Хан гүрэн

Хятадын анхны эзэнт гүрэн бол Цинь улс (МЭӨ 221-207) байв.Цинь улс байлдан дагуулалтын замаар Хятадын дайчин улсуудыг нэгтгэсэн боловч анхны эзэн хаан Цинь Ши Хуан нас барсны дараа тэдний дэглэм тогтворгүй болсон.Дөрвөн жилийн дотор угсааны эрх мэдэл бослогын өмнө унав.Циний гурав дахь бөгөөд сүүлчийн захирагч Зыин МЭӨ 206 онд босогчдын хүчинд ямар ч болзолгүйгээр бууж өгсний дараа хуучин Цинь гүрэн босогчдын удирдагч Сян Юй арван найман хаант улсад хуваагдан, янз бүрийн босогчдын удирдагчид захирч, Циний жанжид бууж өгсөн байна.Удалгүй иргэний дайн дэгдэж, хамгийн гол нь Сян Юйгийн Баруун Чу болон Лю Бангийн Хан хоёр том гүрний хооронд болсон.

Чу-Хан гүрний мөргөлдөөн бол эртний Хятадад унасан Цинь гүрэн болон дараагийн Хань гүрний хоорондох засаглалын үе юм.Сян Юй үр дүнтэй командлагч гэдгээ баталсан ч орчин үеийн Аньхуйд болсон Гайсиагийн тулалдаанд (МЭӨ 202) Лю Бан түүнийг ялав.Шиан Юй Вужян руу зугтаж, сүүлчийн хүчирхийллийн дараа амиа хорложээ.Дараа нь Лю Бан өөрийгөө эзэн хаан хэмээн тунхаглаж, Хань гүрнийг Хятадын эрх баригч гүрэн болгон байгуулжээ.

Лю Бан Хан гүрнийг байгуулж (цаашид түүхчид Баруун Хань гэж хуваасан) өөрийгөө эзэн хаан Гаозу хэмээн нэрлэжээ.Лю Бан болХятадын түүхэнд тариачны гэр бүлд төрсөн цөөхөн гүрнийг үндэслэгчдийн нэг юм.Лиу Бан засгийн эрхэнд гарахаасаа өмнө анх Цинь гүрний эрхшээлд орсон Чу муж дахь төрөлх хот Пэй мужид хууль сахиулах бага офицероор ажиллаж байжээ.Анхны эзэн хаан нас барж, улмаар Цинь гүрэн улс төрийн эмх замбараагүй байдал үүссэнээр Лю Бан төрийн албаны албан тушаалаасаа татгалзаж, Циний босогчдын эсрэг удирдагч болжээ.Тэрээр босогчдын удирдагч Сян Юйтэй өрсөлдөн Циний гол нутгийг эзлэн түрүүлж, МЭӨ 206 онд Циний захирагч Зиинийг бууж өгөхөд хүргэсэн.Түүний хаанчлалын хугацаанд Лю Бан татвар, корвэйг бууруулж, Күнзийн шашныг сурталчилж, Лю вассал бус улсуудын ноёдын бослогыг дарах зэрэг олон үйлдлүүдийг хийжээ.Мөн тэрээр МЭӨ 200 онд Байдэнгийн тулалдаанд ялагдсаны дараа Хан гүрэн, Хүннүгийн хооронд де юре энх тайвныг тогтоох хечин бодлогыг санаачилсан.

Эзэн хаан Гаозу эхэндээ Луояныг нийслэл болгосон боловч байгалийн хамгаалалт, хангамжийн замд хүрэх боломж сайжирсан тул түүнийг Чан'ань (орчин үеийн Сиань, Шааньсигийн ойролцоо) руу шилжүүлэв.Циний өмнөх жишгийг дагаж эзэн хаан Гаозу гурван талт засгийн газрын (Гурван ноёнтон бүрдүүлсэн) засаг захиргааны загварыг есөн харьяа яам (Есөн сайдаар ахлуулсан) баталлаа.Хань улсын төрийн зүтгэлтнүүд Циний хатуу ширүүн арга барил, хууль зүйн гүн ухааныг ерөнхийд нь буруушааж байсан ч Канцлер Сяо Хэгийн МЭӨ 200 онд эмхэтгэсэн Хань улсын анхны хуулийн дүрэм нь Циний хуулийн бүтэц, мөн чанараас ихээхэн зүйлийг авсан бололтой.Чананаас Гаозу эзэнт гүрний баруун хэсэгт 13 командлалыг (түүний нас барснаар 16 болж нэмэгдсэн) шууд захирч байв.Зүүн хэсэгт тэрээр 10 хагас автономит хаант улсыг (Ян, Дай, Жао, Ци, Лян, Чу, Хуай, Ву, Нан, Чанша) байгуулж, тэднийг тайвшруулахын тулд хамгийн алдартай дагалдагчдадаа бэлэглэсэн.МЭӨ 196 он гэхэд умард нутгийн нүүдэлчин ард түмэн болох Хүннү нартай эвсэж, бослого гаргасны улмаас Гаозу тэдний есийг хааны гэр бүлийн гишүүдээр сольжээ.Майкл Лёвийн хэлснээр хаант улс бүрийн засаг захиргаа нь "канцлер, хааны зөвлөх болон бусад албан тушаалтнууд бүхий төв засгийн газрын жижиг хэмжээний хуулбар" байв.Хаант улсууд тооллогын мэдээлэл болон татварынхаа тодорхой хэсгийг төв засгийн газарт дамжуулах ёстой байв.Хэдийгээр тэд зэвсэгт хүчнийг хадгалах үүрэгтэй байсан ч хаад нийслэлээс тодорхой зөвшөөрөл авалгүйгээр цэрэг дайчлах эрхгүй байв.

Байдэнд ялагдсаны дараа Хань хаан Хүннүгийн заналхийллийг цэргийн аргаар шийдвэрлэхээс татгалзав.Үүний оронд МЭӨ 198 онд ордны түшмэл Лю Жинг (劉敬) хэлэлцээ хийхээр илгээв.Эцэст нь талуудын хооронд байгуулсан энх тайвны тохиролцоонд Чаньюйтай гэрлэсэн Хан "гүнж" гэж нэрлэгддэг байсан;Хүннүгийн торго, архи, будаа зэргийг үе үе өргөх;муж улсын хооронд тэгш байдал;цагаан хэрэм нь харилцан хил юм.Энэ гэрээ нь Хан улсын эзэн хаан Ву Хүннүгийн эсрэг дайн хийх бодлогыг сэргээх шийдвэр гаргах хүртэл жаран жил орчим Хан улс, Хүннүгийн харилцааны хэв маягийг тогтоосон юм.Хань улс эзэн хааны охидыг явуулахгүйн тулд Хүннү нартай Хэчин гэр бүл зохиох гэж байхад нь "гүнж" хэмээн худал нэр зүүсэн, ямар ч хамааралгүй энгийн эмэгтэйчүүдийг олон удаа илгээж байжээ.

