Między XII a XIII wiekiem Włochy rozwinęły szczególny model polityczny, znacznie różniący się od feudalnej Europy na północ od Alp.Ponieważ nie pojawiły się żadne dominujące mocarstwa, jak to miało miejsce w innych częściach Europy, oligarchiczne państwo-miasto stało się dominującą formą rządów.Utrzymując zarówno bezpośrednią kontrolę Kościoła, jak i władzę imperialną na dystans, wiele niezależnych miast-państw prosperowało dzięki handlowi, opartemu na zasadach wczesnego kapitalizmu, ostatecznie tworząc warunki dla artystycznych i intelektualnych zmian wywołanych przez renesans.Wydawało się, że włoskie miasta wyszły z feudalizmu, więc ich społeczeństwo opierało się na kupcach i handlu.Nawet północne miasta i stany były również znane ze swoich republik kupieckich, zwłaszcza Republiki Weneckiej .W porównaniu z monarchiami feudalnymi i absolutnymi włoskie niezależne gminy i republiki kupieckie cieszyły się względną swobodą polityczną, która sprzyjała postępowi naukowemu i artystycznemu.W tym okresie wiele włoskich miast rozwinęło republikańskie formy rządów, takie jak republiki Florencji, Lukki, Genui , Wenecji i Sieny.W XIII i XIV wieku miasta te stały się głównymi ośrodkami finansowymi i handlowymi na poziomie europejskim.Dzięki korzystnemu położeniu między Wschodem a Zachodem włoskie miasta, takie jak Wenecja, stały się międzynarodowymi centrami handlowymi i bankowymi oraz intelektualnymi skrzyżowaniami.Mediolan, Florencja i Wenecja, a także kilka innych włoskich miast-państw odegrało kluczową, innowacyjną rolę w rozwoju finansowym, opracowując główne instrumenty i praktyki bankowe oraz pojawiając się nowe formy organizacji społecznej i gospodarczej.W tym samym okresie we Włoszech powstały republiki morskie: Wenecja, Genua, Piza, Amalfi, Ragusa, Ankona, Gaeta i mała Noli.Od X do XIII wieku miasta te budowały floty statków zarówno dla własnej ochrony, jak i dla wspierania rozległych sieci handlowych w całym basenie Morza Śródziemnego, prowadząc do kluczowej roli w wyprawach krzyżowych .Republiki morskie, zwłaszcza Wenecja i Genua, wkrótce stały się głównymi bramami handlowymi Europy ze Wschodem, zakładając kolonie aż po Morze Czarne i często kontrolując większość handlu z Cesarstwem Bizantyjskim i islamskim światem śródziemnomorskim.Hrabstwo Savoy rozszerzyło swoje terytorium na półwysep w późnym średniowieczu, podczas gdy Florencja rozwinęła się w wysoce zorganizowane handlowe i finansowe państwo-miasto, stając się przez wiele stuleci europejską stolicą jedwabiu, wełny, bankowości i biżuterii.