ਲਾਨਾ ਦਾ ਰਾਜ ਸਮਾਂਰੇਖਾ

ਫੁਟਨੋਟ

ਹਵਾਲੇ


ਲਾਨਾ ਦਾ ਰਾਜ
Kingdom of Lanna ©HistoryMaps

1292 - 1899

ਲਾਨਾ ਦਾ ਰਾਜ



ਲਾਨਾ ਦਾ ਰਾਜ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਇੱਕ ਮਿਲੀਅਨ ਰਾਈਸ ਫੀਲਡਜ਼ ਦਾ ਰਾਜ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਸੀ ਜੋ 13ਵੀਂ ਤੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਉੱਤਰੀ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ।ਉੱਤਰੀ ਥਾਈ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਨ ਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ ਸਨ।ਨਗੋਏਨਯਾਂਗ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਲੈਨ ਨਾ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅਯੁਥਯਾ ਰਾਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲੈਨ ਨਾ ਕਿੰਗਡਮ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1558 ਵਿੱਚ ਟਾਂਗੂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਰਾਜ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਲੈਨ ਨਾ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਗੀਰ ਰਾਜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਸੀ।ਬਰਮੀ ਸ਼ਾਸਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ ਪਰ ਫਿਰ ਨਵੇਂ ਕੋਨਬੌਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।1775 ਵਿੱਚ, ਲੈਨ ਨਾ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਸਿਆਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਬਰਮੀ ਕੰਟਰੋਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਰਮੀ-ਸਿਆਮੀ ਯੁੱਧ (1775-76) ਹੋਇਆ।ਬਰਮੀ ਫੋਰਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੈਨ ਨਾ ਉੱਤੇ ਬਰਮੀ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।ਸਿਆਮ, ਥੋਨਬੁਰੀ ਕਿੰਗਡਮ ਦੇ ਰਾਜਾ ਤਕਸਿਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, 1776 ਵਿੱਚ ਲੈਨ ਨਾ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਲੈਨ ਨਾ ਉੱਤਰੀ ਚੱਕਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਆਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਰਾਜ ਬਣ ਗਈ।1800 ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਅੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਸਿਆਮੀ ਰਾਜ ਨੇ ਲੈਨ ਨਾ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਨੂੰ ਉਭਰ ਰਹੇ ਸਿਆਮੀ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ।[1] 1874 ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਸਿਆਮ ਰਾਜ ਨੇ ਲੈਨ ਨਾ ਕਿੰਗਡਮ ਨੂੰ ਮੋਨਥਨ ਫਾਈਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ, ਸਿਆਮ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਲਿਆਇਆ।[2] ਲੈਨ ਨਾ ਕਿੰਗਡਮ 1899 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਸਿਆਮੀ ਥੀਸਾਫੀਬਨ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਹੋ ਗਿਆ । [3] 1909 ਤੱਕ, ਲੈਨ ਨਾ ਕਿੰਗਡਮ ਹੁਣ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਆਮ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਚ .[4]
1259 - 1441
ਬੁਨਿਆਦornament
ਰਾਜਾ ਮੰਗਰਾਈ ਅਤੇ ਲਾਨਾ ਕਿੰਗਡਮ ਦੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ
ਰਾਜਾ ਮੰਗਰਾਏ ©Anonymous
1259 Jan 2

ਰਾਜਾ ਮੰਗਰਾਈ ਅਤੇ ਲਾਨਾ ਕਿੰਗਡਮ ਦੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ

Chiang Rai, Thailand
ਨਗੋਏਨਯਾਂਗ (ਹੁਣ ਚਿਆਂਗ ਸੇਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦਾ 25ਵਾਂ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਾ ਮੰਗਰਾਈ, ਲਾਨਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਾਈ ਸ਼ਹਿਰ-ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਸਤੀ ਬਣ ਗਿਆ।1259 ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਤਾਈ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਅਸਹਿਣਤਾ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ।ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ, ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ ਮੁਆਂਗ ਲਾਈ, ਚਿਆਂਗ ਖਾਮ ਅਤੇ ਚਿਆਂਗ ਖੋਂਗ ਸਮੇਤ ਕਈ ਗੁਆਂਢੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।ਉਸਨੇ ਨੇੜਲੇ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਗਠਜੋੜ ਵੀ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਾਓ ਰਾਜ।1262 ਵਿੱਚ, ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਗੋਏਨਯਾਂਗ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਚਿਆਂਗ ਰਾਏ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ।[5] ਥਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 'ਚਿਆਂਗ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ 'ਸ਼ਹਿਰ' ਹੈ, ਇਸਲਈ ਚਿਆਂਗ ਰਾਏ ਦਾ ਅਰਥ '(ਮਾਂਗ) ਰਾਏ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ' ਹੋਵੇਗਾ।ਉਸਨੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਵਿਸਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ 1281 ਵਿੱਚ ਹਰੀਪੁੰਚਾਈ (ਹੁਣ ਲੈਮਫੂਨ) ਦੇ ਮੋਨ ਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ ਹੜ੍ਹ ਵਰਗੇ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਬਦਲਿਆ।ਉਹ ਆਖਰਕਾਰ 1292 ਵਿੱਚ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਿਆ।ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ ਖੇਤਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।1287 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਫਯਾਓ ਦੇ ਰਾਜਾ ਨਗਾਮ ਮੁਆਂਗ ਅਤੇ ਸੁਖੋਥਾਈ ਦੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਖਾਮਹੇਂਗ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚੋਲਗੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦੋਸਤੀ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ।[5] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ ਰੁਕੀਆਂ।ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਹਰੀਪੰਚਾਈ ਦੇ ਸੋਮ ਰਾਜ ਦੀ ਦੌਲਤ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਆ।ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਲਾਹ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।ਸਿੱਧੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਸਨੇ ਚਲਾਕੀ ਨਾਲ ਆਈ ਫਾ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।ਆਈ ਫਾ ਸੱਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਅਸਥਿਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।1291 ਤੱਕ, ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ ਹਰੀਪੁੰਚਾਈ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਆਖਰੀ ਰਾਜਾ, ਯੀ ਬਾ, ਲੈਮਪਾਂਗ ਨੂੰ ਭੱਜ ਗਿਆ।[5]
ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੀ ਨੀਂਹ
Foundation of Chiang Mai ©Anonymous
1296 Jan 1

ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੀ ਨੀਂਹ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
ਹਰੀਪੁੰਚਾਈ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਾ ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ 1294 ਵਿੱਚ ਪਿੰਗ ਨਦੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਵਿਆਂਗ ਕੁਮ ਕਾਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲਗਾਤਾਰ ਹੜ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ, ਉਸਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।ਉਸਨੇ ਡੋਈ ਸੁਥੇਪ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਚੁਣਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲੁਆ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।1296 ਤੱਕ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ 'ਤੇ ਉਸਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਭਾਵ "ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ", ਜੋ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਰਾਜਾ ਮੰਗਰਾਈ ਨੇ 1296 ਵਿੱਚ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਇਸਨੂੰ ਲੈਨ ਨਾ ਰਾਜ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਇਆ।ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਲੈਨ ਨਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਪਵਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਮੌਜੂਦਾ ਉੱਤਰੀ ਥਾਈਲੈਂਡ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਵੀਅਤਨਾਮ , ਉੱਤਰੀ ਲਾਓਸ , ਅਤੇ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸਿਪਸੋਂਗਪੰਨਾ ਖੇਤਰ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਸੀ, ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਿਆ ਜਦੋਂ ਵਿਸਥਾਪਿਤ ਰਾਜਾ ਯੀ ਬਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਲੈਮਪਾਂਗ ਦੇ ਰਾਜਾ ਬੋਕ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ, ਮੰਗਰਾਈ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਖਰਮ ਨੇ ਲੈਮਫੂਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਬੋਏਕ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।ਪ੍ਰਿੰਸ ਖਰਮ ਜੇਤੂ ਹੋਇਆ, ਕਿੰਗ ਬੋਕ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।ਬੋਏਕ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੋਈ ਖੁਨ ਤਾਨ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਸ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੰਗਰਾਈ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਲੈਮਪਾਂਗ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਰਾਜਾ ਯੀ ਬਾ ਨੂੰ ਫਿਟਸਾਨੁਲੋਕ ਵੱਲ ਹੋਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਜਾਣ ਲਈ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ।
ਲੈਨਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੰਕਟ
Lanna Succession Crisis ©Anonymous
1311 Jan 1 - 1355

ਲੈਨਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੰਕਟ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
1311 ਵਿੱਚ, ਰਾਜਾ ਮੰਗਰਾਈ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਗ੍ਰਾਮਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਖੁਨ ਹਾਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਝਗੜੇ ਉਦੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਮੰਗਰੇਈ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਤਾਜ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਈ।ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਾਮਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਸੇਨ ਫੂ ਨੇ 1325 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਚਿਆਂਗ ਸੇਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਛੋਟੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਸੈਨ ਫੂ ਦੇ ਪੋਤੇ ਫਾ ਯੂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਫਾ ਯੂ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਕਿੰਗ ਖਾਮ ਫੂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ 1345 ਵਿੱਚ ਵਾਟ ਫਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਜਿਸਦਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਟ ਲਿਚਿਯਾਂਗ ਫਰਾ ਨਾਮ ਹੈ, ਕਈ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਜੋੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ।
ਕਵੇਨਾ
Kuena ©Anonymous
1355 Jan 1 - 1385

ਕਵੇਨਾ

Wat Phrathat Doi Suthep, Suthe
ਮੇਂਗਰੇਈ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਲੰਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਤੋਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਕੁਝ ਨੇ ਮੰਗਰਾਈ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਏਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1355-1385 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਤਿਲੋਕਰਾਜ 1441-1487 ਤੱਕ।ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਂਨਾ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁੰਦਰ ਬੋਧੀ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵਿਲੱਖਣ ਲਾਨਾ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।[6] ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਕ੍ਰੋਨਿਕਲ ਰਾਜਾ ਕੁਏਨਾ ਨੂੰ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਗਿਆਨ ਸੀ।ਉਸਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਵਾਟ ਪ੍ਰ ਥਾਟ ਡੋਈ ਸੁਤੇਪ ਵਿਖੇ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਸਟੂਪਾ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬੁੱਧ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪਹਾੜ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਇਹ ਮੰਦਰ ਅੱਜ ਵੀ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਲੰਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮਿਆਦ
Period of Peace in Lanna ©Anonymous
1385 Jan 1 - 1441

ਲੰਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮਿਆਦ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
ਸੇਨਮੁਏਂਗਮਾ (ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ - ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੈਨ ਨਾ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੇ ਚਾਚਾ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮਹਾ ਪ੍ਰਮਮਤ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਸਹਾਰੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮਹਾ ਪ੍ਰਮਾਤਤ ਅਯੁਥਯਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ।ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਅਯੁਥਯਾ ਤੋਂ ਬੋਰੋਮਰਾਚਾ ਪਹਿਲੇ ਨੇ ਲੈਨ ਨਾ ਵੱਲ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜੀਆਂ, ਪਰ ਉਹ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।ਇਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫੌਜੀ ਝੜਪ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ।ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਲੈਨ ਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸੈਮ ਫੈਂਗ ਕੇਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਮਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
ਲਾਨਾ ਦਾ ਮਿੰਗ ਹਮਲਾ
Ming Invasion of Lanna ©Anonymous
1405 Dec 27

