Aztekowie

Większość grup etnicznych środkowego Meksyku w okresie postklasycznym miała wspólne podstawowe cechy kulturowe Mezoameryki, a tak wielu cech charakteryzujących kulturę Azteków nie można powiedzieć, że są wyłączne dla Azteków.Z tego samego powodu pojęcie „cywilizacji Azteków” najlepiej rozumieć jako szczególny horyzont ogólnej cywilizacji mezoamerykańskiej.Kultura środkowego Meksyku obejmuje uprawę kukurydzy, podział społeczny na szlachtę (pipiltin) i plebejuszy (macehualtin), panteon (z udziałem Tezcatlipoca, Tlaloc i Quetzalcoatl) oraz system kalendarzy xiuhpohualli obejmujący 365 dni z interkalacją tonalpohualli 260 dni.Szczególnie charakterystyczny dla Mexica z Tenochtitlan był patron bóg Huitzilopochtli, bliźniacze piramidy i wyroby ceramiczne znane jako Aztec I do IV.Od XIII wieku Dolina Meksyku była sercem gęstej populacji i powstających miast-państw.Meksykanie przybyli późno do Doliny Meksyku i założyli miasto-państwo Tenochtitlan na mało obiecujących wysepkach na jeziorze Texcoco, stając się później dominującą potęgą Trójprzymierza Azteków lub Imperium Azteków.Było to imperium, które rozszerzyło swoją hegemonię polityczną daleko poza Dolinę Meksyku, podbijając inne miasta-państwa w całej Mezoameryce w późnym okresie postklasycznym.Kultura i historia Azteków jest znana przede wszystkim dzięki dowodom archeologicznym znalezionym w wykopaliskach, takich jak słynne Templo Mayor w Mexico City;z rodzimych pism;z relacji naocznych świadków hiszpańskich konkwistadorów, takich jak Cortés i Bernal Díaz del Castillo;a zwłaszcza z XVI- i XVII-wiecznych opisów kultury i historii Azteków, spisanych przez hiszpańskich duchownych i piśmiennych Azteków w języku hiszpańskim lub nahuatl, takich jak słynny ilustrowany, dwujęzyczny (hiszpański i nahuatl), dwunastotomowy Kodeks florencki stworzony przez Franciszkanin Bernardino de Sahagún we współpracy z rdzennymi informatorami Azteków.Ważne dla wiedzy o ludach Nahuas po podboju było szkolenie rdzennych skrybów w zakresie pisania tekstów alfabetycznych w języku nahuatl, głównie do celów lokalnych pod hiszpańskimi rządami kolonialnymi.W szczytowym okresie kultura Azteków miała bogate i złożone tradycje filozoficzne, mitologiczne i religijne, a także osiągała niezwykłe osiągnięcia architektoniczne i artystyczne.

W Dolinie Meksyku (ok. 1250 r.) istniało wiele państw-miast, w tym Chalco, Xochimilco, Tlacopan, Culhuacan i Azcapotzalco.Najpotężniejsi byli Culhuacan na południowym brzegu jeziora Texcoco i Azcapotzalco na zachodnim brzegu.W rezultacie, kiedy Meksykanie przybyli do Doliny Meksyku jako plemię pół-nomadyczne, większość obszaru była już zamieszkana.Około 1248 roku osiedlili się po raz pierwszy na Chapultepec, wzgórzu na zachodnim brzegu jeziora Texcoco, miejscu licznych źródeł.

W 1323 roku poprosili nowego władcę Culhuacan, Achicometla, o jego córkę, aby uczynić ją boginią Yaocihuatl.Nieznany królowi Mexica faktycznie planował złożyć ją w ofierze.Meksykanin wierzył, że robiąc to, księżniczka dołączy do bogów jako bóstwo.Jak głosi historia, podczas świątecznej kolacji, w ramach rytuału, wyszedł kapłan ubrany w jej skórę obdartą ze skóry.Widząc to, król i mieszkańcy Culhuacan byli przerażeni i wypędzili Mexica.

Zmuszeni do ucieczki, w 1325 roku udali się na małą wyspę po zachodniej stronie jeziora Texcoco, gdzie rozpoczęli budowę miasta Tenochtitlan, tworząc ostatecznie dużą sztuczną wyspę.Mówi się, że aztecki bóg, Huitzilopochtli, nakazał Aztekom założyć swoje miasto w miejscu, w którym zobaczyli orła na kaktusie z wężem w szponach (co widnieje na obecnej fladze Meksyku).Najwyraźniej Aztekowie widzieli tę wizję na małej wyspie, na której założono Tenochtitlan.

