Toen de Fransen op 15 juni vóór zonsopgang de grens bij Charleroi overstaken, veroverden ze snel buitenposten van de Coalitie, waarmee ze de "centrale positie" van Napoleon tussen de legers van Wellington en Blücher veiligstelden. Hij hoopte dat dit hen ervan zou weerhouden zich te verenigen, en dat hij in staat zou zijn eerst het Pruisische leger en daarna dat van Wellington te vernietigen.

Ney's orders waren om het kruispunt van Quatre Bras veilig te stellen, zodat hij later naar het oosten kon draaien en Napoleon indien nodig kon versterken. Ney ontdekte dat het kruispunt van Quatre Bras lichtelijk bezet was door de Prins van Oranje, die de eerste aanvallen van Ney afsloeg, maar geleidelijk werd teruggedreven door een overweldigend aantal Franse troepen.

Ondertussen viel Napoleon op 16 juni de Pruisen van Blücher aan en versloeg deze in de Slag bij Ligny met behulp van een deel van de reserve en de rechtervleugel van zijn leger. Het Pruisische centrum bezweek onder zware Franse aanvallen, maar de flanken hielden stand. De Pruisische terugtocht uit Ligny verliep ononderbroken en schijnbaar onopgemerkt door de Fransen.

Met de Pruisische terugtrekking uit Ligny was Wellington's positie bij Quatre Bras onhoudbaar. De volgende dag trok hij zich noordwaarts terug, naar een defensieve positie die hij het jaar daarvoor had verkend: de lage bergkam van Mont-Saint-Jean, ten zuiden van het dorp Waterloo en het Zoniënwoud.

Voordat hij Ligny verliet, had Napoleon Grouchy, die het bevel voerde over de rechtervleugel, de opdracht gegeven de terugtrekkende Pruisen met 33.000 man te volgen. Een late start, onzekerheid over de richting die de Pruisen waren ingeslagen en de vaagheid van de bevelen die aan hem werden gegeven, zorgden ervoor dat Grouchy te laat was om te voorkomen dat het Pruisische leger Waver zou bereiken, vanwaar het kon marcheren om Wellington te steunen.

Kaart van troepenbewegingen en grote gevechten tijdens de Waterloo-campagne, 15-18 juni 1815. © Ipankonin

Wellington stond op 18 juni rond 02.00 of 03.00 uur op en schreef brieven tot het ochtendgloren. Hij had eerder aan Blücher geschreven waarin hij bevestigde dat hij de strijd zou leveren bij Mont-Saint-Jean als Blücher hem van ten minste één korps kon voorzien; anders zou hij zich terugtrekken richting Brussel. Tijdens een laat op de avond gehouden raadsvergadering stond Blüchers stafchef, August Neidhardt von Gneisenau, wantrouwend tegenover de strategie van Wellington, maar Blücher overtuigde hem ervan dat ze moesten marcheren om zich bij het leger van Wellington te voegen. In de ochtend ontving Wellington een antwoord van Blücher, waarin hij beloofde hem met drie korpsen te steunen.

Vanaf 06.00 uur was Wellington in het veld om toezicht te houden op de inzet van zijn troepen.

Napoleon ontbijtte van zijn zilveren bord in Le Caillou, het huis waar hij de nacht had doorgebracht. Toen Soult voorstelde om Grouchy terug te roepen om zich bij de hoofdmacht aan te sluiten, zei Napoleon: 'Alleen omdat jullie allemaal door Wellington zijn verslagen, denken jullie dat hij een goede generaal is. Ik zeg je dat Wellington een slechte generaal is, de Engelsen zijn slechte troepen. en deze affaire is niets anders dan ontbijten".

De ogenschijnlijk afwijzende opmerking van Napoleon kan van strategisch belang zijn geweest, gezien zijn stelregel "in oorlog is het moreel alles". Hij had in het verleden op dezelfde manier gehandeld, en op de ochtend van de slag bij Waterloo reageerde hij mogelijk op het pessimisme en de bezwaren van zijn stafchef en hogere generaals.

Bij Waver werd het Pruisische IV-korps onder Bülow aangewezen om de mars naar Waterloo te leiden, aangezien het in de beste vorm verkeerde en niet betrokken was geweest bij de Slag bij Ligny. Hoewel ze geen slachtoffers hadden gemaakt, marcheerde het IV Corps al twee dagen om de terugtrekking van de drie andere korpsen van het Pruisische leger van het slagveld van Ligny te dekken. Ze waren het verst van het slagveld geplaatst en de voortgang verliep erg traag.