ਲਾਨਾ ਦਾ ਮਿੰਗ ਹਮਲਾ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
1400 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਮਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਯੋਂਗਲ ਨੇ ਯੂਨਾਨ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ।1403 ਤੱਕ, ਉਸਨੇ ਟੇਂਗਚੌਂਗ ਅਤੇ ਯੋਂਗਚਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਫੌਜੀ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਤਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਲਈ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ।ਇਸ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਦਫਤਰ ਉੱਗ ਗਏ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਤਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਨੇ ਮਿੰਗ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਟਕਰਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।ਲੈਨ ਨਾ, ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਾਈ ਖੇਤਰ, ਇਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਚਿਆਂਗ ਰਾਏ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ।ਮਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਲੈਨ ਨਾ ਵਿੱਚ ਦੋ "ਮਿਲਟਰੀ-ਕਮ-ਸਿਵਲੀਅਨ ਪੈਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਕਮਿਸ਼ਨ" ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਚਿਆਂਗ ਰਾਏ-ਚਿਆਂਗ ਸੇਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ।[15]ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ 27 ਦਸੰਬਰ 1405 ਨੂੰ ਵਾਪਰੀ। ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਮਿੰਗ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲੈਨ ਨਾ ਦੀ ਕਥਿਤ ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ,ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ , ਸਿਪਸੋਂਗ ਪੰਨਾ, ਹੰਸੇਨਵੀ, ਕੇਂਗ ਤੁੰਗ ਅਤੇ ਸੁਖੋਥਾਈ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।ਉਹ ਚਿਆਂਗ ਸੇਨ ਸਮੇਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ, ਲੈਨ ਨਾ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਿੰਗ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚੀਨੀ ਕਲਰਕਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਲੈਨ ਨਾ ਵਿੱਚ "ਦੇਸੀ ਦਫਤਰਾਂ" ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ।ਇਹਨਾਂ ਦਫਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਿੰਗ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨਾ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਲਾਨ ਨਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਏਕਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।[16]
1441 - 1495
ਲੰਨਾ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗornament
ਤਿਲੋਕਾਰਤ
ਤਿਲੋਕਕਾਰਤ ਅਧੀਨ ਵਿਸਤਾਰ। ©Anonymous
1441 Jan 2 - 1487

ਤਿਲੋਕਾਰਤ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
1441 ਤੋਂ 1487 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤਿਲੋਕਰਤ, ਲੈਨ ਨਾ ਰਾਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।ਉਹ 1441 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਸੈਮ ਫੈਂਗ ਕੇਨ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ।ਇਹ ਪਾਵਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਿਰਵਿਘਨ ਨਹੀਂ ਸੀ;ਤਿਲੋਕਰਤ ਦੇ ਭਰਾ, ਥਾਊ ਚੋਈ ਨੇ ਅਯੁਥਯਾ ਰਾਜ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, 1442 ਵਿੱਚ ਅਯੁਥਯਾ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਥਾਊ ਚੋਈ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਆਪਣੇ ਡੋਮੇਨ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਤਿਲੋਕਰਤ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1456 ਵਿੱਚ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜ ਪਾਓ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ।ਲੈਨ ਨਾ ਅਤੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅਯੁਥਯਾ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਯੁਥਯਾ ਦੁਆਰਾ ਥਾਊ ਚੋਈ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ।1451 ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੁਖੋਥਾਈ ਦੇ ਇੱਕ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸ਼ਾਹੀ ਯੁਤਿਥੀਰਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਿਲੋਕਰਤ ਨਾਲ ਗਠਜੋੜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਅਯੁਥਯਾ ਦੇ ਤ੍ਰੈਲੋਕਾਨਾਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ।ਇਸ ਨਾਲ ਅਯੁਥਯਾ-ਲੈਨ ਨਾ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਪਰੀ ਚਾਓ ਫਰਾਇਆ ਘਾਟੀ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਖੋਥਾਈ ਰਾਜ ਸੀ, 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ।ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਯੁੱਧ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੇਖੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਲਿਯਾਂਗ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨੂੰ ਤਿਲੋਕਕਾਰਤ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, 1475 ਤੱਕ, ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਿਲੋਕਰਤ ਨੇ ਇੱਕ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਯਤਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਤਿਲੋਕਰਤ ਥਰਵਾੜਾ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਮਰਥਕ ਸੀ।1477 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਤ੍ਰਿਪਿਟਕ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਕਲਨ ਕਰਨ ਲਈ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੋਧੀ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤਾ।ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।ਲੈਨ ਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਹੋਰ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਤਿਲੋਕਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਵਧਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਾਈਹਕਾ, ਹਸੀਪਾਵ, ਮੋਂਗ ਨਾਈ ਅਤੇ ਯਾਵੰਘਵੇ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਅੱਠਵੀਂ ਵਿਸ਼ਵ ਬੋਧੀ ਕੌਂਸਲ
ਅੱਠਵੀਂ ਵਿਸ਼ਵ ਬੋਧੀ ਕੌਂਸਲ ©Anonymous
1477 Jan 1 - 1

