Ҷанги бузурги шаҳрвандии Рум

Пас аз рафтани Красс аз Рум дар охири соли 55 то эраи мо ва баъд аз марги ӯ дар ҷанг дар соли 53 то милод, Триумвирати аввал ба таври тозатар шикаста шуд.Бо марги Красс ва Юлия (духтари қайсар ва зани Помпей) дар соли 54 пеш аз милод, тавозуни қудрат байни Помпей ва қайсар вайрон шуд ва "бархӯрди байни ду] шояд ногузир ба назар мерасид".Аз соли 61 пеш аз милод, хати асосии сиёсӣ дар Рум мувозинат бар зидди таъсири Помпей буд, ки боиси ҷустуҷӯи иттифоқчиёни берун аз аристократияи асосии сенаторӣ, яъне Красс ва Сезар гардид;аммо афзоиши хушунати сиёсии анархӣ аз солҳои 55-52 пеш аз милод ниҳоят Сенатро маҷбур кард, ки бо Помпей иттифоқ кунад, то тартиботро барқарор кунад.Барканории тартибот дар солҳои 53 ва 52 пеш аз милод бениҳоят ташвишовар буд: мардоне ба монанди Публиус Клодиус Пулчер ва Титус Анниус Мило "агентҳои аслан мустақил" буданд, ки гурӯҳҳои бузурги зӯроварии кӯчаро дар муҳити хеле ноустувори сиёсӣ раҳбарӣ мекарданд.Ин ба консулгарии ягонаи Помпей оварда расонд, ки дар соли 52 пеш аз милод ӯ бидуни даъвати маҷлиси интихоботӣ шаҳрро танҳо таҳти назорати худ гирифт.Яке аз сабабҳои дар бораи тасмими ба ҷанг рафтани қайсар ин буд, ки ӯ барои қонуншиканиҳои қонунӣ дар давраи консулӣ дар соли 59 пеш аз милод ва нақзи қонунҳои мухталифе, ки Помпей дар охири солҳои 50-ум қабул карда буд, ба ҷавобгарӣ кашида мешуд, ки оқибаташ бадарғаи нангин хоҳад буд. .Интихоби қайсар барои мубориза бо ҷанги шаҳрвандӣ асосан дар кӯшиши ба даст овардани консулгарии дуюм ва пирӯзӣ пешпо хӯрда буд, ки дар он нокомӣ ояндаи сиёсии ӯро зери хатар мегузорад.Гузашта аз ин, ҷанг дар соли 49 пеш аз милод барои қайсар, ки омодагии ҳарбиро идома медод, дар ҳоле ки Помпей ва ҷумҳурихоҳон ба омодагӣ базӯр шурӯъ карда буданд, муфид буд.Хатто дар замонхои кадим сабабхои cap задани чанг бо максадхои конкретй «аз кучо пайдо на-шудан» муъчиза ва парешон буданд.Баҳонаҳои гуногун вуҷуд доштанд, аз қабили даъвои қайсар, ки ӯ пас аз гурехтан аз шаҳр аз ҳуқуқҳои минбарҳо дифоъ мекард, ки ин "як фиреби хеле ошкор" буд.

Дар давоми моҳҳое, ки то 49 январи пеш аз милод, ҳам қайсар ва ҳам зидди қайсариён, ки аз Помпей, Катон ва дигарон иборат буданд, ба назар чунин менамуданд, ки дигаре ақибнишинӣ мекунад ва ё дар акси ҳол, шартҳои қобили қабулро пешниҳод мекунад.Эътимод дар тӯли чанд соли охир байни ин ду аз байн рафта буд ва давраҳои такрории бархӯрд ба имкони созиш зарар расониданд.1 январи соли 49 пеш аз милод, Сезар изҳор дошт, ки ӯ омода аст истеъфо диҳад, агар фармондеҳони дигар низ ин корро кунанд, аммо ба гуфтаи Грюен, "ба ҳеҷ гуна нобаробарӣ дар қувваҳои сар ва Помпей тоб нахоҳанд овард", ба назар мерасад, ки агар шартҳои ӯ ба ҷанг таҳдид кунанд. мулоқот накарданд.Намояндагони қайсар дар шаҳр бо раҳбарони сенаторҳо бо як паёми мусолиҳакунанда мулоқот карданд, ки Сезар омода аст, ки аз Трансальпин Галлия даст кашад, агар ба ӯ иҷозат дода шавад, ки ду легионро нигоҳ дорад ва ҳуқуқи консулро бидуни тарк кардани императори худ (ва ҳамин тавр, дуруст бошад). барои галаба), аммо ин шартхоро Като рад карда, изхор намуд, ки ба хеч чиз розй нахохад шуд, агар он дар назди сенат ба таври оммавй пешниход карда нашавад.Сенат дар арафаи ҷанг (7 январи 49 пеш аз милод) водор карда шуд, ки Помпей ва Сезар ба ҷамъ кардани сарбозон идома медоданд - аз қайсар талаб кунанд, ки аз мансабаш даст кашад ё душмани давлат дониста шавад.Пас аз чанд рӯз, Сенат инчунин аз Сезар аз иҷозаи пешбарии ғоибона дар интихобот маҳрум шуд ва вориси волии қайсарро дар Галлия таъин кард;дар ҳоле ки минбарҳои тарафдори қайсарӣ ба ин пешниҳодҳо вето гузоштанд, Сенат онро нодида гирифт ва ба магистратҳо ваколат дод, ки ҳама чораҳои заруриро барои таъмини амнияти давлат анҷом диҳанд.Дар ҷавоб, як қатор он минбарҳои тарафдори қайсарӣ, ки вазъияти душвори худро ба таври драмавӣ нишон дода буданд, аз шаҳр ба лагери қайсар фирор карданд.

Сезар ба губернатори минтақае таъин шуда буд, ки аз ҷануби Галлия то Иллирикум буд.Вақте ки мӯҳлати губернатории ӯ ба охир расид, Сенат ба Сезар фармон дод, ки артиши худро пароканда кунад ва ба Рум баргардад.Дар моҳи январи соли 49 то пеш аз милод Юлий Сезар як легион, Легио XIII, дар ҷануби Рубикон аз Сисалпин Галлия ба Итолиёро сарварӣ кард, то ба Рум равад.Бо ин кор вай дидаю дониста конуни империяро вайрон карда, задухурди мусаллахонаро ногузир гардонд.Таърихшиноси румӣ Светоний қайсарро ҳамчун норавшан тасвир мекунад, ки ӯ ба дарё наздик шуд ва убурро ба як зуҳури ғайриоддӣ нисбат медиҳад.Хабар дода шуд, ки Сезар шаби пас аз убури машҳураш ба Италия дар рӯзи 10 январ бо Саллуст, Хиртий, Оппиус, Люсиус Балбус ва Сулпик Руфус хӯрокхӯрӣ кардааст.Лейтенанти боэътимоди қайсар дар Галлия, Титус Лабиенус аз қайсар ба Помпей гурехт, ки эҳтимолан аз ҷониби қайсар дар бораи шӯҳрати низомӣ ё садоқати қаблӣ ба Помпей.Ба гуфтаи Светоний, Сезар ибораи машхури ālea iacta estро ба забон овардааст ("марта партофта шудааст").Ибораи "убур аз Рубикон" барои ишора ба ҳар як фард ё гурӯҳе боқӣ мондааст, ки ба таври бебозгашт ба як амали хатарнок ё инқилобӣ даст мезананд, ба ибораи муосири "гузаштан аз нуқтаи бозгашт".Қарори қайсар дар бораи амалиёти фаврӣ Помпей, консулҳо ва қисми зиёди Сенати Румро маҷбур кард, ки Румро тарк кунанд.Аз дарё гузаштани Юлий Цезар ба Чанги Бузурги Румй cap кард.

