Ирландын түүх

Ойролцоогоор 26,000-20,000 жилийн өмнөх хамгийн сүүлчийн мөстлөгийн үеэр Ирландыг 3000 гаруй метр зузаантай мөсөн бүрхүүл бүрхэж, ландшафтыг нь эрс өөрчилсөн.24,000 жилийн өмнө эдгээр мөсөн голууд Ирландын өмнөд эргээс цааш үргэлжилсэн.Гэвч цаг агаар дулаарч мөс ухарч эхэлсэн.16,000 жилийн өмнө Хойд Ирландыг Шотландтай зөвхөн мөсөн гүүр холбосон.14,000 жилийн өмнө Ирланд Их Британиас тусгаарлагдсан байсан бөгөөд мөстлөгийн үе нь ойролцоогоор 11,700 жилийн өмнө дуусч Ирландыг хойд туйлын тундрын ландшафт болгон өөрчилсөн юм.Энэхүү мөстлөгийг Мидландын мөсөн гол гэж нэрлэдэг.17,500-аас 12,000 жилийн өмнө Боллинг-Аллеродын дулаарлын үе нь хойд Европт анчин цуглуулагчид олноор суурьших боломжийг олгосон.Генетикийн нотолгоо нь баруун өмнөд Европоос дахин газар нутаг эхэлж байгааг харуулж байгаа бол амьтны үлдэгдэл нь Францын өмнөд хэсэгт Иберийн хоргодох газар байгааг харуулж байна.Цаа буга, бургасууд хойд зүг рүү нүүж, Швед хүртэл мөстлөгийн төгсгөлд нүүдлийн ан агнадаг хүмүүсийг татав.Одоогоос 11500 жилийн өмнө голоцен эхэлснээр хүмүүс Европ тивийн хамгийн хойд хэсэгт орших мөсгүй бүсүүд, тэр дундаа Ирландын ойролцоох газруудад хүрчээ.Уур амьсгал дулаарч байсан ч голоценийн эхэн үеийн Ирланд хүн төрөлхтний суурьшлыг загас агнуурын үйл ажиллагаагаар хязгаарлаж, зочломтгой хэвээр байв.Хэдийгээр хуурай газрын гүүр нь Их Британи, Ирландыг холбосон байж магадгүй ч далайн түвшин нэмэгдсэний улмаас МЭӨ 14,000 орчимд алга болсон нь хуурай газрын ихэнх ургамал, амьтны аймгийг гатлахад саад болж магадгүй юм.Үүний эсрэгээр, Их Британи МЭӨ 5600 он хүртэл Европ тивтэй холбоотой хэвээр байв.Ирландад мэдэгдэж байсан хамгийн эртний орчин үеийн хүмүүс палеолитын сүүл үеэс эхэлжээ.2016 онд Клэр мужийн Алис, Гвендолин агуйгаас нядалсан баавгайн ясны радионүүрстөрөгчийн шинжилгээ нь МЭӨ 10,500 жилийн тэртээ мөс ухарч удалгүй хүн байгааг илрүүлжээ.Дрогедагийн Мелл хотоос олдсон цахиур чулуу, Каслепукийн агуйгаас цаа бугын ясны хэлтэрхий зэрэг өмнөх нээлтүүд нь хүний ​​үйл ажиллагаа 33,000 жилийн өмнө үүссэнийг харуулж байгаа боловч эдгээр тохиолдлууд нь тийм ч тодорхой биш бөгөөд мөсөнд зөөвөрлөсөн материалыг хамарсан байж магадгүй юм.Ирландын тэнгисийн Британийн эрэг дээрх МЭӨ 11,000 жилийн дурсгалт газраас олдсон нотлох баримтууд нь далайн нялцгай биетийг багтаасан далайн хоолыг санал болгож байгаа нь хүмүүс Ирландыг завиар колоничлосон байж болзошгүйг харуулж байна.Гэсэн хэдий ч далайн эрэг орчмын нутгаас гадна нөөц багатай тул эдгээр эртний популяциуд байнга суурьшаагүй байж магадгүй юм.Залуу Дрьяс (МЭӨ 10,900-аас МЭӨ 9700 он хүртэл) хөлдөлтийн нөхцөл байдал эргэн ирж, Ирландын хүн амыг цөөлж, Их Британитай хуурай газрын гүүр хэзээ ч дахин гарч ирэхгүй байх магадлалтай.

Ирландын сүүлчийн мөстлөгийн үе МЭӨ 8000 онд бүрэн дууссан.2016 онд МЭӨ 10,500 онд хамаарах палеолитын үеийн баавгайн яс олдохоос өмнө хүн төрөлхтний эзэмшиж байсан хамгийн эртний нотолгоо нь Мезолитийн үе буюу МЭӨ 7000 оны үед байсан юм.Энэ үед Ирланд далайн түвшин доогуур байсан тул аль хэдийн арал болсон байж магадгүй бөгөөд анхны суурьшсан хүмүүс Их Британиас завиар иржээ.Эдгээр эртний оршин суугчид нь далайд ихээхэн найдаж, усны эх үүсвэрийн ойролцоо суурьшсан далайчид байв.Хэдийгээр мезолитийн үеийн хүмүүс голын эрэг, эрэг орчмоос ихээхэн хамааралтай байсан ч эртний ДНХ нь тэд Их Британи болон бусад орнуудад мезолитийн нийгэмлэгүүдтэй холбоо тогтоохоо больсон гэж үздэг.Мезолитийн үеийн анчин цуглуулагчдын нотлох баримтыг Ирланд даяар олжээ.Гол малтлагын газруудад Лондондерри мужийн Колераин дахь Сандел ууланд байрлах суурин, Лимерик мужийн Шеннон голын Эрмитаж дахь чандарлах газар, Оффали мужийн Лоу Боора дахь кемп зэрэг багтана.Мөн хойд зүгийн Донегал мужаас өмнөд хэсгийн Корк муж хүртэл литийн тархалт ажиглагдсан.Энэ хугацаанд хүн амын тоо 8000 орчим байсан гэсэн тооцоо бий.Ирландад мезолитийн үеийн анчин цуглуулагчид далайн хоол, шувууд, зэрлэг гахай, самар зэрэг олон төрлийн хоолны дэглэм барьж амьдардаг байв.Ирландын мезолитын үед буга байсан нотлох баримт байхгүй бөгөөд халиун буга нь неолитын үед нутагшсан байх магадлалтай.Эдгээр нийгэмлэгүүд жад, сум, ятга зэргийг микролитээр бүрхэж, цуглуулсан самар, жимс, жимсгэнээр хоол хүнсээ нөхдөг байв.Тэд малын арьс юм уу, модон хүрээн дээр сүрэл сунган хийсэн улирлын чанартай хоргодох байранд амьдардаг байсан бөгөөд гадаа хоол хийх зуухтай байв.Мезолитийн үеийн хүн ам хэдэн мянгаас хэтрээгүй байх.Энэ үеийн олдворууд нь жижиг микролитийн ир, цэгүүд, түүнчлэн том чулуун багаж хэрэгсэл, зэвсэг, ялангуяа мөстлөгийн дараах орчинд дасан зохицох стратегийг тодотгож өгдөг олон талт Банны ширхэг юм.

Ойролцоогоор МЭӨ 4500 онд Ирландад шинэ чулуун зэвсгийн үе эхэлсэн бөгөөд үүнд үр тарианы сортууд, хонь, ямаа, үхэр зэрэг гаршуулсан амьтад, мөн шавар эдлэл, орон сууц, чулуун хөшөө дурсгалууд багтсан "багц" бий болсон.Энэхүү багц нь Шотланд болон Европын бусад хэсэгт олдсонтой төстэй байсан нь газар тариалан, суурьшсан нийгэмлэгүүд ирснийг илтгэж байв.Ирландад шинэ чулуун зэвсгийн үеийн шилжилт нь газар тариалан, мал аж ахуйн салбарт томоохон өөрчлөлтүүдээр тэмдэглэгдсэн байв.Хонь, ямаа, үхэр, улаан буудай, арвай зэрэг үр тарианы хамт Европ тивийн баруун өмнөд хэсгээс импортолдог байв.Энэхүү танилцуулга нь хүн амыг ихээхэн нэмэгдүүлэхэд хүргэсэн нь янз бүрийн археологийн олдворуудаас харагдаж байна.Ирландад газар тариалан эрхэлж байсны хамгийн эртний тод нотолгоо бол МЭӨ 4350 оны үед хамаарах цахиур хутга, үхрийн яс, хонины шүд зэргийг олсон Дингл хойгийн Ферритерийн булангаас гаралтай.Энэ нь тухайн үед арал дээр газар тариалан эрхэлдэг байсныг харуулж байна.Майо мужийн Сеидийн талбайнууд нь неолитын үеийн газар тариалангийн нэмэлт нотолгоо юм.Энэхүү өргөн цар хүрээтэй талбайн систем нь дэлхийн хамгийн эртний хүмүүсийн нэг гэж тооцогддог бөгөөд хуурай чулуун ханаар тусгаарлагдсан жижиг талбайнуудаас бүрддэг.Эдгээр талбайг МЭӨ 3500-3000 оны хооронд идэвхтэй тариалж байсан бөгөөд улаан буудай, арвай гол үр тариа байсан.Мөн энэ үед Их Британийн хойд хэсгээс олдсонтой төстэй хэв маягтай неолитын үеийн ваарнууд гарч ирэв.Олстер, Лимерик мужуудад энэ үеийн онцлог шинж чанартай өргөн амтай, дугуй ёроолтой аягануудыг малтсан нь тухайн бүс нутагт соёлын хамтын нөлөөг харуулж байна.Эдгээр дэвшлийг үл харгалзан Ирландын зарим бүс нутаг бэлчээрийн мал аж ахуйн хэв маягийг харуулсан нь бэлчээрийн мал аж ахуйн үйл ажиллагаа заримдаа газар тариалангийнхыг давамгайлж байсан хөдөлмөрийн хуваагдлыг харуулж байна.Шинэ чулуун зэвсгийн үед Ирландын хүн ам 100,000-аас 200,000 хооронд байсан байх магадлалтай.Гэсэн хэдий ч МЭӨ 2500 онд эдийн засгийн уналт үүсч, хүн амын түр зуурын бууралтад хүргэсэн.

Ирландад төмөрлөгийн салбар орж ирсэн нь урвуу хонх шиг хэлбэртэй өвөрмөц вааран эдлэлийнхээ нэрээр нэрлэгдсэн Хонхны аягатай хүмүүстэй нягт холбоотой юм.Энэ нь неолитын үеийн нарийн урласан, бөөрөнхий ёроолтой вааран эдлэлээс ихээхэн холдсоныг харуулж байна.МЭӨ 2400 онд Росс арал гэх мэт газруудад илт ажиглагдсан зэсийн олборлолтын эхлэлтэй стакан соёл нь холбоотой юм.Кельт хэлээр ярьдаг хүмүүс Ирландад хэзээ ирсэн тухай судлаачдын дунд маргаан байдаг.Зарим нь үүнийг хүрэл зэвсгийн үеийн стакан хүмүүстэй холбодог бол нөгөө хэсэг нь Кельтүүд хожуу буюу төмрийн зэвсгийн эхэн үед ирсэн гэж маргадаг.Зэсийн зэвсгийн үе (халколит)-аас хүрэл зэвсгийн үе рүү шилжих үе нь МЭӨ 2000 онд зэсийг цагаан тугалгатай хайлуулж жинхэнэ хүрэл гаргаж авах үед болсон.Энэ хугацаанд "Баллыбэгийн төрлийн" хавтгай тэнхлэг болон бусад металл эдлэлийн үйлдвэрлэл эхэлсэн.Ирландын баруун өмнөд хэсэгт, ялангуяа Корк мужийн Росс арал, Габриэль уул зэрэг газруудад зэсийг голчлон олборлодог байв.Хүрэл хийхэд шаардлагатай цагаан тугалгыг Корнуоллоос импортолжээ.Хүрэл зэвсгийн үед сэлэм, сүх, чинжаал, сүх, сүх, хязаалан, ундны сав суулга, эвэр хэлбэртэй бүрээ зэрэг төрөл бүрийн багаж зэвсэг үйлдвэрлэж байжээ.Ирландын гар урчууд алдагдсан лав аргаар хийсэн эвэр хэлбэртэй бүрээнүүдээрээ алдартай байв.Нэмж дурдахад Ирландын уугуул алтны баялаг ордууд нь Герман, Скандинавын орнуудаас олдсон Ирландын алтан эдлэл бүхий олон тооны алтан гоёл чимэглэлийг бий болгоход хүргэсэн.Энэ үеийн өөр нэг чухал бүтээн байгуулалт бол Ольстер, Мюнстерт чулуун дугуйлан барих явдал байв.Аюулгүй байдлын үүднээс гүехэн нууранд барьсан кранног буюу модон байшингууд нь хүрэл зэвсгийн үед бий болсон.Эдгээр байгууламжууд нь ихэвчлэн эрэг рүү явах нарийхан замтай байсан бөгөөд дундад зууны үед хүртэл урт хугацаанд ашиглагдаж байжээ.Голдуу хүрэлээр хийсэн 200 гаруй эд зүйл агуулсан Доврисын хуримтлал нь Ирландад хүрэл зэвсгийн үеийн төгсгөлийг (МЭӨ 900-600 он) онцлон харуулж байна.Энэхүү сан хөмрөгт хүрэл шажигнуур, эвэр, зэвсэг, сав зэрэг багтсан нь элитүүдийн найр наадам, ёслолын үйл ажиллагаа чухал байсан соёл иргэншлийг илтгэнэ.Бага зэрэг эрт (МЭӨ 1050-900) байсан Дунавернегийн махны дэгээ нь Европ тивийн нөлөөг харуулж байна.Хүрэл зэвсгийн үед Ирландын уур амьсгал муудаж, ой модыг их хэмжээгээр устгасан.Энэ үеийн төгсгөлд хүн ам 100,000-аас 200,000 хооронд байсан нь неолитийн үеийнхтэй адил байв.Ирландын хүрэл зэвсгийн үе нь эх газрын Европ, Британиас хожуу МЭӨ 500 он хүртэл үргэлжилсэн.

Ирландад төмрийн эрин үе нь МЭӨ 600 оны орчимд эхэлсэн бөгөөд энэ нь Кельт хэлээр ярьдаг хүмүүсийн жижиг бүлгүүд аажмаар нэвчиж ирснээр тэмдэглэгдсэн байдаг.Кельтийн Ирланд руу нүүдэллэх үйл явц нь Европын янз бүрийн бүс нутгаас улбаатай, хэдэн зуун жилийн турш олон давалгаагаар болсон гэж үздэг.Шилжилт хөдөлгөөний давалгааНэгдүгээр давалгаа (Хүрэл зэвсгийн сүүлээс төмөр зэвсгийн эхэн үе хүртэл): Ирланд руу Кельтүүдийн нүүдэллэх анхны давалгаа нь хүрэл зэвсгийн сүүлээс төмрийн зэвсгийн эхэн үе (МЭӨ 1000-аас МЭӨ 500 орчим) үед тохиолдсон байх магадлалтай.Эдгээр эртний цагаачид Халлстаттын соёлын салбараас ирсэн байж магадгүй бөгөөд металл боловсруулах дэвшилтэт арга техник болон бусад соёлын шинж чанаруудыг авчирсан байж магадгүй юм.Хоёр дахь давалгаа (МЭӨ 500-аас МЭӨ 300 он хүртэл): Шилжилт хөдөлгөөний хоёр дахь чухал давалгаа нь Ла Тенегийн соёлтой холбоотой.Эдгээр Кельтүүд уран сайхны өвөрмөц хэв маяг, тэр дундаа нарийн төмөр хийц, дизайн зэргийг авчирсан.Энэхүү давалгаа нь Ирландын соёл, нийгэмд илүү гүнзгий нөлөө үзүүлсэн нь археологийн бүртгэлээс харагдаж байна.Гурав дахь давалгаа (Хожуу үе): Зарим түүхчид нүүдлийн дараа дараагийн давалгаа, магадгүй МЭ-ний эхний хэдэн зуунд байсан гэж үздэг ч эдгээрийн нотолгоо нь тодорхой бус байна.Эдгээр хожмын давалгаанууд нь Ирландад Кельтийн соёлын нөлөөг үргэлжлүүлэн авчрах жижиг бүлгүүдийг багтааж болох юм.Энэ үе нь Кельт болон уугуул үндэстний соёлыг хольж, МЭ 5-р зуун гэхэд Гаэлийн соёлыг бий болгоход хүргэсэн.Энэ хугацаанд In Tuisceart, Airgialla, Ulaid, Mide, Laigin, Mumhain, Coiced Ol nEchmacht зэрэг томоохон вант улсууд төлөвшиж эхэлсэн нь язгууртны дайчид, эрдэмт хүмүүсийн дээд давхарга ноёрхож байсан баялаг соёлын орчинг бүрдүүлсэн юм. түүний дотор Друидууд.17-р зуунаас эхлэн хэл судлаачид Ирландад ярьдаг гоиделик хэлийг Кельт хэлний нэг салбар гэж тодорхойлсон.Кельт хэл, соёлын элементүүдийг нэвтрүүлсэн нь ихэвчлэн эх газрын Кельтүүдийн довтолгоотой холбоотой байдаг.Гэсэн хэдий ч зарим судлаачид энэ соёл нь шинэ чулуун зэвсгийн үеэс эхэлж, хүрэл зэвсгийн үе хүртэл баруун өмнөд Европ тивийн Кельтийн бүлгүүдтэй тогтвортой соёлын солилцоогоор аажмаар хөгжсөн гэж үздэг.Соёлыг аажмаар шингээх энэхүү таамаглал нь сүүлийн үеийн генетикийн судалгаагаар дэмжлэг авсан.МЭ 60 онд Ромчууд Уэльсийн Англси руу довтолсон нь Ирландын тэнгис даяар түгшүүр төрүүлэв.Хэдийгээр Ромчууд Ирландад хөл тавьсан эсэх талаар маргаантай байгаа ч, Ром Ирланд руу довтлоход хамгийн ойр ирсэн нь МЭ 80 орчим байсан гэж үздэг.Баримтаас үзвэл, хаан ширээнээс огцорсон Туатхал Техтмар энэ үед хаант улсаа эргүүлэн авахын тулд гадаадаас Ирланд руу довтолсон байж магадгүй юм.Ромчууд Ирландыг Хиберниа гэж нэрлэдэг байсан бөгөөд МЭ 100 он гэхэд Птолемей газарзүйн байршил, овог аймгуудыг бүртгэжээ.Хэдийгээр Ирланд хэзээ ч Ромын эзэнт гүрний нэг хэсэг байгаагүй ч Ромын нөлөө түүний хил хязгаарыг давж байв.Тацитус цөллөгт Ирландын ханхүү Ромын Британи дахь Агриколатай хамт байсан бөгөөд Ирландад эрх мэдлийг гартаа авах санаатай байсан гэж тэмдэглэсэн бол Жувенал Ромын "Ирландын эргээс цааш зэвсэг авсан" гэж дурджээ.Зарим шинжээчид Ромын ивээн тэтгэсэн Гаэлийн хүчнүүд эсвэл Ромын байнгын цэргүүд МЭ 100 оны үед довтолгоо хийсэн байж магадгүй гэж таамаглаж байгаа ч Ром болон Ирландын гүрний хоорондын харилцааны мөн чанар тодорхойгүй хэвээр байна.МЭ 367 онд Их хуйвалдааны үеэр шотланд гэгддэг Ирландын холбоод довтолж, зарим нь Британид суурьшсан, ялангуяа Шотландын баруун хэсэг болон Баруун арлуудад өөрсдийгөө байгуулсан Дал Риата.Энэ хөдөлгөөн нь энэ хугацаанд Ирланд, Их Британийн хооронд үргэлжилсэн харилцан үйлчлэл, шилжилт хөдөлгөөнийг харуулсан.

