Wielka rzymska wojna domowa

Po wyjeździe Krassusa z Rzymu pod koniec 55 roku p.n.e. i po jego śmierci w bitwie w 53 roku p.n.e., I Triumwirat zaczął się wyraźniej łamać.Wraz ze śmiercią Krassusa i Julii (córki Cezara i żony Pompejusza) w 54 roku p.n.e. równowaga sił między Pompejuszem a Cezarem załamała się i dlatego „pojedynek między dwojgiem” mógł wydawać się nieunikniony”.Od 61 roku p.n.e. główna linia podziału politycznego w Rzymie równoważyła wpływy Pompejusza, co doprowadziło do poszukiwania przez niego sojuszników spoza rdzenia arystokracji senatorskiej, tj. Krassusa i Cezara;ale wzrost anarchicznej przemocy politycznej w latach 55–52 p.n.e. ostatecznie zmusił Senat do sprzymierzenia się z Pompejuszem w celu przywrócenia porządku.Załamanie porządku w latach 53 i 52 p.n.e. było niezwykle niepokojące: ludzie tacy jak Publius Clodius Pulcher i Titus Annius Milo byli „w zasadzie niezależnymi agentami” prowadzącymi duże, brutalne gangi uliczne w bardzo niestabilnym środowisku politycznym.Doprowadziło to do wyłącznego konsulatu Pompejusza w 52 roku p.n.e., w którym przejął on wyłączną kontrolę nad miastem bez zwoływania zgromadzenia wyborczego.Jednym z powodów, dla których Cezar zdecydował się wyruszyć na wojnę, było to, że będzie ścigany za nieprawidłowości prawne podczas sprawowania konsulatu w 59 roku p.n.e. oraz za naruszenia różnych praw uchwalonych przez Pompejusza pod koniec lat 50. XX wieku, czego konsekwencją byłoby haniebne wygnanie .Decyzja Cezara o walce w wojnie domowej była motywowana głównie potknięciami w wysiłkach o uzyskanie drugiego konsulatu i triumfu, w czym niezastosowanie się do tego zagroziłoby jego przyszłości politycznej.Co więcej, wojna w 49 roku p.n.e. była korzystna dla Cezara, który kontynuował przygotowania militarne, podczas gdy Pompejusz i republikanie ledwo rozpoczęli przygotowania.Już w czasach starożytnych przyczyny wojny były zagadkowe i kłopotliwe, a konkretnych motywów „nigdzie nie można było znaleźć”.Istniały różne preteksty, jak choćby twierdzenie Cezara, że ​​broni praw trybunów po ich ucieczce z miasta, co było „zbyt oczywistą fikcją”.

Przez miesiące poprzedzające styczeń 49 roku p.n.e. zarówno Cezar, jak i przeciwnicy cesarstwa, do których należeli Pompejusz, Katon i inni, wydawali się wierzyć, że druga strona ustąpi lub, w przypadku braku takiego rozwiązania, zaproponuje akceptowalne warunki.W ciągu ostatnich kilku lat zaufanie między nimi uległo erozji, a powtarzające się cykle manewrów na krawędzi zniweczyły szanse na kompromis.1 stycznia 49 roku p.n.e. Cezar oświadczył, że byłby skłonny zrezygnować, gdyby inni dowódcy również to zrobili, ale według słów Gruena „nie zniósłby żadnej różnicy w siłach ich sar i Pompejusza”, co wydawało się grozić wojną, gdyby jego warunki nie zostały spełnione.Przedstawiciele Cezara w mieście spotkali się z przywódcami senatorów z bardziej pojednawczym przesłaniem, Cezar był skłonny zrezygnować z Galii Zaalpejskiej, jeśli pozwolono mu zatrzymać dwa legiony i prawo do kandydowania na konsula bez rezygnacji ze swojego imperium (a tym samym prawa triumfować), ale warunki te zostały odrzucone przez Katona, który oświadczył, że nie zgodzi się na nic, jeśli nie zostanie to przedstawione publicznie przed Senatem.Senat został przekonany w przededniu wojny (7 stycznia 49 r. p.n.e.) – podczas gdy Pompejusz i Cezar w dalszym ciągu gromadzili wojska – aby zażądał od Cezara rezygnacji ze stanowiska pod groźbą uznania go za wroga państwa.Kilka dni później Senat odebrał także Cezarowi pozwolenie na kandydowanie w wyborach zaocznych i wyznaczył następcę prokonsulatu Cezara w Galii;podczas gdy prosesariańscy trybuni zawetowali te propozycje, Senat zignorował je i przeniósł senatus consultum ultimum, upoważniając sędziów do podejmowania wszelkich niezbędnych działań dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa.W odpowiedzi wielu procesarskich trybunów, dramatyzując swoją trudną sytuację, uciekło z miasta do obozu Cezara.

Cezar został mianowany gubernatorem regionu rozciągającego się od południowej Galii po Illyricum.Gdy jego kadencja gubernatora dobiegła końca, Senat nakazał Cezarowi rozwiązanie armii i powrót do Rzymu.W styczniu 49 roku p.n.e. Juliusz Cezar poprowadził pojedynczy legion, Legio XIII, na południe przez Rubikon z Galii Przedalpejskiej do Włoch, aby przedostać się do Rzymu.Czyniąc to, celowo złamał prawo imperium i sprawił, że konflikt zbrojny stał się nieunikniony.Rzymski historyk Swetoniusz przedstawia Cezara jako niezdecydowanego, gdy zbliżał się do rzeki, i przypisuje przeprawę nadprzyrodzonemu objawieniu.Doniesiono, że Cezar jadł obiad z Sallustem, Hirtiusem, Oppiusem, Lucjuszem Balbusem i Sulpicusem Rufusem w wieczór po jego słynnej przeprawie do Włoch 10 stycznia.Tytus Labienus, najbardziej zaufany porucznik Cezara w Galii, uciekł od Cezara do Pompejusza, prawdopodobnie z powodu gromadzenia przez Cezara chwały militarnej lub wcześniejszej lojalności wobec Pompejusza.Według Swetoniusza Cezar wypowiedział słynne zdanie ālea iacta est („kości zostały rzucone”).Wyrażenie „przekroczenie Rubikonu” przetrwało i odnosi się do każdej osoby lub grupy, która nieodwołalnie angażuje się w ryzykowne lub rewolucyjne działanie, podobnie jak współczesne wyrażenie „przekraczanie punktu bez powrotu”.Decyzja Cezara o szybkim działaniu zmusiła Pompejusza, konsulów i dużą część rzymskiego senatu do ucieczki z Rzymu.Przeprawa Juliusza Cezara przez rzekę przyspieszyła wielką rzymską wojnę domową.