W 1376 roku Meksykanie wybrali swojego pierwszego tlatoani (można przetłumaczyć na angielski jako „króla”), Acamapichtli, zgodnie ze zwyczajami wyuczonymi od Culhuacan.Te zwyczaje wymagały codziennego nieprzerwanego sprzątania jako rytuału.

Huitzilíhuitl, dobry polityk, kontynuował politykę ojca, szukając sojuszy z sąsiadami.Założył Radę Królewską lub Tlatocan i ustanowił czterech stałych elektorów, którzy doradzali nowemu królowi, w jego braku doświadczenia, na początku każdego panowania.Huitzilihuitl, jak przedstawiono w Kodeksie Tovar.Ożenił się z Ayauhcihuatl, córką Tezozómoca, potężnego tlatoani z Azcapotzalco, i uzyskał redukcję danin do poziomu symbolicznego.Ich syn Chimalpopoca miał zostać następcą ojca jako tlatoani.Po śmierci Ayaucíhuatl Huitzilíhuitl ożenił się po raz drugi z Miahuaxihuitl.Urodziła mu Montezumę I, który również wstąpił na tron ​​jako piąty Huey Tlatoani z Azteków.Za jego panowania rozwinął się przemysł tkacki.Dostarczał bawełniane płótno nie tylko dla Tenochtitlan, ale także dla Azcapotzalco i Cuauhnāhuac.Meksykanie nie musieli już ubierać się w grube ajaty z włókien maguey, ale mogli przebierać się w miękką, barwioną bawełnę.

W dniu koronacji Chimalpopoki w 1417 r. (niektóre źródła podają 1416 lub 1418 r.) arcykapłanem został jego brat Tlacaelel I.Od tego momentu urzędy kościelne i rządowe wśród Azteków były oddzielne.Kiedy objął tron ​​w wieku 20 lat, Tenochtitlan był dopływem miasta Azcapotzalco w Tepanec, którym rządził jego dziadek Tezozomoc.Ten sojusz i pozycja Meksykanów w nim została wzmocniona przez lojalność Tenochtitlana podczas wojny Tezozomoca z Ixtlilxochitl I z Texcoco w 1418 roku.Zdobyte miasto zostało przyznane Tenochtitlanowi jako dopływ.Chimalpopoca miał również zbudowaną groblę do Tlacopan.Grobla zawierała otwory połączone drewnianymi mostami, które były usuwane na noc.Również podczas swojego panowania poświęcił kamień na ofiary w sekcji Tlacocomoco w Tenochtitlan.Jemu przypisuje się podbój Tequizquiac.

Śmierć Tezozomoca w 1426 roku przyniosła na tron ​​jego synów Tayatzina i Maxtlę, przy czym Maxtla najprawdopodobniej otruł Tayatzina.W 1428 roku Maxtla został obalony przez rodzący się Trójprzymierze Azteków, w skład którego wchodzili Meksykanie z Tenochtitlan i Acolhua z Texcoco, a także koledzy Maxtli, Tepanecowie z Tlacopan.Wraz z powstaniem imperium Azteków Tlacopan stało się dominującym miastem Tepanec, chociaż zarówno Tenochtitlan, jak i Texcoco przyćmiły Tlacopan pod względem wielkości i prestiżu.

Itzcoatl był naturalnym synem tlàtoāni Acamapichtli i nieznanej kobiety Tepanec z Azcapotzalco.Został wybrany na króla, gdy jego poprzednik, jego siostrzeniec Chimalpopoca, został zabity przez Maxtlę z pobliskiego Tepanec āltepētl (miasto-państwo) Azcapotzalco.Sprzymierzając się z Nezahualcoyotlem z Texcoco, Itzcoatl pokonał Maxtlę i zakończył dominację Tepanec w środkowym Meksyku .Po tym zwycięstwie Itzcoatl, Nezahualcoyotl i Totoquilhuaztli, król Tlacopan, ukuli coś, co stało się znane jako Trójprzymierze Azteków, tworząc podstawę ostatecznego Imperium Azteków.