5-р зуунаас өмнө Христийн шашин нь Ромын Британитай харилцах замаар Ирланд руу орж эхэлсэн.МЭ 400 он гэхэд христийн шашин шүтлэг голдуу харь шашинтай аралд хүрчээ.Олон нийтийн итгэл үнэмшлийн эсрэг Гэгээн Патрик Ирландад Христийн шашныг нэвтрүүлээгүй;Энэ нь түүнийг ирэхээс өмнө аль хэдийн оршин тогтнож байсан.Сүм хийдүүд лам нар Бурхантай байнгын харилцаатай амьдрахыг эрэлхийлдэг газар болж эхэлсэн нь Скеллиг Майклын алслагдсан хийдийн жишээ юм.Ирландаас Христийн шашин Пиктс ба Нортумбрианчууд руу дэлгэрч, Бишоп Айдан ихээхэн нөлөөлсөн.МЭ 431 онд Пап лам Селестин I Галлийн дикон Палладиусыг бишопоор өргөмжилж, Ирландын Христэд итгэгчид, ялангуяа зүүн дунд газар, Лейнстер, магадгүй зүүн Мюнстерт үйлчлэхээр илгээв.Түүний номлолын талаар бага мэдээлэл байгаа ч Гэгээн Патрикийг тойрсон түүхүүд хожим нь дарагдсан ч харьцангуй амжилттай болсон бололтой.Гэгээн Патрикийн он сар өдөр тодорхойгүй байгаа ч тэрээр 5-р зуунд амьдарч, Ольстер, хойд Коннахт зэрэг бүс нутгуудад анхаарлаа хандуулж, номлогч бишопоор үйлчилж байжээ.Түүний тухай уламжлал ёсоор итгэдэг зүйлсийн ихэнх нь хожим, найдваргүй эх сурвалжаас гардаг.6-р зуунд хэд хэдэн алдартай сүм хийдүүд байгуулагдсан: Гэгээн Финиан Клонард, Гэгээн Брендан Клонферт, Гэгээн Комгалл Бангор, Гэгээн Киран Клонмакноиз, Гэгээн Энда Килиани.7-р зуунд Лисморыг Гэгээн Карфаген, Глендалоуг Гэгээн Кевин байгуулжээ.

Эрт христийн шашинтай Ирланд нь МЭ 100-аас 300 он хүртэл үргэлжилсэн хүн ам, амьжиргааны түвшний нууцлаг бууралтаас гарч эхэлсэн.Ирландын харанхуй эрин гэж нэрлэгддэг энэ үед хүн ам бүхэлдээ хөдөө орон нутаг, тархай бутархай байсан бөгөөд жижиг цагирагууд нь хүн төрөлхтний ажил эрхлэлтийн хамгийн том төв болж байв.40,000 орчим нь мэдэгдэж байгаа, магадгүй 50,000 орчим нь оршин тогтнож байсан эдгээр бөгж нь гол төлөв чинээлэг хүмүүст зориулсан фермийн хашаа байсан бөгөөд ихэнхдээ газар доорхи хэсэг буюу нуугдах эсвэл зугтахад ашигладаг газар доорхи гарцуудыг агуулдаг.Ирландын эдийн засаг бараг бүхэлдээ хөдөө аж ахуй байсан ч Их Британид боол, олз тонуулын төлөө дайрах нь бас чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.Кранног буюу нуурын эрэг дээрх хашлагуудыг гар урлалд ашиглаж, эдийн засгийн чухал түлхэц болсон.Дундад зууны Ирландын газар тариалан гол төлөв мал аж ахуйд төвлөрдөг гэсэн эртний үзэл бодлын эсрэгээр, тоосны судалгаанд үр тариа, ялангуяа арвай, овъёос тариалах нь МЭ 200 оноос хойш улам бүр чухал болж байгааг харуулсан.Мал, тэр дундаа үхэр сүргийг өндөр үнэлдэг байсан бөгөөд мал дээрэмдэх нь дайны гол хэсэг байв.Том мал сүрэг, ялангуяа сүм хийдийн эзэмшилд байсан мал энэ үеийн эцэс гэхэд түгээмэл байсан.Дундад зууны эхэн үед ой модыг их хэмжээгээр устгаж, 9-р зуун гэхэд ойн томоохон талбайг багасгасан боловч намгархаг газар харьцангуй өртөөгүй хэвээр байв.МЭ 800 он гэхэд Трим, Лисмор зэрэг томоохон хийдүүдийн эргэн тойронд жижиг хотууд үүсч, зарим хаад эдгээр сүм хийдүүдэд суурьшжээ.Хаад ерөнхийдөө том цагираган хашаанд амьдардаг байсан ч Селтикийн гоёмсог энгэрийн зүүлт зэрэг илүү тансаг эд зүйлсээр амьдардаг байв.Энэ үед мөн Ирландын арлын урлагийн оргил үе байсан бөгөөд "Келлийн ном" зэрэг гэрэлтсэн гар бичмэлүүд, гархи, сийлсэн чулуун өндөр загалмай, Дерринафлан, Ардаг хашлага зэрэг төмөр хийцүүд байсан.Улс төрийн хувьд Ирландын түүхэн дэх хамгийн эртний тодорхой баримт бол Улайд (Ульстер), Коннахта (Коннахт), Лайгин (Лэйнстер), Муму (Мюнстер), Миде нарын coiceda буюу "тавны нэг"-ийг багтаасан балар эртний хожуу үеийн пентархи оршин байсан явдал юм. (Мах).Гэсэн хэдий ч энэхүү пентархи нь түүхэнд тэмдэглэгдсэн үүрээр татан буугдсан байв.Шинэ гүрнүүд, тухайлбал хойд ба дунд хэсэгт орших Уи Нейлл, баруун өмнөд хэсэгт орших Эоганахта улс төрийн дүр төрхийг өөрчилсөн.Uí Neill нь Конначта хэмээх эцэг эхийнхээ хамтаар 4-5-р зууны үед Улайдын нутаг дэвсгэрийг одоогийн Даун, Антрим муж болгон бууруулж, Айргиаллагийн цутгал хаант улс, Ай Нейлийн Айлчийн хаант улсыг байгуулжээ.Uí Neill мөн дундад нутагтаа Лайгинтай тогтмол дайтаж, газар нутгаа урагшаа Килдаре/Оффалигийн хил хүртэл шахаж, Ирландын дээд хаант улс гэж үзэж эхэлсэн Тарагийн хаант улсыг шаардаж байв.Энэ нь Ирландыг хоёр хэсэгт хуваахад хүргэсэн: хойд хэсэгт орших Лет Куинн ("Конны хагас") нь Уи Нейл ба Коннахтагийн өвөг дээдэс болох Зуун тулалдааны Конны нэрээр нэрлэгдсэн;болон өмнөд хэсэгт орших Лет Мога ("Мугийн хагас") нь Эоганачтагийн өвөг дээдэс болох Муг Нуадатын нэрээр нэрлэгдсэн.Хэдийгээр угсаатны суртал ухуулга энэ хуваагдлыг 2-р зууны үеэс эхэлсэн гэж үздэг ч энэ нь 8-р зуунд, Уи Нейлийн эрх мэдлийн оргил үед үүссэн байх магадлалтай.

6-7-р зуунд Хиберно-Шотландын номлолд Ирландаас ирсэн Гаелийн номлогчид Шотланд, Уэльс, Англи, Меровинг Франц даяар Кельт Христийн шашныг дэлгэрүүлж байхыг харав.Анх Ирландад Католик Христийн шашин дэлгэрсэн.8-9-р зуунд бий болсон "Келтик Христийн шашин" гэсэн нэр томъёо нь зарим талаараа төөрөгдүүлсэн юм.Католик шашны эх сурвалжууд эдгээр номлолууд нь Ариун Харааны эрх мэдлийн дор ажилладаг байсан гэж маргадаг бол протестант түүхчид Кельт болон Ромын лам нарын хоорондын зөрчилдөөнийг онцолж, эдгээр номлолд хатуу зохицуулалт байхгүй байгааг тэмдэглэжээ.Литурги, бүтэц нь бүс нутгийн ялгаатай байсан ч Кельт хэлээр ярьдаг газар нутаг Пап ламыг хүндэтгэдэг байв.Колумбын шавь Дунод 560 онд Бангор-на-Ди хотод чухал Библийн сургуулийг байгуулжээ. Энэ сургууль нь долоон декан дор зохион байгуулагддаг, тус бүр нь дор хаяж 300 сурагчийг хянадаг том оюутны бүрэлдэхүүнээрээ алдартай байв.Номлол нь 597 онд Пап лам Грегори I Их Британи руу илгээсэн Августинтай зөрчилдөж, Британийн хамба нарын эрх мэдэлтэй байв.Бага хурал дээр Бангорын хамба лам Дейнох Августиныг Ромын сүмийн ёслолд захирагдах шаардлагыг эсэргүүцэж, Сүм болон Пап ламыг сонсоход бэлэн байгаагаа илэрхийлсэн боловч Ромд туйлын дуулгавартай байх шаардлагатайг үгүйсгэв.Бангорын төлөөлөгчид эртний ёс заншлаа дээдэлж, Августиныг ноёрхохыг үгүйсгэв.563 онд Гэгээн Колумба хамтрагчдынхаа хамт Донегалаас Каледони руу аялж, Иона дээр хийд байгуулжээ.Колумбын удирдлаган дор хийд цэцэглэн хөгжиж, Далриадын Шотланд болон Пиктүүдэд сайн мэдээг түгээх төв болжээ.597 онд Колумбыг нас барснаар Христийн шашин Каледони болон түүний баруун арлууд даяар тархжээ.Дараагийн зуунд Иона цэцэглэн хөгжиж, түүний хамба лам Гэгээн Адамнан "Гэгээн Колумбын амьдрал"-ыг латинаар бичжээ.Ионагаас Ирландын Айдан гэх мэт номлогчид Нортумбрия, Мерсиа, Эссекс рүү Христийн шашныг дэлгэрүүлэв.Англид Иона хотод боловсрол эзэмшсэн Айданыг 634 онд хаан Освальд Нортумбрия дахь Кельт христийн шашныг заахаар урьжээ.Освальд түүнд Линдисфарныг Библийн сургууль байгуулах эрхийг өгсөн.Айданы залгамжлагчид болох Финан, Колман нар ажлаа үргэлжлүүлж, номлолыг Англо-Саксоны хаант улсуудад түгээв.Энэ хугацаанд Англо-Саксоны хүн амын гуравны хоёр нь Кельтик Христийн шашинд орсон гэсэн тооцоо бий.543 онд төрсөн Колумбанус 590 он хүртэл Бангорын сүмд суралцаж, арван хоёр хамтрагчийн хамт тив рүү аялжээ.Бургундийн хаан Гунтрам угтан авснаар тэд Анегрей, Люксейил, Фонтейн хотод сургууль байгуулжээ.610 онд Теудерик II-ээр хөөгдсөн Колумб Ломбарди руу нүүж, 614 онд Боббиод сургууль байгуулжээ. Түүний шавь нар Франц, Герман , Бельги, Швейцарь даяар олон сүм хийд байгуулж, Швейцарийн Гэгээн Галл, Рейн Палатин дахь Дисибоденберг зэрэг сүм хийдүүдийг байгуулжээ.Италид энэхүү номлолын чухал тоонд Физолийн Гэгээн Донатус, Шотланд Эндрю нар багтжээ.Бусад алдартай номлогчид нь Баден, Констанцад сүм хийдүүдийг үүсгэн байгуулсан Сакингений Фридолин, Триерийн Венделин, Сент Килиан, Зальцбургийн Руперт зэрэг Кельтийн Христийн шашныг Европ даяар дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан хүмүүс байв.

6-8-р зууны үед Ирландад сүм хийдийн соёл гайхалтай цэцэглэн хөгжиж байв.Ихэнхдээ "Ирландын лам хуврагуудын алтан үе" гэж нэрлэгддэг энэ үе нь эрдэм ухаан, урлаг, оюун санааны төв болсон сүм хийдүүд байгуулагдаж, өргөжсөнөөр тодорхойлогддог.Эдгээр сүм хийдүүд нь Европын ихэнх хэсэг нь соёл, оюуны хомсдолд орсон үед мэдлэгийг хадгалах, дамжуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.Ирланд дахь сүм хийдийн бүлгүүдийг Гэгээн Патрик, Сент Колумб, Гэгээн Бриджид зэрэг хүмүүс байгуулжээ.Эдгээр сүм хийд нь зөвхөн шашны төвүүд төдийгүй боловсрол, гар бичмэл үйлдвэрлэлийн төвүүд байв.Лам нар шашны бичвэрүүдийг хуулбарлаж, гэрэлтүүлэхэд өөрсдийгөө зориулж байсан нь дундад зууны үеийн хамгийн гоёмсог гар бичмэлүүдийг бүтээхэд хүргэсэн.Эдгээр гэрэлтсэн гар бичмэлүүд нь нарийн төвөгтэй урлагийн бүтээлүүд, тод өнгө, нарийн хийцээрээ алдартай бөгөөд ихэвчлэн Кельтийн урлагийн элементүүдийг агуулсан байдаг.Келлийн ном бол эдгээр гэрэлтсэн гар бичмэлүүдээс хамгийн алдартай нь байж магадгүй юм.8-р зууны үед бүтээгдсэн гэж үздэг энэхүү Сайн мэдээний ном нь Ирландын уламжлалт хээтэй христийн дүрс дүрслэлийг хослуулсан хэв маягийн Insular урлагийн шилдэг бүтээл юм.Келлсийн номонд дөрвөн сайн мэдээний нарийн дүрслэлүүд багтсан бөгөөд хуудсууд нь ээдрээтэй хээ, гайхалтай амьтад, хээнцэр үсгээр чимэглэгдсэн байдаг.Түүний гар урлал, ур чадвар нь сүм хийдийн бичээч, гэрэлтүүлэгчдийн өндөр ур чадвар, сүсэг бишрэлийн илэрхийлэл юм.Энэ үеийн бусад онцлох гар бичмэлүүдэд Дурроугийн ном болон Линдисфарны сайн мэдээнүүд багтсан болно.7-р зууны сүүлчээс үүссэн Дурроугийн ном бол Ирландын лам нарын урлагийн өвөрмөц байдлыг харуулсан арлын гэрэлтүүлгийн хамгийн эртний жишээнүүдийн нэг юм.Линдисфарны сайн мэдээнүүд хэдийгээр Нортумбрияд хэвлэгдсэн боловч Ирландын лам хуврагуудын нөлөөнд автсан бөгөөд урлагийн арга барил, хэв маягийн соёл хоорондын солилцооны үлгэр жишээ юм.Ирландын сүм хийдүүд Европын өргөн хүрээний оюуны болон соёлын сэргэлтэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.Ирландаас ирсэн лам нар тив даяар аялан, Шотландын Иона, Италийн Боббио зэрэг газруудад сүм хийд, эрдэм шинжилгээний төвүүдийг байгуулжээ.Эдгээр номлогчид 9-р зуунд Каролингийн сэргэн мандалтад хувь нэмрээ оруулсан Латин хэл, теологи, сонгодог зохиолуудын мэдлэгээ авчирсан.6-8-р зууны үед Ирландад сүм хийдийн соёл цэцэглэн хөгжсөн нь мэдлэгийг хадгалах, түгээхэд ихээхэн нөлөөлсөн.Эдгээр лам нарын нийгэмлэгүүдийн бүтээсэн гэрэлт гар бичмэлүүд нь дундад зууны үеийн Ирландын оюун санааны болон урлагийн амьдралын талаархи ойлголтыг санал болгодог дундад зууны үеийн хамгийн чухал, үзэсгэлэнтэй олдворуудын нэг хэвээр байна.