Ин Буг МЭӨ 195 онд бослого гаргахад эзэн хаан Гаозү биечлэн Инийн эсрэг цэргийг удирдаж, сумны шарх авч, дараа жил нь үхэлд хүргэсэн.Үүний дараахан Гаозүгийн бэлэвсэн эхнэр, эдүгээ хатан хаан Лю Жи хаан ширээнд суух магадлалтай Лю Рүйг хордуулж, түүний эх Ци-г хэрцгийгээр зэрэмдэглэжээ.Өсвөр насны эзэн хаан Хуй ээжийнхээ харгис хэрцгий үйлдлүүдийг олж мэдээд Лёве "түүний үгэнд орж зүрхлээгүй" гэж хэлэв.Лу Жигийн удирдлаган дор байсан шүүх Хүннүгийн 2000 хүн олзлогдсон Лонси командлалыг (орчин үеийн Ганьсуд) довтлохыг шийдэж чадаагүй төдийгүй Наньюэ улсын хаан Жао Туотой мөргөлдөөн өдөөсөн. өмнөд хаант улсад төмөр болон бусад худалдааны эд зүйлсийг экспортолж байв.МЭӨ 180 онд Хатан хаан Луйг нас барсны дараа Лю овгийнхон Лю хаант улсыг түлхэн унагахаар санаархаж, Цигийн хаан Лю Сян (Гаозү хааны ач хүү) Лусын эсрэг боссон гэж үздэг.Төв засгийн газар болон Цигийн хүчнүүд хоорондоо тулалдахаас өмнө Чанань дахь Чен Пин, Жоу Бо нараар удирдуулсан төрийн эргэлтээр Лу овгийг эрх мэдлээс нь зайлуулж устгасан.Дай улсын хаан Лю Хэнгийн эх Бо консорт нь язгууртан зан чанартай гэж тооцогддог байсан тул түүний хүү хаан ширээг залгамжлагчаар сонгогдов;түүнийг нас барсны дараа Хан улсын эзэн хаан Вэнь (МЭӨ 180–157) хэмээн нэрлэдэг.

Олон жилийн мөргөлдөөний дараа.Лю Бангийн эсэн мэнд үлдсэн хөвгүүдийн нэг Вэн хаан хаан ширээнд сууж, тасарсан удам угсаагаа сэргээв.Тэр болон түүний гэр бүлийнхэн Лу Жи овгийг бослого гаргасных нь төлөө шийтгэж, гэр бүлийн бүх гишүүдийг хөнөөжээ.Түүний хаанчлал нь ач хүү эзэн хаан Вугийн үед хөгжил цэцэглэлтийн үндсийг тавьсан нэн шаардлагатай улс төрийн тогтвортой байдлыг авчирсан.Түүхчдийн үзэж байгаагаар эзэн хаан Вэнь төрийн хэргийн сайд нарт итгэж, зөвлөлддөг байсан;Таоист эхнэр, хатан хаан Доугийн нөлөөн дор эзэн хаан мөн үргүй зардал гаргахаас зайлсхийхийг эрмэлздэг байв.Лю Сян хаан Вэнийг хуулийн хэрэгт маш их цаг заваа зориулдаг байсан бөгөөд Шэнь Бухайг унших дуртай байсан бөгөөд өөрийн харьяат хүмүүсийг хянахын тулд боловсон хүчний шалгалтын нэг хэлбэр болох Шин-Минийг ашигладаг байсан гэж ярьдаг.МЭӨ 165 онд мөнхийн ач холбогдолтой алхам хийж, Вэнь төрийн албанд шалгалтаар элсүүлэх ажлыг нэвтрүүлсэн.Өмнө нь боломжит албан тушаалтнууд хэзээ ч эрдмийн шалгалтад сууж байгаагүй.Тэдний нэрийг орон нутгийн албан тушаалтнууд нэр хүнд, чадавхийг харгалзан төв засгийн газарт илгээдэг байсан бөгөөд үүнийг заримдаа субъектив байдлаар дүгнэдэг.

Хан улсын эзэн хаан Жинг бол МЭӨ 157-141 он хүртэл Хятадын Хан гүрний зургаа дахь хаан байв.Түүний хаанчлал нь феодалын хаад/ноёдын эрх мэдлийг хязгаарлаж, улмаар МЭӨ 154 онд долоон улсын бослогод хүргэсэн.Эзэн хаан Жинг бослогыг дарж чадсан бөгөөд үүний дараа ноёд өөрийн харьяаллын сайд нарыг томилох эрхийг хасав.Энэ алхам нь төв эрх мэдлийг нэгтгэхэд тусалсан бөгөөд энэ нь түүний хүү Хан улсын эзэн хаан Вугийн урт удаан хугацааны хаанчлалын замыг тавьсан юм.Жинг хаан ээдрээтэй зан чанартай байв.Тэрээр эцэг Вэнь вангийнхаа ард түмний ажилд хөндлөнгөөс оролцохгүй байх бодлогыг үргэлжлүүлж, татвар болон бусад ачааллыг бууруулж, төрийн хэмнэлттэй байдлыг дэмжсэн.Тэрээр эцгийнхээ эрүүгийн ялыг бууруулах бодлогыг үргэлжлүүлж, томруулсан.Түүний ард түмнийг хөнгөн засаглалтай болгосон нь түүний эх Хатан хаан Доугийн даоист нөлөөнөөс үүдэлтэй юм.Тэрээр Долоон улсын бослогод ялалт байгуулах боломжийг олгосон генерал Жоу Яфу болон түүний эхнэр Хатан хаан Бо нартай хатуу харьцсан гэх зэргээр бусдад талархалгүй хандсан хэмээн шүүмжлүүлжээ.