De wegen waren in slechte staat na de hevige regen van die nacht, en de mannen van Bülow moesten door de drukke straten van Waver trekken en 88 artilleriestukken verplaatsen. De zaken werden niet geholpen toen er in Waver een brand uitbrak, waardoor verschillende straten langs de geplande route van Bülow werden geblokkeerd. Als gevolg hiervan vertrok het laatste deel van het korps om 10.00 uur, zes uur nadat de leidende elementen richting Waterloo waren vertrokken. De mannen van Bülow werden eerst door het I Corps en vervolgens door het II Corps naar Waterloo gevolgd.

Om 11.00 uur stelde Napoleon zijn algemeen bevel op: het korps van Reille aan de linkerkant en het korps van d'Erlon aan de rechterkant moesten het dorp Mont-Saint-Jean aanvallen en elkaar op de hoogte houden. Dit bevel ging ervan uit dat de gevechtslinie van Wellington zich in het dorp bevond, in plaats van op de meer voorwaartse positie op de heuvelrug. Om dit mogelijk te maken zou de divisie van Jerome een eerste aanval uitvoeren op Hougoumont, waarvan Napoleon verwachtte dat deze de reserves van Wellington zou aanspreken, aangezien het verlies ervan zijn communicatie met de zee zou bedreigen. Een grote batterij van de reserveartillerie van het I-, II- en VI-korps zou vervolgens vanaf ongeveer 13.00 uur het centrum van Wellington's positie bombarderen. Het korps van D'Erlon zou dan de linkerkant van Wellington aanvallen, doorbreken en zijn linie van oost naar west oprollen. In zijn memoires schreef Napoleon dat het zijn bedoeling was om het leger van Wellington van de Pruisen te scheiden en terug te drijven naar de zee.

© Westpunt

Historicus Andrew Roberts merkt op: "Het is een merkwaardig feit over de Slag bij Waterloo dat niemand absoluut zeker weet wanneer deze daadwerkelijk begon". Wellington schreef in zijn berichten dat "omstreeks tien uur [Napoleon] een woedende aanval begon op onze post in Hougoumont". Andere bronnen stellen dat de aanval rond 11.30 uur begon. Het huis en de directe omgeving werden verdedigd door vier lichte compagnieën Guards, en het bos en park door de Hannoveraanse Jäger en de 1/2e Nassau.

De eerste aanval door de brigade van Bauduin maakte het bos en het park leeg, maar werd teruggedreven door zwaar Brits artillerievuur en kostte Bauduin zijn leven. Terwijl de Britse kanonnen werden afgeleid door een duel met Franse artillerie, slaagde een tweede aanval van Soye's brigade en wat van Bauduin was geweest erin de noordelijke poort van het huis te bereiken. Sous-luitenant Legros, een Franse officier, brak de poort open met een bijl, en enkele Franse troepen slaagden erin de binnenplaats te betreden. De Coldstream Guards en de Scots Guards arriveerden om de verdediging te ondersteunen. Er ontstond een felle strijd en de Britten slaagden erin de poort te sluiten voor de binnenstromende Franse troepen. De Fransen die vastzaten op de binnenplaats werden allemaal gedood. Alleen een jonge drummer bleef gespaard.

De gevechten rond Hougoumont gingen de hele middag door. De omgeving werd zwaar geïnvesteerd door Franse lichte infanterie en er werden gecoördineerde aanvallen uitgevoerd op de troepen achter Hougoumont. Het leger van Wellington verdedigde het huis en de holle weg die ervandaan naar het noorden liep. In de middag gaf Napoleon persoonlijk opdracht om het huis te beschieten en in brand te steken, wat resulteerde in de vernietiging van alles behalve de kapel. Du Plats brigade van het King's German Legion werd naar voren gebracht om de holle weg te verdedigen, wat ze moesten doen zonder hoge officieren. Uiteindelijk werden ze afgelost door de 71st Highlanders, een Brits infanterieregiment. Adams brigade werd verder versterkt door de 3e Hannoveraanse Brigade van Hugh Halkett en sloeg met succes verdere infanterie- en cavalerie-aanvallen van Reille af. Hougoumont hield stand tot het einde van de strijd.

Iets na 13.00 uur begon de aanval van het I Corps in grote colonnes. Bernard Cornwell schrijft: "[kolom] suggereert een langwerpige formatie waarvan het smalle uiteinde als een speer op de vijandelijke linie was gericht, terwijl het in werkelijkheid veel meer op een zijwaarts oprukkende steen leek en de aanval van d'Erlon uit vier van dergelijke stenen bestond, elk één een divisie van de Franse infanterie". Elke divisie, op één uitzondering na, werd in enorme massa's opgesteld, bestaande uit de acht of negen bataljons waaruit ze waren gevormd, ingezet en in een colonne achter elkaar geplaatst, met een tussenruimte van slechts vijf passen tussen de bataljons.

De divisies moesten in echelon van links oprukken op een afstand van 400 passen van elkaar: de 2e Divisie (Donzelot's) rechts van de brigade van Bourgeois, daarna de 3e Divisie (Marcognet's) en de 4e Divisie (Durutte's) aan de rechterkant. . Ze werden door Ney naar de aanval geleid, waarbij elke colonne een front had van ongeveer honderdzestig tot tweehonderd dossiers.