Ирландын түүхэн дэх анхны Викингүүдийн дайралт МЭ 795 онд Норвеги гаралтай байж магадгүй Викингүүд Ламбей арлыг дээрэмдсэн үед болсон.Энэхүү дайралтын дараа 798 онд Брега эрэг, 807 онд Коннахт эрэгт дайралт хийсэн. Викингүүдийн эртний довтолгоонууд нь ерөнхийдөө жижиг бөгөөд хурдан байсан нь Христийн Ирландын соёлын алтан үеийг тасалдуулж, хоёр зууны тасалдсан дайныг зарлав.Норвегийн баруун хэсгээс ирсэн викингүүд Ирландад хүрэхээсээ өмнө ихэвчлэн Шетланд, Оркнигаар дамжин далайгаар аялдаг байв.Тэдний байнуудын дунд Керри мужийн эрэг орчмын Скеллиг арлууд байсан.Эдгээр анхны дайралтууд нь язгууртны чөлөөт аж ахуйн нэгжээр тодорхойлогддог байсан бөгөөд 837 онд Саксолб, 845 онд Тургес, 847 онд Агонн зэрэг удирдагчид Ирландын түүхэнд тэмдэглэгджээ.797 онд Хойд Уи Нейлийн Cenél nEógain салбарын Аед Ойрднидэ хадам эцэг, улс төрийн өрсөлдөгч Доннчад Миди нас барсны дараа Тарагийн хаан болов.Түүний хаанчлалын үед өөрийн эрх мэдлээ батлахын тулд Миде, Лейнстер, Улайд зэрэг хотуудад кампанит ажил өрнөж байв.Аед өмнөхөөсөө ялгаатай нь Мюнстерт сонгуулийн сурталчилгаа явуулаагүй.Тэрээр 798 оноос хойш хаанчлахдаа Ирландад хийсэн томоохон Викингүүдийн дайралтаас урьдчилан сэргийлж чадсан гэж үздэг ч түүхэнд түүний Викингүүдтэй хийсэн мөргөлдөөнд оролцсон талаар тодорхой дурдаагүй байдаг.821 оноос хойш Викингүүдийн Ирланд руу хийсэн дайралт эрчимжиж, Викингүүд бэхэлсэн хуарангууд буюу Линн Дучайл, Дублин (Дублин) зэрэг урт боомтуудыг байгуулжээ.Викингүүдийн томоохон хүчнүүд томоохон сүм хийдүүдийг онилж эхэлсэн бол орон нутгийн жижиг сүмүүд ихэвчлэн тэдний анхаарлыг татдаггүй байв.844 онд Коннахт, Мид, Клонмакноиз руу хийсэн дайралттай холбоотой Викингүүдийн нэг алдартай удирдагч Торгестийг Маэль Сечнайл Мак Майл Руанаид баривчлан живүүлэв.Гэсэн хэдий ч Торгестын түүх тодорхойгүй бөгөөд түүний дүрслэлд хожим Викингүүдийн эсрэг үзэл санаа нөлөөлсөн байж магадгүй юм.848 онд Ирландын удирдагчид болох Мюнстерийн Олчобар Мак Синаеда, Лейнстерийн Лоркан Мак Селлайг нар Скиат Нечтайн дээр Норвегийн армийг ялав.Одоогийн Дээд хаан Маэль Сечнайл мөн жил Форрач хотод Норвегийн өөр нэг армийг ялав.Эдгээр ялалтууд нь Франкийн эзэн хаан Чарльз Халзан руу элчин сайдын яаманд хүргэв.853 онд "Лохланн хааны хүү" байж магадгүй Олаф Ирландад ирж, төрөл садан Ивартайгаа хамт Викингүүдийн удирдлагыг хүлээж авав.Тэдний үр удам болох Uí Ímair дараагийн хоёр зууны туршид нөлөө бүхий хэвээр байх болно.9-р зууны дунд үеэс эхлэн Ирландын янз бүрийн захирагчидтай Норвегийн холбоо нийтлэг болжээ.Осрайжийн Cerball mac Dúnlainge эхэндээ Викинг дээрэмчдийн эсрэг тулалдаж байсан боловч хожим нь Олаф, Ивар нартай Маэль Сечнайлийн эсрэг холбоотон байсан ч эдгээр холбоо түр зуурынх байв.9-р зууны эцэс гэхэд Уи Нейллийн дээд хаад өөрсдийн төрөл төрөгсөд болон Дублины Норвегийн эсэргүүцэлтэй тулгарсан нь Ирланд дахь байнгын дотоод хуваагдлыг онцолж байв.Аед Финдлиат, Маэль Сечнайлийн дараагаар өндөр хаан болж, Норвегийн эсрэг зарим амжилтыг тоолж, ялангуяа 866 онд хойд зүгийн урт боомтуудыг шатааж байсан. Гэсэн хэдий ч түүний үйлдэл нь боомт хотуудын өсөлтөд саад болж хойд нутгийн эдийн засгийн хөгжилд саад болсон байж магадгүй юм.Олафын тухай хамгийн сүүлд 871 онд Ивартай хамт Альбагаас Дублин руу буцаж ирэхэд дурдсан байдаг.Ивар 873 онд нас барсан бөгөөд үүнийг "Бүх Ирланд, Британийн Норсеменуудын хаан" гэж тодорхойлсон.902 онд Ирландын хүчнүүд Викингүүдийг Дублин хотоос хөөн гаргасан ч Норсечууд Ирландын улс төрд нөлөөлсөөр байв.Хингамунд тэргүүтэй викингүүдийн бүлэг Ирландаас албадан гарсны дараа Английн Виррал хотод суурьшсан нь тус бүс нутагт Ирландчууд байсны нотолгоо юм.Викингүүд Ирландын улс төрийн хуваагдмал байдлыг ашиглан түрэмгийлсэн боловч Ирландын засаглалын төвлөрсөн бус шинж чанар нь тэднийг хяналтаа хадгалахад хэцүү болгосон.Анхны бэрхшээлийг үл харгалзан Викингүүдийн оршин тогтнох нь Ирландын соёлын үйл ажиллагаанд нөлөөлж, Европт Ирландын эрдэмтдийн диаспора үүсэхэд хүргэсэн.Жон Скоттус Эриугена, Седулиус Скоттус зэрэг Ирландын эрдэмтэд тив Европт нэр хүндтэй болж, Ирландын соёл, шинжлэх ухааныг дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан.

902 онд Дублинаас хөөгдсөний дараа Уи Ímair гэгддэг Иварын үр удам Ирландын тэнгисийн эргэн тойронд идэвхтэй хэвээр үлдэж, Пиктланд, Стратклид, Нортумбрия, Манн зэрэг газруудад үйл ажиллагаа явуулж байв.914 онд Уотерфорд боомтод Викингүүдийн шинэ флот гарч ирсний дараа Ирланд дахь Викингүүдийн үйл ажиллагаанд хяналтаа дахин баталгаажуулсан Uí Ímair байв.Рагнал флотын хамт Уотерфордод ирсэн бол Ситрич Лейнстер дэх Сенн Фуайтад газарджээ.916 онд Уи Нейл давж гарсан Ниалл Глундуб Мюнстерт Рагналтай сөргөлдөхийг оролдсон боловч шийдэмгий оролцоогүй.Огэйр Мак Айеллагаар удирдуулсан Лейнстерийн хүмүүс Ситрич рүү довтолсон боловч Конфейн тулалдаанд (917) маш их ялагдал хүлээснээр Ситрич Дублин дахь Норвегийн хяналтыг сэргээх боломжийг олгосон.Дараа нь Рагнал 918 онд Йорк руу явсан бөгөөд тэндээ хаан болжээ.914-922 онуудад Ирландад Викингүүдийн суурьшлын илүү эрчимтэй үе эхэлсэн бөгөөд Норвечууд Уотерфорд, Корк, Дублин, Вексфорд, Лимерик зэрэг далайн эргийн томоохон хотуудыг байгуулжээ.Дублин, Уотерфорд дахь археологийн малтлага нь Викингүүдийн чухал өвийг, тэр дундаа Өмнөд Дублин дахь Rathdown Slabs гэгддэг булшны чулууг илрүүлжээ.Викингүүд далайн эргийн бусад олон хотуудыг байгуулж, үе дамжин Ирланд-Норсегийн холимог угсаатны бүлэг болох Норсе-Гаелс гарч ирэв.Скандинавын элитээс үл хамааран генетикийн судалгаагаар ихэнх оршин суугчид Ирландын уугуул иргэд байсан гэж үздэг.919 онд Ниалл Глундуб Дублин руу жагссан боловч Айландбрижийн тулалдаанд Ситрикт ялагдаж, алагджээ.Ситрич 920 онд Йорк руу явсан бөгөөд түүний залгамжлагч Дублин дахь төрөл төрөгсөд Гофраид байв.Гофраидын дайралт нь зарим нэг тайван байдлыг харуулсан нь Норвегийн стратегийг зүгээр нэг дайралтаас илүү байнгын оршин тогтнох руу шилжүүлэхийг санал болгов.Энэхүү өөрчлөлт нь Скандинавын хаант улсыг бий болгох зорилготой Гофраидын зүүн Ольстерт 921-927 он хүртэл явуулсан кампанит ажилд илэрхий байв.Niall Glúndub-ийн хүү Муирчертах мак Нейл амжилттай жанжинаар тодорч, Норвегичуудыг ялж, бусад муж улсын хаант улсуудыг захирагдах кампанит ажлыг удирдан явуулсан.941 онд тэрээр Мюнстерийн хааныг олзолж, Хебрид рүү флотыг удирдав.Гофраид Йоркод хэсэг хугацааны дараа Дублин руу буцаж ирээд Лимерикийн Викингүүдийн эсрэг тэмцэв.Гофраидын хүү Амлайб 937 онд Лимерикийг шийдэмгий ялж, Шотландын Константин II, Стратклидын I Оуэн нартай холбоотон болжээ.Тэдний эвсэл 937 онд Брунанбурхад Ательстанд ялагдсан.980 онд Маэль Сечнайл мак Домнайл Уи Нейллийг давж, Тарагийн тулалдаанд Дублиныг ялж, түүнийг дагаар оруулахад хүргэв.Үүний зэрэгцээ, Мюнстер хотод Сеннетиг Мак Лоркайны хөвгүүд Матгамайн, Брайан Бору нараар удирдуулсан Дал гКэйс засгийн эрхэнд гарч ирэв.Брайан 977 онд Норс Лимерикийг ялж, Мюнстерт хяналтаа тогтоожээ.997 он гэхэд Брайан Бору, Маэль Сечнайл нар Ирландыг хувааж, Брайан өмнөд хэсгийг захирч байв.Хэд хэдэн кампанит ажил хийснийхээ дараа Брайан 1002 он гэхэд бүх Ирландын хаанчлалыг зарлав. Тэрээр мужийн хаадыг хүчээр захируулж, 1005 онд Армагт өөрийгөө "Ирландын эзэн хаан" хэмээн зарлав.Түүний хаанчлалд Ирландын бүс нутгийн хаад захирагдахыг харсан боловч 1012 онд бослого гарч эхлэв.1014 онд болсон Клонтарфын тулалдаанд Брайаны цэргүүд ялалт байгуулсан боловч түүний үхэлд хүргэв.Брайныг нас барсны дараах үе нь Ирландад эвсэл солигдож, Норвегийн нөлөө үргэлжилсэнээр тэмдэглэгдсэн бөгөөд Норсе-Галичууд Ирландын түүхийн чухал хэсэг болсон.

МЭ 1014 оны 4-р сарын 23-нд болсон Клонтарфын тулалдаан бол Ирландын түүхэн дэх чухал үе юм.Энэ тулаан Дублины ойролцоо болсон бөгөөд Ирландын Дээд хаан Брайан Бору тэргүүтэй хүчнүүд Ирландын хаант улсууд болон Викингүүдийн эвслийн эсрэг оролцов.Энэхүү мөргөлдөөн нь Ирландад ихээхэн нөлөө үзүүлсэн уугуул Ирланд болон Викинг оршин суугчдын хоорондох улс төрийн эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл, соёлын мөргөлдөөнөөс үүдэлтэй байв.Мюнстерийн хаан байсан Брайан Бору нь Ирландын янз бүрийн овог аймгуудыг нэгтгэж, арлыг бүхэлд нь ноёрхлоо баталж чадсанаар засгийн эрхэнд гарчээ.Түүний өсөлт нь тогтсон дэг журам, ялангуяа Викингүүдийн гол түшиц газар байсан Лейнстерийн хаант улс болон Дублины Хиберно-Норсе вант улсыг эсэргүүцэв.Эдгээр бүс нутгийн удирдагчид болох Лейнстерийн Маэл Морда мак Мурчада, Дублины Сигтриг Торгоны сахал нар Брайаны эрх мэдлийг эсэргүүцэхийг эрэлхийлэв.Тэд Оркни болон Мэн арлаас ирсэн бусад Викингүүдтэй, далайн цаанаас ирсэн хүчнүүдтэй холбоотон байв.Тулаан нь өөрөө харгис хэрцгий, эмх замбараагүй хэрэг байсан бөгөөд тухайн үеийн ердийн тулааны онцлог шинж чанартай байв.Брайан Боругийн хүчнүүд гол төлөв Мюнстер, Коннахт болон бусад Ирландын холбоотнуудын дайчдаас бүрдсэн байв.Эсрэг тал нь зөвхөн Лейнстер, Дублины эрчүүд төдийгүй нэлээд олон тооны Викинг хөлсний цэргүүд байв.Хэдийгээр ширүүн эсэргүүцэлтэй тулгарсан ч эцэст нь Брайаны цэргүүд давуу эрх олж авав.Гол эргэлтийн цэгүүдийн нэг бол Викинг болон Лейнстерийн талд хэд хэдэн нэр хүндтэй удирдагчид нас барсан нь тэдний ёс суртахуун, бүтэц нь уналтад хүргэсэн юм.Гэсэн хэдий ч тулаан Брайаны талд ч мэдэгдэхүйц алдагдалгүйгээр дууссангүй.Брайн Бору өөрөө тэр үед өндөр настай байсан ч зугтаж явсан Викинг дайчдын гарт майхандаа алагджээ.Энэ үйлдэл нь тулааны эмгэнэлтэй боловч бэлгэ тэмдэг болсон төгсгөл болсон юм.Клонтарфын тулалдааны дараахан Ирландад Викингүүдийн хүчийг устгасан.Викингүүд Ирландад амьдарсаар байх хооронд тэдний улс төр, цэргийн нөлөө эрс багассан.Харин Брайн Боругийн үхэл мөн л эрх мэдлийн орон зайг бий болгож, Ирландын овгийнхны дунд тогтворгүй байдал, дотоод зөрчилдөөн үүсэхэд хүргэсэн.Түүнийг нэгтгэгч, үндэсний баатар гэдгээрээ өв залгамжлал нь хадгалагдан үлдсэн бөгөөд Ирландын хамгийн агуу түүхэн хүмүүсийн нэг гэдгээрээ дурсагддаг.Клонтарфыг Ирландад Викингүүдийн ноёрхлыг эцэс болгохыг бэлгэдсэн чухал мөч гэж үздэг бөгөөд энэ нь тус улсыг тэр даруй нэг дүрэмд нэгтгэж чадаагүй ч гэсэн.Энэхүү тулаан нь Ирландын ардын аман зохиол, түүхэнд Ирландын тэсвэр хатуужлыг харуулж, гадаадын түрэмгийлэгчдийг ялан дийлсэн тул тэмдэглэдэг.