Wiadomość o wtargnięciu Cezara do Italii dotarła do Rzymu około 17 stycznia.W odpowiedzi Pompejusz „wydał edykt, w którym uznał stan wojny domowej, nakazał wszystkim senatorom iść za nim i zadeklarował, że każdego, kto pozostanie w tyle, będzie uważał za zwolennika Cezara”.To skłoniło jego sojuszników do opuszczenia miasta wraz z wieloma niezaangażowanymi senatorami, obawiając się krwawych represji z poprzednich wojen domowych;inni senatorowie po prostu opuszczali Rzym i udali się do swoich wiejskich willi, mając nadzieję na zachowanie dyskrecji.

Wyczucie czasu Cezara było dalekowzroczne: chociaż siły Pompejusza w rzeczywistości znacznie przewyższały liczebnie pojedynczy legion Cezara, tworząc co najmniej 100 kohort, czyli 10 legionów, „w żadnym wypadku nie można było opisać Włoch jako przygotowanych na inwazję”.Cezar zdobył Ariminum (dzisiejsze Rimini) bez oporu, a jego ludzie przeniknęli już do miasta;w krótkim czasie zdobył trzy kolejne miasta.Pod koniec stycznia Cezar i Pompejusz prowadzili negocjacje, a Cezar zaproponował, aby obaj wrócili do swoich prowincji (co wymagałoby podróży Pompejusza do Hiszpanii), a następnie rozwiązali swoje siły.Pompejusz przyjął te warunki pod warunkiem natychmiastowego wycofania się z Włoch i poddania się arbitrażowi sporu przez Senat, przy czym kontroferta, którą Cezar w związku z tym odrzucił, wystawiłaby go na łaskę wrogich senatorów, rezygnując jednocześnie ze wszystkich korzyści płynących z jego niespodziewana inwazja.Cezar nadal posuwał się naprzód.Po spotkaniu pięciu kohort pod dowództwem Quintusa Minuciusa Thermusa w Iguvium, siły Thermusa zdezerterowały.Cezar szybko opanował Picenum, obszar, z którego wywodziła się rodzina Pompejusza.Chociaż wojska Cezara stoczyły raz potyczkę z lokalnymi siłami, na szczęście dla niego ludność nie była wrogo nastawiona: jego żołnierze powstrzymywali się od grabieży, a jego przeciwnicy „nie cieszyli się popularnością”.W lutym 49 roku p.n.e. Cezar otrzymał posiłki i zdobył Asculum, gdy miejscowy garnizon zdezerterował.

Oblężenie Korfinium było pierwszą znaczącą konfrontacją militarną wojny domowej Cezara.Podjęta w lutym 49 roku p.n.e., widziała, jak siły Populares Gajusza Juliusza Cezara oblegały włoskie miasto Korfinium, które było utrzymywane przez siły Optymatów pod dowództwem Lucjusza Domicjusza Ahenobarbusa.Oblężenie trwało zaledwie tydzień, po czym obrońcy poddali się Cezarowi.To bezkrwawe zwycięstwo było dla Cezara znaczącym propagandowym zamachem stanu i przyspieszyło odwrót głównych sił Optimate z Włoch, pozostawiając Popularesom skuteczną kontrolę nad całym półwyspem.Pobyt Cezara w Korfinium trwał w sumie siedem dni i po przyjęciu kapitulacji natychmiast rozbił obóz i wyruszył do Apulii, aby ścigać Pompejusza.Dowiedziawszy się o zwycięstwie Cezara Pompejusz zaczął maszerować ze swoją armią z Lucerii do Canusium, a następnie do Brundisium, skąd mógł dalej się wycofać, przekraczając Morze Adriatyckie do Epiru.Gdy rozpoczął swój marsz, Cezar miał ze sobą sześć legionów, natychmiast wysyłając legiony Ahenobarbusa pod dowództwem Kurio, aby zabezpieczyli Sycylię;później walczyli o niego w Afryce.Pompejusz miał wkrótce zostać oblężony w Brundyzjum przez wojska Cezara, choć mimo to jego ewakuacja zakończyła się sukcesem.

Postęp Cezara wzdłuż wybrzeża Adriatyku był zaskakująco łagodny i zdyscyplinowany: jego żołnierze nie plądrowali terenów wiejskich, tak jak żołnierze podczas wojny społecznej kilka dekad wcześniej;Cezar nie zemścił się na swoich wrogach politycznych, jak to zrobili Sulla i Mariusz.Polityka łaski była również bardzo praktyczna: spokój Cezara uniemożliwił zwrócenie się przeciwko niemu ludności Włoch.W tym samym czasie Pompejusz planował ucieczkę na wschód do Grecji, gdzie mógłby zebrać potężną armię ze wschodnich prowincji.Dlatego uciekł do Brundisium (współczesne Brindisi), rekwirując statki handlowe do podróży po Adriatyku.Juliusz Cezar oblega włoskie miasto Brundisium na wybrzeżu Morza Adriatyckiego, które było utrzymywane przez siły Optymatów pod dowództwem Gneusza Pompejusza Wielkiego.Po serii krótkich potyczek, podczas których Cezar próbował zablokować port, Pompejusz opuścił miasto i zdołał ewakuować swoich ludzi przez Adriatyk do Epiru.Odwrót Pompejusza oznaczał, że Cezar miał pełną kontrolę nad Półwyspem Apenińskim, nie mając możliwości ścigania sił Pompejusza na wschodzie, zamiast tego zdecydował się udać na zachód, aby stawić czoła legionom, które Pompejusz stacjonował w Hispanii.W drodze do Hispanii Cezar skorzystał z okazji i po raz pierwszy od dziewięciu lat wrócił do Rzymu.Chciał wyglądać na prawowitego przedstawiciela Rzeczypospolitej, dlatego 1 kwietnia zorganizował z nim spotkanie Senatu poza granicami miasta.Zaproszony został również wielki mówca Cyceron, do którego Cezar wysłał listy z prośbą o przybycie do Rzymu, ale Cycerona nie dawało się przekonać, ponieważ był zdecydowany nie dać się wykorzystać i obawiał się coraz bardziej złowrogiego tonu listów.

