Podbój Konstantynopola

W latach 1346-1349 Czarna Śmierć zabiła prawie połowę mieszkańców Konstantynopola.Miasto zostało dodatkowo wyludnione w wyniku ogólnego upadku gospodarczego i terytorialnego imperium.Do roku 1450 imperium było wyczerpane i skurczyło się do kilku kilometrów kwadratowych poza samym Konstantynopolem, Wyspami Książęcymi na Morzu Marmara i Peloponezem z centrum kulturalnym w Mystras.Cesarstwo Trebizondy, niezależne państwo-następca, które powstało w następstwie Czwartej Krucjaty , było również obecne w tym czasie na wybrzeżu Morza Czarnego.Do 1453 roku składał się z szeregu otoczonych murem wiosek oddzielonych rozległymi polami otoczonymi murami teodozjańskimi z V wieku.Kiedy Mehmed II zastąpił swojego ojca w 1451 roku, miał zaledwie dziewiętnaście lat.Wiele dworów europejskich wychodziło z założenia, że ​​młody władca osmański nie będzie poważnie rzucał wyzwania chrześcijańskiej hegemonii na Bałkanach i Morzu Egejskim.W rzeczywistości Europa świętowała wstąpienie Mehmeda na tron ​​i miała nadzieję, że jego brak doświadczenia sprowadzi Turków na manowce.Kalkulację tę wzmocniły przyjacielskie zabiegi Mehmeda skierowane do posłów europejskich na jego nowym dworze.^[6]

Na początku 1452 roku rozpoczęto prace nad budową drugiej fortecy (Rumeli hisarı) po europejskiej stronie Bosforu, kilka mil na północ od Konstantynopola.Nowa twierdza znajdowała się bezpośrednio po drugiej stronie cieśniny od twierdzy Anadolu Hisarı, zbudowanej przez pradziadka Mehmeda Bayezida I. Ta para twierdz zapewniała pełną kontrolę ruchu morskiego na Bosforze i broniła przed atakiem kolonii genueńskich na wybrzeżu Morza Czarnego do północ.W rzeczywistości nową twierdzę nazwano Boğazkesen, co oznacza „blokujący cieśninę” lub „przecinający gardło”.Gra słów podkreśla jego strategiczne położenie: po turecku boğaz oznacza zarówno „cieśninę”, jak i „gardło”.

W październiku 1452 roku Mehmed nakazał Turakhanowi Begowi rozmieścić duże siły garnizonowe na Peloponezie, aby uniemożliwić Tomaszowi i Demetriosowi (despotom w południowej Grecji) udzielenie pomocy ich bratu Konstantynowi XI Palaiologosowi podczas zbliżającego się oblężenia Konstantynopola.Karaca Pasza, beylerbeyi z Rumelii, wysłał ludzi, aby przygotowali drogi z Adrianopola do Konstantynopola, tak aby mosty mogły wytrzymać ogromne armaty.W razie potrzeby pięćdziesięciu stolarzy i 200 rzemieślników wzmocniło również drogi.^[7] Grecki historyk Michael Critobulus cytuje przemówienie Mehmeda II skierowane do swoich żołnierzy przed oblężeniem: ^[8]Moi przyjaciele i ludzie z mojego imperium!Wszyscy doskonale wiecie, że nasi przodkowie zabezpieczyli to królestwo, które obecnie sprawujemy, kosztem wielu walk i bardzo wielkich niebezpieczeństw, i że przekazując je kolejno od swoich ojców, z ojca na syna, przekazali je mnie.Albowiem niektórzy z najstarszych z was uczestniczyli w wielu wyczynach, których dokonali – przynajmniej ci z was, którzy są w starszym wieku – a młodsi z was słyszeli o tych czynach od swoich ojców.Nie są to wydarzenia tak bardzo starożytne ani tego rodzaju, aby z biegiem czasu o nich zapomnieć.Jednakże naoczny świadek tych, którzy widzieli, świadczy lepiej niż słyszenie o czynach, które miały miejsce zaledwie wczoraj lub dzień wcześniej.