1022 онд Маэль Сечнайл нас барсны дараа Доннчад Мак Брайан "Ирландын хаан" цолыг авахыг оролдсон.Гэсэн хэдий ч тэрээр олон нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдөж чадаагүй тул түүний хүчин чармайлт дэмий хоосон байв.Энэхүү үймээн самуунтай үед Ирландын цорын ганц өндөр хаан гэсэн ойлголт бүрхэг хэвээр байсаар ирсэн нь Бэйле Ин Скайлыг гялалзуулж, Флайтбертах Уа Нейлийг хойд бүс нутгийг хүртэл хянах чадваргүй байсан ч өндөр хаанд оруулсан нь нотлогддог.1022-1072 оныг хүртэл хэн ч Ирландын хаант улсын эрхийг баттай нотолж чадаагүй бөгөөд энэ эрин үеийг орчин үеийн ажиглагчид хүлээн зөвшөөрсөн чухал завсрын үе гэж тэмдэглэжээ.Фланн Майнистрех 1014-1022 оны хооронд бичсэн "Ríg Themra tóebaige iar tain" хэмээх хааны шүлэгтээ Тарагийн христийн хаадуудыг жагсаасан боловч 1056 онд дээд хааныг тодруулаагүй. Оронд нь тэрээр хэд хэдэн бүс нутгийн хаадыг дурьджээ: Кончобар Уа Майл Шехнайл Мидеа, Уа. Коннахт Кончобайр, Брегагийн Гарбит Уа Катассайг, Лейнстерийн Диармаит Мак Майл на mBó, Мюнстерийн Доннчад мак Брайн, Айлчийн Ниалл Мак Маэл Сечнайлл, Улайдын Ниалл Мак Эочада нар.Cenél nEógain доторх дотоод зөрчилдөөн нь Улайдын Ниалл Мак Эочада нөлөөгөө өргөжүүлэх боломжийг олгосон.Ниалл Ирландын зүүн эргийн ихэнх хэсгийг хянадаг Диармаит Мак Майл на mBó-тай холбоо байгуулжээ.Энэхүү холбоо нь Диармитад 1052 онд Дублиныг шууд хяналтандаа авах боломжийг олгосон нь хотыг зүгээр л дээрэмдэж байсан Маэль Сечнайлл, Брайан зэрэг өмнөх удирдагчдаас ихээхэн холдсон юм.Диармит нь "гадаадынхны" (Ríge Gall) хаант улсын урьд өмнө байгаагүй үүрэг гүйцэтгэсэн нь Ирландын хүчний динамик дахь мэдэгдэхүйц өөрчлөлтийг тэмдэглэв.Диармаит мак Майл на мбог Дублиныг захирч байсны дараа түүний хүү Мурчад зүүн хэсэгт нөлөөгөө хадгалсаар байв.Гэвч 1070 онд Мурчадыг нас барсны дараа улс төрийн байдал дахин өөрчлөгдсөн.Өндөр хаант улс маргаантай хэвээр байсан бөгөөд янз бүрийн захирагчид эрх мэдлээ барьж, хурдан алдаж байв.Энэ үеийн нэг алдартай хүн бол Брайан Боругийн ач хүү Муирхертах Уа Брайн юм.Муирхертах эрх мэдлээ нэгтгэж, өвөөгийнхөө өвийг сэргээхийг зорьжээ.Түүний хаанчлал (1086-1119) нь Өндөр хаант улсыг ноёрхох оролдлоготой байсан ч эрх мэдэл нь байнгын сорилтуудтай тулгардаг байв.Тэрээр ялангуяа Дублин хотын Норсе-Гелийн захирагчидтай холбоо байгуулж, байр сууриа бэхжүүлэхийн тулд мөргөлдөөн хийжээ.12-р зууны эхэн үед сүмийн томоохон шинэчлэл хийгдсэн бөгөөд 1111 онд Рат Брисейлийн Синод, 1152 онд Келлсийн Синод Ирландын сүмд бүтцийн өөрчлөлт хийсэн.Эдгээр шинэчлэл нь Ирландын сүмийг Ромын зан үйлтэй илүү нягт уялдуулж, сүмийн зохион байгуулалт, улс төрийн нөлөөг нэмэгдүүлэх зорилготой байв.12-р зууны дундуур Коннахт Тойрделбах Уа Кончобайр (Турлоу О'Коннор) Өндөр хаант улсын төлөө хүчтэй өрсөлдөгч болж гарч ирэв.Тэрээр бусад бүс нутгуудад хяналтаа тогтоохын тулд олон тооны кампанит ажил эхлүүлж, бэхлэлтэд хөрөнгө оруулалт хийж, тухайн үеийн улс төрийн үймээн самууныг бий болгоход хувь нэмэр оруулсан.Англо-Норманчуудын довтолгоонд хүргэсэн гол хүн бол Лейнстерийн хаан Дирмайт Мак Мурчада (Дермот МакМюрро) байв.1166 онд хаан ширээнд сууж байсан Дээд хаан Руайдри Уа Кончобайр (Рори О'Коннор) тэргүүтэй Ирландын хаадын эвсэл Диармаитыг буулгаж авав.Диармит хаан ширээгээ эргүүлэн авахын тулд Англи руу зугтаж, II Генри хаанаас тусламж хүсчээ.

12-р зууны сүүлчээс эхлэн Ирландад хийсэн Англо-Норман довтолгоо нь Ирландын түүхэнд 800 гаруй жилийн шууд англи хэл, дараа нь Ирландад Британийн оролцоог эхлүүлсэн чухал үеийг тэмдэглэсэн юм.Папын бух Лаудабилитерийн зөвшөөрснөөр Ирландад Английн бүрэн эрхт байдлыг тогтоон, аажмаар том газар нутгийг эзлэн авч, эзэмшиж байсан Англо-Норманы хөлсний цэргүүд ирснээр энэхүү довтолгоо түргэссэн юм.1169 оны 5-р сард Англо-Норманы хөлсний цэргүүд Лейнстерийн огцруулсан хаан Диармит Мак Мурчадагийн хүсэлтээр Ирландад газарджээ.Диармайт хаант улсаа эргүүлэн авахыг эрэлхийлж, Норманчуудаас тусламж хүссэн бөгөөд тэд түүнд зорилгодоо хүрэхэд нь тусалж, хөрш зэргэлдээ хаант улсуудыг дайрч эхлэв.Энэхүү цэргийн интервенцийг Английн хаан II Генри зөвшөөрч, Димаит үнэнч байхаа тангараглаж, тусламжийн хариуд газар амласан юм.1170 онд Пемброкийн гүн Ричард "Стронгбоу" де Клэрээр удирдуулсан Норманы нэмэлт хүчнүүд ирж, Дублин, Уотерфорд зэрэг Норсе-Ирландын гол хотуудыг эзлэн авав.Стронгбоу Дирмаитын охин Аоифетэй гэрлэсэн нь түүний Лейнстерт хандах эрхийг улам бэхжүүлэв.1171 оны 5-р сард Диармаит нас барсны дараа Стронгбоу Лейнстерийг нэхэмжилсэн боловч Ирландын хаант улсууд түүний эрх мэдлийг эсэргүүцэж байв.Өндөр хаан Руайдри Уа Кончобаир тэргүүтэй эвсэл Дублиныг бүсэлсэн ч Норманчууд ихэнх газар нутгаа авч үлдэж чаджээ.1171 оны 10-р сард II Генри хаан Норманчууд болон Ирландад хяналтаа тогтоохын тулд томоохон армитай Ирландад газарджээ.Түүний оролцоог шашны шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх, татвар хураах арга хэрэгсэл гэж үзсэн Ромын Католик Сүмийн дэмжлэгтэйгээр Хенри Стронгбоу Лейнстерт хаант улс болгож, Норсе-Ирландын хотуудыг титэм газар болгон зарлав.Тэрээр мөн Ирландын сүмийг шинэчлэхийн тулд Кэшэлийн Синодыг хуралдуулсан.Ирландын олон хаад Хенрид захирагдаж, Норманы тэлэлтийг зогсооно гэж найдаж байв.Гэсэн хэдий ч Хенри Хью де Лэйсид Меатыг олгосон нь болон бусад ижил төстэй үйлдлүүд нь Норман-Ирландын мөргөлдөөнийг үргэлжлүүлэв.1175 оны Виндзорын гэрээгээр Генриг эзэлсэн газар нутгуудын эзэн, Руайдриг Ирландын бусад хэсгийн ноён гэж хүлээн зөвшөөрсөн хэдий ч тэмцэл үргэлжилсээр байв.Норманы ноёд байлдан дагуулалтаа үргэлжлүүлж, Ирландын цэргүүд эсэргүүцэв.1177 онд Хенри өөрийн хүү Жоныг "Ирландын эзэн" хэмээн тунхаглаж, Норманыг цаашид өргөжүүлэхийг зөвшөөрөв.Норманчууд Ангевины эзэнт гүрний нэг хэсэг болох Ирландын эзэнт гүрнийг байгуулжээ.Норманчууд ирснээр Ирландын соёл, эдийн засгийн байдлыг эрс өөрчилсөн.Тэд их хэмжээний хадлан бэлтгэх, таримал жимсний мод тарих, шинэ үүлдрийн мал гаргах зэрэг газар тариалангийн шинэ арга барилыг нэвтрүүлсэн.Викингүүдийн нэвтрүүлсэн зоосны өргөн хэрэглээг Норманчууд улам бүр тогтоож, томоохон хотуудад зоосны үйлдвэрүүд үйл ажиллагаагаа явуулж байв.Норманчууд мөн олон тооны цайзуудыг барьж, феодалын тогтолцоог өөрчилж, шинэ суурингууд байгуулжээ.Норман хоорондын өрсөлдөөн, Ирландын ноёдтой эвсэх нь анхны байлдан дагуулалтын дараах үеийг тодорхойлдог.Норманчууд ихэвчлэн Гаэлийн лордуудыг өрсөлдөгчидтэйгээ холбоотон хүмүүстэй өрсөлдөж, Гаэлийн улс төрийн тогтолцоог удирдаж байхыг дэмждэг байв.II Генри Норман хоорондын өрсөлдөөнийг дэмжих стратеги нь түүнийг Европын хэрэгт санаа зовсон байхад хяналтаа хадгалахад тусалсан.Лейнстер дэх Стронгбоугийн хүчийг тэнцвэржүүлэхийн тулд Хью де Лэйсид Меат олгосон нь энэ хандлагын жишээ юм.Де Лэйси болон бусад Норманы удирдагчид Ирландын хаадын эсэргүүцэл, бүс нутгийн мөргөлдөөнтэй тулгарсан нь тогтворгүй байдалд хүргэсэн.1172 онд II Генриг явсны дараа Норманчууд болон Ирландчуудын хооронд тулаан үргэлжилсээр байв.Хью де Лэйси Меат руу дайрч, нутгийн хаадын эсэргүүцэлтэй тулгарсан.Норман хоорондын зөрчилдөөн, Ирландын ноёдтой эвсэх нь улс төрийн байдлыг улам хүндрүүлж байв.Норманчууд янз бүрийн бүс нутагт ноёрхлоо тогтоосон боловч эсэргүүцэл үргэлжилсээр байв.13-р зууны эхэн үед илүү олон Норман суурьшигчид ирж, цэргийн кампанит ажил үргэлжилж байгаа нь тэдний хяналтыг бэхжүүлэв.Норманчуудын гаэлийн нийгэмд дасан зохицож, нэгтгэх чадвар нь цэргийн ур чадвартайгаа хослуулан Ирландад олон зууны туршид ноёрхлоо баталгаажуулсан.Гэсэн хэдий ч тэдний оршихуй нь мөргөлдөөн, Англи-Ирландын харилцааны ээдрээтэй түүхийг даван туулах үндэс суурийг тавьсан юм.

1169-1171 онд Ирландад Англо-Норман довтолсны дараа байгуулагдсан Ирландын лорд ван нь Ирландын түүхэнд "Ирландын эзэн" гэгддэг Английн хаан арлын зарим хэсгийг захирч байсан үеийг тэмдэглэсэн юм.Энэхүү эзэнт гүрнийг Лаудабилитер бухаар ​​дамжуулан Ариун Хараас Английн Плантагенетийн хаадуудад олгосон пап лам болгон бүтээжээ.1175 онд Виндзорын гэрээ байгуулснаар Английн хаан II Генри, Ирландын дээд хаан Руайдри Уа Кончобайр нар Англо-Норманчуудын эзлэн аваагүй газар нутгийг Руайдрид хяналт тавихыг зөвшөөрч, Генригийн эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрсөн нөхцөлүүдийг тохиролцсоноор ноён хаант улсыг байгуулах эхлэл тавигджээ. .Энэхүү гэрээг үл харгалзан Английн титмийн бодит хяналт суларч, Ирландын ихэнх хэсэг нь уугуул Гаэлийн ахлагчдын мэдэлд үлджээ.1177 онд II Генри гэр бүлийн маргааныг шийдвэрлэхийг оролдсон бөгөөд хожим нь Английн хаан Жон гэгддэг отгон хүү Жонд Ирландын эзэн хааны эрхийг олгосон юм.Хэдийгээр Генри Жоныг Ирландын хаанаар өргөмжлөхийг хүссэн ч Пап лам III Люциус хаан ширээнд өргөхөөс татгалзав.1185 онд Ирландад хийсэн анхны айлчлалынхаа үеэр Жонны засаг захиргаа бүтэлгүйтсэн нь Хенриг төлөвлөсөн титэм өргөх ёслолыг цуцлахад хүргэв.Жон 1199 онд Английн хаан ширээнд суухад Ирландын эзэн хаан Английн титмийн шууд захиргаанд оржээ.13-р зууны туршид Ирландын эзэнт гүрэн Дундад зууны дулаан үед цэцэглэн хөгжиж, ургац хураалт, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг авчирсан.Феодалын тогтолцоог нэвтрүүлж, томоохон бүтээн байгуулалтууд нь мужуудыг байгуулах, хэрэмтэй хот, цайзуудыг барих, 1297 онд Ирландын парламентыг байгуулах зэрэг чухал үйл явдлуудыг багтаасан. Гэсэн хэдий ч эдгээр өөрчлөлтүүд нь юуны түрүүнд Англо-Норман суурьшигчид болон Норманы элитүүдэд ашигтай байв. ихэвчлэн Ирландын уугуул хүн амыг гадуурхдаг.Ирланд дахь Норманы ноёд, сүм хийдүүд норман франц, латин хэлээр ярьдаг бол олон ядуу суурьшсан хүмүүс англи, вальс, фламанд хэлээр ярьдаг байв.Гаэлийн Ирландчууд төрөлх хэлээ хадгалж, хэл, соёлын ялгааг бий болгосон.Английн хууль эрх зүй, улс төрийн бүтцийг нэвтрүүлсэн хэдий ч байгаль орчны доройтол, ойн хомсдол үргэлжилсээр байсан нь хүн амын дарамтаас үүдэн улам бүр нэмэгдсээр байв.

Ирланд дахь Норман ноёдын дээд цэг нь 1292 онд Lay Subsidy татварыг амжилттай цуглуулсны дараа 1297 онд Ирландын Парламент байгуулагдсанаар тэмдэглэгдсэн байв. Энэ хугацаанд мөн 1302-1307 оны хооронд Папын Татварын анхны бүртгэлийг эмхэтгэсэн. Энэ нь Domesday Book-тэй төстэй эрт тооллого, эд хөрөнгийн жагсаалт болж өгдөг.Гэвч 14-р зуунд олон тооны тогтворгүй үйл явдлуудын улмаас Хиберно-Норманчуудын хөгжил цэцэглэлт буурч эхэлсэн.Норманы баатруудтай шууд сөргөлдөөнд ялагдсан Гаэлийн ноёдууд дайралт, гэнэтийн дайралт зэрэг партизаны тактикийг хэрэгжүүлж, Норманы нөөцийг багасч, Гаэлийн ахлагчдад ихээхэн газар нутгийг эргүүлэн авах боломжийг олгосон.Үүний зэрэгцээ Норман колоничлогчид Английн хаант засаглалаас дэмжлэг дутмаг байсан тул Генри III ба Эдвард I хоёулаа Их Британи болон тэдний тивийн нутаг дэвсгэр дэх үйл хэрэгт санаа зовж байсан.Дотоод хуваагдал нь Норманчуудын байр суурийг улам сулруулсан.Де Бургс, ФитцЖералдс, Батлерс, де Бермингем зэрэг хүчирхэг Хиберно-Норман ноёдын хоорондох өрсөлдөөн нь хоорондын дайнд хүргэсэн.Өв залгамжлагчид үл хөдлөх хөрөнгийн хуваагдал нь том ноёдыг жижиг, хамгаалалт багатай хэсгүүдэд хуваасан бөгөөд Лейнстерийн Маршаллуудыг хуваах нь ялангуяа хор хөнөөлтэй байв.1315 онд Шотландын Эдвард Брюс Ирланд руу довтолсон нь нөхцөл байдлыг улам хурцатгав.Брюсийн кампанит ажил нь Ирландын олон ноёдыг англичуудын эсрэг уриалан дуудсан бөгөөд тэрээр 1318 онд Фаугартын тулалдаанд ялагдсан ч довтолгоо ихээхэн сүйрэлд хүргэж, Ирландын нутгийн ноёд газар нутгаа эргүүлэн авах боломжийг олгосон юм.Нэмж дурдахад хаант засаглалд сэтгэл дундуур байсан Английн зарим партизанууд Брюсийн талд оров.1315-1317 оны Европын өлсгөлөн эмх замбараагүй байдлыг улам бүр нэмэгдүүлэв, учир нь Ирландын боомтууд газар тариалангийн хомсдолд орсны улмаас шаардлагатай хүнсний хангамжийг импортлох боломжгүй байв.Брюсийн довтолгооны үеэр газар тариаланг өргөн шатааж, хүнсний хомсдолд хүргэсэн нь нөхцөл байдлыг улам хүндрүүлсэн.1333 онд Ольстерийн 3-р гүн Уильям Донн де Бурхийг хөнөөсөн нь түүний газар нутгийг төрөл төрөгсөд нь хувааж, Буркийн иргэний дайныг дэгдэлт болгосон.Энэхүү мөргөлдөөн нь Шеннон голын баруун талд Английн эрх мэдлээ алдаж, МакВильям Беркес гэх мэт Ирландын шинэ овгууд гарч ирэв.Олстерт О'Нилл гүрэн хяналтаа булаан авч, гүнгийн газар нутгийг Кландебой гэж нэрлэж, 1364 онд Олстерийн хаан цолыг авсан.1348 онд Хар үхэл ирснээр гол төлөв хот суурин байсан Хиберно-Норман сууринг сүйрүүлсэн бол уугуул Ирландын хөдөөгийн тархан суурьшсан байдал нь тэднийг ихээхэн хэмжээгээр аварсан юм.Тахал Англи, Норман үндэстнийг устгаж, Ирландын хэл, ёс заншил дахин сэргэхэд хүргэв.Хар үхлийн дараа Английн хяналтад байсан газар нутаг нь Дублин орчмын бэхэлсэн бүс болох Пале руу хумигдав.Англи, Францын (1337-1453) хооронд болсон Зуун жилийн дайны ерөнхий нөхцөл байдал нь Английн цэргийн нөөцийг улам өөр тийш нь чиглүүлж, автономит Гаел болон Норманы ноёдын довтолгоог эсэргүүцэх Лордуудын чадварыг сулруулсан.14-р зууны эцэс гэхэд эдгээр хуримтлагдсан үйл явдлууд нь Ирланд дахь Норман ноёдын хүртээмж, хүч чадлыг эрс бууруулж, уналт, хуваагдал руу хөтөлсөн.

