry IV and Louis XIII: French Foreign Policy, 1598–1615". The Journal of Modern History. 45 (1): 1–23. doi:10.1086/240888. JSTOR 1877591. S2CID 144914347.
  • Helfferich, Tryntje (2009). The Thirty Years War: A Documentary History. Hackett Publishing Co, Inc. ISBN 978-0872209398.
  • Heitz, Gerhard; Rischer, Henning (1995). Geschichte in Daten. Mecklenburg-Vorpommern; History in data; Mecklenburg-Western Pomerania (in German). Koehler&Amelang. ISBN 3-7338-0195-4.
  • Israel, Jonathan (1995). Spain in the Low Countries, (1635–1643) in Spain, Europe and the Atlantic: Essays in Honour of John H. Elliott. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-47045-2.
  • Jensen, Gary F. (2007). The Path of the Devil: Early Modern Witch Hunts. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-4697-4.
  • Kamen, Henry (2003). Spain's Road to Empire. Allen Lane. ISBN 978-0140285284.
  • Kohn, George (1995). Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present. Facts on file. ISBN 978-0-8160-2758-3.
  • Lee, Stephen (2001). The Thirty Years War (Lancaster Pamphlets). Routledge. ISBN 978-0-415-26862-2.
  • Lesaffer, Randall (1997). "The Westphalia Peace Treaties and the Development of the Tradition of Great European Peace Settlements prior to 1648". Grotiana. 18 (1): 71–95. doi:10.1163/187607597X00064.
  • Levy, Jack S (1983). War in the Modern Great Power System: 1495 to 1975. University Press of Kentucky.
  • Lockhart, Paul D (2007). Denmark, 1513–1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927121-4.
  • Maland, David (1980). Europe at War, 1600–50. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-23446-4.
  • McMurdie, Justin (2014). The Thirty Years' War: Examining the Origins and Effects of Corpus Christianum's Defining Conflict (MA thesis). George Fox University.
  • Milton, Patrick; Axworthy, Michael; Simms, Brendan (2018). Towards The Peace Congress of Münster and Osnabrück (1643–1648) and the Westphalian Order (1648–1806) in "A Westphalia for the Middle East". C Hurst & Co Publishers Ltd. ISBN 978-1-78738-023-3.
  • Mitchell, Andrew Joseph (2005). Religion, revolt, and creation of regional identity in Catalonia, 1640–1643 (PhD thesis). Ohio State University.
  • Murdoch, Steve (2000). Britain, Denmark-Norway and the House of Stuart 1603–1660. Tuckwell. ISBN 978-1-86232-182-3.
  • Murdoch, S.; Zickerman, K; Marks, H (2012). "The Battle of Wittstock 1636: Conflicting Reports on a Swedish Victory in Germany". Northern Studies. 43.
  • Murdoch, Steve; Grosjean, Alexia (2014). Alexander Leslie and the Scottish generals of the Thirty Years' War, 1618–1648. London: Pickering & Chatto.
  • Nicklisch, Nicole; Ramsthaler, Frank; Meller, Harald; Others (2017). "The face of war: Trauma analysis of a mass grave from the Battle of Lützen (1632)". PLOS ONE. 12 (5): e0178252. Bibcode:2017PLoSO..1278252N. doi:10.1371/journal.pone.0178252. PMC 5439951. PMID 28542491.
  • Norrhem, Svante (2019). Mercenary Swedes; French subsidies to Sweden 1631–1796. Translated by Merton, Charlotte. Nordic Academic Press. ISBN 978-91-88661-82-1.
  • O'Connell, Daniel Patrick (1968). Richelieu. Weidenfeld & Nicolson.
  • O'Connell, Robert L (1990). Of Arms and Men: A History of War, Weapons, and Aggression. OUP. ISBN 978-0195053593.
  • Outram, Quentin (2001). "The Socio-Economic Relations of Warfare and the Military Mortality Crises of the Thirty Years' War" (PDF). Medical History. 45 (2): 151–184. doi:10.1017/S0025727300067703. PMC 1044352. PMID 11373858.
  • Outram, Quentin (2002). "The Demographic impact of early modern warfare". Social Science History. 26 (2): 245–272. doi:10.1215/01455532-26-2-245.
  • Parker, Geoffrey (2008). "Crisis and Catastrophe: The global crisis of the seventeenth century reconsidered". American Historical Review. 113 (4): 1053–1079. doi:10.1086/ahr.113.4.1053.
  • Parker, Geoffrey (1976). "The "Military Revolution," 1560-1660—a Myth?". The Journal of Modern History. 48 (2): 195–214. doi:10.1086/241429. JSTOR 1879826. S2CID 143661971.
  • Parker, Geoffrey (1984). The Thirty Years' War (1997 ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-12883-4. (with several contributors)
  • Parker, Geoffrey (1972). Army of Flanders and the Spanish Road, 1567–1659: The Logistics of Spanish Victory and Defeat in the Low Countries' Wars (2004 ed.). CUP. ISBN 978-0-521-54392-7.