De meest linkse divisie rukte op naar het ommuurde boerderijcomplex La Haye Sainte. De boerderij werd verdedigd door het Duitse Legioen van de Koning. Terwijl een Frans bataljon de verdedigers vanaf het front aanviel, verspreidden de volgende bataljons zich naar beide kanten en slaagden er, met de steun van verschillende squadrons kurassiers, in de boerderij te isoleren. Het Duitse Legioen van de Koning verdedigde de boerderij resoluut. Elke keer dat de Fransen probeerden de muren te beklimmen, hielden de in de minderheid zijnde Duitsers ze op de een of andere manier op afstand. De Prins van Oranje zag dat La Haye Sainte was afgesneden en probeerde het te versterken door het Hannoveraanse Lüneburg-bataljon in de rij te sturen. Kuirassiers, verborgen in een plooi in de grond, vingen het binnen enkele minuten op en vernietigden het en reden vervolgens voorbij La Haye Sainte, bijna tot aan de top van de bergkam, waar ze de linkerflank van d'Erlon bedekten terwijl zijn aanval zich ontwikkelde.

Om ongeveer 13.15 uur zag Napoleon de eerste colonnes Pruisen rond het dorp Lasne-Chapelle-Saint-Lambert, 4 tot 5 mijl (6,4 tot 8,0 km) verwijderd van zijn rechterflank - ongeveer drie uur marcheren voor een leger. De reactie van Napoleon was dat maarschalk Soult een bericht naar Grouchy stuurde waarin hij hem vertelde dat hij naar het slagveld moest komen en de aankomende Pruisen moest aanvallen. Grouchy had echter de eerdere bevelen van Napoleon uitgevoerd om de Pruisen "met je zwaard tegen zijn rug" richting Waver te volgen, en was toen te ver weg om Waterloo te bereiken.

Grouchy kreeg van zijn ondergeschikte, Gérard, het advies om "te marcheren op het geluid van de kanonnen", maar hield zich aan zijn bevelen en schakelde de achterhoede van het Pruisische III Corps in onder bevel van luitenant-generaal Baron von Thielmann bij de Slag bij Waver. Bovendien zou de brief van Soult waarin Grouchy werd bevolen zich snel aan te sluiten bij Napoleon en Bülow aan te vallen, Grouchy pas na 20.00 uur bereiken.

De 80 kanonnen van de grote batterij van Napoleon stonden in het midden opgesteld. Deze openden het vuur om 11.50 uur, volgens Lord Hill (commandant van het Anglo-geallieerde II Corps), terwijl andere bronnen de tijd tussen 12.00 uur en 13.30 uur schatten. De grote batterij bevond zich te ver naar achteren om nauwkeurig te richten, en de enige andere troepen die ze konden zien waren schermutselaars van de regimenten van Kempt en Pack, en de 2e Nederlandse divisie van Perponcher (de anderen maakten gebruik van Wellington's karakteristieke "omgekeerde hellingsverdediging").

Het bombardement veroorzaakte een groot aantal slachtoffers. Hoewel sommige projectielen zich in de zachte grond begroeven, vonden de meeste hun sporen op de omgekeerde helling van de bergkam. Het bombardement dwong de cavalerie van de Union Brigade (in de derde linie) naar links te gaan om het aantal slachtoffers te verminderen.

Uxbridge beval zijn twee brigades Britse zware cavalerie - onzichtbaar achter de heuvelrug gevormd - om de zwaar onder druk staande infanterie te ondersteunen. De 1e Brigade, bekend als de Household Brigade, onder bevel van generaal-majoor Lord Edward Somerset, bestond uit bewakersregimenten: de 1e en 2e Life Guards, de Royal Horse Guards (the Blues) en de 1e (King's) Dragoon Guards. De 2e Brigade, ook bekend als de Union Brigade, onder bevel van generaal-majoor Sir William Ponsonby, werd zo genoemd omdat deze bestond uit een Engelse (de 1e of The Royals), een Schotse (2e Scots Greys) en een Ierse (6e). of Inniskilling) regiment zware dragonders.

De Household Brigade stak de top van de Anglo-geallieerde positie over en stormde bergafwaarts. De kurassiers die de linkerflank van d'Erlon bewaakten, waren nog steeds verspreid en werden dus over de diep verzonken hoofdweg geveegd en vervolgens op de vlucht geslagen. De squadrons aan de linkerkant van de Household Brigade zetten hun aanval voort en vernietigden vervolgens de brigade van Aulard. Ondanks pogingen om ze terug te roepen, reden ze langs La Haye Sainte en bevonden zich op de bodem van de heuvel op geblazen paarden tegenover de in vierkanten gevormde brigade van Schmitz.