Ирландад Норманчуудын эрх мэдэл буурч, Гаэлийн сэргэлт гэгддэг Гаелийн нөлөө сэргэсэн нь улс төрийн гомдол, дараалсан өлсгөлөнгийн хор хөнөөлтэй нөлөөллөөс үүдэлтэй юм.Норманчуудын захын газар нутаг руу албадан шахагдсан Ирландчууд тариалан эрхэлж байсан нь ургац муу, өлсгөлөнгийн үеэр, ялангуяа 1311-1319 оны үед тэднийг эмзэг болгожээ.Норманы эрх мэдэл Цайвар нутгаас гадуур сулрахын хэрээр Хиберно-Норманы ноёд Ирланд хэл, ёс заншлыг баримталж эхэлсэн бөгөөд эцэст нь Хуучин Англи хэл гэж нэрлэгдэх болжээ.Энэхүү соёлын уусалт нь хожмын түүх судлалд "Ирландчуудаас илүү Ирландчууд" гэсэн хэллэг гарахад хүргэсэн.Хуучин англичууд Английн засаглалын эсрэг улс төр, цэргийн мөргөлдөөндөө уугуул Ирландчуудтай нэгдэж, Шинэчлэлийн дараа католик шашинтай хэвээр үлджээ.Ирландыг галилчлахад санаа зовсон Палегийн эрх баригчид 1367 онд Килкеннигийн дүрмийг баталжээ. Эдгээр хуулиуд нь англи гаралтай хүмүүст Ирландын ёс заншил, хэл, ирландчуудтай гэрлэхийг хориглохыг оролдсон.Гэсэн хэдий ч Дублины засгийн газар хязгаарлагдмал хууль сахиулах эрх мэдэлтэй байсан тул дүрмийг үндсэндээ үр дүнгүй болгосон.Ирланд дахь Английн ноёдууд Гаэлийн Ирландын хаант улсуудад дарагдах аюул тулгарсан нь Англи-Ирландын ноёдыг хааны хөндлөнгийн оролцоог яаралтай шаардахад хүргэв.1394 оны намар II Ричард Ирланд руу мордож, 1395 оны 5-р сар хүртэл оршин суув. Түүний 8000 гаруй хүнтэй арми нь Дундад зууны сүүлчээр аралд байрлуулсан хамгийн том хүчин байв.Энэ довтолгоо амжилттай болж, Ирландын хэд хэдэн ахлагч Английн захиргаанд захирагдаж байв.Энэ нь Ирланд дахь Английн байр суурь түр зуур бэхжсэн ч Ричардын засаглалын үеийн хамгийн онцлох амжилтуудын нэг байв.15-р зууны үед Английн төв эрх мэдэл элэгдэлд орсоор байв.Английн хаант засаглал нь Зуун жилийн дайны сүүлчийн үе ба Сарнайн дайн (1460-1485) зэрэг өөрийн гэсэн хямралтай тулгарсан.Үүний үр дүнд Ирландын асуудалд англичуудын шууд оролцоо багасав.Килдарегийн Фицжералд гүнүүд цэргийн томоохон хүчийг эзэмшиж, янз бүрийн ноёд, овогтой өргөн холбоог хадгалж байсан нь ноёдыг үр дүнтэй удирдаж, Английн титэмийг Ирландын улс төрийн бодит байдлаас холдуулж байв.Энэ хооронд орон нутгийн Гаэлийн болон Гаэлийн ноёдууд Палегийн зардлаар газар нутгаа өргөжүүлэв.Ирландчуудын хувьд харьцангуй бие даасан байдал, соёлын сэргэн мандалтын энэ эрин үе нь Английн засаглал, ёс заншлаас зөрж, 16-р зууны сүүлчээр Тюдор Ирландыг дахин байлдан дагуулах хүртэл ийм нөхцөл байдал хадгалагдан үлджээ.

Сарнайн дайны үед (1455-1487) Ирланд нь Английн титмийн хувьд улс төр, цэргийн стратегийн бүс нутаг байв.Английн хаан ширээг хянахын тулд Ланкастер, Йоркийн байшингуудын хоорондох зөрчилдөөн Ирландад ихээхэн нөлөөлсөн нь Англи-Ирландын язгууртнуудын оролцоо, тэдний хоорондын итгэлцэл өөрчлөгдсөнтэй холбоотой юм.Норманы түрэмгийлэгчдийн үр удам бөгөөд Ирландад чухал эрх мэдэлтэй байсан Англи-Ирландын ноёд энэ үед шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэсэн.Тэд ихэвчлэн Английн титэмд үнэнч байх, орон нутгийн ашиг сонирхлын хооронд баригдаж байв.Гол дүрд Ирландын улс төрд нэр хүндтэй байсан Килдаре, Ормонд, Десмонд нар багтжээ.Фицжералд гэр бүл, ялангуяа Килдарегийн гүнүүд онцгой нөлөөтэй байсан бөгөөд өргөн хэмжээний газар эзэмшиж, улс төрийн эрх мэдлээрээ алдартай байв.1460 онд Ирландтай хүчтэй харилцаатай байсан Йоркийн герцог Ричард Англид анхны бүтэлгүйтлийнхээ дараа тэнд орогнож байжээ.Тэрээр 1447 онд Ирландын лорд дэслэгчээр томилогдсон бөгөөд энэ албан тушаал нь Англи-Ирландын ноёдын дунд дэмжлэг үзүүлэх бааз суурийг бий болгоход ашигладаг байжээ.Ричард Ирландад байх хугацаа нь Англид үргэлжилж буй мөргөлдөөнд өөрийн байр сууриа бэхжүүлж, кампанит ажилд Ирландын нөөц, цэргийг ашигласан.Түүний хүү Эдвард IV 1461 онд хаан ширээнд суухдаа Ирландын дэмжлэгийг үргэлжилсээр байв.1462 онд Килкенни мужид болсон Пилтауны тулалдаан нь Сарнайн дайны үеэр Ирландад томоохон мөргөлдөөн болсон юм.Тулалдааны үеэр Десмонд гүн тэргүүтэй Йоркистуудын үйл хэрэгт үнэнч хүчнүүд Ормонд гүнгийн командалсан Ланкастрчуудыг дэмжигчидтэй мөргөлдөв.Иоркистууд ялалт байгуулж, бүс нутагт нөлөөгөө бататгав.Сарнайн дайны туршид Ирландын улс төрийн байдал тогтворгүй байдал, эвслийн өөрчлөлтөөр тэмдэглэгдсэн байв.Англи-Ирландын ноёд зөрчилдөөнийг өөрсөддөө ашигтайгаар ашиглаж, өөрсдийн байр сууриа бэхжүүлэхийн тулд маневр хийж, тэдний ашиг сонирхолд нийцүүлэн тэмцэж буй бүлэглэлүүдэд үнэнч байхаа амлав.Энэ хугацаанд Английн эрх мэдлийн төлөөх тэмцэлд титэм гол анхаарлаа хандуулж байсан тул Ирланд дахь Английн эрх мэдэл буурчээ.Сарнайн дайн дуусч, VII Генригийн удирдлаган дор Тюдор гүрэн бий болсон нь Ирландад томоохон өөрчлөлт авчирсан.VII Генри Ирландад хяналтаа бэхжүүлэхийг эрмэлзэж, Англи-Ирландын ноёдыг дарж, эрх мэдлийг төвлөрүүлэх хүчин чармайлтыг нэмэгдүүлсэн.Энэ үе нь Ирландын хэрэгт англичууд шууд хөндлөнгөөс оролцох эхлэлийг тавьж, ирээдүйн мөргөлдөөн, улмаар Ирландад Английн ноёрхлыг тогтоох үе шатыг тавьсан юм.

Тюдорчууд Ирландыг байлдан дагуулсан нь 16-р зуунд Английн титэм 14-р зуунаас хойш мэдэгдэхүйц багассан Ирландад хяналтаа сэргээж, өргөжүүлэх гэсэн оролдлого юм.12-р зууны сүүлчээр Англо-Нормандын анхны түрэмгийллийн дараа Английн ноёрхол аажмаар буурч, Ирландын ихэнх нутаг дэвсгэр Гелийн уугуул ноёд ноёдын мэдэлд оржээ.Хиберно-Нормандын хүчирхэг гүрэн болох Килдарегийн ФицЖералдс нь Английн хаант засаглалын нэрийн өмнөөс Ирландын асуудлыг удирдаж, зардлыг бууруулж, зүүн эрэгт бэхлэгдсэн Пале бүсийг хамгаалж байв.1500 он гэхэд ФицЖералдс Ирландад зонхилох улс төрийн хүчин болж, 1534 он хүртэл Лорд орлогчийн албыг хашсан.Өөрчлөлтийн хурдасгуур: бослого ба шинэчлэлФитцЖералдсын найдваргүй байдал нь Английн титмийн хувьд ноцтой асуудал болсон.Тэдний Йоркист дүр эсгэгчид болон гадаад гүрнүүдтэй эвсэж, эцэст нь Томас "Торгоны Томас" Фицжералд тэргүүтэй бослого тэмцэл нь VIII Генриг шийдэмгий арга хэмжээ авахад хүргэв.Пап лам, эзэн хаан V Чарльз нарт Ирландад хяналт тавихыг санал болгосон Торгоны Томасын бослогыг VIII Генри дарж, Томас болон түүний хэд хэдэн авга ах нарыг цаазалж, гэр бүлийн тэргүүн Геароид Ог шоронд хорьжээ.Энэхүү бослого нь Ирландад шинэ стратеги хэрэгтэйг онцолсон бөгөөд Томас Кромвелийн тусламжтайгаар "бууж өгөх, өршөөх" бодлогыг хэрэгжүүлэхэд хүргэв.Энэхүү бодлого нь Ирландын ноёдоос газар нутгаа хаан ширээнд хүлээлгэн өгч, Английн хуулийн дагуу буцалтгүй тусламж болгон авахыг шаардаж, тэднийг Английн засаглалын тогтолцоонд үр дүнтэй нэгтгэх ёстой байв.1542 оны Ирландын титмийн тухай хуулиар VIII Генрихийг Ирландын хаан хэмээн зарлаж, ноёдыг хаант улс болгон хувиргаж, Гаел болон Гаэлийн дээд давхаргынханд англи цол олгож, Ирландын парламентад элсүүлэхийг зорьжээ.Сорилт ба бослого: Десмонд бослого ба түүнээс цаашЭдгээр хүчин чармайлтыг үл харгалзан Тюдорын байлдан дагуулалт ихээхэн бэрхшээлтэй тулгарсан.Английн хууль, засгийн газрын төв эрх мэдлийг ногдуулсан нь эсэргүүцэлтэй тулгарсан.1550-иад оны үед Лейнстерт болсон бослого зэрэг дараалсан бослого, Ирландын ноёдын доторх мөргөлдөөн үргэлжилсээр байв.Мюнстерт болсон Десмонд бослого (1569-1573, 1579-1583) ялангуяа Десмондийн Фицжералдс Английн хөндлөнгийн оролцоог эсэргүүцэн бослого гаргажээ.Эдгээр бослогыг харгис хэрцгийгээр дарах, түүний дотор албадан өлсгөлөн, өргөн цар хүрээтэй сүйрэл зэрэг нь Мюнстер хотын хүн амын гуравны нэг нь үхэлд хүргэв.Есөн жилийн дайн ба Гаэлийн дэглэмийн уналтТюдорын байлдан дагуулалтын үеийн хамгийн чухал мөргөлдөөн бол Тайроны гүн Хью О'Нил, Хью О'Доннелл нарын удирдсан Есөн жилийн дайн (1594-1603) байв.Энэ дайн нь Испанийн тусламжаар дэмжигдсэн Английн ноёрхлын эсрэг үндэсний хэмжээний бослого байв.Энэхүү мөргөлдөөн 1601 онд Кинсейлийн тулалдаанд төгсөж, Английн цэргүүд Испанийн экспедицийн хүчийг ялав.1603 онд Меллифонтын гэрээгээр дайн дуусч, 1607 онд Гүнүүдийн нислэг үйлдсэнээр олон Гаэлийн ноёд гарч, газар нутгийг нь Английн колоничлолд нээлттэй үлдээсэн юм.Тариалангийн талбай ба англи хэлний хяналтыг бий болгохЭрлүүдийн нислэгийн дараа Английн титэм Ирландын хойд хэсэгт Англи, Шотландын олон тооны протестантуудыг суурьшуулж, Ольстерийн тариаланг хэрэгжүүлжээ.Энэхүү колоничлолын хүчин чармайлт нь Английн хяналтыг баталгаажуулж, англи соёл, протестантизмыг түгээн дэлгэрүүлэх зорилготой юм.Ирландын Лаос, Оффали, Мюнстер зэрэг бусад хэсгүүдэд тариалангийн талбайнууд байгуулагдсан боловч янз бүрийн амжилтанд хүрсэн.Тюдорын байлдан дагуулалтын үр дүнд Ирландын уугуул ноёдууд зэвсэггүй болж, арлыг бүхэлд нь анх удаа засгийн газрын төв хяналт тогтоов.Ирландын соёл, хууль, хэлийг англи хэлтэй дүйцэхүйц хэллэгээр системтэйгээр сольсон.Англид суурьшсан иргэдийг нутагшуулж, Английн нийтлэг хуулийг хэрэгжүүлснээр Ирландын нийгэмд томоохон өөрчлөлт гарсан.Шашин ба улс төрийн туйлшралМөн байлдан дагуулалт нь шашин, улс төрийн туйлшралыг улам эрчимжүүлсэн.Протестант шинэчлэл Ирландад өрнөж чадаагүй нь Английн титмийн харгис хэрцгий аргуудтай хослуулан Ирландын хүн амын дургүйцлийг төрүүлэв.Европ дахь католик шашны хүчнүүд Ирландын босогчдыг дэмжсэн нь Английн арлыг хянах оролдлогыг улам хүндрүүлэв.16-р зууны эцэс гэхэд Ирланд Католик уугуул иргэд (Гал ба Хуучин Англи хэл) болон Протестант (Шинэ Англи хэл) хоёрын хооронд улам бүр хуваагдаж байв.Жеймс I-ийн үед католик шашныг дарах ажил үргэлжилж, Ольстерийн тариалан нь протестантуудын хяналтыг улам бүр бэхжүүлэв.1641 оны Ирландын бослого, дараа нь 1650-иад оны Кромвелийн байлдан дагуулал хүртэл олонхи болсон Ирланд болон Хуучин Английн газар эзэмшигчид Ирландад олон зууны турш ноёрхож байсан Протестант үндэстнийг бий болгосон.

Арван нэгэн жилийн дайн (1641-1653) гэгддэг Ирландын Холбооны дайн нь Чарльз I-ийн үеийн Англи, Шотланд, Ирландын оролцоотой Гурван хаант улсын өргөн хүрээтэй дайны чухал хэсэг байсан. шашин шүтлэг, угсаатны хэмжигдэхүүн,засаглал , газар өмчлөл, шашны эрх чөлөөний асуудлуудыг тойрон эргэлддэг.Мөргөлдөөний гол асуудал нь Ирландын католик шашинтнууд болон Британийн протестантуудын хооронд улс төрийн эрх мэдэл, газар нутгийн хяналт, Ирланд өөрөө өөрийгөө удирдах эсвэл Английн парламентад захирагдах эсэх талаар тэмцэл байв.Энэхүү мөргөлдөөн нь Ирландын түүхэн дэх хамгийн их сүйрлийн нэг байсан бөгөөд дайн тулаан, өлсгөлөн, өвчний улмаас хүний ​​амь эрсэдсэн юм.Мөргөлдөөн 1641 оны 10-р сард Ирландын католик шашинтнуудын удирдсан Олстер хотод бослого гаргаснаар эхэлсэн.Тэдний зорилго бол католик шашны эсрэг ялгаварлан гадуурхалтыг зогсоох, Ирландын бие даасан засаглалыг нэмэгдүүлэх, Ирландын тариалангийн талбайг эргүүлэн татах явдал байв.Нэмж дурдахад тэд Чарльз I хааныг эсэргүүцсэн католик шашны эсрэг Английн парламентын гишүүд болон Шотландын гэрээт гишүүдийн довтолгооноос урьдчилан сэргийлэхийг эрмэлзэж байв. Хэдийгээр босогчдын удирдагч Фелим О'Нил хааны зарлигийн дагуу үйл ажиллагаа явуулна гэж мэдэгдсэн ч Чарльз I бослогыг нэгэнт буруушаав.Энэхүү бослого хурдан хугацаанд Ирландын католик шашинтнууд болон Англи, Шотландын протестант суурьшигчдын хооронд үндэстний хүчирхийлэл болж, ялангуяа Ольстер хотод томоохон аллага үйлдэгдсэн.Эмх замбараагүй байдлын хариуд Ирландын католик шашны удирдагчид 1642 оны тавдугаар сард Ирландын Католик шашны холбоог байгуулж, Ирландын ихэнх хэсгийг хянаж байв.Гаел болон Хуучин Английн католик шашинтнуудаас бүрдсэн энэхүү Холбоо нь бие даасан засгийн газрын үүрэг гүйцэтгэсэн.Дараагийн сар, жилүүдэд Холбоотнууд Чарльз I-д үнэнч Роялист хүчин, Английн парламентын гишүүд, Шотландын Ковенантерийн армитай тулалдаж байв.Эдгээр тулалдаан нь шатсан газрын тактик, ихээхэн сүйрлээр тэмдэглэгдсэн байв.Холбоотнууд эхэндээ амжилтанд хүрч, 1643 оны дунд үе гэхэд Ольстер, Дублин, Корк дахь протестантуудын гол бэхлэлтүүдийг эс тооцвол Ирландын томоохон хэсгийг хянаж байв.Гэсэн хэдий ч дотоод хуваагдал нь Холбоотнуудыг зовоож байв.Зарим нь роялистуудтай бүрэн эвсэхийг дэмжиж байсан бол зарим нь католик шашны бие даасан байдал, газрын асуудалд илүү анхаарч байв.Холбооны цэргийн кампанит ажилд 1646 онд Бенбурбын тулалдаан зэрэг мэдэгдэхүйц амжилтууд багтсан.Гэвч тэд дотоод тэмцэл, стратегийн алдааны улмаас эдгээр олзоо ашиглаж чадсангүй.1646 онд Холбоотнууд Ормондегийн герцогоор төлөөлүүлсэн роялистуудтай энхийн гэрээ байгуулав.Энэхүү гэрээ нь Пап лам Жованни Баттиста Ринучини зэрэг Холбооны олон удирдагчдын хувьд маргаантай байсан бөгөөд хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй байв.Энэхүү гэрээ нь Холбооны дотор нэмэлт хуваагдлыг бий болгож, тэдний цэргийн хүчин чармайлтыг тасалдуулахад хүргэв.Дублин зэрэг стратегийн байршлыг барьж чадаагүй нь тэдний байр суурийг ихээхэн сулруулсан.1647 он гэхэд парламентын хүчнүүд Дунганы толгод, Кашел, Нокнанаусс зэрэг тулалдаанд Холбоотнуудыг хүнд ялагдал хүлээв.Эдгээр ялагдал нь Холбоотнуудыг хэлэлцээ хийж, эцэст нь Хаанистуудтай нэгдэхэд хүргэв.Гэсэн хэдий ч дотоодын маргаан, Английн иргэний дайны өргөн хүрээний нөхцөл байдал нь тэдний хүчин чармайлтыг улам хүндрүүлэв.Хэдийгээр түр зуурын хамтын ажиллагаатай байсан ч Холбоотнууд дотоод хуваагдал, гадаад цэргийн сорилтуудын хавсарсан дарамтыг тэсвэрлэж чадаагүй юм.Ирландын Холбооны дайн Ирландын хувьд маш их хохирол амссан бөгөөд өргөн хэмжээний сүйрэлд хүргэсэн.Дайнууд Холбоотнууд болон тэдний Роялист холбоотнууд ялагдал хүлээснээр дуусч, католик шашныг дарангуйлж, католик шашны эзэмшилд байсан газар нутгийг ихээхэн хурааж авав.Энэ үе нь хуучин католик шашинтнуудын ангиудыг үр дүнтэй төгсгөж, Ирландад ирээдүйн мөргөлдөөн, улс төрийн өөрчлөлтийн үе шатыг тавьсан юм.Мөргөлдөөн нь Ирландын нийгэм, засаглал, хүн ам зүйг үндсээр нь өөрчилж, Ирландын улс төр, шашны ертөнцөд олон зууны турш нөлөөлсөн урт хугацааны үр дагаврыг авчирсан.