  • Parrott, David (2001). Richelieu's Army: War, Government and Society in France, 1624–1642. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79209-7.
  • Pazos, Conde Miguel (2011). "El tradado de Nápoles. El encierro del príncipe Juan Casimiro y la leva de Polacos de Medina de las Torres (1638–1642): The Treaty of Naples; the imprisonment of John Casimir and the Polish Levy of Medina de las Torres". Studia Histórica, Historia Moderna (in Spanish). 33.
  • Pfister, Ulrich; Riedel, Jana; Uebele, Martin (2012). "Real Wages and the Origins of Modern Economic Growth in Germany, 16th to 19th Centuries" (PDF). European Historical Economics Society. 17. Archived from the original (PDF) on 11 May 2022. Retrieved 6 October 2020.
  • Porshnev, Boris Fedorovich (1995). Dukes, Paul (ed.). Muscovy and Sweden in the Thirty Years' War, 1630–1635. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-45139-0.
  • Pursell, Brennan C. (2003). The Winter King: Frederick V of the Palatinate and the Coming of the Thirty Years' War. Ashgate. ISBN 978-0-7546-3401-0.
  • Ryan, E.A. (1948). "Catholics and the Peace of Westphalia" (PDF). Theological Studies. 9 (4): 590–599. doi:10.1177/004056394800900407. S2CID 170555324. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. Retrieved 7 October 2020.
  • Schmidt, Burghart; Richefort, Isabelle (2006). "Les relations entre la France et les villes hanséatiques de Hambourg, Brême et Lübeck : Moyen Age-XIXe siècle; Relations between France and the Hanseatic ports of Hamburg, Bremen and Lubeck from the Middle Ages to the 19th century". Direction des Archives, Ministère des affaires étrangères (in French).
  • Schulze, Max-Stefan; Volckart, Oliver (2019). "The Long-term Impact of the Thirty Years War: What Grain Price Data Reveal" (PDF). Economic History.
  • Sharman, J.C (2018). "Myths of military revolution: European expansion and Eurocentrism". European Journal of International Relations. 24 (3): 491–513. doi:10.1177/1354066117719992. S2CID 148771791.
  • Spielvogel, Jackson (2017). Western Civilisation. Wadsworth Publishing. ISBN 978-1-305-95231-7.
  • Storrs, Christopher (2006). The Resilience of the Spanish Monarchy 1665–1700. OUP. ISBN 978-0-19-924637-3.
  • Stutler, James Oliver (2014). Lords of War: Maximilian I of Bavaria and the Institutions of Lordship in the Catholic League Army, 1619–1626 (PDF) (PhD thesis). Duke University. hdl:10161/8754. Archived from the original (PDF) on 28 July 2021. Retrieved 21 September 2020.
  • Sutherland, NM (1992). "The Origins of the Thirty Years War and the Structure of European Politics". The English Historical Review. CVII (CCCCXXIV): 587–625. doi:10.1093/ehr/cvii.ccccxxiv.587.
  • Talbott, Siobhan (2021). "'Causing misery and suffering miserably': Representations of the Thirty Years' War in Literature and History". Sage. 30 (1): 3–25. doi:10.1177/03061973211007353. S2CID 234347328.
  • Thion, Stephane (2008). French Armies of the Thirty Years' War. Auzielle: Little Round Top Editions.
  • Thornton, John (2016). "The Kingdom of Kongo and the Thirty Years' War". Journal of World History. 27 (2): 189–213. doi:10.1353/jwh.2016.0100. JSTOR 43901848. S2CID 163706878.
  • Trevor-Roper, Hugh (1967). The Crisis of the Seventeenth Century: Religion, the Reformation and Social Change (2001 ed.). Liberty Fund. ISBN 978-0-86597-278-0.
  • Van Gelderen, Martin (2002). Republicanism and Constitutionalism in Early Modern Europe: A Shared European Heritage Volume I. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80203-1.
  • Van Groesen, Michiel (2011). "Lessons Learned: The Second Dutch Conquest of Brazil and the Memory of the First". Colonial Latin American Review. 20 (2): 167–193. doi:10.1080/10609164.2011.585770. S2CID 218574377.
  • Van Nimwegen, Olaf (2010). The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588–1688. Boydell Press. ISBN 978-1-84383-575-2.
  • Wedgwood, C.V. (1938). The Thirty Years War (2005 ed.). New York Review of Books. ISBN 978-1-59017-146-2.
  • White, Matthew (2012). The Great Big Book of Horrible Things. W.W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-08192-3.
  • Wilson, Peter H. (2009). Europe's Tragedy: A History of the Thirty Years War. Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9592-3.
  • Wilson, Peter H. (2018). Lützen: Great Battles Series. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199642540.
  • Wilson, Peter (2008). "The Causes of the Thirty Years War 1618–48". The English Historical Review. 123 (502): 554–586. doi:10.1093/ehr/cen160. JSTOR 20108541.
  • Zaller, Robert (1974). "'Interest of State': James I and the Palatinate". Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies. 6 (2): 144–175. doi:10.2307/4048141. JSTOR 4048141.