Po śmierci Bolesława I Chrobrego jego ekspansywna polityka doprowadziła do nadwyrężenia zasobów wczesnego państwa polskiego, czego kulminacją był upadek monarchii.Odrodzenie zapoczątkował Kazimierz Odnowiciel, panujący od 1039 do 1058. Jego syn, Bolesław II Szczodry, podczas swego panowania od 1058 do 1079 stanął przed poważnymi wyzwaniami, m.in. notorycznym konfliktem z biskupem Stanisławem ze Szczepanowa.Zamordowanie biskupa przez Bolesława w następstwie jego ekskomuniki za zarzuty o cudzołóstwo wywołało bunt polskiej szlachty, w wyniku którego Bolesław został obalony i wygnany.Rozdrobnienie Polski pogłębiło się jeszcze bardziej po roku 1138, kiedy Bolesław III w swoim Testamencie podzielił swoje królestwo między synów, co doprowadziło do osłabienia kontroli monarchicznej i częstych konfliktów wewnętrznych w XII i XIII wieku.W tej epoce wybitne postacie, takie jak Kazimierz II Sprawiedliwy w 1180 r., starały się wzmocnić swoje panowanie, ściślej współpracując z Kościołem, a około 1220 r. kronikarz Wincenty Kadłubek przedstawił dodatkowe spostrzeżenia historyczne.Wewnętrzne podziały naraziły Polskę na zagrożenia zewnętrzne, czego przykładem był najazd Krzyżaków na rozkaz Konrada I Mazowieckiego w 1226 r., początkowo w celu zwalczania pogan z Prus Bałtyckich, lecz skutkujący przedłużającymi się konfliktami terytorialnymi.Najazdy mongolskie rozpoczęte w 1240 r. jeszcze bardziej zdestabilizowały region, wraz ze znaczącą porażką w bitwie pod Legnicą w 1241 r. Pomimo tych wyzwań, okres ten naznaczony był także wzrostem gospodarczym i rozwojem miast, a Wrocław stał się pierwszą polską gminą lokacyjną w 1242 r. i lokowanie wielu miast na prawie magdeburskim.Wysiłki mające na celu zjednoczenie Polski nabrały rozpędu pod koniec XIII wieku, wraz z krótkim panowaniem księcia Przemysła II jako króla w 1295 r., co oznaczało krótkotrwałe przywrócenie monarchii.Większy postęp na drodze do zjednoczenia nastąpił dopiero po wstąpieniu na władzę Władysława Łokietka w 1320 roku.Jego syn, Kazimierz III Wielki, panujący od 1333 do 1370 roku, znacznie wzmocnił i rozszerzył Królestwo Polskie, choć straty takie jak Śląsk trwały.Kazimierz III sprzyjał także integracji zróżnicowanej ludności, potwierdzając w 1334 r. przywileje gminy żydowskiej ustanowionej przez Bolesława Pobożnego w 1264 r., zachęcając w ten sposób do osadnictwa żydowskiego.Jego panowanie zapoczątkowało także podbój Rusi Czerwonej w 1340 r. i utworzenie w 1364 r. Uniwersytetu Jagiellońskiego, co podkreśliło okres znacznej ekspansji kulturalnej i terytorialnej pomimo ciągłych wyzwań.