Бангладешийн түүх Он цагийн хэлхээс

хавсралтууд

тэмдэгтүүд

зүүлт тайлбар

лавлагаа


Бангладешийн түүх
History of Bangladesh ©Anonymous

1971 - 2024

Бангладешийн түүх



1971 оноос хойшхи Бангладешийн түүх нь улс төр, нийгмийн олон чухал үйл явдлуудаар тодорхойлогддог.1971 онд Пакистанаас тусгаар тогтнолоо олж авсны дараа Бангладеш Шейх Мужибур Рахманы удирдлаган дор олон сорилттой тулгарсан.Тусгаар тогтнолынхоо анхны эйфорийг үл харгалзан тус улс хавтгайрсан ядуурал, улс төрийн тогтворгүй байдалтай тэмцэж байв.Тусгаар тогтнолын дараах эхний жилүүд нь 1974 оны Бангладеш өлсгөлөнгөөр ​​тэмдэглэгдсэн бөгөөд энэ нь хүн амд ихээхэн хохирол учруулсан юм.1975 онд Шейх Мужибур Рахманыг хөнөөсөн нь 1990 он хүртэл үргэлжилсэн төрийн эргэлт, мөргөлдөөн, ялангуяа Читтагонг толгод дахь мөргөлдөөнөөр тодорхойлогддог цэргийн дэглэмийн үеийг эхлүүлсэн.1990-ээд оны эхээр ардчилалд шилжсэн нь Бангладешийн хувьд эргэлтийн үе байсан.Гэвч 2006-2008 оны улс төрийн хямралаас харахад энэ үе үймээн самуунгүй байсангүй.Орчин үеийн эрин үед, 2009 оноос эхлэн Бангладеш улс эдийн засгийн хөгжил, шинэчлэлийг зорьж буй “Vision 2021”, “Digital Bangladesh” зэрэг санаачилгад анхаарлаа хандуулж байна.2021 оны олон нийтийн хүчирхийлэл гэх мэт сорилтуудтай тулгарсан ч Бангладеш хөгжил дэвшил, тогтвортой байдлын төлөө хичээсээр байна.Бангладеш тусгаар тогтнолоо олж авсны дараах түүхийн туршид улс төрийн үймээн самуун, эдийн засгийн сорилт, хөгжлийн төлөөх томоохон алхмуудыг туулж ирсэн.Дайны хөлд нэрвэгдсэн шинэ улсаас хөгжиж буй улс руу хийсэн аялал нь ард түмний тэсвэр хатуужил, шийдэмгий байдлыг илэрхийлдэг.
1946 Jan 1

Пролог

Bangladesh
Бангладешийн түүх соёл, улс төрийн баялаг хөгжлөөр дүүрэн бүс нутаг бөгөөд түүний гарал үүслийг эрт дээр үеэс улбаатай.Анх Бенгал гэгддэг энэ ньМаурян , Гупта гүрнүүд зэрэг бүс нутгийн янз бүрийн эзэнт гүрний чухал хэсэг байв.Дундад зууны үед Бенгал нь Бенгалын Султант улс ба Могалын засаглалын дор цэцэглэн хөгжиж, худалдаа, эд баялаг, ялангуяа муслин, торгоны үйлдвэрлэлээр алдартай байв.16-18-р зууны үе нь Бенгал улсын эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлт, соёлын сэргэн мандалтын үе юм.Гэсэн хэдий ч 19-р зуунд Британийн ноёрхол бий болсноор энэ эрин төгсгөл болсон.1757 онд Плассейн тулалдааны дараа Британийн Зүүн Энэтхэгийн компани Бенгалыг хяналтандаа байлгаснаар эдийн засгийн томоохон өөрчлөлтүүд гарч, 1793 онд Байнгын сууринг нэвтрүүлэхэд хүргэсэн.Их Британийн засаглал нь Ража Рам Мохан Рой зэрэг хүмүүсийн тэргүүлсэн орчин үеийн боловсрол, нийгэм-шашны шинэчлэлийн хөдөлгөөнүүд гарч ирсний гэрч болсон.1905 онд Бенгалийн хуваагдал 1911 онд хүчингүй болсон ч үндсэрхэг үзлийн хүчтэй өсөлтийг өдөөсөн.20-р зууны эхэн үе нь бүс нутгийн нийгэм соёлын хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн Бенгалийн сэргэн мандалтаар тэмдэглэгдсэн байв.1943 оны Бенгалын өлсгөлөн нь хүмүүнлэгийн аймшигт хямрал болсон нь Бенгалын түүхэнд эргэлтийн цэг болж, Британийн эсрэг үзэл санааг улам хурцатгасан юм.Шийдвэрлэх мөч нь 1947 онд Энэтхэг хуваагдаж, Зүүн ба Баруун Пакистаныг бий болгосон.Голдуу лалын шашинт Зүүн Бенгал Зүүн Пакистан болж, Баруун Пакистантай хэл, соёлын ялгаанаас болж ирээдүйн мөргөлдөөн үүсэх үндэс суурийг тавьсан.Энэ үе нь Өмнөд Азийн түүхэн дэх чухал хэсэг болох Бангладешийн тусгаар тогтнолын төлөөх эцсийн тэмцлийн үндэс суурийг тавьсан юм.
Энэтхэгийн хуваагдал
Энэтхэгийг хуваах үеэр Амбала станцад дүрвэгсдийн тусгай галт тэрэг ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1947 Aug 14 - Aug 15

Энэтхэгийн хуваагдал

India
1947 оны Энэтхэгийн тусгаар тогтнолын тухай хуульд тусгагдсанЭнэтхэгийг хуваах нь Өмнөд Ази дахь Британийн ноёрхлыг эцэс болгож, 1947 оны 8-р сарын 14, 15-нд Энэтхэг, Пакистан гэсэн бие даасан хоёр ноёрхлыг бий болгов.Энэхүү хуваалт нь Их Британийн Энэтхэгийн Бенгал, Пенжаб мужуудыг шашны олонхоороо хувааж, лалын шашинтнууд дийлэнх хэсэг нь Пакистаны нэг хэсэг болж, мусульман бус бүс нутгууд Энэтхэгтэй нэгдэв.Нутаг дэвсгэрийн хуваалтаас гадна Британийн Энэтхэгийн арми, Тэнгисийн цэргийн хүчин, Агаарын хүчин, төрийн алба, төмөр зам, төрийн сан зэрэг хөрөнгийг хуваасан.Энэ үйл явдал асар их, яаран нүүдэллэхэд хүргэсэн бөгөөд тооцоогоор 14-18 сая хүн нүүж, нэг сая орчим хүн хүчирхийлэл, үймээн самууны улмаас нас барсан байна.Баруун Панжаб, Зүүн Бенгал зэрэг бүс нутгаас ирсэн дүрвэгсэд, гол төлөв Хинду , Сикхүүд Энэтхэг рүү нүүж ирсэн бол лалын шашинтнууд Пакистан руу нүүж, шашин шүтлэгтнүүдийн дунд аюулгүй байдлыг эрэлхийлэв.Хуваалт нь ялангуяа Пенжаб, Бенгал, Калькутта, Дели, Лахор зэрэг хотуудад олон нийтийн хүчирхийллийг өдөөсөн.Эдгээр мөргөлдөөнд нэг сая орчим Хинду, Лалын шашинтнууд, Сикхүүд амиа алджээ.Хүчирхийллийг бууруулах, дүрвэгсдийг дэмжих хүчин чармайлтыг Энэтхэг, Пакистаны удирдагчид хийсэн.Махатма Ганди Калькутта, Дели хотуудад мацаг барих замаар энх тайвныг дэмжихэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.[4] Энэтхэг, Пакистаны засгийн газрууд тусламжийн хуаран байгуулж, хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлэхээр армиа дайчлав.Эдгээр хүчин чармайлтыг үл харгалзан хуваагдал нь Энэтхэг, Пакистаны хооронд дайсагнал, үл итгэлцлийн өвийг үлдээж, өнөөг хүртэл тэдний харилцаанд нөлөөлсөн.
Хэлний хөдөлгөөн
1952 оны 2-р сарын 21-нд Дака хотод жагсаалын жагсаал болов. ©Anonymous
1952 Feb 21