Хабари хучуми Цезар ба Италия такрибан 17 январь ба Рум расид.Помпей дар посух «фармон баровард, ки дар он вазъияти ҷанги шаҳрвандиро эътироф карда, ба ҳамаи сенаторҳо фармон дод, ки ба ӯ пайравӣ кунанд ва эълон кард, ки ҳар касеро, ки дар паси он мондааст, партизани қайсар мешуморад».Ин боиси он шуд, ки иттифоқчиёни ӯ ҳамроҳи бисёре аз сенаторҳои номатлуб аз тарси интиқомҳои хунини ҷангҳои шаҳрвандии қаблӣ шаҳрро тарк кунанд;Дигар сенаторҳо танҳо аз Рум ба виллаҳои кишварии худ рафтанд, бо умеди он ки обрӯи паст нигоҳ доранд.

Вақти қайсар дурандешона буд: дар ҳоле ки нерӯҳои Помпей воқеан аз легионҳои яккасаи қайсар хеле зиёдтар буданд ва ҳадди аққал 100 гурӯҳ ё 10 легионро ташкил медоданд, "ба ҳеҷ ваҷҳ тасаввур карда наметавонист, ки Италия барои муқобила бо ҳуҷум омода аст".Қайсар Ариминумро (Римини имрўза) бе муқовимат забт кард, одамони ӯ аллакай ба шаҳр ворид шуда буданд;паи хам се шахри дигарро забт кард.Дар охири моҳи январ, Сезар ва Помпей гуфтушунид мекарданд, ки Сезар пешниҳод кард, ки ҳардуи онҳо ба музофотҳои худ баргарданд (ки барои он ки Помпей ба Испания сафар кунад) ва сипас нерӯҳои худро пароканда кунад.Помпей ин шартҳоро ба шарте қабул кард, ки онҳо якбора аз Италия хориҷ шаванд ва ба ҳакамии баҳс аз ҷониби Сенат пешниҳод кунанд, пешниҳоди муқобил, ки Сезар ин корро рад кард, ӯро дар раҳми сенаторҳои душман қарор дода, дар ҳоле ки аз тамоми бартариҳои Итолиё даст кашид. ҳамлаи ногаҳонии ӯ.Қайсар пешрафтро идома дод.Пас аз дучор шудан ба панҷ гурӯҳи зери Квинтус Минусий Термус дар Игувиум, нерӯҳои Термус фирор карданд.Сезар ба зудӣ Пиценумро, ки аз он оилаи Помпей ба вуҷуд омадааст, забт кард.Дар холе ки аскарони Цезарь як маротиба бо кушунхои махаллй задухурд карда бошанд хам, хушбахтона ба у ахоли душман набуд: аскарони у аз горатгарй худдорй мекарданд ва харифонаш «даъвати ками халк» доштанд.Дар моҳи феврали соли 49 то эраи мо, қайсар қувваҳои иловагӣ гирифт ва Аскулумро ҳангоми тарк кардани гарнизони маҳаллӣ забт кард.

Муҳосираи Корфиниум аввалин муқовимати муҳими низомии ҷанги шаҳрвандии қайсар буд.Он дар моҳи феврали соли 49 пеш аз милод анҷом дода шуда буд, ки нерӯҳои Популярҳои Гай Юлий Сезар шаҳри Корфиниуми Итолиёро муҳосира карданд, ки онро қувваи оптиматсияҳо таҳти фармондеҳии Люсиус Домитий Ахенобарбус нигоҳ медоштанд.Муҳосира ҳамагӣ як ҳафта давом кард ва баъд аз он муҳофизон ба қайсар таслим шуданд.Ин ғалабаи хунин як табаддулоти муҳими таблиғотии Сезар буд ва ба ақибнишинии қувваи асосии оптималӣ аз Италия шитоб кард ва Популярҳоро дар назорати самараноки тамоми нимҷазира гузошт.Истиқомати қайсар дар Корфиниум дар маҷмӯъ ҳафт рӯз давом кард ва пас аз қабули таслими он ӯ фавран лагерро шикаст ва ба Апулия барои таъқиби Помпей рафт.Пас аз фаҳмидани ғалабаи қайсар Помпей лашкари худро аз Лусерия ба Канусий ва сипас ба Брундисиум оғоз кард, ки дар он ҷо ӯ метавонист минбаъд аз баҳри Адриатик ба Эпир гузарад.Вақте ки ӯ ба марши худ оғоз кард, Сезар бо худ шаш легион дошт ва фавран легионҳои Ахенобарбусро зери Курио фиристод, то Сицилияро муҳофизат кунад;баъдтар дар Африка барои вай мубориза мебурданд.Помпей ба зудӣ дар Брундисиум аз ҷониби артиши қайсар муҳосира карда мешавад, гарчанде ки эвакуатсияи ӯ бомуваффақият буд.

Пешравии қайсар ба соҳили Адриатика ба таври тааҷҷубовар ва боинтизом буд: сарбозони ӯ деҳотро ғорат намекарданд, чунон ки сарбозон дар давоми ҷанги иҷтимоӣ чанд даҳсола пеш доштанд;Цезар аз душманони сиёсии худ мисли Сулла ва Мариус қасос нагирифт.Сиёсати афв низ хеле амалӣ буд: оромии қайсар имкон намедод, ки аҳолии Италия ба ӯ рӯ ба рӯ шаванд.Ҳамзамон, Помпей нақша дошт, ки аз шарқ ба Юнон фирор кунад, ки дар он ҷо метавонад артиши азимро аз музофотҳои шарқӣ ҷамъ кунад.Аз ин рӯ, ӯ ба Брундисиум (Бриндиси муосир) гурехта, киштиҳои тиҷорӣ барои сафар ба Адриатика реквизитсия кард.Юлий Сезар шаҳри Брундиуми Италияро дар соҳили баҳри Адриатик муҳосира кард, ки онро қувваи оптиматсияҳо таҳти фармондеҳии Гней Помпей Магнус дар ихтиёр дошт.Пас аз як қатор задухӯрдҳои кӯтоҳе, ки дар давоми он Сезар кӯшиши муҳосираи бандарро дошт, Помпей шаҳрро тарк кард ва тавонист одамони худро аз тариқи Адриатик ба Эпирус кӯчонад.Бозгашти Помпей маънои онро дошт, ки Сезар нимҷазираи Италияро пурра назорат мекунад ва ҳеҷ роҳе барои таъқиби нерӯҳои Помпей дар шарқ набуд, вай ба ҷои он тасмим гирифт, ки ба ғарб равад, то бо легионҳои Помпей дар Испониё мустақар бошад.Дар роҳи худ ба Испониё, Сезар аз фурсат истифода бурда, бори аввал дар нӯҳ сол ба Рум бармегардад.Вай мехост, ки гуё намояндаи конунии республика баромад кунад ва аз ин ру, 1 апрели соли чорй дар сенат бо у берун аз дудуди шахр мулокот кунад.Инчунин сухангӯи бузург Сицерон даъват шуда буд, ки ба ӯ нома фиристоданд, ки қайсар ба Рум биёяд, аммо Сицеронро набояд бовар кунонд, зеро ӯ тасмим гирифт, ки онро истифода набарад ва аз оҳанги торафт даҳшатноки ҳарфҳо эҳтиёткор буд.