ਅੱਠਵੀਂ ਵਿਸ਼ਵ ਬੋਧੀ ਕੌਂਸਲ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
ਅੱਠਵੀਂ ਵਿਸ਼ਵ ਬੋਧੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਮਹਾਬੋਧਰਾਮਾ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਥਰਵਾੜਾ ਬੋਧੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਤਲਵਾਨਾ ਮਹਾਵਿਹਾਰ (ਵਾਟ ਪਾ ਤਾਨ) ਤੋਂ ਮਹਾਥੇਰਾ ਧੰਮਦੀਨਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਲੈਨ ਨਾ, ਤਿਲੋਕਰਤ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹ ਕੌਂਸਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨੇ ਥਾਈ ਪਾਲੀ ਕੈਨਨ ਦੀ ਆਰਥੋਗ੍ਰਾਫੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਲੈਨ ਨਾ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ।[7]
ਯੋਚਿਯਾਂਗਰਾਯ
ਰਾਜਾ ਯੋਚਿਯਾਂਗਰਾਈ ਦਾ ਰਾਜ। ©Anonymous
1487 Jan 1 - 1495

ਯੋਚਿਯਾਂਗਰਾਯ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
1487 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਰਾਜਾ ਤਿਲੋਕਰਤ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੋਚਿਯਾਂਗਰਾਈ ਰਾਜਾ ਬਣਿਆ।ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਬੇਵਫ਼ਾਈ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਕਾਰਨ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[8] ਆਪਣੇ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, [9] ਯੋਚਿਯਾਂਗਰਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਟ ਚੇਦੀ ਚੇਤ ਯੋਤ ਮੰਦਰ ਬਣਵਾਇਆ।[9] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਦਾ ਸਮਾਂ ਸੁਖਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅਯੁਥਯਾ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।1495 ਤੱਕ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਜਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਕਾਰਨ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ 13 ਸਾਲ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲਈ ਰਾਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।[10]ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ, ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਲੈਨ ਨਾ ਰਾਜ ਲਈ "ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[11] ਇਹ ਯੁੱਗ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਵਾਈ ਪਾ ਪੋ, ਵਾਟ ਰੈਮਪੋਏਂਗ, ਅਤੇ ਵਾਟ ਫੂਆਕ ਹੋਂਗ ਵਰਗੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਬੁੱਧ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਬੋਧੀ ਕਲਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ।[12] ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਬੁੱਧ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ।[13] ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਇਹ ਮੁਹਾਰਤ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਾਹੀ ਦਾਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘੋਸ਼ਣਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਸੀ।[14]
ਲੰਨਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ
Decline of Lanna Kingdom ©Anonymous
1507 Jan 1 - 1558

ਲੰਨਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
ਤਿਲੋਕਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲੈਨ ਨਾ ਰਾਜ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਝਗੜਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਵਧ ਰਹੀ ਗੁਆਂਢੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਇਸਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਸ਼ਾਂਸ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਿਲੋਕਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਲੈਨ ਨਾ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।ਤਿਲੋਕਰਤ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਅਤੇ ਲੈਨ ਨਾ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਤਾਕਤਵਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪਯਾ ਕੇਵ ਨੇ 1507 ਵਿੱਚ ਅਯੁਥਯਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।1513 ਤੱਕ, ਅਯੁਥਯਾ ਦੇ ਰਾਮਾਥੀਬੋਡੀ II ਨੇ ਲੈਮਪਾਂਗ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ 1523 ਵਿੱਚ, ਲੈਨ ਨਾ, ਸੱਤਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਾਰਨ ਕੇਂਗਤੁੰਗ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਗੁਆ ਬੈਠਾ।ਕਾਵ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਰਾਜਾ ਕੇਟਕਲਾਓ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਗੜਬੜ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।ਉਸਨੂੰ 1538 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਥਾਊ ਸਾਈ ਕਾਮ ਦੁਆਰਾ ਉਖਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, 1543 ਵਿੱਚ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਮਾਨਸਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ 1545 ਤੱਕ ਉਸਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਦੀ ਧੀ, ਚਿਰਾਪ੍ਰਫਾ, ਉਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਝਗੜੇ ਦੁਆਰਾ ਲੈਨ ਨਾ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਯੁਥਯਾ ਅਤੇ ਬਰਮੀ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦੇਖੇ।ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਿਰਾਪ੍ਰਫਾ ਨੂੰ ਆਖਰਕਾਰ ਲੈਨ ਨਾ ਨੂੰ ਅਯੁਥਯਾ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।1546 ਵਿੱਚ, ਚਿਰਾਪ੍ਰਫਾ ਨੇ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਲੈਨ ਜ਼ਾਂਗ ਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸ ਚੈਯਾਸੇਥਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜਿੱਥੇ ਲੈਨ ਨਾ ਇੱਕ ਲਾਓਸ਼ੀਅਨ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਇਮਰਲਡ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਚਿਆਂਗਮਾਈ ਤੋਂ ਲੁਆਂਗ ਪ੍ਰਬਾਂਗ ਲਿਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਾਈਸੇਥਾ ਲੈਨ ਜ਼ਾਂਗ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।ਫਿਰ ਲੈਨ ਨਾ ਸਿੰਘਾਸਨ ਮੇਕੁਤੀ ਕੋਲ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਮੰਗਰਾਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨ ਨੇਤਾ ਸੀ।ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸਨੇ ਮੁੱਖ ਲੈਨ ਨਾ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਅੰਦਰੂਨੀ ਝਗੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਦਬਾਅ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘੱਟ ਗਿਆ ਸੀ।
1538 - 1775
ਬਰਮੀ ਨਿਯਮornament
ਬਰਮੀ ਨਿਯਮ
ਲੰਨਾ ਦਾ ਬਰਮੀ ਨਿਯਮ ©Anonymous
1558 Apr 2