Хэлний хөдөлгөөн

Bangladesh
1947 онд Энэтхэг хуваагдсаны дараа Зүүн Бенгал Пакистаны ноёрхлын нэг хэсэг болжээ.44 сая хүн амтай дийлэнх хувийг эзэлдэг ч Зүүн Бенгалын Бенгал хэлээр ярьдаг хүн ам баруун жигүүрийн давамгайлж байсан Пакистаны засгийн газар, төрийн алба, цэргийн албанд хангалтгүй төлөөлөлтэй байв.[1] 1947 онд Карачи хотод болсон үндэсний боловсролын дээд хэмжээний уулзалтын үеэр урду хэлийг цорын ганц төрийн хэл болгох тогтоол гарсан нь Зүүн Бенгалд шууд эсэргүүцлийг бий болгосон чухал үйл явдал болжээ.Абул Кашем тэргүүтэй Дака дахь оюутнууд бенгал хэлийг албан ёсны хэл, боловсролын хэрэгсэл болгон хүлээн зөвшөөрөхийг шаарджээ.[2] Эдгээр эсэргүүцлийг үл харгалзан Пакистаны Төрийн албаны хороо Бенгал хэлийг албан ёсны хэрэглээнээс хассан нь олон нийтийн дургүйцлийг улам нэмэгдүүлэв.[3]Энэ нь ялангуяа 1952 оны 2-р сарын 21-нд Дака дахь оюутнууд олон нийтийн цугларалт хийхийг хориглосон эсэргүүцлийн жагсаалыг өрнүүлсэн юм.Цагдаа нар нулимс асгаруулагч хий, буун дуугаар хариу үйлдэл үзүүлснээр хэд хэдэн сурагч амиа алдсан байна.[1] Хүчирхийлэл нь хот даяар эмх замбараагүй байдал болон өргөжин, ажил хаялт, ажил зогсолтыг өргөнөөр өргөжүүлсэн.Орон нутгийн хууль тогтоогчдын хүсэлтийг үл харгалзан ерөнхий сайд Нурул Амин энэ асуудлыг зохих ёсоор шийдвэрлэхээс татгалзав.Эдгээр үйл явдлууд үндсэн хуулийн шинэчлэлд хүргэсэн.Бенгал хэлийг 1954 онд урду хэлтэй зэрэгцүүлэн албан ёсны хэл хэмээн хүлээн зөвшөөрч, 1956 оны Үндсэн хуульд албан ёсоор батлуулсан.Гэвч хожим Аюб хааны үеийн цэргийн дэглэм урду хэлийг цорын ганц үндэсний хэл болгон сэргээхийг оролдов.[4]Хэлний хөдөлгөөн нь Бангладешийг чөлөөлөх дайнд хүргэсэн чухал хүчин зүйл байв.Цэргийн дэглэмийн баруун Пакистаныг илүүд үзэх хандлага, эдийн засаг, улс төрийн ялгаа зэрэг нь Зүүн Пакистанд дургүйцлийг төрүүлэв.Авами лигийн зүгээс мужуудын бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэх, Зүүн Пакистаны нэрийг Бангладеш болгон өөрчлөхийг уриалсан нь эдгээр хурцадмал байдлын гол цөм байсан бөгөөд эцэст нь Бангладеш тусгаар тогтнолоо олж авсан юм.
1958 оны Пакистаны цэргийн эргэлт
Генерал Аюб Хан, Пакистаны армийн ерөнхий командлагч 1951 оны 1-р сарын 23-нд албан өрөөндөө. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1958 оны 10-р сарын 27-нд болсон 1958 оны Пакистаны цэргийн эргэлт нь Пакистаны анхны цэргийн эргэлт болсон юм.Энэ нь тухайн үеийн армийн дарга Мухаммед Аюб Хан Ерөнхийлөгч Искандар Али Мирзаг огцруулахад хүргэсэн юм.Төрийн эргэлт хийхээс өмнө Пакистанд улс төрийн тогтворгүй байдал үүсэж, 1956-1958 оны хооронд олон тооны Ерөнхий сайд нар ажиллаж байв. Зүүн Пакистаны зүгээс төв засаглалд илүү их оролцохыг шаардсанаас болж хурцадмал байдал улам бүр нэмэгдэв.Эдгээр хурцадмал байдлын дунд ерөнхийлөгч Мирза улс төрийн дэмжлэгээ алдаж, Сухраварди зэрэг удирдагчдын эсэргүүцэлтэй тулгарсан тул дэмжлэг авахаар цэргийнхэнд ханджээ.10-р сарын 7-нд тэрээр дайны байдал зарлаж, үндсэн хуулиа тарааж, засгийн газрыг огцруулж, Үндэсний ассемблей болон мужийн хууль тогтоох байгууллагуудыг тарааж, улс төрийн намуудыг хориглов.Генерал Аюб Ханыг Дайны хуулийн захирагчаар томилж, шинэ Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлэв.Гэсэн хэдий ч Мирза, Аюб хаан хоёрын холбоо богино настай байв.10-р сарын 27 гэхэд Мирза Аюб хааны өсөн нэмэгдэж буй эрх мэдлээс гадуурхагдаж байгаагаа мэдэрч, эрх мэдлээ баталгаажуулахыг оролдов.Эсрэгээр, Аюб хан Мирзаг өөрийнх нь эсрэг хуйвалдаан хийсэн гэж сэжиглэж, Мирзаг огцрохыг шаардаж, ерөнхийлөгчийн албан тушаалд очив.Энэхүү төрийн эргэлтийг Пакистанд эхэндээ сайшаан хүлээн авч, улс төрийн тогтворгүй байдал, үр дүнгүй удирдлагаас ангижрах арга хэмжээ гэж үзсэн.Аюб Ханы хүчирхэг удирдлага нь эдийн засгийг тогтворжуулж, шинэчлэлийг ахиулж, эцэст нь ардчиллыг сэргээнэ гэсэн өөдрөг үзэл байсан.Түүний дэглэм гадаадын засгийн газрууд, тэр дундаа АНУ- аас дэмжлэг авсан.
Зургаан цэгийн хөдөлгөөн
Шейх Мужибур Рахман 1966 оны 2-р сарын 5-нд Лахор хотод зургаан цэгийг зарлав. ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
Зүүн Пакистаны шейх Мужибур Рахманы 1966 онд санаачилсан "Зургаан цэгийн хөдөлгөөн" нь тус бүс нутагт бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэхийг эрэлхийлж байв.[5] Авами лигийн голлон удирддаг энэхүү хөдөлгөөн нь Баруун Пакистаны эрх баригчид Зүүн Пакистаныг мөлжсөн гэж үзсэн хариу үйлдэл байсан бөгөөд Бангладешийн тусгаар тогтнолын төлөөх чухал алхам гэж үзэж байна.1966 оны 2-р сард Зүүн Пакистаны сөрөг хүчний удирдагчид Ташкентаас хойшхи улс төрийн байдлыг хэлэлцэхээр үндэсний бага хурлыг зарлав.Авами лигийг төлөөлж буй Шейх Мужибур Рахман Лахор хотод болсон бага хуралд оролцов.Тэрээр 2-р сарын 5-нд зургаан зүйлийг санал болгож, чуулганы хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад оруулахыг зорьсон.Гэсэн хэдий ч түүний саналыг няцааж, Рахманыг салан тусгаарлах үзэлтэй хэмээн цолложээ.Улмаар хоёрдугаар сарын 6-нд болсон чуулганыг бойкотлоо.Тэр сарын сүүлээр Авами лигийн ажлын хороо зургаан оноог санал нэгтэйгээр хүлээн зөвшөөрсөн.Зургаан заалтын санал нь Зүүн Пакистанд илүү автономит эрх олгох хүслээс үүдэлтэй юм.Хэдийгээр Пакистаны хүн амын дийлэнх хувийг бүрдүүлдэг бөгөөд жут гэх мэт бүтээгдэхүүнээр дамжуулан экспортын орлогодоо ихээхэн хувь нэмэр оруулдаг ч Зүүн Пакистанчууд Пакистан дахь улс төрийн эрх мэдэл, эдийн засгийн үр өгөөжийн хувьд гадуурхагдсан мэт санагдаж байв.Энэхүү саналыг Баруун Пакистаны улс төрчид болон Зүүн Пакистаны Авами лигийн бус улс төрчид, тэр дундаа Бүх Пакистан Авами лигийн ерөнхийлөгч Навабзада Насарулла Хан, түүнчлэн Үндэсний Авами нам, Жамаат-и-Ислами, болон бусад намууд эсэргүүцсэн. Низам-и-Ислам.Энэхүү эсэргүүцэлтэй тулгарсан ч Зүүн Пакистаны хүн амын дийлэнх нь хөдөлгөөн ихээхэн дэмжлэг авчээ.
1969 Зүүн Пакистаны олон нийтийн бослого
1969 оны олон нийтийн бослогын үеэр Дакагийн их сургуулийн кампус дахь оюутны жагсаал. ©Anonymous
1969 оны Зүүн Пакистаны бослого бол ерөнхийлөгч Мухаммед Аюб Ханы цэргийн засаглалын эсрэг томоохон ардчилсан хөдөлгөөн байв.Оюутнуудын удирдсан жагсаал цуглаан, Авами лиг, Үндэсний Авами нам зэрэг улс төрийн намуудын дэмжлэгтэйгээр бослого улс төрийн шинэчлэл хийхийг шаардаж, Агарталагийн хуйвалдааны хэрэг, Бенгалын үндсэрхэг үзэлтнүүдийн удирдагчид, тэр дундаа Шейх Мужибур Рахманыг шоронд хорихыг эсэргүүцэв.[6] 1966 оны Зургаан цэгийн хөдөлгөөнөөс эрч хүчээ авсан хөдөлгөөн 1969 оны эхээр өргөн хүрээг хамарсан жагсаал цуглаан, засгийн газрын хүчнийхэнтэй үе үе мөргөлдөөн болж байв.Энэхүү олон нийтийн дарамт нь Ерөнхийлөгч Аюб Ханыг огцроход хүрч, Агарталагийн хуйвалдааны хэргийг эргүүлэн татахад хүргэсэн бөгөөд үүний үр дүнд Шейх Мужибур Рахман болон бусад хүмүүсийг цагаатгасан юм.Эмх замбараагүй байдлын хариуд Аюб Ханы халааг авсан ерөнхийлөгч Яхья Хан 1970 оны 10-р сард үндэсний сонгууль явуулахаар төлөвлөж байгаагаа зарлав.Тэрээр шинээр сонгогдсон чуулган Пакистаны үндсэн хуулийн төслийг боловсруулж, Баруун Пакистаныг тусдаа мужуудад хуваахыг зарлав.1970 оны 3-р сарын 31-нд тэрээр нэг танхимтай хууль тогтоох байгууллагад шууд сонгууль явуулахыг уриалсан Хууль зүйн тогтолцооны зарлигийг (LFO) танилцуулав.