Pozostawiając Marka Antoniusza na czele Italii, Cezar wyruszył na zachód do Hiszpanii.Po drodze rozpoczął oblężenie Massilii, gdy miasto zablokowało mu wjazd i przeszedł pod dowództwo wspomnianego Domicjusza Ahenobarbusa.Pozostawiając siły oblegające, Cezar udał się do Hiszpanii z niewielką strażą przyboczną i 900 niemiecką kawalerią pomocniczą.Po rozpoczęciu oblężenia Ahenobarbus przybył do Massilii, aby bronić jej przed siłami Cezara.Pod koniec czerwca statki Cezara, chociaż były mniej umiejętnie zbudowane niż statki Massiliotów i miały przewagę liczebną, odniosły zwycięstwo w późniejszej bitwie morskiej.Gajusz Treboniusz przeprowadził oblężenie przy użyciu różnych machin oblężniczych, w tym wież oblężniczych, rampy oblężniczej i „taranu testudo”.Gaius Scribonius Curio, nieostrożny w odpowiedniej ochronie Cieśnin Sycylijskich, pozwolił Lucjuszowi Nasidiusowi sprowadzić więcej statków na pomoc Ahenobarbusowi.Stoczył drugą bitwę morską z Decimusem Brutusem na początku września, ale wycofał się pokonany i popłynął do Hispanii.Podczas ostatecznej kapitulacji Massilii Cezar okazał swoją zwykłą pobłażliwość, a Lucjusz Ahenobarbus uciekł do Tesalii na jedynym statku, który był w stanie uciec z Populares.Później Massilii pozwolono zachować nominalną autonomię, ze względu na starożytne więzi przyjaźni i poparcia Rzymu, wraz z niektórymi terytoriami, podczas gdy większość jej imperium została skonfiskowana przez Juliusza Cezara.

Cezar przybył do Hispanii czerwca 49 roku p.n.e., gdzie udało mu się zdobyć przełęcze Pirenejów bronione przez Pompejusza Lucjusza Afraniusza i Marka Petrejusza.Pod Ilerdą pokonał armię pompejańską pod wodzą legatów Lucjusza Afraniusza i Marka Petrejusza.W przeciwieństwie do wielu innych bitew wojny domowej była to bardziej kampania manewrowa niż rzeczywista walka.Po kapitulacji głównej armii republikańskiej w Hiszpanii, Cezar pomaszerował następnie w kierunku Varro w Hispania Ulterior, który natychmiast bez walki poddał się mu, co doprowadziło do poddania się kolejnych dwóch legionów.Następnie Cezar pozostawił legata Kwintusa Kasjusza Longinusa — brata Gajusza Kasjusza Longinusa — jako dowódcę Hiszpanii wraz z czterema legionami, składającymi się częściowo z ludzi, którzy się poddali i przeszli do obozu Cezara, po czym wrócił z resztą legionów. swoją armię do Massilii i jej oblężenia.

Oblężenie Curicty było konfrontacją militarną, która miała miejsce we wczesnych fazach wojny domowej Cezara.Miało to miejsce w 49 roku p.n.e. i było świadkiem oblężenia znacznych sił Populares dowodzonych przez Gajusza Antoniusza na wyspie Curicta przez flotę Optimate pod dowództwem Lucjusza Skryboniusza Libo i Marka Oktawiusza.Stało się to natychmiast po klęsce morskiej Publiusa Korneliusza Dolabelli, a Antoniusz ostatecznie skapitulował podczas długotrwałego oblężenia.Te dwie porażki były jednymi z najbardziej znaczących, jakie ponieśli Populares podczas wojny domowej.Bitwę uznano za katastrofę dla sprawy cesarskiej.Wydaje się, że miało to duże znaczenie dla Cezara, który wymienia to obok śmierci Kurio jako jedną z najgorszych niepowodzeń wojny domowej.Z czterech podanych przez Swetoniusza przykładów najbardziej katastrofalnych porażek, jakie Populares poniósł w wojnie domowej, wymieniono zarówno klęskę floty Dolabelli, jak i kapitulację legionów pod Curicta.

Bitwa pod Tauroento była bitwą morską stoczoną u wybrzeży Tauroento podczas wojny domowej Cezara.Po udanej bitwie morskiej pod Massilią, 31 lipca 49 roku p.n.e. flota cesarska dowodzona przez Decimusa Juniusa Brutusa Albinusa po raz kolejny weszła w konflikt z flotą Massiliotów i pompejańską flotą pomocy dowodzoną przez Kwintusa Nasidiusa.Pomimo znacznej przewagi liczebnej, Cezarowie zwyciężyli i oblężenie Massilii mogło być kontynuowane, prowadząc do ostatecznej kapitulacji miasta.Zwycięstwo morskie pod Tauroento oznaczało, że oblężenie Massilii mogło być kontynuowane po wprowadzeniu blokady morskiej.Nasidius zdecydował, że biorąc pod uwagę stan floty Massiliotów, rozsądniej byłoby udzielić wsparcia siłom Pompejusza w Hispania Citerior, zamiast dalej pomagać w operacjach w Galii.Miasto Massilia było przerażone, gdy dowiedziało się o zniszczeniu ich floty, mimo to było przygotowane na wiele kolejnych miesięcy oblężenia.Wkrótce po klęsce Ahenobarbus uciekł z Massilii i pod osłoną gwałtownej burzy uniknął schwytania.