ਬਰਮੀ ਨਿਯਮ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
ਬਰਮੀਜ਼ ਨੇ , ਰਾਜਾ ਬੇਇਨਨਾੰਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਲੈਨ ਨਾ ਉੱਤੇ 200 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਬਰਮੀ ਰਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।ਸ਼ਾਨ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਟਕਰਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਬੇਇਨਨਾਂਗ ਦੀਆਂ ਵਿਸਤਾਰਵਾਦੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਲੈਨ ਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।1558 ਵਿੱਚ, ਮੇਕੁਤੀ, ਲੈਨ ਨਾ ਸ਼ਾਸਕ, ਨੇ 2 ਅਪ੍ਰੈਲ 1558 ਨੂੰ ਬਰਮੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ [। 17]ਬਰਮੀ- ਸਿਆਮੀ ਯੁੱਧ (1563-64) ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਮੇਕੁਤੀ ਨੇ ਸੇਥਾਤੀਰਥ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੂੰ 1564 ਵਿੱਚ ਬਰਮੀ ਫੌਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬਰਮੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪੇਗੂ ਲੈ ਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਬੇਯਿਨੌੰਗ ਨੇ ਮੇਕੁਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਨ ਨਾ ਸ਼ਾਹੀ, ਵਿਸੁਥਥੀਵੀ ਨੂੰ ਲੈਨ ਨਾ ਦੀ ਰਾਣੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, 1579 ਵਿੱਚ, ਬੇਇਨਨਾੰਗ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਨਵਰਹਤਾ ਮਿਨਸਾ, [18] ਲੈਨ ਨਾ ਦਾ ਵਾਇਸਰਾਏ ਬਣ ਗਿਆ।ਜਦੋਂ ਕਿ ਲੈਨ ਨਾ ਨੇ ਕੁਝ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ, ਬਰਮੀ ਨੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਟੈਕਸਾਂ ਨੂੰ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ।ਬੇਇਨਨਾੰਗ ਦੇ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਟੁੱਟ ਗਿਆ।ਸਿਆਮ ਨੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ (1584-93), ਜਿਸ ਨਾਲ 1596-1597 ਤੱਕ ਪੇਗੂ ਦੇ ਵਾਸਲਾਂ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਨਵਰਾਹਤਾ ਮਿਨਸਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਲੈਨ ਨਾ ਨੇ 1596 ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1602 ਵਿੱਚ ਸਿਆਮ ਦੇ ਰਾਜਾ ਨਰੇਸੁਆਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਬਣ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1605 ਵਿੱਚ ਨਰੇਸੁਆਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਆਮ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਘੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ 1614 ਤੱਕ, ਇਸਦਾ ਲੈਨ ਨਾ ਉੱਤੇ ਨਾਮਾਤਰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਸੀ।ਜਦੋਂ ਬਰਮੀ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਲੈਨ ਨਾ ਨੇ ਸਿਆਮ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲੈਨ ਜ਼ਾਂਗ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰਗੀ।[19] 1614 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਬਰਮੀ ਮੂਲ ਦੇ ਜਾਗੀਰ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ 1662-1664 ਵਿੱਚ ਸਿਆਮ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਲੈਨ ਨਾ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ।
ਲੈਨਾ ਬਗਾਵਤ
Lanna Rebellions ©Anonymous
1727 Jan 1 - 1763

ਲੈਨਾ ਬਗਾਵਤ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
1720 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਟੌਂਗੂ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਲਾਨਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਓਂਗ ਖਾਮ, ਇੱਕ ਤਾਈ ਲੂ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1727 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉੱਚ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ। ਨੇ ਬਰਮੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ, ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਨੇ ਲਾਨਾ ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਥਿਪਚਾਂਗ ਲੈਮਪਾਂਗ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਅਤੇ ਪਿੰਗ ਘਾਟੀ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[20]ਲੈਮਪਾਂਗ ਵਿੱਚ ਥਿਪਚਾਂਗ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ 1759 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਬਰਮੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੋਏ।ਬਰਮੀਜ਼ ਨੇ 1764 ਵਿੱਚ ਲੈਮਪਾਂਗ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ, ਅਬਾਯਾ ਕਮਾਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਬਰਮੀ ਗਵਰਨਰ, ਥਾਡੋ ਮਾਈਂਡਿਨ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਉਸਨੇ ਲੰਨਾ ਨੂੰ ਬਰਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ, ਸਥਾਨਕ ਲਾਨਾ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚਾਈਕੇਵ ਵਰਗੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਉਭਰ ਰਹੇ ਬਰਮੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ 1761 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਰਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲਾਓਟੀਅਨ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿਆਮ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਹਮਲਿਆਂ ਲਈ ਰਣਨੀਤਕ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਲੈਨ ਨਾ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ।18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਲਾਨਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ, ਨੇ ਬਾਰਮੀ ਬਰਮੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।1763 ਤੱਕ, ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਬਰਮੀਜ਼ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਈ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਰਮੀ ਰਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੌਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ।
1775
ਸਿਆਮੀ ਸੁਜ਼ਰਨਟੀornament
1775 Jan 15