[7] Энэ алхам нь зүүн Пакистаны өргөн уудам мужуудад автономит эрх олгох тухай шаардлагын талаарх барууныхны айдсыг арилгах зорилготой байв.LFO нь ирээдүйн үндсэн хууль нь Пакистаны нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, Исламын үзэл суртлыг хадгалах зорилготой байв.1954 онд байгуулагдсан Баруун Пакистаны нэгдсэн мужийг татан буулгаж, анхны дөрвөн муж болох Пенжаб, Синд, Белужистан, баруун хойд хилийн муж руу буцав.Үндэсний Ассемблей дэх төлөөлөл нь хүн амд суурилж, илүү олон хүн амтай Зүүн Пакистанд дийлэнх суудлыг өгчээ.Шейх Мужиб LFO-г үл тоомсорлож, Энэтхэг Зүүн Пакистанд улам бүр хөндлөнгөөс оролцохыг анхааруулж байсан ч Яхья Хан улс төрийн динамик, ялангуяа Зүүн Пакистан дахь Авами лигийн дэмжлэгийг дутуу үнэлэв.[7]1970 оны 12-р сарын 7-нд болсон бүх нийтийн сонгууль нь Пакистан тусгаар тогтносноос хойшхи анхны сонгууль бөгөөд Бангладеш тусгаар тогтнохоос өмнөх сүүлчийн сонгууль байв.Сонгууль нь Зүүн Пакистанд 162, Баруун Пакистанд 138 нийт 300 тойргийн төлөө явагдсан бөгөөд эмэгтэйчүүдийн нэмэлт 13 суудалтай байв.[8] Энэ сонгууль нь Пакистаны улс төрийн ландшафт, эцэст нь Бангладеш үүссэн чухал мөч байв.
1970 онд Зүүн Пакистанд болсон бүх нийтийн сонгууль
Шейх Мужибур Рахман 1970 оны Пакистаны бүх нийтийн сонгуульд Дака хотод уулзаж байна. ©Dawn/White Star Archives
1970 оны 12-р сарын 7-нд Зүүн Пакистанд болсон бүх нийтийн сонгууль нь Пакистаны түүхэн дэх чухал үйл явдал байв.Эдгээр сонгуулийг Пакистаны 5-р Үндэсний Ассамблейн 169 гишүүнийг сонгохоор явуулсан бөгөөд 162 суудал нь ерөнхий суудал, 7 суудал нь эмэгтэйчүүдэд зориулагдсан.Шейх Мужибур Рахман тэргүүтэй Авами лиг Үндэсний ассамблейд Зүүн Пакистанд хуваарилагдсан 169 суудлаас 167-г нь авч, гайхалтай ялалт байгуулжээ.Энэхүү гайхалтай амжилт нь Зүүн Пакистаны мужийн ассамблейд ч хүрч, Авами лиг үнэмлэхүй ялалт байгуулсан.Сонгуулийн үр дүн нь Зүүн Пакистаны хүн амын бие даасан байдлыг эрхэмлэх хүсэл эрмэлзлийг онцолж, Бангладешийг чөлөөлөх дайн, эцэст нь Бангладешийг тусгаар тогтнолд хүргэсэн улс төрийн болон үндсэн хуулийн хямралын үндэс суурийг тавьсан юм.
1971 - 1975
Тусгаар тогтнол ба үндэстний эхэн үеornament
Бангладешийн тусгаар тогтнолыг тунхагласан
Шейх Мужиб Бангладешийг чөлөөлөх дайны үеэр баривчлагдаж, Баруун Пакистан руу ниссэний дараа Пакистаны цэргийн хамгаалалтад байсан. ©Anonymous
1971 оны 3-р сарын 25-ны орой Авами лигийн (AL) удирдагч Шейх Мужибур Рахман Дака дахь Данмонди дахь өөрийн байрандаа Тажуддин Ахмад, хурандаа МАГ Османи зэрэг Бенгалын үндсэрхэг үзэлтнүүдийн гол удирдагчидтай уулзалт хийв.Тэд Пакистаны Зэвсэгт хүчин удахгүй болох гэж байгаа цэргийн ажиллагааны талаар Бенгалийн дотоод хүмүүсээс мэдээлэл авсан байна.Зарим удирдагчид Мужибыг тусгаар тогтнолоо зарлахыг уриалж байсан ч тэрээр эх орноосоо урвасан хэргээс айж, эргэлзэж байв.Тажуддин Ахмад тусгаар тогтнолын тунхаглалыг авахын тулд дуу бичлэгийн төхөөрөмж хүртэл авчирсан боловч Мужиб Баруун Пакистантай хэлэлцээ хийж, нэгдсэн Пакистаны Ерөнхий сайд болох боломжтой гэж найдаж байсан тул ийм мэдэгдэл хийхээс татгалзав.Үүний оронд Мужиб өндөр албан тушаалтнуудад аюулгүй байдлын үүднээс Энэтхэг рүү зугтахыг зааварласан боловч өөрөө Дака хотод үлдэхийг сонгосон.Тэр шөнө Пакистаны Зэвсэгт хүчин Зүүн Пакистаны нийслэл Дака хотод "Цахилгаан гэрэл" ажиллагааг эхлүүлэв.Энэ ажиллагаанд танк, цэргийг байршуулсан бөгөөд тэд Дакагийн их сургуулийн оюутнууд болон сэхээтнүүдийг хоморголон устгаж, хотын бусад хэсэгт энгийн иргэд рүү дайрчээ.Энэ ажиллагаа нь цагдаа нар болон Зүүн Пакистаны буучдын эсэргүүцлийг дарах зорилготой байсан бөгөөд томоохон хотуудад өргөн хэмжээний сүйрэл, эмх замбараагүй байдал үүсгэсэн.1971 оны 3-р сарын 26-нд Мужибын эсэргүүцлийн уриалгыг радиогоор дамжуулав.Читтагонг дахь Авами лигийн нарийн бичгийн дарга М.А.Ханнан 14.30, 19.40 цагт Читтагонг хотын нэгэн радио станцаас уг мэдэгдлийг уншив.Энэхүү нэвтрүүлэг нь Бангладешийн тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцлийн чухал мөчийг тэмдэглэв.Өнөөдөр Бангладеш бол бүрэн эрхт, тусгаар тогтносон улс юм.Пүрэв гарагийн шөнө [1971 оны 3-р сарын 25] Баруун Пакистаны зэвсэгт хүчин Дака дахь Пилхана дахь Разарбаг дахь цагдаагийн хуаран болон EPR-ийн төв байр руу гэнэт дайрчээ.Дака хот болон Бангладешийн бусад газарт гэм зэмгүй, зэвсэггүй олон хүн амь үрэгджээ.Нэг талаас EPR болон цагдаа, нөгөө талаас Пакистаны зэвсэгт хүчний хооронд ширүүн мөргөлдөөн үргэлжилж байна.Бенгалчууд тусгаар тогтносон Бангладешийн төлөө дайсантай маш их зоригтой тулалдаж байна.Эрх чөлөөний төлөөх тэмцэлд Аллах бидэнд туслах болтугай.Баяр баясгалан Bangla.1971 оны 3-р сарын 27-нд хошууч Зиаур Рахман Мужибын захиасыг Абул Кашем хааны боловсруулсан англи хэлээр дамжуулав.Зиагийн зурваст дараах зүйлийг бичсэн байна.Энэ бол Свадхин Бангла Бетар Кендра юм.Би хошууч Зиаур Рахман, Бангабандху шейх Мужибур Рахманы нэрийн өмнөөс тусгаар тогтносон Бүгд Найрамдах Бангладеш Ард Улс байгуулагдсаныг үүгээр мэдэгдэж байна.Баруун Пакистаны армийн довтолгоог эсэргүүцэхийг би бүх Бенгалчуудыг уриалж байна.Бид эх орноо чөлөөлөхийн төлөө эцсээ хүртэл тэмцэнэ.Аллахын нигүүлслээр ялалт бол биднийх юм.1971 оны 4-р сарын 10-нд Бангладешийн түр засгийн газар тусгаар тогтнолын тунхаг гаргаж, Мужибын тусгаар тогтнолын анхны тунхаглалыг баталгаажуулав.Уг тунхагт мөн хууль эрх зүйн баримт бичигт анх удаа Бангабандху гэдэг нэр томьёо орсон.Тунхагт дараах зүйлийг дурджээ.Бангладешийн 75 сая хүн амын маргаангүй удирдагч Бангабандху Шейх Мужибур Рахман Бангладешийн ард түмний өөрийгөө тодорхойлох хууль ёсны эрхийг зохих ёсоор биелүүлж, 1971 оны 3-р сарын 26-нд Дакка хотод тусгаар тогтнолоо тунхаглаж, ард түмэнд уриалав. Бангладеш улсын нэр төр, бүрэн бүтэн байдлыг хамгаалах.Чөлөөлөх дайны үеэр Бангладешийн Зэвсэгт хүчний штабын орлогч даргаар ажиллаж байсан А.К.Хандкерийн хэлснээр;Шейх Мужиб шүүх хурлын үеэр Пакистаны арми түүнийг эх орноосоо урвасан хэргийн нотлох баримт болгон ашиглах вий гэж эмээж радио нэвтрүүлэг хийхээс зайлсхийжээ.Энэ үзэл бодлыг Тажуддин Ахмедын охины бичсэн номонд ч баталж байна.
Бангладешийн чөлөөлөх дайн