Долоон улсын бослого МЭӨ 154 онд Хятадын Хан гүрний эсрэг бүс нутгийн хагас автономит хаадууд нь засгийн газраа улам төвлөрүүлэх гэсэн эзэн хааны оролдлогыг эсэргүүцэх зорилгоор бослого гаргажээ.Эзэн хаан Гаозу хаант улсыг гаднаас хамгаалах үүднээс бие даасан цэргийн эрх мэдэл бүхий эзэн хааны ноёдыг анх бий болгожээ.Эзэн хаан Жингийн үед тэд эзэн хааны засгийн газрын хууль, зарлигийг дагахаас татгалзсанаар аль хэдийн асуудал үүсгэж байв.Хэрэв энэ мөргөлдөөнд долоон ноёд давамгайлсан бол Хань улс задран унасан улсуудын нэгдсэн холбоо болон хувирах байсан.Бослогын дараа, ноёдын тогтолцоо хэвээр хадгалагдан үлдэж, эзэн хаан Жин болон түүний хүү эзэн хаан Ву нарын үед ноёдын эрх мэдэл аажмаар буурч, ноёдын хэмжээ ч мөн буурчээ.Хань гүрний урт наслалтаар Хятад улс хуваагдсан улсууд биш нэгдмэл эзэнт гүрэнтэй байх нь хэвийн үзэгдэл болсон.

Хан улсын эзэн хаан Ву 54 жил үргэлжилсэн нь 1800 гаруй жилийн дараа Канси хааны хаанчлал хүртэл дээд амжилтыг эвдэж чадаагүй бөгөөд угсаатны Хятад хаадын дээд амжилт хэвээр байна.Түүний хаанчлалын үр дүнд Хятадын соёл иргэншилд геополитикийн нөлөө асар их өргөжиж, засгийн газрын бодлого, эдийн засгийн өөрчлөн байгуулалт, хуульч-Күнзийн эрлийз сургаалыг сурталчлах замаар хүчирхэг төвлөрсөн улсыг хөгжүүлэхэд хүргэсэн.Түүхийн нийгэм, соёлын судлалын салбарт эзэн хаан Ву шашны шинэчлэл, яруу найргийн болон хөгжмийн урлагийг ивээн тэтгэж, тэр дундаа Эзэн хааны хөгжмийн товчоог нэр хүндтэй байгууллага болгон хөгжүүлснээрээ алдартай.Мөн түүний засаглалын үед баруун Евразитай соёлын харилцаа шууд болон шууд бусаар ихээхэн нэмэгдсэн.Тэрээр эзэн хаан байх хугацаандаа Хан гүрнийг газар нутгийнхаа хамгийн том тэлэлтээр удирдаж байсан.Их гүрний хил хязгаар нь баруун талаараа Фергана хөндийгөөс, зүүн талаараа Хойд Солонгос, өмнөд талаараа Вьетнамын хойд хэсэг хүртэл үргэлжилдэг байв.Эзэн хаан Ву нүүдэлчин Хүннү нарыг хойд Хятад руу системтэй довтолж байсныг амжилттай няцааж, өөрийн элч Жан Цянийг МЭӨ 139 онд Их Юэчжи, Канжу нартай холбоо тогтоохыг эрэлхийлэхээр Баруун бүс рүү илгээсэн нь Төв Азид дипломат төлөөлөгчийн газруудыг цаашид явуулахад хүргэсэн юм.Түүхэн сурвалжид түүнийг буддын шашны талаар мэддэггүй, харин бөө мөргөлийг сонирхдог байсныг онцолсон боловч эдгээр элчин сайдын яамдын үр дүнд үүссэн соёлын солилцоо нь түүнийг Төв Азиас Буддын шашны хөшөөг хүлээн авсан гэж үздэг. Агуй.Хан гүрнийг дэлхийн хамгийн хүчирхэг гүрний нэг болгосон хүчирхэг удирдлага, үр дүнтэй засаглалын ачаар эзэн хаан Ву нь Хятадын түүхэн дэх хамгийн агуу хаадын нэг гэж тооцогддог.Түүний бодлого, хамгийн найдвартай зөвлөхүүд нь Шан Яныг баримтлагчдыг дэмжсэн хуульч байв.Гэсэн хэдий ч эзэн хаан Ву автократ, төвлөрсөн улсыг байгуулсан ч Күнзийн шашны зарчмуудыг эзэнт гүрнийхээ төрийн гүн ухаан, ёс зүйн дүрэм болгон авч, ирээдүйн удирдагчдад Күнзийн сонгодог зохиолуудыг заах сургууль байгуулжээ.

Миньюэгийн эсрэг хийсэн Хан улсын кампанит ажил нь Миньюэ улсын эсрэг явуулсан Хан улсын цэргийн гурван удаагийн аян дайн байв.Эхний кампанит ажил нь МЭӨ 138 онд Минюэ Зүүн Оу руу довтолсоны хариу үйлдэл байв.МЭӨ 135 онд Минюэ, Наньюэ хоёрын хоорондох дайнд оролцохоор хоёр дахь кампанит ажил явуулав.Аяны дараа Минюэг Хан улсын төлөөлөгч хаан захирч байсан Минюэ болон Дунюэ болгон хуваажээ.МЭӨ 111 онд болсон гурав дахь цэргийн аян дайнд Дунюэ ялагдаж, хуучин Миньюэгийн нутаг Хань гүрэнд нэгдсэн.

Жан Цяний аяллыг эзэн хаан Ву захиалсан бөгөөд гол зорилго нь Торгоны замд тив дамнасан худалдааг эхлүүлэх, мөн холбоотнуудыг баталгаажуулах замаар улс төрийн хамгаалалтыг бий болгох явдал юм.Түүний номлолууд нь зүүн ба барууны хооронд худалдааны замыг нээж, худалдаагаар дамжуулан өөр өөр бүтээгдэхүүн, хаант улсуудыг бие биендээ ил болгосон.Тэрээр Хан гүрний эзэнт гүрний ордонд Төв Азийн тухай, тэр дундаа Македонийн эзэнт гүрэн , Парфийн эзэнт гүрний Грек-Бактрын үлдэгдэл зэрэг үнэ цэнэтэй мэдээллийг буцааж авчирсан.Жангийн бүртгэлийг МЭӨ 1-р зуунд Сыма Цян эмхэтгэсэн.Торгоны замын Төв Азийн хэсгүүдийг МЭӨ 114 оны орчимд Жан Цяний номлол, хайгуулын ачаар өргөжүүлсэн.Өнөөдөр Жанг Хятадын үндэсний баатар гэж үздэг бөгөөд Хятад улс болон дэлхийн улс орнуудад худалдааны худалдаа, дэлхийн эвсэл байгуулах өргөн боломжийг нээхэд гол үүрэг гүйцэтгэснийх нь төлөө хүндлэгддэг.Тэрээр Шинжаанаас баруун зүгт орших газар нутаг, тэр дундаа Төв Азийн бүс нутаг, тэр ч байтугай Хинду Кушийн өмнө зүгт орших газар нутгийг Хятад эзлэн авахад чухал анхдагч үүрэг гүйцэтгэсэн.Энэхүү аялал нь Торгоны замыг бий болгосон нь зүүн, барууны орнуудын даяаршлын эхлэлийг тавьсан юм.

