چنگیز خان

سال تولد تموجین مورد مناقشه است، زیرا مورخان تاریخ های مختلفی را ترجیح می دهند: 1155، 1162 یا 1167. برخی از روایات تولد او را در سال خوک، که یا 1155 یا 1167 بود، می دانند. هم ژائو هونگ و هم رشید الدین، منابع اصلی دیگر مانند تاریخ یوان و شنگ وو به سال 1162 اشاره می کنند. تاریخ گذاری 1167، مورد علاقه پل پلیو، از یک منبع کوچک مشتق شده است - متنی از هنرمند یوان یانگ ویژن. -اما با وقایع زندگی چنگیزخان سازگارتر از قرار گرفتن در 1155 است، که نشان می دهد او تا بعد از سی سالگی بچه دار نشد و تا دهه هفتم خود به طور فعال به مبارزات انتخاباتی ادامه داد.1162 همچنان پذیرفته شده ترین تاریخ است.مورخ پل راچنفسکی خاطرنشان می کند که تموجین خود ممکن است حقیقت را نمی دانسته باشد.محل تولد تموجین نیز به همین ترتیب مورد بحث است: تاریخ مخفی زادگاه او را به عنوان دلون بولدوگ در رودخانه اونون ثبت کرده است، اما این محل در دادال در استان خنتی یا در جنوب آگین-بوریات اوکروگ روسیه قرار گرفته است.تموجین در قبیله بورجیگین از قبیله مغول به دنیا آمد و از یسوگی، رئیسی که ادعا می‌کرد از جنگ‌سالار افسانه‌ای بودونچار مونخاگ، و همسر اصلی‌اش هوئلون، اصالتاً از قبیله اولخونود، که یسوگی او را از عروس مرکیت مرکیتش ربوده بود، به دنیا آمد.منشأ نام تولد او مورد بحث است: قدیمی‌ترین سنت‌ها حاکی از آن است که پدرش به تازگی از یک لشکرکشی موفقیت‌آمیز علیه تاتارها با اسیری به نام Temüchin-uge بازگشته بود، که او را برای جشن پیروزی خود به نام او نامگذاری کرد، در حالی که سنت‌های بعدی. ریشه temür (به معنی آهن) را برجسته کنید و به نظریه هایی که "Temüjin" به معنای آهنگر است متصل شوید.یسوگی و هوئلون پس از تموجین سه پسر کوچکتر داشتند: قصار، هاچیون و تموگه، و همچنین یک دختر به نام تمولن.تموجین همچنین دو برادر ناتنی به نام‌های بهتر و بلگوتی از همسر دوم یسوگی سوچیگل داشت که هویت آنها نامشخص است.خواهر و برادرها در اردوگاه اصلی Yesugei در سواحل Onon بزرگ شدند، جایی که آنها یاد گرفتند که چگونه سوار بر اسب و تیراندازی به کمان شوند.وقتی تموجین هشت ساله بود، یسوگی تصمیم گرفت او را با دختری مناسب نامزد کند.او وارث خود را به مراتع قبیله معتبر اونگگیرات هوئلون برد که در بسیاری از موارد قبلی با مغول ها ازدواج کرده بودند.او در آنجا نامزدی بین تموجین و بورته، دختر یکی از فرماندهان اونگگیرات به نام دی سچن ترتیب داد.از آنجایی که نامزدی به این معنا بود که یسوگی متحد قدرتمندی به دست می‌آورد، و از آنجایی که بورته برای عروس قیمت بالایی داشت، دی سچن موضع قوی‌تری در مذاکره داشت و از تموجین خواست تا در خانه‌اش بماند تا بدهی‌های آینده‌اش را جبران کند.یسوگی با پذیرفتن این شرط، با تکیه بر سنت استپی مهمان نوازی از غریبه ها، از گروه تاتارهایی که در حالی که به تنهایی سوار خانه می شد، با آنها برخورد کرد، درخواست غذا کرد.با این حال، تاتارها دشمن قدیمی خود را شناختند و سم را در غذای او ریختند.Yesügei به تدریج بیمار شد اما موفق شد به خانه بازگردد.نزدیک به مرگ، او از یک نگهدار مورد اعتماد به نام مونگلیگ درخواست کرد تا تموجین را از اونگگیرات پس بگیرد.او به زودی درگذشت.تموجین در هشت سالگی توسط پدرش یسوگی با بورته، دختر رئیس اونگگیرات، دی سچن، نامزد شد تا از طریق ازدواج، اتحادی را ایجاد کند.این اتحاد باعث شد که تموجین در کنار اونگیرات بماند و به تعهدات خود در قبال خانواده عروس آینده خود عمل کند.در سفر بازگشت، یسوگی که توسط تاتارهایی که با آنها مواجه شد مسموم شد، به سختی به خانه رسید و تسلیم سم شد.قبل از مرگ، او ترتیبی داد که تموجین را از طریق یک نگهدارنده وفادار، مونگلیگ، از اونگگیرات ها پس بگیرد.