Сезар Марк Антониро ба сарварии Италия гузошта, ба самти ғарб ба Испания рафт.Дар роҳ, вай муҳосираи Массилиаро оғоз кард, вақте ки шаҳр ба ӯ ворид шуданро манъ кард ва таҳти фармони Домитиус Ахенобарбуси дар боло зикршуда қарор гирифт.Сезар як қувваи муҳосирашударо тарк карда, бо як муҳофизи хурд ва 900 аскари ёрирасони немис ба Испания идома дод.Пас аз сар шудани муҳосира, Ахенобарбус ба Массилиа омад, то онро аз қувваҳои қайсарӣ муҳофизат кунад.Дар охири мохи июнь киштихои «Цезарь», гарчанде ки онхо нисбат ба киштихои «массилиотхо» мохирона сохта шуда буданд ва шумораашон зиёд буд, дар мухорибахои минбаъдаи бахрй галаба карданд.Гай Требониус муҳосираро бо истифода аз мошинҳои гуногуни муҳосира, аз ҷумла манораҳои муҳосира, муҳосира ва "тестудо-рам" анҷом дод.Гай Скрибониус Курио бепарвоёна дар посбонии гулугохи Сицилия ба Лусиус Насидиус ичозат дод, ки ба ёрии Ахенобарбус киштихои бештар биёрад.Вай дар аввали сентябри соли ҷорӣ бо Децимус Брутус ҷанги дуюми баҳрӣ кард, аммо шикаст хӯрд ва ба Испониё рафт.Ҳангоми таслими ниҳоии Массилиа, Сезар сабукии муқаррарии худро нишон дод ва Люсиус Ахенобарбус дар ягона зарфе, ки тавонист аз Популярҳо гурезад, ба Фессалия гурехт.Пас аз он, ба Массилиа иҷозат дода шуд, ки бо сабаби робитаҳои қадимии дӯстӣ ва дастгирии Рум дар якҷоягӣ бо баъзе қаламравҳо автономияи номиналӣ нигоҳ дошта шавад, дар ҳоле ки қисми зиёди империяи он аз ҷониби Юлий Сезар мусодира карда шуд.

Сезар 49 июни пеш аз милод ба Испониё омад ва дар он ҷо ӯ тавонист ағбаҳои Пиренейро, ки аз ҷониби Помпей Люсиус Афраниус ва Маркус Петреюс ҳимоят мекарданд, забт кунад.Дар Илерда ӯ артиши Помпейро таҳти сарварии Лусиус Афраниус ва Маркус Петреиус ​​мағлуб кард.Бар хилофи бисёре аз набардҳои дигари ҷанги шаҳрвандӣ, ин бештар як маъракаи манёвр буд, на ҷанги воқеӣ.Пас аз таслим шудани артиши асосии ҷумҳуриявӣ дар Испания, Сезар пас аз он ба сӯи Варро дар Hispania Ulterior равон шуд, ки якбора бидуни ҷанг ба ӯ итоат кард, ки ду легиони дигар таслим шуданд.Пас аз ин, Қайсар вариғи худ Квинт Кассий Лонгинус - бародари Гай Кассий Лонгинусро бо чаҳор легион, ки қисман аз мардоне иборат буд, ки таслим шуда, ба лагери қайсарӣ рафта буданд, ба фармондеҳии Испания гузошт ва бо дигарон баргашт. лашкари худро ба Массилия ва мухосираи он.

Муҳосираи Курикта як муқовимати низомӣ буд, ки дар марҳилаҳои аввали ҷанги шаҳрвандии қайсар ба амал омад.Дар соли 49 пеш аз милод ба амал омада буд, он дид, ки як қувваи назарраси Популесҳо таҳти фармондеҳии Гай Антониус дар ҷазираи Курикта аз ҷониби флоти оптималӣ таҳти роҳбарии Лусиус Скрибониус Либо ва Маркус Октавиус муҳосира карда шуд.Он дарҳол пас аз он ва натиҷаи шикасти баҳрӣ аз ҷониби Публиус Корнелиус Долабелла буд ва Антониус дар ниҳоят дар муҳосираи тӯлонӣ таслим шуд.Ин ду шикаст баъзе аз муҳимтарин шикастҳое буданд, ки Populares дар давоми ҷанги шаҳрвандӣ азият мекашиданд.Ҷанг ҳамчун фалокат барои кори Қайсар ҳисобида мешуд.Чунин ба назар мерасад, ки барои Сезар, ки онро дар баробари марги Курио ҳамчун яке аз бадтарин шикастҳои ҷанги шаҳрвандӣ қайд мекунад, аҳамияти калон дошт.Аз чор мавриде, ки Суетониус дар бораи шикасти фалокатовартарин аз ҷониби Популесҳо дар ҷанги шаҳрвандӣ дода шудааст, ҳам шикасти флоти Долабелла ва ҳам таслим шудани легионҳо дар Курикта номбар шудаанд.

Ҷанги Тауроэнто як ҷанги баҳрӣ буд, ки дар соҳили Тауроэнто дар давраи ҷанги шаҳрвандии қайсар буд.Пас аз як ҷанги бомуваффақияти баҳрӣ дар беруни Массилиа, флоти қайсарӣ бо фармондеҳии Децим Юниус Брут Албинус бори дигар бо флоти Массилиот ва флоти ёрирасони Помпей бо роҳбарии Квинт Насидиус 31 июли 49 пеш аз милод ба низоъ омад.Сарфи назар аз шумораи зиёди онҳо, қайсариён ғолиб омаданд ва муҳосираи Массилиа тавонист идома диҳад, ки ба таслим шудани шаҳр оварда расонад.Ғалабаи баҳрӣ дар Тауроэнто маънои онро дошт, ки муҳосираи Массилиа метавонад бо муҳосираи баҳрӣ идома ёбад.Насидиус карор дод, ки вазъияти флоти Масси-лиотро ба назар гирифта, ба куввахои Помпей дар Испания Цитериор ёрй расондан ба максад мувофик мебуд, ки ба амалиёти дар Галлия давом додани ёрй.Шаҳри Массилиа аз огаҳии нобудии флоти худ ба ваҳшат афтод, аммо ба ҳар ҳол барои моҳҳои зиёд дар муҳосира омодагӣ дид.Чанде пас аз мағлубият Ахенобарбус аз Массилиа гурехт ва тавонист дар зери пардаи тӯфони шадид аз асорат фирор кунад.

Ҷанги Утика (49 пеш аз милод) дар Ҷанги шаҳрвандии қайсар байни генерали Юлий Сезар Гай Скрибоний Курио ва легионерҳои Помпей бо фармондеҳии Публиус Аттий Варус, ки аз ҷониби аскарони савораи Нумидия ва аскарони пиёда, ки шоҳ Ҷубаи I аз Нумидия фиристода буд, меҷангад.Курио помпейиён ва нумидиҳоро мағлуб кард ва Варусро боз ба шаҳри Утика бурд.Дар ошуфтагии набард, Курио даъват карда шуд, ки пеш аз он ки Варус дубора ҷамъ шавад, шаҳрро бигирад, аммо ӯ худро нигоҳ дошт, зеро вай имкони ҳамла ба шаҳрро надошт.Аммо рӯзи дигар, ӯ бо нияти гуруснагии шаҳрро ба итоат кардан ба контраваллияти Утика оғоз кард.Шаҳрвандони пешқадами шаҳр ба Варус муроҷиат карданд ва аз ӯ хоҳиш карданд, ки таслим шавад ва шаҳрро аз даҳшати муҳосира раҳо кунад.Аммо Варус нав фаҳмид, ки шоҳ Ҷуба бо як қувваи зиёд дар роҳ аст ва аз ин рӯ онҳоро итминон дод, ки бо кӯмаки Ҷуба, Курио ба зудӣ мағлуб хоҳад шуд.Курио чунин хабарҳоро шунид ва муҳосираро тарк карда, ба Кастра Корнелия рафт.Хабарҳои бардурӯғ аз Утика дар бораи қудрати Ҷуба боиси он шуд, ки посбонашро партофта, ба ҷанги дарёи Баградас оварда расонд.