Хан гүрний өмнөд зүгт тэлэлт нь одоогийн Өмнөд Хятад болон Хойд Вьетнамын нутаг дэвсгэрт хийсэн Хятадын цэргийн кампанит ажил, экспедиц юм.Өмнө зүг рүү чиглэсэн цэргийн тэлэлт өмнөх Цинь гүрний үед эхэлж, Хань улсын үед үргэлжилсэн.Юэ овог аймгуудыг байлдан дагуулах аян дайн өрнөж, МЭӨ 135, МЭӨ 111 онд Миньюэ, НТӨ 111 онд Наньюэ, НТӨ 109 онд Диан улсыг өөртөө нэгтгэсэн.Хятадын Хань үндэстний соёл шинээр эзлэгдсэн нутаг дэвсгэрт нэвтэрч, Байюэ, Диан овог аймгууд эцэст нь Хань гүрэнд ууссан эсвэл нүүлгэн шилжүүлсэн.Хань гүрний нөлөөг нотлох баримт нь орчин үеийн Хятадын өмнөд нутгийн Байюэ булшнаас олдсон эд өлгийн зүйлсээс илт харагдаж байна.Энэхүү нөлөөллийн хүрээ нь эцэстээ Зүүн өмнөд Азийн эртний янз бүрийн хаант улсуудад хүрч, харилцаа холбоо нь Хань үндэстний соёл, худалдаа, улс төрийн дипломат харилцааг дэлгэрүүлэхэд хүргэсэн.Хятадын торгоны эрэлт нэмэгдсэн нь Европ, Ойрхи Дорнод, Хятадыг холбосон торгоны замыг бий болгоход хүргэсэн.

Хан-Хүннүгийн дайн буюу Хятад-Хүннүгийн дайн нь МЭӨ 133 оноос МЭ 89 он хүртэл Хань гүрэн болон нүүдэлчин Хүннүгийн холбооны хооронд болсон цэргийн цуврал тулаан юм.Хан эзэнт гүрэн Ву хааны үеэс (МЭӨ 141-87 он) эхлэн умард хязгаарт улам бүр нэмэгдэж буй Хүннүгийн довтолгооныг даван туулахын тулд харьцангуй идэвхгүй гадаад бодлогоос довтолгооны стратеги болж өөрчлөгдсөн бөгөөд мөн эзэнт гүрний ерөнхий бодлогын дагуу нутаг дэвсгэрээ тэлэх болсон. .МЭӨ 133 онд Хүннү нар Майид довтлогчиддоо отолт хийх гэж байгааг мэдээд мөргөлдөөн хурцадсан.Хань улсын шүүх Ордосын гогцоо, Хэсигийн коридор, говь цөлд орших бүс нутгуудад хэд хэдэн цэргийн экспедиц явуулахаар шийдвэрлэж, түүнийг байлдан дагуулж, Хүннү нарыг хөөн гаргахыг амжилттай оролдсон.Дараа нь дайн баруун бүсийн олон жижиг мужуудыг чиглэн урагшиллаа.Тулалдааны мөн чанар цаг хугацааны явцад харилцан адилгүй байсан бөгөөд баруун мужуудын нутаг дэвсгэрийн эзэмшил, улс төрийн хяналтыг өөрчлөх явцад олон тооны хохирол амссан.Бүс нутгийн эвслүүд нь нэг тал нь тодорхой нутаг дэвсгэрт нөгөө талдаа давуу эрх олж авах үед заримдаа хүчээр шилжих хандлагатай байв.Хань гүрэн эцэстээ хойд нүүдэлчдийг давж, дайн нь Хань гүрний улс төрийн нөлөөг Төв Азид гүнзгийрүүлэх боломжийг олгосон.Хүннүгийн нөхцөл байдал хүндрэхийн хэрээр иргэний мөргөлдөөн үүсч, улмаар холбоог улам сулруулж, улмаар хоёр бүлэгт хуваагдсан.Өмнөд Хүннүчүүд Хань гүрэнд дагаар орсон боловч Умард Хүннү эсэргүүцсээр байсан бөгөөд эцэст нь Хань гүрэн болон түүний вассалуудын цаашдын аян дайн, Сяньби зэрэг Дунху улсууд гарч ирснээр баруун зүгт хөөгдөв.Төрөл бүрийн жижиг мужуудыг эрхшээлдээ оруулсан байлдан дагуулалт, томоохон хэмжээний тулалдаан зэрэг чухал үйл явдлуудаар тэмдэглэгдсэн энэ дайны үр дүнд Хань гүрэн МЭ 89 онд Хүннүгийн төрийг бүрэн ялав.

МЭӨ 121 онд Хань үндэстний хүчнүүд Хэси коридороос Лоп Нур хүртэлх өргөн уудам нутгаас Хүннү нарыг хөөн гаргажээ.Тэд МЭӨ 111 онд энэ баруун хойд нутагт Хүннү-Чян нарын хамтарсан довтолгоог няцаав.Тэр жил Хань улсын шүүх энэ бүс нутагт хяналтаа бэхжүүлэхийн тулд Жиучуань, Жаньи, Дунхуан, Вувэй гэсэн дөрвөн шинэ хилийн командлал байгуулжээ.Хил дээр байгаа хүмүүсийн дийлэнх нь цэргүүд байв.Заримдаа шүүх тариачин тариачдыг засгийн газрын эзэмшлийн боол, хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг ялтнуудын хамт шинэ хилийн суурин руу албадан нүүлгэн шилжүүлдэг байв.Мөн шүүхээс тариачид, худалдаачид, газар эзэмшигчид, хөлсний ажилчид гэх мэт энгийн иргэдийг сайн дураараа хил рүү нүүхийг уриалав.