5 kwietnia przybył sam sułtan Mehmed ze swoimi ostatnimi oddziałami, a obrońcy zajęli pozycje.Ponieważ liczebność Bizancjum była niewystarczająca do zajęcia całych murów, zdecydowano, że strzeżone będą jedynie mury zewnętrzne.Konstantyn i jego wojska greckie strzegły Mesoteichionu, środkowej części murów lądowych, gdzie przecinała je rzeka Likos.Ten odcinek uważano za najsłabszy punkt murów i tutaj obawiano się ataku.Giustiniani stacjonował na północ od cesarza, przy Bramie Charyzyjskiej (Myriandrion);później, podczas oblężenia, został przeniesiony do Mesoteichion, aby dołączyć do Konstantyna, pozostawiając Myriandrion pod opieką braci Bocchiardi.Girolamo Minotto i jego Wenecjanie stacjonowali w Pałacu Blachernae wraz z Teodoro Caristo, braćmi Langasco i arcybiskupem Leonardo z Chios.^[9]Armia broniąca Konstantynopola była stosunkowo niewielka i liczyła około 7 000 ludzi, z czego 2 000 stanowili obcokrajowcy.Na początku oblężenia w murach mieszkało prawdopodobnie mniej niż 50 000 ludzi, w tym uchodźcy z okolicy.Turecki dowódca Dorgano, który przebywał w Konstantynopolu i pracował dla cesarza, również strzegł jednej z dzielnic miasta od strony morza, mając Turków na żołdzie.Turcy ci pozostali lojalni wobec cesarza i zginęli w następnej bitwie.Korpus genueński broniącej się armii był dobrze wyszkolony i wyposażony, podczas gdy reszta armii składała się z niewielkiej liczby dobrze wyszkolonych żołnierzy, uzbrojonych cywilów, marynarzy i ochotników z obcych społeczności, a wreszcie mnichów.Garnizon użył kilku dział artylerii małego kalibru, co ostatecznie okazało się nieskuteczne.Pozostali obywatele naprawiali mury, pełnili warty na punktach obserwacyjnych, zbierali i rozdawali żywność oraz zbierali złote i srebrne przedmioty z kościołów, aby przetopić je na monety, aby zapłacić zagranicznym żołnierzom.Turcy mieli znacznie większą siłę.Z ostatnich badań i osmańskich danych archiwalnych wynika, że ​​było około 50 000–80 000 żołnierzy osmańskich, w tym od 5 000 do 10 000 janczarów, 70 armat i elitarny korpus piechoty, a także tysiące żołnierzy chrześcijańskich, w szczególności 1500 kawalerii serbskiej, którą Đurađ Branković był zmuszony zaopatrzyć w ramach swoich zobowiązań wobec sułtana osmańskiego - zaledwie kilka miesięcy wcześniej Branković dostarczył pieniądze na odbudowę murów Konstantynopola.Mehmed zbudował flotę (częściowo z załogą składającą się z hiszpańskich marynarzy z Gallipoli), aby oblegać miasto od strony morza.Współczesne szacunki dotyczące siły floty osmańskiej obejmują od 110 do 430 statków. Bardziej realistyczne, współczesne szacunki przewidują siłę floty wynoszącą 110 statków, w tym 70 dużych galer, 5 zwykłych galer, 10 mniejszych galer, 25 dużych łodzi wiosłowych i 75 koni transporty.

Na początku oblężenia Mehmed wysłał część swoich najlepszych żołnierzy, aby zniszczyli pozostałe twierdze bizantyjskie poza Konstantynopolem.W ciągu kilku dni zdobyto twierdzę Therapia nad Bosforem i mniejszy zamek we wsi Studius niedaleko Morza Marmara.Wyspy Książęce na Morzu Marmara zostały zajęte przez flotę admirała Baltoghlu.^[10] Potężne działa Mehmeda strzelały tygodniami w mury, ale dzięki swojej niedokładności i niezwykle małej szybkostrzelności Bizantyńczycy byli w stanie naprawić większość uszkodzeń po każdym strzale, łagodząc skutki artylerii osmańskiej.^[11]