Ирландын Кромвелийн байлдан дагуулалт (1649-1653) нь Оливер Кромвелл тэргүүтэй Английн парламентын хүчнүүд Ирландыг дахин байлдан дагуулсан Гурван хаант улсын дайны чухал хэсэг байв.Энэхүү кампанит ажил нь 1641 оны Ирландын бослого, дараа нь Ирландын Холбооны дайны дараа Ирландад Английн хяналтыг бэхжүүлэх зорилготой байв.Энэхүү байлдан дагуулалт нь цэргийн томоохон ажиллагаа, хатуу бодлого, өргөн цар хүрээтэй сүйрлээр тэмдэглэгдсэн бөгөөд Ирландын нийгэмд удаан хугацааны туршид нөлөөлсөн.1641 оны бослогын дараа Ирландын Католик шашны холбоо Ирландын ихэнх хэсгийг хянаж байв.1649 онд тэд Чарльз II-ийн удирдлаган дор хаант засаглалыг сэргээнэ гэж найдаж, Английн роялистуудтай эвсчээ.Энэхүү холбоо нь Английн иргэний дайнд ялж, Чарльз I-г цаазалсан шинээр байгуулагдсан Английн хамтын нөхөрлөлд шууд аюул учруулж байв. Пуритан Оливер Кромвелл тэргүүтэй Английн Румп парламент энэ аюулыг саармагжуулах, Ирландын католик шашинтнуудыг шийтгэх зорилготой байв. 1641 оны бослогын төлөө, Ирландад хяналт тавих.Ирланд зээл олгогчдоо эргүүлэн төлөхийн тулд газрыг хураах шаардлагатай байсан тул парламентад мөн адил санхүүгийн хөшүүрэг байсан.Кромвелл 1649 оны 8-р сард Шинэ загвар армийн хамт Дублинд газардсан бөгөөд Ратмины тулалдаанд парламентын гишүүд чухал байр сууриа баталгаажуулсан ялалт байгуулсны дараа.Түүний кампанит ажил 1649 оны 9-р сард Дрогедагийн бүслэлтээс эхэлсэн бөгөөд түүний цэргүүд хотыг эзлэн авсны дараа гарнизон болон олон энгийн иргэдийг устгасан юм.Энэхүү хэт хүчирхийллийн үйлдэл нь Роялист ба Холбооны хүчнийг айлган сүрдүүлж, мохоох зорилготой байв.Дрогедагийн араас Кромвелийн арми 1649 оны 10-р сард Вексфордыг цөлмөх үеэр үүнтэй төстэй харгислал гарсан өөр нэг боомт хот болох Вексфордыг эзлэхээр өмнө зүгт хөдөлсөн. Эдгээр аллага нь сэтгэл зүйд хүчтэй нөлөө үзүүлж, зарим хотыг эсэргүүцэлгүйгээр бууж өгөхөд хүргэсэн бол зарим нь удаан хугацаагаар ухаж байв. бүслэлтүүд.Парламентын гишүүд Уотерфорд, Данканнон, Клонмел, Килкенни зэрэг бэхлэгдсэн хотуудад ихээхэн эсэргүүцэлтэй тулгарсан.Клонмел нь Кромвелийн цэргүүдэд их хэмжээний хохирол учруулсан ширүүн хамгаалалтаараа онцгой байв.Эдгээр сорилтуудыг үл харгалзан Кромвелл 1650 оны эцэс гэхэд зүүн өмнөд Ирландын ихэнх хэсгийг хамгаалж чадсан.Олстерт Роберт Венэблс, Чарльз Кут нар Шотландын Гэрээчид болон үлдсэн Роялист хүчний эсрэг амжилттай кампанит ажлыг удирдаж, хойд хэсгийг хамгаалав.1650 оны 6-р сард болсон Скаррифхолисын тулалдааны үр дүнд парламентын гишүүд шийдэмгий ялалт байгуулж, Ирландын Холбооны сүүлчийн томоохон хээрийн армийг үр дүнтэй устгасан.Үлдсэн эсэргүүцэл нь Лимерик, Голуэй хотуудад төвлөрчээ.Лимерик 1651 оны 10-р сард хот доторх тахал, өлсгөлөнгийн дэгдэлтийг үл харгалзан урт бүслэлтийн дараа Генри Айретонд унав.Голуэй 1652 оны 5-р сар хүртэл тэмцэж, Холбооны зохион байгуулалттай эсэргүүцлийн төгсгөлийг тэмдэглэв.Эдгээр бэхлэлтүүд нуран унасны дараа ч партизаны дайн дахин нэг жил үргэлжилсэн.Партизануудын дэмжлэгийг сулруулахын тулд парламентын хүчнүүд шатсан шороон тактик хэрэглэж, хүнсний хангамжийг устгаж, энгийн иргэдийг албадан нүүлгэжээ.Энэхүү кампанит ажил нь өлсгөлөнг улам хурцатгаж, бубон тахал тархаж, энгийн иргэд ихээхэн хэмжээний хохирол учруулсан.Энэ байлдан дагуулалт нь Ирландын хүн амд аймшигтай үр дагаварт хүргэв.Амиа алдсан хүмүүсийн тоо нийт хүн амын 15-50% хооронд хэлбэлзэж байгаа бөгөөд өлсгөлөн, тахал ихээхэн нөлөөлж байна.Амь насаа алдсанаас гадна ойролцоогоор 50,000 Ирланд хүн Карибын тэнгис, Хойд Америк дахь Английн колони руу гэрээт зарц болгон тээвэрлэгджээ.Кромвелийн суурин Ирланд дахь газар өмчлөлийн хэлбэрийг эрс өөрчилсөн.1652 оны суурьшлын актаар Ирландын католик шашинтнууд болон хааны шашинтнуудын газар нутгийг хураан авч, Английн цэргүүд болон зээлдүүлэгч нарт дахин хуваарилав.Католик шашинтнуудыг баруун нутгийн Коннахт муж руу голдуу цөлж, Католик шашинтнуудыг төрийн албан тушаал, хот суурин, протестантуудтай гэрлэхийг хориглосон хатуу шийтгэлийн хуулиудыг хэрэгжүүлжээ.Энэхүү газрын дахин хуваарилалт нь Хамтын нөхөрлөлийн үед католик шашны газар өмчлөлийг 8% хүртэл бууруулж, Ирландын нийгэм, эдийн засгийн байдлыг үндсээр нь өөрчилсөн.Кромвелийн байлдан дагуулалт нь гашуун зовлон, хуваагдалыг үүрд үлдээсэн.Кромвель Ирландын ард түмнийг харгис хэрцгийгээр дарангуйлж, Английн ноёрхлыг ногдуулсны бэлгэдэл болсон Ирландын түүхэнд гүн доромжлогдсон хүн хэвээр байна.Эзлэн байлдан дагуулалтын үеэр болон дараа нь хэрэгжүүлсэн хатуу арга хэмжээ, бодлого нь шашны хуваагдлыг бэхжүүлж, ирээдүйн мөргөлдөөн, Ирландын католик хүн амыг урт хугацаанд гадуурхах үндэс суурийг тавьсан юм.

1689 оны 3-р сараас 1691 оны 10-р сар хүртэл Ирландад болсон Виллиамчуудын дайн нь Католик шашны хаан Жеймс II ба Протестант хаан III Виллиам нарын дэмжигчдийн хоорондох шийдвэрлэх мөргөлдөөн байв.Энэ дайн нь есөн жилийн дайн (1688-1697)-тай нягт холбоотой байсан бөгөөд энэ дайнд Луис XIV тэргүүтэй Франц болон Англи, Голланд болон Европын бусад гүрнийг багтаасан Их Холбооны хооронд өргөн хүрээтэй мөргөлдөөн гарсан.Дайны үндэс нь 1688 оны 11-р сарын алдар суут хувьсгалаас үүдэлтэй бөгөөд энэ нь Жеймс II-г протестант охин II Мэри болон түүний нөхөр III Виллиам нарын төлөө огцруулсан юм.Жеймс Ирландад томоохон дэмжлэгийг авч үлдсэн нь юуны түрүүнд тус улсын католик шашинтнуудын олонхийн ачаар.Ирландын католик шашинтнууд Жеймсийг газар өмчлөх, шашин шүтлэг, иргэний эрхтэй холбоотой гомдлоо шийдвэрлэнэ гэж найдаж байв.Эсрэгээрээ Олстерт төвлөрсөн протестант хүн ам Уильямыг дэмжиж байв.1689 оны 3-р сард Жеймс Францын дэмжлэгтэйгээр Кинсейлд газардаж, Ирландын баазаа ашиглан хаан ширээгээ эргүүлэн авахыг хичээснээр мөргөлдөөн эхэлсэн.Дайн хурдан хугацаанд хэд хэдэн мөргөлдөөн, бүслэлт болон өргөжиж, Протестант хамгаалагчид Якобитын хүчийг амжилттай эсэргүүцсэн Дерригийн бүслэлт зэрэг болно.Энэ нь Уильямд экспедицийн хүчийг буулгах боломжийг олгосон бөгөөд 1690 оны 7-р сард Бойны тулалдаанд Жеймсийн үндсэн армийг ялсан нь Жеймсийг Франц руу дүрвэхэд хүргэсэн эргэлт болсон юм.Бойны араас Якобитын цэргүүд дахин цугларсан боловч 1691 оны 7-р сард Агримын тулалдаанд бут ниргэж ялагдал хүлээсэн. Энэ тулалдаан нь маш их сүйрэлтэй тул Якобитчуудын ихээхэн хохирол амсаж, зохион байгуулалттай эсэргүүцлийг үр дүнтэй дуусгасан.1691 оны 10-р сард Лимерикийн гэрээгээр дайн дууссан бөгөөд ялагдал хүлээсэн Якобичуудад харьцангуй зөөлөн нөхцөл санал болгосон боловч дараа нь католик шашинтнуудын эсрэг дараагийн эрүүгийн хуулиудад эдгээр нөхцөлүүд хүчингүй болсон.Уильямитын дайн Ирландын улс төр, нийгмийн дүр төрхийг ихээхэн тодорхойлсон.Энэ нь протестантуудын ноёрхлыг бэхжүүлж, Ирландад Их Британийн хяналтыг бэхжүүлж, хоёр зуун гаруй жилийн турш Протестант ноёрхлыг бий болгосон.Дайны дараа батлагдсан эрүүгийн хуулиуд нь Ирландын католик шашинтнуудын эрхийг эрс хязгаарлаж, шашны хуваагдлыг улам хурцатгасан.Лимерикийн гэрээ нь эхлээд католик шашинтнуудын хамгаалалтыг амласан боловч эрүүгийн хуулиуд, ялангуяа Испанийн өв залгамжлалын дайны үед өргөжин тэлэх үед эдгээрийг үл тоомсорлосон.Виллиамчуудын ялалт нь Жеймс II-г цэргийн аргаар хаан ширээгээ эргүүлэн авахгүй байхыг баталгаажуулж, Ирландад протестант дэглэмийг бэхжүүлэв.Мөргөлдөөн нь Ирландын католик шашинтнуудын дунд удаан хугацааны Жакобитын сэтгэлгээг бий болгосон бөгөөд тэд Стюартуудыг хууль ёсны хаан гэж үздэг хэвээр байв.Уильямчуудын дайны өвийг Хойд Ирландад, ялангуяа Уильям Бойны тулалдаанд ялалт байгуулсан долдугаар сарын 12-ны баяр ёслолын үеэр Протестант Улбар шар өнгийн одонгоор тэмдэглэсээр байна.Эдгээр ойг тэмдэглэх нь маргаантай асуудал хэвээр байгаа бөгөөд энэ үеэс үүдэлтэй гүн гүнзгий түүх, шашны хуваагдлыг тусгасан болно.

18-р зууны үед Ирландын хүн амын дийлэнх нь Католик шашны тариачид ядуурч, эдийн засаг, улс төрийн хатуу шийтгэлийн улмаас улс төрийн идэвхгүй байсан нь тэдний олон удирдагчдыг протестантизмд оруулахад хүргэсэн.Гэсэн хэдий ч католик шашинтнуудын дунд соёлын сэргэлт эхэлж байв.Ирланд дахь протестант хүн ам хоёр үндсэн бүлэгт хуваагдаж байв: Эдийн засгийн нөхцөл байдал сайжирсан ч улс төрийн эрх мэдэл багатай байсан Ольстерийн пресвитерианчууд, Ирландын Англикан сүмийн гишүүд байсан бөгөөд ихээхэн эрх мэдэлтэй байсан Англо-Ирландчууд. Газар тариалангийн талбайн ихэнх хэсгийг католик тариачид ажиллуулдаг байв.Англи-Ирландчуудын ихэнх нь Англид үнэнч эзгүй байсан газрын эзэд байсан ч Ирландад оршин суудаг хүмүүс Ирландын үндсэрхэг үзэлтнүүд гэж улам бүр тодруулж, Английн хяналтад дургүйцсэн бөгөөд Жонатан Свифт, Эдмунд Берк зэрэг хүмүүс орон нутгийн бие даасан байдлыг дэмжихийг уриалж байв.Ирланд дахь Якобитчуудын эсэргүүцэл 1691 оны 7-р сард Агримын тулалдаанд дуусав. Үүний дараа Англи-Ирландын хүчирхэг улс ирээдүйд Католик шашны бослого гарахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд Эрүүгийн хуулиудыг илүү хатуу хэрэгжүүлэв.Энэхүү протестант цөөнх буюу хүн амын 5 орчим хувь нь Ирландын эдийн засгийн томоохон салбарууд, хууль эрх зүйн систем, орон нутгийн засаг захиргааг хянаж, Ирландын парламентад хүчтэй олонхийг эзэлжээ.Пресвитериан ба католик шашинтнуудад үл итгэсэн тэд ноёрхлоо хадгалахын тулд Британийн засгийн газарт найдаж байв.Ирландын эдийн засаг орон нутгийн хэрэглээ гэхээсээ илүү экспортод анхаарлаа хандуулж, үл хөдлөх хөрөнгөө муу удирдаж байсан эзгүй газрын эздийн улмаас хүнд байдалд орсон.Бяцхан мөстлөгийн үеийн хатуу ширүүн өвөл 1740-1741 оны өлсгөлөнг дагуулж, 400,000 орчим хүн амиа алдаж, 150,000 хүн цагаачлахад хүргэсэн.Навигацийн тухай хууль нь Ирландын бараа бүтээгдэхүүнд татвар ногдуулж, эдийн засгийг улам хүндрүүлж байсан ч энэ зуун өмнөх үетэй харьцуулахад харьцангуй тайван байсан бөгөөд хүн ам хоёр дахин нэмэгдэж, дөрвөн сая гаруй болжээ.XVIII зуун гэхэд Англи-Ирландын ноёрхогч анги Ирландыг эх орон гэж үздэг байв.Хенри Граттанаар удирдуулсан тэд Их Британитай илүү сайн худалдааны нөхцөл, Ирландын парламентын хууль тогтоох бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэхийг эрэлхийлэв.Зарим шинэчлэл хийгдэж байсан ч католик шашны эрхийг олгох илүү радикал саналууд зогсонги байдалд оров.Католик шашинтнууд 1793 онд санал өгөх эрхээ авсан боловч парламентад сууж, төрийн албан тушаал хашиж чадаагүй.Францын хувьсгалын нөлөөгөөр Ирландын зарим католик шашинтнууд илүү дайчин шийдлийг эрэлхийлэв.Ирланд бол Ирландын лорд дэслэгчээр дамжуулан Британийн хаан захирч байсан тусдаа хаант улс байв.1767 оноос эхлэн хүчирхэг дэд хаан Жорж Тауншенд төвлөрсөн хяналт, томоохон шийдвэрүүдийг Лондонд гаргасан.Ирландын өргөмжлөл 1780-аад онд хууль баталж, Ирландын парламентыг илүү үр дүнтэй, хараат бус болгосон ч хааны хяналтан дор байсан.Пресвитерианууд болон бусад эсэргүүцэгчид мөн хавчлагад өртөж, 1791 онд Нэгдсэн Ирландчуудын Нийгэмлэг байгуулагдахад хүргэсэн. Тэд анх парламентын шинэчлэл, католик шашныг чөлөөлөхийг эрэлхийлж байсан бол хожим нь шашны бус бүгд найрамдах улс байгуулахыг хүчээр хөөцөлдөж байв.Энэ нь 1798 оны Ирландын бослого гарч, харгис хэрцгийгээр дарагдаж, Ирландын парламентыг татан буулгаж, 1801 оны 1-р сараас Ирландыг Нэгдсэн Вант Улсад нэгтгэсэн 1800 оны Холбооны актуудыг өдөөсөн юм.1691-1801 оныг ихэвчлэн "урт энх тайван" гэж нэрлэдэг байсан нь өмнөх хоёр зуунтай харьцуулахад улс төрийн хүчирхийллээс харьцангуй ангид байсан.Гэсэн хэдий ч эрин үе мөргөлдөөнөөр эхэлж, дууссан.Төгсгөлд нь протестантуудын ноёрхлыг илүү итгэлтэй католик хүн ам эсэргүүцэж байв.1800 оны Холбооны актууд нь Ирландын бие даасан засаглалын төгсгөлийг тэмдэглэж, Нэгдсэн Вант Улсыг бий болгосон.1790-ээд оны хүчирхийлэл нь шашны хуваагдлыг даван туулах итгэл найдварыг таслан зогсоож, Пресвитерианчууд католик болон радикал холбооноос хөндийрөв.Даниел О'Коннеллийн удирдлаган дор Ирландын үндсэрхэг үзэл дан ганц католик шашинтай болсон бол олон протестантчууд өөрсдийн статусаа Их Британитай холбоотой гэж үзэн тууштай эвлэлдэн нэгдэгчид болжээ.