Пас аз бартарии иттифоқчиёни Нумидияи Варус дар як қатор задухӯрдҳо, вай Варусро дар ҷанги Утика мағлуб кард, ки ба шаҳри Утика гурехт.Дар ошуфтагии набард, Курио даъват карда шуд, ки пеш аз он ки Варус дубора ҷамъ шавад, шаҳрро бигирад, аммо ӯ худро нигоҳ дошт, зеро вай имкони ҳамла ба шаҳрро надошт.Аммо рӯзи дигар, ӯ бо нияти гуруснагии шаҳрро ба итоат кардан ба контраваллияти Утика оғоз кард.Шаҳрвандони пешқадами шаҳр ба Варус муроҷиат карданд ва аз ӯ хоҳиш карданд, ки таслим шавад ва шаҳрро аз даҳшати муҳосира раҳо кунад.Аммо Варус нав фаҳмид, ки шоҳ Ҷуба бо як қувваи зиёд дар роҳ аст ва аз ин рӯ онҳоро итминон дод, ки бо кӯмаки Ҷуба, Курио ба зудӣ мағлуб хоҳад шуд.Курио, инчунин шунид, ки артиши Ҷуба аз Утика камтар аз 23 мил дур аст, муҳосираро тарк карда, ба пойгоҳи худ дар Кастра Корнелия рафт.Гай Скрибониус Курио аз ҷониби Помпейиён таҳти роҳбарии Аттиюс Варус ва шоҳ Ҷубаи I аз Нумидия ба таври қатъӣ мағлуб шуд.Яке аз вакилони Курио, Гней Домиций, бо чанд нафар ба Курио савор шуда, ӯро даъват кард, ки гурехта, ба лагер баргардад.Курио пурсид, ки чӣ тавр ӯ метавонад ба чеҳраи қайсар пас аз аз даст додани артиши худ нигоҳ кунад ва ба рӯ ба рӯ ба нумидияҳои наздик омада, то кушта шудани ӯ ҷанг кард.Танҳо чанд сарбоз тавонистанд аз хунрезии баъдӣ раҳо шаванд, дар ҳоле ки сесад аскари саворае, ки аз паси Курио ба ҷанг нарафтанд, ба лагери Кастра Корнелия баргашта, хабари нохушро расониданд.

Дар моҳи декабри соли 49 пеш аз милод ба Рум баргашта, Сезар Квинт Кассий Лонгинусро ба фармондеҳии Испания гузошт ва ба претор Марк Аемилиус Лепидус ӯро диктатор таъин кард.Ҳамчун диктатор, вай пеш аз истифодаи ваколатҳои диктаторӣ барои қабули қонунҳое, ки дар соли 52 пеш аз мелод аз ҷониби судҳои Помпей маҳкум шуда буданд, ба истиснои Титус Анниус Мило ва барқарор кардани ҳуқуқҳои сиёсии фарзандони қурбониёни Суллан, интихоботро барои консулгарии соли 48 пеш аз милод баргузор кард. манъкуниҳо.Нигоҳ доштани диктатура ягона роҳе мебуд, ки аз додани империя, легионҳо, музофот ва ҳуқуқи пирӯзӣ дар дохили померия худдорӣ кунад.Дар ҳамон интихоботе, ки ӯ баргузор кард, ӯ бори дуюм ба ҳайси консул бо Публиус Сервилиус Ватя Исаурикус ҳамчун ҳамкораш пирӯз шуд.Вай баъди ёздах руз аз диктатура истеъфо дод.Пас аз он Сезар таъқиби Помпейро дар саросари Адриатик дубора барқарор кард.

4 январи соли 48 то эраи мо, Сезар ҳафт легионро, ки эҳтимолан аз нимқувват камтар аст, ба флоти хурде, ки ӯ ҷамъ оварда буд, кӯчид ва аз Адриатик убур кард.Рақиби қайсар дар консулгарии соли 59 пеш аз милод Марк Калпурниус Бибулус барои ҳимояи Адриатик барои Помпейиён масъул буд: Аммо қарори қайсар дар бораи киштиронӣ флоти Бибулусро ба ҳайрат овард.Қайсар ба Паелесте, дар соҳили Эпирот бе муқобилият ва мамнӯъ фуруд омад.Бо вуҷуди ин, хабари фуруд омадан паҳн шуд ва флоти Бибулус зуд сафарбар карда шуд, то ки киштиҳои дигарро аз убур накунанд ва Қайсарро дар як нуқсони назарраси ададӣ қарор дод.Пас аз фуруд омадани қайсар, ӯ ба ҳамлаи шабона ба муқобили шаҳри Орикум баромад.Армияи у бе чанг мачбур кард, ки шахрро таслим кунад;легати Помпей дар он чо — Луций Манлиус Торкватус — ахолии шахр мачбур шуд, ки мавкеи худро тарк кунад.Муҳосираи Бибулус маънои онро дошт, ки Қайсар қодир набуд, ки аз Италия ғизо талаб кунад;ва гарчанде ки тақвим моҳи январро нишон медод, мавсими охири тирамоҳ буд, яъне ба қайсар лозим меояд, ки моҳҳои зиёд интизор шавад.Ҳангоме ки баъзе киштиҳои ғалладона дар Орикум ҳузур доштанд, онҳо пеш аз он ки нерӯҳои қайсар онҳоро забт кунанд, гурехтанд.Пас аз он вай ба Аполлония ҳаракат кард ва маҷбур кард, ки онро таслим кунад, пеш аз он ки ба маркази асосии таъминоти Помпей дар Диррачиум ҳамла кунад.Разведкачии Помпей муяссар шуд, ки харакати Цезарро ба суи Диррахиум ошкор кунад ва уро ба маркази таъминоти хаётан мухим зада гардонад.Бо қувваҳои назарраси Помпей ба муқобили ӯ, қайсар ба шаҳракҳои аллакай забтшудааш кашид.Қайсар даъват кард, ки таҳти роҳбарии Марк Антони барои гузаранда аз Адриатик барои пуштибонӣ кардани ӯ қувваҳои иловагиро даъват кард, аммо флоти сафарбаршудаи Бибулус онҳоро манъ кард;Дар ноумедӣ, Сезар кӯшиш кард, ки аз Эпирус ба Италия баргардад, аммо дар натиҷаи тӯфони зимистон маҷбур шуд, ки баргардад.Дар ҳамин ҳол, нерӯҳои Помпей стратегияи гуруснагии легионҳои қайсарро пеш гирифтанд.Бо вуҷуди ин, Антоний тавонист дар вақти марги Бибулус убур кунад ва 10 апрел бо чор легионҳои иловагӣ ба Эпир расид.Антони хушбахт буд, ки аз флоти Помпей бо талафоти кам раҳо шуд;Помпей натавонист, ки қувваҳои Антониро аз ҳамроҳ шудан бо қайсар пешгирӣ кунад.