Trójprzymierze powstało ze zwycięskich frakcji w wojnie domowej toczonej między miastem Azcapotzalco i jego byłymi prowincjami dopływowymi.Pomimo początkowej koncepcji imperium jako sojuszu trzech samorządnych miast-państw, Tenochtitlan szybko stał się dominującym militarnie.Do czasu przybycia Hiszpanów w 1519 r. Ziemie Sojuszu były skutecznie rządzone z Tenochtitlan, podczas gdy inni partnerzy sojuszu pełnili role pomocnicze.Był to sojusz trzech miast-państw Nahua altepetl: Meksyku - Tenochtitlan, Tetzcoco i Tlacopan.Te trzy miasta-państwa rządziły obszarem w Dolinie Meksyku i wokół niej od 1428 roku

Pierwszym Tlatoani z Trójprzymierza był Itzcoatl i wraz ze swoim współwładcą z Teksasu, Nezahualcoyotlem, zaczął rozszerzać terytorium zdominowane przez sojusz w kierunku południowym, podbijając miasta mówiące w języku nahua, takie jak Cuauhnahuac (obecnie Cuernavaca) oraz w kierunku Huexotla, Coatlinchan i Tepoztlan we współczesnym stanie Morelos, który był wówczas zdominowany przez Tlahuica.W tym okresie miasta Nahuan położone bezpośrednio nad jeziorem, takie jak Xochimilco, Culhuacan i Mixquic, również zostały podbite.

Podczas spornej sukcesji Tepanec, Maxtla zabił swojego brata i uzurpował sobie tron, a następnie rozpoczął oblężenie Tenochtitlan.Sojusz przeciwników pod wodzą Nezahualcoyotla wypędził Maxtlę z powrotem do oblężenia Azcapotzalco, które upadło po 114 dniach, a tyran został stracony.Tenochtitlan, Texcoco i Tacuba stworzyli następnie Trójprzymierze, które stało się podstawą potężnego imperium Azteków.

Dwoma głównymi architektami imperium Azteków byli przyrodni bracia Tlacaelel i Montezuma I. Montezuma I rozpoczął ekspansję na dobre.Najpierw musiał odbić miasta, które jako pierwsze zostały podbite przez Itzcoatla, ale od tego czasu się zbuntowały.Poprosił kilka mniejszych miast o wkład w budowę nowej Wielkiej Świątyni i tylko Chalco odmówił, co spowodowało, że Montezuma rozpoczął z nimi wojnę, która trwała kilka lat.Następnie podbił terytorium Huasteków pod pretekstem zabezpieczenia azteckich kupców na tym obszarze, a następnie wyruszył na wojnę z Mixtekami z Coixtlahuaca.Później Montezuma pomaszerował na totonakańskie miasta Vera Cruz i podbił Xalapa, Cosamaloapan, Cotaxtla (współczesny Cuetlachtlan), Ahuilizapan (współczesny Orizaba) i na północ do terytorium Huastec, podbijając Tuxpan i Xilotepec.Tlacaelel przekształcił lub wzmocnił koncepcję Azteków jako ludu wybranego i wyniósł plemiennego boga / bohatera Huitzilopochtli na szczyt panteonu bogów.Równolegle z tym Tlacaelel zwiększył poziom i rozpowszechnienie składania ofiar z ludzi, szczególnie w okresie klęsk żywiołowych, który rozpoczął się w 1446 r. (Według Durána).Na początku kadencji Tlacaelela Meksykanie byli wasalami.Pod koniec stali się Aztekami, władcami rozwarstwionego społecznie i ekspansjonistycznego imperium.

W 1452 roku wielkie miasto Azteków Tenochtitlán nawiedziła powódź.To zniszczyło miasto i spowodowało wielki głód i głód.Szacuje się, że w tym czasie bogom poświęcono ponad 10 000 osób, aby powstrzymać głód.Wiele czasu i środków poświęcono na odbudowę wielkiego miasta i budowę świątyni na cześć bogów, aby mogli odzyskać u nich łaskę.

Za panowania Montezumy I zbudowano „wał przeciwpowodziowy Nezahualcoyotl”, podobno zaprojektowany przez Nezahualcoyotla.Szacuje się, że ma długość od 12 do 16 km (7,5 do 9,9 mil), wał przeciwpowodziowy został ukończony około 1453 r. Grobla utrzymywała świeżą wodę źródlaną w wodach wokół Tenochtitlan i utrzymywała słonawe wody za groblą, na wschód.