پس از مرگ یسوگی، خانواده او به رهبری تموجین جوان و مادرش هوئلون، به دلیل سن کم تموجین و برادرش بهتر، توسط قبیله خود، بورجیگین و متحدانشان، با رها شدن مواجه شدند.علی‌رغم اینکه برخی منابع حمایت خانوادگی را پیشنهاد می‌کنند، اکثریت خانواده هوئلون را مطرود نشان می‌دهند که منجر به وجود شکارچی-گردآورنده دشوار می‌شود.تنش ها بر سر وراثت و رهبری بین تموجین و بهتر بالا گرفت و به مرگ بهتر توسط تموجین و برادرش قصار به اوج خود رسید.تموجین در سن یازده سالگی با جاموخا، پسری اصیل زاده، دوستی محوری برقرار کرد.آنها پیوند خود را با تبادل هدایا و سوگند به پیمان آندا محکم کردند، سنت مغولی که به معنای برادری خونی است.در این دوره از آسیب پذیری، تموجین با چندین دستگیری مواجه شد.او با کمک سورکان-شیرا، که به او پناه داد، و بعداً بوئرچو، که در لحظه ای مهم به او کمک کرد و اولین نوکور او شد، که رهبری و کاریزمای نوظهور تموجین را به نمایش گذاشت، از دست تایچیودها گریخت.

تموجین (چنگیز) در پانزده سالگی با بورته ازدواج کرد و دی سچن، پدرش، به گرمی از او استقبال کرد و هدایایی از جمله یک شنل گران قیمت سمور برای هوئلون به زوج تقدیم کرد.تموجین در جستجوی حمایت، با طغرل، خان از قبیله کرایت، با هدیه دادن شنل سمور به او، محافظت از او و شروع به ایجاد پیروان خود، با چهره هایی مانند جلمه که به صفوف او پیوستند، متحد شد.در این دوره تموجین و بورته اولین فرزند خود را به دنیا آوردند که دختری به نام قوجین بود.در تلافی ربوده شدن هوئلون توسط یسوگی، حدود 300 مرکیت به اردوگاه تموجین حمله کردند و بورته و سوچیگل را ربودند.بورته طبق قانون لویر مجبور به ازدواج شد.تموجین از طغرول و برادر خونی‌اش جاموخا، که اکنون یک رئیس قبیله است، کمک گرفت و ارتشی متشکل از 20000 جنگجو جمع آوری کرد.آنها با موفقیت بورته را که باردار بود و بعداً جوچی را به دنیا آورد، نجات دادند، پدری که مورد تردید قرار گرفت اما تموجین او را به عنوان پدرش بزرگ کرد.در طول سال‌های بعد، تموجین و بورته سه پسر دیگر به نام‌های چاگاتای، اوگدی و تولویی و چهار دختر داشتند که بر اهمیت روزافزون خانواده تأکید می‌کند.

پس از یک سال و نیم اردو زدن با هم و تقویت پیمان آند، تنش بین تموجین و جاموخا منجر به جدایی آنها شد که احتمالاً تحت تأثیر جاه‌طلبی‌های بورته بود.در حالی که جاموخا از حمایت حاکمان اصلی قبیله ای برخوردار بود، تموجین چهل و یک رهبر و پیروان متعددی از جمله شخصیت های برجسته ای مانند سوبوتای از قبایل مختلف را جذب کرد.پیروان تموجین او را به عنوان خان مغولان اعلام کردند و طغرل را خشنود کرد اما خشم جاموخا را برانگیخت.این تنش به نبردی در دالان بالجوت در حوالی سال 1187 منجر شد، جایی که تموجین در برابر نیروهای جاموخا با شکست مواجه شد، علی‌رغم گزارش‌های متناقض مورخان بعدی مانند رشید الدین، که نشان می‌دهند تموجین پیروز شده است.