Pomimo kilku ataków sondujących flota osmańska pod dowództwem Baltoghlu nie mogła wpłynąć do Złotego Rogu z powodu łańcucha u wejścia.Chociaż jednym z głównych zadań floty było niedopuszczenie do wpłynięcia obcych statków do Złotego Rogu, 20 kwietnia po ciężkich walkach niewielka flotylla złożona z czterech chrześcijańskich statków zdołała przedostać się do środka, co wzmocniło morale obrońców i spowodowało, że wstyd dla sułtana.Baltoghlu najprawdopodobniej podczas potyczki został ranny w oko.Mehmed pozbawił Baltoghlu jego majątku i majątku, oddał go janczarom i nakazał wychłostać go 100 razy.^[12]

Mehmed nakazał budowę drogi z natłuszczonych kłód przez Galatę po północnej stronie Złotego Rogu i 22 kwietnia przeciągnął swoje statki przez wzgórze bezpośrednio do Złotego Rogu, omijając barierę łańcuchową.Akcja ta poważnie zagroziła przepływowi zaopatrzenia ze statków genueńskich z nominalnie neutralnej kolonii Pera i zdemoralizowała bizantyjskich obrońców.

W nocy 28 kwietnia podjęto próbę zniszczenia statków osmańskich już w Złotym Rogu przy użyciu statków strażackich, ale Turcy zmusili chrześcijan do odwrotu, pociągając za sobą wiele ofiar.Czterdziestu Włochów uciekło z tonących statków i dopłynęło do północnego brzegu.Na rozkaz Mehmeda zostali przybici na palach na oczach obrońców miasta na murach morskich po drugiej stronie Złotego Rogu.W odwecie obrońcy sprowadzili pod mury swoich osmańskich jeńców, w sumie 260, gdzie zostali rozstrzelani, jeden po drugim, na oczach Osmanów.Po niepowodzeniu ataku na statki osmańskie obrońcy zostali zmuszeni do rozproszenia części swoich sił, aby bronić murów morskich wzdłuż Złotego Rogu.

Armia osmańska przeprowadziła kilka frontalnych ataków na mur lądowy Konstantynopola, ale zakończyły się one kosztownymi niepowodzeniami.^[13] Chirurg wenecki Niccolò Barbaro opisując w swoim dzienniku jeden z takich lądowych ataków janczarów napisał:Znaleźli Turków wchodzących prosto pod mury i szukających bitwy, zwłaszcza janczarów… a kiedy jeden lub dwóch z nich zostało zabitych, natychmiast przybyli kolejni Turcy i zabrali martwych… nie dbając o to, jak blisko byli do murów miejskich.Nasi ludzie strzelali do nich z karabinów i kusz, celując w Turka, który niósł swego martwego rodaka, i obaj padli martwi na ziemię, a potem przyszli inni Turcy i zabrali ich, nikt nie bał się śmierci, ale był gotowi pozwolić na zabicie dziesięciu spośród siebie, zamiast cierpieć ze wstydu pozostawienia pod murami choćby jednego trupa Turka.^[14]

Po tych nierozstrzygniętych atakach Turcy próbowali przebić się przez mury, budując tunele, aby je wydobywać od połowy maja do 25 maja.Wielu saperów było górnikami serbskiego pochodzenia wysłanymi z Novo Brdo pod dowództwem Żagana Paszy.^[15] Inżynier o nazwisku Johannes Grant, Niemiec, który przybył z kontyngentem Genueńczyków, kazał wykopać przeciwmin, pozwalając wojskom bizantyjskim wejść do kopalni i zabić górników.Bizantyńczycy przechwycili pierwszy tunel w nocy 16 maja.Kolejne tunele zostały przerwane 21, 23 i 25 maja i zniszczone greckim ogniem i zaciekłą walką.23 maja Bizantyjczycy schwytali i torturowali dwóch oficerów tureckich, którzy ujawnili lokalizację wszystkich zniszczonych tureckich tuneli.^[16]