Холбоотны Энэтхэгийн Т-55 танкууд Дакка руу явж байна ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1971 оны 3-р сарын 25-нд Зүүн Пакистаны улс төрийн нам Авами Лигийн сонгуульд ялалт байгуулсны дараа Зүүн Пакистанд томоохон мөргөлдөөн гарчээ.Энэ үйл явдал нь Зүүн Пакистанд улам бүр нэмэгдэж буй улс төрийн дургүйцэл, соёлын үндсэрхэг үзлийг дарах зорилгоор Баруун Пакистаны тогтолцооны харгис хэрцгий цэргийн кампанит ажил [9] Хайлтын үйл ажиллагааны эхлэлийг тавьсан юм.[10] Пакистаны армийн хүчирхийллийн үйл ажиллагаа нь Авами лигийн удирдагч Шейх Мужибур Рахманыг [11] 1971 оны 3-р сарын 26-нд Зүүн Пакистаны тусгаар тогтнолыг Бангладеш хэмээн тунхаглахад хүргэсэн. [12] Ихэнх бенгалчууд энэхүү тунхаглалыг дэмжиж байсан ч исламистууд болон зарим бүлэглэлүүд Бихаричууд Пакистаны армийн талд орсон.Пакистаны Ерөнхийлөгч Ага Мухаммад Яхья Хан цэргийнхэнд хяналтаа сэргээхийг тушаасан нь иргэний дайныг дэгдээв.Энэхүү мөргөлдөөн нь дүрвэгсдийн томоохон хямралд хүргэж, ойролцоогоор 10 сая хүн Энэтхэгийн зүүн мужууд руу дүрвэсэн юм.[13] Үүний хариуд Энэтхэг улс Мукти Бахини хэмээх Бангладешийн эсэргүүцлийн хөдөлгөөнийг дэмжив.Бенгалийн цэрэг, хагас цэрэгжсэн, энгийн иргэдээс бүрдсэн Мукти Бахини Пакистаны армийн эсрэг партизаны дайн хийж, эхэн үедээ ихээхэн амжилтанд хүрсэн.Пакистаны арми борооны улиралд бага зэрэг байр сууриа олж авсан боловч Мукти Бахини тэнгисийн цэргийн хүчинд чиглэсэн Жакпот ажиллагаа болон шинээр байгуулагдаж буй Бангладешийн Агаарын цэргийн хүчний агаарын цохилтоор хариу үйлдэл үзүүлэв.1971 оны 12-р сарын 3-нд Пакистан Энэтхэгт агаарын цохилт өгч, Энэтхэг-Пакистаны дайнд хүргэснээр хурцадмал байдал илүү өргөн хүрээний мөргөлдөөн болж хувирав.1971 оны 12-р сарын 16-нд Пакистан улс Дака хотод бууж өгснөөр мөргөлдөөн дуусч, цэргийн түүхэн дэх түүхэн үйл явдал болжээ.Дайны туршид Пакистаны арми болон холбоотны зэвсэгт хүчин, түүний дотор Разакарс, Аль-Бадр, Аль-Шамс нар Бенгалын энгийн иргэд, оюутнууд, сэхээтнүүд, шашны цөөнх, зэвсэгт ажилтнуудын эсрэг өргөн хэмжээний харгислал үйлдсэн.[14] Эдгээр үйлдлүүд нь устгалын системтэй кампанит ажлын нэг хэсэг болгон үй олноор нь хөнөөх, албадан гаргах, геноцид хүчингийн хэрэг байсан.Хүчирхийллийн улмаас 30 сая дотоод дүрвэгсэд, 10 сая дүрвэгсэд Энэтхэг рүү дүрвэсэн гэсэн тооцоо гарчээ.[15]Дайн Өмнөд Азийн геополитикийн дүр төрхийг эрс өөрчилж, Бангладешийг дэлхийн хамгийн олон хүн амтай долоо дахь улс болгоход хүргэсэн.Энэхүү мөргөлдөөн нь АНУ , ЗХУ , БНХАУ зэрэг дэлхийн томоохон гүрнүүд оролцсон Хүйтэн дайны үед илүү өргөн хүрээтэй нөлөө үзүүлжээ.1972 онд НҮБ-ын гишүүн орнуудын дийлэнх нь Бангладешийг тусгаар тогтносон улс хэмээн хүлээн зөвшөөрөв.
Шейх Мужибын дүрэм: Хөгжил, гамшиг ба эсэргүү
Бангладешийг үндэслэгч удирдагч шейх Мужибур Рахман Ерөнхий сайдын хувиар, 1974 онд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жералд Фордын хамт Зууван танхимд. ©Anonymous
Шейх Мужибур Рахман 1972 оны 1-р сарын 10-нд суллагдсаныхаа дараа шинээр тусгаар тогтносон Бангладеш улсад чухал үүрэг гүйцэтгэж, Ерөнхий сайд болохоосоо өмнө түр ерөнхийлөгчийн албыг хашиж байв.Тэрээр 1970 оны сонгуулиар сонгогдсон улстөрчид түр парламентыг бүрдүүлэн, бүх төрийн болон шийдвэр гаргах байгууллагуудыг нэгтгэх ажлыг тэргүүлсэн.[16] Мукти Бахини болон бусад зэвсэгт хүчин 3-р сарын 17-нд Энэтхэгийн армийг албан ёсоор хүлээн авч, Бангладешийн шинэ армид нэгдсэн.Рахманы засаг захиргаа 1971 оны мөргөлдөөний улмаас дүрвэсэн олон сая хүнийг нөхөн сэргээх, 1970 оны хар салхины үр дагаврыг арилгах, дайнд сүйрсэн эдийн засгийг сэргээх зэрэг асар их сорилттой тулгарсан.[16]Рахманы удирдлаган дор Бангладешийг НҮБ болон Эвсэлд үл нэгдэх хөдөлгөөнд элсүүлсэн.Тэрээр АНУ , Их Британи зэрэг орнуудад айлчилж олон улсын тусламж хүсч, Энэтхэгтэй найрамдлын гэрээ байгуулсан нь эдийн засаг, хүмүүнлэгийн томоохон дэмжлэг үзүүлж, Бангладешийн аюулгүй байдлын хүчнийг сургахад тусалсан.[17] Рахман чөлөөлөх дайны үеэр Энэтхэгийн дэмжлэгийг үнэлж, Индира Гандитай ойр дотно харилцаа тогтоосон.Түүний засгийн газар 10 сая орчим дүрвэгсдийг нөхөн сэргээх, эдийн засгаа сэргээх, өлсгөлөнгөөс сэргийлэх томоохон хүчин чармайлт гаргасан.1972 онд шинэ үндсэн хуулийг баталж, дараачийн сонгуулиар Мужибын эрх мэдлийг бэхжүүлж, нам нь үнэмлэхүй олонх болсон.Захиргаа нэн шаардлагатай үйлчилгээ, дэд бүтцийг өргөжүүлэх, хөдөө аж ахуй, хөдөөгийн дэд бүтэц, зуслангийн аж үйлдвэр зэрэгт чиглэсэн таван жилийн төлөвлөгөөг 1973 онд эхлүүлсэн.[18]Эдгээр хүчин чармайлтыг үл харгалзан Бангладеш 1974 оны 3-р сараас 1974 оны 12-р сар хүртэл 20-р зууны хамгийн үхлийн нэг гэж тооцогддог аймшигт өлсгөлөнтэй тулгарчээ.Анхны шинж тэмдгүүд 1974 оны 3-р сард гарч, будааны үнэ өсч, Рангпур дүүрэгт эрт нөлөөлсөн.[19] Өлсгөлөн нь 27,000-аас 1,500,000 орчим хүний ​​үхэлд хүргэсэн нь чөлөөлөх дайн болон байгалийн гамшгаас ангижрахад залуу үндэстний өмнө тулгарсан хүнд сорилтуудыг онцолсон юм.1974 оны хүнд өлсгөлөн Мужибын засаглалын арга барилд гүн нөлөөлж, улс төрийн стратегид нь томоохон өөрчлөлт оруулахад хүргэсэн.[20] Улс төрийн үймээн самуун, хүчирхийлэл нэмэгдэж байгаа энэ үед Мужиб эрх мэдлээ нэгтгэх ажлыг эрчимжүүлэв.1975 оны 1-р сарын 25-нд тэрээр онц байдал зарлаж, үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр сөрөг хүчний бүх улс төрийн намуудыг хориглов.Мужиб ерөнхийлөгчийн албан тушаалд орсноор урьд өмнө байгаагүй эрх мэдлийг олгов.[21] Түүний дэглэм нь Бангладешийн Кришак Срамик Авами лигийг (BAKSAL) цорын ганц хууль ёсны улс төрийн байгууллага болгон байгуулж, түүнийг хөдөөгийн хүн амын, тэр дундаа тариаланчид, хөдөлмөрчдийг төлөөлдөг байгууллага болгон байрлуулж, социалист чиг баримжаатай хөтөлбөрүүдийг санаачлав.[22]Шейх Мужибур Рахманы манлайллын оргил үед Жатиё Самажтанрик Далын цэргийн жигүүр Гонобахини марксист дэглэм тогтоох зорилготой бослогыг эхлүүлснээр Бангладеш дотоод зөрчилдөөнтэй тулгарчээ.[23] Засгийн газрын хариу арга хэмжээ бол удалгүй энгийн иргэдийн эсрэг хүний ​​эрхийг ноцтой зөрчсөн, тэр дундаа улс төрийн аллага, [24] цаазаар авах отрядуудын шүүхээс гадуур аллага, [25] , хүчингийн хэрэг үйлдгээрээ алдартай болсон Жатия Ракхи Бахиниг байгуулах явдал байв.[26] Энэ хүчин гишүүдээ яллах болон бусад хууль ёсны үйлдлээс хамгаалж, хууль ёсны халдашгүй эрхтэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулж байв.[22] Хүн амын янз бүрийн хэсгийн дэмжлэгийг хадгалж үлдсэн хэдий ч Мужибын үйлдлүүд, ялангуяа хүч хэрэглэх, улс төрийн эрх чөлөөг хязгаарлах зэрэг нь чөлөөлөх дайны ахмад дайчдын дургүйцлийг төрүүлэв.Тэд эдгээр арга хэмжээг Бангладешийн тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцлийг өдөөсөн ардчилал, иргэний эрхийн үзэл баримтлалаас ухарсан явдал гэж үзжээ.
1975 - 1990
Цэргийн засаглал ба улс төрийн тогтворгүй байдалornament
1975 оны 8-р сарын 15-нд армийн хэсэг бага офицерууд танк ашиглан ерөнхийлөгчийн ордон руу дайран орж, шейх Мужибур Рахманыг гэр бүлийнхэн болон хувийн ажилтнуудынх нь хамт хөнөөсөн юм.Зөвхөн түүний охид болох Шейх Хасина Важед, Шейх Рехана нар тухайн үед Баруун Германд байхдаа зугтаж чадсан тул Бангладеш руу буцаж ирэхийг хоригложээ.Төрийн эргэлтийг Мужибын хуучин холбоотнууд болон цэргийн офицерууд, ялангуяа дараа нь ерөнхийлөгчийн албыг хашиж байсан Хондакер Мостак Ахмад зэрэг Авами лигийн бүлэглэл зохион байгуулсан.Энэхүү үйл явдал нь АНУ-ын Тагнуулын Төв Газар (ТТГ) оролцсон гэх мэт өргөн тархсан таамаглалыг өдөөж, сэтгүүлч Лоуренс Лифшульц тухайн үеийн Дака дахь АНУ-ын Элчин сайд Южин Бустерийн мэдэгдэлд үндэслэн ТТГ-ыг [27] холбоотой гэж үзсэн байна.[28] Мужибыг хөнөөсөн нь Бангладешийг удаан хугацааны улс төрийн тогтворгүй байдал руу хөтөлж, дараалсан төрийн эргэлтүүд болон эсрэг эргэлтүүд, мөн улс орныг эмх замбараагүй байдалд оруулсан олон тооны улс төрийн аллагуудаар тэмдэглэгдсэн.1977 онд төрийн эргэлт хийсний дараа армийн командлагч Зиаур Рахман хяналтаа авснаар тогтвортой байдал эргэн ирж эхэлсэн. Зиа 1978 онд өөрийгөө ерөнхийлөгчөөр зарласны дараа Мужибын аллагыг төлөвлөж, гүйцэтгэх ажиллагаанд оролцсон хүмүүст хуулийн халдашгүй эрх олгосон.
Зиаур Рахманы ерөнхийлөгч
Нидерландын Жулиана ба Зиаур Рахман 1979 он ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
1977 Apr 21 - 1981 May 30