Хань үндэстний Нанюэгийн байлдан дагуулалт нь орчин үеийн Гуандун, Гуанси, Хойд Вьетнам дахь Хань гүрэн болон Наньюэ хаант улсын хооронд болсон цэргийн мөргөлдөөн юм.Эзэн хаан Вугийн үед Хань улсын цэргүүд Наньюэгийн эсрэг шийтгэх кампанит ажил эхлүүлж, МЭӨ 111 онд эзлэн авчээ.

Тэнгэрийн морьдын дайн буюу Хань-Даюань дайн нь МЭӨ 104, МЭӨ 102 ондХятадын Хан гүрэн болон Хятадуудад Даюань ("Их Иончууд") гэгддэг Сакагийн захирч байсан Грек-Бактрын хаант улсын хооронд тулалдсан цэргийн мөргөлдөөн юм. хуучин Персийн эзэнт гүрний зүүн захад (одоогийн Узбекистан, Киргизстан, Тажикистан улсын хооронд) Ферганын хөндийд.Энэ дайн нь Хан-Хүннүгийн дайныг тойрсон геополитикийн хүрээг хамарсан худалдааны маргаанаас үүдэлтэй гэж үздэг бөгөөд үүний үр дүнд Хан үндэстний хоёр удаагийн экспедиц нь Хань үндэстний шийдвэрлэх ялалтад хүрч, Хан Хятадад ноёрхлоо Төв Азийн гүнд (тэр үед Хятадууд мэдэгдэж байсан) өргөжүүлэх боломжийг олгосон гэж үздэг. Баруун бүсүүд шиг).Хань улсын эзэн хаан Ву Дипломатч Жан Цянаас Даюань "тэнгэрийн морьд" гэгддэг хурдан бөгөөд хүчирхэг Ферган адуу эзэмшдэг гэсэн мэдээг хүлээн авч, Хүннүгийн адууны нүүдэлчидтэй тулалдах үед тэдний морин цэргийн морины чанарыг сайжруулахад ихээхэн тустай байсан тул элч илгээжээ. бүс нутгийг судалж, эдгээр адууг импортлох худалдааны замуудыг бий болгох.Гэвч Даюань хаан уг наймаанаас татгалзаад зогсохгүй төлбөрийн алтыг хураан авч, Хань улсын элч нарыг отолтод оруулж, нутаг буцах замдаа алжээ.Доромжлогдож, уурласан Хань ордныхон Даюанийг дарахын тулд генерал Ли Гуанли тэргүүтэй армийг илгээсэн боловч тэдний анхны дайралт нь зохион байгуулалт муутай, хангамж хангалтгүй байв.Хоёр дахь, илүү том, илүү сайн хангагдсан экспедицийг хоёр жилийн дараа илгээж, Даюанийн нийслэл Александриа Эсчате руу амжилттай бүслэн, Даюаныг болзолгүйгээр бууж өгөхөд хүргэв.Хань улсын экспедицийн цэргүүд Даюаньд Хань улсыг дэмжигч дэглэм тогтоож, Хань улсын адууны аж ахуйг сайжруулахын тулд хангалттай хэмжээний адууг эргүүлэн авчээ.Энэхүү хүч чадлын хэтийн төлөв нь Баруун бүс нутагт орших Тохарын баян бүрдийн олон жижиг хот-улсуудыг Хүннүгээс Хан гүрний холбоонд шилжүүлэхэд хүргэсэн бөгөөд энэ нь хожим Баруун бүс нутгуудын хамгаалалтыг байгуулах замыг тавьсан юм.

Эзэн хаан Жао бол Хан улсын эзэн хаан Вугийн бага хүү байв.Түүнийг төрөх үед эзэн хаан Ву аль хэдийн 62 настай байсан. Ханхүү Фулин МЭӨ 87 онд эзэн хаан Ву нас барсны дараа хаан ширээнд суув.Тэр дөнгөж найман настай байсан.Хуо Гуан захирагчаар ажиллаж байв.Эзэн хаан Вугийн урт удаан хаанчлал нь Хан гүрнийг ихээхэн өргөжүүлсэн;Гэсэн хэдий ч байнгын дайн эзэнт гүрний сан хөмрөгийг шавхав.Хуогийн удирдлаган дор эзэн хаан Жао санаачилга гарган татварыг бууруулж, засгийн газрын зардлыг бууруулжээ.Үүний үр дүнд иргэд цэцэглэн хөгжиж, Хан гүрэн амар амгалангийн эрин үеийг эдэлжээ.Эзэн хаан Жао 13 жил хаан ширээнд суусны эцэст 20 насандаа таалал төгсөв. Түүний орыг Чанигийн ханхүү Хэ залгамжлав.

Хан улсын эзэн хаан Суан бол МЭӨ 74-48 он хүртэл хаанчилж байсан Хятадын Хан гүрний арав дахь хаан байв.Түүний хаанчлалын үед Хань улс эдийн засаг, цэрэг зэвсгийн хувьд цэцэглэн хөгжиж, бүс нутгийн их гүрэн болсон бөгөөд олон хүн Хан улсын түүхийн оргил үе гэж үздэг байв.Түүнийг МЭӨ 48 онд нас барсны дараа түүний хүү Юань хаан залгамжлав.Суан хааныг түүхчид ажилсаг, гайхалтай захирагч гэж үздэг.Тэрээр эгэл жирийн хүмүүсийн дунд өссөн учраас ард иргэдийн зовлон зүдгүүрийг сайтар ойлгож, татварыг бууруулж, засгийн газрыг чөлөөлж, чадварлаг сайд нарыг төрд ажиллуулсан.Лю Сян түүнийг Шэн Бухайн зохиолыг унших дуртай байсан бөгөөд Син-Минг ашиглан доод албан тушаалтнаа захирч, хуулийн хэрэгт их цаг зарцуулдаг байсан гэж хэлсэн.Эзэн хаан Суан саналд нээлттэй, зан чанарын сайн шүүгч байсан бөгөөд Хуо Гуан нас барсны дараа Ву хааныг нас барснаас хойш ихээхэн эрх мэдэлтэй байсан Хуогийн гэр бүл зэрэг авлигад идэгдсэн түшмэдүүдийг устгаж эрх мэдлээ бэхжүүлсэн.