ਲਾਨਾ ਦੀ ਸਿਆਮੀਜ਼ ਜਿੱਤ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
1770 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਸਿਆਮ ਅਤੇਚੀਨ ਉੱਤੇ ਫੌਜੀ ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਰਮੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਾਸਨ ਹੰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਦਮਨਕਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ।ਇਹ ਵਿਵਹਾਰ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਵਿੱਚ ਬਰਮੀ ਗਵਰਨਰ ਥਾਡੋ ਮਾਈਂਡਿਨ ਦੁਆਰਾ, ਵਿਆਪਕ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਲਾਨ ਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਸਿਆਮੀਜ਼ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਲੈਮਪਾਂਗ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਮੁਖੀ ਕਾਵਿਲਾ ਨੇ 15 ਜਨਵਰੀ 1775 ਨੂੰ ਬਰਮਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਉਖਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਰਮਾ ਦਾ 200 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।ਇਸ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਵਿਲਾ ਨੂੰ ਲੈਮਪਾਂਗ ਦਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਾਯਾ ਚਾਬਨ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਦੋਵੇਂ ਸਿਆਮੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।ਜਨਵਰੀ 1777 ਵਿੱਚ, ਨਵੇਂ ਤਾਜ ਪਹਿਨੇ ਬਰਮੀ ਰਾਜੇ ਸਿੰਗੂ ਮਿਨ ਨੇ, ਲਾਨਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ 15,000-ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਫੌਜ ਭੇਜੀ।ਇਸ ਫੋਰਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਫਾਯਾ ਚਬਨ, ਆਪਣੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਟਾਕ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।ਬਰਮੀ ਫਿਰ ਲੈਮਪਾਂਗ ਵੱਲ ਵਧੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਨੇਤਾ ਕਾਵਿਲਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬਰਮੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ, ਕਾਵਿਲਾ ਨੇ ਲੈਮਪਾਂਗ 'ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਫਯਾ ਚਬਨ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ, ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਖੰਡਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆ.ਸ਼ਹਿਰ ਉਜਾੜ ਸੀ, ਲਾਨਾ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਤਸਵੀਰ ਪੇਂਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਡੋਮੇਨ ਦਾ ਮੁੜ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ: "ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ"।ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਲੜਾਈ ਨੇ ਲਾਨਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਕਿਉਂਕਿ ਵਸਨੀਕ ਜਾਂ ਤਾਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਏ।ਲੈਂਪਾਂਗ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਰਮੀਜ਼ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਬਚਾਅ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ।ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ, 1797 ਵਿੱਚ, ਲਾਮਪਾਂਗ ਦੇ ਕਾਵਿਲਾ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਇਸਨੂੰ ਲਾਨਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਬਰਮੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਬਲਵਰਕ ਬਣਾਇਆ।
ਲਾਂਨਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣਾ
ਕਾਵਿਲਾ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੈਮਪਾਂਗ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ, 1797 ਵਿੱਚ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ ਅਤੇ 1802 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਰਾਜਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਕਾਵਿਲਾ ਨੇ ਲੰਨਾ ਨੂੰ ਬਰਮਾ ਤੋਂ ਸਿਆਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਰਮੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਚਾਅ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1797 Jan 1 - 1816

ਲਾਂਨਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣਾ

Kengtung, Myanmar (Burma)
1797 ਵਿੱਚ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਵਿਲਾ ਨੇ ਲਾਨਾ ਦੇ ਹੋਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, "ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਟੋਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ" [21] ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਤਾਂ ਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।ਪੁਨਰ-ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ, ਕਾਵਿਲਾ ਵਰਗੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਨਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਮੁੜ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਨੀਤੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ।1804 ਤੱਕ, ਬਰਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਨਾਲ ਲਾਨਾ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਲਈ ਕੇਂਗਤੁੰਗ ਅਤੇ ਚਿਆਂਗ ਹੰਗ ਸਿਪਸੋਂਗਪੰਨਾ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ।ਉਦੇਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਤਰੀ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਬਾਹ ਹੋਈਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਸਾਉਣਾ ਵੀ ਸੀ।ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਬਾਦੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੇਂਗਤੁੰਗ ਤੋਂ ਤਾਈ ਖੁਏਨ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਅਤੇ ਲੈਮਫੂਨ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਪੁਨਰਵਾਸ ਹੋਈ।ਕਾਵਿਲਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1816 ਤੱਕ ਲਾਨਾ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ 50,000 ਤੋਂ 70,000 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, [21] ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕ, ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, 'ਲੰਨਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰ' ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਰਾਜ
ਇੰਥਾਵਿਚਯਾਨਨ (ਆਰ. 1873–1896), ਅਰਧ-ਸੁਤੰਤਰ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਆਖਰੀ ਰਾਜਾ।ਦੋਈ ਇੰਥਾਨੌਨ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ©Chiang Mai Art and Culture Centre
1802 Jan 1 - 1899

ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਰਾਜ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
ਰਤਨਟਿੰਗਸਾ ਦਾ ਰਾਜ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਰਾਜ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ 18ਵੀਂ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਸਿਆਮੀ ਰਤਨਕੋਸਿਨ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1899 ਵਿੱਚ ਚੁਲਾਲੋਂਗਕੋਰਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਜ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲਾਨਾ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਿਆ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਬਰਮੀ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਥੋਨਬੁਰੀ ਦੇ ਟਕਸਿਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿਆਮੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ 1774 ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਥੋਨਬੁਰੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਸੀ।
1815 Jan 1