Przygotowania do ostatecznego ataku rozpoczęły się wieczorem 26 maja i trwały do ​​​​następnego dnia.Przez 36 godzin po podjęciu przez radę wojenną decyzji o ataku Osmanowie intensywnie mobilizowali swoją siłę roboczą do ogólnej ofensywy.Następnie 28 maja żołnierzom zapewniono modlitwę i odpoczynek, zanim miał nastąpić ostateczny atak.Po stronie bizantyjskiej mała flota wenecka złożona z 12 statków po przeszukaniu Morza Egejskiego dotarła do stolicy 27 maja i poinformowała cesarza, że ​​żadna duża wenecka flota pomocowa nie jest w drodze.28 maja, gdy armia osmańska przygotowywała się do ostatecznego ataku, w mieście odbyły się masowe procesje religijne.Wieczorem w Hagia Sophia odbyła się uroczysta ostatnia ceremonia Nieszporów, w której wziął udział cesarz wraz z przedstawicielami i szlachtą zarówno Kościoła łacińskiego, jak i greckiego.Do tego momentu Turcy wystrzelili 5000 strzałów ze swoich armat, używając 55 000 funtów prochu.Wołacze przemierzali obóz przy dźwiękach rogów, budząc Ghazi.Krótko po północy we wtorek 29 maja rozpoczęła się ofensywa.Najpierw zaatakowały chrześcijańskie wojska Imperium Osmańskiego, po których nadeszły kolejne fale nieregularnych azapów, słabo wyszkolonych i wyposażonych oraz anatolijskich turkmeńskich sił beylików, które skupiły się na odcinku uszkodzonych murów Blachernae w północno-zachodniej części miasta.Ten odcinek murów powstał wcześniej, bo już w XI wieku, i był znacznie słabszy.Turkmeńskim najemnikom udało się przełamać ten odcinek murów i wkroczyć do miasta, ale równie szybko zostali odepchnięci przez obrońców.Wreszcie ostatnia fala złożona z elitarnych janczarów zaatakowała mury miejskie.Genueński generał dowodzący obrońcami na lądzie, Giovanni Giustiniani, został podczas ataku ciężko ranny, a jego ewakuacja z wałów wywołała panikę w szeregach obrońców.^[17]Kiedy genueńskie wojska Giustinianiego wycofywały się do miasta i w kierunku portu, Konstantyn i jego ludzie, teraz pozostawieni samym sobie, nadal utrzymywali pozycję przeciwko janczarom.Ludzie Konstantyna ostatecznie nie byli w stanie powstrzymać Osmanów przed wkroczeniem do miasta, a obrońcy zostali pokonani w kilku punktach wzdłuż muru.Kiedy zauważono tureckie flagi powiewające nad Kerkoportą, małą bramą poternową, która pozostała otwarta, wybuchła panika i obrona upadła.Janczarowie pod wodzą Ulubatlı Hasana parli naprzód.Wielu greckich żołnierzy uciekło do domu, aby chronić swoje rodziny, Wenecjanie wycofali się na swoje statki, a kilku Genueńczyków uciekło do Galaty.Reszta poddała się lub popełniła samobójstwo, skacząc z murów miejskich.^[18] Domy greckie położone najbliżej murów jako pierwsze ucierpiały z powodu Turków.Mówi się, że Konstantyn, odrzucając swoje fioletowe cesarskie regalia, poprowadził ostateczną szarżę na nacierających Turków, ginąc w bitwie ulicznej u boku swoich żołnierzy.Wenecjanin Nicolò Barbaro twierdził w swoim dzienniku, że Konstantyn powiesił się w chwili, gdy Turcy wdarli się do bramy San Romano.Ostatecznie jego los pozostaje nieznany.Po pierwszym ataku armia osmańska rozproszyła się wzdłuż głównej arterii miasta, Mese, obok wielkich forów i kościoła Świętych Apostołów, który Mehmed II chciał zapewnić jako siedzibę swojemu nowo mianowanemu patriarsze, aby zapewnić mu lepszą kontrolę swoich chrześcijańskich poddanych.Mehmed II wysłał przednią straż, aby chroniła te kluczowe budynki. Katalończycy, którzy utrzymali swoje pozycje na wyznaczonym im przez cesarza odcinku muru, mieli zaszczyt być ostatnimi żołnierzami, którzy ponieśli klęskę.Sułtan kazał ściąć między innymi Pere Julię, jego synów i konsul Joannę de la Via.Kilku cywilom udało się uciec.Kiedy Wenecjanie wycofali się na swoje statki, Turcy zdobyli już mury Złotego Rogu.Na szczęście dla mieszkańców miasta Osmanowie nie byli zainteresowani zabijaniem potencjalnie wartościowych niewolników, ale raczej łupami, jakie mogli zdobyć w wyniku napadów na domy miasta, więc zamiast tego zdecydowali się zaatakować miasto.Kapitan wenecki rozkazał swoim ludziom wyważyć bramę Złotego Rogu.Uczyniwszy to, Wenecjanie odpłynęli na statkach wypełnionych żołnierzami i uchodźcami.Wkrótce po odejściu Wenecjan ze Złotego Rogu podążyło za nimi kilka genueńskich statków, a nawet statki cesarza.Flota ta ledwo uciekła, zanim flota osmańska przejęła kontrolę nad Złotym Rogiem, co nastąpiło do południa.^[18]Armia zebrała się w Augusteum, rozległym placu naprzeciwko wielkiego kościoła Hagia Sophia, którego bramy z brązu zostały zablokowane przez ogromny tłum cywili znajdujących się wewnątrz budynku, liczących na boską ochronę.Po wyważeniu drzwi żołnierze rozdzielili zbór według ceny, jaką mogli przynieść na targach niewolników.Wenecjanin Barbaro zaobserwował, że krew płynęła po mieście „jak woda deszczowa w rynsztokach po nagłej burzy”, a ciała Turków i chrześcijan unosiły się w morzu „jak melony wzdłuż kanału”.^[19]