Bitwa pod Uticą (49 p.n.e.) podczas wojny domowej Cezara toczyła się pomiędzy generałem Juliusza Cezara Gajuszem Skryboniuszem Curio a legionistami pompejańskimi dowodzonymi przez Publiusza Attiusa Warusa, wspieranymi przez kawalerię numidyjską i piechotę wysłaną przez króla Numidii Jubę I.Kurio pokonał Pompejusza i Numidyjczyków i wypędził Warusa z powrotem do miasta Utica.W zamieszaniu wywołanym bitwą Curio został wezwany do zajęcia miasta, zanim Varus zdążył się przegrupować, ale powstrzymał się, ponieważ nie miał pod ręką środków, aby przeprowadzić atak na miasto.Jednak następnego dnia zaczął tworzyć kontrawalację z Uticą, mając na celu zagłodzenie miasta i poddanie się.Do Varusa zwrócili się czołowi obywatele miasta, którzy błagali go, aby się poddał i oszczędził miastu okropności oblężenia.Varus jednak właśnie dowiedział się, że król Juba jest w drodze z dużymi siłami, więc zapewnił ich, że przy pomocy Juby Curio wkrótce zostanie pokonany.Curio usłyszał podobne raporty i porzucił oblężenie, udając się do Castra Cornelia.Fałszywe doniesienia z Utica o sile Dżuby spowodowały, że stracił czujność, co doprowadziło do bitwy nad rzeką Bagradas.

Po pokonaniu numidyjskich sojuszników Varusa w wielu potyczkach, pokonał Varusa w bitwie pod Utica, który uciekł do miasta Utica.W zamieszaniu związanym z bitwą Curio został wezwany do zajęcia miasta, zanim Varus zdążył się przegrupować, ale powstrzymał się, ponieważ nie miał pod ręką środków do podjęcia ataku na miasto.Jednak następnego dnia zaczął tworzyć kontrawalencję Utica, z zamiarem zagłodzenia miasta do poddania się.Do Varusa zwrócili się czołowi obywatele miasta, którzy błagali go, by się poddał i oszczędził miastu okropności oblężenia.Varus jednak właśnie dowiedział się, że król Juba jest w drodze z dużymi siłami, więc zapewnił ich, że z pomocą Juby Curio wkrótce zostanie pokonany.Curio, słysząc również, że armia Dżuby znajduje się mniej niż 23 mile od Utica, porzucił oblężenie i udał się do swojej bazy na Castra Cornelia.Gaius Scribonius Curio został zdecydowanie pokonany przez Pompejuszy pod wodzą Attiusa Varusa i króla Juby I z Numidii.Jeden z legatów Kuriona, Gnejusz Domicjusz, podjechał do Kurio z garstką ludzi i namawiał go do ucieczki i powrotu do obozu.Curio zapytał, jak mógł kiedykolwiek spojrzeć Cezarowi w twarz po tym, jak stracił mu swoją armię, i odwracając się twarzą do nadciągających Numidów, walczył dalej, aż został zabity.Tylko kilku żołnierzom udało się uciec z krwawej łaźni, która nastąpiła, podczas gdy trzystu kawalerii, którzy nie poszli za Curio do bitwy, wróciło do obozu w Castra Cornelia, niosąc złe wieści.

Wracając do Rzymu w grudniu 49 roku p.n.e., Cezar pozostawił Kwintusa Kasjusza Longinusa na stanowisku dowódcy Hiszpanii, a pretor Marcus Aemilius Lepidus mianował go dyktatorem.Jako dyktator przeprowadził wybory na konsulat w 48 roku p.n.e., po czym za pomocą władzy dyktatorskiej uchwalił ustawy przywracające z wygnania osoby skazane przez sądy Pompejusza w 52 roku p.n.e., z wyjątkiem Tytusa Anniusza Milo, oraz przywracające prawa polityczne dzieciom ofiar Sullana zakazy.Utrzymanie dyktatury byłoby jedynym sposobem na uniknięcie rezygnacji z imperium, legionów, prowincji i prawa do triumfu w pomerium.Startując w tych samych wyborach, które przeprowadził, zdobył drugą kadencję konsula z Publiuszem Serwiliuszem Vatia Isauricusem jako swoim kolegą.Zrezygnował z dyktatury po jedenastu dniach.Następnie Cezar wznowił pościg za Pompejuszem przez Adriatyk.

4 stycznia 48 roku p.n.e. Cezar przeniósł siedem legionów – najprawdopodobniej poniżej połowy siły – do małej floty, którą zebrał i przepłynął Adriatyk.Przeciwnik Cezara w konsulacie 59 roku p.n.e., Marek Kalpurniusz Bibulus, był odpowiedzialny za obronę Adriatyku dla Pompejusza: decyzja Cezara o wypłynięciu zaskoczyła jednak flotę Bibulusa.Cezar wylądował w Paeleste, na wybrzeżu Epirot, bez sprzeciwu i zakazu.Jednak wieść o lądowaniu rozeszła się i flota Bibulusa szybko zmobilizowała się, aby zapobiec przeprawie jakichkolwiek dalszych statków, co postawiło Cezara w znacznie niekorzystnej sytuacji liczebnej.Po wylądowaniu Cezar wyruszył w nocny marsz na miasto Oricum.Jego armia wymusiła kapitulację miasta bez walki;Dowodzący tam legat Pompejuszowy – Lucjusz Manlius Torquatus – został przez mieszczan zmuszony do opuszczenia swego stanowiska.Blokada Bibulusa sprawiła, że ​​Cezar nie mógł prosić Włoch o żywność;i choć kalendarz wskazywał styczeń, była to późna jesień, co oznaczało, że Cezar musiał czekać wiele miesięcy na zdobycie pożywienia.Chociaż w Oricum znajdowało się kilka statków zbożowych, uciekły one, zanim siły Cezara zdążyły je schwytać.Następnie ruszył na Apolonii i zmusił ją do kapitulacji, po czym opuścił obóz, by zaatakować główne centrum zaopatrzenia Pompejusza w Dyrrhachium.Zwiad Pompejusza był w stanie wykryć ruch Cezara w kierunku Dyrrhachium i pobić go do ważnego centrum zaopatrzenia.Gdy znaczne siły Pompejusza ustawiły się przeciwko niemu, Cezar wycofał się do swoich już zdobytych osad.Cezar wezwał posiłki pod dowództwem Marka Antoniusza, aby przepłynęły przez Adriatyk, aby go wesprzeć, ale przeszkodziła im zmobilizowana flota Bibulusa;zrozpaczony Cezar próbował przedostać się z Epiru z powrotem do Włoch, ale został zmuszony do powrotu przez zimową burzę.W międzyczasie siły Pompejusza realizowały strategię polegającą na zagłodzeniu legionów Cezara.Jednak Antoniuszowi udało się wymusić przeprawę mniej więcej w czasie śmierci Bibulusa i dotarł do Epiru 10 kwietnia z czterema dodatkowymi legionami.Antoniusz miał szczęście, że uciekł flocie Pompejusza przy minimalnych stratach;Pompejusz nie był w stanie zapobiec połączeniu posiłków Antoniusza z Cezarem.