Napoleon reageerde onmiddellijk door het bevel te geven tot een tegenaanval door de kurassierbrigades van Farine en Travers en Jaquinots twee Chevau-léger (lancer) regimenten in de lichte cavaleriedivisie van het I Corps. De Schotse Grijzen en de rest van de Britse zware cavalerie waren ongeorganiseerd en dwaalden rond op de bodem van de vallei tussen Hougoumont en La Belle Alliance en werden verrast door de tegenaanval van Milhauds kurassiers, vergezeld door lansiers van de 1e Cavaleriedivisie van Baron Jaquinot.

Terwijl Ponsonby zijn mannen probeerde te verzamelen tegen de Franse kurassers, werd hij aangevallen door Jaquinots lansiers en gevangengenomen. Een nabijgelegen groep Schotse Grijzen zag de gevangenneming en probeerde hun brigadecommandant te redden. De Franse lansier die Ponsonby gevangen had genomen, doodde hem en gebruikte vervolgens zijn lans om drie van de Schotse Grijzen te doden die tot de redding hadden geprobeerd. Tegen de tijd dat Ponsonby stierf, was het momentum volledig teruggekeerd in het voordeel van de Fransen. De cavaleristen van Milhaud en Jaquinot verdreven de Union Brigade uit de vallei. Het resultaat was zeer zware verliezen voor de Britse cavalerie. Een tegenaanval, door Britse lichte dragonders onder leiding van generaal-majoor Vandeleur en Nederlands-Belgische lichte dragonders en huzaren onder leiding van generaal-majoor Ghigny op de linkervleugel, en Nederlands-Belgische karabiniers onder leiding van generaal-majoor Trip in het centrum, weerde de Franse cavalerie af.

Iets voor 16.00 uur merkte Ney een schijnbare uittocht uit het centrum van Wellington op. Hij zag de beweging van slachtoffers naar achteren aan voor het begin van een terugtocht en probeerde deze uit te buiten. Na de nederlaag van het korps van d'Erlon had Ney nog maar weinig infanteriereserves over, aangezien het grootste deel van de infanterie was ingezet voor de vergeefse aanval van Hougoumont of voor de verdediging van Frans rechts. Ney probeerde daarom alleen met cavalerie het centrum van Wellington te doorbreken. Aanvankelijk werden Milhauds reserve cavaleriekorps van kurassiers en Lefebvre-Desnoëttes 'lichte cavaleriedivisie van de Keizerlijke Garde, zo'n 4.800 sabels, ingezet. Toen deze werden afgeslagen, werden Kellermanns zware cavaleriekorps en Guyots zware cavalerie van de Garde toegevoegd aan de massale aanval, in totaal ongeveer 9.000 cavalerie in 67 squadrons. Toen Napoleon de aanval zag, zei hij dat het een uur te vroeg was.

De infanterie van Wellington reageerde door vierkanten te vormen (holle doosformaties van vier rijen diep). De vierkanten waren veel kleiner dan gewoonlijk afgebeeld op schilderijen van de strijd: een bataljonsvierkant van 500 man zou aan één kant niet meer dan 18 meter lang zijn geweest. Infanteriepleinen die stand hielden waren dodelijk voor de cavalerie, aangezien de cavalerie de soldaten achter een haag van bajonetten niet kon aanvallen, maar zelf kwetsbaar was voor vuur vanaf de pleinen. Paarden zouden geen vierkant aanvallen, en ze konden ook niet worden omsingeld, maar ze waren kwetsbaar voor artillerie of infanterie. Wellington beval zijn artilleriebemanningen om te schuilen op de pleinen toen de cavalerie naderde, en terug te keren naar hun kanonnen en het vuur te hervatten terwijl ze zich terugtrokken.

Getuigen van de Britse infanterie registreerden maar liefst twaalf aanvallen, hoewel dit waarschijnlijk opeenvolgende golven van dezelfde algemene aanval omvat; het aantal algemene aanvallen was ongetwijfeld veel kleiner. Kellermann, die de nutteloosheid van de aanvallen inzag, probeerde de elite-carabinierbrigade ervan te weerhouden mee te doen, maar uiteindelijk zag Ney hen en drong aan op hun betrokkenheid.

Uiteindelijk werd het zelfs voor Ney duidelijk dat cavalerie alleen weinig tot stand bracht. Te laat organiseerde hij een aanval met gecombineerde wapens, waarbij hij gebruik maakte van Bachelu's divisie en Tissots regiment van Foy's divisie van Reille's II Corps (ongeveer 6.500 infanteristen) plus de Franse cavalerie die in staat was om te vechten. Deze aanval werd langs vrijwel dezelfde route gevoerd als de eerdere zware cavalerie-aanvallen (tussen Hougoumont en La Haye Sainte). Het werd stopgezet door een aanval van de cavalerie van de Household Brigade onder leiding van Uxbridge. De Britse cavalerie was echter niet in staat de Franse infanterie te breken en viel terug met verliezen door geweervuur.

