Irlandzka wojna o niepodległość

Irlandzka wojna o niepodległość (1919-1921) była wojną partyzancką prowadzoną przez Irlandzką Armię Republikańską (IRA) przeciwko siłom brytyjskim, w tym armii brytyjskiej, Królewskiej Irlandzkiej Policji (RIC) i grupom paramilitarnym, takim jak Black and Tans i Auxiliaries .Konflikt ten nastąpił po powstaniu wielkanocnym w 1916 r., które choć początkowo zakończyło się niepowodzeniem, pobudziło poparcie dla niepodległości Irlandii i doprowadziło do zwycięstwa wyborczego Sinn Féin w 1918 r., partii republikańskiej, która utworzyła separatystyczny rząd i ogłosiła niepodległość Irlandii w 1919 r.Wojna rozpoczęła się 21 stycznia 1919 r. zasadzką Soloheadbega, w wyniku której ochotnicy IRA zabili dwóch oficerów RIC.Początkowo działalność IRA skupiała się na zdobywaniu broni i uwalnianiu więźniów, natomiast nowo utworzona Dáil Éireann pracowała nad utworzeniem funkcjonującego państwa.Rząd brytyjski zdelegalizował Dáil we wrześniu 1919 roku, co oznacza intensyfikację konfliktu.Następnie IRA rozpoczęła zasadzki na patrole RIC i armii brytyjskiej, atakując koszary i powodując opuszczenie izolowanych placówek.W odpowiedzi rząd brytyjski wzmocnił RIC siłami czarnoskórymi i opalonymi oraz oddziałami pomocniczymi, którzy zasłynęli z brutalnych represji wobec ludności cywilnej, często sankcjonowanych przez rząd.Ten okres przemocy i odwetu stał się znany jako „wojna czarno-brązowa”.Nieposłuszeństwo obywatelskie również odegrało pewną rolę, a irlandzcy kolejarze odmówili transportu brytyjskich żołnierzy i zaopatrzenia.Do połowy 1920 roku republikanie przejęli kontrolę nad większością rad hrabstw, a władza brytyjska na południu i zachodzie Irlandii osłabła.Pod koniec 1920 r. przemoc nasiliła się dramatycznie. W Krwawą Niedzielę (21 listopada 1920 r.) IRA zamordowała w Dublinie czternastu oficerów brytyjskiego wywiadu, a RIC w odwecie strzelała do tłumu na meczu piłki nożnej gaelickiej, zabijając czternastu cywilów.W następnym tygodniu IRA zabiła siedemnastu żołnierzy pomocniczych w zasadzce Kilmichael.W dużej części południowej Irlandii ogłoszono stan wojenny, a siły brytyjskie spaliły miasto Cork w odwecie za zasadzkę.Konflikt nasilił się, w wyniku czego zginęło około 1000 osób, a 4500 republikanów zostało internowanych.W Ulsterze, zwłaszcza w Belfaście, konflikt miał wyraźny wymiar sekciarski.Większość protestancka, w większości związkowa i lojalistyczna, starła się z mniejszością katolicką, która w większości opowiadała się za niepodległością.Lojalistyczne organizacje paramilitarne i nowo utworzona Policja Specjalna Ulsteru (USC) zaatakowały katolików w odwecie za działania IRA, co doprowadziło do gwałtownego konfliktu na tle wyznaniowym, w wyniku którego zginęło prawie 500 osób, w większości katolików.Ustawa o rządzie irlandzkim z maja 1921 r. podzieliła Irlandię, tworząc Irlandię Północną.Zawieszenie broni w dniu 11 lipca 1921 r. doprowadziło do negocjacji i podpisania traktatu anglo-irlandzkiego 6 grudnia 1921 r. Traktat zakończył panowanie brytyjskie w większości Irlandii, ustanawiając Wolne Państwo Irlandzkie jako samorządne dominium 6 grudnia 1922 r. , podczas gdy Irlandia Północna pozostała częścią Zjednoczonego Królestwa.Pomimo zawieszenia broni w Belfaście i na obszarach przygranicznych nadal dochodziło do przemocy.IRA rozpoczęła nieudaną ofensywę północną w maju 1922 r. Brak porozumienia między republikanami w sprawie traktatu anglo-irlandzkiego doprowadził do irlandzkiej wojny domowej trwającej od czerwca 1922 r. do maja 1923 r. Wolne Państwo Irlandzkie przyznało ponad 62 000 medali za służbę podczas wojny o niepodległość, w tym ponad 15 000 wydanych bojownikom IRA z latających kolumn.Irlandzka wojna o niepodległość była kluczową fazą walki Irlandii o niepodległość, powodującą znaczące zmiany polityczne i społeczne oraz kładąc podwaliny pod późniejszą wojnę domową i ostateczne ustanowienie niepodległej Irlandii.