Իլխանությունը

Երբ Խվարազմի Մուհամմադ II-ը մահապատժի ենթարկեց մոնղոլների կողմից ուղարկված վաճառականների կոնտինգենտին, Չինգիզ խանը 1219 թվականին պատերազմ հայտարարեց Խվարազմ-Շահ դինաստիայի դեմ: Մոնղոլները տիրեցին կայսրությանը, գրավելով խոշոր քաղաքներն ու բնակչության կենտրոնները 1219-1221 թվականներին Իրանի կողմից: մոնղոլական ջոկատը Ջեբեի և Սուբութայի ենթակայությամբ, որոնք ավերակ են թողել տարածքը։Արշավանքից հետո Անդրոքսիանան նույնպես անցել է մոնղոլների վերահսկողության տակ։Մուհամմեդի որդի Ջալալ ադ-Դին Մինգբուրնուն Իրան է վերադարձել մ.թ.Հնդկաստան փախչելուց հետո 1224 թ.Նա ճնշվեց և ջախջախվեց Չորմականի բանակի կողմից, որն ուղարկվել էր Մեծ Խան Օգեդեյի կողմից 1231 թվականին: 1237 թվականին Մոնղոլական կայսրությունը ենթարկել էր Պարսկաստանի , Ադրբեջանի, Հայաստանի , Վրաստանի մեծ մասը, ինչպես նաև ամբողջ Աֆղանստանն ու Քաշմիրը:1243 թվականին Քյոսե Դաղի ճակատամարտից հետո մոնղոլները Բայջուի գլխավորությամբ գրավեցին Անատոլիան, մինչդեռՌումի սելջուկյան սուլթանությունը և Տրապիզոնի կայսրությունը դարձան մոնղոլների վասալները։1252 թվականին Հուլագուին հանձնարարվեց գրավել Աբբասյան խալիֆայությունը ։Արշավի համար նրան տրվեց ամբողջ մոնղոլական բանակի հինգերորդ մասը, և նա իր հետ տարավ իր որդիներին՝ Աբակային և Յոշմուտին։1258 թվականին Հուլագուն իրեն հռչակեց Իլխան (ենթակա խան)։

Մոնղոլական արշավանքը Ալամուտի ժամանակաշրջանի նիզարիների (մարդասպանների) դեմ սկսվեց 1253 թվականին Մոնղոլական կայսրության կողմից Իրանի Խվարազմյան կայսրության մոնղոլական նվաճումից և Նիզարի-մոնղոլական մի շարք հակամարտություններից հետո։Արշավը պատվիրել է Մեծ խան Մյոնկեն և ղեկավարել նրա եղբայրը՝ Հյուլեգուն։Նիզարիների, իսկ ավելի ուշ Աբբասյան խալիֆայության դեմ արշավը նպատակ ուներ տարածաշրջանում նոր խանություն՝ Իլխանություն հիմնելու համար։Հյուլեգուի արշավը սկսվեց Կուհիստանի և Կումիսի հենակետերի վրա հարձակումներով, Նիզարի առաջնորդների միջև ուժեղացած ներքին տարաձայնությունների ֆոնին Իմամ Ալա ալ-Դին Մուհամմեդի օրոք, որի քաղաքականությունը պայքարում էր մոնղոլների դեմ:1256 թվականին Իմամը կապիտուլյացիայի ենթարկեց Մայմուն-Դիզում պաշարված վիճակում և հրամայեց իր հետևորդներին անել նույնը Հուլեգուի հետ իր պայմանավորվածության համաձայն:Չնայած դժվարությամբ գրավելուն, Ալամուտը նույնպես դադարեցրեց ռազմական գործողությունները և ապամոնտաժվեց։Այսպիսով, Նիզարիի պետությունը կազմալուծվեց, թեև մի քանի առանձին ամրոցներ, հատկապես Լամբսարը, Գերդկուհը և Սիրիայում գտնվողները շարունակում էին դիմադրել:Ավելի ուշ Մյոնկե Խանը հրամայեց ընդհանուր կոտորել բոլոր Նիզարիներին, ներառյալ Խուրշահին և նրա ընտանիքին:Փրկված նիզարիներից շատերը ցրվել են Արևմտյան, Կենտրոնական և Հարավային Ասիայում:

1253 թվականի մարտին Հյուլեգուի հրամանատար Կիտբուկան, ով ղեկավարում էր առաջապահ զորքերը, 12000 հոգով (մեկ թումեն գումարած երկու մինգհան Կյոկե Իլգեյի ղեկավարությամբ) անցավ Օքսուսը (Ամու Դարյա):1253 թվականի ապրիլին նա գրավեց մի քանի Նիզարի ամրոցներ Կուհիստանում և սպանեց նրանց բնակիչներին, իսկ մայիսին հարձակվեց Կումիսի վրա և 5000 հոգով պաշարեց Գերդկուհը և նրա շուրջը պարիսպներ և պաշարողական աշխատանքներ կառուցեց։Կիտբուկան ամիր Բյուրիի գլխավորությամբ բանակ թողեց Գերդկուհը պաշարելու համար։1253 թվականի դեկտեմբերին Գիրդկուհի կայազորը գիշերը ավիահարված արեց և սպանեց 100 (կամ մի քանի հարյուր) մոնղոլի, այդ թվում՝ Բյուրիին։1254 թվականի ամռանը Գերդկուհում խոլերայի բռնկումը թուլացրեց կայազորի դիմադրությունը։Այնուամենայնիվ, ի տարբերություն Լամբսարի, Գերդկուհին փրկվեց համաճարակից և փրկվեց Ալա ալ-Դին Մուհամմադից Ալամուտի ուժեղացման շնորհիվ:Մինչ Հյուլեգուի հիմնական բանակը առաջ էր շարժվում Իրանում , Խուրշահը հրամայեց Գերդկուհին և Քուհիստանի բերդերին հանձնվել։Գերդկուհի Նիզարիների պետ Քադի Թաջուդդին Մարդանշահը հանձնվեց, սակայն կայազորը շարունակեց դիմադրել։1256 թվականին Մայմուն-Դիզը և Ալամուտը հանձնվեցին և կործանվեցին մոնղոլների կողմից, ինչի արդյունքում Նիզարի Իսմայիլի պետությունը պաշտոնապես կազմալուծվեց։

Մայմուն-Դիզի՝ չտեղակայված ամրոցի և Նիզարի Իսմայիլի պետության առաջնորդ Իմամ Ռուքն ադ-Դին Խուրշահի հենակետի պաշարումը տեղի ունեցավ 1256 թվականին՝ Հուլեգուի գլխավորած նիզարիների դեմ մոնղոլական արշավանքի ժամանակ։Նոր Նիզարի իմամն արդեն բանակցություններ էր վարում Հուլեգուի հետ, երբ նա առաջ էր շարժվում դեպի իր հենակետը:Մոնղոլները պնդում էին, որ Նիզարիի բոլոր ամրոցները ապամոնտաժվեն, սակայն իմամը փորձեց փոխզիջման շուրջ բանակցություններ վարել:Մի քանի օր տեւած կռիվներից հետո Իմամն ու նրա ընտանիքը կապիտուլյացիայի ենթարկեցին և Հուլեգուն լավ ընդունեց:Մայմուն-Դիզը քանդվեց, և իմամը հրամայեց իր ենթականերին հանձնվել և նույն կերպ քանդել իրենց ամրոցները:Ալամուտի խորհրդանշական հենակետի հետագա կապիտուլյացիան նշանավորեց Պարսկաստանում Նիզարիական պետության վերջը:

Բաղդադի պաշարումը պաշարում էր, որը տեղի ունեցավ Բաղդադում 1258 թվականին և տևեց 13 օր՝ 1258 թվականի հունվարի 29-ից մինչև 1258 թվականի փետրվարի 10-ը: Իլխանական մոնղոլական զորքերի և դաշնակից զորքերի կողմից դրված պաշարումը ներառում էր ներդրումներ, գրավում և կողոպտում։ Բաղդադի, որն այդ ժամանակ Աբբասյան խալիֆայության մայրաքաղաքն էր։Մոնղոլները գտնվում էին Խագան Մյոնգե խանի եղբոր՝ Հուլագու խանի հրամանատարության ներքո, ով մտադիր էր իր իշխանությունն ավելի տարածել Միջագետքում , բայց ոչ ուղղակիորեն տապալել խալիֆայությունը։Այնուամենայնիվ, Մյոնկեն Հուլագուին հանձնարարել էր հարձակվել Բաղդադի վրա, եթե խալիֆ Ալ-Մուսթասիմը մերժեր մոնղոլների պահանջները՝ շարունակելու ենթարկվել խագանին և տուրք վճարել Պարսկաստանում մոնղոլական ուժերին ռազմական աջակցության տեսքով:Հետագայում Հուլագուն պաշարեց քաղաքը, որը հանձնվեց 12 օր հետո: Հաջորդ շաբաթվա ընթացքում մոնղոլները կողոպտեցին Բաղդադը՝ գործելով բազմաթիվ դաժանություններ:Մոնղոլները մահապատժի ենթարկեցին Ալ-Մուսթասիմին և կոտորեցին քաղաքի բազմաթիվ բնակիչների, որը մեծապես լքված էր:Համարվում է, որ պաշարումը նշանավորում է իսլամական ոսկե դարի ավարտը, որի ընթացքում խալիֆները տարածել էին իրենց իշխանությունըՊիրենեյան թերակղզուց մինչև Սինդ, և որը նշանավորվեց նաև մշակութային բազմաթիվ նվաճումներով տարբեր ոլորտներում:

Տոլուիդի քաղաքացիական պատերազմը իրավահաջորդական պատերազմ էր, որը կռվել էր Կուբլայ Խանի և նրա կրտսեր եղբոր՝ Արիք Բյոկեի միջև 1260-1264 թվականներին: Մյոնկե Խանը մահացավ 1259 թվականին, առանց հայտարարված իրավահաջորդի, ինչը հրահրեց ներբախումներ Տոլուի ընտանիքի անդամների միջև Մեծ տիտղոսի համար: Խանը, որը վերաճեց քաղաքացիական պատերազմի:Տոլուիդների քաղաքացիական պատերազմը և դրան հաջորդած պատերազմները (օրինակ՝ Բերկե–Հուլագու պատերազմը և Կայդու–Կուբլայի պատերազմը), թուլացրին Մեծ խանի իշխանությունը Մոնղոլական կայսրության վրա և կայսրությունը բաժանեցին ինքնավար խանությունների։

Ստանալով Հարրանի և Եդեսայի հպատակությունը, մոնղոլների առաջնորդ Հուլագու խանը անցավ Եփրատը, կողոպտեց Մանբիջը և պաշարեց Հալեպը:Նրան աջակցում էին Անտիոքի Բոհեմունդ VI-ի և Հայաստանի Հեթում Ա-ի ուժերը։Վեց օր քաղաքը պաշարման մեջ էր։Քարաձիգների և մանգոնելների օգնությամբ մոնղոլական, հայկական և ֆրանկական զորքերը գրավեցին ամբողջ քաղաքը, բացառությամբ միջնաբերդի, որը պահպանվեց մինչև փետրվարի 25-ը և ավերվեց կապիտուլյացիայից հետո:Հետագա կոտորածը, որը տևեց վեց օր, մեթոդական և մանրակրկիտ էր, որի ընթացքում սպանվեցին գրեթե բոլոր մահմեդականներն ու հրեաները, թեև կանանց և երեխաների մեծ մասը վաճառվեցին ստրկության:Ավերումների մեջ ներառվել է նաև Հալեպի Մեծ մզկիթի այրումը:

Այն Ջալութի ճակատամարտը կռվել էԵգիպտոսի ԲահրիՄամլուքների և Մոնղոլական կայսրության միջև հարավ-արևելյան Գալիլեայում, Ջեզրայելի հովտում, որը այսօր հայտնի է որպես Հարոդի աղբյուր:Ճակատամարտը նշանավորեց մոնղոլների նվաճումների գագաթնակետը, և առաջին անգամն էր, որ մոնղոլների առաջխաղացումը ընդմիշտ ետ մղվեց մարտի դաշտում ուղիղ մարտերում:Դրանից կարճ ժամանակ անց Հուլագուն իր բանակի մեծ մասով վերադարձավ Մոնղոլիա՝ համաձայն մոնղոլական սովորույթների՝ թողնելով մոտ 10000 զորք Եփրատից արևմուտք՝ գեներալ Կիտբուքայի հրամանատարության ներքո։Իմանալով այս զարգացումների մասին՝ Քութուզն արագորեն իր բանակը Կահիրեից առաջ մղեց Պաղեստին։Կիտբուկան կողոպտեց Սիդոնը, նախքան իր բանակը թեքեց դեպի հարավ՝ դեպի Հարոդի աղբյուրը՝ հանդիպելու Քութուզի ուժերին:Օգտագործելով հարվածի տակտիկա և մամլուք գեներալ Բայբարսի շինծու նահանջը, որը զուգորդվում է Կուտուզի վերջին եզրային զորավարժությամբ, մոնղոլական բանակը նահանջում է դեպի Բիսան, որից հետո մամլուքները գլխավորում են վերջնական հակահարձակումը, որը հանգեցրել է մահվան։ մի քանի մոնղոլական զորքերից, ինչպես նաև ինքը՝ Կիտբուկան:

Հոմսի առաջին ճակատամարտը տեղի ունեցավ Պարսկաստանի իլխանությունների ևԵգիպտոսի զորքերի միջև։1260 թվականի սեպտեմբերին Այն Ջալութի ճակատամարտում Իլխանությունների դեմմամլուքների պատմական հաղթանակից հետո Իլխանության Հուլագու խանը վրեժխնդրության նպատակով մահապատժի ենթարկեց Դամասկոսի Այյուբյան սուլթանին և Այյուբյան այլ իշխաններին՝ այդպիսով փաստացիորեն վերջ դնելով դինաստիայի Սիրիայում:Սակայն Այն Ջալութում կրած պարտությունը իլխանական զորքերին ստիպեց հեռանալ Սիրիայից և Լևանտից։Սիրիայի գլխավոր քաղաքները, Հալեպը և Դամասկոսը, այսպիսով, բաց մնացին մամլուքների օկուպացիայի համար:Բայց Հոմսն ու Համան մնացին փոքր Այյուբյան իշխանների մոտ։Այս իշխանները, այլ ոչ թե իրենք՝ Կահիրեի մամլուքները, իրականում կռվեցին և հաղթեցին Հոմսի առաջին ճակատամարտում:Մոնղոլական կայսրության քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Հուլագուի և Ոսկե Հորդայի նրա զարմիկ Բերկեի միջև բաց պատերազմի պատճառով Իլխանությունը կարող էր իրեն թույլ տալ միայն 6000 զորք ուղարկել Սիրիա՝ հողերը վերականգնելու համար:Այս արշավախումբը նախաձեռնել էին իլխանական զորավարներ, ինչպիսին Բայդուն էր, ով ստիպված էր լքել Գազան, երբ Մամլուքները առաջ շարժվեցին Այն Ջալութի ճակատամարտից անմիջապես առաջ:Հալեպի վրա հարձակվելուց հետո ուժերը շարժվեցին դեպի հարավ՝ Հոմս, բայց վճռականորեն ջախջախվեցին:Դրանով ավարտվեց Իլխանության առաջին արշավանքը դեպի Սիրիա:

Բերքե-Հուլագու պատերազմը տեղի է ունեցել երկու մոնղոլ առաջնորդների՝ Ոսկե հորդայի Բերկե խանի և Իլխանության Հուլագու խանի միջև։Այն հիմնականում կռվել է Կովկասի լեռների տարածքում 1260-ական թվականներին՝ Բաղդադի կործանումից հետո՝ 1258 թվականին: Պատերազմը համընկնում է Մոնղոլական կայսրությունում Տոլուիդների քաղաքացիական պատերազմի հետ՝ Տոլուի տոհմի երկու անդամների՝ Կուբլայ խանի և Արիք Բյոկեի միջև, որոնք երկուսն էլ պնդում էին: Մեծ խանի (Խագանի) տիտղոսը.Կուբլայը դաշնակցեց Հուլագուի հետ, իսկ Արիք Բյոկեն՝ Բերկեի կողմը։Հուլագուն մեկնեց Մոնղոլիա՝ ընտրելու նոր Խագան Մյոնգկե Խանին, սակայն Այն Ջալութի ճակատամարտումՄամլուքներին կրած պարտությունը ստիպեց նրան վերադառնալ Մերձավոր Արևելք:Մամլուքների հաղթանակը համարձակեց Բերքին ներխուժել Իլխանությունը։Բերկե-Հուլագու պատերազմը և Տոլուիդների քաղաքացիական պատերազմը, ինչպես նաև դրան հաջորդած Կայդու-Կուբլայ պատերազմը կարևոր պահ են մոնղոլական կայսրության մասնատման մեջ՝ Մոնղոլական կայսրության չորրորդ Մեծ Խանի Մյոնկեի մահից հետո:

Բերկեն ձգտել է համատեղ հարձակվել Բայբարսի հետ և դաշինք կնքելՄամլուքների հետ Հուլագուի դեմ։Ոսկե Հորդան ուղարկեց երիտասարդ արքայազն Նոգային ներխուժելու Իլխանությունը, սակայն Հուլագուն ստիպեց նրան վերադառնալ 1262 թվականին: Իլխանյան բանակն այնուհետև անցավ Թերեք գետը՝ գրավելով Յոխիդների դատարկ ճամբարը:Թերեքի ափերին նա դարանակալվեց Ոսկե Հորդայի բանակի կողմից Նոգայի գլխավորությամբ, և նրա բանակը ջախջախվեց Թերեք գետի ճակատամարտում (1262 թ.), որի հետևանքով հազարավոր մարդիկ կտրվեցին կամ խեղդվեցին, երբ սառույցը հայտնվեց: գետը տեղի տվեց.Հուլեգուն այնուհետև նահանջեց Ադրբեջան:

Հուլագուն հիվանդացավ 1265 թվականի փետրվարին մի քանի օր բանկետներից և որսից հետո։Նա մահացել է փետրվարի 8-ին, իսկ ամռանը նրան հաջորդել է որդին՝ Աբաքան։

Աբակայի միանալուց հետո նա անմիջապես բախվեց Ոսկե Հորդայի Բերկեի արշավանքին, որն ավարտվեց Թիֆլիսում Բերկեի մահով:1270 թվականին Աբական Հերաթի ճակատամարտում ջախջախեց Չագաթայ խանության տիրակալ Բարաքի արշավանքը։

Մոնղոլների երկրորդ արշավանքը Սիրիա տեղի ունեցավ 1271 թվականի հոկտեմբերին, երբ 10,000 մոնղոլներ գեներալ Սամագարի և սելջուկների օգնականների գլխավորությամբ Ռումից շարժվեցին դեպի հարավ և գրավեցին Հալեպը;Այնուամենայնիվ, նրանք նահանջեցին Եփրատից այն կողմ, երբմամլուքների առաջնորդ ԲայբարսըԵգիպտոսից արշավեց նրանց վրա:

1270 թվականին Աբաքան ջախջախեց Չագաթայ խանության Ղիյաս-ուդդին Բարաքի արշավանքը։Աբաքայի եղբայր Թեքուդերը երեք տարի անց վրեժխնդիր կերպով պաշտոնանկ արեց Բուխարան:

1277 թվականի ապրիլի 15-ինՄամլուքյան սուլթանության սուլթան Բայբարսը բանակով, ներառյալ առնվազն 10,000 ձիավոր, առաջնորդեց մոնղոլների տիրապետության տակ գտնվող Ռումի սելջուկյանսուլթանություն ՝ ներգրավվելով Էլբիստանի ճակատամարտում։Հայերի , վրացիների և ռում սելջուկների կողմից ուժեղացված մոնղոլական ուժերին դիմակայելով՝ մամլուքները, որոնց հրամանատարն էր Բայբարսը և նրա բեդվին գեներալ Իսա իբն Մուհաննան, սկզբում պայքարում էին մոնղոլների հարձակման դեմ, հատկապես իրենց ձախ եզրում:Ճակատամարտը սկսվեց մամլուքների ծանր հեծելազորի դեմ մոնղոլական հարձակումից՝ զգալի կորուստներ պատճառելով Մամլուքի բեդվինների անկանոն ջոկատներին։Չնայած սկզբնական անհաջողություններին, ներառյալ իրենց դրոշակակիրների կորստին, մամլուքները վերախմբավորվեցին և անցան հակահարձակման, իսկ Բայբարսն անձամբ դիմեց իր ձախ եզրում գտնվող սպառնալիքին:Համայի ուժերը օգնեցին մամլուքներին ի վերջո ջախջախել մոնղոլական փոքր ուժերին:Մոնղոլները, նահանջելու փոխարեն, կենաց-մահու կռվեցին, ոմանք փախան մոտակա բլուրները։Երկու կողմերն էլ ակնկալում էին աջակցություն Փերվանից և նրա սելջուկներից, որոնք մնացին անմասնակից:Ճակատամարտի հետևանքով շատ ռումի զինվորներ կա՛մ գերի ընկան, կա՛մ միացան Մամլուքներին, ինչպես նաև գերվեցին Փերվանեի որդու և մի քանի մոնղոլ սպաների ու զինվորների:Հաղթանակից հետո Բայբարսը հաղթական մուտք գործեց Կայսերիա 1277 թվականի ապրիլի 23-ին: Այնուամենայնիվ, նա արտահայտեց իր մտահոգությունը սերտ ճակատամարտի վերաբերյալ՝ հաղթանակը վերագրելով աստվածային միջամտությանը, այլ ոչ թե ռազմական հզորությանը:Բայբարսը, հանդիպելով պոտենցիալ նոր մոնղոլական բանակին և պաշարների պակասին, որոշեց վերադառնալ Սիրիա:Նահանջի ժամանակ նա մոլորեցրեց մոնղոլներին իր նպատակակետի վերաբերյալ և հրամայեց արշավել հայկական Ալ-Ռումմանա քաղաքը։Ի պատասխան՝ մոնղոլ Իլխան Աբաքան վերահաստատեց վերահսկողությունը Ռումում՝ հրամայելով սպանել մուսուլմաններին Կայսերիում և արևելյան Ռումում, և զբաղվեց կարամանյան թուրքմենների ապստամբությամբ։Թեև նա ի սկզբանե ծրագրում էր հաշվեհարդար տեսնել մամլուքների դեմ, սակայն Իլխանության նյութատեխնիկական խնդիրներն ու ներքին պահանջները հանգեցրին արշավախմբի չեղարկմանը։Աբաքան ի վերջո մահապատժի ենթարկեց Փերվանեին՝ իբր սպառելով նրա միսը որպես վրեժխնդրության ակտ:

1280 թվականի հոկտեմբերի 20-ին մոնղոլները գրավեցին Հալեպը՝ թալանելով շուկաները և այրելով մզկիթները։Մահմեդական բնակիչները փախան Դամասկոս, որտեղմամլուքների առաջնորդ Քալավունը հավաքեց իր ուժերը։1281 թվականի հոկտեմբերի 29-ին երկու բանակները հանդիպեցին Հոմսից հարավ՝ Սիրիայի արևմտյան քաղաքից։Հայերը , վրացիները և օիրացիները Լև II թագավորի և մոնղոլ զորավարների գլխավորությամբ ցրված ճակատամարտում ջախջախեցին և ցրեցին մամլուքների ձախ թեւը, բայց մամլուքներն անձամբ սուլթան Քալավունի գլխավորությամբ ավերեցին մոնղոլների կենտրոնը:Մյոնկե Թեմուրը վիրավորվեց և փախավ, որին հետևեց նրա անկազմակերպ բանակը։Սակայն Քալավունը նախընտրեց չհետապնդել պարտված թշնամուն, և մոնղոլների հայ-վրացական օգնականներին հաջողվեց ապահով հետ քաշվել։Հաջորդ տարի Աբաքան մահացավ, իսկ նրա իրավահաջորդը՝ Թեքուդերը, փոխեց իր քաղաքականությունը մամլուքների նկատմամբ։ընդունել է մահմեդականություն և դաշինք կնքել Մամլուք սուլթանի հետ։