Их өлсгөлөн буюу Их өлсгөлөн (ирланд. Gorta Mór) нь Ирландад 1845-1852 он хүртэл үргэлжилсэн өлсгөлөн, өвчин эмгэгийн гамшигт үе байсан бөгөөд Ирландын нийгэм, түүхэнд гүн нөлөө үзүүлсэн.Ирланд хэл давамгайлж байсан баруун болон өмнөд бүс нутагт өлсгөлөн хамгийн их сүйрсэн бөгөөд тэр үед Ирланд хэлээр "муу амьдрал" гэсэн утгатай Drochshaol гэж нэрлэгддэг байв.Өлсгөлөнгийн оргил үе нь 1847 онд тохиож, "Хар '47" гэж алдаршсан.Энэ хугацаанд ойролцоогоор 1 сая хүн нас барж, 1 сая гаруй хүн цагаачилж, хүн амын тоо 20-25%-иар буурсан байна.Өлсгөлөнгийн шууд шалтгаан нь 1840-өөд онд Европ даяар тархсан Phytophthora infestans хэмээх хортон шавьжаар төмсний үр тарианы халдлага байв.Энэхүү хор хөнөөл нь Ирландаас гадна 100,000 орчим хүний ​​үхэлд хүргэж, 1848 оны Европын хувьсгалын үймээн самуунд хувь нэмэр оруулсан.Ирландад эзгүйдэлтэй газар өмчлөх тогтолцоо, нэг ургац болох төмсөнд ихээхэн найдах зэрэг суурь асуудлууд нөлөөллийг улам бүр дордуулсан.Эхэндээ засгийн газраас зовлон бэрхшээлийг арилгах талаар зарим нэг хүчин чармайлт гаргаж байсан боловч Лондон дахь Вигийн шинэ засаг захиргаа үүнийг зогсоосон бөгөөд энэ нь laissez-faire эдийн засгийн бодлогыг илүүд үздэг бөгөөд бурханлаг байдлын талаарх итгэл үнэмшил, Ирландын зан чанарын талаарх өрөөсгөл үзэлд нөлөөлсөн юм.Их Британийн засгийн газрын хангалтгүй хариу арга хэмжээ нь Ирландаас их хэмжээний хүнсний экспортыг зогсоож чадаагүй нь өмнөх өлсгөлөнгийн үеэр мөрдөгдөж байсан бодлого юм.Энэхүү шийдвэр нь маргааны гол цэг байсан бөгөөд Британийн эсрэг үзэл санааг улам бүр нэмэгдүүлж, Ирландын тусгаар тогтнолын төлөөх түлхэц болсон.Өлсгөлөн нь мөн дөрөвний нэг акраас илүү газартай хүмүүст ажлын байрны тусламж авахыг хориглосон бодлогын улмаас өргөн хүрээг хамарсан нүүлгэн шилжүүлэхэд хүргэсэн.Өлсгөлөн Ирландын хүн ам зүйн ландшафтыг гүнзгий өөрчилж, хүн амын байнгын бууралт, Ирландын өргөн уудам диаспора үүсэхэд хүргэсэн.Энэ нь мөн угсаатны болон шашны зөрчилдөөнийг хурцатгаж, Ирланд болон Ирландын цагаачдын дунд үндсэрхэг үзэл, бүгд найрамдах үзлийг өдөөсөн.Өлсгөлөн нь Ирландын түүхэн дэх эгзэгтэй үе байсан бөгөөд Их Британийн засгийн газраас урваж, мөлжлөгийг бэлгэддэг.Энэ өв нь Ирландын тусгаар тогтнолын эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.Төмсний өвчин 1879 онд Европт буцаж ирсэн боловч Ирландын нийгэм-улс төрийн байдал өмнөх өлсгөлөнгийн хариуд эхэлсэн Газрын лигийн тэргүүлсэн газар тариалангийн хөдөлгөөн болох Газрын дайны улмаас ихээхэн өөрчлөгдсөн байна.Лигийн түрээслэгчдийн эрхийн төлөөх кампанит ажил, тухайлбал шударга түрээс, түрээсийн хугацаа, үнэ төлбөргүй худалдах зэрэг нь буцаж ирэхэд хор хөнөөлийн нөлөөллийг бууруулсан.Орон сууцны эздийг бойкотлох, нүүлгэн шилжүүлэхээс урьдчилан сэргийлэх зэрэг арга хэмжээ нь өмнөх өлсгөлөнтэй харьцуулахад орон гэргүйдэл, нас баралтыг бууруулсан.Өлсгөлөн Ирландын соёлын ой санамжид удаан хугацааны туршид нөлөөлсөн бөгөөд Ирландад үлдсэн хүмүүс болон диаспорагийн хүмүүсийн хэн болохыг тодорхойлсон.Энэ үеийг тодорхойлсон нэр томьёоны талаар маргаан үргэлжилсээр байгаа бөгөөд зарим нь "Их өлсгөлөн" үйл явдлын ээдрээтэй байдлыг илүү нарийвчлалтай тусгасан гэж маргаж байна.Өлсгөлөн нь 20-р зууныг хүртэл үргэлжилсэн Ирланд, Их Британийн хоорондын хурцадмал харилцааг онцолж, Ирландын үндсэрхэг үзлийг хөдөлгөгч, зовлон зүдгүүрийн бэлгэдэл хэвээр байна.

Их өлсгөлөнгийн дараах Ирландын цагаачлал (1845-1852) нь Ирланд болон Ирландчуудын цагаачилсан улс орнуудын дүр төрхийг өөрчилсөн хүн ам зүйн чухал үзэгдэл байв.Төмсний өвчний улмаас үүссэн өлсгөлөн нь нэг сая орчим хүний ​​үхэлд хүргэж, өөр нэг сая хүн өлсгөлөн, эдийн засгийн сүйрлээс зугтахын тулд цөхрөнгөө барсан цагаачлахад хүргэв.Энэхүү олон нийтийн дүрвэгсэд Ирландад болон гадаадад нийгэм, эдийн засаг, соёлын гүн гүнзгий нөлөө үзүүлсэн.1845-1855 оны хооронд 1.5 сая гаруй Ирланд хүн эх орноо орхин явсан.Энэ нь Ирландын хүн ам олон арван жилийн турш үргэлжлэн цөөрсөөр ирсэн цагаачлалын урт хугацааны эхлэлийг тавьсан юм.Эдгээр цагаачдын дийлэнх нь АНУ-ыг зорьсон боловч нэлээд хэсэг нь Канад , Австрали, Их Британи руу явсан байна.АНУ-д Нью-Йорк, Бостон, Филадельфи, Чикаго зэрэг хотуудад Ирландын цагаачдын тоо эрс нэмэгдэж, тэд ихэвчлэн хотын ядуу хороололд суурьшдаг байв.Эдгээр цагаачид өрөөсгөл ойлголт, амьдралын муу нөхцөл, ажлын хүнд орчин зэрэг томоохон сорилтуудтай тулгарсан.Эдгээр бэрхшээлийг үл харгалзан Ирландчууд хурдан Америкийн ажиллах хүчний чухал хэсэг болж, барилга, үйлдвэр, гэр ахуйн үйлчилгээний ажилд оржээ.Атлантын далайг даван туулах аялал нь аюул заналхийллээр дүүрэн байв.Олон цагаачид "австай хөлөг онгоц" -оор аялж, өвчин эмгэг, хоол тэжээлийн дутагдал, хэт ачаалал зэргээс шалтгаалан нас баралт өндөр байсан тул ийнхүү нэрлэжээ.Аялалаас амьд үлдсэн хүмүүс ихэвчлэн нуруундаа өмссөн хувцастай ирдэг байсан тул анхны тусламжийг хамаатан садан, найз нөхөд, буяны байгууллагад найдах шаардлагатай болдог.Цаг хугацаа өнгөрөхөд Ирландын нийгэмлэгүүд өөрсдийгөө байгуулж, сүм хийд, сургууль, нийгмийн клуб зэрэг байгууллагуудыг байгуулж эхэлсэн нь хамт олны мэдрэмжийг төрүүлж, шинээр ирсэн хүмүүст дэмжлэг үзүүлдэг.Канадад Ирландын цагаачид ижил төстэй сорилтуудтай тулгарсан.Олон хүмүүс Квебек хот, Сент Жон зэрэг боомтуудад ирсэн бөгөөд Гэгээн Лоренс голын хорио цээрийн цэг болох Гроссе арал дээр хорио цээрийн дэглэм барих шаардлагатай болдог.Гросс арал дээрх нөхцөл байдал хүнд байсан бөгөөд олон хүн хижиг болон бусад өвчнөөр нас баржээ.Хорио цээрийн дэглэмийг даван туулсан хүмүүс хөдөө орон нутаг, хот суурин газарт суурьшиж, Канадын дэд бүтэц, нийгмийн хөгжилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан.Австрали нь мөн Ирландын цагаачдын очих газар болсон, ялангуяа 1850-иад онд алт олдсоны дараа.Эдийн засгийн боломжийн амлалт олон ирландчуудыг Австралийн колони руу татав.Хойд Америк дахь тэдний нэгэн адил Ирландын австраличууд анхны бэрхшээлийг даван туулж байсан ч аажмаар өөрсдийгөө бэхжүүлж, бүс нутгийн хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэрийн хөгжилд хувь нэмэр оруулсан.Ирландын цагаачлалын нөлөө гүн гүнзгий бөгөөд удаан үргэлжилсэн.Ирландад олноороо явах нь хүн ам зүйн өөрчлөлтөд хүргэж, олон хөдөө орон нутаг хүн амгүй болсон.Энэ нь ажиллах хүч цөөрч, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл буурсантай холбоотойгоор эдийн засгийн үр дагавартай байсан.Нийгмийн хувьд хүн амын ийм их хэсгийг алдсан нь олон нийтийн бүтэц, гэр бүлийн динамикийг өөрчилсөн бөгөөд олон гэр бүлүүд асар их зайнаас бүрмөсөн тусгаарлагджээ.Соёлын хувьд Ирландын диаспора нь Ирландын уламжлал, хөгжим, уран зохиол, шашны зан үйлийг дэлхий даяар түгээхэд тусалсан.Ирландын цагаачид болон тэдний үр удам шинэ улс орныхоо соёл, улс төрийн амьдралд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.Жишээлбэл, АНУ-д Ирланд Америкчууд улс төр, үйлдвэрчний эвлэл, католик сүмд нөлөө үзүүлжээ.Жон Ф.Кеннеди зэрэг Ирланд гаралтай нэр хүндтэй хүмүүс Америкийн нийгэмд нэр хүндтэй албан тушаалд хүрсэн нь Ирландчуудыг өргөж авсан эх орондоо амжилттай нэгтгэсний бэлгэдэл болсон юм.Их өлсгөлөнгийн дараах Ирландын цагаачлалын өв одоо ч тодорхой хэвээр байна.Ирландад өлсгөлөн, түүнийг дагасан цагаачлалын давалгааны дурсамжийг музей, хөшөө дурсгал, жил бүрийн дурсгалын арга хэмжээ зэрэг янз бүрийн хэлбэрээр тэмдэглэдэг.Дэлхий даяар Ирландын диаспора өв соёлтойгоо холбоотой хэвээр байгаа бөгөөд соёлын зан үйлийг хадгалан, дэлхий даяарх Ирландын нийгэмлэгүүдийн эв нэгдэл, өвөрмөц байдлын мэдрэмжийг хөгжүүлсээр байна.

1870-аад он хүртэл Ирландчуудын ихэнх нь Их Британийн улс төрийн гол намууд, тэр дундаа Либерал ба Консерватив намуудаас парламентын гишүүдийг сонгодог байв.Жишээлбэл, 1859 оны бүх нийтийн сонгуульд Консервативууд Ирландад олонхи болсон.Нэмж дурдахад чухал цөөнх нь Холбооны тухай хуулийг задруулахыг тууштай эсэргүүцдэг Холбоочдыг дэмжсэн.1870-аад онд Консервативын өмгөөлөгч асан Исаак Батт үндсэрхэг үзэлтэй болж, дунд зэргийн үндсэрхэг үзэл баримтлалыг сурталчлах зорилгоор "Үндэсний засаглалын лиг"-ийг байгуулжээ.Батт нас барсны дараа удирдлага нь Уильям Шоу, дараа нь радикал протестант газар эзэмшигч Чарльз Стюарт Парнеллд шилжсэн.Парнелл Ирландын парламентын нам (IPP) хэмээн нэрлэгдсэн "Гэрийн дүрэм" хөдөлгөөнийг Ирландад зонхилох улс төрийн хүчин болгон өөрчилж, уламжлалт Либерал, Консерватив, Юнионист намуудыг гадуурхсан.Энэхүү өөрчлөлт нь 1880 оны бүх нийтийн сонгуулиар IPP 63 суудал авч, 1885 оны бүх нийтийн сонгуульд 86 суудал, тэр дундаа Ливерпүүлд нэг суудал авсан үед илт харагдаж байв.Парнеллийн хөдөлгөөн нь Ирландын Нэгдсэн Вант улсын нутаг дэвсгэрт бүс нутаг болгон өөрөө өөрийгөө удирдах эрхийг хамгаалж, өмнөх үндсэрхэг үзэлтэн Даниел О'Коннелл Холбооны тухай хуулийг бүрэн хүчингүй болгохыг шаардсантай зөрчилдөж байв.Либерал Ерөнхий сайд Уильям Гладстон 1886, 1893 онд Гэр бүлийн дүрэм журмын тухай хоёр хуулийн төслийг өргөн барьсан боловч хоёулаа хууль болж чадаагүй.Гладстон нь Английн хөдөөгийн дэмжигчид болон Консервативуудтай эвссэн Жозеф Чемберлэйн тэргүүтэй Либерал нам доторх Юнионист фракцын эсэргүүцэлтэй тулгарсан."Гэрийн дүрэм"-ийн төлөөх тэмцэл нь Ирландыг туйлшруулж, ялангуяа Ольстер хотод дахин сэргэсэн Улбар шар дэг журмыг дэмжсэн холбоочид Дублин хотод төвтэй парламентын ялгаварлан гадуурхалт, эдийн засгийн хохирол амсахаас эмээж байв.1886 онд Белфаст хотод "Гэрийн дүрэм"-ийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх үеэр үймээн самуун дэгдэж байв.1889 онд Парнелл парламентын гишүүний салсан эхнэр Катарин О'Шитэй удаан хугацааны харилцаатай холбоотой дуулианы улмаас түүний удирдлагад хүнд цохилт болсон.Энэхүү дуулиан нь Парнеллийг Дотоодын засаглалыг дэмжигч Либерал нам болон Католик сүмээс салгаж, Ирландын нам дотор хагарал үүсгэв.Парнелл хяналтын төлөөх тэмцлээ алдаж, 1891 онд нас барж, нам болон улс орон Парнеллит ба эсрэг үзэлтнүүдийн хооронд хуваагджээ.1898 онд байгуулагдсан Ирландын Нэгдсэн Лиг эцэст нь 1900 оны бүх нийтийн сонгуулиар Жон Рэдмондын удирдлаган дор намаа нэгтгэсэн.Ирландын Шинэчлэлийн Ассоциаци 1904 онд эрх мэдлийн хуваарилалтыг нэвтрүүлэх оролдлого бүтэлгүйтсэний дараа Ирландын нам 1910 оны бүх нийтийн сонгуулийн дараа Нийтийн танхим дахь хүчний тэнцвэрийг барьж байв.1911 оны УИХ-ын тухай хуулийн дагуу Дотоодын засаглалд тулгарч байсан хамгийн сүүлийн томоохон саад тотгорыг арилгаж, Лордуудын танхимын хоригийг хязгаарласан.1912 онд Ерөнхий сайд Х.Х.Асквит "Гэрийн тухай хууль"-ийн 3-р хуулийн төслийг өргөн барьсан бөгөөд энэ хуулийн төслийг Нийтийн танхимд анхны хэлэлцүүлгээр нь баталсан боловч Лордуудын танхимд дахин ялагдал хүлээв.Дараагийн хоёр жилийн хоцрогдол нь тэмцэл хурцдаж, эвлэлдэн нэгтнүүд болон үндсэрхэг үзэлтнүүд нээлттэй зэвсэглэж, өрөмдлөг хийж, 1914 он гэхэд Home Rule-ийн хямралд хүрчээ.