نبرد دالان بالجوت در سال 1187 یک درگیری محوری بین تموجین (چنگیزخان آینده) و دوست صمیمی اش جاموخا را نشان داد.ایدئولوژی های سیاسی متفاوت - حمایت جاموخا از اشراف سنتی مغول در مقابل ترجیح تموجین برای شایسته سالاری - به جدایی آنها دامن زد.با وجود پایگاه گسترده پشتیبانی تموجین، مبارزات موفقیت آمیز، و اعلام خان در سال 1186، حمله جاموخا با 30000 سرباز منجر به شکست تموجین و متعاقب آن ناپدید شدن او برای یک دهه شد.رفتار خشن جاموخا با اسیران پس از جنگ، از جمله جوشاندن زنده 70 جوان، متحدان احتمالی را دفع کرد.پس از نبرد دالان بالجوت، مورخان Ratchnevsky و Timothy May پیشنهاد کردند که تموجین احتمالاً برای یک دوره قابل توجه به سلسله Jurchen Jin در شمال چین خدمت کرده است، ادعایی که توسط سوابق ژائو هونگ در مورد بردگی Temüjin توسط جین پشتیبانی می شود.این تصور که زمانی به عنوان اغراق ناسیونالیستی رد می شد، اکنون قابل قبول تلقی می شود و شکافی را در فعالیت های شناخته شده تموجین تا حدود سال 1195 پر می کند. احتمالاً به دلیل پتانسیل آن برای خدشه دار کردن اعتبار مغول است.

در اوایل تابستان 1196، بازگشت تموجین به استپ باعث شد که او با سلسله جین علیه تاتارها که مخالف منافع جین بودند، به نیروهای خود ملحق شود.جین برای کمک‌هایش، او را با عنوان چائوت کوری، شبیه به «فرمانده صدها» در یورچن مفتخر کرد.همزمان، او به طغرل کمک کرد تا کنترل کریت را دوباره به دست آورد و غصبی را که مورد حمایت قبیله نایمان بود به چالش کشید.این اقدامات در سال 1196 به طور مشخص موقعیت تموجین را از دست نشانده طغرول به موقعیت متحدی برابر ارتقا داد و تأثیر او را در پویایی استپ تغییر داد.در سالهای منتهی به 1201، تموجین و طغرول به طور مشترک و جداگانه علیه مرکیت ها، نایمان ها و تاتارها لشکرکشی به راه انداختند.قبایل ناراضی، از جمله اونگگیرات، تایچیود و تاتارها، تحت رهبری جاموخا متحد شدند و به دنبال پایان دادن به سلطه بورجیگین-کریت بودند.با این حال تموجین و طغرول قاطعانه این ائتلاف را در یدی قونان شکست دادند و جاموخا را وادار به طلب رحمت طغرل کردند.تموجین با هدف کنترل کامل بر شرق مغولستان، تایچیود و تاتارها را تا سال 1202 فتح کرد و رهبران آنها را اعدام کرد و جنگجویان آنها را در نیروهای خود ادغام کرد.در میان جنگجویان جدید او، سورکان-شیرا، متحد قبلی، و جبه، جنگجوی جوانی که با نشان دادن شجاعت و مهارت در نبرد، احترام تموجین را به خود جلب کرد، قابل توجه بودند.

با جذب تاتارها، پویایی قدرت استپ در اطراف نایمان ها، مغول ها و کریت ها متمرکز شد.پیشنهاد ازدواج تموجین برای پسرش جوچی با یکی از دختران طغرل باعث ایجاد سوء ظن در میان نخبگان کریت به رهبری سنگگوم پسر طغرول شد و آن را مانوری برای کنترل می دانستند که با تردید در مورد پدر بودن جوچی همراه شد.جاموخا بیشتر چالش تموجین با اشرافیت استپی را با ترویج عوام، برهم زدن سلسله مراتب سنتی برجسته کرد.طغرل تحت تأثیر این نگرانی ها، کمینی را علیه تموجین طراحی کرد که توسط گله داران از قبل هشدار داده شده خنثی شد.علیرغم بسیج برخی نیروها، تموجین در نبرد قلاقالجید ساندز با شکست قابل توجهی روبرو شد.پس از شکست‌ها، تموجین به بالیونا عقب‌نشینی کرد تا نیروهایش را دوباره سازماندهی کند.در حالی که Bo'orchu پیاده و پسرش اوgedei مجروح شد، اما بوروخولا به او کمک کرد، Temüjin همه متحدان را جمع کرد و پیمان Baljuna را ایجاد کرد.این سوگند وفاداری، که نویدبخش انحصار و اعتبار بود، توسط گروهی متنوع از 9 قبیله، از جمله مسیحیان، مسلمانان و بودایی‌ها که با وفاداری خود به تموجین متحد شدند، داده شد.