Зиаур Рахманы ерөнхийлөгч

Bangladesh
Зиа гэж нэрлэгддэг Зиаур Рахман нь томоохон сорилттой үед Бангладешийн ерөнхийлөгчийн албыг хашсан.Шейх Мужибур Рахман алагдсаны дараа тус улс бүтээмж багатай, 1974 онд аймшигт өлсгөлөн, эдийн засгийн өсөлт удаашралтай, өргөн тархсан авлига, улс төрийн тогтворгүй уур амьсгалтай тэмцэж байв.Энэхүү үймээн самууныг дараагийн цэргийн сөрөг эргэлтүүд улам бүр нэмэгдүүлэв.Эдгээр саад бэрхшээлийг үл харгалзан Зиа Бангладешийн эдийн засгийг сэргээхэд түлхэц өгсөн үр дүнтэй засаглал, прагматик бодлогоороо дурсагддаг.Түүний албан тушаалд ажиллаж байсан үе нь худалдааг либералчлах, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих явдал байв.Ойрхи Дорнодын орнууд руу ажиллах хүч экспортлох ажлыг эхлүүлж, Бангладешийн гадаад мөнгөн гуйвуулгыг мэдэгдэхүйц нэмэгдүүлж, хөдөөгийн эдийн засгийг өөрчилсөн нь онцлох амжилт юм.Түүний удирдлаган дор Бангладеш мөн бэлэн хувцасны салбарт орж, олон утастай гэрээ байгуулсан.Энэ салбар одоо Бангладешийн нийт экспортын 84 хувийг эзэлж байна.Цаашилбал, гаалийн татвар, борлуулалтын татварын нийт татварын орлогод эзлэх хувь 1974 онд 39% байсан бол 1979 онд 64% болж өссөн нь эдийн засгийн үйл ажиллагаа ихээхэн өссөнийг харуулж байна.[29] Зиа ерөнхийлөгчийн үед хөдөө аж ахуй цэцэглэн хөгжиж, таван жилийн дотор үйлдвэрлэлийн хэмжээ 2-3 дахин өссөн.1979 онд Жут тусгаар тогтносон Бангладешийн түүхэнд анх удаа ашигтай болсон.[30]Зиа удирдлагыг Бангладешийн армид олон удаа үхэлд хүргэсэн төрийн эргэлтүүд эсэргүүцэж, түүнийг хүчээр дарав.Төрийн эргэлт хийх оролдлого бүрийн дараа цэргийн хуулийн дагуу нууц шүүх хурал болдог.Гэвч 1981 оны 5-р сарын 30-нд Читтагонг тойргийн байшинд цэргийн албан хаагчид алагдсанаар түүний хөрөнгө дуусчээ.Зиа 1981 оны 6-р сарын 2-нд Дака хотод олон зуун мянган хүн оролцсон төрийн оршуулгын ёслолыг хүлээн авсан нь дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том оршуулгын нэг болсон юм.Түүний өв залгамжлал нь эдийн засгийн сэргэлт, улс төрийн тогтворгүй байдлын нэгдэл бөгөөд Бангладешийн хөгжилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан бөгөөд цэргийн үймээн самуунаар дүүрэн байсан хугацаа юм.
Хуссейн Мухаммед Эршадын дарангуйлал
Эршад АНУ-д төрийн айлчлал хийхээр ирсэн (1983). ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
Дэслэгч генерал Хуссейн Мухаммед Эршад 1982 оны 3-р сарын 24-нд "улс төр, эдийн засаг, нийгмийн ноцтой хямрал"-ын үед Бангладешийн засгийн эрхийг гартаа авав.Тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Саттарын засаглалд дургүйцэж, армийг улс төрд оруулахаас татгалзсан Эршад үндсэн хуулийг түдгэлзүүлж, цэргийн байдал зарлаж, эдийн засгийн шинэчлэлийг эхлүүлсэн.Эдгээр шинэчлэлд төрийн давамгайлсан эдийн засгийг хувьчлах, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах зэрэг багтсан нь Бангладешийн эдийн засгийн хүнд сорилтуудыг шийдвэрлэх эерэг алхам гэж үзжээ.Эршад 1983 онд ерөнхийлөгчийн албан тушаалд томилогдож, армийн ахлагч, Дайны хуулийн ахлах захирагчийн (CMLA) үүргээ хэвээр хадгалав.Тэрээр орон нутгийн сонгуульд сөрөг хүчний намуудыг дайны нөхцөлд оролцуулахыг оролдсон боловч татгалзсан тул 1985 оны 3-р сард бүх нийтийн санал асуулгаар тэргүүлж, ирц багатай ялалт байгуулжээ.Жатия нам байгуулагдсан нь Эршадын улс төрийн хэвийн байдалд шилжсэнийг тэмдэглэв.Сөрөг хүчний томоохон намууд бойкот зарласан ч 1986 оны 5-р сард болсон парламентын сонгуулиар Жатия нам даруухан олонхи болж, Авами лигийн оролцоо тодорхой хэмжээгээр хууль ёсны байдлыг нэмэгдүүлсэн.Аравдугаар сард болох Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө Эршад цэргийн албанаас халагдсан.Сонгуулийн санал хураалт зөрчилтэй, ирц багатай гэсэн хэргээр өрсөлдсөн ч Эршад 84 хувийн санал авч ялалт байгуулсан.1986 оны арваннэгдүгээр сард цэргийн байдлын дэглэмийн үйл ажиллагааг хууль ёсны болгохын тулд үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулсны дараа цэргийн дэглэмийг цуцалсан.Гэвч 1987 оны 7-р сард засгийн газар орон нутгийн засаг захиргааны зөвлөлд цэргийн төлөөллийн тухай хуулийн төслийг батлах гэж оролдсон нь сөрөг хүчний нэгдсэн хөдөлгөөнд хүргэж, улмаар өргөн хүрээг хамарсан эсэргүүцлийн жагсаал болж, сөрөг хүчний идэвхтнүүдийг баривчилжээ.Эршадын хариу арга хэмжээ нь онц байдал зарлаж, парламентыг тарааж, 1988 оны 3-р сард шинэ сонгууль явуулахаар товлов. Сөрөг хүчний бойкотыг үл харгалзан Жатия нам эдгээр сонгуульд нэлээд олонхийн санал авчээ.1988 оны 6-р сард Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр Исламыг Бангладешийн төрийн шашин болгосон нь маргаан, эсэргүүцэлтэй тулгарсан.Улс төрийн тогтвортой байдлын анхны шинж тэмдгүүд илэрч байсан ч 1990 оны эцэс гэхэд Эршадын засаглалыг эсэргүүцэх хөдөлгөөн эрчимжиж, бүх нийтийн ажил хаялт, олон нийтийг хамарсан жагсаал цуглаан болж, улмаар хууль, дэг журам улам бүр дордов.1990 онд БНП-ын Халеда Зиа, Авами лигийн шейх Хасина тэргүүтэй Бангладешийн сөрөг хүчний намууд Ерөнхийлөгч Эршадын эсрэг нэгдсэн.Оюутнууд болон Жамаат-и-Ислами зэрэг исламын намуудын дэмжлэгтэй тэдний эсэргүүцэл, ажил хаялт нь улс орныг сүйрүүлсэн.Эршад 1990 оны 12-р сарын 6-нд огцорсон. Өргөн хүрээг хамарсан эмх замбараагүй байдлын дараа түр засгийн газар 1991 оны 2-р сарын 27-нд чөлөөт, шударга сонгууль явуулсан.
1990
Ардчилсан шилжилт ба эдийн засгийн өсөлтornament
Халедагийн анхны захиргаа
Зиа 1979 онд. ©Nationaal Archief
1991 Mar 20 - 1996 Mar 30