W młodości jego waleczność wojskowa przyniosła mu przychylność wpływowych postaci, takich jak Nezahualcoyotl i Tlacaelel I, i tak po śmierci Montezumy I w 1469 roku został wybrany do wstąpienia na tron, ku niezadowoleniu jego dwóch starszych braci , Tizoka i Ahuitzotla.Nie bez znaczenia jest również to, że pod jego kierownictwem wyrzeźbiono Wielki Kamień Słońca, zwany też Kalendarzem Azteckim.W roku 1475 miało miejsce wielkie trzęsienie ziemi, które zniszczyło wiele domów w Tenochtitlán.Wykorzystując jako pretekst obraźliwe zachowanie kilku obywateli Tlatelolca, Axayacatl najechał swojego sąsiada, zabił jego władcę, Moquihuixa, i zastąpił go gubernatorem wojskowym.Tlatelolcanie stracili jakikolwiek głos w kształtowaniu polityki Azteków.Axayacatl w dużej mierze poświęcił swoje dwunastoletnie panowanie na umocnienie swojej militarnej reputacji: prowadził udane kampanie przeciwko sąsiedniemu altepetlowi z Tlatelolco w 1473 (patrz Bitwa pod Tlatelolco) i Matlatzinca z Doliny Toluca w 1474, ale ostatecznie został pokonany przez Tarasków z Michoacan w 1476 roku.

Bitwa pod Tlatelolco toczyła się pomiędzy dwoma przedhiszpańskimi altepetlami (lub państwami-miastami) Tenochtitlan i Tlatelolco, dwoma niezależnymi państwami zamieszkującymi wyspę na jeziorze Texcoco w Basenie Meksyku.Wojna toczyła się pomiędzy Moquihuix (lub Moquihuixtli), tlatoani (władcą) Tlatelolco i Axayacatl , tlatoani z Tenochtitlan.Była to ostatnia próba Moquihuixa i jego sojuszników, by rzucić wyzwanie potędze Tenochców, którzy niedawno ugruntowali swoją polityczną dominację w imperium.Ostatecznie bunt zakończył się niepowodzeniem, co doprowadziło do śmierci Moquihuixa, którego przedstawiono w Kodeksie Mendoza, burzącego Wielką Świątynię Tlatelolca.W wyniku bitwy Tlatelolco zostało przejęte przez Tenochtitlan, pozbawione przywilejów i musiało płacić daninę Tenochtitlanowi co osiemdziesiąt dni.

Większość źródeł zgadza się, że Tizoc przejął władzę w 1481 r. (Rok Azteków „Dom 2”), zastępując swojego starszego brata.Chociaż panowanie Tizoca było stosunkowo krótkie, rozpoczął on odbudowę Wielkiej Piramidy w Tenochtitlan (zadanie to wykonał jego młodszy brat w 1487 r.), a także stłumił bunt ludów Matlatzincan z doliny Toluca.Według Codex Mendoza, za panowania Tizoca podbito āltepēmeh z Tonalimoquetzayan, Toxico, Ecatepec, Cillán, Tecaxic, Tolocan, Yancuitlan, Tlappan, Atezcahuacan, Mazatlán, Xochiyetla, Tamapachco, Ecatliquapechco i Miquetlan.Jego rządy zostały zniweczone przez upokorzenie, jakiego doznał podczas wojny koronacyjnej: walcząc z Otomiami pod Metztitlan, przywiózł do domu tylko 40 więźniów, którzy mieli zostać poświęceni podczas ceremonii koronacyjnej.Po tej klęsce Tizoc musiał walczyć głównie o utrzymanie kontroli nad już podbitymi terytoriami, a ponieważ nie udało mu się podbić nowych miast, został zastąpiony, prawdopodobnie otruty, przez swojego młodszego brata Ahuitzotla.