Mehmed II dał swoim żołnierzom trzy dni na splądrowanie miasta, zgodnie z obietnicą i zgodnie z ówczesnym zwyczajem.^[20] Żołnierze walczyli o posiadanie części łupów wojennych.Trzeciego dnia podboju Mehmed II nakazał zaprzestanie wszelkich grabieży i wydał proklamację, że wszyscy chrześcijanie, którzy uniknęli schwytania lub zostali odkupieni, mogą wrócić do swoich domów bez dalszych molestowań, chociaż wielu nie miało domów, do których mogliby wrócić, i o wiele więcej zostało wziętych do niewoli i nie wykupionych.Sam Mehmed przewrócił się i stratował ołtarz Hagia Sophia.Następnie nakazał muezinowi wejść na ambonę i zabrzmieć modlitwę.Hagia Sophia została przekształcona w meczet, ale greckokatolickiemu Kościołowi prawosławnemu pozwolono pozostać nienaruszonym, a Gennadius Scholarius został mianowany patriarchą Konstantynopola.Wraz ze zdobyciem Konstantynopola Mehmed II zdobył przyszłą stolicę swojego królestwa, choć podupadającą z powodu lat wojny.Upadek Konstantynopola zszokował wielu Europejczyków, którzy postrzegali go jako wydarzenie katastrofalne dla swojej cywilizacji.Wielu obawiało się, że inne europejskie królestwa chrześcijańskie spotka taki sam los jak Konstantynopol.Utrata miasta była paraliżującym ciosem dla chrześcijaństwa i wystawiła chrześcijański Zachód na działanie energicznego i agresywnego wroga ze Wschodu.Chrześcijańskie odzyskanie Konstantynopola pozostawało celem Europy Zachodniej przez wiele lat po jego upadku pod panowaniem Imperium Osmańskiego .Pogłoski o ocaleniu Konstantyna XI i późniejszym uratowaniu go przez anioła wzbudziły w wielu nadziejach, że miasto pewnego dnia powróci w ręce chrześcijan.Papież Mikołaj V wezwał do natychmiastowego kontrataku w formie krucjaty, jednak żadne mocarstwa europejskie nie chciały w tym uczestniczyć, więc papież uciekł się do wysłania małej floty składającej się z 10 statków do obrony miasta.Krótkotrwała krucjata natychmiast dobiegła końca, a gdy Europa Zachodnia wkroczyła w XVI wiek, era krucjat zaczęła dobiegać końca.