Халедагийн анхны захиргаа

Bangladesh
1991 онд Бангладешийн парламентын сонгуульд Зиаур Рахманы бэлэвсэн эхнэр Халеда Зиа тэргүүтэй Бангладешийн үндсэрхэг нам (BNP) олонхийн санал авч ялалт байгуулав.BNP Жамаат-И-Исламигийн дэмжлэгтэйгээр засгийн газраа байгуулсан.Парламентад мөн Шейх Хасина тэргүүтэй Авами лиг (AL), Жамаат-И-Ислами (JI), Жатия нам (JP) багтжээ.Халеда Зиа 1991-1996 онд Бангладешийн Ерөнхий сайдаар ажилласан анхны хугацаа нь тус улсын улс төрийн түүхэнд олон жилийн цэргийн засаглал, автократ засаглалын дараа парламентын ардчилал сэргэсэн чухал үе байлаа.Түүний удирдлага нь Бангладешийг ардчилсан тогтолцоонд шилжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд түүний засгийн газар чөлөөт, шударга сонгууль явуулахад хяналт тавьж байсан нь тус улсад ардчиллын хэм хэмжээг сэргээх үндсэн алхам болсон юм.Зиагийн засаг захиргаа эдийн засгийн хувьд либералчлалыг нэн тэргүүнд тавьж, хувийн хэвшлийг хөгжүүлэх, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах зорилготой байсан нь эдийн засгийн тогтвортой өсөлтөд хувь нэмэр оруулсан.Түүний энэ албан тушаалд зам, гүүр, цахилгаан станцын бүтээн байгуулалт зэрэг дэд бүтцэд их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж, Бангладешийн эдийн засгийн үндсийг сайжруулах, холболтыг сайжруулахад чиглэсэн хүчин чармайлтыг онцлон тэмдэглэв.Нэмж дурдахад түүний засгийн газар эрүүл мэнд, боловсролын үзүүлэлтүүдийг сайжруулахад чиглэсэн санаачилга гаргаж, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх арга хэмжээ авсан.1994 оны 3-р сард БНП-г сонгуулийн будлиантуулсан гэх маргаан дэгдэж, сөрөг хүчнийхэн парламентыг бойкотлож, Халеда Зиагийн засгийн газрыг огцрохыг шаардсан бүх нийтийн ажил хаялтад хүргэсэн.Эвлэрүүлэн зуучлах оролдлого хийсэн ч сөрөг хүчин 1994 оны 12-р сарын сүүлээр УИХ-ын гишүүнээсээ татгалзаж, эсэргүүцлээ үргэлжлүүлэв.Улс төрийн хямрал нь 1996 оны 2-р сард болсон сонгуулийг бойкотлоход хүргэсэн бөгөөд Халеда Зиа шударга бус гэж мэдэгдсэний улмаас дахин сонгогдсон.Үймээн самуунтай холбогдуулан 1996 оны 3-р сард Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар төвийг сахисан түр засгийн газар шинэ сонгуулийг хянах боломжтой болсон.1996 оны 6-р сарын сонгуулийн үр дүнд Авами лиг ялалт байгуулж, шейх Хасина Ерөнхий сайд болж, Жатия намын дэмжлэгтэйгээр засгийн газар байгуулав.
Эхний Хасина захиргаа
Ерөнхий сайд Шейх Хасина 2000 оны 10-р сарын 17-нд Пентагонд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ хүрэлцэн ирэх ёслолын үеэр хүндэтгэлийн харуулын бүрэлдэхүүнтэй танилцаж байна. ©United States Department of Defense
1996 Jun 23 - 2001 Jul 15

Эхний Хасина захиргаа

Bangladesh
Шейх Хасина 1996 оны 6-р сараас 2001 оны 7-р сар хүртэл Бангладешийн Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан анхны хугацаа нь улс орны нийгэм эдийн засгийн байдал, олон улсын харилцааг сайжруулахад чиглэсэн томоохон ололт амжилт, дэвшилттэй бодлого хэрэгжүүлснээрээ онцлог байв.Түүний засаг захиргаа нь Энэтхэгтэй Ганга мөрний ус хуваах 30 жилийн гэрээнд гарын үсэг зурахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн нь бүс нутгийн усны хомсдолыг шийдвэрлэх, Энэтхэгтэй хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд чухал алхам болсон юм.Хасинагийн удирдлаган дор Бангладеш харилцаа холбооны салбарыг либералчилж, өрсөлдөөнийг бий болгож, засгийн газрын монополь байдлыг зогсоож, энэ салбарын үр ашиг, хүртээмжийг мэдэгдэхүйц сайжруулсан.1997 оны 12-р сард гарын үсэг зурсан Читтагонг толгод дахь энх тайвны хэлэлцээр нь бүс нутагт хэдэн арван жил үргэлжилсэн бослогыг зогсоож, Хасина ЮНЕСКО-гийн энх тайвны шагналаар шагнуулж, энх тайван, эвлэрлийг дэмжихэд түүний гүйцэтгэсэн үүргийг онцолсон юм.Эдийн засгийн хувьд түүний засгийн газрын бодлого нь ДНБ-ий дундаж өсөлтийг 5.5% болгож, инфляцийг бусад хөгжиж буй орнуудтай харьцуулахад доогуур түвшинд байлгасан.Орон гэргүй хүмүүсийг орон сууцжуулах Ашраян-1 төсөл, шинэ аж үйлдвэрийн бодлого зэрэг санаачилгууд нь хувийн хэвшлийг дэмжих, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, Бангладешийн эдийн засгийг цаашид даяаршуулах зорилготой юм.Тус бодлого нь жижиг, зуслангийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, ялангуяа эмэгтэйчүүдийн ур чадварыг хөгжүүлэх, дотоодын түүхий эдийг ашиглахад чиглэв.Хасинагийн засаг захиргаа нийгмийн халамжийн салбарт ч ахиц дэвшил гаргаж, өндөр настан, бэлэвсэн эхнэр, зовлонтой эмэгтэйчүүдэд тэтгэмж олгох нийгмийн хамгааллын тогтолцоог бий болгож, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан сан байгуулжээ.1998 онд Бангабандху гүүр мега төсөл хэрэгжиж дууссан нь холболт, худалдааг сайжруулсан дэд бүтцийн томоохон ололт байв.Олон улсын тавцанд Хасина Дэлхийн бичил зээлийн дээд хэмжээний уулзалт, SAARC дээд хэмжээний уулзалт зэрэг дэлхийн янз бүрийн форумд Бангладешийг төлөөлөн оролцож, Бангладешийн дипломат ул мөрийг нэмэгдүүлэв.Түүний засгийн газар Бангладеш тусгаар тогтнолоо олж авснаас хойш анх удаа бүтэн таван жилийн бүрэн эрхийн хугацаагаа амжилттай дуусгасан нь ардчиллын тогтвортой байдлын үлгэр жишээ болсон юм.Гэсэн хэдий ч 2001 оны сонгуулийн үр дүнд түүний нам олон нийтийн саналын багагүй хувийг авсан ч ялагдал хүлээсэн нь өмнөх сонгуулийн дараах тогтолцооны сорилтуудыг харуулж, сонгуулийн шударга байдлын талаар эргэлзээ төрүүлж, маргаантай байсан. олон улсын хяналттай боловч эцэст нь засгийн эрхийг тайван замаар шилжүүлэхэд хүргэсэн.
Халедагийн гурав дахь бүрэн эрхийн хугацаа
Зиа Японы Ерөнхий сайд Жунчиро Коизүмитэй хамт Токиод (2005). ©首相官邸ホームページ
Ерөнхий сайд Халеда Зиа гурав дахь бүрэн эрхийн хугацаандаа сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх, эдийн засгийн хөгжилд дотоодын нөөц бололцоогоо нэмэгдүүлэх, АНУ, Их Британи, Япон зэрэг орнуудын олон улсын хөрөнгө оруулалтыг татахад анхаарч ажилласан.Тэрээр хууль, дэг журмыг сэргээх, "зүүнийг харсан бодлого"-оор бүс нутгийн хамтын ажиллагааг дэмжих, НҮБ-ын энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд Бангладешийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилготой байв.Түүний засаг захиргаа нь боловсрол, ядуурлыг бууруулах, ДНБ-ий өсөлтийн хурдыг нэмэгдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж магтсан.Зиа 3 дахь удаагаа эдийн засгийн өсөлтөө үргэлжлүүлж, ДНБ-ий өсөлт 6%-иас дээш хэвээр, нэг хүнд ногдох орлого нэмэгдэж, гадаад валютын нөөц нэмэгдэж, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн.Бангладешийн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 2.5 тэрбум долларт хүрчээ.Зиагийн ажлын төгсгөлд аж үйлдвэрийн салбар ДНБ-ий 17 хувиас давсан байв.[31]Зиагийн гадаад бодлогын санаачилгад Саудын Арабтай хоёр талын харилцааг бэхжүүлэх, Бангладешийн ажилчдын нөхцлийг сайжруулах, худалдаа, хөрөнгө оруулалтын асуудлаар Хятадтай харилцах, дэд бүтцийн төслүүдэд Хятадаас санхүүжилт авах оролдлого багтсан.Түүний 2012 онд Энэтхэгт хийсэн айлчлал нь хоёр талын худалдаа, бүс нутгийн аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэх зорилготой байсан нь хөрш орнуудтай харилцан ашигтай хамтран ажиллахад ихээхэн дипломат хүчин чармайлт гаргасныг харуулж байна.[32]
2007 оны 1-р сарын 22-ны сонгуулийн өмнөхөн Бангладеш улс 2006 оны 10-р сард Халеда Зиагийн засгийн газрыг дуусгавар болгосны дараа улс төрийн томоохон үймээн самуун, маргааныг туулсан. Шилжилтийн үед эсэргүүцлийн жагсаал, ажил хаялт, хүчирхийлэл өрнөж, 40 хүн нас барсан. Авами лиг BNP-ийг дэмжсэн гэж буруутгасан түр засгийн газрын удирдлага.Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Мухлесур Рахман Чоудхури бүх намуудыг сонгуульд оролцуулах гэсэн оролдлого нь Их Альянс сонгогчдын нэрийн жагсаалтыг нийтлэхийг шаардаж нэр дэвшигчдээ эргүүлэн татсанаар тасалдсан юм.Ерөнхийлөгч Иажуддин Ахмед онц байдал зарлаж, ахлах зөвлөхийн ажлаа өгснөөр түүний оронд Фахруддин Ахмедийг томилсноор байдал хурцадсан.Энэ алхам нь улс төрийн үйл ажиллагааг үр дүнтэй зогсоосон.Цэргийн дэмжлэгтэй шинэ засгийн газар 2007 оны эхээр Халеда Зиагийн хөвгүүд Шейх Хасина болон Зиа нарыг буруутгах зэрэг улс төрийн хоёр том намын удирдагчдын эсрэг авлигын хэрэг үүсгэсэн. Цэргийн өндөр албан тушаалтнууд Хасина, Зиа нарыг улс төрөөс хасах оролдлого хийж байсан.Түр засгийн газар мөн Авлигатай тэмцэх хороо болон Бангладешийн сонгуулийн хороог бэхжүүлэхэд анхаарчээ.Дакагийн их сургуульд 2007 оны наймдугаар сард хүчирхийлэл гарч, оюутнууд Бангладешийн армитай мөргөлдөж, олон нийтийг хамарсан эсэргүүцлийн жагсаал болсон.Засгийн газрын түрэмгий хариу арга хэмжээ, тэр дундаа оюутнууд болон багш нар руу халдсан нь цаашдын жагсаалыг өдөөсөн.Арми эцэст нь их сургуулийн хотхоноос армийн хуаранг нүүлгэх зэрэг зарим шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөн боловч онц байдал, улс төрийн хурцадмал байдал үргэлжилсээр байна.
Хоёр дахь Хасина захиргаа
Шейх Хасина Владимир Путинтай Москвад. ©Kremlin
2009 Jan 6 - 2014 Jan 24