Być może największy znany przywódca wojskowy prekolumbijskiej Mezoameryki, Ahuizotl rozpoczął swoje panowanie od stłumienia buntu Huasteków, a następnie szybko ponad dwukrotnie powiększył obszar ziem pod dominacją Azteków.Podbił Mixteków, Zapoteków i inne ludy od wybrzeża Pacyfiku w Meksyku po zachodnią część Gwatemali.Ahuizotl nadzorował również poważną przebudowę Tenochtitlan na większą skalę, w tym rozbudowę Wielkiej Piramidy lub Templo Mayor w roku 8 Reed

Burmistrz Tempo jest ukończony i zainaugurowany poświęceniem 20 000 jeńców.Świątynia została nazwana Huēyi Teōcalli w języku nahuatl.Poświęcono go jednocześnie Huitzilopochtli, bogowi wojny i Tlalocowi, bogowi deszczu i rolnictwa, z których każdy miał świątynię na szczycie piramidy z oddzielnymi schodami.Iglica pośrodku sąsiedniego obrazu była poświęcona Quetzalcoatlowi w jego postaci boga wiatru, Ehecatla.Wielka Świątynia poświęcona Huitzilopochtli i Tlaloc, mierząca u podstawy około 100 na 80 m (328 na 262 stóp), dominowała nad Świętą Dzielnicą.Budowę pierwszej świątyni rozpoczęto już po 1325 roku i była ona sześciokrotnie przebudowywana.Świątynia została zniszczona przez Hiszpanów w 1521 roku, aby zrobić miejsce dla nowej katedry.

Krzysztof Kolumb dotarł na wyspę Hispañola podczas swojej pierwszej podróży w grudniu 1492 r. Podczas drugiej podróży Kolumba w 1493 r. Na północno-wschodnim brzegu zbudowano kolonię La Isabela.Isabela prawie upadła z powodu głodu i chorób.W 1496 roku zbudowano Santo Domingo, które stało się nową stolicą.Tutaj wzniesiono pierwszą katedrę Nowego Świata i przez kilka dziesięcioleci Santo Domingo było także administracyjnym sercem rozwijającego się imperium.Zanim rozpoczęli swoje prosperujące przedsięwzięcia, ludzie tacy jak Hernán Cortés i Francisco Pizarro mieszkali i pracowali w Santo Domingo.

Montezuma był dziewiątym Tlatoanim z Tenochtitlan i szóstym Huey Tlatoani, czyli cesarzem Imperium Azteków, panującym od 1502 lub 1503 do 1520 roku. Po swojej koronacji założył jeszcze trzydzieści osiem dywizji prowincjonalnych, głównie w celu scentralizowania imperium.Wysłał biurokratów w towarzystwie garnizonów wojskowych.Dbali o płacenie podatków, przestrzeganie prawa krajowego i służyli jako lokalni sędziowie w przypadku braku porozumienia.W 1517 roku Montezuma otrzymał pierwsze doniesienia o lądowaniu Europejczyków na wschodnim wybrzeżu jego imperium;była to wyprawa Juana de Grijalvy, który wylądował na San Juan de Ulúa, które chociaż znajdowało się na terytorium Totonac, znajdowało się pod auspicjami Imperium Azteków.

Konkwistador Hernan Cortes i jego wojska hiszpańskie nie podbili imperium Azteków na własną rękę.Mieli sojuszników, wśród których najważniejszymi byli Tlaxcalanie.Gdy konkwistador Hernan Cortes przedostał się z wybrzeża w głąb lądu w celu zuchwałego podboju imperium Mexica (Azteków), musiał przejść przez ziemie zaciekle niezależnych Tlaxcalan, którzy byli śmiertelnymi wrogami Mexica.Początkowo Tlaxcalanie zaciekle walczyli z konkwistadorami, ale po wielokrotnych porażkach postanowili zawrzeć pokój z Hiszpanami i sprzymierzyć się z nimi przeciwko ich tradycyjnym wrogom.Pomoc udzielona przez Tlaxcalans okazała się ostatecznie kluczowa dla Cortesa w jego kampanii.

W październiku 1519 roku hiszpańscy konkwistadorzy pod wodzą Hernana Cortesa zgromadzili szlachtę azteckiego miasta Cholula na jednym z miejskich dziedzińców, gdzie Cortes oskarżył ich o zdradę.Chwilę później Cortes rozkazał swoim ludziom zaatakować w większości nieuzbrojony tłum.Poza miastem sojusznicy Cortesa z Tlaxcalan również zaatakowali, ponieważ Cholulanie byli ich tradycyjnymi wrogami.W ciągu kilku godzin tysiące mieszkańców Choluli, w tym większość miejscowej szlachty, padło na ulice.Masakra w Choluli była mocnym sygnałem dla reszty Meksyku , zwłaszcza dla potężnego państwa Azteków i ich niezdecydowanego przywódcy, Montezumy II.