Хан улсын Чен хаан өөрийн эцэг Хан улсын Юан хааныг залгамжлав.Юань хаан нас барж, Чен хаан ширээнд суусны дараа Ван хатан хаан инжний эзэн болжээ.Эзэн хаан Чен авга ах нартаа (хатан хаан Вангийн ах дүүс) маш их итгэж, тэднийг төрийн ажилд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байв.Ван овгийн эзэн хааны эхийн төрөл төрөгсөд өмнөх эзэн хааны урам зоригоор эрх мэдлийн хөшүүргийг чангалж, засгийн эрх мэдлийг атгах болсноор Чен хааны удирдлага дор Хан гүрний задралын явц үргэлжилсээр байв.Авлига хээл хахууль, шунахай албан тушаалтнууд засгийн газрыг зовоож, улмаар улс даяар бослого тэмцэл өрнөв.Ван нар ялангуяа авилгад автаагүй бөгөөд эзэн хаанд туслахыг чин сэтгэлээсээ хичээж байсан ч эрх мэдлээ нэмэгдүүлэхэд голлон анхаарч, янз бүрийн албан тушаалд түшмэд сонгохдоо эзэнт гүрний ашиг сонирхлыг үл харгалзан үздэг байв.Эзэн хаан Чен 26 жил хаанчлалын дараа үр хүүхэдгүй нас баржээ (Түүний татвар эмсийн хүү хоёр нь нялх байхдаа нас барсан; тэдний нэг нь өлсөж үхэж, нөгөө нь шоронд амьсгал боогдож, нялх хүүхэд, эх нь хоёулаа хайртай эхнэр Жао Хэдэгийн тушаалаар алагдсан. , эзэн хаан Ченгийн зөвшөөрлөөр).Түүнийг зээ хүү Хан улсын эзэн хаан Аи залгамжлав.

Пин МЭ 2-р сарын 6-нд нас барахад Рузи Ин (МЭ 25 онд нас барсан) өв залгамжлагчаар сонгогдож, Ван Манг хүүхдийн төлөө эзэн хааны үүрэг гүйцэтгэгчээр томилогдов.Ванг насанд хүрсэн хойноо Лю Инд хяналтаа өгөхөө амлав.Энэ амлалтыг үл харгалзан, язгууртнуудын эсэргүүцэл, бослогыг эсэргүүцсэн Ван Ман 1-р сарын 10-нд Тэнгэрийн мандат нь Хань гүрний төгсгөл, өөрийнх нь Синь гүрний (МЭ 9-23) эхлэлийг тавьсан гэж 1-р сарын 10-нд мэдэгдэв.Ван Ман хэд хэдэн томоохон шинэчлэлийг эхлүүлсэн нь эцэстээ амжилтгүй болсон.Эдгээр шинэчлэлд боолчлолыг хориглох, айл өрхүүдэд тэгш хуваарилахын тулд газрыг үндэсний болгох, шинэ мөнгөн тэмдэгтийг нэвтрүүлэх зэрэг нь зоосны үнэ цэнийг бууруулсан өөрчлөлтийг багтаасан.Хэдийгээр эдгээр шинэчлэл нь ихээхэн эсэргүүцэлтэй тулгарсан ч Вангийн дэглэм эцсийн уналтаа в.МЭ 3 ба МЭ 11 он.Шар мөрөнд аажим аажмаар лаг хуримтлагдсан нь усны түвшинг дээшлүүлж, үерээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг хэтрүүлэв.Шар мөрөн хоёр шинэ мөрөнд хуваагдсан: нэг нь Шаньдун хойгийн хойд, нөгөө нь өмнөд хэсэгт цутгаж байсан ч Хан үндэстний инженерүүд МЭ 70 он гэхэд өмнөд салбарыг хааж чаджээ.Үер нь олон мянган тариачин тариачдыг нүүлгэн шилжүүлж, тэдний ихэнх нь амьд үлдэхийн тулд улаан хөмсөг зэрэг далайн дээрэмчид, босогчдын бүлгүүдэд нэгдсэн.Ван Мангийн арми эдгээр томорсон босогчдын бүлгийг дарах чадваргүй байв.Эцэст нь босогчдын бүлэглэл Вэйянгийн ордонд хүчлэн орж, Ван Манг алав.

Улаан хөмсөг нь Ван Мангийн богино насалсан Синь гүрнийг эсэргүүцсэн хоёр том тариачдын бослогын нэг бол нөгөөх нь Люлин байв.Босогчид хөмсгөө улаанаар будаж байсан тул ийнхүү нэрлэсэн байна.Орчин үеийн Шаньдун болон хойд Зянсу мужуудад эхэлсэн бослого эцэстээ Ван Манг баялгийг нь шавхсанаар уналтад хүргэж, Люлин нарын удирдагч Лю Сюань (Чингис хаан) Ванг түлхэн унагаж, Хан улсын хувилгаан дүрийг түр хугацаагаар сэргээх боломжийг олгосон юм. династ.Улаан хөмсөгтүүд хожим нь Чингис хааныг түлхэн унагаж, өөрсдийн эзэмшилд байсан газар нутгийг удирдах чадваргүй Улаан хөмсөгтний удирдагчид ард түмэн өөрсдийнх нь эсрэг бослого гаргах хүртэл богино хугацаанд захирч байсан Хан удмын хүүхэлдэй, өсвөр насны эзэн хаан Лю Пензиг хаан ширээнд суулгасан. тэднийг ухрахыг албадаж, гэртээ харихыг оролдсон.Тэдний замыг Лю Сиугийн (Гуанву эзэн хаан) шинээр байгуулсан Зүүн Хань улсын арми хаахад тэд түүнд бууж өгсөн.

Лиу Бангийн удмын Лю Сиу Синь үндэстний эсрэг бослогод нэгдэв.Ван Мангийн армийг бут ниргэсний дараа тэрээр Хан гүрнийг дахин байгуулж, Луянг нийслэл хот болгов.Энэ нь Зүүн Хань үеийг эхлүүлдэг.Түүнийг Хан улсын эзэн хаан Гуанву гэж нэрлэсэн.