Хоёр дахь Хасина захиргаа

Bangladesh
Хасинагийн хоёрдугаар засаг захиргаа нь улс орны эдийн засгийн тогтвортой байдлыг сайжруулахад анхаарч, үүний үр дүнд нэхмэлийн үйлдвэрлэл, мөнгөн гуйвуулга, хөдөө аж ахуй зэрэг салбараас үүдэлтэй ДНБ-ий тогтвортой өсөлт бий болсон.Цаашлаад эрүүл мэнд, боловсрол, жендэрийн тэгш байдал зэрэг нийгмийн үзүүлэлтүүдийг сайжруулахад хүчин чармайлт гаргаж, ядуурлын түвшинг бууруулахад хувь нэмэр оруулсан.Засгийн газар мөн дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтыг нэн тэргүүнд тавьж, холболт, эрчим хүчний хангамжийг сайжруулахад чиглэсэн онцлох төслүүдийг хэрэгжүүлсэн.Эдгээр ахиц дэвшлийг үл харгалзан засаг захиргаа улс төрийн үймээн самуун, засаглал, хүний ​​эрхийн асуудал, байгаль орчны асуудал зэрэг сорилтуудтай тулгарсан.2009 онд тэрээр цалингийн маргаанаас үүдэн Бангладешийн винтовын бослогын улмаас томоохон хямралтай тулгарч, армийн офицеруудыг оролцуулаад 56 хүн амиа алдсан юм.[33] Арми Хасинаг бослогын эсрэг шийдэмгий оролцоогүй гэж шүүмжилжээ.[34] 2009 оны бичлэгт армийн офицерууд түүний хямралын эсрэг хийсэн анхны хариу арга хэмжээндээ бухимдаж, бослогын удирдагчидтай хэлэлцээр хийх гэсэн оролдлого нь бослогын хурцадмал байдалд нөлөөлж, нэмэлт хохирол учруулсан гэж маргажээ.2012 онд тэрээр Ракхайн мужид болсон үймээний үеэр Мьянмараас ирсэн рохинжа дүрвэгсдийг нэвтрүүлэхээс татгалзаж, хатуу байр суурь баримталж байсан.
2013 оны Шахбагийн эсэргүүцэл
Шахбагын талбайд жагсагчид ©Image Attribution forthcoming. Image belongs to the respective owner(s).
2013 Feb 5

2013 оны Шахбагийн эсэргүүцэл

Shahbagh Road, Dhaka, Banglade
2013 оны 2-р сарын 5-нд Бангладеш улсад 1971 оны Бангладешийг чөлөөлөх дайны үеэр үйлдсэн хэргээр өмнө нь бүх насаар нь хорих ялаар шийтгүүлсэн дайны гэмт хэрэгтэн, Исламын удирдагч Абдул Куадер Моллахыг цаазлахыг шаардсан Шахбагийн эсэргүүцлийн жагсаал болов.Молла дайнд оролцсон нь Баруун Пакистаныг дэмжиж, Бенгалийн үндсэрхэг үзэлтнүүд, сэхээтнүүдийг хөнөөхөд оролцсон.Эсэргүүцлийн үеэр мөн радикал баруун, консерватив-Исламын бүлэглэлийг улс төрд оруулахыг хориглож, түүний харьяа байгууллагуудыг бойкотлохыг уриалав.Моллагийн ялыг анх удаа зөөлрүүлсэн нь эгдүүцлийг төрүүлж, блогчид болон онлайн идэвхтнүүдийг ихээхэн дайчлахад хүргэсэн нь Шахбагийн жагсаалд оролцохыг нэмэгдүүлсэн.Үүний хариуд Жамаат-и-Ислами шүүхийг хууль ёсны гэж үзэн, яллагдагчийг суллахыг шаардсан эсэргүүцлийн жагсаал зохион байгуулжээ.Хоёрдугаар сарын 15-нд блогчин, идэвхтэн Ахмед Ражиб Хайдерыг "Жамаат-и-Ислами"-гийн оюутны жигүүртэй холбоотой хэт барууны террорист "Ансарулла Bangla Team" бүлэглэлийн гишүүд хөнөөсөн нь олон нийтийн дургүйцлийг улам хурцатгав.Тэр сарын сүүлээр буюу 2-р сарын 27-нд дайны шүүх өөр нэг гол хүн болох Делвар Хоссейн Сайедид хүн төрөлхтний эсрэг дайны гэмт хэрэг үйлдсэн хэргээр цаазаар авах ял оноов.
Гурав дахь Хасина захиргаа
Хасина Энэтхэгийн Ерөнхий сайд Нарендра Модигийн хамт, 2018 он. ©Prime Minister's Office
2014 Jan 14 - 2019 Jan 7

Гурав дахь Хасина захиргаа

Bangladesh
Шейх Хасина 2014 оны бүх нийтийн сонгуульд Авами лиг болон түүний Их Холбооны холбоотнууд үнэмлэхүй ялалт байгуулснаар хоёр дахь удаагаа сонгогдсон.Шударга ёс, нам бус засаг захиргаа байхгүйгээс болж сөрөг хүчний томоохон намууд бойкотлосон уг сонгуульд Авами Лиг тэргүүтэй Их Холбоо 153 суудал авч, 267 суудал авчээ.Сонгуулийн будлиан, тухайлбал чихмэл хайрцаг, сөрөг хүчнийг хэлмэгдүүлсэн гэх мэдээлэл сонгуулийн эргэн тойронд маргаан гарахад нөлөөлсөн.234 суудалтай Авами лиг хүчирхийлэл, сонгогчдын 51 хувийн ирцтэй байгаагийн улмаас парламентын олонх болсон.Бойкот зарлаж, хууль ёсны эсэх нь эргэлзээтэй байсан ч Хасина засгийн газар байгуулж, Жатия нам албан ёсны сөрөг хүчний үүрэг гүйцэтгэсэн.Түүнийг ажиллаж байх хугацаанд Бангладеш Исламын хэт даврагч үзлийн сорилттой тулгарсан нь 2016 оны 7-р сард Дака хотод болсон халдлагын үеэр онцлон тэмдэглэсэн бөгөөд тус улсын түүхэн дэх хамгийн их үхэлд хүргэсэн исламистуудын халдлага болсон юм.Мэргэжилтнүүдийн үзэж байгаагаар засгийн газар сөрөг хүчнийхнийг хэлмэгдүүлж, ардчиллын орон зай багассан нь хэт даврагч бүлэглэлүүдийн өсөлтөд санамсаргүй нөлөөлсөн.2017 онд Бангладеш эхний хоёр шумбагч онгоцоо ашиглалтад оруулж, Рохинжагийн хямралд хариу арга хэмжээ авч сая орчим дүрвэгсдэд хоргодох газар, тусламж үзүүлжээ.Түүний Дээд шүүхийн өмнө баригдсан Шударга ёсны хөшөөг нүүлгэхийг дэмжсэн шийдвэр нь шашин-улс төрийн дарамтад автсан гэсэн шүүмжлэлд өртөв.
Дөрөв дэх Хасина захиргаа
Хасина 2023 оны 2-р сард Гопалганж, Коталипара хотод болсон намын цуглаан дээр үг хэлж байна. ©DelwarHossain
2019 Jan 7 - 2024 Jan 10