Сезар кӯшиш кард, ки маркази муҳими логистикии Помпейи Диррахиумро забт кунад, аммо пас аз ишғоли Помпей он ва баландиҳои атрофи он муваффақ нашуд.Дар посух, Қайсар лагери Помпейро муҳосира кард ва як гардиши онро сохт, то он даме, ки пас аз чанд моҳи задухӯрдҳо Помпей тавонист хати мустаҳками қайсарро рахна кунад ва Сезарро маҷбур кард, ки ба Тессалия ақибнишинии стратегӣ кунад.Ба маънои васеътар, Помпейиён аз ғалаба шод шуданд, зеро аввалин бор дар ҷанги шаҳрвандӣ, ки Сезар ба шикасти ночиз дучор шуд.Одамоне, ки ба мисли Домитий Ахенобарбус Помпейро даъват мекарданд, ки қайсарро ба ҷанги ҳалкунанда оварда, ӯро торумор кунад;дигарон даъват карданд, ки ба Рум ва Италия баргарданд, то пойтахтро бозпас гиранд.Помпей устуворона боварӣ дошт, ки содир кардани ҷанги ошӯбзада ҳам оқилона ва ҳам нолозим аст ва тасмим гирифт, ки сабри стратегиро интизор шавад, то қувваҳои мусаллаҳро аз Сурия интизор шавад ва аз хатҳои заифи таъминоти қайсар истифода барад.Хурсандии галаба ба боварии аз хад зиёд ва шубхаи хамдигар табдил ёфта, ба Помпей фишори калон расонд, то ки вохурии охирин бо душманро ба амал оварад.Ба қувваҳои худ эътимоди аз ҳад зиёд ва зери таъсири афсарони аз ҳад зиёд эътимод доштан оғоз карда, пас аз чанде пас аз тақвият аз Сурия ба қайсар дар Тессалия ҷалб карда шуд.

Муҳосираи Гомфи як муқовимати кӯтоҳи низомӣ дар давраи ҷанги шаҳрвандии қайсар буд.Пас аз шикаст дар ҷанги Диррахиум, мардони Гай Юлий Сезар шаҳри Тесалия, Гомфиро муҳосира карданд.Шаҳр пас аз чанд соат фурӯ рехт ва ба одамони қайсар иҷозат доданд, ки Гомфиро барканор кунанд.

Ҷанги Фарсалус ҷанги ҳалкунандаи ҷанги шаҳрвандии қайсар буд, ки 9 августи соли 48 пеш аз милод дар наздикии Фарсалус дар маркази Юнон ба амал омад.Юлий Цезарь ва шариконаш дар муқобили артиши Ҷумҳурии Рим таҳти фармондеҳии Помпей ташкил карда шуданд.Помпей аз пуштибонии аксарияти сенаторҳои румӣ буд ва артиши ӯ аз легионҳои собиқадори қайсарӣ хеле зиёд буд.Бо фишори афсарони худ Помпей нохоҳам ба ҷанг ворид шуд ва шикасти бузург гирифт.Помпей аз мағлубият ноумед шуда, бо мушовирони худ ба бурунмарзӣ ба Митилин ва аз онҷо ба Қилиқия гурехт, ки дар он ҷо шӯрои ҷангӣ баргузор мекард;дар айни замон, Като ва тарафдорон дар Диррахиум кӯшиш карданд, ки фармонро ба Маркус Туллиус Сицерон супоранд, ки ӯ рад кард ва ба ҷои он ки ба Италия баргардад.Сипас онҳо дар Коркира ҷамъ шуда, аз он ҷо ба Либия рафтанд.Дигарон, аз он ҷумла Марк Юниус Брутус бахшиши қайсарро талаб карда, аз болои ботлоқзорҳо ба Лариса сафар карда, сипас ӯро дар лагери худ қайсар бо меҳрубонӣ истиқбол гирифтанд.Совети харбии Помпей карор дод, ки баМиср фирор кунад, ки соли гузашта ба вай ёрии харбй расонда буд.Дар натицаи чанг Цезарь лагери Помпейро забт карда, мукотибаи Помпейро сузонд.Сипас ӯ эълон кард, ки ҳамаи онҳоеро, ки раҳм талаб мекунанд, мебахшад.Нерӯҳои баҳрии Помпей дар Адриатика ва Италия асосан ақибнишинӣ ё таслим шуданд.

Ба гуфтаи қайсар, Помпей аз Митилин ба Киликия ва Кипр рафт.Вай аз андозгирон маблағ гирифт, барои киро кардани сарбозон пул қарз гирифт ва 2000 нафарро мусаллаҳ кард.Ӯ ба киштӣ савор шуд, ки тангаҳои зиёди биринҷӣ дошт.Помпей бо киштихои харбй ва киштихои тичорати аз Кипр ба рох баромад.Вай шунид, ки Птолемей бо лашкар дар Пелусий қарор дорад ва бо хоҳараш Клеопатра VII, ки ӯро сарнагун карда буд, дар ҷанг аст.Лагерхои кушунхои мукобил наздик буданд, бинобар ин Помпей як кас фиристод, то ба Птоломей омадани худро эълон кунад ва аз у ёрй талаб кунад.Потейнуси хоҷасаро, ки ноиби подшоҳи писарбача буд, бо Теодот аз Хиос, мураббии подшоҳ ва Ахиллас, сардори артиш ва дигарон шӯро баргузор кард.Ба гуфтаи Плутарх, баъзеҳо маслиҳат доданд, ки Помпейро ронда, дигарон ӯро истиқбол кунанд.Теодот изҳор дошт, ки ҳеҷ як вариант бехатар нест: дар сурати истиқбол, Помпей устод ва қайсар душман хоҳад шуд, дар ҳоле ки агар рӯй гардонад, Помпеймисриҳоро барои рад кардани ӯ ва қайсарро барои идома додани ҷустуҷӯи худ айбдор мекунад.Ба ҷои ин, куштори Помпей тарси ӯро аз байн мебарад ва қайсарро қаноатманд мекунад.28 сентябрь Ахиллас хамрохи Люций Септимий, ки як вактхо яке аз офицерони Помпей ва котили сеюм Савиус буд, бо киштии мохигирй ба киштии Помпей рафт.Набудани дӯстӣ дар киштӣ Помпейро водор кард, ки ба Септимиус гуфт, ки ӯ як рафиқи кӯҳна аст ва охирин танҳо бо ишораи сар ишора мекунад.Вай шамшерро ба Помпей андохт ва баъд Ахиллас ва Савиус ба ӯ ханҷар заданд.Сари Помпейро канда, танашро ба бахр партофтанд.Вақте ки қайсар пас аз чанд рӯз ба Миср омад, вай ба даҳшат афтод.Вай аз одаме, ки сари Помпей овардааст, нафрат карда, ру гардондааст.Вақте ки ба қайсар ҳалқаи мӯҳри Помпей дода шуд, ӯ гиря кард. Теодот Мисрро тарк карда, аз қасоси қайсар раҳо ёфт.Ҷасади Помпейро ба Корнелия бурданд, ки онҳоро дар виллаи Албани худ дафн кард.