Armia Cortésa wkroczyła do miasta porośniętą kwiatami groblą z Iztapalapy, związanej z bogiem Quetzalcoatlem.Cortés został polubownie przyjęty przez Montezumę.Uwięziona kobieta Malinalli Tenépal, znana również jako Doña Marina, przetłumaczona z nahuatl na Chontal Maya;Hiszpan Gerónimo de Aguilar przetłumaczył z Chontal Maya na hiszpański.Montezuma dał Hiszpanom hojne prezenty w złocie, które zamiast ich udobruchać, podsycały ich ambicje grabieży.W swoich listach do króla Karola Cortés twierdził, że dowiedział się w tym momencie, że był uważany przez Azteków albo za wysłannika pierzastego boga węża Quetzalcoatla, albo za samego Quetzalcoatla - przekonanie, które zostało zakwestionowane przez kilku współczesnych historyków.

Bogactwo Tenochtitlan było zdumiewające, a Cortes i jego porucznicy zaczęli knuć, jak zdobyć miasto.Większość ich planów obejmowała schwytanie Montezumy i zatrzymanie go do czasu przybycia większej liczby posiłków w celu zabezpieczenia miasta.14 listopada 1519 roku otrzymali wymówkę, której potrzebowali.Hiszpański garnizon pozostawiony na wybrzeżu został zaatakowany przez niektórych przedstawicieli Mexica i kilku z nich zginęło.Cortes zaaranżował spotkanie z Montezumą, oskarżył go o planowanie ataku i aresztował.O dziwo, Montezuma zgodził się, pod warunkiem, że będzie mógł opowiedzieć historię, że dobrowolnie towarzyszył Hiszpanom w drodze z powrotem do pałacu, w którym zostali zakwaterowani.

Masakra w Wielkiej Świątyni, zwana też Masakrą Alvarado, była wydarzeniem 22 maja 1520 roku w stolicy Azteków Tenochtitlan podczas hiszpańskiego podboju Meksyku , w którym obchody święta Toxcatl zakończyły się masakrą azteckich elit .Kiedy Hernán Cortés był w Tenochtitlan, usłyszał o innych Hiszpanach przybywających na wybrzeże i Cortés został zmuszony do opuszczenia miasta, aby z nimi walczyć.Podczas jego nieobecności Montezuma poprosił zastępcę gubernatora Pedro de Alvarado o pozwolenie na świętowanie Toxcatl (azteckiego święta ku czci Tezcatlipoca, jednego z ich głównych bogów).Ale po rozpoczęciu uroczystości Alvarado przerwał uroczystość, zabijając wszystkich wojowników i szlachciców, którzy świętowali w Wielkiej Świątyni.Nieliczni, którym udało się uciec przed masakrą, wspinając się po murach, poinformowali społeczność o okrucieństwie Hiszpanów.

Cortes wrócił do oblężonego pałacu.Cortes nie mógł przywrócić porządku, a Hiszpanie głodowali, ponieważ rynek się zamknął.Cortes kazał niechętnemu Montezumie zaciągnąć go na dach pałacu, gdzie błagał swoich ludzi, aby przestali atakować Hiszpanów.Rozwścieczeni mieszkańcy Tenochtitlan rzucali kamieniami i włóczniami w Montezumę, który został ciężko ranny, zanim Hiszpanie zdołali sprowadzić go z powrotem do pałacu.Według relacji hiszpańskich dwa lub trzy dni później, 29 czerwca, Montezuma zmarł z powodu odniesionych ran.

La Noche Triste („Noc smutków”, dosłownie „Smutna noc”) była ważnym wydarzeniem podczas hiszpańskiego podboju imperium Azteków, podczas którego Hernán Cortés, jego armia hiszpańskich konkwistadorów i ich rodzimi sprzymierzeńcy zostali wypędzeni z Stolica Azteków, Tenochtitlan.Francisco López de Gómara, który sam nie był naocznym świadkiem, oszacował, że zginęło 450 Hiszpanów i 4000 sojuszników.