مغول ها با استفاده از فریب تاکتیکی به رهبری قصار، به طور غیرمنتظره ای به کریت در ارتفاعات ججر حمله کردند.این نبرد که سه روز به طول انجامید، با پیروزی قابل توجهی برای تموجین به پایان رسید.طغرل و سنگم هر دو مجبور به فرار شدند.سنگگوم به تبت گریخت، در حالی که طغرل به دست یک نایمان که نتوانست او را بشناسد به پایان رسید.تموجین سپس رهبری کریت را در صفوف خود ادغام کرد و با شاهزاده ایباقا ازدواج کرد و ترتیب ازدواج خواهرش سورگغتانی و خواهرزاده دوقوز را با کوچکترین پسرش تولویی داد.نیروهای نایمان که توسط جاموخا و سایرین شکست خورده از مغولان تقویت شده بودند، برای درگیری آماده شدند.تموجین که توسط آلاقوش، فرمانروای قبیله اونگود، مطلع شد، در ماه مه 1204 در چاکرموت در کوه‌های آلتای با نایمان‌ها روبرو شد، جایی که آنها شکست سختی را متحمل شدند.تایانگ خان کشته شد و پسرش کوچلوگ به سمت غرب گریخت.Merkits در اواخر همان سال به طور قابل توجهی تضعیف شد.جاموخا که نایمان‌ها را در زمان چاکرموت ترک کرده بود، توسط مردان خود به تموجین خیانت شد که سپس به دلیل خیانت خود اعدام شدند.The Secret History اشاره می کند که جاموخا از دوست دوران کودکی خود درخواست اعدام شرافتمندانه کرده است، در حالی که منابع دیگر ادعا می کنند که او قطعه قطعه شده است.

از سال 1204 تا 1209، چنگیزخان نفوذ مغول را گسترش داد.او در سال 1207 جوچی را به شمال فرستاد تا قبایل را در سیبری تسخیر کند و با ازدواج با اویرات ها و شکست دادن قرقیزهای ینیسی به منابع ارزشمندی مانند غلات، خز و طلا دسترسی پیدا کرد.مغول ها نیز به سمت غرب حرکت کردند و بر ائتلاف نایمان-مرکیت غلبه کردند و وفاداری اویغورها را تضمین کردند و اولین تسلیم مغول ها از یک جامعه مستقر را نشان دادند.چنگیز در سال 1205 حمله به پادشاهی غربی شیا را آغاز کرد، تا حدی برای مقابله به مثل در برابر پناه دادن آنها به سنگگوم و تقویت اقتصاد مغول از طریق حملات.دفاع ضعیف شمالی شیا منجر به پیروزی های مغول شد، از جمله تصرف قلعه Wulahai در سال 1207. در سال 1209، چنگیز شخصا رهبری یک تهاجم را بر عهده گرفت و دوباره Wulahai را تصرف کرد و به سمت پایتخت Xia پیشروی کرد.علیرغم شکست های اولیه و محاصره ناموفق به دلیل تجهیزات ناکافی، چنگیز موفق به عقب نشینی تاکتیکی شد که شیا را فریب داد و در موقعیتی آسیب پذیر قرار داد و منجر به شکست آنها شد.محاصره پایتخت شیا به دلیل فقدان فن آوری محاصره توسط مغول ها متوقف شد و تلاش ناموفق برای سیل در شهر منجر به عقب نشینی مغول پس از شکستن سد شد.سرانجام، با تسلیم شیا به فرمانروایی مغول در ازای توقف حملات، صلح برقرار شد و امپراتور شیا، از جمله دخترش، خراج را به چنگیز فرستاد.