Cezar próbował zdobyć kluczowe pompejańskie centrum logistyczne Dyrrachium, ale nie powiodło mu się to po zajęciu go przez Pompejusza i okolicznych wzgórz.W odpowiedzi Cezar oblegał obóz Pompejusza i zbudował jego okrążenie, aż po miesiącach potyczek Pompejusz był w stanie przebić się przez ufortyfikowane linie Cezara, zmuszając Cezara do strategicznego odwrotu do Tesalii.W szerszym znaczeniu Pompejanie byli uszczęśliwieni zwycięstwem, ponieważ po raz pierwszy w wojnie domowej Cezar poniósł niebanalną porażkę.Ludzie tacy jak Domicjusz Ahenobarbus namawiali Pompejusza, by doprowadził Cezara do decydującej bitwy i zmiażdżył go;inni wzywali do powrotu do Rzymu i Włoch w celu odzyskania stolicy.Pompejusz pozostał niezachwiany w przekonaniu, że angażowanie się w zaciekłą bitwę było zarówno nierozsądne, jak i niepotrzebne, decydując się na strategiczną cierpliwość, by czekać na posiłki z Syrii i wykorzystać słabe linie zaopatrzeniowe Cezara.Uniesienie ze zwycięstwa przerodziło się w nadmierną pewność siebie i wzajemną podejrzliwość, wywierając na Pompejusza znaczną presję, by sprowokował ostateczne starcie z wrogiem.Zaczynając pokładać zbyt duże zaufanie w swoich siłach i pod wpływem zbyt pewnych siebie oficerów, zdecydował się na starcie z Cezarem w Tesalii wkrótce po wzmocnieniu z Syrii.

Oblężenie Gomphi było krótką konfrontacją militarną podczas wojny domowej Cezara.Po klęsce w bitwie pod Dyrrhachium ludzie Gajusza Juliusza Cezara oblegali tesalskie miasto Gomphi.Miasto upadło w ciągu kilku godzin, a ludziom Cezara pozwolono złupić Gomphi.

Bitwa pod Farsalos była decydującą bitwą wojny domowej Cezara stoczoną 9 sierpnia 48 roku p.n.e. pod Farsalos w środkowej Grecji.Juliusz Cezar i jego sojusznicy utworzyli się naprzeciw armii Republiki Rzymskiej pod dowództwem Pompejusza.Pompejusz miał poparcie większości rzymskich senatorów, a jego armia znacznie przewyższała liczebnie weteranów legionów cesarskich.Pod naciskiem swoich oficerów Pompejusz niechętnie zaangażował się w bitwę i poniósł druzgocącą klęskę.Pompejusz zrozpaczony porażką uciekł ze swoimi doradcami za granicę do Mityleny, a stamtąd do Cylicji, gdzie zwołał naradę wojenną;w tym samym czasie Cato i zwolennicy w Dyrrachium próbowali najpierw przekazać dowództwo Marcusowi Tulliusowi Cyceronowi, który odmówił, decydując się zamiast tego na powrót do Włoch.Następnie przegrupowali się w Corcyrze i stamtąd udali się do Libii.Inni, w tym Marek Juniusz Brutus, prosili Cezara o ułaskawienie, udając się przez bagna do Larisy, gdzie został następnie łaskawie powitany przez Cezara w swoim obozie.Rada wojenna Pompejusza zdecydowała się na ucieczkę doEgiptu , który w zeszłym roku zapewnił mu pomoc wojskową.W następstwie bitwy Cezar zdobył obóz Pompejusza i spalił jego korespondencję.Następnie oznajmił, że przebaczy wszystkim, którzy proszą o miłosierdzie.Siły morskie Pompejusza na Adriatyku i we Włoszech w większości wycofały się lub poddały.

Według Cezara Pompejusz udał się z Mityleny do Cylicji i na Cypr.Wziął fundusze od poborców podatkowych, pożyczył pieniądze na zatrudnienie żołnierzy i uzbroił 2000 ludzi.Wszedł na statek z wieloma brązowymi monetami.Pompejusz wypłynął z Cypru na okrętach wojennych i statkach handlowych.Dowiedział się, że Ptolemeusz przebywa w Pelusium z armią i że toczy wojnę ze swoją siostrą Kleopatrą VII, którą obalił.Obozy wrogich sił były blisko, dlatego Pompejusz wysłał posłańca, aby oznajmił jego przybycie do Ptolemeusza i poprosił go o pomoc.Eunuch Potheinus, który był regentem młodego króla, zwołał naradę między innymi z Teodotem z Chios, nauczycielem króla i Achillasem, dowódcą armii.Według Plutarcha jedni radzili wypędzić Pompejusza, inni powitać go.Teodot argumentował, że żadna z opcji nie jest bezpieczna: jeśli zostanie przyjęty, Pompejusz stanie się panem, a Cezar wrogiem, natomiast w przypadku odwrócenia się Pompejusz będzie winiłEgipcjan za odrzucenie go, a Cezara za zmuszenie go do kontynuowania pościgu.Zamiast tego zamordowanie Pompejusza wyeliminowałoby strach przed nim i zadowoliłoby Cezara.28 września Achillas udał się łodzią rybacką na statek Pompejusza wraz z Lucjuszem Septymiuszem, niegdyś jednym z oficerów Pompejusza, a trzecim zabójcą, Saviusem.Brak życzliwości na łodzi skłonił Pompejusza do powiedzenia Septymiuszowi, że jest starym towarzyszem, a ten jedynie skinął głową.Wbił miecz w Pompejusza, po czym Achillas i Savius ​​dźgnęli go sztyletami.Głowa Pompejusza została odcięta, a jego nagie ciało wrzucono do morza.Kiedy kilka dni później Cezar przybył do Egiptu, był przerażony.Odwrócił się, czując wstręt do człowieka, który przyniósł głowę Pompejusza.Kiedy Cezar otrzymał pierścień pieczęci Pompejusza, płakał. Teodot opuścił Egipt i uniknął zemsty Cezara.Szczątki Pompejusza zostały zabrane Kornelii, która pochowała je w swojej willi w Albanie.

