History of Iran

Форси Қаҷар
Ҷанги Елизабетпол (Ганҷа), 1828. ©Franz Roubaud
1796 Jan 1 00:01 - 1925

Форси Қаҷар

Tehran, Tehran Province, Iran
Оғо Муҳаммадхон пас аз пирӯзӣ аз ҷанги дохилӣ дар пайи марги охирин подшоҳи Занд, таваҷҷӯҳи худро ба муттаҳидшавӣ ва мутамарказии Эрон равона кард.[54] Шоҳ пас аз Нодир ва даврони Занд, сарзаминҳои Қафқоз дар Эрон хониҳои гуногун ташкил карда буданд.Оғо Муҳаммадхон ҳадафи он буд, ки ин минтақаҳоро ба Эрон дубора муттаҳид созад ва онҳоро ҳамчун як қаламрави материкӣ ҷудонашаванда ҳисобид.Яке аз ҳадафҳои аслии ӯ Гурҷистон буд, ки барои истиқлолияти Эрон муҳим арзёбӣ кард.Вай аз подшоҳи Гурҷистон Эрекли II талаб кард, ки аз шартномаи соли 1783 бо Русия даст кашад ва сузеринияти форсиро дубора қабул кунад, ки Эрекли II рад кард.Дар посух Оғо Муҳаммадхон як маъракаи низомиро оғоз карда, бомуваффақият назорати Эронро бар қаламравҳои мухталифи Қафқоз, аз ҷумла Арманистон , Озарбойҷон , Доғистон ва Игдири имрӯза барқарор кард.Вай дар ҷанги Кртсаниси пирӯз шуд, ки ба забти Тбилиси ва дубора тасарруфи самараноки Гурҷистон оварда расонд.[55]Оғо Муҳаммадхон дар соли 1796, пас аз бозгашт аз маъракаи муваффақи худ дар Гурҷистон ва интиқоли ҳазорон асири гурҷӣ ба Эрон, Оғо Муҳаммадхон расман тоҷи шоҳ шуд.Ҳукмронии ӯ дар соли 1797 ҳангоми ба нақша гирифтани экспедитсияи дигар бар зидди Гурҷистон кушта шуд.Пас аз марги ӯ Русия аз бесуботии минтақа истифода кард.Соли 1799 кушунхои рус ба Тифлис ворид шуданд ва то соли 1801 онхо амалан Гурчистонро хамрох карданд.Ин густариш оғози ҷангҳои русу форсӣ (1804-1813 ва 1826-1828) буд, ки дар ниҳоят ба Русия гузаштани Гурҷистони шарқӣ, Доғистон, Арманистон ва Озарбойҷон, тавре ки дар Шартномаҳои Гулистон ва Туркманчай пешбинӣ шудааст, нишон дод.Ҳамин тариқ, қаламравҳои шимолии дарёи Арас, аз ҷумла Озарбойҷони имрӯза, Гурҷистони шарқӣ, Доғистон ва Арманистон то ишғоли Русия дар садаи 19 дар ҳайати Эрон боқӣ монданд.[56]Пас аз ҷангҳои Рус ва Форс ва расман аз даст додани қаламравҳои васеъ дар Қафқоз, тағйироти назарраси демографӣ ба амал омад.Ҷангҳои солҳои 1804-1814 ва 1826-1828 боиси муҳоҷирати бузурге шуд, ки бо номи муҳоҷири Қафқоз ба Эрони заминӣ маъруфанд.Ба ин ҷунбиш гурӯҳҳои мухталифи қавмӣ, аз қабили айрумҳо, карапапакҳо, черкесҳо, шиа-лазгинҳо ва дигар мусулмонони Закавказӣ шомил буданд.[57] Пас аз ҷанги Ганҷа дар соли 1804, бисёре аз Айрумҳо ва Қарапапоқҳо ба Табрези Эрон кӯчонида шуданд.Дар тӯли ҷанги солҳои 1804-1813 ва баъдтар дар ҷанги 1826-1828 бештари ин гурӯҳҳо аз қаламравҳои нав забтшудаи Русия ба Солдузи вилояти имрӯзаи Озарбойҷони Ғарбӣ, Эрон муҳоҷират карданд.[58] Фаъолиятҳои низомии Русия ва масъалаҳои идораи Русия дар Қафқоз шумори зиёди мусалмонон ва бархе аз насрониҳои гурҷиро ба Эрон бадарға кард.[59]Аз соли 1864 то ибтидои асри 20 пас аз ғалабаи Русия дар ҷанги Қафқоз бадарға ва муҳоҷирати ихтиёрӣ ба амал омад.Ин боиси ҳаракати иловагии мусулмонони Қафқоз, аз ҷумла Озарбойҷон, дигар мусулмонони Закавказӣ ва гурӯҳҳои Қафқози Шимолӣ ба мисли черкесҳо, лезгинҳо ва лакҳо ба сӯи Эрон ва Туркия гардид.