Klęska powstania styczniowego w Polsce spowodowała poważny uraz psychiczny i stała się historycznym przełomem;w istocie zapoczątkował rozwój nowoczesnego polskiego nacjonalizmu.Polacy, poddani na terenach pod administracją rosyjską i pruską coraz ostrzejszej kontroli i wzmożonym prześladowaniom, starali się zachować swoją tożsamość pokojowymi sposobami.Po powstaniu Kongresówka została zdegradowana w oficjalnym użyciu z „Królestwa Polskiego” do „Krainy Wiślanej” i została pełniej zintegrowana z właściwą Rosją, ale nie całkowicie zniszczona.We wszystkich środkach komunikacji publicznej narzucono język rosyjski i niemiecki, a Kościół katolicki nie uniknął surowych represji.Szkolnictwo publiczne w coraz większym stopniu podlegało działaniom rusyfikacji i germanizacji.Analfabetyzm został zredukowany, najskuteczniej w zaborze pruskim, ale oświatę w języku polskim utrzymywano głównie dzięki staraniom nieoficjalnym.Rząd pruski prowadził niemiecką kolonizację, w tym zakup ziem należących do Polski.Z drugiej strony region Galicji (zachodnia Ukraina i południowa Polska) przeżywał stopniowe rozluźnianie polityki autorytarnej, a nawet polskie odrodzenie kulturowe.Zacofany gospodarczo i społecznie znajdował się pod łagodniejszymi rządami monarchii austro-węgierskiej, a od 1867 r. Coraz częściej pozwalano mu na ograniczoną autonomię.Stańczycy , konserwatywna polska frakcja proaustriacka, na czele której stali wielcy właściciele ziemscy, zdominowali rząd galicyjski.Polska Akademia Umiejętności (akademia nauk) powstała w Krakowie w 1872 roku.Działania społeczne określane jako „praca organiczna” polegały na samopomocowych organizacjach, które działały na rzecz rozwoju gospodarczego i pracy nad poprawą konkurencyjności polskich przedsiębiorstw przemysłowych, rolniczych i innych.Nowe komercyjne metody generowania wyższej produktywności były omawiane i wdrażane przez stowarzyszenia branżowe i specjalne grupy interesu, podczas gdy polskie banki i spółdzielcze instytucje finansowe udostępniały niezbędne kredyty biznesowe.Innym głównym obszarem wysiłków w pracy organicznej był edukacyjny i intelektualny rozwój zwykłych ludzi.W małych miasteczkach i wsiach powstawały liczne biblioteki i czytelnie, a liczne drukowane czasopisma świadczyły o rosnącym zainteresowaniu oświatą ludową.W wielu miastach działały towarzystwa naukowe i oświatowe.Takie działania były najbardziej widoczne w zaborze pruskim.Pozytywizm w Polsce zastąpił romantyzm jako wiodący nurt intelektualny, społeczny i literacki.Odzwierciedlał ideały i wartości wyłaniającej się burżuazji miejskiej.Około 1890 r. klasy miejskie stopniowo porzuciły idee pozytywistyczne i znalazły się pod wpływem nowoczesnego ogólnoeuropejskiego nacjonalizmu.