ਬੈਂਕਾਕ ਨੂੰ ਵੈਸਲੇਜ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
1815 ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਕਾਵਿਲਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਥੰਮਲੰਗਕਾ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ।ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ "ਬਾਦਸ਼ਾਹ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬੈਂਕਾਕ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਫਰਾਇਆ ਦਾ ਉੱਤਮ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਲਾਨਾ ਵਿੱਚ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਵਿਲੱਖਣ ਸੀ: ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ, ਲੈਮਪਾਂਗ ਅਤੇ ਲੈਮਫੂਨ ਹਰ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਚੇਟਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਸ਼ਾਸਕ ਸਾਰੇ ਲਾਨਾ ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਬੈਂਕਾਕ ਦੇ ਚੱਕਰੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬੈਂਕਾਕ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਸੀ।ਖਮਫਾਨ 1822 ਵਿੱਚ ਥੰਮਲੰਗਕਾ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਚੇਟਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਲੇਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਖਮੂਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਦੁਆਂਗਥੀਪ ਸਮੇਤ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਹੋਇਆ।1825 ਵਿੱਚ ਖਮਫਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਹੋਰ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਫੂਥਾਵੌਂਗ, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਵਿਅਕਤੀ, ਨੇ ਕੰਟਰੋਲ ਲੈ ਲਿਆ।ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਦਬਾਅ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਜੋ ਗੁਆਂਢੀ ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।1826 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਬਰਮੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਿਆ। 1834 ਤੱਕ, ਉਹ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀਮਾ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਬੈਂਕਾਕ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣੀ ਸੀ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਰਾਏ ਅਤੇ ਫਯਾਓ ਵਰਗੇ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਦੀ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਵੀ ਦੇਖੀ।1846 ਵਿੱਚ ਫੁਥਾਵੋਂਗ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਮਹਾਵੋਂਗ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਨੈਵੀਗੇਟ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ ਕਰੋ
ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਰਾਜਾ ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਸੂਰਿਆਵੋਂਗ (ਆਰ. 1856–1870), ਜਿਸਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਨਿਰੰਕੁਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਬੈਂਕਾਕ ਦੁਆਰਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਵਿਘਨ ਸੀ। ©Anonymous
1856 Jan 1 - 1870

ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ ਕਰੋ

Chiang Mai, Mueang Chiang Mai
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ, 1856 ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਮੋਂਗਕੁਟ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਰਾਜਾ ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਸੂਰਿਆਵੋਂਗ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ, ਲਾਨਾ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ।ਸਾਗਵਾਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜੰਗਲਾਂ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਰਾਜ ਨੇ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ 1852 ਵਿੱਚ ਲੋਅਰ ਬਰਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਿੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਦੇਖਿਆ। ਲਾਨਾ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਆਜ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀ ਲਿਆ, ਜੰਗਲਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਬਰਮੀ ਲੌਗਰਾਂ ਨੂੰ ਲੀਜ਼ 'ਤੇ ਦਿੱਤੀਆਂ।ਇਹ ਲੱਕੜ ਦਾ ਵਪਾਰ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਿਆਮ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿਚਕਾਰ 1855 ਦੀ ਬੋਰਿੰਗ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿਆਮ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪਰਜਾ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।ਲਾਨਾ ਲਈ ਸੰਧੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਬਣ ਗਈ, ਰਾਜਾ ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਨੇ ਲੈਨਾ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ।ਇਹਨਾਂ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਖੇਤਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।1865 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮੋਕਮਾਈ ਦੇ ਸ਼ਾਨ ਰਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਨੇਤਾ ਕੋਲਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੇ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀ ਭੇਜ ਕੇ ਮੋਂਗਨਈ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਝੜਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।ਫਿਰ ਵੀ, ਏਕਤਾ ਦੇ ਇਸ ਸੰਕੇਤ ਨੂੰ ਬਰਮੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਦੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀਆਂ ਅਫਵਾਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੈਂਕਾਕ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।1869 ਤੱਕ, ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਨੇ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਮਾਵਕਮਾਈ ਵੱਲ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜੀਆਂ।ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਕੋਲਾਨ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲਾਨਾ ਕਸਬਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ।ਸਥਿਤੀ ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਦੀ ਬੈਂਕਾਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੂੰ ਕੋਲਾਨ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਤੋਂ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।ਦੁਖਦਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਾਵਿਲੋਰੋਟ ਦੀ ਮੌਤ 1870 ਵਿੱਚ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਰਾਜ ਦੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਲਾਨਾ ਦਾ ਸਿਆਮੀਜ਼ ਏਕੀਕਰਣ
ਇੰਥਾਵਿਚਯਾਨਨ (ਆਰ. 1873–1896), ਅਰਧ-ਸੁਤੰਤਰ ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦਾ ਆਖਰੀ ਰਾਜਾ।ਦੋਈ ਇੰਥਾਨੌਨ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ©Chiang Mai Art and Culture Centre
1899 Jan 1

ਲਾਨਾ ਦਾ ਸਿਆਮੀਜ਼ ਏਕੀਕਰਣ

Thailand
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਤ ਤੱਕ,ਭਾਰਤ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲਾਨਾ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪਰਜਾ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਨੇੜਿਓਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਲਵੀਨ ਨਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਸੀਮਾਵਾਂ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਗ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।ਬੋਰਿੰਗ ਸੰਧੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿਆਮ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚਿਆਂਗਮਾਈ ਸੰਧੀਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਲੰਨਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਸਿਆਮੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।ਇਹ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ, ਸਿਆਮ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਲਾਂਨਾ ਨਾਲ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ।19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ, ਸਿਆਮੀਜ਼ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਲਾਨਾ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਪ੍ਰਿੰਸ ਡੈਮਰੋਂਗ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮੋਨਥਨ ਥੀਸਾਫੀਬਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਨੇ ਲਾਨਾ ਨੂੰ ਸਹਾਇਕ ਰਾਜ ਤੋਂ ਸਿਆਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਲੌਗਿੰਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਆਮ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗਲਾਤ ਦੇ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੈਨਾ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਹੋਰ ਘਟ ਗਈ।1900 ਤੱਕ, ਲਾਨਾ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੋਨਥਨ ਫਾਈਪ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਿਆਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੈਨਾ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਛਾਣ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।ਅਗਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਨੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਵਿਰੋਧਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਰੇ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਗਾਵਤ।ਚਿਆਂਗ ਮਾਈ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਸਕ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਕੇਵ ਨਵਾਰਤ, ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਸਮੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।1932 ਦੀ ਸਿਆਮੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਨਥਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਨਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜਾ ਵਜੀਰਵੁੱਧ ਦੇ 1912 ਸਰਨੇਮ ਐਕਟ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਪਨਾਮ "ਨਾ ਚਿਆਂਗਮਾਈ" ਅਪਣਾਇਆ।