Дар моҳи октябри соли 48 пеш аз милод ба Искандария омада, дар аввал барои дастгир кардани Помпей, душмани ӯ дар ҷанги шаҳрвандӣ, Сезар фаҳмид, ки Помпей аз ҷониби одамони Птоломей XIII кушта шудааст.Талаботи молии қайсар ва дастандаркории ӯ баъдан муноқишаро ба вуҷуд овард, ки ӯро дар семоҳаи қасри Искандария дар муҳосира қарор дод.Танҳо пас аз дахолати беруна аз як давлати муштарии Рум қувваҳои қайсар сабук шуданд.Пас аз пирӯзии қайсар дар ҷанги Нил ва марги Птоломей XIII, Сезар хонумаш Клеопатраро маликаиМиср ва бародари хурдиашро ба ҳайси ҳаммонарх таъин кард.

Муҳосираи Искандария як силсила задухӯрдҳо ва набардҳо буд, ки байни нерӯҳои Юлий Сезар, Клеопатра VII, Арсинои IV ва Птолемей XIII, дар байни солҳои 48 ва 47 пеш аз милод ба амал омадаанд.Дар ин муддат Сезар дар ҷанги шаҳрвандӣ бар зидди қувваҳои боқимондаи ҷумҳуриявӣ машғул буд.Муҳосираро нерӯҳои имдодрасоне, ки аз Сурия омадаанд, бардоштанд.Пас аз ҷанг, ки ин қувваҳо аз дельтаи Нил гузаштанд, қувваҳои Птоломей XIII ва Арсиное мағлуб шуданд.

Пас аз мағлуб кардани Помпей ва оптимҳо дар Фарсал, Юлий Сезар рақибони худро ба Осиёи Хурд ва сипас баМиср таъқиб кард.Дар музофоти Румӣ дар Осиё ӯ Калвинро бо фармондеҳи артиш, аз ҷумла Легиони 36-ум, ки асосан аз собиқадорони легионҳои парокандашудаи Помпей иборат буд, гузошт.Вақте ки Сезар дар Миср ва Ҷумҳурии Рум дар миёни ҷанги шаҳрвандӣ машғул буд, Фарнасес имкон дод, ки Салтанати Босфорро ба империяи кӯҳнаи Понти падараш васеъ кунад.Соли 48 пеш аз милод ӯ ба Кападокия, Битиния ва Арманистон Парва ҳамла кард.Калвин лашкари худро ба масофаи ҳафт мил аз Никополис овард ва аз камини Фарнакс худдорӣ карда, артиши худро ҷойгир кард.Фарнакс акнун ба шаҳр рафта, интизори пешравии минбаъдаи Рум буд.Калвин лашкари худро ба Никополис наздиктар кард ва лагери дигар сохт.Фарнакс чанд нафар фиристодагони қайсарро боздошт, ки аз Калвинус кӯмак дархост кунанд.Ӯ онҳоро раҳо кард, то умедвор буд, ки ин паём румиёнро ба ақибнишинӣ ё ба ҷанги номусоид табдил медиҳад.Калвин ба одамони худ фармон дод, ки ҳамла кунанд ва хатҳои ӯ ба душман ҳаракат кунанд.36-ум харифони худро маглуб карда, аз тарафи хандак ба маркази Понтик хучум кардан гирифтанд.Мутаассифона, барои Калвин, инҳо ягона сарбозони артиши ӯ буданд, ки муваффақият ба даст оварданд.Нерӯҳои ба наздикӣ ба сафи чап даъватшуда пас аз ҳамлаи ҷавобӣ шикаста, гурехтанд.Гарчанде ки Легиони 36-ум бо талафоти сабук, ҳамагӣ 250 талафот раҳо ёфт, Калвинус тақрибан аз се ду ҳиссаи артиши худро то замони пурра аз кор баромаданаш аз даст дод.

Мисриён дар қад-қади дарёи Нил дар мавқеъи қавӣ қароргоҳ гузошта буданд ва бо ҳамроҳии флот буданд.Чанде пас, пеш аз он ки Птолемей ба артиши Митридат ҳамла кунад, қайсар омад.Қайсар ва Митридат дар масофаи 7 мил аз мавқеи Птоломей вохӯрданд.Барои расидан ба лагери Миср ба онҳо лозим омад, ки дарёи хурде гузаранд.Птоломей як отряди савора ва аскарони сабукро фиристод, то ки аз дарьё гузаштанро боздорад.Мутаассифона, барои мисриён, қайсар аскарони галлӣ ва германии худро барои гузаштан аз дарё пеш аз артиши асосӣ фиристод.Онҳо нофаҳмо гузашта буданд.Вақте ки қайсар омад, ӯ ба одамони худ фармон дод, ки дар болои дарё пулҳои муваққатӣ созанд ва артиши худро ба мисриён фармон дод.Вақте ки онҳо карданд, қувваҳои галликӣ ва германӣ пайдо шуданд ва ба паҳлӯ ва пушти Миср ҳамла карданд.Мисриён шикаста, ба лагери Птолемей баргаштанд ва бисёриҳо бо қаиқ гурехтанд.Миср ҳоло дар дасти қайсар буд, ки баъдан муҳосираи Искандарияро бардошт ва Клеопатраро ҳамчун ҳоким бо дигар бародаронаш, Птоломейи XIV дувоздаҳсола бар тахт гузошт.Пас аз он, Сезар ба таври ғайриоддӣ то моҳи апрел дар Миср монд ва аз робитаи тақрибан ду моҳ бо маликаи ҷавон пеш аз рафтан барои идомаи ҷанги шаҳрвандии худ лаззат бурд.Хабари бӯҳрон дар Осиё Сезарро водор кард, ки дар миёнаи соли 47 пеш аз милод Мисрро тарк кунад, ки дар он вақт сарчашмаҳо мегӯянд, Клеопатра аллакай ҳомиладор буд.Ӯ се легионро зери фармондеҳии писари яке аз озодшудагонаш барои таъмини ҳукмронии Клеопатра дар паси худ гузошт.Эҳтимол Клеопатра дар охири июн кӯдаке таваллуд кард, ки вай ӯро "Птолемей қайсар" номид ва Искандарияҳо "Кезарион" номиданд.Қайсар боварӣ дошт, ки кӯдак аз они ӯст, зеро ӯ иҷозат додааст, ки ин номро истифода барад.