در سال 1206، در یک مجمع بزرگ در کنار رودخانه اونون، تموجین به عنوان چنگیزخان اعلام شد، عنوانی که منشأ بحث برانگیزی داشت-برخی می گویند به معنای قدرت یا حکومت جهانی است، در حالی که برخی دیگر معتقدند که معنای آن چیزی بیش از گسست از عناوین سنتی بود.چنگیز خان که اکنون بر بیش از یک میلیون نفر حکومت می کند، یک بازنگری اجتماعی را برای از بین بردن وفاداری های قبیله ای آغاز کرد و صرفاً از وفاداری به او و خانواده اش حمایت کرد، بنابراین یک دولت متمرکز را تشکیل داد.رهبران سنتی قبایل عمدتاً از بین رفته بودند و به چنگیز اجازه دادند تا خانواده خود را به عنوان "خانواده طلایی" در راس ساختار اجتماعی قرار دهد، با اشرافیت جدید و خانواده های وفادار در زیر آن.چنگیز جامعه مغول را به یک سیستم اعشاری نظامی بازسازی کرد، و مردان پانزده تا هفتاد ساله را به واحدهای هزار نفری، که بیشتر به صدها و ده ها تقسیم شدند، دعوت کرد.این ساختار همچنین خانواده‌ها را در بر می‌گرفت و به طور مؤثری کارکردهای نظامی و اجتماعی را برای اطمینان از وفاداری مستقیم به چنگیز و جلوگیری از قیام‌های قبیله‌ای ترکیب می‌کرد.فرماندهان ارشد، یا nökod، مانند Bo'orchu و Muqali، نقش های نظامی مهمی منصوب شدند که نشان دهنده رویکرد شایسته سالارانه چنگیز بود.حتی به آنهایی که اصالتی فروتن داشتند، فرمان داده شد، که نشان دهنده تأکید چنگیز بر وفاداری و شایستگی بیش از حق اولاد بود.به برخی از فرماندهان اجازه داده شد که هویت قبیله ای خود را حفظ کنند که امتیازی برای وفاداری آنها بود.علاوه بر این، گسترش کشیگ، محافظ خان، نقش مهمی ایفا کرد.در ابتدا یک نگهبان کوچک، تعداد آن به 10000 نفر افزایش یافت و نقش‌های مختلفی از حفاظت شخصی تا مدیریت را ایفا می‌کرد و به‌عنوان یک زمین آموزشی برای رهبران آینده عمل می‌کرد.این گروه نخبه از امتیازات و دسترسی مستقیم به چنگیزخان برخوردار بودند و وفاداری آنها را تضمین می کرد و آنها را برای فرماندهی بالاتر آماده می کرد.

در سال 1209، وانیان یونگجی تاج و تخت جین را غصب کرد.او قبلاً در مرز استپ خدمت کرده بود و چنگیز به شدت او را دوست نداشت.هنگامی که یونگجی در سال 1210 تقاضای خراج کرد، چنگیز آشکارا با او مخالفت کرد و زمینه را برای جنگ فراهم کرد.چنگیز علیرغم احتمال اینکه از 600000 سرباز جین از هشت به یک پیشی بگیرد، از سال 1206 به دلیل آسیب پذیری جین، برای تهاجم آماده شده بود.چنگیز دو هدف داشت: انتقام اشتباهات گذشته جین، که مهمترین آنها مرگ امباغای خان در اواسط قرن دوازدهم بود، و به دست آوردن مقدار زیادی غارت توسط سربازان و دست نشاندگانش.در مارس 1211، پس از سازماندهی یک کورولتای، چنگیز خان حمله خود را به جین چین آغاز کرد و به سرعت با کمک قبیله اونگود در ژوئن به دفاع مرزی جین رسید و آن را دور زد.استراتژی تهاجم بر غارت و سوزاندن گسترده برای تضعیف منابع و مشروعیت جین و در عین حال هدف کنترل گذرگاه های کوهستانی استراتژیک برای پیشرفت بیشتر متمرکز بود.جین با تلفات سرزمینی قابل توجه و موجی از فرارها مواجه شد، که به طور مشخص به پیروزی قابل توجه موقالی در هوانیرژوی در اواخر سال 1211 کمک کرد. با این حال، به دلیل مجروح شدن چنگیز توسط یک تیر در طی محاصره ژیجینگ، کارزار در سال 1212 متوقف شد.این شکست باعث شد که او یک واحد مهندسی تخصصی محاصره ایجاد کند و 500 متخصص جین را برای ارتقای توانایی‌های نظامی خود در خود جای دهد.در سال 1213، مغول ها بر دفاع تقویت شده گذرگاه جویونگ به رهبری جبه غلبه کردند و مسیری به سمت ژونگدو (پکن کنونی) ایجاد کردند.هنگامی که خیتان ها شورش کردند و هوشاهو، رهبر نظامی در شیجینگ، کودتا کرد و یونگجی را کشت و ژوان زونگ را به عنوان یک رهبر دست نشانده نصب کرد، ساختار سیاسی جین به طور قابل توجهی تضعیف شد.علیرغم موفقیت اولیه، ارتش چنگیز با مشکلاتی از جمله بیماری و کمبود مواد غذایی مواجه شد که منجر به شرایط وخیم و مذاکرات صلح شد.چنگیز موفق شد خراج قابل توجهی از جین از جمله اسب ها، بردگان، یک شاهزاده خانم و کالاهای با ارزش دریافت کند، سپس در می 1214 عقب نشینی کرد.پس از ویران شدن مناطق شمالی جین، ژوان زونگ پایتخت را به کایفنگ منتقل کرد، اقدامی که چنگیز خان آن را نقض معاهده صلح آنها تلقی کرد و او را بر آن داشت تا برای حمله دیگری به ژونگدو برنامه ریزی کند.مورخ کریستوفر اتوود خاطرنشان می کند که این تصمیم نشان دهنده تعهد چنگیز برای فتح شمال چین است.در طول زمستان 1214-1215، موقالی با موفقیت بسیاری از شهرها را تصرف کرد که منجر به تسلیم ژونگدو در ماه مه 1215 شد، اگرچه شهر با غارت مواجه شد.چنگیز در سال 1216 به مغولستان بازگشت و موقالی را برای نظارت بر عملیات در چین ترک کرد و در آنجا تا زمان مرگش در سال 1223 به مبارزه با جین ادامه داد.