Przybywając do Aleksandrii w październiku 48 roku p.n.e. i chcąc początkowo pojmać Pompejusza, swego wroga w wojnie domowej, Cezar odkrył, że Pompejusz został zamordowany przez ludzi Ptolemeusza XIII.Żądania finansowe i arogancja Cezara wywołały następnie konflikt, który spowodował oblężenie w dzielnicy pałacowej Aleksandrii.Dopiero po zewnętrznej interwencji ze strony rzymskiego państwa-klienta siły Cezara zostały odciążone.W następstwie zwycięstwa Cezara w bitwie nad Nilem i śmierci Ptolemeusza XIII, Cezar ustanowił swoją kochankę Kleopatrę królowąEgiptu , a jej młodszy brat współmonarchą.

Oblężenie Aleksandrii było serią potyczek i bitew toczących się pomiędzy siłami Juliusza Cezara, Kleopatry VII, Arsinoe IV i Ptolemeusza XIII, pomiędzy 48 a 47 rokiem p.n.e.W tym czasie Cezar był zaangażowany w wojnę domową przeciwko pozostałym siłom republikańskim.Oblężenie zostało zniesione przez siły humanitarne przybyłe z Syrii.Po bitwie kwestionującej przeprawę tych sił przez deltę Nilu, siły Ptolemeusza XIII i Arsinoe zostały pokonane.

Po pokonaniu Pompejusza i optymatów pod Farsalos, Juliusz Cezar ścigał swoich przeciwników do Azji Mniejszej, a następnie doEgiptu .W rzymskiej prowincji Azja pozostawił Kalwina na czele armii obejmującej 36. legion, składający się głównie z weteranów rozwiązanych legionów Pompejusza.Ponieważ Cezar był zajęty Egiptem i Republiką Rzymską w środku wojny domowej, Pharnaces dostrzegł okazję do rozszerzenia swojego Królestwa Bosforu na stare imperium pontyjskie swojego ojca.W 48 roku p.n.e. najechał Kapadocję, Bitynię i Armenię Parwę.Kalwin sprowadził swoją armię na odległość siedmiu mil od Nikopolis i unikając zasadzki zastawionej przez Pharnakesa, rozmieścił swoją armię.Pharnaces wycofał się teraz do miasta i czekał na dalszy natarcie Rzymian.Kalwin przeniósł swoją armię bliżej Nikopolis i zbudował kolejny obóz.Pharnaces przechwycił kilku posłańców Cezara, proszących o posiłki od Kalwina.Wypuścił ich, mając nadzieję, że wiadomość spowoduje wycofanie się Rzymian lub stoczenie niekorzystnej bitwy.Kalwin rozkazał swoim ludziom zaatakować, a jego linie ruszyły na wroga.36 Dywizja pokonała swoich przeciwników i zaczęła atakować centrum Pontu przez okop.Na nieszczęście dla Kalwina byli to jedyni żołnierze w jego armii, którym udało się odnieść sukces.Jego niedawno zwerbowani żołnierze po lewej stronie złamali się i uciekli po kontrataku.Chociaż 36. Legion uciekł z niewielkimi stratami, zaledwie 250 ofiarami, Kalwinus stracił prawie dwie trzecie swojej armii do czasu całkowitego wycofania się.

Egipcjanie rozbili obóz w silnej pozycji nad Nilem i towarzyszyła im flota.Cezar przybył wkrótce potem, zanim Ptolemeusz zdążył zaatakować armię Mitrydatesa.Cezar i Mitrydates spotkali się 7 mil od pozycji Ptolemeusza.Aby dotrzeć do obozu egipskiego, musieli przeprawić się przez małą rzekę.Ptolemeusz wysłał oddział kawalerii i lekkiej piechoty, aby powstrzymać ich przed przekroczeniem rzeki.Na nieszczęście dla Egipcjan Cezar wysłał swoją galijską i germańską kawalerię, aby przeprawiła się przez rzekę przed główną armią.Przeszli niezauważeni.Kiedy przybył Cezar, kazał swoim ludziom zbudować prowizoryczne mosty na rzece, a jego armia zaatakowała Egipcjan.Gdy to zrobili, pojawiły się siły galijskie i germańskie, które zaatakowały flankę i tyły Egiptu.Egipcjanie złamali się i uciekli z powrotem do obozu Ptolemeusza, a wielu uciekło łodzią.Egipt znalazł się teraz w rękach Cezara, który następnie zakończył oblężenie Aleksandrii i umieścił na tronie Kleopatrę jako współwładcę wraz z innym jej braćmi, dwunastoletnim Ptolemeuszem XIV.Następnie Cezar, co było nietypowe, pozostał w Egipcie do kwietnia, ciesząc się około dwumiesięcznym kontaktem z młodą królową, po czym wyruszył, aby wznowić wojnę domową.Wiadomość o kryzysie w Azji skłoniła Cezara do opuszczenia Egiptu w połowie 47 roku p.n.e., kiedy to źródła podają, że Kleopatra była już w ciąży.Pozostawił trzy legiony pod dowództwem syna jednego ze swoich wyzwoleńców, aby zabezpieczyć rządy Kleopatry.Kleopatra prawdopodobnie urodziła pod koniec czerwca dziecko, które nazwała „Ptolemeuszem Cezarem”, a Aleksandryjczycy nazywali „Cezarionem”.Cezar uważał, że dziecko jest jego, gdyż pozwolił na używanie imienia.