Пас аз шикасти қувваҳои Птолемей дар ҷанги Нил, қайсарМисрро тарк карда, аз Сурия, Киликия ва Кападокия сафар карда, бо Фарнакс, писари Митридат VI ҷангид.Сипоҳи Фарнакс ба водие, ки ду лашкарро ҷудо мекард, фуромад.Қайсар аз ин иқдом ба ҳайрат афтод, зеро ин маънои онро дошт, ки рақибони ӯ бояд бо ҷанги пурқувват мубориза баранд.Мардони Фарнакс аз води боло баромаданд ва ба қатори тунуки легионерҳои қайсар машғул шуданд.Қайсар одамони боқимондаи худро аз сохтани лагери худ ба ёд овард ва шитобон онҳоро ба ҷанг ҷалб кард.Дар ҳамин ҳол, аробаҳои аробакаши Фарнакс хатти тунуки мудофиаро рахна карданд, вале бо жолаи мушакҳо (пила, найзаи румӣ) аз хати ҷангии қайсар дучор шуданд ва маҷбур шуданд, ки ақибнишинӣ кунанд.Цезарь ба хучуми чавобй cap кард ва лашкари Понтикро аз теппа боз фуровард, ки он чо тамоман торумор карда шуд.Пас аз он Сезар ҳамла кард ва лагери Фарнаксро гирифт ва ғалабаи худро анҷом дод.Ин як нуқтаи ҳалкунанда дар мансаби низомии қайсар буд - маъракаи панҷсоатаи ӯ бар зидди Фарнакс аз афташ он қадар зуд ва пурра буд, ки ба гуфтаи Плутарх (тақрибан 150 сол пас аз ҷанг навиштааст) вай онро бо калимаҳои машҳури лотинӣ, ки гуфта мешавад, ба Амантий навиштааст. дар Рум Вени, vidi, vici («Ман омадам, дидам, ғалаба кардам»).Суетониус мегӯяд, ки ҳамон се калима дар тантанаи ғалаба дар Зела намоён буданд.Фарнасес аз Зела гурехта, аввал ба Синоп гурехт ва сипас ба Салтанати Боспораи худ баргашт.Ӯ ба ҷалби артиши дигар шурӯъ кард, аммо дере нагузашта аз ҷониби домодаш Асандр, яке аз ҳокимони собиқаш, ки пас аз ҷанги Никополис исён карда буд, мағлуб шуд ва кушта шуд.Қайсар Митридат аз Пергамро подшоҳи нави салтанати Боспория эълон кард, зеро кӯмаки ӯ дар маъракаи Миср.

Сезар ба одамони худ фармон дод, ки дар охири моҳи декабр дар Лилибаум дар Сицилия ҷамъ шаванд.Вай як узви ноболиғи оилаи Скипио - як Скипио Салвито ё Салутио - ба ин ҳайат гузошт, зеро афсонае, ки дар Африқо ҳеҷ як Ссипио мағлуб намешавад.Вай дар он ҷо шаш легион ҷамъ овард ва 25 декабри соли 47 то пеш аз милод ба Африқо рафт.Транзит бо тундбод ва шамоли сахт халалдор шуд;танхо кариб 3500 легионер ва 150 аскари савора хамрохи у дар назди бандари душмани Хадрументум фуруд омаданд.Апокрифӣ, ҳангоми фуруд омадан, Сезар ба соҳил афтод, аммо тавонист фоли бадро бомуваффақият хандад, вақте ки ӯ ду каф регро гирифт ва эълон кард: "Ман туро дорам, Африқо!".

Ҷанги назди Картея як ҷанги хурди баҳрӣ дар марҳилаҳои охири Ҷанги шаҳрвандии қайсар буд, ки аз ҷониби қайсариён бо роҳбарии вакили қайсар Гай Дидиус бар зидди Помпейиён бо роҳбарии Публиус Аттиус Варус ғолиб омада буданд.Варус пас аз он бо боқимондаи Помпейиён дар Мунда барои мулоқот бо қайсар ҳамроҳ мешуд.Бо вуҷуди муқовимати шадид Помпейиён аз ҷониби Сезар мағлуб шуданд ва ҳам Лабиенус ва ҳам Варус кушта шуданд.

Титус Лабиенус ба нерӯҳои оптималӣ фармондеҳӣ мекард ва 8000 савораи нумидия ва 1600 савораи галликӣ ва германиро дар сохторҳои ғайриоддӣ ва зич барои аскарони савора ҷойгир мекард.Ҷойгиршавӣ ҳадафи худро гумроҳ кардани қайсарро, ки боварӣ дошт, ки онҳо пиёдагардони наздиктарин буданд, амалӣ кард.Аз ин рӯ, Қайсар лашкари худро дар як хатти васеъ ҷойгир кард, то ки иҳота нашавад, бо қувваи хурди худ аз 150 камонвар дар пеш ва 400 савора дар болҳо.Пас аз як иқдоми ҳайратангез, Лабиенус аскарони савораи худро дар ҳар ду паҳлӯ дароз кард, то қайсарро иҳота кунад ва дар марказ пиёдагардони сабуки Нумидияро ба воя расонд.Аскарони пиёда ва савораи сабуки Нумидия легионерони қайсариро бо найза ва тирҳо ба пӯшидан шурӯъ карданд.Ин хеле самарабахш буд, зеро легионерхо чавоби чавобй зада натавонистанд.Нумидиҳо танҳо ба масофаи бехатар ақибнишинӣ карда, ба партоби снарядҳо идома медоданд.Савораи Нумидиён аскарони савораи қайсарро торумор карда, муваффақ шуданд, ки легионҳои ӯро иҳота кунанд, ки онҳо ба гирдиҳамомада аз ҳар тараф ба ҳамлаҳо дучор шуданд.Кушунхои пиёдагарди сабуки Нумидия легионерхоро бо ракетахо тирборон карданд.Легионерони қайсар ба ивази душман пилаи худро партофтанд, вале бетаъсир монданд.Сарбозони румӣ асабонӣ шуда, барои мушакҳои Нумидия ҳадафи осонтар қарор доданд.Титус Лабиенус ба сафи пеши аскарони қайсар савор шуда, хеле наздик омад, то ки аскарони душманро таъна кунад.Як собиқадори легион даҳум ба Лабиенус омад, ки ӯро шинохт.Ветеран пилуми худро ба аспи Лабиенус партофта, кушта шуд."Ин ба шумо Лабиенусро таълим медиҳад, ки як сарбози даҳум ба шумо ҳамла мекунад" гуфт собиқадор ва Лабиенусро дар назди одамони худ шарманда карда.Аммо баъзе мардон ба воҳима сар карданд.Як обанбор кӯшиш кард, ки гурезад, аммо қайсар ин мардро гирифта, ба гирду атрофаш чарх зад ва фарёд зад: "душман дар он ҷост!".Қайсар фармон дод, ки хати ҷанг то ҳадди имкон дарозтар шавад ва ҳар як гурӯҳи дуюм гардиш кунад, то стандартҳо ба аскарони савораи Нумидия дар қафои Румиён ва дигар гурӯҳҳо ба аскарони пиёдагарди сабуки Нумидия рӯ ба рӯ шаванд.Легионерон пиёда ва аскарони савораи Optimates-ро пароканда карда, пилаҳои худро партофтанд.Онхо душмани худро дар масофаи кутох таъкиб карда, ба лагерь баргаштан гирифтанд.Аммо Марк Петреиус ​​ва Гней Калпурниус Писо бо 1600 аскари савораи нумидӣ ва шумораи зиёди аскарони сабук, ки легионерҳои қайсарро ҳангоми ақибнишинӣ таъқиб мекарданд, пайдо шуданд.Қайсар артиши худро барои ҷанг дубора сафарбар кард ва ҳамлаи ҷавобиро оғоз кард, ки қувваҳои оптиматсияро аз болои замин баргардонд.Дар ин лахза Петреюс ярадор шуд.Хар ду лашкар тамоман хаста шуда, ба лагерьхои худ баргаштанд.