نبرد ژونگدو (پکن کنونی) نبردی در سال 1215 بین مغول ها وسلسله یورچن جین بود که شمال چین را کنترل می کردند.مغولان پیروز شدند و به فتح چین ادامه دادند.نبرد برای پکن طولانی و طاقت فرسا بود، اما مغول ها ثابت کردند که قدرتمندتر هستند زیرا سرانجام در 1 ژوئن 1215 شهر را تصرف کردند و ساکنان آن را قتل عام کردند.این امر، امپراتور جین ژوانزونگ را مجبور کرد تا پایتخت خود را به جنوب به کایفنگ منتقل کند و دره رود زرد را برای ویرانی بیشتر مغول ها باز کرد.کایفنگ نیز پس از محاصره در سال 1232 به دست مغولها افتاد.

پس از پیروزی چنگیزخان بر نایمان ها در سال 1204، شاهزاده نایمان کوچلوگ به قره خیتای پناه برد.کوچلوگ که مورد استقبال گورکان یلو ژیلوگو قرار گرفت، سرانجام از طریق کودتا قدرت را به دست گرفت و تا زمان مرگ ژیلوگو در سال 1213 به طور غیرمستقیم حکومت کرد و سپس کنترل مستقیم را به دست گرفت.کوچلوگ که ابتدا یک مسیحی نسطوری بود، پس از ظهورش در میان قره خیتای ها به بودیسم گروید و آزار و اذیت مذهبی را علیه اکثریت مسلمان آغاز کرد که منجر به نارضایتی گسترده شد.در سال 1218، برای مقابله با تهدید فزاینده کوچلوگ، چنگیزخان ژنرال جبه را با 20000 سرباز، از جمله داماد چنگیزخان، اویغور برچوک، و احتمالاً ارسلان خان، برای مقابله با کوچلوگ، در حالی که نیروی دیگری علیه مرکیتس رهبری می کرد، اعزام کرد.نیروهای مغول از طریق کوه ها به سمت المالیق پیشروی کردند و سوبوتای برای هدف قرار دادن مرکیت ها جدا شد.جبه سپس برای حمله به قره خیتای حرکت کرد و ارتش بزرگی را در بالاساگون شکست داد و کوچلوگ را به سمت کاشغر فراری داد.اعلان جبه مبنی بر پایان دادن به آزار و اذیت مذهبی، حمایت محلی او را به همراه داشت و به شورش علیه کوچلوگ در کاشغر منجر شد.کوچلوگ فرار کرد اما توسط شکارچیان دستگیر و توسط مغول ها اعدام شد.پیروزی مغول بر کوچلوگ، کنترل آنها را بر قلمرو قره خیتای مستحکم کرد و نفوذ آنها را در آسیای مرکزی گسترش داد و زمینه را برای درگیری های بیشتر با امپراتوری خوارزم همسایه فراهم کرد.