Hoewel de Franse cavalerie weinig directe slachtoffers veroorzaakte in het centrum van Wellington, veroorzaakte artillerievuur op zijn infanteriepleinen veel. De cavalerie van Wellington, met uitzondering van de brigades van Sir John Vandeleur en Sir Hussey Vivian aan de linkerkant, had zich allemaal ingezet voor de strijd en had aanzienlijke verliezen geleden. De situatie leek zo wanhopig dat de Cumberland Huzaren, het enige aanwezige Hannoveraanse cavalerieregiment, het veld ontvluchtten en alarm sloegen, helemaal naar Brussel.

Ongeveer op hetzelfde moment als Ney's gecombineerde wapenaanval op centrumrechts van Wellington's linie, hernieuwden verzamelde elementen van D'Erlon's I Corps, onder leiding van de 13e Légère, de aanval op La Haye Sainte en deze keer waren ze succesvol, deels omdat De munitie van het Duitse Legioen van de Koning was op. De Duitsers hadden echter bijna de hele dag het centrum van het slagveld bezet, en dit had de Franse opmars tot stilstand gebracht.

Nu La Haye Sainte veroverd was, verplaatste Ney schermutselaars en paardartillerie naar het centrum van Wellington. Franse artillerie begon de infanteriepleinen op korte afstand met bussen te verpulveren. Het 30e en 73e regiment leden zulke zware verliezen dat ze moesten samenwerken om een ​​levensvatbaar vierkant te vormen.

Het succes dat Napoleon nodig had om zijn offensief voort te zetten had plaatsgevonden. Ney stond op het punt het Anglo-geallieerde centrum te doorbreken. Samen met dit artillerievuur bezette een groot aantal Franse tirailleurs de dominante posities achter La Haye Sainte en wierp een effectief vuur op de pleinen. De situatie voor de Anglo-bondgenoten was nu zo nijpend dat de kleuren van het 33e Regiment en alle kleuren van de brigade van Halkett voor de veiligheid naar achteren werden gestuurd, door historicus Alessandro Barbero beschreven als "... een maatregel die zonder precedent was".

Wellington, die het afnemen van het vuur van La Haye Sainte opmerkte, reed er met zijn staf dichter naar toe. Franse schermutselaars verschenen rond het gebouw en schoten op het Britse commando terwijl het worstelde om door de heg langs de weg weg te komen. Veel van Wellington's generaals en assistenten werden gedood of gewond, waaronder FitzRoy Somerset, Canning, de Lancey, Alten en Cooke. De situatie was nu kritiek en Wellington, gevangen op een infanterieplein en onwetend van de gebeurtenissen daarbuiten, was wanhopig op zoek naar hulp van de Pruisen.

Kaart van de Slag bij Waterloo, 18 juni 1815, met grote bewegingen en aanvallen.

Het Pruisische IV Corps (Bülow's) was de eerste die op sterkte arriveerde. Het doel van Bülow was Plancenoit, dat de Pruisen wilden gebruiken als springplank naar de achterkant van de Franse stellingen. Blücher was van plan zijn recht op de Châteaux Frichermont veilig te stellen via de weg Bois de Paris. Blücher en Wellington hadden sinds 10.00 uur communicatie uitgewisseld en hadden ingestemd met deze opmars naar Frichermont als het centrum van Wellington werd aangevallen. Generaal Bülow merkte op dat de weg naar Plancenoit open lag en dat de tijd 16.30 uur was.

Rond deze tijd werd de Pruisische 15e Brigade gestuurd om zich aan te sluiten bij de Nassauers van Wellington's linkerflank in het Frichermont-La Haie-gebied, waarbij de paardartilleriebatterij van de brigade en extra brigadeartillerie ter ondersteuning aan de linkerkant werden ingezet. Napoleon stuurde het korps van Lobau om te voorkomen dat de rest van Bülows IV-korps naar Plancenoit trok. De 15e Brigade gooide Lobau's troepen uit Frichermont met een vastberaden bajonetaanval, trok vervolgens de Frichermont-hoogten op, bestookte Franse Chasseurs met 12-ponder artillerievuur, en rukte op naar Plancenoit. Dit zorgde ervoor dat Lobau's korps zich terugtrok naar het Plancenoit-gebied, waardoor Lobau voorbij de achterkant van de rechterflank van het Armee Du Nord werd gedreven en de enige terugtochtlijn direct werd bedreigd. Hillers 16e Brigade trok ook met zes bataljons naar voren tegen Plancenoit.