Footnotes



  1. Roy, Edward Van (2017-06-29). Siamese Melting Pot: Ethnic Minorities in the Making of Bangkok. ISEAS-Yusof Ishak Institute. ISBN 978-981-4762-83-0.
  2. London, Bruce (2019-03-13). Metropolis and Nation In Thailand: The Political Economy of Uneven Development. Routledge. ISBN 978-0-429-72788-7.
  3. Peleggi, Maurizio (2016-01-11), "Thai Kingdom", The Encyclopedia of Empire, John Wiley & Sons, pp. 1–11.
  4. Strate, Shane (2016). The lost territories : Thailand's history of national humiliation. Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 9780824869717. OCLC 986596797.
  5. Coedès, George (1968). Walter F. Vella (ed.). The Indianized States of south-east Asia. trans.Susan Brown Cowing. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  6. Thailand National Committee for World Heritage, 2015.
  7. Patit Paban Mishra (2010). The History of Thailand, p. 42. Greenwood History of Modern Nations Series.
  8. Miksic, John Norman; Yian, Goh Geok (2016). Ancient Southeast Asia. London: Routledge. ISBN 978-1-31727-904-4, p. 456.
  9. Stratton, Carol; Scott, Miriam McNair (2004). Buddhist Sculpture of Northern Thailand. Chicago: Buppha Press. ISBN 978-1-93247-609-5, p. 210.
  10. Miksic & Yian 2016, p. 457.
  11. Lorrillard, Michel (2021). The inscriptions of the Lān Nā and Lān Xāng Kingdoms: Data for a new approach to cross-border history. Globalized Thailand? Connectivity, Conflict and Conundrums of Thai Studies. Chiang Mai: Silkworm Books/University Chiang Mai. pp. 21–42, p. 971.
  12. Stratton & Scott 2004, p. 29.
  13. Lorrillard 2021, p. 973.
  14. Lorrillard 2021, p. 976.
  15. Grabowsky, Volker (2010), "The Northern Tai Polity of Lan Na", in Wade, Geoff; Sun, Laichen (eds.), Southeast Asia in the Fifteenth Century: The China Factor, Hong Kong: Hong Kong University Press, pp. 197–245, ISBN 978-988-8028-48-1, p. 200-210.
  16. Grabowsky (2010), p. 210.
  17. Wyatt, David K. (2003). Thailand: A Short History (2nd ed.). ISBN 978-0-300-08475-7, p. 80.
  18. Royal Historical Commission of Burma (2003) [1829]. Hmannan Yazawin (in Burmese). Yangon: Ministry of Information, Myanmar, Vol. 3, p. 48.
  19. Hmannan, Vol. 3, pp. 175–181.
  20. Hmannan, Vol. 3, p. 363.
  21. Grabowsky, Volker (1999). Forced Resettlement Campaigns in Northern Thailand during the Early Bangkok Period. Journal of Siamese Society.

References



  • Burutphakdee, Natnapang (October 2004). Khon Muang Neu Kap Phasa Muang [Attitudes of Northern Thai Youth towards Kammuang and the Lanna Script] (PDF) (M.A. Thesis). 4th National Symposium on Graduate Research, Chiang Mai, Thailand, August 10–11, 2004. Asst. Prof. Dr. Kirk R. Person, adviser. Chiang Mai: Payap University. Archived from the original (PDF) on 2015-05-05. Retrieved 2013-06-08.
  • Forbes, Andrew & Henley, David (1997). Khon Muang: People and Principalities of North Thailand. Chiang Mai: Teak House. ISBN 1-876437-03-0.
  • Forbes, Andrew & Henley, David (2012a). Ancient Chiang Mai. Vol. 1. Chiang Mai: Cognoscenti Books. ASIN B006HRMYD6.
  • Forbes, Andrew & Henley, David (2012b). Ancient Chiang Mai. Vol. 3. Chiang Mai: Cognoscenti Books. ASIN B006IN1RNW.
  • Forbes, Andrew & Henley, David (2012c). Ancient Chiang Mai. Vol. 4. Chiang Mai: Cognoscenti Books. ASIN B006J541LE.
  • Freeman, Michael; Stadtner, Donald & Jacques, Claude. Lan Na, Thailand's Northern Kingdom. ISBN 974-8225-27-5.
  • Cœdès, George (1968). The Indianized States of South-East Asia. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-0368-1.
  • Harbottle-Johnson, Garry (2002). Wieng Kum Kam, Atlantis of Lan Na. ISBN 974-85439-8-6.
  • Penth, Hans & Forbes, Andrew, eds. (2004). A Brief History of Lan Na. Chiang Mai: Chiang Mai City Arts and Cultural Centre. ISBN 974-7551-32-2.
  • Ratchasomphan, Sænluang & Wyatt, David K. (1994). David K. Wyatt (ed.). The Nan Chronicle (illustrated ed.). Ithaca: Cornell University SEAP Publications. ISBN 978-0-87727-715-6.
  • Royal Historical Commission of Burma (2003) [1829]. Hmannan Yazawin (in Burmese). Vol. 1–3. Yangon: Ministry of Information, Myanmar.
  • Wyatt, David K. & Wichienkeeo, Aroonrut (1998). The Chiang Mai Chronicle (2nd ed.). Silkworm Books. ISBN 974-7100-62-2.
  • Wyatt, David K. (2003). Thailand: A Short History (2nd ed.). ISBN 978-0-300-08475-7.