[57] Бисёре аз ин муҳоҷирон дар таърихи Эрон нақшҳои муҳим бозиданд ва як қисми муҳими бригадаи қазоқони форсиро ташкил медоданд, ки дар охири қарни 19 таъсис ёфта буданд.[60]Аҳдномаи Туркманчой дар соли 1828 низ ба кӯчонидани арманиҳо аз Эрон ба қаламравҳои тозатаъсири Русия мусоидат кард.[61] Дар таърих арманиҳо дар Арманистони Шарқӣ аксарият буданд, вале дар пайи маъракаҳои Темур ва бартарияти минбаъдаи исломӣ ба ақаллият табдил ёфтанд.[62] Ҳамлаи Русия ба Эрон таркиби этникиро боз ҳам тағйир дод ва то соли 1832 дар Арманистони Шарқӣ аксарияти арманиҳо ташкил ёфт. Ин тағйироти демографӣ пас аз ҷанги Қрим ва ҷанги Русияву Туркияи солҳои 1877-1878 боз ҳам мустаҳкамтар шуд.[63]Дар ин давра, Эрон дар аҳди Фатҳ Алӣ Шоҳ равобити дипломатии Ғарбро афзоиш дод.Наберааш Муњаммадшоњи Ќољор, ки зери таъсири Русия буд, кўшиши забт кардани Њиротро ноком кард.Носириддиншоҳи Қоҷар, ки ҷонишини Муҳаммадшоҳ буд, ҳокими муваффақтаре буд ва аввалин бемористони муосири Эронро бунёд кард.[64]Гуруснагии бузурги Форс дар солҳои 1870-1871 як ҳодисаи фалокатборе буд, ки дар натиҷа тақрибан ду миллион нафар кушта шуданд.[65] Ин давра гузариши қобили мулоҳизае дар таърихи форсӣ буд, ки боиси инқилоби конститутсионии форсӣ алайҳи шоҳ дар охири садаи 19 ва ибтидои садаи 20 шуд.Сарфи назар аз мушкилот, шох дар соли 1906 ба конститутсияи маҳдуд розӣ шуд, ки Форсро ба монархияи конститутсионӣ табдил дод ва ба 7 октябри соли 1906 даъвати якуми Маҷлис (парламент) оварда расонд.Кашфи нафт дар Хузистон дар соли 1908 аз ҷониби бритониёӣ манофеи хориҷиро дар Форс, бахусус Империяи Бритониё (вобаста ба Вилям Нокс Д'Арси ва Ширкати нафтии Англия ва Эрон, ҳоло BP) шадидтар кард.Ин давра инчунин бо рақобати геополитикӣ байни Британияи Кабир ва Русия бар Форс, маъруф ба бозии бузург буд.Конвенсияи Англия ва Русия дар соли 1907 Форсро ба доираи таъсир тақсим карда, соҳибихтиёрии миллии онро халалдор кард.Дар давоми Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ Форс аз ҷониби нерӯҳои Бритониё, Усмонӣ ва Русия ишғол карда шуд, вале асосан бетараф буд.Пас аз Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ ва Инқилоби Русия , Бритониё кӯшиш кард, ки бар Форс як протекторат таъсис диҳад, ки дар ниҳоят ноком шуд.Ноустуворӣ дар дохили Форс, ки аз ҷониби ҷунбиши конститутсионии Гилон ва заиф шудани ҳукумати Қаҷар таъкид шудааст, роҳро барои эҳёи Ризохон, баъдтар Ризошоҳ Паҳлавӣ ва таъсиси сулолаи Паҳлавӣ дар соли 1925 боз кард. Ин табаддулоти асосии низомии соли 1921 боиси он гардид. ки Ризохони бригадаи казокхои форсй ва Сайид Зиёеддини Таботабоиро пеш гирифта буд, дар аввал на сарнагун кардани подшохии Кочар, балки ба тахти назорати ходимони давлатй нигаронида шуда буд.[66] Нуфузи Ризохон афзоиш ёфт ва дар соли 1925, пас аз адои вазифаи нахуствазир, ӯ аввалин шохи сулолаи Паҳлавӣ шуд.
Навсозии охиринTue Apr 23 2024

HistoryMaps Shop

Мағозаро зиёрат кунед

Якчанд роҳҳо барои кӯмак ба лоиҳаи HistoryMaps мавҷуданд.
Мағозаро зиёрат кунед
Хайрия
Дастгирӣ

What's New

New Features

Timelines
Articles

Fixed/Updated

Herodotus
Today

New HistoryMaps

History of Afghanistan
History of Georgia
History of Azerbaijan
History of Albania