Po klęsce wojsk Ptolemeuszy w bitwie nad Nilem Cezar opuściłEgipt i udał się przez Syrię, Cylicję i Kapadocję, aby walczyć z Pharnacesem, synem Mitrydatesa VI.Armia Pharnakesa pomaszerowała do doliny oddzielającej obie armie.Cezar był zaskoczony tym posunięciem, ponieważ oznaczało to, że jego przeciwnicy musieli stoczyć żmudną bitwę.Ludzie Pharnacesa wspięli się z doliny i zaatakowali cienką linię legionistów Cezara.Cezar przypomniał sobie resztę swoich ludzi z budowy obozu i pospiesznie przygotował ich do bitwy.W międzyczasie rydwany Pharnacesa z kosami przedarły się przez cienką linię obrony, ale napotkały grad pocisków (pila, rzymska włócznia do rzucania) z linii bojowej Cezara i zostały zmuszone do odwrotu.Cezar przypuścił kontratak i zepchnął armię pontyjską z powrotem w dół wzgórza, gdzie została całkowicie rozgromiona.Następnie Cezar zaatakował i zajął obóz Pharnakesa, kończąc swoje zwycięstwo.Był to decydujący moment w karierze wojskowej Cezara – jego pięciogodzinna kampania przeciwko Farnakesowi była najwyraźniej tak szybka i kompletna, że ​​według Plutarcha (piszącego około 150 lat po bitwie) upamiętnił ją słynnymi obecnie łacińskimi słowami, które ponoć pisano do Amancjusza w Rzymie Veni, vidi, vici („Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem”).Swetoniusz mówi, że te same trzy słowa zostały wyeksponowane w triumfie za zwycięstwem pod Zelą.Pharnaces uciekł przed Zelą, najpierw do Sinope, a następnie z powrotem do swojego królestwa Bosporańskiego.Zaczął werbować kolejną armię, ale wkrótce został pokonany i zabity przez swojego zięcia Asandera, jednego z jego byłych gubernatorów, który zbuntował się po bitwie pod Nikopolis.Cezar mianował Mitrydatesa z Pergamonu nowym królem królestwa Bosporiańskiego w uznaniu jego pomocy podczas kampanii egipskiej.

Cezar rozkazał swoim ludziom zebrać się pod koniec grudnia w Lilybaeum na Sycylii.Umieścił na tej lasce nieletniego członka rodziny Scypiona – niejakiego Scypiona Salvito lub Salutio – ze względu na mit, że w Afryce żadnego Scypiona nie da się pokonać.Zebrał tam sześć legionów i 25 grudnia 47 roku p.n.e. wyruszył do Afryki.Tranzyt został zakłócony przez burzę i silny wiatr;tylko około 3500 legionistów i 150 kawalerii wylądowało z nim w pobliżu wrogiego portu Hadrumentum.Apokryficznie, podczas lądowania, Cezar upadł na plażę, ale udało mu się wyśmiać zły omen, gdy chwycił dwie garście piasku i oznajmił: „Trzymam cię, Afryko!”.

Bitwa pod Carteią była niewielką bitwą morską podczas ostatnich etapów wojny domowej Cezara, wygraną przez Cezarów pod wodzą legata Cezara Gajusza Didiusza przeciwko Pompejuszom dowodzonym przez Publiusza Attiusza Warusa.Varus miał wtedy dołączyć do reszty Pompejanów w Mundzie, by spotkać się z Cezarem.Pomimo zaciekłego oporu Pompejanie zostali pokonani przez Cezara, a Labienus i Warus zostali zabici.

Titus Labienus dowodził siłami Optimate i miał 8000 kawalerii numidyjskiej oraz 1600 kawalerii galijskiej i germańskiej rozmieszczonych w niezwykle bliskich i gęstych formacjach kawalerii.Rozmieszczenie osiągnęło swój cel, jakim było wprowadzenie w błąd Cezara, który uważał ich za piechotę bliskiego zasięgu.Dlatego Cezar rozmieścił swoją armię w jednej rozszerzonej linii, aby zapobiec okrążeniu, ze swoją niewielką siłą 150 łuczników z przodu i 400 kawalerii na skrzydłach.W zaskakującym ruchu Labienus następnie rozszerzył swoją kawalerię na obu flankach, aby otoczyć Cezara, ustawiając swoją lekką piechotę numidyjską na środku.Numidyjska lekka piechota i kawaleria zaczęły nękać legionistów cesarskich oszczepami i strzałami.Okazało się to bardzo skuteczne, gdyż legioniści nie mogli wziąć odwetu.Numidianie po prostu wycofaliby się na bezpieczną odległość i kontynuowali wystrzeliwanie pocisków.Kawaleria numidyjska rozgromiła kawalerię Cezara i otoczyła jego legiony, które ustawiły się w kręgu, aby stawić czoła atakom ze wszystkich stron.Numidyjska lekka piechota bombardowała legionistów pociskami.Legioniści Cezara w zamian rzucili pilą we wroga, ale byli nieskuteczni.Zdenerwowani rzymscy żołnierze zbili się w kupę, stając się łatwiejszym celem dla pocisków numidyjskich.Tytus Labienus podjechał do przedniego szeregu wojsk Cezara, zbliżając się bardzo blisko, aby drwić z wojsk wroga.Weteran Dziesiątego Legionu podszedł do Labienusa, który go rozpoznał.Weteran rzucił pilum w konia Labienusa, zabijając go.„To cię nauczy Labienusie, że atakuje cię żołnierz Dziesiątej”, warknął weteran, zawstydzając Labienusa przed swoimi ludźmi.Jednak niektórzy mężczyźni zaczęli panikować.Wodonośny próbował uciec, ale Cezar złapał mężczyznę, obrócił go i krzyknął „wróg jest tam!”.Cezar wydał rozkaz, aby linia bitwy była jak najdłuższa, a co druga kohorta zawracała, tak aby sztandary były skierowane w stronę kawalerii numidyjskiej na tyłach Rzymian, a pozostałe kohorty lekkiej piechoty numidyjskiej na froncie.Legioniści zaatakowali i rzucili pila, rozpraszając piechotę i kawalerię Optimates.Ścigali wroga na niewielką odległość i zaczęli maszerować z powrotem do obozu.Jednak Marek Petrejusz i Gneusz Kalpurniusz Pizon pojawili się z 1600 kawalerią numidyjską i dużą liczbą lekkiej piechoty, która nękała wycofujących się legionistów Cezara.Cezar przestawił swoją armię do walki i rozpoczął kontratak, który wyparł siły Optimates z powrotem na wyżyny.W tym momencie Petreius został ranny.Całkowicie wyczerpane obie armie wycofały się z powrotem do swoich obozów.