Хожмын Хан гэгддэг Зүүн Хан улс МЭ 25 оны 8-р сарын 5-нд Лю Шиу Хань улсын Гуанву эзэн хаан болсноор албан ёсоор эхэлсэн.Ван Маныг эсэргүүцсэн өргөн цар хүрээтэй бослогын үеэр Гогурёо муж Ханынсолонгос командуудыг довтлох эрх чөлөөтэй байв;Хан улс МЭ 30 он хүртэл тус бүс нутагт хяналтаа дахин баталгаажуулаагүй.

Хан улсын эзэн хаан Гуанву МЭ 25 онд Хань гүрнийг сэргээж, улмаар Зүүн Хань (Хожмын Хань) гүрнийг байгуулжээ.Тэрээр эхэндээ Хятадын зарим хэсгийг захирч байсан бөгөөд бүс нутгийн дайчдын дарангуйлал, байлдан дагуулалтын ачаар МЭ 57 онд түүнийг нас барах үед Хятад бүхэлдээ бэхжиж байв.Тэрээр зүүн Хань (Хожмын Хань) гүрнийг үүсгэн байгуулж, хуучин нийслэл Чаньань (орчин үеийн Сиань) хотоос зүүн тийш 335 километрийн зайд орших Лоян хотод нийслэлээ байгуулжээ.Тэрээр Хуучин/Баруун Хан улсын уналтад нөлөөлсөн бүтцийн тэнцвэргүй байдлын зарим хэсгийг засахад чиглэсэн зарим шинэчлэлийг (ялангуяа газрын шинэчлэлийг тийм ч амжилттай биш ч) хэрэгжүүлсэн.Түүний шинэчлэл нь Хан гүрэнд 200 жилийн шинэ амьдрал бэлэглэсэн.Эзэн хаан Гуанвугийн кампанит ажилд чадварлаг олон генералууд оролцдог байсан ч хамгийн сонирхолтой нь түүнд гол стратегичид дутмаг байв.Тэр өөрөө гайхалтай стратегич байсан болохоор тэр байж болох юм;Тэрээр генералууддаа стратегийн талаар алсаас зааварчилдаг байсан бөгөөд түүний таамаглал нь ерөнхийдөө үнэн зөв байх болно.Өөрсдийгөө агуу стратегич гэж боддог боловч эзэн хаан Гуанвугийн авьяас чадваргүй байсан хожмын хаад үүнийг ихэвчлэн дуурайдаг байсан нь ихэвчлэн маш их гамшигт үр дүнд хүргэдэг.Мөн Хятадын түүхэн дэх эзэн хаан Гуанвугийн шийдэмгий байдал, өршөөл нигүүлслийг хослуулсан нь эзэн хаадын дундаас онцгой байв.Тэрээр бүс нутгийг өөрийн мэдэлд байлгахын тулд дайн байлдаантай бус энх тайвны арга замыг эрэлхийлдэг байв.Тэр тусмаа өөрийн эрхшээлд орсны дараа түүний ялалтад хувь нэмрээ оруулсан генерал, түшмэд атаа жөтөө, гаж донжоос болж хөнөөгөөгүй гүрнийг үндэслэгч эзэн хааны ховор жишээ байв.

Хан улсын Мин хаан бол Хятадын Зүүн Хань гүрний хоёр дахь эзэн хаан юм.Мин хаан хааны үед буддизм Хятадад дэлгэрч эхэлсэн.Мин хаан бол ажилсаг, чадварлаг эзэнт гүрний засаг захиргаа, түшмэдээсээ үнэнч шударга байхыг шаарддаг, үнэнч шударга хүн байсан.Мөн тэрээр өөрийн жанжин Бан Чаогийн байлдан дагуулалтаар Таримын сав газарт Хятадын хяналтыг өргөжүүлж, тэнд байсан Хүннүгийн нөлөөг устгасан.Мин хаан болон түүний хүү эзэн хаан Жан нарын хаанчлалыг ихэвчлэн Зүүн Хань гүрний алтан үе гэж үздэг байсан бөгөөд Мин, Жангийн засаглал гэж нэрлэдэг.

Хан улсын эзэн хаан Жан бол Зүүн Хан улсын гурав дахь эзэн хаан байв.Жан хаан ажилсаг, хичээнгүй эзэн хаан байв.Татварыг бууруулж, төрийн бүх ажилд ихээхэн анхаарал хандуулсан.Жан мөн засгийн газрын зардлыг бууруулж, Күнзийн шашныг сурталчилсан.Үүний үр дүнд Хан үндэстний нийгэм цэцэглэн хөгжиж, соёл нь энэ хугацаанд цэцэглэн хөгжсөн.Түүний эцэг Мин хаантай хамт эзэн хаан Жангийн хаанчлалыг өндрөөр үнэлж, Зүүн Хань улсын алтан үе гэж үздэг байсан бөгөөд тэдний хаанчлалыг хамтад нь Мин, Жангийн засаглал гэж нэрлэдэг.Түүний хаанчлалын үед Бан Чао генералын удирдлаган дор Хятадын цэргүүд Хүннүгийн босогчдыг мөшгих явцдаа баруун зүгт урагшилж, одоогийн Торгоны зам гэгддэг худалдааны замыг хавчиж байв.Эзэн хаан Жангийн дараа Зүүн Хань гүрэн эрх мэдлийн төлөө тэмцэж буй хааны фракцууд болон тайгануудын хоорондын дотоод зөрчилдөөнтэй байх болно.Ирэх зуун хагасын ард түмэн Мин, Жан хаан нарын сайн сайхан өдрүүдийг хүсэх болно.

Хан улсын эзэн хаан Хэ нь Зүүн Хан улсын 4 дэх хаан байв.Эзэн хаан Тэрээр Жан хааны хүү байв.Чухамхүү эзэн хаан Хэгийн үед Зүүн Хан улс буурч эхэлсэн.Хатан хаан Довагер Доу (Эзэн хаан Түүний өргөмөл эх) гэр бүлийн гишүүдээ төрийн чухал албан тушаалтнууд болгосноор гэр бүлийн овгууд болон тайгануудын хоорондох маргаан эхэлсэн.Түүний гэр бүл авлигад идэгдсэн, хэрүүл маргааныг үл тэвчдэг байв.92 онд эзэн хаан Хэ тайган Жэн Жун болон түүний ах Цинхэгийн хунтайж Лю Чин нарын тусламжтайгаар хатан хааны ах дүүсийг зайлуулснаар нөхцөл байдлыг засч чадсан юм.Энэ нь эргээд тайганууд төрийн чухал хэрэгт оролцох жишиг бий болгосон.Энэ хандлага дараагийн зуунд даамжирсаар Хань гүрний уналтад нөлөөлнө.