Их өлсгөлөнгийн дараа олон мянган Ирландын тариачин, ажилчид нас барсан эсвэл цагаачилсан.Үлдсэн хүмүүс түрээслэгчдийн эрхийг сайжруулах, газар дахин хуваарилахын төлөө удаан үргэлжилсэн тэмцлийг эхлүүлэв."Газрын дайн" гэгддэг энэ үе нь үндсэрхэг үзэл, нийгмийн элементүүдийг хослуулсан.17-р зуунаас хойш Ирландад газар өмчлөгч анги нь голчлон Британий шинж чанарыг хадгалсан Английн протестант суурингуудаас бүрддэг байв.Ирландын католик шашинтнууд Английн байлдан дагуулалтын үеэр газар нутгийг өвөг дээдсээс нь шударга бусаар авч, Протестант шашинтнуудад өгсөн гэж үздэг.Ирландын Үндэсний Газрын Лиг нь түрээслэгч тариаланчдыг хамгаалах зорилгоор байгуулагдсан бөгөөд эхлээд "Гурван Fs" - Шударга түрээс, Үнэгүй худалдах, Тогтмол хугацаа шаардсан.Ирландын Бүгд найрамдах ахан дүүсийн гишүүд, тэр дундаа Майкл Дэвитт хөдөлгөөнийг тэргүүлжээ.Олон нийтийг дайчлах чадамжийг хүлээн зөвшөөрч Чарльз Стюарт Парнелл зэрэг үндсэрхэг удирдагчид уг ажилд нэгдсэн.Газрын лигийн хамгийн үр дүнтэй тактикуудын нэг нь энэ үед үүссэн бойкот байв.Олны танил бус газрын эзэд нутгийн ард түмэнд гадуурхагдаж, анхан шатны гишүүд газрын эзэд болон тэдний эд хөрөнгийн эсрэг хүчирхийлэл үйлддэг байв.Нүүлгэн шилжүүлэх оролдлого нь ихэвчлэн зэвсэгт мөргөлдөөн болж хувирдаг.Үүний хариуд Их Британийн Ерөнхий сайд Бенжамин Дисраэли хүчирхийллийг хязгаарлах зорилгоор Ирландын албадлагын тухай хууль буюу байлдааны хуулийн нэг хэлбэрийг танилцуулав.Парнелл, Дэвитт, Уильям О'Брайен зэрэг удирдагчид эмх замбараагүй байдлын хариуцлагыг хүлээсэн түр хугацаагаар шоронд хоригджээ.Их Британи Ирландын газрын тухай хэд хэдэн актаар газрын асуудлыг аажмаар шийдвэрлэсэн.Уильям Эварт Гладстоны санаачилсан 1870 оны Газар өмчлөгч ба түрээслэгчийн (Ирланд) хууль, 1881 оны Газрын тухай хууль (Ирланд) нь түрээслэгч фермерүүдэд ихээхэн эрх олгосон.1902 оны Газрын бага хурлын дараа Уильям О'Брайен дэмжсэн 1903 оны Виндхэмийн газар худалдан авах тухай хууль (Ирланд) нь түрээслэгч тариаланчдад газар өмчлөгчөөс газраа худалдаж авах боломжийг олгосон.1906 оны Брайс Хөдөлмөрийн тухай хууль (Ирланд) зэрэг цаашдын шинэчлэлүүд нь хөдөө орон нутгийн орон сууцны асуудлыг шийдсэн бол 1908 оны Ж.Ж.Клэнси Таун хотын орон сууцны тухай хууль нь хотын зөвлөлийн орон сууцны хөгжлийг дэмжсэн.Эдгээр хууль тогтоомжийн арга хэмжээ нь Ирландын хөдөө тосгонд жижиг өмчийн эздийн үлэмж ангиллыг бий болгож, Англи-Ирландын газар нутгийн ангийн хүчийг сулруулсан.Нэмж дурдахад, Хорас Плункетт хөдөө аж ахуйн хоршоодыг нэвтрүүлж, орон нутгийн засаг захиргаа (Ирланд) 1898 оны хууль тогтоомжоор хөдөө орон нутгийн үйл хэргийг хянах эрхийг орон нутгийн гарт шилжүүлсэн нь ихээхэн ахиц дэвшил авчирсан.Гэсэн хэдий ч эдгээр өөрчлөлтүүд Британийн засгийн газрын найдаж байсанчлан Ирландын үндсэрхэг үзлийг дэмжсэнгүй.Тусгаар тогтнолоо олж авсны дараа Ирландын засгийн газар Чөлөөт улсын газрын актуудаар газрын эцсийн тооцоог дуусгаж, Ирландын газрын комиссоор дамжуулан газрыг дахин хуваарилав.

1916 оны 4-р сард болсон Улаан өндөгний баярын бослого (Éirí Amach na Cásca) нь Их Британи Дэлхийн 1-р дайнд оролцож байх үед Британийн ноёрхлыг устгаж, тусгаар тогтносон Ирландын Бүгд Найрамдах Улсыг байгуулах зорилготой Ирландын түүхэн дэх чухал үйл явдал байв. 1798 оны бослого зургаан өдөр үргэлжилсэн бөгөөд Ирландын Бүгд найрамдах ахан дүүсийн цэргийн зөвлөлөөс зохион байгуулсан.Бослогод Патрик Пирс тэргүүтэй Ирландын сайн дурынхны гишүүд, Жеймс Конноллигийн удирдлаган дор Ирландын иргэний арми, Куман на мбан нар оролцов.Тэд Дублин хотын гол газруудыг эзлэн авч, Ирландын Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглав.Британийн хариу арга хэмжээ хурдан бөгөөд асар их байсан бөгөөд олон мянган цэрэг, хүнд их бууг байршуулав.Хэдий ширүүн эсэргүүцэлтэй тулгарсан ч тоогоор олон, буу зэвсэггүй босогчид бууж өгөхөөс өөр аргагүй болжээ.Гол удирдагчдыг цаазалж, цэргийн дэглэм тогтоов.Гэсэн хэдий ч энэхүү харгис хэрцгий дарангуйлал нь олон нийтийн санаа бодлыг өөрчилж, Ирландын тусгаар тогтнолыг дэмжих дэмжлэгийг нэмэгдүүлэв.Суурь1800 оны Холбооны актууд нь Их Британи, Ирландыг нэгтгэж, Ирландын парламентыг татан буулгаж, Британийн парламентад төлөөлөгчийн эрхийг олгосон.Цаг хугацаа өнгөрөхөд Ирландын олон үндсэрхэг үзэлтнүүд, ялангуяа Их өлсгөлөн болон Британийн дараагийн бодлогын дараа энэ нэгдлийг эсэргүүцэж байв.Хүчингүй болгох нийгэмлэг, Гэрийн дүрмийн лиг зэрэг хэд хэдэн бүтэлгүйтсэн бослого, хөдөлгөөнүүд Ирландын өөрийгөө удирдах хүсэл эрмэлзэл нэмэгдэж байгааг онцолсон."Гэрийн дүрэм" хөдөлгөөн нь Их Британид өөрийгөө удирдах зорилготой байсан ч Ирландын холбоочдын хатуу эсэргүүцэлтэй тулгарсан.Дэлхийн 1-р дайнаар хойшлогдсон 1912 оны Гэр бүлийн тухай хуулийн 3-р хуулийн төсөл нь үзэл бодлыг улам туйлшруулсан.Ирландын сайн дурынхан Home Rule-ийг хамгаалахын тулд байгуулагдсан боловч Ирландын Бүгд найрамдах ахан дүүс тэргүүтэй хэсэг бүлэг нь бослого гаргахыг нууцаар төлөвлөжээ.1914 онд IRB-ийн Цэргийн зөвлөл, түүний дотор Пирс, Планкетт, Чиант нар бослогыг зохион байгуулж эхлэв.Тэд Германы дэмжлэгийг хайж, зэвсэг, сум авч байв.Удахгүй бослого гарах тухай цуурхал тархаж, сайн дурынхан болон иргэний армийнхны бэлтгэлд хүргэснээр хурцадмал байдал нэмэгдэв.The Rising1916 оны 4-р сарын 24-ний Улаан өндөгний баярын өдөр 1200 орчим босогчид Дублин дахь стратегийн чухал цэгүүдийг эзлэн авав.Патрик Пирс босогчдын төв байр болсон Ерөнхий шуудангийн газрын (GPO) гадна Ирландын Бүгд Найрамдах Улс байгуулагдсаныг тунхаглав.Хэдийгээр хүчин чармайлт гаргасан ч босогчид Тринити коллеж, хотын боомтууд зэрэг гол газруудыг эзэлж чадсангүй.Эхэндээ бэлтгэлгүй байсан британичууд цэргээ хурдан бэхжүүлэв.Ялангуяа Маунт Стрийтийн гүүрэн дээр ширүүн тулаан болж, Их Британийн цэргүүд ихээхэн хохирол амссан.GPO болон бусад босогчдын байрлалыг хүчтэй бөмбөгдөв.Олон хоног ширүүн тулалдааны дараа Пирс 4-р сарын 29-нд болзолгүйгээр бууж өгөхийг зөвшөөрөв.Үр дагавар ба өв залгамжлалБослогын улмаас 485 хүн амиа алдсаны 260 нь энгийн иргэн, 143 нь Британийн албан хаагч, 82 нь босогчид юм.Британичууд 16 удирдагчийг цаазалсан нь дургүйцлийг нэмэгдүүлж, Ирландын тусгаар тогтнолыг дэмжигчдийг нэмэгдүүлсэн.3500 орчим хүн баривчлагдаж, 1800 хүн хоригдож байна.Британийн харгис хэрцгий хариу үйлдэл нь олон нийтийн санаа бодлыг өөрчилсөн нь бүгд найрамдах үзэл сэргэхэд хүргэсэн.Босогчдын нөлөө гүн гүнзгий байсан бөгөөд Ирландын тусгаар тогтнолын хөдөлгөөнийг сэргээсэн.Эхлээд шууд оролцоогүй Синн Фэйн 1918 оны сонгуульд үнэмлэхүй ялалт байгуулж, өөрчлөгдөж буй сэтгэл хөдлөлийг ашиглаж чадсан юм.Энэхүү ялалт нь Анхны Даил байгуулагдаж, тусгаар тогтнолоо тунхаглахад хүргэсэн бөгөөд Ирландын тусгаар тогтнолын дайны үе шатыг тавьсан юм.Улаан өндөгний баярын бослого нэн даруй бүтэлгүйтсэн ч өөрчлөлтийн хурдасгуур болж, Ирландын ард түмний өөрийгөө тодорхойлох хүсэл эрмэлзлийг онцолж, эцэст нь Ирландын чөлөөт улсыг байгуулахад хүргэсэн.Босогчдын өв нь Ирландын онцлог шинж чанар, колончлолын дэглэмийн эсрэг тэмцэл, тэсвэр хатуужлын тухай түүхэн түүхийг бүрдүүлсээр байна.

Ирландын тусгаар тогтнолын дайн (1919-1921) нь Ирландын Бүгд найрамдах арми (IRA) Их Британийн арми, Ирландын хааны констабул (RIC), Хар ба Танс, туслах цэргүүд зэрэг хагас цэрэгжүүлсэн бүлгүүдийн эсрэг явуулсан партизаны дайн юм. .Энэхүү мөргөлдөөн нь 1916 оны Улаан өндөгний баярын бослогын дараа болсон бөгөөд энэ нь эхэндээ амжилтгүй болсон ч Ирландын тусгаар тогтнолыг дэмжин 1918 оны сонгуульд Бүгд найрамдах нам болох Синн Фейн ялалт байгуулж, 1919 онд Ирландын тусгаар тогтнолыг зарласан засгийн газар байгуулжээ.Дайн 1919 оны 1-р сарын 21-нд Солохедбегийн отолтоор эхэлсэн бөгөөд РИК-ийн хоёр офицерыг IRA-гийн сайн дурынхан алжээ.Эхэндээ IRA-гийн үйл ажиллагаа нь зэвсэг баривчлах, хоригдлуудыг суллахад чиглэгдэж байсан бол шинээр байгуулагдсан Даил Эйреанн үйл ажиллагаа явуулж буй улс орныг бий болгохоор ажиллаж байв.Их Британийн засгийн газар 1919 оны 9-р сард Даилыг хориглосон нь мөргөлдөөн улам хурцадсан юм.Дараа нь IRA RIC болон Британийн армийн эргүүлүүдэд отолт хийж, хуаран руу довтолж, тусгаарлагдсан заставуудыг орхиж эхлэв.Үүний хариуд Британийн засгийн газар энгийн иргэдийн эсрэг харгис хэрцгийгээр хэлмэгдүүлдгээрээ алдартай болсон Хар ба Танс ба Туслах цэргүүдээр RIC-ийг бэхжүүлж, засгийн газраас ихэвчлэн зөвшөөрөгдсөн байдаг.Хүчирхийлэл, өшөө авалтын энэ үеийг "Хар ба Тангийн дайн" гэж нэрлэх болов.Ирландын төмөр замын ажилчид Британийн цэрэг, хангамжийг тээвэрлэхээс татгалзсан нь иргэний дуулгаваргүй байдал мөн үүрэг гүйцэтгэсэн.1920 оны дунд үе гэхэд бүгд найрамдахчууд ихэнх мужийн зөвлөлүүдэд хяналтаа тогтоож, Ирландын өмнөд болон баруун хэсэгт Британийн эрх мэдэл суларсан.1920 оны сүүлээр хүчирхийлэл эрс нэмэгдэв. Цуст ням гарагт (1920 оны 11-р сарын 21) IRA Дублин хотод Британийн тагнуулын 14 офицерийг хөнөөсөн бол RIC хариу арга хэмжээ авч Гаэлийн хөлбөмбөгийн тэмцээн дээр цугласан олон руу буудаж, 14 энгийн иргэнийг хөнөөсөн.Дараа долоо хоногт IRA нь Килмичелийн отолтонд арван долоон туслахыг устгав.Өмнөд Ирландын ихэнх хэсэгт байлдааны байдал зарлаж, Британийн цэргүүд отолт хийснийхээ хариуд Корк хотыг шатаажээ.Мөргөлдөөн улам ширүүсч, 1000 орчим хүн амиа алдаж, 4500 бүгд найрамдахчууд хоригдож байна.Олстерт, ялангуяа Белфаст хотод мөргөлдөөн нь шашны бүлэглэлийн шинж чанартай байв.Протестант олонхи, гол төлөв эв нэгдэл, үнэнч үзэлтнүүд тусгаар тогтнолыг гол төлөв дэмжигч католик цөөнхтэй зөрчилдөж байв.Үнэнч хагас цэрэгжсэн цэргүүд болон шинээр байгуулагдсан Ольстерийн тусгай хамгаалалтын алба (USC) IRA-гийн үйл ажиллагааны хариуд католик шашинтнуудад халдаж, шашны мөргөлдөөн болж 500 орчим хүн амиа алдсаны ихэнх нь католик шашинтнууд байв.1921 оны 5-р сарын Ирландын засгийн газрын акт Ирландыг хувааж, Умард Ирландыг бий болгосон.1921 оны 7-р сарын 11-нд гал зогсоох хэлэлцээрийн үр дүнд 1921 оны 12-р сарын 6-нд Англи-Ирландын гэрээнд гарын үсэг зурав. Энэ гэрээгээр Ирландын ихэнх нутаг дэвсгэрт Британийн ноёрхлыг зогсоож, 1922 оны 12-р сарын 6-нд Ирландын чөлөөт улсыг өөрөө удирдах ноёрхол болгон байгуулжээ. , харин Умард Ирланд нь Нэгдсэн Вант улсын нэг хэсэг хэвээр байв.Гал зогсоосон ч Белфаст болон хилийн бүсэд хүчирхийлэл үргэлжилсээр байна.IRA 1922 оны 5-р сард Умард руу чиглэсэн довтолгоогоо амжилттай эхлүүлсэн. Бүгд найрамдахчуудын хооронд байгуулсан Англи-Ирландын гэрээний талаархи санал зөрөлдөөн нь 1922 оны 6-р сараас 1923 оны 5-р сар хүртэл Ирландын иргэний дайнд хүргэсэн. Ирландын чөлөөт улс Тусгаар тогтнолын дайны үеэр 62,000 гаруй медалиар шагнагджээ. 15,000 гаруй нисдэг баганын IRA сөнөөгчдөд олгосон.Ирландын тусгаар тогтнолын дайн нь Ирландын тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцлийн эгзэгтэй үе шат байсан бөгөөд үүний үр дүнд улс төр, нийгмийн томоохон өөрчлөлтүүд гарч, дараагийн иргэний дайн, эцэст нь тусгаар тогтносон Ирланд улсыг байгуулах үндэс суурийг тавьсан юм.