Napoleon had alle acht bataljons van de Jonge Garde gestuurd om Lobau te versterken, die nu ernstig onder druk stond. De Jonge Garde deed een tegenaanval en veroverde, na zeer harde gevechten, Plancenoit, maar kreeg zelf een tegenaanval en werd verdreven. Napoleon stuurde twee bataljons van de Midden/Oude Garde naar Plancenoit en na hevige bajonetgevechten - ze verwaardigden zich niet hun musketten af ​​te vuren - heroverde deze strijdmacht het dorp.

Gedurende de late namiddag was het Pruisische I Corps (Zieten's) met grotere sterkte aangekomen in het gebied net ten noorden van La Haie. Generaal Müffling, de Pruisische verbindingspersoon naar Wellington, reed Zieten tegemoet.

Zieten had tegen die tijd de Pruisische 1e Brigade (die van Steinmetz) ter sprake gebracht, maar was bezorgd geworden bij het zien van achterblijvers en slachtoffers van de Nassau-eenheden aan de linkerkant van Wellington en van de Pruisische 15e Brigade (Laurens). Deze troepen leken zich terug te trekken en Zieten, uit angst dat zijn eigen troepen verstrikt zouden raken in een algemene terugtocht, begon weg te trekken van de flank van Wellington en richting het Pruisische hoofdlichaam nabij Plancenoit. Zieten had ook een direct bevel van Blücher ontvangen om Bülow te steunen, dat Zieten gehoorzaamde en begon Bülow te hulp te schieten.

Müffling zag deze beweging weg en haalde Zieten over om de linkerflank van Wellington te steunen. Müffling waarschuwde Zieten dat "de strijd verloren is als het korps niet in beweging blijft en het Engelse leger onmiddellijk steunt." Zieten hervatte zijn mars om Wellington rechtstreeks te steunen, en door de komst van zijn troepen kon Wellington zijn afbrokkelende centrum versterken door cavalerie van links te verplaatsen.

De Fransen verwachtten dat Grouchy hen vanuit Waver te hulp zou marcheren, en toen het Pruisische I Corps (Zieten's) in Waterloo verscheen in plaats van Grouchy, 'vernietigde de schok van desillusie het Franse moreel' en 'veroorzaakte de aanblik van Zietens aankomst onrust in het leger van Napoleon. leger". Het I Corps ging verder met het aanvallen van de Franse troepen vóór Papelotte en om 19.30 uur was de Franse positie in een ruwe hoefijzervorm gebogen. De uiteinden van de lijn waren nu gebaseerd op Hougoumont aan de linkerkant, Plancenoit aan de rechterkant en het midden op La Haie.

Ondertussen, nu het centrum van Wellington bloot kwam te liggen door de val van La Haye Sainte en het front van Plancenoit tijdelijk was gestabiliseerd, zette Napoleon zijn laatste reserve in, de tot nu toe ongeslagen infanterie van de Keizerlijke Garde. Deze aanval, die rond 19.30 uur plaatsvond, was bedoeld om door het centrum van Wellington te breken en zijn linie weg te rollen van de Pruisen.

Andere troepen verzamelden zich om de opmars van de Garde te ondersteunen. Aan de linkerkant rukte infanterie van Reille's korps op die niet in gevecht was met Hougoumont en cavalerie. Aan de rechterkant beklommen alle nu verzamelde elementen van D'Érlons korps opnieuw de bergkam en vielen de Anglo-geallieerde linie aan. Hiervan brak de brigade van Pégot in schermutselingsbevel en trok noord- en westwaarts van La Haye Sainte en verleende vuursteun aan Ney, opnieuw van zijn paard ontdaan, en Friant's 1e/3e Grenadiers. De Guards ontvingen eerst vuur van enkele Brunswick-bataljons, maar het terugvuur van de grenadiers dwong hen zich terug te trekken. Vervolgens wisselde de frontlinie van de brigade van Colin Halkett, bestaande uit de 30th Foot en de 73rd, vuur uit, maar ze werden in verwarring teruggedreven naar het 33e en 69e regiment. Halket werd in het gezicht geschoten en ernstig gewond en de hele brigade trok zich terug in een menigte. Andere Anglo-geallieerde troepen begonnen ook te wijken. Ook een tegenaanval van de Nassauers en de overblijfselen van Kielmansegge's brigade uit de Anglo-geallieerde tweede linie, onder leiding van de Prins van Oranje, werd teruggeslagen en de Prins van Oranje raakte ernstig gewond. Generaal Harlet bracht de 4e Grenadiers naar voren en het Anglo-geallieerde centrum liep nu ernstig gevaar te breken.