Тайган Цай Лун будаа, сүрэл, модны холтос зэрэгт шигшүүр дүрж, целлюлозын үлдэгдлийг дарж, хатааж цаас хийх аргыг боловсруулдаг.Хань улсын үед цаасыг бичмэл баримт бичигт бус харин загасыг бооход голчлон ашигладаг байжээ.

Хан улсын Ан хаан бол Зүүн Хан улсын зургаа дахь хаан байв.Ан хаан хатаж буй угсаа залгамжлалыг сэргээхийн тулд багагүй зүйл хийсэн.Тэрээр эмэгтэйчүүд, архи согтууруулах ундаагаар өөрийгөө өөгшүүлж эхэлсэн бөгөөд төрийн хэрэгт төдийлөн анхаарал хандуулдаггүй, харин авлигад идэгдсэн тайгануудад даалгажээ.Ийнхүү тэрээр Хань улсын түүхэнд авлигыг хөхүүлэн дэмжсэн анхны эзэн хаан болсон юм.Тэрээр мөн эхнэр Хатан хаан Ян Жи болон түүний гэр бүл илт авлигад өртөж байсан ч маш их итгэдэг байв.Үүний зэрэгцээ тариачид зэвсэглэн босч, ган гачиг улс орныг сүйрэв.

Хан улсын эзэн хаан Хуан нь 146 оны 8-р сарын 1-нд Довагер болон түүний ах Лян Жи нар хаан ширээнд суусны дараа Хан улсын 27 дахь эзэн хаан байсан юм. Жил ирэх тусам Лян Жигийн дарангуйлагч, хүчирхийлэгч зан чанарт гомдсон Хуан хаан шийдэмгий болжээ. тайгануудын тусламжтайгаар Лян гэр бүлийг устгах.Эзэн хаан Хуан 159 онд Лян Жиг огцруулж чадсан боловч энэ нь зөвхөн засгийн газрын бүх салбарт эдгээр тайгануудын нөлөөг нэмэгдүүлэхэд хүргэсэн.Энэ хугацаанд авлига ид оргилж байсан.166 онд их сургуулийн оюутнууд засгийн газрыг эсэргүүцэн босч, бүх авлигачдыг устгахыг эзэн хаан Хуаньд уриалав.Хуан хаан сонсохын оронд бүх оюутнуудыг баривчлахыг тушаажээ.Эзэн хаан Хуанийг их хэмжээний оюун ухаантай байсан ч эзэнт гүрнээ удирдах мэргэн ухаан дутмаг эзэн хаан гэж үздэг;мөн түүний хаанчлал нь Зүүн Хань гүрнийг мөхөхөд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан.

Буддын шашны номлогч Ан Шигао Лоянгийн нийслэлд суурьшдаг бөгөөд тэндээ Энэтхэгийн буддын шашны бичвэрүүдийг орчуулан хэвлүүлдэг.Тэрээр буддын шашинд олон тооны дагалдагчдыг татдаг.

Хан улсын эзэн хаан Лин бол Зүүн Хань гүрний 12 дахь бөгөөд сүүлчийн хүчирхэг хаан байв.Эзэн хаан Лингийн хаанчлалд өмнөх үеийнх шиг зүүн Хань улсын төв засгийн газарт ноёрхож байсан авлигад идэгдсэн тайганууд дахин давтагдсан.тайган фракцын (十常侍) тэргүүн Жан Ранг 168 онд Хатан хаан Дугийн эцэг Доу Ву, Күнзийн эрдэмтэн түшмэл Чен Фан нарын тэргүүлсэн бүлэглэлийг ялснаар улс төрийн тавцанд ноёрхож чадсан юм. Насанд хүрсэн хойноо, Эзэн хаан Лин төрийн хэргийг сонирхдоггүй байсан бөгөөд эмэгтэйчүүд, уналттай амьдралын хэв маягийг эрхэмлэдэг байв.Үүний зэрэгцээ Хан улсын засгийн газрын авлигад идэгдсэн түшмэд тариачдаас их хэмжээний татвар авч байв.Тэрээр улс төрийн албан тушаалыг мөнгөөр ​​худалддаг практикийг нэвтрүүлж байдлыг хурцатгасан;энэ үйлдэл нь Хан улсын төрийн албаны тогтолцоог ноцтой сүйтгэж, өргөн хүрээтэй авлигад хүргэсэн.Хань улсын засгийн газрын эсрэг гомдол ихсэх нь 184 онд тариачны удирдсан шар турбаны бослого дэгдэхэд хүргэв.Эзэн хаан Лингийн хаанчлал нь Зүүн Хань гүрнийг сул дорой болгож, мөхлийн ирмэгт хүргэв.Түүнийг нас барсны дараа бүс нутгийн янз бүрийн дайчид эрх мэдэл, ноёрхлын төлөө тулалдаж байсны улмаас Хань эзэнт гүрэн дараагийн хэдэн арван жилийн турш эмх замбараагүй байдалтайгаар задарсан.

Олон жилийн турш сул төвлөрсөн засаглал, засгийн газрын доторх авлига өсөн нэмэгдэж байгаагийн дараа тариачдын томоохон бослого гарчээ.Шар гогцооны бослого гэгддэг энэ бослого нь эзэн хааны нийслэл Лоян хотод заналхийлж байсан ч эцэст нь Хань улс бослогыг дарав.

Дайны удирдагч Дун Жоу Луояныг хяналтандаа авч, Лиу Си хэмээх хүүг шинэ захирагчаар томилов.Лю Си мөн Хань гэр бүлийн гишүүн байсан ч жинхэнэ эрх мэдэл нь эзэн хааны нийслэлийг сүйрүүлдэг Дун Жоугийн гарт байна.

Цао Пи Хань улсын эзэн хаан Шианыг хаан ширээнээс буулгаж, өөрийгөө Вэй гүрний эзэн хаан хэмээн тунхаглав.Дайны ноёд, мужууд дараагийн 350 жилийн турш эрх мэдлийн төлөө өрсөлдөж, улс орон хуваагдсан.Эзэнт гүрний Хятад улс Гурван хаант улсын үед оров.