1282 թվականին Աբաքայի մահը հաջորդական պայքար մղեց նրա որդու՝ Արղունի միջև, որին աջակցում էին Կարաունաները, և նրա եղբայր Թեկուդերը, որին աջակցում էր Չինգգիսիդների ազնվականությունը։Թեկուդերն ընտրվել է խան Չինգգիսիդների կողմից։Թեկուդերը Իլխանության առաջին մուսուլման կառավարիչն էր, բայց նա ոչ մի ակտիվ փորձ չարեց դավանափոխության կամ կրոնափոխության իր թագավորությունը:Այնուամենայնիվ, նա փորձեց մոնղոլական քաղաքական ավանդույթները փոխարինել իսլամականներով, ինչի արդյունքում կորցրեց բանակի աջակցությունը:Արղունն իր դեմ օգտագործել է իր կրոնը՝ դիմելով ոչ մուսուլմաններին աջակցության խնդրանքով:Երբ Թեկուդերը դա հասկացավ, մահապատժի ենթարկեց Արղունի մի քանի կողմնակիցների, և Արղունին գերեց։Թեկուդերի խնամատար որդին՝ Բուակը, ազատեց Արղունին և գահընկեց արեց Թեկուդերին։Արղունը որպես Իլխան հաստատվել է Կուբլայ խանի կողմից 1286 թվականի փետրվարին։Արղունի օրոք նա ակտիվորեն ձգտել է պայքարել մահմեդական ազդեցության դեմ, Խորասանում կռվել է թե՛մամլուքների , թե՛ մուսուլման մոնղոլ էմիր Նավրուզի դեմ։Իր արշավները ֆինանսավորելու համար Արղունը թույլ տվեց իր վեզիրներ Բուքային և Սաադ-ուդ-Դավլային կենտրոնացնել ծախսերը, սակայն դա շատ դուրեկան չէր և ստիպեց իր նախկին կողմնակիցներին շրջվել իր դեմ:Երկու վեզիրներն էլ սպանվեցին, իսկ Արղունը սպանվեց 1291 թ.

Իլխանությունը սկսեց քանդվել Արղունի եղբոր՝ Գայխաթուի օրոք։Մոնղոլների մեծամասնությունն ընդունեց իսլամը, մինչդեռ մոնղոլական արքունիքը մնաց բուդդայական:Գայխաթուն ստիպված էր գնել իր հետևորդների աջակցությունը և արդյունքում փչացրեց թագավորության ֆինանսները։Նրա վեզիր Սադր-ուդ-Դին Զանջանին փորձեց ամրապնդել պետական ​​ֆինանսներըՅուան դինաստիայից թղթադրամ ընդունելով, ինչը սարսափելի ավարտ ունեցավ:Գայխաթուն օտարել է նաև մոնղոլ հին գվարդիայի իր ենթադրյալ սեռական հարաբերությունները մի տղայի հետ։Գայխաթուն գահընկեց արվեց 1295 թվականին և նրա փոխարեն նշանակվեց իր զարմիկ Բայդուն։Բայդուն թագավորեց մեկ տարուց էլ քիչ ժամանակ, մինչև նրան գահընկեց արեց Գայխաթուի որդին՝ Ղազանը։

Ղազանը Նավրուզի ազդեցության տակ ընդունեց իսլամը և իսլամը դարձրեց պաշտոնական պետական ​​կրոն:Քրիստոնյա և հրեա հպատակները կորցրեցին իրենց հավասար կարգավիճակը և ստիպված էին վճարել ջիզիա պաշտպանության հարկը։Ղազանը բուդդայականներին տվեց ավելի կտրուկ ընտրություն՝ դարձի գալ կամ վտարել և հրամայեց ոչնչացնել նրանց տաճարները.թեև նա հետագայում թուլացրեց այս խստությունը:Այն բանից հետո, երբ Նավրուզը գահընկեց արվեց և սպանվեց 1297 թվականին, Ղազանը պատժելի դարձրեց կրոնական անհանդուրժողականությունը և փորձեց վերականգնել հարաբերությունները ոչ մուսուլմանների հետ:Ղազանը նաև դիվանագիտական ​​կապեր հաստատեց Եվրոպայի հետ՝ շարունակելով իր նախորդների՝ ֆրանկո -մոնղոլական դաշինք ստեղծելու անհաջող փորձերը։Բարձր մշակույթի տեր Ղազանը տիրապետում էր բազմաթիվ լեզուների, ուներ բազմաթիվ հոբբիներ և բարեփոխեց Իլխանության շատ տարրեր, հատկապես արժույթի և հարկաբյուջետային քաղաքականության ստանդարտացման հարցում:

1299 թվականին, Հոմսի երկրորդ ճակատամարտում Սիրիայում մոնղոլների վերջին պարտությունից մոտ 20 տարի անց, Ղազան խանը և մոնղոլների, վրացիների և հայերի բանակը հատեցին Եփրատ գետը (Մամլուք -Իլխանյան սահմանը) և գրավեցին Հալեպը։Այնուհետև մոնղոլական բանակը շարժվեց դեպի հարավ, մինչև նրանք Հոմսից ընդամենը մի քանի մղոն հյուսիս էին:Եգիպտոսի սուլթան Ալ-Նասիր Մուհամմադը, ով այդ ժամանակ Սիրիայում էր, 20,000-ից 30,000 մամլուքներից կազմված բանակով (ավելի շատ, ըստ այլ աղբյուրների) դեպի հյուսիս Դամասկոսից, մինչև որ հանդիպեց մոնղոլներին երկու-երեք արաբ ֆարսախների (6–9 մղոն) Հոմսից հյուսիս-արևելք Վադի ալ-Խազնադարում 1299 թվականի դեկտեմբերի 22-ին առավոտյան ժամը 5-ին:Ճակատամարտի արդյունքում մոնղոլները հաղթանակ տարան մամլուքների նկատմամբ։

Մարջ ալ Սաֆֆարի ճակատամարտը տեղի ունեցավՄամլուքների և մոնղոլների և նրանց հայ դաշնակիցների միջև՝ Սիրիայի Կիսվեի մոտ, Դամասկոսից անմիջապես հարավ:Ճակատամարտը ազդեցիկ է եղել ինչպես իսլամական պատմության, այնպես էլ ժամանակակից ժամանակներում՝ այլ մուսուլմանների դեմ վիճահարույց ջիհադի և Ռամադանին առնչվող ֆեթվաների պատճառով, որոնք թողարկվել են Իբն Թեյմիյայի կողմից, ով ինքն էլ միացել է ճակատամարտին:Ճակատամարտը, որը մոնղոլների համար աղետալի պարտություն էր, վերջ դրեց մոնղոլների արշավանքներին Լևանտ։

Օլջեյթուն նույն թվականին ընդունեց Յուան դինաստիայի, Չագաթայ խանության և Ոսկե Հորդայի դեսպաններին՝ հաստատելով ներմոնղոլական խաղաղություն։Նրա օրոք 1306թ.-ին նաև գաղթի ալիք է առաջացել Կենտրոնական Ասիայից: Որոշ բորջիգիդ իշխաններ, ինչպիսին էր Մինգկան Կեունը, Խորասան ժամանեցին 30,000 կամ 50,000 հետևորդներով:

Եվրոպական տերությունների հետ առևտրային կապերը շատ ակտիվ էին Օլջեյտուի օրոք։Ջենովացիներն առաջին անգամ հայտնվել են Թավրիզ մայրաքաղաքում 1280 թվականին, և նրանք ռեզիդենտ հյուպատոս են պահել մինչև 1304 թվականը: Օլջեյթուն նաև 1306 թվականի պայմանագրի միջոցով վենետիկցիներին տվել է առևտրի ամբողջական իրավունքներ (նրա որդու՝ Աբու Սաիդի հետ մեկ այլ պայմանագիր կնքվել է 1320 թվականին): .Ըստ Մարկո Պոլոյի՝ Թավրիզը մասնագիտացած էր ոսկու և մետաքսի արտադրության մեջ, և արևմտյան վաճառականները կարող էին թանկարժեք քարեր գնել մեծ քանակությամբ։

Օլջայտուն 1306 թվականին ձեռնարկեց արշավանք դեպի Հերատ Քարթիդ կառավարիչ Ֆախր ալ-Դինի դեմ, բայց հաջողվեց միայն կարճ ժամանակով.նրա էմիր Դանիշմենդը սպանվել է դարանակալման ժամանակ։Իր երկրորդ ռազմական արշավը սկսել է 1307 թվականի հունիսին դեպի Գիլան։Այն հաջողություն ունեցավ էմիրների միավորումների շնորհիվ, ինչպիսիք են Սութայը, Էսեն Քութլուկը, Իրինջինը, Սևինչը, Չուպանը, Տողանը և Մումինը:Չնայած սկզբնական հաջողությանը, նրա գլխավոր հրամանատար Քութլուկշահը պարտություն կրեց և սպանվեց արշավի ժամանակ, ինչը ճանապարհ հարթեց Չուպանի համար աստիճաններով բարձրանալու համար:Դրանից հետո նա հրամայեց ևս մեկ արշավանք Քարթիդների դեմ, այս անգամ հանգուցյալ էմիր Դանիշմենդի որդի Բուջայի հրամանատարությամբ։Փետրվարի 5-ից հունիսի 24-ը պաշարումից հետո Բուջայը հաջողության հասավ՝ վերջապես գրավելով միջնաբերդը:

Յուան կայսր Այուրբարվարդան բարեկամական հարաբերություններ էր պահպանում Իլխանության կառավարիչ Օլջայտուի հետ։Ինչ վերաբերում է Չագաթայ խանության հետ հարաբերություններին, ապա յուան ​​ուժերը, փաստորեն, արդեն երկար ժամանակ արմատավորված էին արևելքում։Այուրբարվադայի էմիսարը՝ Աբիշկան, դեպի Իլխանություն, երբ ճանապարհորդում էր Կենտրոնական Ասիայով, Չաղադայիդ հրամանատարին բացահայտեց, որ Յուանի և Իլխանության միջև դաշինք է ստեղծվել, և դաշնակից ուժերը մոբիլիզացվում են՝ հարձակվելու խանության վրա:Էսեն Բուքան հրամայեց մահապատժի ենթարկել Աբիշկային և որոշեց հարձակվել Յուանի վրա այս իրադարձությունների պատճառով՝ այդպիսով խախտելով այն խաղաղությունը, որը նրա հայր Դուվան միջնորդել էր Չինաստանի հետ 1304 թվականին։Էսեն Բուքա–Այուրբարվադա պատերազմը պատերազմ էր Չագաթայ խանության՝ Էսեն Բուկա I-ի օրոք և Յուան դինաստիայի՝ Այուրբարվադա Բույանտու խանի (Ռենցոնգ կայսր) և նրա դաշնակից Իլխանության միջև՝ Օլջայտուի օրոք։Պատերազմն ավարտվեց Յուանի և Իլխանության հաղթանակով, բայց խաղաղությունը եկավ միայն Էսեն Բուկայի մահից հետո՝ 1318 թվականին։

Օլջայտուի գահակալությունը հիշվում է նաև Հիջազ Իլխանյանների ներխուժման կարճատև ջանքերով:Հումայդա իբն Աբի Նումեյը, ժամանել է Իլխանության արքունիքը 1315 թվականին, իսկ Իլխանն իր կողմից տրամադրել է Հումայդային մի քանի հազար մոնղոլներից և արաբներից բաղկացած բանակ՝ Սայիդ Թալիբ ալ-Դիլկանդիի հրամանատարությամբ, որպեսզի Հիջազը անցնի Իլխանյանների վերահսկողության տակ:

Օլջայտուի որդին ՝ վերջին Իլխան Աբու Սաիդ Բահադուր խանը, գահակալվեց 1316 թվականին։Ոսկե Հորդա Խան Օզբեգը 1319 թվականին ներխուժեց Ադրբեջան՝ Չագաթայիդ արքայազն Յասաուրի հետ համաձայնեցնելով, ով ավելի վաղ հավատարմություն էր խոստացել Օլջայտյուին, բայց ապստամբեց 1319 թվականին:Աբու Սաիդը ստիպված եղավ ուղարկել Ամիր Հուսեյն Ջալայրին Յասաուրի դեմ, իսկ ինքը արշավեց Օզբեգի դեմ:Օզբեգը կարճ ժամանակ անց պարտություն կրեց Չուպանի ուժեղացման շնորհիվ, իսկ Յասաուրը սպանվեց Քեբեկի կողմից 1320 թվականին։ Վճռական ճակատամարտը տեղի ունեցավ 1319 թվականի հունիսի 20-ին Միանեի մոտ՝ Իլխանության հաղթանակով։Չուպանի ազդեցության տակ Իլխանությունը հաշտություն կնքեց Չագաթայների հետ, որոնք օգնեցին նրանց ճնշել Չագաթայիդների ապստամբությունը, ևՄամլուքների հետ ։

1330-ական թվականներին Սև մահվան բռնկումները ավերեցին Իլխանությունը, և Աբու-Սայիդը և նրա որդիները սպանվեցին մինչև 1335 թվականը ժանտախտից:Աբու Սաիդը մահացավ առանց ժառանգորդի կամ նշանակված իրավահաջորդի, այդպիսով խոցելի թողնելով Իլխանությունը, ինչը հանգեցրեց հիմնական ընտանիքների բախումների, ինչպիսիք են Չուպանիդները, Ջալեյիրները և Սարբադարների նման նոր շարժումները:Պարսկաստան վերադառնալիս մեծ ճանապարհորդ Իբն Բաթուտան զարմացավ՝ տեսնելով, որ թագավորությունը, որն այդքան հզոր էր թվում միայն քսան տարի առաջ, այնքան արագ լուծարվեց:Ղիյաս-ուդ-Դինը գահին նստեց Արիք Բյոկեի հետնորդ Արփա Քեունին, որը առաջացրեց կարճատև խաների հաջորդականություն, մինչև «Փոքրիկ» Հասանը գրավեց Ադրբեջանը 1338 թվականին: 1357 թվականին Ոսկե Հորդայի Ջանի Բեգը նվաճեց Չուպանիդը: - մեկ տարի պահել է Թավրիզը՝ վերջ դնելով Իլխանության մնացորդին։