Hiszpańscy najeźdźcy, którym udało się uciec z Tenochtitlan, byli słabi, przygnębieni i ranni.Nowy cesarz Meksyku, Cuitláhuac, zdecydował, że musi spróbować zmiażdżyć ich raz na zawsze.Wysłał dużą armię każdego wojownika, jakiego mógł znaleźć, pod dowództwem nowego cihuacoatla (rodzaj kapitana generalnego), jego brata Matlatzincatzina.Około 7 lipca 1520 roku obie armie spotkały się na równinach Doliny Otumby.Widząc jaskrawo ubranego Matlatzincatzina i jego generałów na drugim końcu pola bitwy, Cortes zdecydował się na ryzykowny ruch.Wzywając swoich najlepszych pozostałych jeźdźców ( Cristobal de Olid , Pablo de Sandoval , Pedro de Alvarado , Alonso de Avila i Juan De Salamanca ), Cortes jechał na kapitanów wroga.Nagły, wściekły atak zaskoczył Matlatzincatzina i pozostałych.Kapitan Mexica stracił równowagę, a Salamanca zabił go lancą, przechwytując w ten sposób sztandar wroga.Zdemoralizowana i pozbawiona sztandaru (który służył do kierowania ruchami wojsk) armia Azteków rozproszyła się.Cortes i Hiszpanie odnieśli najbardziej nieprawdopodobne zwycięstwo.

Wprowadzenie ospy prawdziwej wśród Azteków przypisuje się afrykańskiemu niewolnikowi (według jednej relacji imieniem Francisco Eguía), ale zostało to zakwestionowane.Od maja do września ospa powoli rozprzestrzeniała się w Tepeaca i Tlaxcala, a jesienią 1520 r. w Tenochtitlán. W tym czasie Cortes wracał, by podbić miasto po tym, jak został wyrzucony na Noche Triste.Cortes wymienia tylko jednego tubylczego przywódcę, który zmarł na ospę, Maxixcatzin.Jednak Cuitláhuac i inni rodzimi władcy również zmarli na ospę.Chimalpahin donosi również o śmierci niektórych lordów w Chalco z powodu tej choroby.Te zgony były częścią powszechnej epidemii, która zdziesiątkowała populację.Szacunki śmiertelności wahają się od jednej czwartej do połowy populacji środkowego Meksyku.

Upadek Tenochtitlan, stolicy Imperium Azteków, był decydującym wydarzeniem w hiszpańskim podboju Imperium Azteków.Miało to miejsce w 1521 r. W wyniku szeroko zakrojonych manipulacji lokalnymi frakcjami i eksploatacji istniejących wcześniej dywizji przez hiszpańskiego konkwistadora Hernána Cortésa, któremu pomagało wsparcie jego rdzennych sojuszników oraz jego tłumacza i towarzysza La Malinche.Chociaż pod rządami Cuauhtémoca stoczono liczne bitwy między Imperium Azteków a koalicją kierowaną przez Hiszpanów, która sama składała się głównie z rdzennego personelu (głównie Tlaxcaltec), było to oblężenie Tenochtitlan - jego wynik prawdopodobnie w dużej mierze zdeterminowany skutkami epidemii ospy (która spustoszyła ludność Azteków i zadała poważny cios przywódcom Azteków, pozostawiając nietkniętego odpornego przywódcę hiszpańskiego) - co bezpośrednio doprowadziło do upadku cywilizacji Azteków i oznaczało koniec pierwszej fazy hiszpańskiego podboju Imperium Azteków .

Dziś dziedzictwo Azteków żyje w Meksyku w wielu formach.Stanowiska archeologiczne są wykopywane i udostępniane publiczności, a ich artefakty są eksponowane w muzeach.Nazwy miejsc i zapożyczenia z azteckiego języka nahuatl przenikają meksykański krajobraz i słownictwo, a symbole i mitologia Azteków były promowane przez rząd meksykański i włączone do współczesnego meksykańskiego nacjonalizmu jako emblematy kraju.Kultura i historia Azteków odegrały kluczową rolę w kształtowaniu się meksykańskiej tożsamości narodowej po uzyskaniu przez Meksyk niepodległości w 1821 r. W XVII i XVIII-wiecznej Europie Azteków ogólnie opisywano jako barbarzyńskich, makabrycznych i kulturowo gorszych.Jeszcze zanim Meksyk uzyskał niepodległość, urodzeni w Ameryce Hiszpanie (criollos) odwoływali się do historii Azteków, aby ugruntować własne poszukiwania symboli lokalnej dumy, odrębnych odhiszpańskiej .