Қувваҳои оптиматсияҳо, ки ба он Квинт Кесилий Метеллус Сципио сарварӣ мекарданд, аз ҷониби қувваҳои собиқадори вафодор ба Юлий Цезар ба таври қатъӣ мағлуб шуданд.Пас аз он ба зудӣ худкушии Скипио ва шарики ӯ, Катони хурдӣ, шоҳи Нумидия Ҷуба, ҳамсолони римии ӯ Маркус Петреиус ​​ва таслими Сицерон ва дигарон, ки бахшиши қайсарро қабул карданд, паси сар шуд.Ҷанг пеш аз сулҳ дар Африқо буд - Сезар 25 июли ҳамон сол ба Рум баргашт.Аммо мухолифати қайсар ҳанӯз анҷом наёфта буд;Титус Лабиенус, писарони Помпей, Варус ва чанд нафари дигар тавонистанд, ки артиши дигарро дар Баетика дар Ҳиспания Ulterior ҷамъ кунанд.Ҷанги шаҳрвандӣ ба охир нарасид ва ҷанги Мунда ба зудӣ идома хоҳад ёфт.Ҷанги Тапсус одатан ҳамчун нишонаи охирини миқёси васеъи филҳои ҷангӣ дар Ғарб ҳисобида мешавад.

Пас аз бозгашти қайсар ба Рум, ӯ чаҳор ғалабаро ҷашн гирифт: бар Галлия,Миср , Осиё ва Африқо.Аммо Сезар дар моҳи ноябри соли 46 пеш аз милод ба Испания рафт, то мухолифатро дар он ҷо тоб диҳад.Таъин шудани ӯ Квинт Кассиус Лонгинус пас аз маъракаи аввалинаш дар Испания боиси исён шуд: "тамаъ ва... табъи ногувор" -и Кассиус боиси он шуд, ки бисёре аз музофотҳо ва сарбозон гурези ошкоро ба кори Помпей эълон карданд, ки қисман аз ҷониби писарони Помпей Гнейс ва Секстус.Ба Помпейиён дар он ҷо дигар гурезагон аз Тапсус, аз ҷумла Лабиенус ҳамроҳ шуданд.Пас аз гирифтани хабари нохуш аз нимҷазира, ӯ бо як легионери ботаҷриба рафт, зеро бисёре аз собиқадорони ӯ аз кор озод карда шуданд ва Италияро ба дасти устоди нави худ Лепидус дод.Вай дар маҷмӯъ ҳашт легионро роҳбарӣ мекард, ки ин тарсро ба вуҷуд овард, ки вай аз қувваи пурқуввати Гней Помпей иборат аз беш аз сездаҳ легион ва ёрирасони дигар мағлуб шавад.Маъракаи Испания пур аз ваҳшӣ буд, ки Сезар ба душманонаш ҳамчун исёнгарон муносибат мекард;Мардуми қайсар истеҳкомҳои худро бо каллаҳои бурида ва аскарони душманро зебу зинат медоданд.Қайсар аввал ба Испания омад ва Улияро аз муҳосира озод кард.Пас аз он вай ба муқобили Кордуба, ки аз ҷониби Секст Помпей гарнизон карда шуда буд, баромад, ки аз бародараш Гнеус кӯмак дархост кард.Гней дар аввал бо маслиҳати Лабиенус аз ҷанг даст кашид ва қайсарро ба муҳосираи зимистонаи шаҳр маҷбур кард, ки дар ниҳоят пас аз пешрафти андак қатъ карда шуд;Пас аз он Сезар ба муҳосираи Атегуа гузашт, ки аз ҷониби артиши Гней сояаш буд.Бо вуҷуди ин, фирорҳои назаррас ба қувваҳои Помпей зарба заданд: Атегуа 19 феврали 45 пеш аз милод таслим шуд, ҳатто пас аз он ки фармондеҳи Помпейи он фироркунандагони гумонбаршуда ва оилаҳои онҳоро дар деворҳо кушт.Нерӯҳои Гней Помпей баъд аз он аз Атегуа ақибнишинӣ карданд, ки пас аз он қайсар буданд.

Ҷанги Мунда (17 марти 45 то милод), дар ҷануби Испания Ulterior, ҷанги ниҳоии ҷанги шаҳрвандии қайсар бар зидди пешвоёни оптиматсияҳо буд.Бо ғалабаи низомӣ дар Мунда ва марги Титус Лабиенус ва Гней Помпей (писари калонии Помпей), Сезар аз ҷиҳати сиёсӣ тавонист бо пирӯзӣ ба Рум баргардад ва сипас ҳамчун диктатори интихобшудаи Рум ҳукумат кунад.Баъдан, куштори Юлий Сезар таназзули ҷумҳурихоҳонро оғоз кард, ки ба империяи Рум оварда расонд, ки бо ҳукмронии император Август оғоз ёфт.Қайсар вориси худ Квинт Фабиус Максимусро тарк кард, то Мундаро муҳосира кунад ва барои ором кардани вилоят ҳаракат кард.Кордуба таслим шуд: мардони мусаллаҳе, ки дар шаҳр ҳузур доштанд (асосан ғуломони мусаллаҳ) ба қатл расонида шуданд ва шаҳр маҷбур шуд, ки ҷуброни вазнин пардохт кунад.Шаҳри Мунда чанд муддат истодагарӣ кард, аммо пас аз кӯшиши бебарори шикастани муҳосира таслим шуд ва 14 000 асирро гирифт.Гай Дидиус, фармондеҳи баҳрии содиқ ба қайсар, аксари киштиҳои Помпейро шикор мекард.Gnaeus Pompeius дар хушкӣ паноҳ бурд, аммо дар давоми ҷанги Лауро ба гӯша афтод ва кушта шуд.Ҳарчанд Секст Помпей дар озодӣ монд, пас аз Мунда дигар лашкарҳои консервативӣ вуҷуд надоштанд, ки ҳукмронии қайсарро зери шубҳа мегузоранд.Пас аз бозгашт ба Рум, ба гуфтаи Плутарх, "зафарае, ки ӯ барои ин пирӯзӣ таҷлил мекард, румиёнро беш аз ҳама нохушнуд кард. Зеро ӯ сарбозони хориҷӣ ё подшоҳони ваҳшиёнаро мағлуб накарда буд, балки фарзандон ва оилаи яке аз бузургтарин мардони Рум».Қайсар як умр диктатор шуд, гарчанде ки муваффақияти ӯ кӯтоҳмуддат буд;

Ҷанги Лауро (45 пеш аз милод) охирин мавқеи Гней Помпейи хурдӣ, писари Гней Помпей Магнус, бар зидди пайравони Юлий Сезар дар давоми ҷанги шаҳрвандии солҳои 49-45 пеш аз милод буд.Пас аз мағлуб шудан дар ҷанги Мунда, Помпейи хурдсол ноком кӯшиш кард, ки аз Hispania Ulterior тавассути баҳр фирор кунад, аммо дар ниҳоят маҷбур шуд, ки ба замин расад.Помпейиён аз ҷониби нерӯҳои қайсарӣ таҳти сарварии Люсиус Кейсенниус Ленто таъқиб карда шуданд, дар як теппаи ҷангалзор дар наздикии шаҳри Лауро, ки дар он ҷо аксарияти онҳо, аз ҷумла Помпейи хурдӣ, дар ҷанг кушта шуданд.

Таъин шудани қайсар дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ ба диктатура, аввал муваққатан - баъдан ба таври доимӣ дар аввали соли 44 пеш аз милод - дар якҷоягӣ бо ҳукмронии де-факто ва эҳтимолан номуайяни нимиллоҳии монархия, ба як тавтеае оварда расонд, ки дар куштори ӯ дар Идес моҳи март муваффақ шуд. 44 то эраи мо, се рӯз пеш аз он ки қайсар ба шарқ ба Парфия равад.Дар байни фитнагарон бисьёр офицерони кайсарй, ки дар солхои чангхои гражданй хизмати аъло нишон дода буданд, инчунин одамоне буданд, ки Цезарь авф карда буд.