Het was op dit kritieke moment dat de Nederlandse generaal Chassé de oprukkende Franse strijdkrachten aanviel. De relatief frisse Nederlandse divisie van Chassé werd tegen hen gestuurd, onder leiding van een batterij Nederlandse paardartillerie onder bevel van kapitein Krahmer de Bichin. De batterij opende een vernietigend vuur op de flank van de 1e/3e Grenadiers. Dit hield de opmars van de Garde nog steeds niet tegen, dus gaf Chassé zijn eerste brigade, onder bevel van kolonel Hendrik Detmers, de opdracht om de in de minderheid zijnde Fransen met de bajonet aan te vallen; de Franse grenadiers wankelden toen en braken. De 4e Grenadiers, die hun kameraden zagen terugtrekken en zelf zware verliezen hadden geleden, draaiden zich nu om en trokken zich terug.

Links van de 4e Grenadiers bevonden zich de twee vierkanten van de 1e/ en 2e/3e Chasseurs die verder naar het westen bogen en meer onder artillerievuur hadden geleden dan de grenadiers. Maar toen hun opmars de bergkam beklom, vonden ze deze blijkbaar verlaten en bedekt met doden. Plots stonden 1.500 Britse Foot Guards onder Maitland, die hadden liggen liggen om zichzelf tegen de Franse artillerie te beschermen, op en verwoestten hen met puntloze salvo's. De jagers werden ingezet om het vuur te beantwoorden, maar er vielen ongeveer 300 mensen uit het eerste salvo, onder wie kolonel Mallet en generaal Michel, en beide bataljonscommandanten. Een bajonetaanval van de Foot Guards brak vervolgens de leiderloze vierkanten, die terugvielen op de volgende colonne. Het 4e Chasseurs-bataljon, 800 man sterk, kwam nu op de blootgestelde bataljons van de Britse Foot Guards terecht, die alle samenhang verloren en als een ongeorganiseerde menigte de helling weer op stormden met de achtervolgers in de achtervolging. Op de top kwamen de jagers de batterij tegen die ernstige verliezen had veroorzaakt bij de 1e en 2e/3e Chasseurs. Ze openden het vuur en veegden de kanonniers weg. De linkerflank van hun plein kwam nu onder vuur te liggen van een zware formatie Britse schermutselaars, die de jagers terugdreven. Maar de schermutselaars werden vervangen door de 52nd Light Infantry (2nd Division), onder leiding van John Colborne, die in lijn de flank van de jagers opreed en een verwoestend vuur op hen wierp. De jagers beantwoordden een zeer scherp vuur waarbij ongeveer 150 mannen van de 52e omkwamen of gewond raakten. De 52ste viel toen aan, en onder deze aanval braken de achtervolgers.

De laatste leden van de Garde trokken zich hals over kop terug. Er trok een golf van paniek door de Franse linies toen het verbazingwekkende nieuws zich verspreidde: 'La Garde recule. Sauve qui peut!' ("De Garde trekt zich terug. Ieder voor zich!") Wellington stond nu op in de stijgbeugels van Kopenhagen en zwaaide met zijn hoed in de lucht om een ​​algemene opmars aan te geven. Zijn leger stormde vanuit de linies naar voren en wierp zich op de terugtrekkende Fransen.

De overlevende keizerlijke garde verzamelde zich met hun drie reservebataljons (volgens sommige bronnen vier) net ten zuiden van La Haye Sainte voor een laatste stand. Een aanval van Adams Brigade en het Hannoveraanse Landwehr Osnabrück-bataljon, plus de relatief jonge cavaleriebrigades van Vivian en Vandeleur aan hun rechterkant, brachten hen in verwarring. Degenen die in semi-samenhangende eenheden achterbleven, trokken zich terug in de richting van La Belle Alliance. Het was tijdens deze terugtocht dat enkele bewakers werden uitgenodigd zich over te geven, wat het beroemde, zij het apocriefe antwoord uitlokte: "La Garde meurt, elle ne se rend pas!" ("De Garde sterft, hij geeft zich niet over!").

Ongeveer tegelijkertijd met de aanval van de Keizerlijke Garde begonnen de Pruisische 5e, 14e en 16e Brigade door Plancenoit te dringen, tijdens de derde aanval van de dag. De kerk stond inmiddels in brand, terwijl op het kerkhof – het Franse verzetscentrum – lijken lagen verspreid ‘als door een wervelwind’. Er werden vijf Gardebataljons ingezet ter ondersteuning van de Jonge Garde, die nu vrijwel allemaal aan de verdediging werden ingezet, samen met overblijfselen van Lobau's korps. De sleutel tot de positie van Plancenoit bleek het Chantelet-bos in het zuiden te zijn. Pirch's II Corps was gearriveerd met twee brigades en versterkte de aanval van het IV Corps, oprukkend door de bossen.

De musketierbataljons van het 25e Regiment gooiden de 1/2e Grenadiers (Oude Garde) uit de bossen van Chantelet, omsingelden Plancenoit en dwongen een terugtocht. De Oude Garde trok zich in goede orde terug totdat ze de massa troepen ontmoetten die zich in paniek terugtrokken, en deel gingen uitmaken van die nederlaag. Het Pruisische IV-korps rukte op tot voorbij Plancenoit en zag dat grote aantallen Fransen zich wanordelijk terugtrokken voor de Britse achtervolging. De Pruisen konden niet schieten uit angst de eenheden van Wellington te raken. Dit was de vijfde en laatste keer dat Plancenoit van eigenaar wisselde.