چنگیزخان کنترل جاده ابریشم شرقی و قلمروهای مجاور آن را که در همسایگی امپراتوری وسیع خوارزمیان قرار داشت، تضمین کرد.توقف تجارت در دوران سلطنت کوچلوگ باعث اشتیاق برای از سرگیری آن شد.با این حال، سوء ظن از طرف خوارزمیان منجر به قتل عام کاروان تجاری مغول در اوترار توسط والی اینالچوق شد، اقدامی که چه با حمایت مستقیم و چه نادیده گرفته شده توسط خوارزمی شاه محمد دوم، خشم چنگیزخان را برانگیخت و به اعلان جنگ انجامید.امپراتوری خوارزمیان، اگرچه بزرگ بود، اما در زمان محمد دوم به شدت تکه تکه و متحد شده بود، که آن را در برابر تاکتیک‌های جنگی متحرک مغول‌ها آسیب‌پذیر می‌کرد.هدف اولیه مغول ها اوترار بود که پس از یک محاصره طولانی، در سال 1220 سقوط کرد. چنگیز سپس نیروهای خود را تقسیم کرد و حملاتی همزمان در سراسر منطقه انجام داد که منجر به تصرف سریع شهرهای کلیدی مانند بخارا و سمرقند شد.محمد دوم تا زمان مرگش در سالهای 1220-1221 تحت تعقیب ژنرالهای مغول بود.ژنرال‌های مغول جبه و سوبوتای در نمایش قابل‌توجهی از تحرک و توان نظامی، یورشی به طول 4700 مایل در اطراف دریای خزر انجام دادند که اولین تعامل مهم مغول‌ها با اروپا بود.در این میان، پسران چنگیز خان، پایتخت خوارزمیان، گورگنج را محاصره و تصرف کردند و جلال الدین، جانشین محمد، پس از چند شکست به هند گریخت.لشکرکشی طلوعی در خراسان به طور قابل توجهی بیرحمانه بود، و با ویرانی شهرهای بزرگی مانند نیشاپور، مرو و هرات، میراث چنگیزخان به عنوان یک فاتح بی‌رحم تثبیت شد.اگرچه برآوردهای معاصر از تعداد تلفات توسط محققان مدرن اغراق آمیز تلقی می شود، این کمپین به طور غیرقابل انکاری منجر به تأثیرات جمعیتی قابل توجهی شد.

پس از حمله مغول به خوارزم، جلال الدین مجبور به فرار به سمت هندوکش شد و در آنجا شروع به جمع آوری نیروهای اضافی برای مقابله با مغول کرد.با ورود بیش از 30000 جنگجوی افغان.طبق گزارش ها، قدرت او بین 30000 تا 60000 مرد بود.چنگیز خان، قاضی ارشد خود، شیخخوتاق را برای شکار جلال الدین فرستاد، اما فقط 30000 سرباز به ژنرال تازه کار داد.شيخيخوتاق پس از موفقيت هاي مستمر مغول، بيش از حد اعتماد به نفس داشت و به سرعت خود را در مقابل نيروهاي بسيار پرشمار خوارزمي ها پشت سر گذاشت.نبرد در دره ای باریک که برای سواره نظام مغول مناسب نبود رخ داد.جلال الدین کماندارانی سوار شده بود که دستور داد آنها را پیاده کنند و به سوی مغولان شلیک کنند.به دلیل زمین باریک، مغول ها نمی توانستند از تاکتیک های معمولی خود استفاده کنند.برای فریب خوارزمیان، شیخیخوتاق جنگجویان کاهی را بر روی اسباب‌های یدکی سوار کرد، که ممکن است او را از یک سکته مرگبار نجات دهد، اما او همچنان با شکست و از دست دادن نیمی از ارتش خود رانده شد.

جلال الدین لشکر حداقل سی هزار نفری خود را در موضع دفاعی در برابر مغولان قرار داد و یک جناح او را در مقابل کوه ها قرار داد در حالی که جناح دیگرش توسط خم رودخانه پوشیده شده بود. حمله اولیه مغول که نبرد را آغاز کرد، شکست خورد.جلال الدین ضد حمله کرد و نزدیک بود مرکز سپاه مغول را درنوردد.چنگیز سپس گروهی متشکل از 10000 نفر را به اطراف کوه فرستاد تا در کنار ارتش جلال الدین قرار گیرند.جلال الدین با حمله از دو جهت و فروریختن در هرج و مرج، از رودخانه سند فرار کرد.