Дөрөв дэх Хасина захиргаа

Bangladesh
Шейх Хасина парламентын 300 суудлаас 288-ыг нь Авами лиг авч, бүх нийтийн сонгуульд гурав дараалан, дөрөв дэх удаагаа сонгогдов.Сөрөг хүчний удирдагч Камал Хоссэйны хэлснээр энэ сонгууль "дослог" гэсэн шүүмжлэлд өртөж, Хүний эрхийн ажиглагч, бусад эрхийн байгууллага, The New York Times сонины редакцийн зөвлөлөөс санал хураалтгүйгээр Хасина ялах магадлал өндөр байгаа тул сонгуулийн санал луйвар хийх шаардлагатай эсэх талаар эргэлзэж байна. .BNP 2014 оны сонгуулийг бойкотлож, ердөө найман суудал авсан нь 1991 оноос хойшхи хамгийн сул сөрөг хүчний үзүүлэлт болж байна.Ковид-19 тахлын хариуд Хасина 2021 оны 5-р сард Бангладешийн шуудангийн албаны шинэ төв байрыг нээн Дак Бхабан шуудангийн үйлчилгээг цаашид хөгжүүлж, дижитал өөрчлөлт хийхийг уриалав.2022 оны 1-р сард түүний засгийн газар Бангладешийн 18-60 насны бүх иргэдэд зориулсан бүх нийтийн тэтгэврийн тогтолцоог бий болгох хуулийг баталсан.Бангладешийн гадаад өр 2021-22 оны санхүүгийн жилийн эцэс гэхэд 95.86 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь 2011 онтой харьцуулахад мэдэгдэхүйц өссөн үзүүлэлт бөгөөд үүний зэрэгцээ банкны салбар дахь их хэмжээний зөрчлүүд гарчээ.2022 оны 7-р сард Сангийн яам валютын нөөц шавхагдаж байгаатай холбогдуулан ОУВС-аас төсвийн тусламж хүссэний үр дүнд 2023 оны 1-р сар гэхэд эдийн засгийг тогтворжуулахад туслах 4.7 тэрбум долларын дэмжлэг үзүүлэх хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн.2022 оны арванхоёрдугаар сард болсон засгийн газрын эсрэг жагсаал нь зардал нэмэгдэж байгаад олон нийтийн дургүйцлийг илэрхийлж, Хасинаг огцрохыг шаардсан юм.Тэр сард Хасина Бангладешийн анхны олон нийтийн тээврийн систем болох Дака метроны төмөр замын эхний шатыг эхлүүлсэн.2023 оны "Их 20"-ийн Шинэ Дели дэх дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Хасина Энэтхэгийн Ерөнхий сайд Нарендра Модитой уулзаж, Энэтхэг, Бангладешийн хамтын ажиллагааг төрөлжүүлэх талаар ярилцав.Энэхүү дээд хэмжээний уулзалт нь Хасинагийн хувьд дэлхийн бусад удирдагчидтай харилцах тавцан болж, Бангладешийн олон улсын харилцааг сайжруулсан юм.

Appendices



APPENDIX 1

The Insane Complexity of the India/Bangladesh Border


Play button




APPENDIX 2

How did Bangladesh become Muslim?


Play button




APPENDIX 3

How Bangladesh is Secretly Becoming the Richest Country In South Asia


Play button

Characters



Taslima Nasrin

Taslima Nasrin

Bangladeshi writer

Ziaur Rahman

Ziaur Rahman

President of Bangladesh

Hussain Muhammad Ershad

Hussain Muhammad Ershad

President of Bangladesh

Sheikh Mujibur Rahman

Sheikh Mujibur Rahman

Father of the Nation in Bangladesh

Muhammad Yunus

Muhammad Yunus

Bangladeshi Economist

Sheikh Hasina

Sheikh Hasina

Prime Minister of Bangladesh

Jahanara Imam

Jahanara Imam

Bangladeshi writer

Shahabuddin Ahmed

Shahabuddin Ahmed

President of Bangladesh

Khaleda Zia

Khaleda Zia

Prime Minister of Bangladesh

M. A. G. Osmani

M. A. G. Osmani

Bengali Military Leader

Footnotes



  1. Al Helal, Bashir (2012). "Language Movement". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh. Archived from the original on 7 March 2016.
  2. Umar, Badruddin (1979). Purbo-Banglar Bhasha Andolon O Totkalin Rajniti পূর্ব বাংলার ভাষা আন্দোলন ও তাতকালীন রজনীতি (in Bengali). Dhaka: Agamee Prakashani. p. 35.
  3. Al Helal, Bashir (2003). Bhasa Andolaner Itihas [History of the Language Movement] (in Bengali). Dhaka: Agamee Prakashani. pp. 227–228. ISBN 984-401-523-5.
  4. Lambert, Richard D. (April 1959). "Factors in Bengali Regionalism in Pakistan". Far Eastern Survey. 28 (4): 49–58. doi:10.2307/3024111. ISSN 0362-8949. JSTOR 3024111.
  5. "Six-point Programme". Banglapedia. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 22 March 2016.
  6. Sirajul Islam; Miah, Sajahan; Khanam, Mahfuza; Ahmed, Sabbir, eds. (2012). "Mass Upsurge, 1969". Banglapedia: the National Encyclopedia of Bangladesh (Online ed.). Dhaka, Bangladesh: Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh. ISBN 984-32-0576-6. OCLC 52727562.
  7. Ian Talbot (1998). Pakistan: A Modern History. St. Martin's Press. p. 193. ISBN 978-0-312-21606-1.
  8. Baxter, Craig (1971). "Pakistan Votes -- 1970". Asian Survey. 11 (3): 197–218. doi:10.2307/3024655. ISSN 0004-4687.
  9. Bose, Sarmila (8 October 2005). "Anatomy of Violence: Analysis of Civil War in East Pakistan in 1971" (PDF). Economic and Political Weekly. 40 (41). Archived from the original (PDF) on 28 December 2020. Retrieved 7 March 2017.
  10. "Gendercide Watch: Genocide in Bangladesh, 1971". gendercide.org. Archived from the original on 21 July 2012. Retrieved 11 June 2017.
  11. Bass, Gary J. (29 September 2013). "Nixon and Kissinger's Forgotten Shame". The New York Times. ISSN 0362-4331. Archived from the original on 21 March 2021. Retrieved 11 June 2017.
  12. "Civil War Rocks East Pakistan". Daytona Beach Morning Journal. 27 March 1971. Archived from the original on 2 June 2022. Retrieved 11 June 2017.
  13. "World Refugee Day: Five human influxes that have shaped India". The Indian Express. 20 June 2016. Archived from the original on 21 March 2021. Retrieved 11 June 2017.
  14. Schneider, B.; Post, J.; Kindt, M. (2009). The World's Most Threatening Terrorist Networks and Criminal Gangs. Springer. p. 57. ISBN 9780230623293. Archived from the original on 7 February 2023. Retrieved 8 March 2017.
  15. Totten, Samuel; Bartrop, Paul Robert (2008). Dictionary of Genocide: A-L. ABC-CLIO. p. 34. ISBN 9780313346422. Archived from the original on 11 January 2023. Retrieved 8 November 2020.
  16. "Rahman, Bangabandhu Sheikh Mujibur". Banglapedia. Retrieved 5 February 2018.
  17. Frank, Katherine (2002). Indira: The Life of Indira Nehru Gandhi. New York: Houghton Mifflin. ISBN 0-395-73097-X, p. 343.
  18. Farid, Shah Mohammad. "IV. Integration of Poverty Alleviation and Social Sector Development into the Planning Process of Bangladesh" (PDF).
  19. Rangan, Kasturi (13 November 1974). "Bangladesh Fears Thousands May Be Dead as Famine Spreads". The New York Times. Retrieved 28 December 2021.
  20. Karim, S. A. (2005). Sheikh Mujib: Triumph and Tragedy. The University Press Limited. p. 345. ISBN 984-05-1737-6.
  21. Maniruzzaman, Talukder (February 1976). "Bangladesh in 1975: The Fall of the Mujib Regime and Its Aftermath". Asian Survey. 16 (2): 119–29. doi:10.2307/2643140. JSTOR 2643140.
  22. "JS sees debate over role of Gono Bahini". The Daily Star. Retrieved 9 July 2015.
  23. "Ignoring Executions and Torture : Impunity for Bangladesh's Security Forces" (PDF). Human Rights Watch. 18 March 2009. Retrieved 16 August 2013.
  24. Chowdhury, Atif (18 February 2013). "Bangladesh: Baptism By Fire". Huffington Post. Retrieved 12 July 2016.
  25. Fair, Christine C.; Riaz, Ali (2010). Political Islam and Governance in Bangladesh. Routledge. pp. 30–31. ISBN 978-1136926242. Retrieved 19 June 2016.
  26. Maniruzzaman, Talukder (February 1976). "Bangladesh in 1975: The Fall of the Mujib Regime and Its Aftermath". Asian Survey. 16 (2): 119–29. doi:10.2307/2643140. JSTOR 2643140.
  27. Shahriar, Hassan (17 August 2005). "CIA involved in 1975 Bangla military coup". Deccan Herald. Archived from the original on 18 May 2006. Retrieved 7 July 2006.
  28. Lifschultz, Lawrence (15 August 2005). "The long shadow of the August 1975 coup". The Daily Star. Retrieved 8 June 2007.
  29. Sobhan, Rehman; Islam, Tajul (June 1988). "Foreign Aid and Domestic Resource Mobilisation in Bangladesh". The Bangladesh Development Studies. 16 (2): 30. JSTOR 40795317.
  30. Ahsan, Nazmul (11 July 2020). "Stopping production at BJMC jute mills-II: Incurring losses since inception". Retrieved 10 May 2022.
  31. Sirajul Islam; Miah, Sajahan; Khanam, Mahfuza; Ahmed, Sabbir, eds. (2012). "Zia, Begum Khaleda". Banglapedia: the National Encyclopedia of Bangladesh (Online ed.). Dhaka, Bangladesh: Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh. ISBN 984-32-0576-6. OCLC 52727562. OL 30677644M. Retrieved 26 January 2024.
  32. "Khaleda going to Saudi Arabia". BDnews24. 7 August 2012. Archived from the original on 22 August 2012. Retrieved 29 October 2012.
  33. Ramesh, Randeep; Monsur, Maloti (28 February 2009). "Bangladeshi army officers' bodies found as death toll from mutiny rises to more than 75". The Guardian. ISSN 0261-3077. Archived from the original on 9 February 2019. Retrieved 8 February 2019.
  34. Khan, Urmee; Nelson, Dean. "Bangladeshi army officers blame prime minister for mutiny". www.telegraph.co.uk. Archived from the original on 9 February 2019. Retrieved 26 December 2022.

References



  • Ahmed, Helal Uddin (2012). "History". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.
  • CIA World Factbook (July 2005). Bangladesh
  • Heitzman, James; Worden, Robert, eds. (1989). Bangladesh: A Country Study. Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress.
  • Frank, Katherine (2002). Indira: The Life of Indira Nehru Gandhi. New York: Houghton Mifflin. ISBN 0-395-73097-X.