Franse troepen die zich niet met de Garde terugtrokken, werden in hun posities omsingeld en geëlimineerd, waarbij geen van beide partijen om kwartier vroeg of bood. De Franse Jonge Garde-divisie meldde 96 procent slachtoffers, en tweederde van Lobau's korps hield op te bestaan.

Het Franse rechts, links en midden hadden nu allemaal gefaald. De laatste samenhangende Franse strijdmacht bestond uit twee bataljons van de Oude Garde, gestationeerd rond La Belle Alliance; ze waren zo geplaatst om als laatste reserve te fungeren en Napoleon te beschermen in het geval van een Franse terugtocht. Hij hoopte het Franse leger achter zich te krijgen, maar toen de terugtocht in een nederlaag veranderde, werden ook zij gedwongen zich terug te trekken, één aan weerszijden van La Belle Alliance, ter bescherming tegen de cavalerie van de coalitie. Totdat hij ervan overtuigd was dat de strijd verloren was en hij moest vertrekken, voerde Napoleon het bevel over het plein links van de herberg. Adams Brigade viel dit plein aan en dwong het terug, terwijl de Pruisen het andere aanvielen.

Toen de schemering viel, trokken beide pleinen zich in relatief goede staat terug, maar de Franse artillerie en al het andere vielen in handen van de Pruisische en Anglo-geallieerde legers. De terugtrekkende Garde werd omsingeld door duizenden vluchtende, gebroken Franse troepen. De cavalerie van de coalitie hield de voortvluchtigen lastig tot ongeveer 23.00 uur, waarbij Gneisenau hen achtervolgde tot aan Genappe voordat hij opdracht gaf tot stopzetting. Daar werd het verlaten rijtuig van Napoleon buitgemaakt, met nog steeds een geannoteerde kopie van Machiavelli's The Prince, en diamanten achtergelaten in de haast om te ontsnappen. Deze diamanten werden onderdeel van de kroonjuwelen van koning Friedrich Wilhelm van Pruisen; een majoor Keller van de F/15th ontving voor deze prestatie de Pour le Mérite met eikenbladeren. Tegen die tijd waren er ook 78 kanonnen en 2.000 gevangenen gemaakt, waaronder meer generaals.

Op 19 juni om 10.30 uur versloeg generaal Grouchy, nog steeds zijn bevelen opvolgend, generaal Thielemann bij Waver en trok zich in goede orde terug - zij het ten koste van 33.000 Franse troepen die het slagveld van Waterloo nooit bereikten. Wellington stuurde zijn officiële bericht waarin hij de strijd beschreef op 19 juni 1815 naar Engeland; het arriveerde op 21 juni 1815 in Londen en werd op 22 juni gepubliceerd als London Gazette Extraordinary. Wellington, Blücher en andere coalitietroepen rukten op naar Parijs.

Nadat zijn troepen waren teruggevallen, vluchtte Napoleon na zijn nederlaag naar Parijs en arriveerde op 21 juni om 05.30 uur. Napoleon schreef aan zijn broer en regent in Parijs, Joseph, in de overtuiging dat hij nog steeds een leger kon bijeenbrengen om de Anglo-Pruisische strijdkrachten terug te vechten terwijl hij op de vlucht was voor het slagveld van Waterloo. Napoleon geloofde dat hij Franse aanhangers voor zijn zaak kon verzamelen en dienstplichtigen kon oproepen om binnenvallende troepen af ​​te houden totdat het leger van generaal Grouchy hem in Parijs kon versterken. Na de nederlaag bij Waterloo nam de steun van Napoleon van het Franse publiek en zijn eigen leger echter af, ook van generaal Ney, die geloofde dat Parijs zou vallen als Napoleon aan de macht zou blijven.

Napoleon kondigde zijn tweede troonsafstand aan op 24 juni 1815. Tijdens de laatste schermutseling van de Napoleontische oorlogen werd maarschalk Davout, de minister van Oorlog van Napoleon, op 3 juli 1815 bij Issy door Blücher verslagen. Naar verluidt probeerde Napoleon te ontsnappen naar Noord-Amerika, maar de De Royal Navy blokkeerde Franse havens om een ​​dergelijke stap te voorkomen. Hij gaf zich uiteindelijk op 15 juli over aan kapitein Frederick Maitland van HMS Bellerophon. Lodewijk XVIII werd hersteld op de troon van Frankrijk en Napoleon werd verbannen naar Sint-Helena, waar hij in 1821 stierf. Het Verdrag van Parijs werd op 20 november 1815 ondertekend.