Siły Optimates, dowodzone przez Kwintusa Caeciliusa Metellusa Scypiona, zostały zdecydowanie pokonane przez siły weteranów lojalnych wobec Juliusza Cezara.Wkrótce potem nastąpiły samobójstwa Scypiona i jego sojusznika, Katona Młodszego, numidyjskiego króla Dżuby, jego rzymskiego rówieśnika Marka Petrejusza oraz kapitulacja Cycerona i innych, którzy przyjęli ułaskawienie Cezara.Bitwa poprzedziła pokój w Afryce – Cezar wycofał się i wrócił do Rzymu 25 lipca tego samego roku.Jednak sprzeciw Cezara jeszcze się nie skończył;Tytusowi Labienusowi, synom Pompejusza, Warusa i kilku innym udało się zebrać kolejną armię w Betyce w Hispania Dalsza.Wojna domowa nie została zakończona i wkrótce miała nastąpić bitwa pod Mundą.Bitwa pod Thapsus jest powszechnie uważana za ostatnie użycie słoni bojowych na dużą skalę na Zachodzie.

Po powrocie Cezara do Rzymu odniósł cztery triumfy: nad Galią,Egiptem , Azją i Afryką.Cezar wyjechał jednak do Hiszpanii w listopadzie 46 roku p.n.e., aby ujarzmić tam opozycję.Mianowanie przez niego Kwintusa Kasjusza Longinusa po jego pierwszej kampanii w Hiszpanii doprowadziło do buntu: „chciwość i… nieprzyjemny temperament” Kasjusza doprowadziły do ​​​​tego, że wielu prowincjałów i żołnierzy zadeklarowało otwartą dezercję na rzecz sprawy Pompejusza, częściowo zgromadzonej przez synów Pompejusza, Gneusza i Sekstus.Do Pompejusza dołączyli inni uchodźcy z Thapsus, w tym Labienus.Otrzymawszy złe wieści z półwyspu, wyjechał z jednym doświadczonym legionem, gdyż wielu jego weteranów zostało zwolnionych, i oddał Włochy w ręce swojego nowego magistra Equitum Lepidusa.Dowodził w sumie ośmioma legionami, co rodziło obawy, że może zostać pokonany przez potężną siłę Gnejusza Pompejusza, składającą się z ponad trzynastu legionów i dalszych oddziałów pomocniczych.Kampania hiszpańska była pełna okrucieństw, a Cezar traktował swoich wrogów jak buntowników;Ludzie Cezara ozdobili swoje fortyfikacje odciętymi głowami i zmasakrowanymi żołnierzami wroga.Cezar po raz pierwszy przybył do Hiszpanii i uwolnił Ulię z oblężenia.Następnie pomaszerował przeciwko Kordobie, której garnizon stanął Sekstus Pompejusz, który zażądał posiłków od swojego brata Gneusza.Gneusz początkowo odmówił bitwy za radą Labienusa, zmuszając Cezara do zimowego oblężenia miasta, które ostatecznie zostało odwołane po niewielkich postępach;Następnie Cezar ruszył, by oblegać Ateguę, w cieniu armii Gneusza.Znaczne dezercje zaczęły jednak zbierać żniwo na siłach Pompejusza: Ategua poddała się 19 lutego 45 roku p.n.e., nawet po tym, jak jej pompejański dowódca dokonał masakry na murach podejrzanych o uciekinierów i ich rodziny.Siły Gneusza Pompejusza wycofały się później z Ategui, a Cezar podążył za nimi.

Bitwa pod Mundą (17 marca 45 p.n.e.) w południowej Hispania Ulterior była ostatnią bitwą wojny domowej Cezara przeciwko przywódcom Optymatów.Wraz ze zwycięstwem militarnym pod Mundą i śmiercią Tytusa Labienusa i Gneusza Pompejusza (najstarszego syna Pompejusza) Cezar mógł triumfalnie powrócić do Rzymu, a następnie rządzić jako wybrany rzymski dyktator.Następnie zabójstwo Juliusza Cezara zapoczątkowało upadek republikanów, który doprowadził do powstania Cesarstwa Rzymskiego, zapoczątkowany panowaniem cesarza Augusta.Cezar zostawił swojego legata Kwintusa Fabiusza Maximusa, aby oblegał Mundę i ruszył, by spacyfikować prowincję.Korduba poddała się: uzbrojeni mężczyźni obecni w mieście (głównie uzbrojeni niewolnicy) zostali straceni, a miasto zostało zmuszone do zapłacenia wysokiego odszkodowania.Miasto Munda opierało się przez jakiś czas, ale po nieudanej próbie przełamania oblężenia poddało się, biorąc 14 000 jeńców.Gajusz Didiusz, dowódca marynarki lojalny Cezarowi, upolował większość pompejańskich statków.Gnejusz Pompejusz szukał schronienia na lądzie, ale podczas bitwy pod Lauro został osaczony i zabity.Choć Sekstus Pompejusz pozostał na wolności, po Mundzie nie było już armii konserwatywnych rzucających wyzwanie panowaniu Cezara.Po powrocie do Rzymu, według Plutarcha, „triumf, jaki odprawił w związku z tym zwycięstwem, niezmiernie nie podobał się Rzymianom. Nie pokonał on bowiem obcych generałów ani barbarzyńskich królów, ale zniszczył dzieci i rodzinę jednego z największych mężowie Rzymu”.Cezar został dożywotnim dyktatorem, choć jego sukces był krótkotrwały;

Bitwa pod Lauro (45 p.n.e.) była ostatnim starciem Gneusza Pompejusza Młodszego, syna Gneusza Pompejusza Magnusa, przeciwko wyznawcom Juliusza Cezara w czasie wojny domowej toczącej się w latach 49–45 p.n.e.Po porażce w bitwie pod Mundą młodszy Pompejusz bezskutecznie próbował uciec drogą morską z Hispania Ulterior, ale ostatecznie został zmuszony do wylądowania.Ścigani przez siły cesarskie pod wodzą Lucjusza Caesenniusa Lento Pompejańczycy zostali osaczeni na zalesionym wzgórzu w pobliżu miasta Lauro, gdzie większość z nich, w tym Pompejusz Młodszy, zginęła w bitwie.

Mianowanie Cezara w czasie wojny domowej do dyktatury, najpierw tymczasowo – następnie na stałe na początku 44 roku p.n.e. – wraz z jego de facto i prawdopodobnie na czas nieokreślony półboskimi rządami monarchicznymi, doprowadziło do spisku, który zakończył się sukcesem zamordowania go w idy marcowe w 44 r. p.n.e., trzy dni przed wyprawą Cezara na wschód do Partii.Wśród spiskowców było wielu cesarskich oficerów, którzy znakomicie służyli podczas wojen domowych, a także ludzie ułaskawieni przez Cezara.