در سال 1221، چنگیزخان لشکرکشی‌های خود به آسیای مرکزی را متوقف کرد، در ابتدا قصد داشت از طریقهند بازگردد، اما به دلیل آب و هوای نامناسب و شگون‌های نامطلوب در این باره تجدید نظر کرد.مغول‌ها علیرغم غلبه بر شورش‌های خراسان در سال 1222، برای جلوگیری از گسترش بیش از حد، عقب نشینی کردند و رودخانه آمودریا را به عنوان مرز جدید خود قرار دادند.چنگیزخان سپس بر سازماندهی اداری برای مناطق فتح شده تمرکز کرد و مقامات موسوم به داروغچی و باسقاق را برای بازگرداندن وضعیت عادی منصوب کرد.او همچنین با پدرسالار تائوئیست چانگچون درگیر شد و به تائوئیسم امتیازات قابل توجهی در داخل امپراتوری اعطا کرد.توقف این کمپین اغلب به شکست شیا غربی در حمایت از مغول ها و شورش متعاقب آنها علیه کنترل مغول نسبت داده می شود.علیرغم تلاشهای اولیه برای دیپلماسی، چنگیزخان پس از بازگشت به مغولستان در اوایل سال 1225، خود را برای جنگ علیه شیای غربی آماده کرد. این کارزار در اوایل سال 1226 آغاز شد و با تصرف خارا-خوتو و غارت سیستماتیک شهرهای امتداد گانسو به موفقیت سریعی دست یافت. راهرو.سپس مغول ها لینگوو را در نزدیکی پایتخت شیا محاصره کردند.در 4 دسامبر، چنگیز خان پس از شکست دادن ارتش شیا، محاصره را به ژنرال های خود واگذار کرد و با سوبوتای به سمت جنوب حرکت کرد تا مناطق بیشتری را تضمین کند.

مغولان اولین بار در متصرفات گرجستان ظاهر شدند که این پادشاهی اخیر هنوز در اوج خود بود و بر بیشتر قفقاز تسلط داشت.اولین تماس در اوایل پاییز 1220 رخ داد، زمانی که تقریباً 20000 مغول به رهبری سوبوتای و جبه، شاه محمد دوم از سلسله خوارزمیان را تا دریای خزر تعقیب کردند.با موافقت چنگیزخان، دو ژنرال مغول برای یک مأموریت شناسایی به سمت غرب حرکت کردند.آنها به ارمنستان ، که در آن زمان تحت حاکمیت گرجستان بود، رانده شدند و حدود 10000 گرجی و ارمنی به فرماندهی شاه جورج چهارم "لاشا" گرجستان و آتابگ (معلم) و امیرسپاسالار (فرمانده کل) ایوانه مخارگردزلی را در نبرد خونان شکست دادند. رودخانه کوتمنجورج از ناحیه سینه به شدت مجروح شد.

سلسله تانگوت شی شیا، اگرچه تحت انقیاد مغولان بود، از حمایت نظامی از لشکرکشی علیه سلسله خوارزین امتناع می ورزد و در عوض وارد شورش آشکار می شود.چنگیز خان پس از شکست دادن خوارزمین‌ها، فوراً ارتش خود را به شی شیا برمی‌گرداند و رشته‌ای از پیروزی‌ها را بر تانگوت‌ها آغاز می‌کند.پس از پیروزی، دستور اعدام تانگوت ها را صادر می کند و بدین وسیله به سلسله آنها پایان می دهد.چنگیز به ژنرال های خود دستور داد که به طور سیستماتیک شهرها و پادگان ها را که می روند نابود کنند.

در زمستان 27-1226، چنگیزخان هنگام شکار از اسب خود به پایین افتاد و به طور فزاینده ای بیمار شد.بیماری او پیشرفت محاصره علیه شیا را کند کرد.با وجود توصیه به بازگشت به خانه و بهبودی، او اصرار داشت که ادامه دهد.چنگیز در 25 اوت 1227 درگذشت، اما مرگ او مخفی ماند.شهر شیا که از مرگ او بی خبر بود، ماه بعد سقوط کرد.مردم متحمل خشونت شدیدی شدند که منجر به انقراض نزدیک تمدن شیا شد.حدس و گمان هایی در مورد چگونگی مرگ چنگیز وجود دارد.برخی از منابع بیماری هایی مانند مالاریا یا طاعون بوبونیک را پیشنهاد می کنند، در حالی که برخی دیگر ادعا می کنند که او مورد اصابت تیر قرار گرفته یا صاعقه به او اصابت کرده است.چنگیز پس از مرگش در نزدیکی قله بورخان خلدون در کوه های خنتی، محلی که قبلا انتخاب کرده بود، به خاک سپرده شد.جزئیات مراسم تشییع جنازه او محرمانه نگه داشته شد.هنگامی که پسرش اوگدی در سال 1229 خان شد، قبر با نذورات و قربانی سی دوشیزه مورد احترام قرار گرفت.برخی از نظریه ها نشان می دهد که او ممکن است در منطقه Ordos به خاک سپرده شده باشد تا از تجزیه جلوگیری شود.